Chapter 1 - Reocities

advertisement
MİKRO-İKTİSAT
Ders 9
Tekelci Rekabet ve Oligopol
EKO208: Mikroiktisat II
Ders 9
Tekelci Rekabet ve Oligopol
Slide 1
Tartışılacak Konular

Tekelci Rekabet

Oligopol

Fiyat Rekabeti

Rekabete karşı Birleşme: Mahkum
Açmazı
EKO208: Mikroiktisat II
Ders 9
Tekelci Rekabet ve Oligopol
Slide 2
Tartışılacak Konular

Mahkum Açmazının Oligopol
Fiyatlaması Açısından Önemi

Kartel
EKO208: Mikroiktisat II
Ders 9
Tekelci Rekabet ve Oligopol
Slide 3
Tekelci Rekabet

Tekelci rekabet piyasaları tam rekabet
piyasalarına şu iki açıdan benzerler: (1)
piyasada çok sayıda firma vardır ve (2)
piyasaya girişin önünde engeller yoktur.

Fakat tam rekabet piyasasından
farklılaştırılmış ürün üretilmesi
bakımından ayrılır.
EKO208: Mikroiktisat II
Ders 9
Tekelci Rekabet ve Oligopol
Slide 4
Tekelci Rekabet

Özellikleri
1) Çok sayıda firma
2) Serbest giriş-çıkış
3) Farklılaştırılmış Ürün (kalite,
görünüm veya marka aşinalığı
bakımından farklı), fakat hala ürün
ikame edilebilir.
EKO208: Mikroiktisat II
Ders 9
Tekelci Rekabet ve Oligopol
Slide 5
Tekelci Rekabet

Firmaların tekel gücü büyük ölçüde firmanın
ürününü rakip firmalarınkinden farklılaştırma
derecesine bağlıdır.

Ürün farklılaştırması arttıkça malın talep
esnekliği düşecek ve fiyat yükselecektir.

Tekelci rekabete örnek piyasalar:

Diş macunu

Sabun ve deterjan sanayi
EKO208: Mikroiktisat II
Ders 9
Tekelci Rekabet ve Oligopol
Slide 6
Tekelci Rekabet

Tekelci Rekabet Piyasasını Yaratan Özellikler

Tekelci Rekabetin 2 Çarpıcı Özelliği Vardır:


Firmalar farklılaştırılmış fakat ikamesi yüksek
ürünler satarak rekabet eder (talebin çapraz
esnekliği oldukça yüksek fakat sonsuz değil)
Piyasaya giriş-çıkış serbesttir.
EKO208: Mikroiktisat II
Ders 9
Tekelci Rekabet ve Oligopol
Slide 7
Kısa ve Uzun Dönemde Tekelci Rekabet
Piyasasındaki Firmanın Dengesi
$/Q
Kısa Dönem
$/Q
MC
Uzun Dönem
MC
AC
AC
PSR
PLR
DSR
DLR
MRSR
QSR
Miktar
MRLR
QLR
Miktar
Kısa ve Uzun Dönemde Tekelci Rekabet
Piyasasındaki Firmanın Dengesi
 Gözlemler (Kısa-Dönem)

Tekelde olduğu gibi tekelci rekabette firma
negatif eğimli talep eğrileriyle çalışırlar.
(mal farklılaştırmasından dolayı)

İkameden dolayı talep oldukça esnektir

MR < P

MR = MC iken karlar maksimum olur.

P>AC olduğu için kar pozitiftir.
EKO208: Mikroiktisat II
Ders 9
Tekelci Rekabet ve Oligopol
Slide 9
Kısa ve Uzun Dönemde Tekelci Rekabet
Piyasasındaki Firmanın Dengesi
Ancak Uzun Dönemde:

Pozitif kar yeni firmaları çeker, giriş engeli
olmadığı için yeni firmalar endüstriye girer.

Eski firmaların talebi DLR’ye düşer.

Firmanın çıktı ve fiyat düzeyi düşer

Uzun dönemde AC eğrisi Talebe teğet
olacağı için (P = AC), firmanın ekonomik
karı sıfır olacaktır.
EKO208: Mikroiktisat II
Ders 9
Tekelci Rekabet ve Oligopol
Slide 10
Tam Rekabet ve Tekelci Rekabet Piyasasının
Karşılaştırılması
Tekelci Rekabet
Tam Rekabet
$/Q
$/Q
MC
Net Kayıp
Deadweight loss
AC
MC
AC
P
PC
D = MR
DLR
MRLR
QC
Miktar
QMC
Miktar
Tekelci Rekabet

Tekelci Rekabet ve İktisadi Etkinlik
Tekelci Rekabetin olduğu bir endüstride
etkinsizliğin iki kaynağı vardır:
1. Tekel gücü (farklılaştırmadan kaynaklanan)
tam rekabetten daha yüksek bir fiyata neden
olmakta (P>MC). Fiyat MC = D, noktasına
düşürülecek olursa tüketici rantı sarı renkli
üçgen kadar artacaktır.
EKO208: Mikroiktisat II
Ders 9
Tekelci Rekabet ve Oligopol
Slide 12
Tekelci Rekabet

