teklif eğrisi

V. BÖLÜM DERS NOTLARI:
ULUSLARARASI TİCARET TEORİSİ ANALİZLERİ:
ARZ VE TALEP MODELLERİ
Ders: Uluslararası
İktisat ve Dış
Ticaret Politikası
Sunumlarda Paul R.
Krugman ve Maurice
Obstfeld tarafından
yazılmış “International
Economics: Theory and
Policy” ve Halil
Seyidoğlu tarafından
yazılmış “Uluslararası
İktisat: Teori, Politika
ve Uygulama” isimli
ders kitabları temel
alınmıştır.
Öğr. Gör. Elşen BAĞIRZADE
Azerbaycan Devlet İktisat Üniversitesi
Türk Dünyası İşletme Fakültesi
Bakü - 2011
İçindekiler





Giriş ....................................................................................................... 3
Uluslararası Göreceli Fiyatların (Ticaret Hadlerinin) Oluşumu ............ 4
Arz ve Talep Koşullarında Farklılık .................................................... 23
V. Bölümün temel kavramları ............................................................. 24
Kaynaklar ............................................................................................ 25
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 2-2
Giriş
 Şimdiye kadar uluslararası ticareti arz yönünden ele



almışız.
Oysa ki, karşılaştırmalı üstünlükler ülkelerarası fiyat
farklılıklarına bağlıdır. Bu ise arz ve talep faktörlerinin
birlikte etkisine bağlıdır.
Gerçekte alınıp satılan miktarlar ve denge fiyatları, arz ve
talep faktörlerinin ikisi tarafından belirlenir.
Uluslararası İktisat Teorisinde göreceli fiyatlar, ticaret
hadleri (terms of trade) ismini almakta ve ihraç mallarının
ithal mallarıyla değişim oranı olarak tanımlanmaktadır.
Bu ise ülkelerin dış ticaret kazançları bakımından
önemlidir.
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 2-3
Uluslararası Göreceli Fiyatların
(Ticaret Hadlerinin) Oluşumu
 Örnek:
• Sabit verim
• Türkiye ve ABD ticareti
• İç maliyet oranları
- Türkiye’de 1 buğday: 1/2 kağıt
- ABD’de
1 buğday: 2 kağıt
 Türkiye ihraç edeceği 1 birim buğday karşılığında ½

birimden daha az miktarda kağıt elde etmeyi öngören bir
fiyatdan (ticaret haddinden) dış ticaret yapmak istemez.
Çünki o taktirde kağıtı kendisinde üretmesi daha karlıdır.
Aynı durum ABD için de geçerlidir (Bakınız: Grafik 3-1).
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 2-4
Uluslararası Göreceli Fiyatların
(Ticaret Hadlerinin) Oluşumu
Şekil 3-1. Arz Modeline Göre Karlı Dış Ticaret Alanı
Kağıt
ABD’nin iç
maliyet doğrusu
ABD için
dış
ticaret
karlı
İki taraf
değil
için karlı
ticaret alanı
Türkiye’nin iç
maliyet doğrusu
Türkiye için
ticaret karlı değil
Buğday
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 2-5
Uluslararası Göreceli Fiyatların
(Ticaret Hadlerinin) Oluşumu
 Şekil 3-1 gösteriyor ki,

iç maliyet doğrusu Türkiye için
karlı ticaret alanının sınırını oluşturur. Benzer bir şekilde,
ABD’nin dış ticarete başlayabilmesi için ihraç edeceği 2
birim kağıt karşılığında sağlayacağı buğday miktarının
da 1 birimden daha az olmaması gerekir.
Aynı zamanda o da gözükmektedir ki, iç maliyet
doğrularının belirlediği karlı ticaret alanı içinde ticaret
hadleri, bir ülkenin yurtiçi maliyetlerine ne kadar
yaklaşırsa, karşı ülkenin dış ticaret kazançları o derece
artar.
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 2-6
Uluslararası Göreceli Fiyatların
(Ticaret Hadlerinin) Oluşumu
 Rikardo kimi arz modellerile iç maliyet sınırları arasında



ticaret hadlerinin gerçekte hangi düzeyde belirleneceği
sonucunu çıkarma olanağı yoktur.
Çünki bunu dünya arz ve talep koşulları belirler.
İç piyasada olduğu gibi, dünya piyasalarında da denge
fiyatları arz ve talep edilen miktarları, yani ihracat arzı
ile ithalat talebini birbirine eşitleyen fiyatlardır.
Şimdi talep yönünden Uluslararası Ticaret Teorisini
incelemeye başlayalım.
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 2-7
Uluslararası Göreceli Fiyatların
(Ticaret Hadlerinin) Oluşumu

