İktisadi kalkınma açısından geleneksel dış ticaret teorisi

XV. BÖLÜM DERS NOTLARI: EKONOMİK
KALKINMA VE DIŞ TİCARET POLİTİKALARI
Sunumlarda Paul R.
Krugman ve Maurice
Obstfeld tarafından
yazılmış “International
Economics: Theory and
Policy” ve Halil
Seyidoğlu tarafından
yazılmış “Uluslararası
İktisat: Teori, Politika
ve Uygulama” isimli
ders kitabları temel
alınmıştır.
Ders: Uluslararası
İktisat ve Dış
Ticaret Politikası
Öğr. Gör. Elşen BAĞIRZADE
Azerbaycan Devlet İktisat Üniversitesi
Türk Dünyası İşletme Fakültesi
Bakü - 2011
İçindekiler










Giriş .................................................................................................. 3
İktisadi kalkınma açısından geleneksel dış ticaret teorisi ..................4
Büyümenin motoru olarak dış ticaret tezi ......................................... 5
Sanayileşme stratejileri ..................................................................... 6
Sanayileşmeye tarım sektörünün katkıları......................................... 9
Sanayileşme, doğal çevrenin korunması ve serbest ticaret ............. 10
Artan korumacılık ve az gelişmiş ülkelerin sanayileşmesi ............. 11
Tarım ürünlerinin uluslararası ticareti ............................................ 12
Türkiyede kalkınma ve dış ticaret rejimi......................................... 13
Kaynaklar ........................................................................................ 14
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 9-2
Giriş






Az gelişmiş ülkelerde sanayileşme, iktisat politikasının temel
amaçlarından biridir.
Çünki sanayileşme kalkınmanın itici gücüdür.
1950’lerden beri, özellikle Japonyanın başarısından sonra
kalkınmayı sanayileşme ile özdeşleştirmek yönünde genel bir
eğilim vardır.
Az gelişmiş ülkelerde kalkınma çabalarının amacı tarıma dayalı
ekonomik yapının sanayi yönünde değiştirilmesidir.
Bu dış ticaret için de söz konusudur; gıda ve hammadde
ihracatından ileri teknoloji içeren sanayi malları ihracatına geçiş.
Küreselleşme sürecinde bir ülkenin kalkınması dış ticaret ile sıkı
sıkıya bağlıdır.
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 9-3
İktisadi kalkınma açısından geleneksel
dış ticaret teorisi
 Gelenseksel dış ticaret teorisinin temelinde duran


Karşılaştırmalı Üstünlük Teorisi’ne göre gelişmiş
ülkeler sanayi ürünleri, az gelişmiş ülkeler de gıda ve
hammadde alanında uzmanlaşarak ticaret yapsalar her
ikisi kazanır.
Fakat bu statik yaklaşımdır. Uzun dönemde dış
ticaretin böyle bir yapısı az gelişmiş ülkeleri gelişmiş
ülkelerden daha bağımlı hale getirebilir.
Bu açıdan az gelişmiş ülkeler uzun dönemde kendi
dış ticaretlerinin yapısını sanayi ürünleri yönünde
değiştirmek zorundadırlar.
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 9-4
Büyümenin motoru olarak dış ticaret tezi




1815-1913 yılları arasında İngilterenin nüfusu 3 kat, GSMH’ı 10
kat artarken ithalat hacminde 20 kat artış olmuştur ki, bu da
Avusturalya, Yeni Zelanda, Arjantin, Güney Afrika gibi o günkü
yeni yerleşim alanlarının ihracatını artırmıştır.
İngilteredeki bu büyüme çoğaltan-hızlandıran etkisiyle yeni
yerleşim alanlarına ve öteki dünyaya yayıldı.
Sonuçta ihracat artışları yeni gelişen bu ülkelerde, ünlü iktisatçı
Nurksenin söylediği gibi büyüme ve kalkınmayı hızlandıran
sürükleyici etken durumuna geldi.
Kısacası, bu görüşe göre uluslararası ticaret, adı geçen ülkeler
bakımından bir tür “büyümenin motoru” (the engine of growth)
rolü oynamıştır.
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 9-5
Sanayileşme stratejileri
 Strateji genel model veya yaklaşım demektir;

