Uluslararası işgücü arzı

XVIII. BÖLÜM DERS NOTLARI: ULUSLARARASI
İŞGÜCÜ AKIMLARI
Sunumlarda Paul R.
Krugman ve Maurice
Obstfeld tarafından
yazılmış “International
Economics: Theory and
Policy” ve Halil
Seyidoğlu tarafından
yazılmış “Uluslararası
İktisat: Teori, Politika
ve Uygulama” isimli
ders kitabları temel
alınmıştır.
Ders: Uluslararası
İktisat ve Dış
Ticaret Politikası
Öğr. Gör. Elşen BAĞIRZADE
Azerbaycan Devlet İktisat Üniversitesi
Türk Dünyası İşletme Fakültesi
Bakü - 2011
İçindekiler



Giriş ............................................................................................... 3
Bazı ülkelerin toplam nüfus ve işgücünde yabancıların oranı ....... 4
Uluslararası emek piyasası............................................................. 5
• Uluslararası işgücü talebi .................................................................. 7
• Uluslararası işgücü arzı ..................................................................... 9


Dünya refahı açısından işgücü akımları ....................................... 10
İşgücü akımlarının sonuçları ........................................................ 11
• İşçi ihraç eden ülke üzerindeki etkiler ............................................. 12
• İşçi ithal eden ülke üzerindeki etkiler .............................................. 13


Beyin göçü ................................................................................... 14
Kaynaklar ..................................................................................... 17
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 9-2
Giriş







Uluslararası İktisat Literatürü’nde genel olarak işgücü akımlarına yeterince ağırlık
verilmediği görülür. Bununu aşağıdaki nedenleri vardır:
• Klasik İktisatçıların emeği ülkeler arasında hareketsiz kabül etmeleri,
• Emek hareketlerinin aynı zamanda Sosyoloji ve Demografi gibi bilim dallarıyla
yakından ilgili olması.
Gerçek dünyada uluslararası işgücü hareketleri, ihmal edilmeyecek boyutlarda bir
ekonomik faaliyet alanıdır.
Tarihin hemen hiçbir döneminde uluslararası işgücü akımları sıfır olmamıştır.
Klasik iktisatçıların işgücünün uluslararası alanda hareketsiz olduğun varsayımını
yaptığı dönemde bile Avrupa’dan başta Amerika kıtası olmak üzere Avustralya ve
Yeni Zelanda gibi yeni yerleşen bölgelere doğru binlerce insan göçü devam etmiştir.
Daha yakın zamanlarda ise İngiliz Uluslar Topluluğuna bağlı ülkeler arasında
önemli bir işgücü dolaşımı görülmüştür.
1960’lı yıllarda İtalya, İspanya, Yunanistan ve Türkiye’den Batı Avrupa ülkelerine
büyük ölçüde işçi ihraç edilmiştir.
Bugün de AB üyesi ülkeler arasında işgücünün serbest dolaşımı öngörülmüştür.
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 9-3
Tablo 1. Bazı ülkelerin toplam nüfus ve işgücünde
yabancıların oranı (OECD, Employment Outlook, 2007)
ÜLKELER
NÜFUS (%)
İŞGÜCÜ (%)
Avrupa
Avusturya
9.1
9.9
Belçika
8.7
8.8
Danimarka
4.8
3.2
Fransa
5.6
6.1
Almanya
8.9
9.1
İtalya
2.1
1.7
Lüksemburg
35.6
57.7
Hollanda
4.2
2.9
İsveç
5.6
5.1
İsviçre
19.0
17.3
İngiltere
3.8
3.9
Japonya
1.2
1.0
Diğer ülkeler
Avustralya
23.4
24.8
Kanada
17.4
19.2
ABD
9.8
11.7
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 9-4
ULUSLARARASI EMEK PİYASASI
 İnsan göçleri tarihin her döneminde olmuştur ve aşağıdaki
çeşitli nedenlere dayanmıştır:
•
•
•
•
•
Savaşlar,
Doğal afetler,
Siyasal,
Macera,
Ekonomik.
 Hangi nedenle olursa olsun faal nüfusu oluşturan insanların

göç etmesi bir uluslararası işgücü akımı sayılır.
Uluslararası işgücü akımları emeğin bol, dolayısıyla
ücretlerin düşük olduğu ülkelerden işgücünün kıt ve
ücretlerin yüksek olduğu ülkelere doğru yapılır.
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 9-5
ULUSLARARASI EMEK PİYASASI