Karşılıklı Talep Kanunu (reciprocal demand law)
• İlk defa John Stuart Mill (1806-1873) tarafından ortaya atılmıştır.
• Mille göre iki-ülkeli modelde eğer ülkelerden birinin, diğerinin
•
•
malına karşı talebinin ne derece şiddetli olduğu bilinirse, ticarette
denge fiyatları belirlenebilir.
İki-ülkeli bir modelde, bir ülkenin karşılıklı talebi, onun kendi
malından vereceği bir birim için, öbürünün malından talep
edeceği miktarlarla ölçülür. Diğer ifadeyle, karşılıklı talep, bir
birim yabancı mal karşılığında teklif edilen ulusal mal arzına
eşittir.
Ülke belirli miktar yerli mal karşılığında ne kadar az yabancı
mala razı oluyorsa ithal malına olan karşılıklı talebi o derecede
şiddetli demektir.
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 2-8
Uluslararası Göreceli Fiyatların
(Ticaret Hadlerinin) Oluşumu
 Teklif Eğrileri (offer curves)
 Karşılıklı talep teorisi ünlü İngiliz iktisatçısı Alfred


Marshall (1842-1924) tarafından geliştirilen ve teklif
eğrileri adı verilen grafiklerle incelenmiştir.
Ülkenin belli miktar veya hacimdeki ithal malı
karşılığında önerdiği ihraç malı tutarına teklif adı verilir.
Bir teklif, aynı anda şu üç şeyi ifade eder:
• İhraç miktarı
• İthal miktarı
• Uluslararası fiyat oranı
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 2-9
Uluslararası Göreceli Fiyatların
(Ticaret Hadlerinin) Oluşumu
 Ticaret hacmine bağlı olarak ülkenin teklifleri de değişir.
 İthalat her defasında belli miktar artırılırken ülkenin her


ilave birim ithal malı karşılığında kendi malından teklif
edeceği miktarlar giderek azalır ve hatta bir noktada
sıfıra düşer.
İthal malı birer birim artırılırken, bunların karşılığında
ülkenin kendi malından önereceği miktarları gösteren
eğriye teklif eğrisi denir.
Ya da tersine, teklif edilen ihraç malları birer birim
artırılırken talep edilen ithal malı miktarlarını gösteren
talep eğrisi de denilebilir.
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 2-10
Uluslararası Göreceli Fiyatların
(Ticaret Hadlerinin) Oluşumu
Şekil 3-2. Türkiye’nin teklif eğrisi
Kağıt
T
5
D(10k:5b)
C(10k:10b)
B(10k:15b)
A(10k:20b)
O
1
2
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Buğday
Slide 2-11
Uluslararası Göreceli Fiyatların
(Ticaret Hadlerinin) Oluşumu
 Şekil 3-2’deki teklif eğrisi üzerindeki her nokta, hem




teklif ve talep edilen miktarları, hem de bunların birbirine
oranı olan uluslararası göreceli fiyatı, yani ticaret
hadlerini gösterir.
OT Türkiyenin kağıt karşılığında buğday teklif eğrisidir.
Grafikteki OA veya 10k:20b doğrusu Türkiyenin iç
maliyet doğrusunu göstermektedir. Yani, 1b:1/2k.
Teklif eğrisi de iç maliyet doğrusunun altına inemez.
OT eğrisi üzerindeki fiyat doğrularının giderek
dikleşmesi ise, ticaret hacmi genişledikce Türkiyenin,
ancak buğday fiyatının (kağıt cinsinden) yükselmesiyle
ticarete razı olacağı anlamına gelir.
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 2-12
Uluslararası Göreceli Fiyatların
(Ticaret Hadlerinin) Oluşumu