2) Tekelci rekabette firmalar eksik kapasite ile
çalışır ve çıktı AC’nin minimum noktasına
denk düşen çıktı düzeyinin altındadır

Bu iki etkinsizlik kaynağı tüketicilerin refahını
düşürmesine rağmen, farklılaştırılmış ürün
yelpazesinin sağladığı kazançlar bu kayıpları
kolayca telafi edebilir.
EKO208: Mikroiktisat II
Ders 9
Tekelci Rekabet ve Oligopol
Slide 13
Oligopol

Oligopolcü piyasalarda çok az sayıda firma
birbiriyle rekabet etmektedir. Yeni firmaların
piyasaya girmesi de kısıtlanmıştır

Özellikleri

Az sayıda firma

Ürün farklılaştırması olabilir veya olmayabilir

Giriş engellerinden dolayı firmalar uzun dönemde
önemli karlar elde ederler.
EKO208: Mikroiktisat II
Ders 9
Tekelci Rekabet ve Oligopol
Slide 14
Oligopol

Örnekler

Otomotiv

Demir-Çelik

Alüminyum

Petro-Kimya Ürünleri

Elektrikli Araçlar

Bilgisayarlar
EKO208: Mikroiktisat II
Ders 9
Tekelci Rekabet ve Oligopol
Slide 15
Oligopol

Giriş Engelleri:

Doğal Giriş Engelleri:
EKO208: Mikroiktisat II

Ölçek ekonomileri (Scale economies)

Patentler (Patents)

Teknoloji (Technology)

İsim Kullanma, Marka
Ders 9
Tekelci Rekabet ve Oligopol
Slide 16
Oligopol

Bunlara ek olarak endüstrinin içindeki
firmalar girişi engelleyecek stratejik
kararlar uygulayabilirler.

Stratejik Uygulamalar
EKO208: Mikroiktisat II

Piyasayı mala boğmak

Gerekli bir girdiyi kontrol etmek
Ders 9
Tekelci Rekabet ve Oligopol
Slide 17
Oligopol

Oligopol bir firmayı yönetmek zordur çünkü
fiyatlandırma, çıktı, reklam ve yatırım
kararları önemli stratejik mülahazaları
gerektirir.

Oligopolcü bir firmanın yöneticileri
kendilerini rakip firmaların yerine koyarak ne
yapacaklarını tahmin ederek karar vermek
zorundadırlar (stratejik kararlar ve rakiplerin
tepkileri)
EKO208: Mikroiktisat II
Ders 9
Tekelci Rekabet ve Oligopol
Slide 18
Oligopol

Oligopolcü Bir Piyasada Denge

Tam rekabet, tekel ve tekelci rekabette
üretici, çıktı ve fiyat kararları verirken
rakiplerin davranışlarını dikkate almak
zorunda değildir.

Oligopolde ise, üreticiler fiyat ve üretim
miktarı kararlarını verirken rakiplerinin
vereceği tepkileri hesaba katmak
zorundadırlar.
EKO208: Mikroiktisat II
Ders 9
Tekelci Rekabet ve Oligopol
Slide 19
Oligopol

Bu mantık bize oligopol piyasasında dengeyi
belirlemek için bir zemin sağlamaktadır.

Dengenin Tanımı:


EKO208: Mikroiktisat II
Firmalar yapabileceklerinin en iyisini yapar;
çıktı ve fiyatlarını değiştirmeleri için herhangi bir
neden yoktur
Tüm firmalar rakiplerinin davranışlarını hesaba
katarak karar vereceğini bilir.
Ders 9
Tekelci Rekabet ve Oligopol
Slide 20
Oligopol

Nash Dengesi

Rakibin uyguladığı karar veri iken her
firma yapabileceğinin en iyisini yapar.
 Kavram ilk olarak 1951 yılında
matematikçi John Nash tarafından ortaya
atılmıştır.
EKO208: Mikroiktisat II
Ders 9
Tekelci Rekabet ve Oligopol
Slide 21
Oligopol

Cournot Modeli

Düopol:
 İki firma birbiriyle rekabet etmektedirler
 Her bir firma homojen bir ürün üretmekte ve
piyasa talep eğrisini bilmektedir.
 Diğer firmanın üretim düzeyinin sabit
olacağı varsayılmaktadır
Her bir firma üretim düzeyini belirlerken karşı
tarafı (rakibi) dikkate almak zorundadır
EKO208: Mikroiktisat II
Ders 9
Tekelci Rekabet ve Oligopol
Slide 22
1. Firmanın Üretim Düzeyi Kararı
1. Firma, 2. firmanın hiç üretim
yapmayacağını düşünürse, talep
eğrisi, D1(0) olur, aynı zamanda
D1(0)
bu piyasa talep eğrisidir.
P1
1. Firma, 2. firmanın 50 birim üreteceğini
düşünürse, 1. firmanın talep eğrisi aynı
miktarda (50) sola kayacaktır.
MR1(0)
D1(75)
1.
Firma, 2. firmanın 75 birim
üreteceğini düşünürse, 1. firmanın
talep eğrisi bu miktarda sola kayar.
MR1(75)
MC1
MR1(50)
12.5 25
EKO208: Mikroiktisat II
Ders 9
D1(50)
50
Tekelci Rekabet ve Oligopol
2. Firma 100 birim üretirse,
1. Firma kaç birim üretir?
Q1
Slide 23
Oligopol (Oligopoly)