Eğer dünyada işgücü akımlarını engelleyen hiçbir faktör bulunmasaydı, bütün dünya
ülkelerinde ücretlerin aynı düzeyde oluşması beklenebilirdi. Bu Heckscher-Ohlin
Teoremi ile de ortaya konmuştur.
Çoğu ülkelerde yasalar, çalışma hakkını yalnızca o ülkenin yurttaşlarına
vermektedir. Bunun aşağıdaki nedenleri olabilir:
• Milliyyetçilik duyguları,
• Ülkenin yabançılar tarafından sömürülmesini önlemek,
• Devletin ırksal ve kültürel bütünlüğünü korumak,
• İşçi sendikalarının baskısı.
Fakat yabancıların çalışması üzerindeki yasal engeller, uluslararası ücret farklılıkları
karşısında, bir yasadışı işgücü piyasasının oluşmasını hala önleyememiştir. Böyle
piyasalar, ABD, AB, Rusya v.s gibi ülkelerde mevcuttur.
Bölgesel ekonomik birleşmeler çerçivesinde ise, örneğin AB’de işgücü hareketliliği
önündeki engellerin kaldırılması girişimleri mevcuttur.
Her nekadar bugün uluslararası işgücü piyasası mevcut olmuş olsa da, bu piyasanın
tam rekabet koşulları altında çalıştığını söylemek mümkün değildir.
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 9-6
Uluslararası işgücü talebi


İşgücü kıtlığı olan ülkeler uluslararası işgücü piyasasıda talebi
oluşturmaktalar.
İşgücü kıtlığının nedenleryse aşağıdakiler olabilir:
•
•
•
•


Nüfus artışının büyümenin gerektirdiği işçi talebini karşılayamaması,
Emeğin işe katılım oranının düşüklüğü,
Ülke-içi işçi hareketliliğinin yetersiz olması,
Mevsimi ve sektorel bazı işlerde işgücünün yetersiz olması.
Gelişmiş ülkeler genellikle düşük nitelikli işlerde işgücü açığına
sahip olmaktadır. Ancak son yıllarda robot kullanımına
başlanmasıyla bu tip talebin bir ölçüde azalacağı söylenebilir.
İşgücü açığı olan ülkelerde yabancı işçiler yerli işçilerin rakibi
değil, tersine tamamlayıcısı niteliğindedir.
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 9-7
Uluslararası işgücü talebi
 1960’larda başta Federal Almanya olmak üzere, Fransa,



Hollanda, Belçika ve İngiltere gibi Batı Avrupa ülkeleri,
önemli ölçüde yabancı işçi çalıştırmışlardır.
Fakat bu ülkelerde 1973 dünya enerji buhranının yol açtığı
enflasyon ve işsizlik dolayısıyla yabancı işçi talebi hemen
hemen tümüyle durdurulmuştur.
Azgelişmiş ülkeler ise zaman zaman yüksek nitelikli işgücü
talep etmektedirler.
Yabancı yüksek nitelikli işçilerin az gelişmiş ülkelere girişi
genellikle çok uluslu şirketler yoluyla baş vermektedir.
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 9-8
Uluslararası işgücü arzı
 Uluslararası niteliksiz işgücü arzı normal olarak bu


faktöre zengin biçimde sahip olan az gelişmiş ülkeler
tarafından karşılanır.
Yurtdışında çalışma yalnızca, işsizlik nedeniyle değil,
aynı zamanda daha yüksek ücretler almak isteyile de
olabilir.
Geleneksel teoride de, işgücü akımları gelişmiş ve
azgelişmiş ülkeler arasındakı ücret farklılıklarıyla
açıklanır.
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 9-9
DÜNYA REFAHI AÇISINDAN
İŞGÜCÜ AKIMLARI
 İşgücünün bol olduğu ülkelerden kıt olduğu ülkelere göç
etmesi, dünya kaynaklarının etkin kullanımı açısından
yararlı bir olaydır. Çünkü bu sayede işgücü, marjinal
verimi düşük (hatta sıfır) olan yörelerden, verimi yüksek
olan ülkelere doğru yer değiştirir. Bu ise dünya
kaynaklarının ortalama verimliliğinin artması demektir.
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 9-10
İŞGÜCÜ AKIMLARININ SONUÇLARI
 Demografik sonuçlar:
• İşgücü ihraç eden ülkenin nüfusu azalır, işgücü ithal eden
ülkenin nüfusu artır,
• İşgücü ihraç eden ülkede genç ve erkek nüfus azalır,
işgücü ithal eden ülkede genç ve erkek nüfus artır,
• İşgücü ihraç eden ülkede faal nüfus oranı azalır, işgücü
ithal eden ülkede faal nüfus oranı artır.
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 9-11
İşçi ihraç eden ülke üzerindeki etkiler
 Olumlu etkiler:
•
•
•
•
İşsizliği azaltıcı etki,
İç tasarrufu artırıcı etki,
Ödemeler bilançosunu iyileştirici etkiler,
Bilgi ve görgü kazanma etkisi v.s
 Olumsuz etkiler:
• Nitelikli işgücü kaybı etkisi,
• Beşeri sermaye kaybı etkisi,
• Toplumda dinamizmi yavaşlatıcı etkisi v.s
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 9-12
İşçi ithal eden ülke üzerindeki etkiler
 Olumlu etkiler
• Kalkınmanı hızlandırıcı etki,
• Ücretlerin yükselmesini önleme etkisi,
• Beşeri sermaye kazanımı etkisi v.s
 Olumsuz etkiler
• Artan nüfus dolayısıyla altyapı yetersizliyi yaratma etkisi,
• Toplumsal ve kültürel uyumsuzluk yaratma etkisi v.s
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 9-13
BEYİN GÖÇÜ
 Ülkelerarası emek hareketlerinin dikkate değer bir yönü


