Heckscher-Ohlin teorisi

VI. BÖLÜM DERS NOTLARI: KAYNAKLAR VE
TİCARET - HECKSCHER-OHLIN TEORİSİ
Ders: Uluslararası
İktisat ve Dış
Ticaret Politikası
Sunumlarda Paul R.
Krugman ve Maurice
Obstfeld tarafından
yazılmış “International
Economics: Theory and
Policy” ve Halil
Seyidoğlu tarafından
yazılmış “Uluslararası
İktisat: Teori, Politika
ve Uygulama” isimli
ders kitabları temel
alınmıştır.
Öğr. Gör. Elşen BAĞIRZADE
Azerbaycan Devlet İktisat Üniversitesi
Türk Dünyası İşletme Fakültesi
Bakü - 2011
İçindekiler
 Giriş ................................................................................ 3
 İki Faktörlü Ekonomi Modeli ......................................... 4
 İki Faktörlü Ekonomiler Arasında Uluslararası




Ticaretin Etkileri ........................................................... 14
Heckscher-Ohlin Modeline Empirik Kanıt ................... 25
Özet ............................................................................... 32
V.Bölümün temel kavramları ....................................... 35
Kaynaklar ..................................................................... 36
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 4-2
Giriş



Rikardo modeli dış ticaretin nedenini tek faktörlü model
çerçevesinde ülkeler arasındaki verimlilik farklılıklarıyla
açıklamış, fakat bu verimliliğin nedenlerine
değinmemiştir.
Heckscher-Ohlin teorisi ilk defa İsveçli ekonomist Eli. F.
Heckscher (1879-1952) tarafından 1919 yılında
yayınlanan “Gelir Dağılımı Üzerine Dış Ticaretin Etkisi”
isimli makalede ortaya atılmış, sonradan öğrencisi
ekonomist ve politikacı Bertil Ohlinin (1899-1979) 1933
yılında yayınlanan “Bölgesel ve Uluslararası Ticaret”
isimli kitabında geliştirilmiştir.
Karşılaştırmalı üstünlük teorisinin eksikliklerini ortadan
kaldırma amacı taşıyan teori, aslında Heckscher-Ohlin,
Faktör Eşitliği, Stolper-Samuelson ve Rybczynski
Teoremlerinden oluşmaktadır.
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 4-3
İki Faktörlü Ekonomi Modeli