Cournot Modelinin temel özelliği karşı
firmanın üretim düzeyini değiştirmeyeceğini
kabul etmesi ve buna dayanarak kendisinin
ne kadar üreteceğine karar vermesidir.

Tepki eğrisi (Reaction Curve)

Bir firmanın (1. Firma) karlarını maksimize
eden çıktı düzeyleri, 2. firmanın beklenen
üretim düzeylerinin azalan bir
fonksiyonudur.
EKO208: Mikroiktisat II
Ders 9
Tekelci Rekabet ve Oligopol
Slide 24
Tepki Eğrileri ve Cournot Dengesi
1. Firmanın tepki eğrisi, 2. firmanın
ne kadar üreteceğini tahmin ederek
kendisinin üreteceği miktarları
gösterir.
Q1
100
75
2. Firmanın Tepki
Eğrisi Q*2(Q2)
50 x
25
Cournot dengesinde, her firma
rakibinin ne kadar üretim
yapacağını doğru olarak tahmin
ettiğini varsaymaktadır.
Cournot
Dengesi
1. Firmanın Tepki
Eğrisi Q*1(Q2)
25
EKO208: Mikroiktisat II
2. Firmanın tepki eğrisi, 1. firmanın
ne kadar üreteceğini tahmin ederek
kendisinin üreteceği miktarları
gösterir.
Ders 9
x
50
Tekelci Rekabet ve Oligopol
x
75
x
100
Q2
Slide 25
Oligopol (Oligopoly)
Böylece denge çıktı düzeyleri iki tepki eğrisinin
kesiştiği noktada elde edilir.
Örnek: Doğrusal Talep Eğrisi

Cournot Dengesine Örnek:

Düopol (Duopoly)

Piyasa talebi P = 30 - Q
burada Q = Q1 + Q2


EKO208: Mikroiktisat II
MC1 = MC2 = 0
Ders 9
Tekelci Rekabet ve Oligopol
Slide 26
Oligopol (Oligopoly)
Doğrusal Talep Eğrisi

Cournot Dengesine Örnek

1. Firmanın Tepki Eğrisi
Toplam Hasila, R1  PQ1  (30  Q)Q1
 30Q1  (Q1  Q2 )Q1
 30Q1  Q12  Q2Q1
EKO208: Mikroiktisat II
Ders 9
Tekelci Rekabet ve Oligopol
Slide 27
Oligopol (Oligopoly)
Doğrusal Talep Eğrisi

Cournot Dengesine Örnek
MR1  R1 Q1  30  2Q1  Q2
MR1  0  MC1
1. Firmanin Tepki Egrisi
Q1  15  1 2 Q2
2. Firmanin Tepki Egrisi
Q2  15  1 2 Q1
EKO208: Mikroiktisat II
Ders 9
Tekelci Rekabet ve Oligopol
Slide 28
Oligopol (Oligopoly)
Doğrusal Talep Eğrisi
Cournot Dengesi:
RQ1  RQ2

Q 2  15  1 2(15  1 2Q1)
Q 2  Q1  10
Q  Q1  Q2  20
P  30  Q  10   TR - TC  10 * 20 - 0  200
EKO208: Mikroiktisat II
Ders 9
Tekelci Rekabet ve Oligopol
Slide 29
Düopol Örneği
Q1
30
2. Firmanın
Tepki Eğrisi
Talep eğrisi P = 30 - Q ve
her iki firmanın marjinal maliyeti sıfır ise.
Cournot Dengesi
15
10
1. Firmanın
Tepki Eğrisi
10
EKO208: Mikroiktisat II
Ders 9
15
Tekelci Rekabet ve Oligopol
30
Q2
Slide 30
Oligopol (Oligopoly)
Bu iki firma birleşme kararı alırsa ne olur?
Birleşme durumunda kar maksimizasyonu
2
R  PQ  (30  Q)Q  30Q  Q
MR  R Q  30  2Q
Q  15 ve MR  MC iken MR  0
  TR - TC  PQ - 0  15 *15 - 0  225
EKO208: Mikroiktisat II
Ders 9
Tekelci Rekabet ve Oligopol
Slide 31
Cournot Modeli Üzerine Bir Not:

Ne yazık ki, Cournot modeli bize uyum
sürecinin dinamiğine ilişkin herhangi bir
şey söylemez. Gerçekte, uyum
sürecinde modelin en önemli varsayımı
olan (firma rakip firmanın üretimini sabit
kabul etmesi) çoğu kez yerine
gelmemektedir. Böylece denge
konusuna odaklanıyoruz.
EKO208: Mikroiktisat II
Ders 9
Tekelci Rekabet ve Oligopol
Slide 32
Oligopol (Oligopoly)
Birleşme Durumunda Kar Maksimizasyonu

Sözleşme Eğrisi

Q1 + Q2 = 15
Sözleşme eğrisi birleşme durumunda
karları maksimize eden tüm Q1 ve Q2
bileşimlerini verir.
 Q1 = Q2 = 7.5


EKO208: Mikroiktisat II
Cournot dengesine göre daha az çıktı ve
daha çok kar ile sonuçlanmaktadır.
(önceki örneği hatırlayalım)
Ders 9
Tekelci Rekabet ve Oligopol
Slide 33
Düopol (Duopoly) Örneği
Q1
30
2. Firmanın
Tepki Eğrisi
Firma için, birleşme diğer
Stratejilerden daha iyi sonuç
verir
Rekabetçi denge (P = MC; kar = 0)
15
Cournot Dengesi
Birleşme Dengesi
10
7.5
2. Firmanın
Tepki Eğrisi
Sözleşme
Eğrisi
7.5 10
EKO208: Mikroiktisat II
Ders 9
15
Tekelci Rekabet ve Oligopol
30
Q2
Slide 34
İlk Hareket Edenin Avantajı-Stackelberg Modeli

Varsayımlar (Assumptions)

Bir (dominant) firma çıktı düzeyini önce
belirleyebilir

MC = 0

Piyasa talebi P = 30 - Q burada Q = toplam
çıktı

1. firma çıktı düzeyini önce belirlemiş olsun
ve 2. firma daha sonra çıktı kararını versin.
EKO208: Mikroiktisat II
Ders 9
Tekelci Rekabet ve Oligopol
Slide 35
İlk Hareket Edenin Avantajı-Stackelberg Modeli

Cournot modeli iki firmanın çıktı kararlarını aynı
anda verdiğini varsaymaktadır.

Eğer firmalardan biri kararını önce verirse ne
olur?
1. Firma
 2. firmanın tepki eğrisini dikkate almalıdır
2. Firma
 1. firmanın çıktısını veri olarak almaktadır ve
kendi çıktı düzeyini : Q2 = 15 - 1/2Q1 tepki
eğrisi çerçevesinde belirlemektedir.


EKO208: Mikroiktisat II
Ders 9
Tekelci Rekabet ve Oligopol
Slide 36
İlk Hareket Edenin Avantajı-Stackelberg Modeli

1. Firma
 Q1
düzeyini öyle bir noktada belirleyecek
ki:
MR  MC
MC  0
sonuc olarak MR  0
R1  PQ1  30Q1 - Q12 - Q2 Q1
EKO208: Mikroiktisat II
Ders 9
Tekelci Rekabet ve Oligopol
Slide 37
İlk Hareket Edenin Avantajı-Stackelberg Modeli

Q2 yerine 2. firmanın tepki eğrisini
yazarsak:
R1  30Q1  Q12  Q1 (15  1 2Q1 )
 15Q1  1 2 Q
2
1
MR1  R1 Q1  15  Q1
MR  0 : Q1  15 ve Q2  7.5
EKO208: Mikroiktisat II
Ders 9
Tekelci Rekabet ve Oligopol
Slide 38
İlk Hareket Edenin Avantajı-Stackelberg Modeli


Sonuç

1. firmanın çıktısı, 2. firmanın çıktısından iki
kat daha fazladır.

1. firmanın karıda, 2. firmanın firmanın iki
katıdır
İlk hareket edenin avantajı nerden
gelmektedir?
EKO208: Mikroiktisat II
Ders 9
Tekelci Rekabet ve Oligopol
Slide 39
Hangi model (Cournot’mu Stackelberg’mi) daha
uygundur?
Endüstri birbirine benzer firmalardan
oluşuyorsa (hiçbirinin önemli bir işletme
avantajı veya lider olma durumu yoksa),
Cournot modeli daha uygun olacaktır.
Fakat büyük bir firma endüstride yeni ürün
sürme veya fiyat belirleme konusunda öne
çıkıyorsa, Stackelberg modeli daha gerçekçi
olacaktır.
EKO208: Mikroiktisat II
Ders 9
Tekelci Rekabet ve Oligopol
Slide 40
Stackelberg modelinin ilk hareket edene
ilişkin tahminleri, değişken miktar değil fiyat
olduğunda mı gerçekleşir?
Yanıt: hayır. Çünkü ilk hareket eden firma
diğer firmaya küçükte olsa fiyat kırma ve
piyasanın daha büyük payını ele geçirme
fırsatı verir.
EKO208: Mikroiktisat II
Ders 9
Tekelci Rekabet ve Oligopol
Slide 41
Fiyat Rekabeti ve Bertrand Modeli

Oligopolde rekabet çıktı yerine fiyat
konusunda ortaya çıkabilir.