Eğriye dikkat ettiğimizde, iç maliyet doğrusundan ayrıldıktan sonra
eğri giderek dikleşmekte (eğimi yükselmekte) ve belli bir ticaret
hacminden sonra tersine dönmektedir.
Eğimin yükselmekte olduğu kısımda, her yeni ithal malı birimi
karşılığında ihraç malından önerilen miktarlar azalmaktadır.
Eğrinin tersine döndüğü kısımda ise, daha fazla ithal malı kabül
edebilmesi için ülke, teklif ettiği ihraç malının toplam miktarını
azaltıyor.
Bunun anlamı şudur: Artan ithal malı miktarlarının ülkeye
sağladığı marjinal fayda giderek azalır. Oysa ticaret hacmi
genişledikçe ihraç malı arzı daralacağı için önerilen her ihraç malı
biriminin doğuracağı marjinal fayda kaybı büyümektedir.
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 2-13
Uluslararası Göreceli Fiyatların
(Ticaret Hadlerinin) Oluşumu
 Bir teklif eğrisi hem arz, hem de talep eğrisi olmak




özelliklerine sahiptir.
ABD’nin buğday karşılığında kağıt teklif eğrisi de aynı
yolla elde edilebilir.
Gerçek dünyada denge fiyatları, toplam uluslararası
ihracat arzı ile toplam uluslararası ithalat talebini
birbirine eşitleyen fiyatlardır.
İki ülkeli model açısından da bu temel koşul aynıdır.
Şöyle ki, bir fiyat oranının denge ticaret haddi olabilmesi
için bu fiyattan bir ülkenin ihraç edeceği miktarın
diğerinin ithal edeceği miktara eşitlenmesi zorunludur.
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 2-14
Uluslararası Göreceli Fiyatların
(Ticaret Hadlerinin) Oluşumu
 Eğer iki ülkenin, ayrı ayrı elde edilen teklif eğrileri

aynı grafik üzerinde gösterilirse bunlar bir noktada
kesişir ve bu noktadan geçen fiyat oranı denge ticaret
haddini oluşturur.
Şekil 3-3’de görüldüğü gibi bu OP fiyat oranıdır.
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 2-15
Uluslararası Göreceli Fiyatların
(Ticaret Hadlerinin) Oluşumu
Şekil 3-3. Teklif eğrileri ve denge ticaret hadleri
Kağıt
M
Türkiye’nin
teklif eğrisi
ABD’nin İç fiyat
oranı
O
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
T
P
U
ABD’nin
teklif eğrisi
Türkiye’nin İç fiyat
oranı
L
Buğday
Slide 2-16
Uluslararası Göreceli Fiyatların
(Ticaret Hadlerinin) Oluşumu
 Teklif eğrisi modelinin yararları:
• Bir çok temel bilgi vermektedir
-
Ülkelerin arz ve talep koşulları
Karşılaştırmalı üstünlük yapıları
Ticaret dengesini sağlayan uluslararası fiyat oranı
Malların uluslararası denge ihracat ve ithalat oranları
Her ülkenin dış ticaretten sağladığı toplam kazançlar
v.s
• Arz ve talep koşullarındaki bir değişmenin etkileri
de model yardımıyla kolayca gösterilebilir.
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 2-17
Uluslararası Göreceli Fiyatların
(Ticaret Hadlerinin) Oluşumu

Teklif eğrilerinde kaymalar
• Teklif eğrileri, ülkelerin arz ve talep koşullarına bağlı olduğuna göre
•
bu faktörlerdeki bir değişmeden de etkileneceklerdir.
Teklif eğrilerinde bir kayma normal olarak iki sonuç doğurur:
- Ticaret hadleri etkisi
- Ticaret hacmi etkisi
• Önce talepteki değişmeyi ele alalım. Türkiyede halkın zevk ve
•
tercihlerinin ithal malı kağıt yönünde değiştiğini varsayalım.
Bu zaman Türkiye, birim miktar kağıt karşılığında daha fazla buğday
vermeyi kabül edeceği için Şekil 3-4’de görüldüğü gibi bu ülkenin
teklif eğrisi OT1 şeklinde sağa kayar. Bu aynı zamanda Türkiyenin
daha fazla ticaret yapma durumunu ifade eder.
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 2-18
Uluslararası Göreceli Fiyatların
(Ticaret Hadlerinin) Oluşumu
Şekil 3-4. Talepte Kayma ve Teklif Eğrisi
Türkiye’nin
teklif eğrisi
T
Kağıt
T1
P
M
ABD’nin İç fiyat
oranı
O
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
P1
Türkiye’nin İç fiyat
oranı
L
ABD’nin
teklif eğrisi
Türkiye’de
zevk ve
tercihlerin
ithal kağıt
yönünde
değişmesi
durumu
Buğday
Slide 2-19
Uluslararası Göreceli Fiyatların
(Ticaret Hadlerinin) Oluşumu

Dış ticaretteki bu değişmeler Türkiyenin refahı üzerinde birbirine
ters iki etki doğurur:
• Dış ticaret hacmindeki genişleme refahı olumlu etkiler.
• Dış ticaret hadlerinde bozulma ise olumsuz etkiler.