Gerçek dünyada, ticaret kısmi de olsa emek verimliliğindeki
farklılıkla açıklandığı zaman, aynı zamanda ülke faktörlerindeki
farklılıklar da ortaya çıkar.
Heckscher-Ohlin teorisi:
• Ticaretin tek kaynağının faktör farklılıkları olduğunu ileri
•
sürmektedir.
Karşılaşmalı üstünlüğün aşağıdakilardan etkilendiğini
göstermektedir:
– Ülkelerin nisbi faktör bolluğu (factor abundance)
– Malların nisbi faktör yoğunluğu (factor intensity)
• Bu aynı zamanda faktör oranları teorisi (factor-proportions theory)
olarak da gösterilmektedir.
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 4-4
İki Faktörlü Ekonomi Modeli
 Modelin Varsayımları
• Ekonomi iki mal – giyecek ve yiyecek
üretebilmektedir.
• Bu malların üretimi arzı sınırlı olan iki girdi – Emek
(L) ve Toprak (T) gerektirmektedir.
• Yiyecek üretimi toprak-yoğun (land-intensive),
giyecek üretimi ise emek-yoğundur(labor-intensive).
• Tüm piyasalarda mükemmel rekabet hakimdir.
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 4-5
İki Faktörlü Ekonomi Modeli
Şekil 4-1: Yiyecek Üretiminde Girdi İmkanları
Birim Toprak Girdisi aTF ,
Her kaloriye akrla
Bir kalori yiyecek üretiminde
girdi bileşimleri
//
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Birim Emek Girdisi aLF ,
Her kaloriye saatle
Slide 4-6
İki Faktörlü Ekonomi Modeli
• Faktör Yoğunluğu
– İki mallı (giyecek ve yiyecek) ve iki faktörlü (emek ve
toprak) dünyada, herhangi bir ücret-rant oranında
yiyecek üretiminde kullanılan toprak-emek oranı
giyecek kullanımındakinden yüksekse, o zaman yiyecek
üretimi toprak-yoğundur:
TF/LF > TC/ LC
– Örnek: Eğer yiyecek üretimi 80 işçi ve 200 akr
kullanırsa, buna karşılık giyecek üretimi 20 işçi ve
20 akr kullanırsa, o zaman yiyecek toprak yoğun,
giyecek ise emek-yoğundur.
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 4-7
İki Faktörlü Ekonomi Modeli
Şekil 4-2: Faktör Fiyatları ve Girdi Seçimleri
Ücret-rant oranı,
w/r
CC
FF
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Toprak-emek oranı,
T/L
Slide 4-8
İki Faktörlü Ekonomi Modeli
 Faktör Fiyatları ve Mal Fiyatları
• Stolper-Samuelson Teoremi
(etkisi):
– Eğer malın nisbi fiyatı artıyorsa,
faktör arzı sabittirse, üretimde
yoğun kullanılan faktörün nominal
ve reel getirisi artıyor, diğer
faktörün nominal ve reel getirisi
ise azalıyor.
– Tersi de gerçektir.
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 4-9
İki Faktörlü Ekonomi Modeli
Şekil 4-3: Faktör Fiyatları ve Mal Fiyatları
Giyeceğin Nisbi Fiyatı,
PC/PF
SS
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Ücret-rant oranı,
w/r
Slide 4-10
İki Faktörlü Ekonomi Modeli
Şekil 4-4: Mal Fiyatlarından Girdi Secimlerine
Ücret-rant
oranı, w/r
CC
FF
(w/r)2
(w/r)1
SS
Giyeceğin (P /P )2 (P /P )1
C F
C F
Nisbi
Artış
Fiyatı, PC/PF
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
(TC/LC)1 (TC/LC)2(TF/LF)1 (TF/LF)2 Toprakemek
Artış
oranı, T/L
Slide 4-11
İki Faktörlü Ekonomi Modeli
 Yiyeceğin giyeceğe göre nisbi fiyatına artış, PC/PF,
aşağıdakileri doğuracaktır:
• Toprak sahiplerine oranla iş.ilerin geliri azalacak,w/r.
• Hem giyecek, hem de yiyecek üretiminde toprağın
emeğe oranı, T/L, yükselecek ve böylece her iki mal
açısından emeğin marjinal ürünü de yükselecektir.
• Her iki mal açısından reel ücretlerin yükselmesi ve reel
rantın düşmesi yoluyla işçilerin satınalma gücü
yükselecek ve toprak sahiplerinki ise düşecektir.
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 4-12
İki Faktörlü Ekonomi Modeli
 Ekonominin
kaynakları değiştiği zaman iki malın
çıktıları nasıl değişir?
• Rybczynski Teoremi (etki):
– Eğer üretim faktörü (T veya L) artıyorsa, verilmiş mal
fiyatlarında onun yoğun bir şekilde kullanıldığı malın
arzı artacak, diğer malın arzı ise azalacaktır.
– Tersi de gerçektir.
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 4-13
İki-Faktörlü Ekonomiler Arasında
Uluslararası Ticaretin Etkileri
 Heckscher-Ohlin modelinin Varsayımları:
• İki ülke var (Vatan ve Yabancı) ve bunlar aşağıdakilere
sahiptir:
– Aynı zevke
– Aynı teknolojiye
– Farklı kaynaklara
– Vatan Emek/Toprak oranında Yabancıya kıyasla daha
yüksek rakama sahiptir.
• Her ülke iki-faktörlü ekonominin aynı üretim yapısına
sahiptir.
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 4-14
İki-Faktörlü Ekonomiler Arasında
Uluslararası Ticaretin Etkileri
 Nisbi Fiyatlar ve Ticaret Haddleri
• Faktör bolluğu
– Vatan Yabancıyla kıyasladığımızda emek-bol (laborabundant) ülkedir(ve Yabancı Vatanla kıyasladığımızda
toprak-bol ülkedir). Toplam emek/toplam toprak oranı
Vatanda Yabancıdan daha fazladır:
L/T > L*/ T*
– Örnek: Eğer Amerika 80 milyon işçiye ve 200 million akr toprağa
sahipse, İngiltere ise 20 milyon işçiye ve 20 milyon akr toprağa
sahipse, o zaman İngiltere emek-bol(labor-abundant), Amerika ise
toprak-bol (land-abundant) ülkedir.
– Bu halde, Vatanda kıt fakör (scarce factor) toprak,
yabancıda ise emek olacaktır.
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 4-15
İki-Faktörlü Ekonomiler Arasında
Uluslararası Ticaretin Etkileri
• Ne zaman Vatan ve Yabancı birbirile ticaret yapar, onların
nisbi fiyatları bir noktada birleşir. Giyeceğin nisbi fiyatı
Vatanda yükselir, Yabancıda düşer.
– Vatanda giyeceğin nisbi fiyatının yükselmesi giyecek
üretiminde artış ve nisbi tüketiminde azalışa neden olacak
ve böylece, Vatan giyim ihraç eden yiyecek ithal eden ülke
olacaktır.
– Tersine, Yabancıda giyeceğin nisbi fiyatında azalış onu
giyecek ithalatçısı ve yiyecek ihracatçısına çevirecektir.
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 4-16
İki-Faktörlü Ekonomiler Arasında
Uluslararası Ticaretin Etkileri
Şekil 4-8: Ticaret Nisbi Fiyatları Bir Noktada Birleştirir
Giyeceğin
Nisbi Fiyatı,
PC/PF
RS*
RS
3
2
1
RD
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Giyeceğin nisbi
miktarı, QC + Q*C
Q F + Q *F
Slide 4-17
İki-Faktörlü Ekonomiler Arasında
Uluslararası Ticaretin Etkileri
 Heckscher-Ohlin Teoremi:
• Ülke sahip olduğu bol faktörün yoğun kullanıldığı
malı ihrac edecek, kıt sahip olduğu faktörün yoğun
kullanıldığı malı ithal edecektir.
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 4-18
İki-Faktörlü Ekonomiler Arasında
Uluslararası Ticaretin Etkileri
 Ticaret ve Gelir Bölüşümü
• Ticaret nisbi fiyatları bir noktada birleştirir.
• Nisbi fiyatlarda değişmeler her iki ülkede emek ve
toprağın nisbi gelirleri üzerinde güçlü etkiye sahiptir:
– Giyeceğin nisbi fiyatının yükseldiği Vatanda:
– İşçiler toprak sahiplerinden daha fazla kazanırlar.
– Giyeceğin nisbi fiyatının düştüğü Yabancıda ise tersine:
– Toprak sahipleri işçilerden daha fazla kazanacaklar.
• Ülkenin bol faktörlerinin sahipleri ticaretten kazanırlar,
kıt faktörlerinin sahipleri ise kaybederler.
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 4-19
İki-Faktörlü Ekonomiler Arasında
Uluslararası Ticaretin Etkileri
 Faktör Fiyatlarının Eşitlenmesi
• Ticaretin yokluğunda: emek Yabancıya oranla Vatanda
daha az kazançlı, toprak ise daha fazla kazançlıdır.
• Faktör-Fiyat Eşitliği Teoremi:
– Uluslararası ticaret ülkeler arasında homojen faktörlerin
nisbi ve mutlak getirilerinin eşitlenmesini
tamamlayacaktır.
– Bu o anlama geliyor ki, uluslararası ticaret uluslararası
faktör hareketliliğini temsil etmektedir.
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 4-20
İki-Faktörlü Ekonomiler Arasında
Uluslararası Ticaretin Etkileri
• Gerçek dünyada uluslararası ticaret çeşitli ülkelerde
homojen faktörlerin getirilerini eşitliyormu?
– Günlük gözlemler bunun baş vermediğini açıklıkla
göstermektedir.
– Örnek: Ücretler doktorlar, mühendisler, teknisyenler,
makinistler ve emekçiler için ABD’de ve Almanyada Kore ve
Meksikada olduğundan daha yüksektir.
– Bu koşullar altında, uluslararası ticaretin homojen
faktörlerin getirilerindeki uluslararası farklılığı tamamen
ortadan kaldırmaktdan çok azaltdığını söylemek daha
gerçekçidir.
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 4-21
İki-Faktörlü Ekonomiler Arasında
Uluslararası Ticaretin Etkileri
Tablo 4-1: Karşılaştırmalı Uluslararası Ücret Oranları
(United States = 100)
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 4-22
İki-Faktörlü Ekonomiler Arasında
Uluslararası Ticaretin Etkileri
• Faktör fiyatı eşitliğinin tesbiti bakımından önemli olan
üç varsayım gerçek yalandır:
– Her iki ülke her iki malı üretir
– Her iki ülke üretimde aynı teknolojiye sahiptir.
– Her iki ülke ticaret için malların aynı fiyatlarına sahiptir.
• Düşünelim ki, faktör-fiyat eşitlenmesi teoremi
uluslararası ticaretin uluslararası kişibaşına gelirler
arasındakı farklılıkları azaltaçağı veya ortadan
kaldıracağı konusunda bir şey söylemiyor.
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 4-23
İki-Faktörlü Ekonomiler Arasında
Uluslararası Ticaretin Etkileri
Tablo 4-2: Gelişmekte Olan Ülkelerin İhraç Bileşimi
(Toplamın Yüzdesi)
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 4-24
Heckscher-Ohlin Modeline
Empirik Kanıt