de az gelişmiş ülkelerden doktor, mühendis, bilim adamı
gibi yüksek derecede eğitilmiş insanların gelişmiş
ülkelere doğru göç etmeleridir. Bu tür insangücü
akımlarına alışılmış deyimle “beyin göçü” (brain drain)
denmektedir.
Beyin göçü gelişmiş ülkelerin kendi aralarında da
olmakla birlikte, genellikle az gelişmiş ülkelerden ABD,
Kanada ve AB gibi bölgelere doğru oluşur.
Bu türlü göçlerin başlıca nedeni gelişmiş ülkelerdeki
yüksek ücretler ve ileri yaşam koşullarıdır.
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 9-14
BEYİN GÖÇÜ

Fakat beyin göçü azgelişmiş ülkeler açısından önemli beşeri sermaye
kaybıdır. Bu azgelişmiş ülkeye iki yönden olumsuz etki yapar:
• Azgelişmiş ülkenin onların emeğinden yoksun kalması yönünden,
• Azgelişmiş ülkenin onların taşıdıkları beşeri sermayeyi yabancı ülkelere

kaçırmış olmaları yönünden.
Beyin göçünün vergilendirilmesi:
• 1976 yılında Jagdish Bhagwati ve Michael Partington “Taxing the Brain
Drain” (Vols. I and II, North Holland 1976) adlı məqaləsində azgelişmiş
ülkelerin beyin göçünden uğradıkları kayıpların karşılanması için ilginç
bir tasarı ortaya atmışlar. Tasarıya göre, gelişmiş ülke hükümetleri, kendi
ülkelerinde yaşayan yabancı ülke doğumlu elemanlarından bir vergi
almalıdırlar. Bu şekilde toplanan gelirler, örneğin Birleşmiş Milletler gibi
uluslararası bir kuruluş kanalıyla azgelişmiş ülkelere dağıtılabilir. Bu
öneri uygulama güçlüklerinin yanında temel insan hak ve özgürlükleri
açısından da sakıncalı bulunmuştur.
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 9-15
BEYİN GÖÇÜ




Liberal iktisatçıların bakışı
• Onlara göre ileri derecede teknik işgücünün serbestçe göç etmesi daha iyidir.
• Çünkü gelişmiş ülkelerde bu türlü emeğin marjinal verimliliği daha yüksektir ve
ana ülkeye göre daha fazla kazanmaları da bunu kanıtlamaktadır.
• Böylece, göçlerin dünya kaynakalrının ortalama verimliliğini artıracağını ve
dolayısıyla dünya refahını yükselteceğini öne sürerler.
Fakat bu görüşler doğru olsa bile, yine de toplam dünya refahının artması, aynı
zamanda beyin göçü yaşayan ülkelerin refahının da aynı oranda artması anlamına
gelmez, hatta onların milli gelirinin düşmesi sonucunu da doğurabilir.
“Beyin göçü”nün bir de “iç beyin göçü” türü vardır ki, buna da diğer ifadeyle
aydının yaşadığı topluma yabacılaşmasıdır. Yabancı bir ülkenin eğitim modelleri ve
uygulamalarının etkisi altında kalan aydın, kendi ülkesini sorunlarına ilgisiz
kalırken, yabancı ülkenin sorunlarıyla uğraşması da bir tür beyin göçüdür.
Bize göre bu hatta daha vahim bir olaydır. Çünkü o aydın yaşadığı ülkenin
kaynaklarını kullanarak, yabancı ülke sorunlarıyla ilgilenmektedir. Birinci örnekte
ise aydın yabancı ülkenin kaynaklarını kullanarak yabancı ülke sorunlarıyla
ilgilenmektedir.
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 9-16
Kaynaklar





P. Krugman and M. Obstfeld, International
Economics: Theory and Policy, Seventh
Edition Pearson – Addison Weasley. 2006
H. Seyidoğlu, Uluslararası İktisat: Teori,
Politika ve Uygulama, İstanbul, 2009.
R. Karluk, Uluslararası Ekonomi: Teori ve
Politika, IX. Baskı, İstanbul, 2009.
Jagdish Bhagwati ve Michael Partington “Taxing the
Brain Drain”, Vols. I and II, North Holland 1976.
OECD, Employment Outlook, Paris 2007.
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 9-17