Mesleki ve Teknik Eğitimde Cinsiyet Eşitliği ve Çeşitlilik
advertisement
Mesleki ve Teknik Eğitimde Cinsiyet Eşitliği ve Çeşitlilik Mesleki ve Teknik Eğitimde Cinsiyet Eşitliği ve Çeşitlilik Mesleki ve Teknik Eğitimde Cinsiyet Eşitliği ve Çeşitlilik Konularının Teoriden Uygulamaya Aktartılması Üç Farklı Avrupa Ülkesine Sistem Transferi Mesleki ve Teknik Eğitimde Cinsiyet Eşitliği ve Çeşitlilik El Kitabı Türkiye O 1 2 Mesleki ve Teknik Eğitimde Cinsiyet Eşitliği ve Çeşitlilik Mesleki ve Teknik Eğitimde Cinsiyet Eşitliği ve Çeşitlilik “Gender and Diversity in VET “ projesi bir LEONARDO DA VINCI Yenilik Transferi Projesidir. Proje kapsamında 6 Avrupa Birliği ülkesinde 7 ortak, kurum ve kuruluş işbirliği yapmaktadır. Bu ortaklar aşağıdaki gibidir. Proje dokümanları proje ortaklarının katkıları ile gerçekleştirilmiştir. Ticari amaç için kullanılmamak kaydı ile tüm proje dokümanları 2011 yılına kadar “www.gender-and-diversity.eu” Internet sitesinden ücretsiz olarak indirilebilir. Copyright 2009 Gender & Diversity desteklenmektedir. InVET projesi Avrupa Komisyonunca Proje numarası: 2007 LLP-LdV-TOI-2007-RO-016 Dokümanlardaki tüm bilgiler yazara aittir. Doküman içindeki hiç bir bilgi ve açıklamadan dolayı Avrupa Komisyonu sorumlu tutulamaz. 3 4 Mesleki ve Teknik Eğitimde Cinsiyet Eşitliği ve Çeşitlilik Ö n s ö z “Gender & Diversity in VET “projesi Romanya, Slovenya ve Türkiye’de Mesleki ve Teknik Eğitimde cinsiyet eşitliğini ve çeşitliliği sağlamak için kilit özelliklere sahip öneriler sunmaktadır. Buna ek olarak projenin hedef ülkelerindeki önemli kuruluşlar ile işbirliği içinde siyasal alanda da gerekli düzenlemelerin yapılabilmesi için zemin oluşturmayı hedeflemektedir. Projenin amacı eşitliği ve çeşitlilik cinsiyet alanında Avrupa Topluluğunun yenilikçi uygulamalarını Romanya, Slovenya ve Türkiye’deki mesleki eğitime sistemine transfer etmektir. Yenilikçi transfer projesi bu üç hedef ülkede oluşan özel gereksinimlere odaklanarak gerçekleştirilmektedir. Proje ortaklığı “Mesleki ve Teknik Eğitimde Cinsiyet Eşitliği ve çeşitlilik “ el kitabı“ öncelikle yetişkin eğitiminden sorumlu kurum yetkililerinin konu hakkındaki hassasiyetlerini artırmak ve özellikle Mesleki ve Teknik Eğitimde ayrımcılığın ortadan kaldırılması ve çeşitliliğin sağlanması konusunda bilgilendirmek, aynı zamanda da farklı öğrenim teknikleri ve değerlendirme yöntemleri ile mevcut öğrenme malzemelerinin içerikleri zenginleştirilecektir. Sonuçta elde edilen eğitim malzemeleri ve önerilen yöntemler çok daha geniş uygulamalar ve etkinlikler için kullanılabilecektir. Projenin bir diğer dokümanı olan “Rehberlik Dokümanı” Mesleki ve Teknik eğitimin kurumları ve çalışanları için yol gösterici üründür. Rehberlik dokümanın amacı projenin hedef ülkeleri olan Romanya, Slovenya ve Türkiye’deki genel çerçeveyi bozmadan özel gereksinimleri dikkate alacak şekilde hazırlanan el kitabı ve el kitabındaki bilgilerin nasıl kullanılacağı konusunda eğitici tavsiyeleri ilgililere sunmaktır. 5 Türkiye de Cinsiyet Eşitliği ve Çeşitliliğin Yönetimi Günlük yaşamda cinsiyete ayrımcılığını ortadan kaldırmak ve farklılıkları (din, ırk, mezhep, cinsiyet, farklı cinsel tercihler, vb) anlayışla karşılamak ve bunların toplumunu bir zenginliği olduğunu düşünüp, ona göre yönetim planları yapmak, eğitim programlarında bu konulara yer vermek , bu alanda çalışan Üniversitelerin Kadın sorunları Araştırma merkezleri , sivil oluşumlar ve Başbakanlık Kadın Statüsü Genel Müdürlüğü, Milli Eğitim Bakanlığı Kız Teknik Öğretim Genel Müdürlüğü, Milli Eğitim Bakanlığı Eğitimi Araştırma ve Geliştirme Daire Başkanlığı ve Kadınlara eğitim desteği sağlayan belediyelere ve kısacası cinsiyet eşitliği ve farklılık yönetimi konusuyla ilgili tüm kurum ve kuruluşlarının ilgi alanına girmektedir. Bu alanda çalışan tüm kurum ve kuruluşlar işbirliği yapmalıdırlar. Bu alanda çalışan tüm kamu, sivil kurum ve kuruluşların belirlenmiş ilkeler çerçevesinde işbirliği yapmaları (bazı kurumlar arasında bu ağ mevcut) ve bir iletişim ağı oluşturmaları faaliyetlerindeki başarıyı artıracaktır. Çünkü yapılacak çok iş vardır ve bu süreç yaşam devam ettikçe devam edecektir. Bu alanda Türkiye’nin işi Avrupa ülkelerinden daha zor gözükmektedir. İş yerinde apartmanda, mahallede, otobüste, lokantada , okulda kısaca her yerde mutlu olabilmek için hepimize düşen bir vazife cinsiyet eşitliğine ve farklılıklara saygı göstermekten geçmektedir. Bu anlayışı toplumun tüm kesimlerinin kılcal damarlarına kadar iletmemiz gerekir. Bu alanda çalışan kurum ve kuruluşlar ile doğrudan teması olamayan kişiler çalışanlara destek vermeli ve imkanları nispetinde çevresindekileri uyarmalı ve hassaslaştırmalıdır. Bir kişi çok önemlidir. Toplum birlerden meydana gelmektedir. Önce aileden başlanmalı, mahalle ve işyeri ile yaygınlaştırma devam etmelidir. Avrupa birliği bu konuda çok önemli kararlar almış ve teorik kararları yaşamın içine sokmuştur ve bu alanda yaptırımlar uygulamaktadır. Bu dokümanın sonundaki verilen Internet sitelerine girilerek yapılan çalışmalar ve alınan kararlar ile ilgili ayrıntılı bilgilere erişilebilir. 6 Mesleki ve Teknik Eğitimde Cinsiyet Eşitliği ve Çeşitlilik ” Mesleki ve Teknik Eğitimde Cinsiyet Eşitliği ve Çeşitlilik” projesi Avrupa Birliği tarafından desteklenen bir sistem transferi projesidir. Proje kapsamında 6 ülkeden 7 ortak işbirliği yapmaktadır.Projenin hedef ülkelerinden birisi Türkiye’dir. Dokümanları Türkçe’ye tercüme edilen, yani transfer edilen “ Gendernet” projesi Türkiye ye uyumlu hale getirilmeye çalışılmıştır. Soru şu : dokümanları ,nasıl , kimlerle ve hangi yöntemleri kullanarak etkin şekilde yaygınlaştırabiliriz. Hedef kitle Mesleki ve Teknik eğitimde politika oluşturan yöneticiler (Hükümet, ilgili Bakanlıklar ve ilgili Genel Müdürlükler veya Daire Başkanlıkları) Mesleki ve Teknik Eğitim kurumlarının yöneticileri , Müdürleri ve gerçek hedef kitle Meslek Yüksekokullarının Öğretim elemanları ve Meslek Lisesi öğretmenleridir. Onların bu alana katkı sağlayabilmeleri için yöneticilerin ve politika belirleyicilerin desteğine ve onaylarına ihtiyaçları vardır. Bu onay ve destek olmazsa katkı sağlamaları sınırlı kalır. Cinsiyet eşitliği ve çeşitlilik yönetimi konusundaki çalışmalara katkı nasıl sağlanır? İlgili bakanlıklardan gönderilecek bir genelge veya yazı ile bu tür faaliyetlere destek sağlanması açıkça ifade edildiği taktirde , sorun önemli ölçüde çözülmüş olur. Daha sonraki aşamada İl Valisi, Milli Eğitim Müdürü ve Okul Müdürlerinin buna inanması ve destek sağlamaları ile önemli bir mesafe alınır. Benzer şekilde Üniversite Rektörleri de Rektörlüğe bağlı birimlere bu alandaki faaliyetlere destek yazısı yazarlar ise üniversite düzeyinde de işbirliği konusunda uygun ortam sağlanmış olur. Proje kapsamında geliştirilecek olan el kitabı ve rehberlik dokümanı proje Internet sitesinde (http://www.gender-and-diversity.eu/trkce/ho-geldiniz/682.htm) yararlanıcıların ve ilgililerin dikkatlerine sunulmuştur. Projeyle ilgili tüm kurumlara e-posta , faks ve normal posta ile ulaşılmaya çalışılacak ve proje Internet sitesindeki ürünleri incelemeleri ve mümkün olduğu taktirde görüş bildirmeleri istenecektir. 