Heckscher-Ohlin Modelinin testi
• ABD Verilerinin Testi
– Leontief paradoksu
– Leontief bulmuştur ki, ABD ihracatı ithalatına oranla daha
az sermaye-yoğundur, fakat ABD dünyada en fazla
sermaye-yoğun ülkedir.
• Global Veriler üzerinde Tester
– Bowen, Leamer ve Sveikauskas Heckscher-Ohlin
modelini çok sayıda ülke verileri kullanarak test
etmişler.
– Bu araştırma da Leontief paradoksunu geniş ölçüde
doğrulamıştır.
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 4-25
Heckscher-Ohlin Modeline
Empirik Kanıt
Tablo 4-3: ABD İhracat ve İthalatının Faktör Yapısı (1962)
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 4-26
Heckscher-Ohlin Modeline
Empirik Kanıt
Tablo 4-4: Heckscher-Ohlin Modelinin Testi
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 4-27
Heckscher-Ohlin Modeline
Empirik Kanıt
• Kuzey-Güney Ticareti Testleri
– Kuzey-Güney ticareti imalatda toplam uluslararası
ticaret haddlerinden Heckscher-Ohlin teorisine daha
fazla uygundur.
• Eksik Ticaret Durumu (The Case of the Missing
Trade)
– 1995 yılında Trefler tarafından yapılan araştırma
göstermiştir ki, örnek ülkeler arasında teknolojik
farklılıklar daha geniştir.
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 4-28
Heckscher-Ohlin Modeline
Empirik Kanıt
Tablo 4-5: ABD ve Güney Kore Arasında Ticaret (1992)
(milyon dolar)
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 4-29
Heckscher-Ohlin Modeline
Empirik Kanıt
Tablo 4-6: Ölçülmüş Teknolojik Verimlilik
1983 (United States = 1)
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 4-30
Heckscher-Ohlin Modeline
Empirik Kanıt
 Test sonuçlarının anlamı
• Heckscher-Ohlin modelinin empirik testleri aşağıdaki
sonuçlara varılmasına olanak tanımaktadır:
– Bu mevcut uluslararası ticaret modelini açıklamakta
yeterli değildir.
– Bu uluslararası ticaretin gelir bölüşümü üzerindeki
etkileri analiz etme bakımından faydalıdır.
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 4-31
Özet
 The Heckscher-Ohlin modeli iki mallı, iki faktörlü
modeldir ve ticarettte kaynakların rolü üzerinde
durmaktadır.
 Emek-yoğun malın nisbi fiyatında artış emekte gelir
bölüşümünü değiştirecektir:
• Emeğin reel ücreti her iki mal üzre yükselecek,
toprak sahiplerinin reel geliri ise her iki mal üzre
azalacaktır.
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 4-32
Özet
 Her hangi bir malın fiyatları için, üretim faktöründe
artış bu faktörün yoğun kullanıldığı malın arzını
artıracak ve diğer malın arzını azaltacaktır.

