Kuzey-Güney diyaloğu

XVI. BÖLÜM DERS NOTLARI: ULUSLARARASI
EKONOMIK SORUNLAR VE AZ GELIŞMIŞ ÜLKELER
Sunumlarda Paul R.
Krugman ve Maurice
Obstfeld tarafından
yazılmış “International
Economics: Theory and
Policy” ve Halil
Seyidoğlu tarafından
yazılmış “Uluslararası
İktisat: Teori, Politika
ve Uygulama” isimli
ders kitabları temel
alınmıştır.
Ders: Uluslararası
İktisat ve Dış
Ticaret Politikası
Öğr. Gör. Elşen BAĞIRZADE
Azerbaycan Devlet İktisat Üniversitesi
Türk Dünyası İşletme Fakültesi
Bakü - 2011
İçindekiler
 Kuzey-Güney diyaloğu .................................................3
 İhracat gelirlerindeki istikrarsızlıklar .......................... 7
 Emek yoğun sanayi mallarında artan koruyuculuk ......8
 Az gelişmiş ülkelerin ağır borç yükü ........................... 9
 Uluslararası mali krizler ve az gelişmiş ülkeler ......... 10
 Dış ticaret hadleri konusundaki tartışmalar: Singer-

Prebisch tezi ............................................................... 13
Kaynaklar ................................................................... 14
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 9-2
Kuzey-Güney diyaloğu
 Sanayileşmiş ülkeler daha çok dünyanın kuzey yarı

küresinde, az gelişmiş ülkeler de güney yarı kürede
bulundukları için bu iki grup arasındaki tartışmalara
Kuzey-Güney Diyaloğu adı verilir.
Az gelişmiş ülkeler bu düşüncelerle, Kuzey’le
aralarında eşit və hakça ilişkilere dayalı, yoksulluğu
yeryüzünden kaldırmayı amaçlayan ve Güney’in
ekonomik yönden kendi kendine yeterli duruma
gelmesini sağlayacak bir “ yeni uluslararası
ekonomik düzen” (new international economic order)
yaratılmasını savunmaya başladılar.
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 9-3
Kuzey-Güney diyaloğu



Bu yönde atılan adımlardan birisi, günün koşulları içinde hiçbir
askeri ittifaka bağlı olmayan Üçüncü Dünya Ülkelerinin
oluşturdukları “Bağlantısız Ülkeler” hareketidir.
Bu hareket ilk ortaya çıktığı 1961 yılında yeryüzünden
sömürgeciliğin kaldırılması, egemen ülkelerin iç işlerine
karışmama, barış içinde bir arada yaşama ve BM’nin
güçlendirilmesi gibi ilkeler üzerinde durulmuş, kalkınma
sorunlarına ise o derece ağırlık verilmemiştir.
Daha sonra ekonomik alandaki istekler ağırlık kazandı ve bu
girişimlerin ilk sonuçlarından birisi 1960’lı yılların BM Genel
Kurulu tarafından “Birinci Kalkınma On yılı” olarak ilan edilmesi
ve bu ülekelrin kalkınması için bir programın benimsenmesi
olmuştur.
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 9-4
Kuzey-Güney diyaloğu






Az gelişmiş ülkelerin sayıca çoğunlukta oldukları gelişmiş ve az
gelişmiş tüm üyelerin eşit oya sahip bulunduğu BM Genel
Kurulu’nun sırf kendi kalkınma sorunlarını görüşmek üzere özel
olarak toplanması talebinde bulunmasıyla, 1964 yılında BM
Ticaret ve Kalkınma Konferansı (UNCTAD) Cenevrede toplandı.
Çoğu sanayileşmiş ülkelerin olumsuz tutumlarına rağmen
UNCTAD, BM genel Kurulu’nun sürekli bir organı olarak
kendisini kurumsallaştırmayı başarmıştır.
Ticaret ve Kalkınma Kurulu adlı sürekli bir organa sahiptir.
Cenevrede daimi bir sekretaryası vardır.
Dünya ticareti ve az gelişmiş ülkelerle ilgili sürekli yayınlar
yapmaktadır.
Bu güne kadar UNCTAD toplantılarından alınan sonuçlar
beklenenin çok gerisinde kalmıştır.
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 9-5
Kuzey-Güney diyaloğu
 Güney’in kendi gücüne duyduğu güven, 1974 yılında


BM Genel Kurulunun 6. özel toplantısıyla doruğa
ulaşmış ve toplantıda az gelişmiş ülkeler,
sanayileşmiş ülkelerden kalkınmayla ilgili geniş
kapsamlı talepte bulundular.
Sonunda bir Yeni Uluslararası Ekonomik Düzen
kurulması kararı alındı. Hatta bu kararla birlikte
yapılacak işleri gösteren bir de Deklerasyon ve Eylem
Planı benimsendi
Gerçek şu ki, bu kararaların alınmasından sonra
Kuzey-Güney ilişkilerinde önemli bir değişme
olmamıştır.
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 9-6
İhracat gelirlerindeki istikrarsızlıklar
 Az gelişmiş ülkelerin ihracatı çoğunlukla bir kaç