2009 yılı Eylül ayında son şekli verile proje ürünleri 2011 yılı sonuna kadar proje Internet sitesinde Türkçe olarak kalacak ve isteyen kurum ve kişiler ticari amaçlı olmamak ve kaynak göstermek koşulu ile dokümanları kullanabileceklerdir. Proje dokümanları 1 Meslek Yüksekokulunda pilot olarak uygulanmıştır. 7 Proje el kitabı ve rehberlik dokümanı ve uygulama kitapçığının Türkiye için faydalı ve hayırlı olmasını dileriz. 8 Mesleki ve Teknik Eğitimde Cinsiyet Eşitliği ve Çeşitlilik 9 Içindekiler Giriş ..................................................................................................17 BÖLÜM 1 Cinsiyet Ayrımcılığı ve Çeşitlilik ..................................................19 1 Çeşitliliğin esası nedir, arkasında ne var? ..........................................................23 1.1 Giriş ..................................................................................................23 1.2 Çeşitlilik ve AB ..............................................................................................23 1.3 Küreselleşme ve Ayrımcılık .............................................................................26 2 Farklılık yönetimi- Bakış açılarının değişimi .......................................................28 2.1 Şirketler için avantajları..................................................................................28 2.2 Farklılık yönetiminin Yaşama yerleştirilmesi ..................................................28 2.3 Farklılık yönetiminin değerlendirilmesi ...........................................................32 1 Cinsiyet ayrımcılığının esası nedir arkasında ne var?.........................................36 1.1 Giriş ..................................................................................................36 1.2 Yapılandıran güç “cinsiyet”.............................................................................37 1.3 Cinsiyet ayrımcılığı .........................................................................................38 1.3.1 Tarihi geçmişi ..............................................................................................38 1.3.2 Avrupa Birliği...............................................................................................39 1.4 Gerçek olan nedir? ........................................................................................42 1.4.1 İş ayrışması.................................................................................................42 1.4.1.1 Ev sorumluluklarında cinsel ayrılmalar .....................................................42 1.4.1.2 İstihdamda ayrışma sebepleri ..................................................................43 1.4.1.3 İstihdamda ayrışmanın sonuçları .............................................................43 1.4.2 Cinsiyete göre kazanç uçurumu .................................................................44 10 Mesleki ve Teknik Eğitimde Cinsiyet Eşitliği ve Çeşitlilik BÖLÜM 2 Mesleki Eğitimde Cinsiyet Eşitliği ve Çeşitlilik ............................ 47 1 MTE eğiticileri ve çeşitlilik ................................................................................ 49 2 MTE eğiticileri ve cinsiyet ayrımcılığı................................................................ 53 2.1 Çeşitlilik ve cinsiyet duyarlı öğrenme ortamı için 3 adım .............................. 53 2.1.1 Adım 1:Yansıma .......................................................................................... 54 2.1.2 Adım 2: Nasıl yapacağını bilmek ve hassaslaştırma ................................... 55 Hayat boyu öğrenme ........................................................................................... 55 2.1.3 Adım 3: Cinsiyet ve çeşitlilik duyarlı eğitim yöntemleri .............................. 56 2.1.3.1 Yansıma .................................................................................................. 56 2.1.3.2 Güven verme .......................................................................................... 59 2.1.3.3 Yorum –yine - Yorum ............................................................................... 59 2.1.3.4 Cinsiyet- duyarlı dil .................................................................................. 61 2.1.3.5 İletişim ve etkileşim ................................................................................. 63 2.1.3.6 Kitaplar ve Diğer Eğitim Malzemelerinin Etkisi......................................... 66 2.1.3.7 Cinsiyet-duyarlı içerikler........................................................................... 68 2.1.3.8 Öğrenme için öğrenme ............................................................................ 69 2.1.3.9 Yöntem .................................................................................................. 71 2.1.3.10 Doğru başlamanın önemi....................................................................... 72 2.1.3.11 Geleneksel eğitim anlayışına hayır!........................................................ 73 2.1.3.12 Grup çalışmasındaki problemler............................................................. 73 2.1.3.13 Genel tartışmalar ................................................................................... 74 2.1.3.14 Teori ile uygulama arasındaki denge ..................................................... 75 2.1.3.15 Eğitim Programı (Müfredat) ................................................................... 76 2.1.3.16 Değerlendirme ....................................................................................... 76 2.2 Cinsiyet ve çeşitlilik duyarlı organizasyonlar ................................................. 77 2.2.1 Felsefe .................................................................................................. 77 2.2.2 Çocuk bakımı .............................................................................................. 77 2.2.3 Yerleşim .................................................................................................. 78 2.2.4 Öğretmenler ............................................................................................... 78 2.2.5 Reklamlar .................................................................................................. 79 2.2.6 Cinsiyet-duyarlı eğitim ................................................................................ 79 2.2.7 Dış etkiler .................................................................................................. 