Bertrand Modeli, homojen ürünlerin üretildiği
oligopol bir piyasada fiyat rekabetini
göstermek için kullanılır.

Bertrand modeli Cournot modeline benzer,
sadece düopolcü aynı anda miktar yerine
fiyatı seçer.
EKO208: Mikroiktisat II
Ders 9
Tekelci Rekabet ve Oligopol
Slide 42
Bir Örnek:

Homojen bir ürün üreten iki firma olduğunu
varsayalım. Yine, sabit maliyetlerin sıfır
olduğunu ancak her iki firma için marjinal
maliyetin (MC) 3 $ olduğunu kabul edelim. Bu
düopol piyasasında fiyat şu fonksiyona göre
belirlenmektedir; P=30-Q (bu piyasada
Q=q1+q2). Her bir firmanın çıktı ve karını
hesaplayınız:

A. Cournot modeli

B. Bertrand modeli
EKO208: Mikroiktisat II
Ders 9
Tekelci Rekabet ve Oligopol
Slide 43

Cournot Modeli (A):
MR1  R1 Q1  30  2Q1  Q2
MR1  $3  MC1
1. Firma Tepki Egrisi
Q1  13.5  1 2 Q2
2. Firma Tepki Egrisi
Q2  13.5  1 2 Q1
EKO208: Mikroiktisat II
Ders 9
Tekelci Rekabet ve Oligopol
Slide 44
Cournot dengesi : RQ1  RQ 2
Q 2  13.5  1 2(13.5  1 2Q 2)
Q 2  Q1  9
Q  Q1  Q2  9  9  18
P  30  Q  12
  PQ  TC  12 * 18  18 * $3  162
      
EKO208: Mikroiktisat II
Ders 9
Tekelci Rekabet ve Oligopol
Slide 45
Bertrand Modeli(B):
Bertrand Modelinde firmaların (miktar değil)
fiyat rekabetine girdiklerini varsaymaktayız.
Tüketiciler en-düşük fiyata satan firmadan satın
almayı tercih etmektedirler. Fiyat düşürmeye
eğilimi ağır basacağı için Nash dengesi P=MC
olan rekabetçi denge olacaktır, Yani:
EKO208: Mikroiktisat II
Ders 9
Tekelci Rekabet ve Oligopol
Slide 46
B Kısmı

Nash dengesi:
 P = MC; P1 = P2 = $3
 P=30-Q
 3=30-Q
 Q = 27; Q1 & Q2 = 13

=TR-TC=PQ-TC=3*27-3*27=0
Bertrand modeli stratejik olan değişkenin (fiyat
veya miktar) önemini göstermektedir.
EKO208: Mikroiktisat II
Ders 9
Tekelci Rekabet ve Oligopol
Slide 47
Fiyat Rekabeti
Bertrand Modeli

Bertrand modeli pek çok yönden
eleştirilmektedir:

1) firmalar homojen ürün üretiyorsa, fiyat
değil miktar belirleyerek rekabet etmeleri
daha doğaldır.

2) Firmalar fiyatı belirleseler ve aynı fiyatı
uygulasalar bile firmaların piyasa paylarına
ilişkin hiçbir bilgi vermemektedir.
EKO208: Mikroiktisat II
Ders 9
Tekelci Rekabet ve Oligopol
Slide 48
Fiyat Rekabeti

Farklılaştırılmış Ürün Olması
Durumunda Fiyat Rekabeti:

Oligopol piyasalar çoğu kez farklılaştırılmış
ürünlere sahiptir.

Piyasa payları bu durumda sadece
fiyatlarca değil, dizayn, performans ve
dayanıklılık faklılıklarınca belirlenir.
EKO208: Mikroiktisat II
Ders 9
Tekelci Rekabet ve Oligopol
Slide 49
Fiyat Rekabeti
Farklılaştırılmış Ürünler

Benzer biçimde Nash Dengesi firmaların
tepki eğrilerinin kesiştiği noktada
gerçekleşir.

Varsayımlar

Düopol

FC = $20

VC = 0
EKO208: Mikroiktisat II
Ders 9
Tekelci Rekabet ve Oligopol
Slide 50
Fiyat Rekabeti
Farklılaştırılmış Ürünler
 1.
Firma Talebi Q1 = 12 - 2P1 + P2
 2.
Firma Talebi Q2 = 12 - 2P1 + P1
 P1 ve P2 ; 1. ve 2. firmanın fiyatları

EKO208: Mikroiktisat II
Q1 ve Q2 firmaların satış miktarları
Ders 9
Tekelci Rekabet ve Oligopol
Slide 51
Fiyat Rekabeti
Farklılaştırılmış Ürünler