geleneksel tarım ürünlerinden oluştuğundan döviz
gelirlerinde de büyük dengesizliklere yol açmakta ve
dolayısıyla iktisadi kalkınmayı da çok olumsuz yönde
etkilemektedir.
İhracatdaki dalgalanmanın bir nedeni tarımsal üretimin
özelliklerine bağlıdırsa, diğeri tarımsal ürünlerin talep ve
arz esnekliklerinin düşük olmasına bağlıdır.
İhracat gelirlerindeki bu dalgalanma az gelişmiş ülkelerin
ödemeler bilançosu, enflasyon oranı ve ekonomik
kalkınması üzerinde önemli etkiler doğurur.
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 9-7
Emek yoğun sanayi mallarında artan
koruyuculuk
 1970’lerden sonra sanayileşmiş ülkelerde özellikle

rekabetçi olmayan emek yoğun yurtiçi endüstrilere
uygulanan koruyucu önlemler, bu mallar üzerinde
karşılaştırmalı üstünlüğe sahip az gelişmiş ülkeleri çok
olumsuz yönde etkilemiştir.
Uruguvay toplantılarında tekstil ve tarımsal ürünler
üzerindeki tarife dışı engellerin, aşamalı da olsa
kaldırma kararının alınmış olması, az gelişmiş ülkelerin
olduğu kadar, sanayileşmiş ülkelerin de yararınadır.
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 9-8
Az gelişmiş ülkelerin ağır borç yükü







Az gelişmiş ülkelerin uluslararası alanda karşılaştıkları en önemli
sorunlardan birisi kuşkusuz ki, büyük dış borçlardır.
Çoğunun tüketim malları ile birlikte, kalkınma için gerekli olan
hammadde ve yatırım mallarını yurt dışından ithal etme zorunda
bulunmaları bu ülkelerin dış kaynak ihtiyacını artırmaktadır.
Sınırlı döviz gelirleri karşısında bu durum aşırı dış borçlanmanın
başlıca nedenini oluşturmaktadır.
Az gelişmiş ülkelerin dış borçları şuan 2 trilyon doların
üzerindedir.
Bunun da ağırlıklı bölümü petrol dışı mal ihraç eden ülkelere
aittir.
Petrol dışı mal ihracatçısı ülkelere ait borçların yüksek bir bölümü
uzun vadelidir.
Aynı zamanda bu borçların önemli bir bölümü resmi
kaynakalardan sağlanmaktadır.
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 9-9
Uluslararası mali krizler ve
az gelişmiş ülkeler
 Küreselleşmenin yaygınlaştığı günümüzde mali

krizler sık sık tekrarlanmaya başlamıştır.
Mali krizlerden en fazla etkilenenler de az gelişmiş
ülkelerdir.
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 9-10
Dış ticaret hadleri konusundaki
tartışmalar: Singer-Prebisch tezi
 Az gelişmiş ülkelerin kalkınma sorunlarıyla ilgili

literatürde önemli yeri olan konulardan birisi de dış
ticaret hadlerinin uzun dönemde bu ülkeler aleyhine
işlemekte olduğunu öne süren görüşlerdir.
Tarım ve sanayi ürenleri arasındaki ticaret hadlerinin
uzun dönemde tarım ürünleri aleyhinde değişmekte
olduğunu öne süren görüşe, bunun ilk savunucuları
olan Alman iktisatçısı Hans Singer ile Latın
Amerikalı Raul Prebisch’in adlarından dolayı SingerPrebisch tezi denilmektedir.
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 9-11
Dış ticaret hadleri konusundaki
tartışmalar: Singer-Prebisch tezi
 Singer-Prebisch tezinde ticaret hadlerinin az gelişmiş

ülkeler aleyhine dönmesine neden olarak, arz talep
etkileri ve ekonomilerin yapısal esnekliğiyle ilgili bir dizi
faktör üzerinde durulmuştur.
Taleple ilgili faktörler:
• Gıda maddeleri talebinin azalması (Engel kanunu),
• Doğal hammaddelerin yerine yapaylarının geçmesi,
• Gelişmiş ülkelerde tarım kesimini koruyucu önlemler.
 Arzla ilgili faktörler:
• Teknolojik yenilikler ve faktör artışları,
• Tekelci kuruluşların etkisi,
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 9-12
Dış ticaret hadleri konusundaki
tartışmalar: Singer-Prebisch tezi
 Katı ekonomik yapı:
• Tezde ticaret hadlerinin bu türlü değişmesinin etkilerinden
kaçınmayı engelleyen üçüncü bir faktör olarak yapısal
esneklikler gösterilir. Az gelişmiş ülkelerde bu esneklik
çok düşüktür. Örneğin ihracat fiyatlarındakı düşme
karşısında, kaynakların ihracat kesiminden kolayca yurtiçi
kesimlere aktarıla bilme olanağının olması.
 Buna rağmen ticaret hadlerinin uzun dönemli seyrile
ilgili tartışmalar her zaman sürmüştür ve hala bir sonuca
ulaşılamamıştır.
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 9-13
Kaynaklar



P. Krugman and M. Obstfeld, International
Economics: Theory and Policy, Seventh Edition
Pearson – Addison Weasley.
H. Seyidoğlu, Uluslararası İktisat: Teori, Politika ve
Uygulama, XV. Baskı, İstanbul, 2009.
R. Karluk, Uluslararası Ekonomi: Teori ve Politika,
VI. Baskı, İstanbul, 2009.
Copyright © 2003 Pearson Education, Inc.
Slide 9-14