79 11 BÖLÜM 3 Cinsiyet ayrımcılığı ile karşılaşmak .............................................83 1 Giriş ..................................................................................................85 1.1 Cinsiyet ayrımcılığı ile karşılaşmak .................................................................85 1.2 Yansımalar için sorular ...................................................................................87 1.2.1 Ünlü kişilikler 1............................................................................................87 1.2.2 Ünlü kişilikler 2............................................................................................87 1.2.3 Tipik kadın/erkek nasıl olur? .......................................................................87 1.2.4 İkinci hayat .................................................................................................88 1.2.5 Meslek Seçimi ve Cinsiyet ...........................................................................88 2 Yüreklendirme Uygulamaları ............................................................................91 2.1 Erkek için pembe ayakkabılar? .......................................................................91 2.2 Geceleyin kadın/erkek....................................................................................92 2.3 “İmaj değişimi” ..............................................................................................92 2.4 Medyanın analizi.............................................................................................93 2.5 Resimler ..................................................................................................94 2.6 Resimlerin Mesajı ...........................................................................................95 3 Cinsiyet-duyarlı dil.............................................................................................99 3.1 Ünlü kadınlar neredeler? ................................................................................99 3.2 İsimler ve Cinsiyet........................................................................................100 4 Vücut dili ................................................................................................103 4.1 Taklitler ................................................................................................103 4.2 Mimik-vücut hareketleri ve cinsiyet ..............................................................104 5 Roller ................................................................................................107 5.1 İş mülakatı ................................................................................................107 5.1.1 İş mülakatı ................................................................................................108 5.2 Dezavantajlı Gruplar..................................................................................... 111 5.3 Etnik Köken ve Evlilik ................................................................................... 114 6 Video malzemelerinin analizi.......................................................................... 117 6.1 Beşinci kadın konferansı............................................................................... 117 6.2 TV film ve programlarının analizi ................................................................. 119 6.3 TV Kadın tartışma Programları .....................................................................124 7 Cinsiyet-duyarlı dilde konuşmalar ve sunumlar ...............................................127 7.1 Sunumlarda Cinsiyet Duyarlı Dil Kullanımı....................................................129 8 Farklılık ................................................................................................133 12 Mesleki ve Teknik Eğitimde Cinsiyet Eşitliği ve Çeşitlilik 8.1 Ben, hangi benim?....................................................................................... 133 8.2 Toplum sana bir yer bulur............................................................................ 135 8.3 Farklılık tartışmaları...................................................................................... 138 8.4 “HAYIR” diyebilme sanatı!............................................................................ 140 8.5 Farklılık gizli klişeler ..................................................................................... 142 8.6 Gevezelik programları .................................................................................. 145 8.7 İdeal kadın/erkek......................................................................................... 148 8.8 Kusursuz örnek (idol)................................................................................... 150 8.9 Tipik kadın/erkek nasıl olur? ........................................................................ 151 8.10 Kolaj ................................................................................................ 152 8.11 Yemek yaparım, hala erkek miyim? ........................................................... 153 8.12 Diğerleri ................................................................................................ 154 8.13 Güçlü kadın, hassas erkek?........................................................................ 156 8.14 AB araştırmaları ......................................................................................... 157 8.15 Farklılık Anketleri........................................................................................ 159 8.16 Politik tartışmalar ....................................................................................... 161 8.17 Tipik kadın ve erkek oyuncakları................................................................ 163 8 18 Kayıp Biyografiler....................................................................................... 165 8.19 Gelecek için hazırlık ................................................................................... 167 8.20 Klişelerle dolu hikayeler ............................................................................. 169 8.21 Zengin ve Şımarık Kız ve Okul arkadaşları ................................................. 170 9.1 Okullarda Kadınlara Yönetim Görevi Verilmesi ............................................. 173 13 BÖLÜM 4 Mte Danışmanları İçin El Kitabı Ve Kontrol Listesi....................177 1 Giriş ................................................................................................179 1.1 Potansiyel iş bölümü hakkında bilgi .............................................................179 1.2 Mesleki yaşam..............................................................................................179 1.3 Biyografi ................................................................................................180 1.4 Kişilik ................................................................................................182 2 Mesleki eğitimi başlatmak ile ilgili bilgi............................................................185 2.1 MTE hakkında bilgi.......................................................................................185 2.2 Gelecekteki iş hayatı için bilgiler...................................................................187 2.3 Gelecekte bulunabilecek bir iş yeri için bilgi.................................................189 2.4 Cinsiyet eşitliği ve çeşitlilik yönetimi hakkında bilgi......................................190 2.5 Prosedüre Bağlı işler ....................................................................................193 2.6 Danışmanların sahip olması gereken yetenek ve beceriler...........................194 2.7 Cinsiyet ve farklılık duyarlı hizmetler için danışmanlar başka neleri dikkate almalıdırlar? .............................................................................199 3 Kontrol listeleri ................................................................................................203 3.1 Danışmanlık yöntemleri ve katılımcılar ile etkileşim hakkında sorular. .........203 3.2 Danışmanı ve kurumu ele alan sorular.........................................................203 3.3 Cinsiyeti ele alan sorular ..............................................................................204 3.4 Farklılığı ele alan sorular...............................................................................206 14 Mesleki ve Teknik Eğitimde Cinsiyet Eşitliği ve Çeşitlilik BÖLÜM 5 Cinsiyet Ayrımcılığı Eğitimi....................................................... 