The Heckscher-Ohlin teoremi aşağıdaki ticaret haddini
öngörmektedir:
• Ülke bol faktörü yoğun kullanan malı ihrac edecek kıt
faktörü yoğun kullanan malı ise ithal edecektir.
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 4-33
Özet
 Ülkede bol faktörün sahipleri ticaretten kazanır,


fakat kıt faktör sahipleri ise kaybeder.
Gerçekte, faktör fiyat eşitlenmesinin
tamamlanması kaynakalarda geniş farklılıklar,
ticaret engelleri teknolojideki uluslararası
farklılıklardan dolayı gözlemlenmemiştir.
Empirik kanıtlar Heckscher-Ohlin modeli
konusunda karmaşıktır.
• Çoğu araştırmacılar yalnızca kaynaklardaki
farklılıkların dünya ticaret haddleri veya dünya
faktör fiyatlarını yorumlaya bileceğine
inanmamaktadırlar.
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 4-34
VI. Bölümün temel kavramları
 Heckscher-Ohlin teorisi veya Faktör oranları teorisi


(factor-proportions theory)
Nisbi faktör bolluğu (factor abundance)
Nisbi faktör yoğunluğu (factor intensity)
 Stolper-Samuelson Teoremi (etkisi)
 Rybczynski Teoremi (etkisi)
 Faktör-Fiyat Eşitliği Teoremi
 Leontief paradoksu
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 4-35
Kaynaklar




P. Krugman and M. Obstfeld, International
Economics: Theory and Policy, Seventh Edition
Pearson – Addison Weasley.
James Gerber, International Economics, Third
Edition, Pearson Education , 2005.
H. Seyidoğlu, Uluslararası İktisat: Teori, Politika
ve Uygulama, XV. Baskı, İstanbul, 2003.
R. Karluk, Uluslararası Ekonomi: Teori ve
Politika, IX. Baskı, İstanbul, 2009.
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 4-36