Eğer Türkiyede halkın zevk ve tercihleri ithal malına karşı yönde,
yani ihraç malına doğru değişirse teklif eğrisi sola kayar, ticaret
hadleri ülke lehine değişir ve dış ticaret hacmi daralır.
Teklif eğrilerini etkileyen arz faktörleri arasında:
• Teknolojik gelişme
• Faktör artışları
• Yönetim bilgisinde ilerleme v.s vardır.
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 2-20
Uluslararası Göreceli Fiyatların
(Ticaret Hadlerinin) Oluşumu

Önemsiz olmanın önemi (Küçük ülke avantajı)
• Eğer ticaret ortaklarından birisi çok küçük, diğeri çok büyük ülke ise,
•
•
•
•
o taktirde karşılıklı talep kanununun özel bir durumu ortaya çıkar ve
uluslararası ticaret, büyük ülkenin iç maliyet oranından ya da ona çok
yakın bir fiyattan yapılabilir ve dolayısıyla dış ticaret kazançlarının
önemli bir payı ufak ülkeye gider.
Amerika motorda Lüksemburg tereyağında karşılaştırmalı üstünlüğe
sahip olsun.
Lüksemburg bu malların dünya ticaretinde önemsiz bir ülke
olduğundan, onun karşılıklı talebi dünya fiyatları üzerinde hissedilir
bir etkide bulunmaz. Dolayısıyla dünya fiyatları ABD’nin iç fiyatına
eşit veya ona yakın bir düzeyde olur.
Lüksemburg malını ABD’deki yüksek fiyattan ihraç edecek, ithalatını
da yine o ülkedeki düşük fiyattan yapacaktır (Şekil 3-5).
Bu çok mallı ve çok ülkeli modelde de böyledir.
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 2-21
Uluslararası Göreceli Fiyatların
(Ticaret Hadlerinin) Oluşumu
Şekil 3-5. Önemsiz olmanın önemi
Motor
Lüksemburg’un
5 teklif eğrisi
ABD’nin
teklif eğrisi
P
ABD’nin dış ticaret kazancı
A(10k:20b)
O
1
2
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Tereyağı
Slide 2-22
Arz ve Talep Koşullarında Farklılık






Ülkeler arasında dış ticaretin yönü ve hacmi iç fiyat oranlarına
bağlıdır.
İç fiyatlar birbirinden uzaklaştıkca ticaret hacmi genişler, tersi
durumda ticaret hacmi daralır.
Aşırı bir durum olarak eğer farklı arz ve talep koşulları dolayısıyla
ülkeler arasında yurtiçi fiyatların eşitlendiği varsayılırsa, bu
durumda ticaret hacmi sıfıra düşer.
Çok ülkeli, çok mallı gerçek dünyada bir ülkenin toplam ticaret
hacminin sıfıra düşmesi karşılaşılan bir durum değildir.
Bununla birlikte, eğer tüm ticareti değil de, belirli malları dikkate
alırsak bu olasılığın gerçekleşme şansının yüksekliği kuşkusuzdur.
Örneğin, talep koşulları, maliyet farklılıklarını giderecek ölçüde
farklı olan mallarda böyle bir durumla karşılaşılır.
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 2-23
V. Bölümün temel kavramları
 Ticaret hadleri (terms of trade)
 İç maliyet doğrusu (domastic cost line)
 Karşılıklı Talep Kanunu (reciprocal demand law)
 Teklif Eğrileri (offer curves)
 Küçük ülke avantajı
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 2-24
Kaynaklar




P. Krugman and M. Obstfeld, International
Economics: Theory and Policy, Seventh Edition
Pearson – Addison Weasley.
James Gerber, International Economics, Third
Edition, Pearson Education , 2005.
H. Seyidoğlu, Uluslararası İktisat: Teori, Politika
ve Uygulama, XV. Baskı, İstanbul, 2007.
R. Karluk, Uluslararası Ekonomi: Teori ve
Politika, IX. Baskı, İstanbul, 2009.
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 2-25