211 1 Giriş ................................................................................................ 213 1.1 Cinsiyet ayrımcılığı eğitiminin bağlantıları .................................................... 213 1.2 Eğitim planı ................................................................................................ 214 1.3 Hedefler ................................................................................................ 214 1.4 Hedef gruplar............................................................................................... 215 1.5 Eğitimin süresi ............................................................................................. 216 1.6 Değişik tip cinsiyet duyarlı eğitimler ............................................................ 216 1.7 Geleneksel yöntemler ile eğitime hayır!...................................................... 217 1.7.1 4-R-Metodu ............................................................................................... 218 1.7.2 Kontrol listesi ............................................................................................ 219 1.7.3.6-adım yöntemi ......................................................................................... 220 1.8 İçerikler ................................................................................................ 221 1.9 Araçlar ve eğitim malzemeleri...................................................................... 222 1.10 Diğer işler ................................................................................................ 223 1.10.1 Öğretmenler ve rol modelleri .................................................................. 223 1.10.2 Güven ve saygı ....................................................................................... 223 2 Cinsiyet ayrımcılığı eğitiminin bağlantıları ....................................................... 225 2.1 Eğitim planı ................................................................................................ 225 3 Hedefler ................................................................................................ 227 4 Hedef Gruplar ................................................................................................ 229 5 Eğitimin süresi ve eğitim türleri ...................................................................... 231 6 Yöntemler ................................................................................................ 233 7 İçerikler ................................................................................................ 235 8 Araçlar ve malzemeler .................................................................................... 237 BÖLÜM 6 Literatür taraması ve İlgili Internet Adresleri .................................... 241 1 Türkiye deki Cinsiyet Eşitliği ve Çeşitlilik İle ilgili Yayınlar ve Raporlar........... 243 1.1 Cinsiyet Eşitliği ve Çeşitlilikle İlgili Internet Siteleri ...................................... 244 1.2 Yararlanılan Kaynaklar ................................................................................. 247 1.3 Transfer Edilen Gendernet Projesinin Internet Bağlantıları........................ 249 15 16 Mesleki ve Teknik Eğitimde Cinsiyet Eşitliği ve Çeşitlilik G i r i ş Bu el kitabı ve Rehberlik Dokümanının amacı farklılık ve cinsiyet ayrımcılığı hakkında derinlemesine bir bakış sunmak ve iş ortamı ile mesleki eğitimdeki önemini belirtmektir. El kitabı 6 bölümden oluşmaktadır. Her bölüm konunun mesleki eğitimle, danışmanlık servisleri ve ilgili kurumlarla olan bağlantılarına odaklanmaktadır. Birimci bölüm Mesleki Teknik Eğitim (MTE) eğiticilerine genel terminolojileri vermekte ve dezavantajlı insanların AB iş pazarındaki durumları ile ilgili bilgiler sunmaktadır. Sonra farklılıklar ve cinsiyet ayrımcılığının başarılamadığı ve eşitliğin sağlanamadığı yerlerdeki gerçek durum hakkında ayrıntılı bir bakış vermektedir. İkinci bölümde ise kişisel farklılıkların, etnik ve dini kökenlerin,mezhebin, engelli olmanın, yaş durumunun, cinsiyetin, cinsel tercihlerin dikkate alınmadan herkesin eşit olduğu ve bir öğrenme ortamı oluşturabilmek için neler yapılması gerektiğini örnekler ile anlatır. Üçüncü bölümde el kitabı MTE eğiticilerine cinsiyet ve farklılık duyarlı bir eğitim için ilgi uyarıcı eğitim malzemeleri ve alternatif yaklaşımlar sunmakta, böyle bir ortamı yönetebilmek için anahtar unsurlar ile tanıştırmaktadır. Dördüncü bölüm MTE danışmanları için kaynak oluşturmaktadır. El kitabı danışmanlara yardımcı olmak açısından projelerinin farklılık ve cinsiyet ayrımcılığı ile olan ilgisini ortaya koyacak bir kontrol listesi bulundurmaktadır. Beşinci bölüm farklılık ve cinsiyet ayrımcılığı eğitimlerini ve iletişimin cinsiyet ayrımcılığı ilgili noktalarını planlamak için gerekli eğitim malzemelerini tanımlar. 17 18 Mesleki ve Teknik Eğitimde Cinsiyet Eşitliği ve Çeşitlilik BÖLÜM 1 Cinsiyet Ayrımcılığı ve Çeşitlilik 19 20 Mesleki ve Teknik Eğitimde Cinsiyet Eşitliği ve Çeşitlilik Farklılıklar Meselesi 21 22 Mesleki ve Teknik Eğitimde Cinsiyet Eşitliği ve Çeşitlilik 1 Ç e ş i t l i l i ğ i n e s a s ı a r k a s ı n d a n e v a r ? 1 . 1 n e d i r, G i r i ş “Çeşitlilik” terimi toplum içerisinde birbirinden değişik yaşam tarzları, sosyal anlayış, etnik, dini ve cinsiyet özelliklerine sahip olan grupları anlatır. Maalesef toplum içinde bu grupların tamamına eşit fırsatlar sunulamamaktadır. Farklı özelliklere sahip gruplar arasındaki eşit olmayan uygulamalardan dolayı cepheleşmeler olabilmektedir. Çeşitlilik kavramı “Kültürler Arası Eğitim ” ve “Cinsiyet Ayrımcılığı” prensiplerinden ortaya çıkmıştır. Çeşitlilik kavramının kaynağı ; ABD’nin ortaya koyduğu insan hakları beyannamesidir. 1 . 2 Ç e ş i t l i l i k v e A B 1997 Amsterdam kriterleri her türlü ayrımcılığı reddetmekte ve ayrımcılık karşıtı yaptırımlar içermektedir. Üç yıl sonra yani 2000 yılında Nice kentinde yapılan toplantıda Avrupa birliğinin geleceği deklarasyonunda ve AB temel haklar ve özgürlükler beyannamesinde bunlar yeniden düzenlenmiştir. Aynı yıl birlik iki direktif belirlemiştir: “ Irk eşitliği direktifi” ve “ İstihdam eşitliği direktifi” : Irk eşitliği direktifi 2000 : Din ve ırk farkına bakmadan insanların eşit muamele görmesini ister. İstihdam, eğitim, öğretim, sosyal güvenlik, sağlık ve hizmetlere ulaşma noktasında ayrımcılığı önler, Direk veya dolaylı ayrımcılık,yıldırma ve dışlama tanımlamalarını içerir. Ayrımcılık kurbanlarına adli ve idari yollardan hak arama ve şikayet imkanı verir. İspatlama mecburiyeti getirir. Ayrımcılık yapanlara gerekli cezai müeyyideleri getirir. 