politikadan daha geniş kapsamlıdır. Bir strateji ancak
onunla uyumlu politikalar aracılığıyla uygulamaya
konulabilir.
Sanayileşme stratejileri:
• İthal ikamesi (import-substitution) sanayileşme
• İhracata yönelik (export-oriented) sanayileşme
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 9-6
Sanayileşme stratejileri
 Ülkeleri ithal ikamesine yönelten nedenler:
• İç piyasa için üretimin dış piyasa ile kıyaslandığında daha
•
•
•
•
•
kolay olması,
İç piyasada dış piyasalara oranla daha hafif rekabetin
olması,
İthal ikamesinin alternatif politikaları da, örneğin ihracatın
özendirmesini de kapsadığı düşünülür,
Döviz giderlerinden tasarruf sağlanacağı düşünülür,
İleri bir sanayi yapısı oluşturmanın etkili bir aracı olarak
görülür,
İthal ikamesinin, özellikle tüketim endüstrileri alanında
yabancı sermaye yatırımlarını uyarıcı bir etkisi olacağı
düşünülür.
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 9-7
Sanayileşme stratejileri
 İthal ikamesinin yol açtığı sorunlar:
•
•
•
•
•
Kaynak israfı,
Dışa bağımlılık (ara malların ithalatı artar),
İhracat endüstrileri aleyhine doğan çarpıklık,
Dış borçların artışı,
Ülkeye yabancı sanayi yapısı(işsizliyin artışı).
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 9-8
Sanayileşmeye tarım sektörünün katkıları
 Tarımın tasarruf kaynağı olması,
 Tarımın döviz kaynağı olması,
 Tarımın gıda ve hammadde kaynağı olması,
 Tarımın işgücü kaynağı olması,
 Tarımın piyasa yaratması,
 Tarımın sosyal açıdan istikrarlı bir yapıya sahip
olması.
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 9-9
Sanayileşme, doğal çevrenin
korunması ve serbest ticaret
 Günümüzde çevre sorunlarını da göz önüne alan



sürdürülebilir kalkınmanın gerçekleştirilmesi önem
kazanmıştır.
Çevre sorunu ülkelerin iç sorunu olmaktan çıkmıştır.
Batılı çevrecilere göre serbest ticaret doğal çevreyi
olumsuz yönde etkileyecek bir politikadır.
Ülkeler arasında çevre standartlarının farklı olması, bazı
sanayi dallarının ülkeler arasında yer değiştirmesindeki
nedenleri de açıklamaktadır.
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 9-10
Artan korumacılık ve az gelişmiş
ülkelerin sanayileşmesi
 Az gelişmiş veya gelişmekte olan ülkelerin sanayi

malları ihracatında gelişmiş ülke piyasalarına
serbestçe girebilmeleri, bu ülkelerin kalkınmaları
açısından büyük önem taşır.
Dolayısıyla, sanayileşmiş ülkelerdeki ticareti
kısıtlayıcı politikalar, az gelişmiş ülkelerin ihracat
olanaklarını, diğer ifadeyle kalkınmalarını önemli
ölçüde ortadan kaldırmaktadır.
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 9-11
Tarım ürünlerinin uluslararası ticareti
 Tarım tüm ülkelerde en fazla korunan sektörlerdendir.
 Bu tarım sektörünün doğal yapısından

kaynaklanmaktadır.
Tarım ürünlerin uluslararası ticaretinin
serbestleştirilmesinde DTÖ’nün 1995 yılında ortaya
çıkardığı Tarım Anlaşmasının önemli payı vardır.
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 9-12
Türkiyede kalkınma ve dış ticaret rejimi
 Cumhuriyetin ilk yıllarında sanayileşme özel kesime






bırakılmıştır.
1929-33 dünya krizinden sonra, sanayileşmede devlet
önemli ölçüde yer almağa başlamıştır.
1950’lerde yeniden liberalleşme süreci başlatılmıştır.
1963’ten Planlı Kalkınma Dönemine girilmiştir.
24 Ocak 1980 iktisadi kararaları ve ihracata yönelik
politikalara geçilmesi.
Özelleştirme sürecleri.
Türkiyenin AB ile Gümrük Birliği oluşturması.
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 9-13
Kaynaklar



P. Krugman and M. Obstfeld, International
Economics: Theory and Policy, Seventh Edition
Pearson – Addison Weasley.
H. Seyidoğlu, Uluslararası İktisat: Teori, Politika ve
Uygulama, XV. Baskı, İstanbul, 2009.
R. Karluk, Uluslararası Ekonomi: Teori ve Politika,
VI. Baskı, İstanbul, 2009.
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 9-14