Fiyatlar ve Çıktının Belirlenmesi

Aynı anda fiyatlar belirleniyor
1. Firma :  1  P1Q1  $20
 P1 (12  2 P1  P2 )  20
 12 P1 - 2 P  P1 P2  20
2
1
EKO208: Mikroiktisat II
Ders 9
Tekelci Rekabet ve Oligopol
Slide 52
Fiyat Rekabeti
Farklılaştırılmış Ürünler

1. Firma: P2 sabit kabul edilirse:
1. Firma Kar Max. Fiyat 
 1 P1  12  4 P1  P2  0
1. Firma Tepki Egrisi 
P1  3  1 4 P2
2. Firma Tepki Egrisi 
P2  3  1 4 P1 
ve P1  P 2  4, q1  q 2  8 1
EKO208: Mikroiktisat II
Ders 9
Tekelci Rekabet ve Oligopol

   12
Slide 53
Fiyatlarda Nash Dengesi
P1
2. Firmanın Tepki Eğrisi
Birlikte Hareket Ederlerse Denge
$6
$4
1. Firmanın Tepki Eğrisi
Nash Dengesi
$4
EKO208: Mikroiktisat II
Ders 9
Tekelci Rekabet ve Oligopol
$6
P2
Slide 54
Fiyatlarda Nash Dengesi

Firmalar fiyatlarını bağımsız olarak
belirlemek yerine, anlaşma yoluna giderek
aynı fiyatı belirleyecek olurlarsa, daha
yüksek bir fiyat ve daha az arz miktarını
tercih edeceklerini kolayca görebiliriz.

T= 1+ 2=(12P-2P2+P2)+(12P-2P2+P2)-2*20=

=(24P-4P2+2P2)-40=24P-2P2-40
 t
 0  24  4P  0  P  6  Q1  Q2  6
P
1   2  36  20  16
EKO208: Mikroiktisat II
Ders 9
Tekelci Rekabet ve Oligopol
Slide 55
Rekabete Karşı Anlaşma: Mahkum Açmazı

Firmalar neden tekel gibi hareket ederek
ortak karlarını maksimize edecek bir fiyat
belirlemezler? Çünkü 1) Kartel oluşturmak
güçtür (firmalar anlaşmaya uymayabilir),
ve 2) anti-tröst ve kartel yasalarına
aykırıdır.

Bu gibi durumlarda Oyun teorisi optimum
stratejiyi verebilir
EKO208: Mikroiktisat II
Ders 9
Tekelci Rekabet ve Oligopol
Slide 56
Rekabete Karşı Anlaşma: Mahkum Açmazı

Verilenler:
FC  $20 ve VC  $0
1. Firma Talebi : Q  12  2 P1  P2
2. Firma Talebi : Q  12  2 P2  P1
  $12
P  $6   $16
Nash Dengesi : P  $4
Anlasma :
EKO208: Mikroiktisat II
Ders 9
Tekelci Rekabet ve Oligopol
Slide 57
Rekabete Karşı Anlaşma: Mahkum Açmazı

Olası Fiyatlandırma Sonuçları:
Firma 1 : P  $6
Firma 2 : P  $6   $16
P  $6
P  $4
 2  P2Q2  20
 ( 4)12  ( 2)( 4)  6  20  $20
 1  P1Q1  20
 (6)12  ( 2)( 6)  4  20  $4
EKO208: Mikroiktisat II
Ders 9
Tekelci Rekabet ve Oligopol
Slide 58
Fiyatlandırma Oyunu:
Firma 2
Dominant strateji
Fiyat $4
Fiyat $4
Fiyat $6
$12, $12
$20, $4
$4, $20
$16, $16
Firma 1
Firma $6
EKO208: Mikroiktisat II
Ders 9
Tekelci Rekabet ve Oligopol
Slide 59
Rekabete Karşı Anlaşma: Mahkum Açmazı

Bu iki firma işbirliği içermeyen bir oyun
oynamaktadır.


Her bir firma bağımsız olarak diğerinin
alacağı tavrı da dikkate alarak kendi
yararını maksimize etmeye çalışır.
Soru: neden her iki firma daha yüksek kar
getirmesine rağmen 6 $ yerine 4$ fiyatını
seçmektedir? Çünkü birbirlerine
güvenmiyorlar, biri fiyatları düşürerek
piyasada aslan payını alabilir.
EKO208: Mikroiktisat II
Ders 9
Tekelci Rekabet ve Oligopol
Slide 60
Rekabete Karşı Anlaşma: Mahkum Açmazı

İki firma kendi aralarında yaptırımı olan
bir sözleşme imzalamadıkları sürece
dominant stratejiyi seçeceklerdir.

Oyun Teorisinde Mahkum Açmazı
olarak bilinen örnek oligopolcü
firmaların karşılaştığı problemi çok iyi
açıklamaktadır.
EKO208: Mikroiktisat II
Ders 9
Tekelci Rekabet ve Oligopol
Slide 61
Rekabete Karşı Anlaşma: Mahkum Açmazı

Senaryo

İki şüpheli birlikte cinayet işlemekle
suçlanmaktadır.