23 Sivil ve idari ortamlarda sorumlu kişiler ve mağdurlar arasındaki sıkıntıları paylaştırır. İtibar iadesi yapar. Eşitliğin yerleşmesi ve gelişmesi için üye ülkeleri teşvik eder. İstihdam eşitliği direktifi 2000 : Din , ırk, cinsel tercih ve yaş farkına bakmadan insanların eşit muamele görmesini ister. Irk eşitliği direktiflerinin yerine getirilmesini ister,. Aksi durumlarda tazminat hakkı ve iade-i itibar hakkı verir. İşverenlerden söz konusu işleri yapmaya ehil ancak engelli olanlar için uygun iş ortamı hazırlanmasını bekler. Sınırlı istisnaları dikkate alır. Dini hassasiyetlerin korunması, genç ve yaşlı çalışanların iş ortamına adaptasyonu gibi. 2001 yılı birliğin ayrımcılığı topa tuttuğu işlemin başlangıcı olmuştur. Bu süreç 2006 da sona ermiştir ve amaçları aşağıdaki gibidir: Ayrımcılığı reddeden ve yok eden AB ağını oluşturmak. Ayrımcığa karşı savaşan her türlü oluşumları teşvik etmek. Yaptırım,kanun ve uygulamaların etkinliğini değerlendirmek. Bunu başarmak için şu etkinlikler yapılmıştır. Ayrımcılıkla bağı bulunan faktörleri analiz etmek. Ayrımcılığa karşı mücadele veren mevcut oluşumları ve kapasiteleri geliştirmek; STÖ ler için Uluslar arası ve AB işbirliği ağını geliştirmek İnsani değerlerin gelişimini teşvik etmek ve bu konuda kitlelerin uyanıklığını ve hassasiyetlerini artırmak. 24 Mesleki ve Teknik Eğitimde Cinsiyet Eşitliği ve Çeşitlilik Yukarıdaki çalışmaları 2007-2013 arasında gerçekleştirmek üzere Birlik Aksiyon Programı olan PROGRESS (Program for Employment and Social Solidarity- Sosyal Dayanışma ve İstihdam Programı) takip etmiştir. Bu inisiyatifin 4. kısmı “Anti-ayrımcılık ve farklılık” şeklinde ifade edilerek, ayrımcılık ve farklılık karşıtlığına karşı mücadelede prensipler oluşturulması ve teşviklerin artırılmasını sağlamak için aşağıdaki konularda dikkatler çekilmiştir. Cinsiyet ayrımcılığına karşı hassasiyetin artırılması, AB içerisindeki dezavantajlı grupların durumlarının daha iyi anlaşılması için analizlerin, çalışmaların ve istatistiklerin yapılması. AB ayrımcılık karşıtı yaptırımları desteklemek için seminerler düzenlemek, gözlemler yapmak ve işbirliği ağları oluşturmak. Ayrımcılığı önleyecek tedbirler ve stratejiler tesis etmek için AB ağının kapasitesini geliştirmek. 2007 “Herkes için eşit fırsatlar yılı “ olarak ilan edilmişti. Bu yılda AB vatandaşları kendilerine tanınan hak ve özgürlüklerini öğrenme, her türlü ayrımcılığın karşısında olma açısından bilgilendirildiler. Tüm bireylere eşit fırsatlar tanınması teşvik edildi. Toplum ve fertler açısından farklılıkların yararlarını öğreten toplantılar yapıldı. Pozitif Aksiyon AB içinde ayrımcılığı önleme kavramını öğrenmek ve benimsemek vatandaşlar için ilk adımdır. Ancak dezavantajlı gruplar için eşit olmayan muamelelerin önlenmesi için yeni tedbirlere ve daha ileri adımlara ihtiyaç vardır. 25 Bu insanların iş bulmalarına katkı sağlayan, uygulanabilir stratejiler olmalıdır. Dezavantajlı gurupların iş yaşamında karşılaştıkları olumsuz durumları ile baş edebilecekleri özel düzenlemeler ve eğitim faaliyetleri düzenlenmelidir. Ayrımcılık iki boyuta ayrılabilir. İlk boyut cinsiyet, ırk, engellilik, cinsel tercih, din ve yaş, ikinci boyut ise aile yapısı, eğitim, çalışma geçmişi, taşradan veya şehirden olması, çalışma alanı, şirketteki işlevi vb. dir. Her ikisi de ayrımcılıktır ve kabul edilemez yaklaşımlardır. 1 . 3 K ü r e s e l l e ş m e A y r ı m c ı l ı k AB ülkelerinde v e ithalat ve ihracat sürekli artmaktadır. İş ortamı sürekli büyümekte, ürün çeşitleri artmakta, ülkeler arası ilişkiler her geçen gün daha da yakınlaşmaktadır. Dolayısıyla ekonomik etkinlikler tüm dünyada hızla ve birbirini etkileyecek şekilde gelişmekte ve dünya küresel köy haline gelmektedir. Bu da iş ortamının ihtiyaçlarını etkilemektedir. Eğer bir firma bulunduğu ülke için değil de genel olarak tüm ülkeler yeni dünya için üretim yapıyor veya hizmet sunuyorsa, çalışanlarının kendilerinden çok hitap edilen müşteri kitlesindeki insanları dikkate almaları kaçınılmazdır. Çalışanların bakış açıları benzer olursa hedef gruplara ve meselelere bakışları da aynı olur. Dolayısı ile farklı bakış açıları olmayan yerlerde çeşitlilik oluşur. Ancak çalışanlar farklılıkları dikkate alabilirlerse arzu edilenlere daha kolay uyum sağlanır ve mutluluğa daha kolay ulaşılır.Yani kurumlarda çalışanların farklı yapılardan gelmesi bir zenginliktir. Önemli olan bu farklılığı kurumun genel hedefleri doğrultusunda yönetebilmektir. 26 Mesleki ve Teknik Eğitimde Cinsiyet Eşitliği ve Çeşitlilik Eğitim kurumlarında da şirketlere benzer bir yapı vardır. İlkokulun ana amacı çocukları gelecekte karşılaşacakları zorluklara hazırlamaktır. Şirketler de çalışanlarını, küreselleşen dünya da değişimi ve farklılığı bir anahtar unsur olarak kavrayan bireyler olarak görmeyi isterler. Küreselleşen dünyada çeşitliliğin avantajları şunlar olabilir: Değişik kültürler, değişik yaşam tarzları ve değişik coğrafyalar, Farklı diller, Farklı bakış açıları, Değişik hedef grupların ihtiyaçlarına karşı duyarlılık. Araştırmaların sonucuna göre şirketlerdeki farklılıkları yönetebilmek aşağıdaki pozitif gelişmeleri sağlamaktadır: Daha etkin işbirliği ve başarı, Değişik hedef grupların ihtiyaçlarına karşı duyarlılık, İç huzursuzluklarda azalma ve çalışanların memnuniyetlerinde artma, Aynı sonuçlar girişimcilerde ve eğitimcilerde de görülmüştür. Bir sonraki ünite çeşitlik yönetiminin bakış açılarını nasıl değiştirdiğinin üzerinde yoğunlaşacaktır. 27 2 F a r k l ı l ı k y ö n e t i m i a ç ı l a r ı n ı n d e ğ i ş i m i 2 . 1 Ş i r k e t l e r a v a n t a j l a r ı B a k ı ş i ç i n Farklılık yönetimi iş dünyasında kaliteyi ve adaleti geliştirmek için bir stratejidir. Bu kavramın arkasındaki anlam sadece farklılıkları yönetmek değil aynı zamanda onları takdir etmektir. Bunlar şirketler ve toplum için bir fayda olarak görülmelidir. Çeşitlilik içinde gizli bir çok potansiyel vardır. Çeşitlilik sorunlar karşısında çok değişik çözüm teklifler bulma imkanı sağlamaktadır. Dolayısı ile farklılığın getirdiği değişik bakışlar ve yetenekler müşterilerin çok farklı taleplerine cevap verme imkanı sağlamaktadır. Farklılık yönetimi sadece şirketlere değil eğitim kurumlarına da uygulanabilir. Şirketler için olan potansiyel avantajlar benzer şekilde eğitim ve danışmanlık kurumları için de geçerlidir. 2 . 2 F a r k l ı l ı k y ö n e t i m i n i n Ya ş a m a y e r l e ş t i r i l m e s i Farklılık yönetiminin teşviki yenilikçi ölçümler ve yeterlilikler gerektirmektedir. Örneğin Mesleki ve Teknik eğitimde farklılık yönetimi için uygun yöntemler ortaya konulmalı ve uygulanmalıdır. Farklılığı yönetmek isteyen eğitim kurumları, şirketler ve kamu kurumları yeniden yapılandırılarak farklılığı yönetecek şekilde eğitim desteği almalıdırlar. Farklılıkların dikkate alındığı kurum fırsatlar çalışanları elde edecekleri avantajlar ve konusunda bilgilendirilmelidir. Bu doğrultuda eğitim kurumlarının yöneticileri olaya dahil edilmeli ve bilgilendirilmelidirler. 28 Mesleki ve Teknik Eğitimde Cinsiyet Eşitliği ve Çeşitlilik Sadece yöneticiler değil en üstten en alta kadar bütün paydaşlar farklılıkların artılarından haberdar edilmelidirler. Bu da tüm kurum çalışanlarını kurumları için önemli kılacaktır. Bakış açısındaki bu değişim önyargıların silinmesinde, eşit fırsatlar sağlayan bir iş ortamının önemli destek sağlayacaktır. Farklılık prensiplerinin bir kurumda yerleştirilebilmesi için her çalışanda aşağıda belirtilen özelliklerin asgari düzeyde olması gerekir. Sosyallik Çalışanlar ve müşteriler ile rahat bir şekilde iletişime girilmesi, Çeşitli kültürler arası iletişimin gelişmesi, Kültürel çevreyi dikkate alan zaman yönetimi, Farklı kültürleri tanıma ve farklı kültürleri anlayışla karşılama. Profesyonellik Bulunduğu ülkenin dilini ve iş hayatı için gerekli dili asgari düzeyde öğrenme, Özellikle ICT ve benzeri yeni teknolojilerde kendini geliştirme, Mesleki alanda gelişim için eğitim ve araştırma. Yukarıdan aşağı, aşağıdan yukarı Farklılık prensiplerinin bir kurumda yerleşmesi yukarıdan aşağı bir süreç olmalıdır. Yani değişim yukarıdan başlamalıdır. Eğer yönetim kademesi buna inanmazsa , çalışanlar değişime inansalar bile hedeflere asla ulaşılamaz. Kurumların yöneticileri, eşit fırsatların teşvik edilmesinde yeteri kadar katkıda bulunmazlarsa, çalışanlar kendilerine nasıl muamele edildiği ile ilgili değişimleri fazla dikkate almayacaklardır. Kendi aralarındaki ilişkilerde de fazla değişim olmayacak ve bu yayılmayacaktır. Ancak yukarıdan aşağı olacak olan bu değişim aşağıdan yukarı olan paralel bir çalışma ile desteklenmelidir. İnsanların takdir edilmesi ve anahtar roldeki kişilerin çabaları, değişim sürecini çok olumlu etkileyecektir. 29 İlk adım olarak üst yöneticilerinden hassasiyetlerinin artırılması öncelikle tavsiye edilmektedir. Yöneticiler farklılıklara olan bakışlarını değiştirmelidirler. Bunların birer avantaj ve değer olduğunu bilmelidirler. Farklılığı işin başarısını artıran bir güç olarak algılamalıdırlar. İkinci adım ise aşağıdan yukarı olan yani her kademedeki çalışanların farklılık konusundaki hassasiyetlerinin artırılmasıdır. Değişim sürecinin yönetilmesi Şirketlerin yönetiminde ve/veya lider takımlarında değişim , farklılığın yürütülebilmesi için sağlıklı önerilmelidir. Değişim sürecini yönetecek takım dışardan gelmeli ve kurumla daha önceden ilgisi olmamalıdır. Takımın dışardan olması sistemin güçlü ve zayıf yönlerinin anlaşılmasında yardımcı olur. Çünkü sistemin içindeki insanlar kendilerini sistem dışında hissedemediklerinden kendilerinin ve iş arkadaşlarının yaptıkları yanlışları yeterince algılayamamaktadırlar. Dışardan gelen bu takım, kurumun organizasyonu hakkında bilgilendirilmeli, ancak yönetimin bir parçası olmamalıdırlar. Bu takım mevcut durumun iyileştirmesinde tavsiyede bulunabilmek için sosyal ilişkileri, iletişimi ve mesleki ayrışmayı ve genel organizasyon atmosferini gözlemlemelidir. İşvereni ve çalışanları sistemin açıkları hakkında uyarmalı ve problemler hakkında işverene çözümler önermelidirler. Daha sonra, şirket değişimi yaşadıktan ve dönüşümü sağladıktan sonra bu takıma ihtiyaç yoktur. Ancak kurumun içinde farklılık yönetiminin sürdürülebilmesi ve özellikle yeni gelenlerin hassasiyetlerini cankı tutmak için bir farklılık yöneticisi mutlaka olmalıdır. Farklılık Yöneticisinin sorumlulukları Kurum içindeki bütün birimlerle işbirliği yapmalı, farklı grupların kurum içinde ve dışında olan ilgilerine önem vermelidir. Farklılık yöneticisinin insan kaynakları biriminde ve profesyonel temsilciliklerde etkisinin olması çok önemlidir. 30 Mesleki ve Teknik Eğitimde Cinsiyet Eşitliği ve Çeşitlilik İçerideki ve dışarıdaki farklı özelliklere sahip gruplar ile birlikte çalışmalıdır. Aynı zamanda stratejik organizasyonlarda ve somut projelerde yönetim kuruluna destek olmalıdır. Farklılık yöneticisi geniş bir kabiliyet spektrumu olmalıdır. Şöyle ki: İletişim yeteneği yüksek olmalı, Farklılığın tanımı ve yönetiminde yeterli olmalıdır. Yüksek hassasiyet sahibi, fertlerin ve farklı grupların ihtiyaçlarının belirlenmesinde çok kabiliyetli olmalıdır. Kurumu ve içindeki bütün personeli farklılığın avantajları hakkında ikna etmeye yetenekli olmalıdır. Farklılık yönetimi için uygun sav’lar sunabilmelidir. Aksi takdirde çalışanlar bu yaklaşımı ciddiye almayacaklardır. Farklılık prensiplerinin yerleşmesine engel olabilecek tek sebep maliyeti olabilir. Ancak uzun vadede yapılan bu harcamalar rahatlıkla geri kazanılacaktır. Farklılık yönetimi çalışanların yeterliliğinin artmasına da sebep olmaktadır. Motivasyonları yüksek ve çalıştıkları işyerlerinde memnun bir çalışma grubunun oluşumuna imkan vermektedir. (İşe gelmeme ve hastalanmalar azalmakta, hatalar ise düşmektedir). Sonuçta verim artmakta, kurumun rekabet gücü gelişmektedir. Özellikle eğitimde, öğretmenler ve öğrencileri arasında farklılık yönetimi fikrinin yayılması için bir model oluşturabilirler. Farklılık yönetimi sonuçlarına dayanarak aşağıdaki bölümlerde farklılık yönetimine daha derin bakış imkanı sağlanacaktır. 31 2 . 3 F a r k l ı l ı k y ö n e t i m i n i n d e ğ e r l e n d i r i l m e s i Farklılık yönetimi kurumda yerleştikten sonra belirli zaman aralıklarında değerlendirmesi de yapılmalıdır. Bunun için şirketler eğitim kurumları ile işbirliği yapmalıdırlar. Farklılık yönetimine adapte olan eğitim kurumları araştırma merkezleri veya eğitim danışmanlık kurumları belirlenir ve uygun alanlarda farklılık yönetimi konusunda işbirliği yapılır. Bu tür değerlendirme çalışmalarında hem işveren hem de çalışanlar geçirdikleri süreç ve çalışma atmosferi hakkında rapor hazırlamalıdırlar. Değerlendiriciler; anketler ve geri besleme formları ile kişilere memnuniyetleri hakkında fikir beyan etme imkanı vermelidirler. Farklı sorulara cevap almak suretiyle değerlendirme yapılmalıdır. Şöyle ki: Farklılık yönetimi eğitiminden sonra çalışma ortamında bir değişiklik olduğunu düşünüyor musunuz ? Çalışanlarda bir motivasyon artışı hissediyor musunuz ? Çalışanların sosyal yeteneklerinde bir gelişme olduğunu düşünüyor musunuz? Farklılığın olumlu etkisi hakkında çalışanların ve kurumun ikna olduğunu söyleyebilir misiniz? Eğitimden önce aşamadığınız sıkıntıları aşabiliyor musunuz? İşbirliği arttı mı? Kurum çalışanları arasında iletişim kolaylaştı mı? ……… 32 Mesleki ve Teknik Eğitimde Cinsiyet Eşitliği ve Çeşitlilik Farklılık eğitiminin en önemli amaçlarından birinin çalışan ve işverenin memnuniyeti olduğuna göre değerlendirme de bu da dikkate alınmalıdır. Değerlendirme eğitim sırasında dikkate alınamayan problemleri işaret etmelidir. Bu durumda, stratejiler geliştirilmeli Gerekiyorsa daha ileri düzeyde ve sorunlara çözümler bulunmalıdır. eğitim ve danışmanlık hizmeti alınmalıdır. Her durumda sürekli bir gelişim sağlamak için değerlendirme sonuçları bütün taraflara ve paydaşlara açık olmalıdır. 33 34 Mesleki ve Teknik Eğitimde Cinsiyet Eşitliği ve Çeşitlilik Cinsiyet Ayrımcılıgı 35 1 C i n s i y e t a y r ı m c ı l ı ğ ı n ı n e s a s ı n e d i r a r k a s ı n d a n e v a r ? 1 . 1 G i r i ş “Cinsiyet” terimi kadın ve erkeğin sosyal yapısını ve kalıtımsal eşitsizlikleri anlatmaktadır. Daha önce bahsedilen “farklılıkların” da temel boyutlarından biridir. “Cinsiyet” ve bağlantılı karakterler sosyal ortamda oluşan kavramlardır. Kavramlar olarak doğuştan değildir. Sosyalleşme sürecinde kazanılmakta olup, değiştirilebilirler. 