İki şüpheli ayrı hücrelerde tutulmaktadır ve
kendi aralarında iletişim yoktur.

Her birine ayrı ayrı suçlarını itiraf etmeleri
istenmektedir.
EKO208: Mikroiktisat II
Ders 9
Tekelci Rekabet ve Oligopol
Slide 62
Mahkum Açmazı: Kazanç-Kayıp Matrisi
Mahkum B
Dominant Strateji
Öterse
Mahkum A
Susarsa
EKO208: Mikroiktisat II
Ders 9
Öterse
-5, -5
Susarsa
-1, -10
Ötmeyi Tercih Edermisiniz?
-10, -1
Tekelci Rekabet ve Oligopol
-2, -2
Slide 63
* Her biri kendisi konuşmazsa kendisinden
yararlanılmasından çekinmektedir.
* Sonuç olarak, her ikisi ötecek ve herbiri 5 yıl
hapis yatacaktır.
EKO208: Mikroiktisat II
Ders 9
Tekelci Rekabet ve Oligopol
Slide 64
Kazanç-Kayıp Matrisi

Sonuçlar: Oligopol Piyasalarında
1) Anlaşma daha yüksek karlara yol
açar.
2) Açık ve zımni anlaşma olasıdır
3) Bir kez anlaşma olunca, fiyatları
düşürüp karını arttırma motifi önemli
hale gelir.
EKO208: Mikroiktisat II
Ders 9
Tekelci Rekabet ve Oligopol
Slide 65
Mahkum Açmazı ve Oligopolde Fiyatlama

Oligopolcü Davranışlarına İlişkin Bazı
Gözlemler
1) Bazı oligopol piyasalarında, zaman
içinde tahmin edilebilir bir fiyatlandırma
ortamı oluşabilir ve arzulanan birlikte
hareket söz konusu olabilir.
EKO208: Mikroiktisat II
Ders 9
Tekelci Rekabet ve Oligopol
Slide 66
Mahkum Açmazı ve Oligopolde Fiyatlama

Oligopolcü Davranışlar
2) Diğer bazı oligopol piyasalarında ise,
firmalar aşırı kavgacı olabilir ve birlikte
hareket mümkün olmayabilir.


EKO208: Mikroiktisat II
Firmalar fiyat değişimlerinde
gönülsüzdür çünkü rakip benzer biçimde
tepki verir.
Bu durumda fiyatlar oldukça katı olur.
Ders 9
Tekelci Rekabet ve Oligopol
Slide 67
Fiyat Katılığı ve Dirsekli Talep Eğrisi

Örtük olarak birlikte hareket kırılgan olduğu için
oligopolcü firmalar maliyetler veya talepte değişme
olsa bile istikrarlı bir ortamı arzu ederler.

Mahkum Açmazı (Prisoners’ Dilemma) oligopol
piyasalarda fiyat katılığı yaratır.

Fiyat katılığı dirsekli talep eğrisinin temelini oluşturur.

Her firma fiyatı cari fiyatın (P*) üzerine çıkaracak
olursa, hiçbir rakip fiyatını yükseltmeyeceği için
piyasa payının büyük bölümünü kaybedecektir.
EKO208: Mikroiktisat II
Ders 9
Tekelci Rekabet ve Oligopol
Slide 68
Dirsekli Talep (Kinked Demand) Eğrisi
Fiyat
Üretici fiyatı yükseltecek olursa, rakibi onu takip
etmez ve talep daha esnek hale gelir.
Üretici fiyatı indirirse, rakibi onu takip
eder ve talep daha katı hale gelir.
D
Miktar
EKO208: Mikroiktisat II
Ders 9
Tekelci Rekabet ve Oligopol
MR
Slide 69
Dirsekli Talep Eğrisi
Fiyat
Marjinal maliyet, marjinal hasıla eğrisinin dikey bölgesinde
olduğu sürece, fiyat ve çıktı sabit kalacaktır.
MC’
P*
MC
D
Miktar
Q*
EKO208: Mikroiktisat II
Ders 9
Tekelci Rekabet ve Oligopol
MR
Slide 70
Mahkum Açmazının Oligopolde
Fiyatlandırmaya Etkileri
Dirsekli Talep eğrisi modeli firmaların P* fiyatına nasıl
ulaştıklarına ilişkin bir açıklama getirmediği için eleştirilmiştir

Fiyat Sinyali ve Fiyat Liderliği
 Bir
firma diğer firmaların kendisini takip
edeceklerini umarak fiyat artışı yapacağını
açıklarsa bu bir tür zımni anlaşmadır
EKO208: Mikroiktisat II
Ders 9
Tekelci Rekabet ve Oligopol
Slide 71
Mahkum Açmazının Oligopolde
Fiyatlandırmaya Etkileri
Fiyat Sinyalleri ve Fiyat Liderliği

Fiyat Liderliği
 Maliyet
ve talep şartları değiştikçe anlaşma
problemli hale gelir.
 Lider
yada dominant firmanın fiyata ilişkin
sinyal vermesi bir tür zımni anlaşmadır ve
bu anlaşmada çıkan sorunları çözmeye
ilişkin bir girişimdir.
EKO208: Mikroiktisat II
Ders 9
Tekelci Rekabet ve Oligopol
Slide 72
Mahkum Açmazının Oligopolde
Fiyatlandırmaya Etkileri

Lider Firma Modeli

Bazı oligopolcü piyasalarda, büyük bir
firma toplam satışların önemli bir kısmını
yapar, geriye kalan firmalar piyasanın geri
kalan kısmının tedarikini sağlar.