20.yüzyılın 70li yıllarında feminist hareketler sonucu cinsiyete dayalı bir direnç yapısı oluşturularak kadını erkeğin bir alt parçası gibi gören anlayışa karşı mücadele edilmiştir. Bu hareketin çıkıl nedeni kadınlara karşı bazı erkeklerin eşit olmayan bazen aşağılayıcı yaklaşım içinde olmalarıydı. Kadınlar içinde bulundukları toplum içinde kendilerini yeterince ifade edemedikleri için kadın ve erkekler arasındaki eşitsizlik uzun yıllar sürmüştür. Bazı toplumlarda hala devam etmektedir. Biyolojik değerlendirme sosyal olarak aşağılayıcı bazı argümanları içermektedir. Bunlar sadece biyolojik temellere, hormonsal gelişimlere ve cinsiyet farklılıklarına dayanmaktadır.. Biyolojik değerlendirme aynı zamanda güç esasına göre davranmakta ve kadın ve erkeğin sadece biyolojilerinden dolayı farklı olduğu ve birinin diğerinden üstün olduğunu telkin etmektedir.1 1 Cf.:Keller 1992:245 36 Mesleki ve Teknik Eğitimde Cinsiyet Eşitliği ve Çeşitlilik 1 . 2 Y a p ı l a n d ı r a n “ c i n s i y e t ” “Cinsiyet” kavramı, g ü ç toplumdaki düzenlemelerin düzgün çalışıp, çalışmadığını gösteren bir araç olarak değerlendirilebilir. Bu yapılanma adil ve çalışır şartlar oluşturmak için kuşaktan kuşağa aktarılmıştır. Sosyal olarak yaşamı sürdürebilmek için iş ve görev paylaşımı esas olmuştur. Farklı sorumluluklar toplumun tüm üyeleri arasında değişik şekilde paylaşılmıştır. Ataerkil yapımını hakim olduğu toplumlarda iş paylaşımı kabiliyet, motivasyon ve yeteneklerden ziyade cinsiyete bakılarak yapılmıştır. Yüzyıllarca kadınlar çocuk yetiştirmişler ve eve bakmışlar. Erkekler ise iş ve sosyal hayatın içinde yer almışlardır. Kadınlar bu alana sınırlı dahil olabilmişlerdir. Kadın ve erkeğin doğuştan gelen biyolojik yapılarına bağlı özellikleri yadsınamaz. Zaman içinde cinsiyete bağlı anlayışlar modern toplumlarda değişmiş ve kadınerkek arasındaki eşitsizlikler önemli oranda ortadan kaldırılmıştır. Baskı altında olan kadınlara sağlanan imkanlar yeteneklerinin ortaya çıkmasına sonucunda kadınların doğuştan gelen ve toplum içinde daha üretken ve kendine güvenen bireyler olmasına imkan sağlamıştır.2 Cinsiyet temelli toplumlarda benzer sonuçlar erkekler için de geçerlidir.3 Eğitim ve istihdam gibi ekonomik kaynaklar genelde erkekler tarafından yönlendirilmektedir. Geçmiş dönemlerde geleneksel toplumlarda okula gitmek ve eğitim hakkı sadece erkeğe aitti. Günümüzde kadınlar erkeklere tanınan tüm alanlarda eğitim hakkını talep edebilmektedir. Gerçekte eğitim faaliyetleri hala ataerkil bir yapı şeklindedir ve kadınlar dünyanın pek çok ülkesinde ve bölgesinde eğitim ve diğer alanlarda ayrımcılığa uğramakta ve mağdur edilmektedirler. 2 3 Cf.: Lorber 1999: 71 Cf.: Lorber 1999: 79 37 1 . 3 C i n s i y e t 1 . 3 . 1 Ta r i h i a y r ı m c ı l ı ğ ı g e ç m i ş i Cinsiyet eşitliği kavramı ilk olarak, AB in beyannamesinde görünmeye başlamıştır. 4 kuruluş süresine rastlayan 1957 Fakat cinsiyet ayrımcılığı terimi 1995 deki Pekin Dünya kadınlar konferansında ele alınmış ve 1996 da AB tarafından resmi kayıtlara sokulmuştur. Cinsiyet ayrımcılığı her zaman arka planda kalmış ve tartışılmamış cinsiyet olaylarına eşitlikçi bir bakış açısı getirmekte ve eşitliği sağlamak için prensipler ortaya koymaktadır. Cinsiyet ayrımcılığı ile mücadele yeni bir bilinçlenmedir ve günlük hayatta insan davranışlarına ve kararlarına eşlik edecek bir çağdaş bir anlayıştır. Cinsiyet ayrımcılığı ile mücadele davranışlarda radikal bir değişim sürecidir. Bunun önemi kadının çalışması artık erkek tarafından düzenlenmemelidir. Bu değişim çalışma hayatına da yeni bir bakış açısı getirmiştir. Farklılıklar ve cinsiyet ayrımcılığı kadınlar lehine bir miktar rahatlama sağlama yerine eşit şekilde takdir edilme ve muamele yaklaşımını getirmelidir. Cinsiyet ayrımcılığı ile mücadele erkek ve kadınlara eşit muamele ve eşit fırsatlar sağlama demek değildir. Gelişen durumlara, süreçlere ve imkanlara erişimde cinsiyet tabanlı yaklaşımları dikkate alarak eşit şansların tesis edilmesidir. Bütün faaliyetlerde ve işlerde kadın ve erkeğin ihtiyaçları dikkate alınmalıdır. Örneğin projelerin planlanmasında, kaynakların kullanılmasında, çalışanların uyması gereken kuralların belirlenmesinde, servis imkanlarının tasarım ve sunumunda , iletişim ve finansal kaynakların planlamasında kadın ve erkeğin ihtiyaçları göz önünde bulundurulmalıdır. 4 Cf.: Community Framework Strategy on Gender Equality: 2000- 2005 38 Mesleki ve Teknik Eğitimde Cinsiyet Eşitliği ve Çeşitlilik Aile yapılarında, ailevi rollerde, kurumsal organizasyonlarında, kişisel gelişimlerde uzun soluklu değişimler teşvik edilmelidir. uygulamalarda, ve bağımsız zaman ve iş davranış geliştirmekte 5 1998 de Avrupa konseyi cinsiyet ayrımcılığını yeni bir yapılanma, gelişme, iyileşme ve politik tasarımda önemli bir devrim olarak tanımladı. Amaç, her alanda kadın veya erkeğin her seviye, aşama ve süreçte eşitliğini sağlamaktı. 1 . 3 . 2 A v r u p a B i r l i ğ i AB de cinsiyet ayrımcılığı ile ilgili ilk başlangıç 1991-1995 arasında kadının ve eşit fırsatların geliştirilmesi için özel aksiyonlar, stratejiler ve teşvikler öneren 3. eşit fırsatlar aksiyon planında görülmektedir. 1996-2000 arasındaki 4. aksiyon planı da Cinsiyet ayrımcılığı prensipleri üzerinde odaklanmakta ve aşağıdaki noktalara dikkat çekmektedir. Bütün ortak ve ulusal yaptırımlarda ve aksiyonlarda fırsat eşitliğinin teşvik edilmesi, Eşit fırsatlar oluşturmak isteyen herkesin işbirliği yapması, Sosyal ve ekonomik değişimi dikkate alacak şekilde cinsiyette fırsat eşitliğinin tesis edilmesi, Aile ve iş hayatını barıştırmak, Karar verme mekanizmalarında kadın nüfusu artırmak, Mevcut yasaların zorlayıcılığını artırmak. 1999 daki AB istihdam politikalarında üyeleri şu cinsiyet ayrımcılığı prensiplerine uymaya zorlamaktadır. 5 Cf.: Gender Mainstreaming, http:// europa.eu.int/comm/employment_social/equ_opp/gms_en.html: June2003 39 İstihdam imkanlarının artırılması, Girişimcilik ruhunun geliştirilmesi, Çalışanların ve iş alanlarının esnekliğinin artırılması, Kadın ve erkek için fırsat eşitliğinin genişletilmesi. 1999 da gelen Amsterdam beyannamesi ile cinsiyet ayrımcılığı prensiplerinin üye ülkeler için bir mecburiyet olduğu belirtilmektedir. 2001-2005: Birliğin cinsiyet ayrımcılığı çerçeve stratejisi. 2006 da AB komisyonu 2006-2010 arasında uygulanacak cinsiyet ayrımcılığı konusunda kadın ve erkek arasındaki eşitliğin haritası mevcut politikaların güçlendirilmesini yol haritasını ve bir dizi belirledi. Bu yol yeni aksiyonu içermektedir. Eşit ekonomik özgürlük, Özel ve profesyonel hayatın barıştırılması, Karar vermede temsil eşitliği, Cinsiyet tabanlı tüm şiddetin yok edilmesi, Klişeleşmiş cinsiyet laflarının yaşamdan çıkarılması Dış ilişkiler ve gelişme politikalarında cinsel eşitliğin teşvik edilmesi, 2007-2013 arasındaki “PROGRESS” programına paralel olarak cinsel eşitlik prensiplerinin tüm Avrupa da yaşama hakim kılınması, 40 Mesleki ve Teknik Eğitimde Cinsiyet Eşitliği ve Çeşitlilik 2006 da AB Cinsel Eşitlik Enstitüsü kuruldu ve üye ülkelerde ve vatandaşlarında cinsel eşitlik hakkında uyanıklığı sağlamak ve cinsiyet ayrımcılığı kaldırmayı teşvik eden yeni yöntem ve araçlar üretmek ile görevlendirildi.6 6 Cf.:http://ec.europa.eu/employment_social/gender_equality/index_en.html: 2008 41 1 . 