Büyük firma daha sonra lider (dominant)
firma gibi hareket ederek, kendi karını
maksimize edecek biçimde fiyatları belirler.
EKO208: Mikroiktisat II
Ders 9
Tekelci Rekabet ve Oligopol
Slide 73
Dominant Firmanın Fiyatı Belirlemesi
Fiyat
SF
D
Dominant firmanın talep eğrisi,
Piyasa talebi (D) ve diğer firmaların
arz eğrisi (SF) arasındaki farktır.
P1
MCD
P*
DD
P2
QF QD
EKO208: Mikroiktisat II
Ders 9
QT
Tekelci Rekabet ve Oligopol
MRD
Bu fiyatta, küçük firmalar QF
kadar satış yaparken, lider
firma QD kadar satar, toplam
satış QT kadardır.
Miktar
Slide 74
Kartel (Cartel)

Kartelde fiyatlandırma dominant firma modeli
kullanılarak analiz edilebilir.

Özellikleri
1) Fiyat ve miktarı belirleyen açık bir
anlaşma vardır.
2) Tüm firmaları kapsamayabilir, yine bazıları
uymama yoluna (cheat) gidebilir.
EKO208: Mikroiktisat II
Ders 9
Tekelci Rekabet ve Oligopol
Slide 75
Kartel
3) Çoğu kez Uluslararasıdır


Başarılı Kartel Örnekleri



EKO208: Mikroiktisat II
OPEC
Uluslar arası Boksit
Birliği
Avrupa Cıva
Ders 9
Tekelci Rekabet ve Oligopol

Başarısız Kartel
Örnekleri

Bakır

Kalay

Kahve

Çay

Kakao
Slide 76
Kartel

4) Başarılı Olma Şartları


Alternatifin kıyasıya rekabet olması hile
yapmayı engeller
Tekel gücü Potansiyeli—esnek olmayan
talep


EKO208: Mikroiktisat II
Ders 9
Talep katı ve MC’nin çok üstündeyse
Kartele üye olmayanların arz eğrisi esnek
olmadığı zaman.
Tekelci Rekabet ve Oligopol
Slide 77
OPEC Petrol Karteli
TD
Fiyat
SC
ve SC
TD dünya petrol talebini (toplam)
rekabetçi arzı göstermektedir. OPEC’in
Talebi ikisi arasındaki farktır
OPEC’in karlarını maksimize eden
miktar, MR=MC noktasında belirlenir
Bu noktada OPEC ülkeleri P* fiyatını
Uygular.
P*
DOPEC
MCOPEC
MROPEC
QOPEC
EKO208: Mikroiktisat II
Ders 9
Tekelci Rekabet ve Oligopol
Miktar
Slide 78
Karteller

OPEC Kartelinin Özellikleri

Çok Düşük MC

Dünya Talebi TD esnek değil

OPEC-dışı ülkelerin arzı katı

DOPEC oldukça katı
EKO208: Mikroiktisat II
Ders 9
Tekelci Rekabet ve Oligopol
Slide 79
OPEC Petrol Karteli
TD
Fiyat
SC
Kartel yokken fiyat:
•Rekabetçi fiyat (PC),
DOPEC = MCOPEC noktasında
P*
DOPEC
MCOPEC
Pc
MROPEC
QC
EKO208: Mikroiktisat II
Ders 9
QOPEC
Tekelci Rekabet ve Oligopol
QT
Miktar
Slide 80
CIPEC Bakır Karteli
Fiyat
•TD ve SC oldukça esnek
•DCIPEC esnek
•CIPEC tekel gücü düşük
•P* fiyatı PC’ye oldukça yakın
TD
SC
MCCIPEC
DCIPEC
P*
PC
MRCIPEC
QCIPEC
EKO208: Mikroiktisat II
Ders 9
QC
Tekelci Rekabet ve Oligopol
QT
Miktar
Slide 81
Karteller

Gözlemler

Başarılı Olmak İçin:


EKO208: Mikroiktisat II
Toplam talep oldukça esnek olmalıdır.
Ya kartel Dünya arzının tamamına yakın
bir bölümünü kontrol etmeli yada kartel
dışında kalanların arzı esnek
olmamalıdır.
Ders 9
Tekelci Rekabet ve Oligopol
Slide 82
Download