4 G e r ç e k 1 . 4 . 1 İ ş o l a n n e d i r ? a y r ı ş m a s ı Kadın ve erkek ayrı işlerde çalışmaya meyletmektedirler. Avrupa Topluluğu ülkelerinde erkekler genelde % 87 inşaat, % 80 elektrik ve gaz dağıtım sektöründe çalışmaktadır. Kadınlar ise % 28 taşıma ve iletişimde, %69 üretimde, % 82 ev işlerinde, %72 eğitimde ve %59 diğer toplumsal, sosyal ve kişisel hizmetlerde çalışmaktadır.7 Her iki ayrışmayı da iyi incelemek gerekir. Yatay ayrışmada her iki cinsin değişik sektörlerde çalıştığını göstermektedir. Dikey ayrışma ise yönetim ve maaş noktasında olmaktadır. Erkek daha çok sorumluluk ve beceri gerektiren işlerde çalışmakta dolayısıyla belirleyici olmakta, daha fazla maaş almaktadır. Örneğin okullarda müdürler genelde erkektir, ama öğretmenler kadındır. Hastanelerde ise hemşireler hep kadın, diğer personel ise genelde erkektir.8 1 . 4 . 1 . 1 E v s o r u m l u l u k l a r ı n d a a y r ı l m a l a r c i n s e l Kadın istihdamın sürekli artmasına rağmen ev sorumlulukları hep kadına kalmaktadır. Kadın çocuk bakımı, yaşlı bakımı ve ev işlerini yapmaktadır. Kadınların %38 i günlük olarak çocuklarına bakmakta, %76 sı mutfak işlerini yapmakta ve %9 uda yaşlılara bakmaktadır. Eşit olmayan bu dağılım kadının profesyonel hayatta neden hala dezavantajlı olduğunun sebeplerindendir. 7 8 9 9 Cf.: http://www.eurofound.europa.eu/pubdocs/2007/108/en/1/ef07108en.pdf Cf.: Hakim , 1981: 521 in Blackburn und Jarman, 1997 Cf.: http://www.eurofound.europa.eu/pubdocs/2007/108/en/1/ef07108en.pdf 42 Mesleki ve Teknik Eğitimde Cinsiyet Eşitliği ve Çeşitlilik 1 . 4 . 1 . 2 İ s t i h d a m d a s e b e p l e r i a y r ı ş m a Özelde ve çalışma hayatında kadın ile erkek arasındaki ayrışmanın birçok nedeni olabilir. „Sosyal, ekonomik,kültürel ve tarihsel faktörler“ ayrışmanın derecesini ve oluşma şeklini etkilemektedirler. Kadının ve erkeğin rolü ile ilgili sosyal standartlar ve klişe fikirler kadınların kalifiye işlerde daha fazla çalışmalarını zorlaştırmaktadırlar. Okul ve mesleki eğitim sosyalleşme yerleri olmalarından dolayı kadın ve erkeğin kariyerinin belirlenmesinde önemli rol oynamaktadırlar. Eğer bu kurumlar cinsiyette eşitliği ve adaleti temel alan eğitim anlayışını hakim kılmazlarsa kızların/kadının toplum içindeki potansiyeli belirsiz olarak kalacak ve geleneksel toplum yapısı içinde kadının varlığı kaybolup gidecektir. Vergilendirme ve güvenlik yönetimi, toplum refahını sağlayacak politikalar da cinsiyet eşitliğinde adalet sağlanmazsa kadının toplum içindeki etkisi ve gelişimi engellenmiş olacaktır. İş ortamı eşit fırsatları mümkün kılacak şekilde yeniden yapılandırılmalıdırlar. Kadın çalışma hayatında ayrım görmektedir. Aynı işi yapmalarına rağmen kadınlar özel sektörde daha az ücret almaktadır10 1 . 4 . 1 . 3 İ s t i h d a m d a a y r ı ş m a n ı n s o n u ç l a r ı İstihdam ayrışmasının birçok sonucu vardır. En önemli olanları aşağıdaki gibi sıralanabilir. 10 ILO, 2003:44 43 Kadınlar genelde düşük ücretle , düşük yeterlilik gerektiren iş alanlarında istihdam edilmektedirler.Bu alanlarda kadınların gelişimleri ve kariyer yapmaları imkansız gibidir. Eğer kadının IT yöneticisi veya mühendis gibi ciddi bir eğitimi ve kariyeri varsa ciddiye alınmaktadır. Aksi taktirde kadınlar ayrım kurbanı olmaktadırlar. Bazen bu ayrımcı muameleler o kadar ileri gitmektedir ki kadın işini terk etmek zorunda kalmaktadır. 11 1 . 4 . 2 C i n s i y e t e k a z a n ç u ç u r u m u g ö r e AB nin Roma beyannamesinde eşit işe eşit ücret bir prensip olarak tesis edilmiş olmasına rağmen AB üyelerinde cinsler arasında ücret uçurumu hala azaltılamamıştır. Bu dengesizlik özel sektörde daha fazladır. AB komisyonuna göre aynı işte kadın erkekten en az %15 daha az kazanmaktadır. Tam zamanlı erkekler orta-üstü ve üst düzey kazanç sağlarken, tam zamanlı kadınlar sağlayamamaktadırlar. aynı kategoride de olsalar üst düzey kazanç 12 2006 da AB komisyonu 2006-2010 arasında uygulanmak üzere kadın ve erkek arasında eşitliğin sağlanması için bir yol haritası oluşturmuştur. Amaç ise ücret uçurumunun nedenlerini bulup çıkarmak ve bunları yok etmek için gerekli stratejileri oluşturmaktır.13 Ücret uçurumunu ve meydana gelen adaletsizlikleri bildirmek, eğiticilerin işlerindendir. Özellikle kadınlar bu konudaki AB kanun ve politikalarını bilmek zorundadırlar. Kadınlar kendi hakları ile ilgili bilgileri olursa bu eşitsizliklere karşı çıkma ve protesto etme cesaretleri olacaktır.14 11 ILO, 2003: 44 http://ec.europa.eu/employment_social/gender_equality/gender_mainstreaming/equalpay/equal_pay_en.html 13 http://www.eubusiness.com/Social/eu-gender-gap/ 14 ETC, 2002: 13 12 44 Mesleki ve Teknik Eğitimde Cinsiyet Eşitliği ve Çeşitlilik 45 46 Mesleki ve Teknik Eğitimde Cinsiyet Eşitliği ve Çeşitlilik BÖLÜM 2 Mesleki Eğitimde Cinsiyet Eşitliği ve Çeşitlilik 47 48 Mesleki ve Teknik Eğitimde Cinsiyet Eşitliği ve Çeşitlilik 1 M T E e ğ i t i c i l e r i ç e ş i t l i l i k v e Çeşitlilik (Farklılık) yönetimi, eğitilenler arasındaki farklılıkları bilmek ve saygı ile karşılamak ve bu farklılıkları eğitim organizasyonunda ve sürecinde dikkate almak olarak tanımlanabilir. Her şeyden önce dezavantajlı grupların özel ve iş hayatında ayrıma uğradıklarını kendilerine bildirmek ve anlatmak eğiticinin işidir. Bazı gruplar karşılaştıkları adaletsizliğin farkında bile değillerdir. Farkında olsalar da hakları noktasındaki bilgisizlikten veya özgüven eksikliğinden dolayı buna karşı mücadelede isteksiz olmaktadırlar. Sonuçta bazı iş kollarında olan bu eşitsizlikleri eğiticiler ve diğer yetkililer bildirmek zorundadırlar. Yöntem Farklılığa duyarlı mesleki eğitimde, eğitilenlerin de katılımını sağlamak için öğrenci merkezli eğitim yöntemi uygulamak çok önemlidir. Cinsiyet ayrımcılığının olduğu ortamlarda ayrımcılığı ortadan kaldırmak için öğretmenleri cesaretlendirecek özel eğitimler verilmelidir. Eğiticiler kişisel potansiyelleri çözmeli ve ona göre bireylerin gelişimlerine yardımcı olmalıdır. Örneğin eğer bir kursiyerin işi için gerekli olan dil alanında yeteneğinde eksikliği varsa, eğitici bu kişiyi dil eğitimi olanaklarından haberdar etmeli ve aldığı mesleki eğitimde dil yeteneğini öğrenci merkezli yöntemler kanalı ile kullanmasını teşvik etmeli ve onu cesaretlendirmelidir. Aynı zamanda dil öğrenmenin, kişiye kazandıracaklarını dile getirerek öğrenciyi motive etmek, eğiticinin önemli işlerinden olmalıdır. İdeal çözüm ise farklı dillere olan ilgiyi uyandırarak, kişilerin birbirlerine eşit muamele ve saygı göstermesini teşvik etmektir. Farklı kaynaklardan gelen kişiler kendi ana dillerinin öğretmeni rolünü üstlenerek diğerlerine bu dili öğretebilirler. Bu da kişilerin kendilerine olan özgüvenlerini artırır. 49 Bu ise ancak öğrenilecek dilin iş hayatında bir işe yarayacak olmasıyla sınırlıdır ve çok zaman gerektirir. Bununla birlikte, katılımcıları bir dil öğreniminin etkinliği konusunda ikna edilmek zorunda değillerdir. Bu fikir ele alınmadan önce tartışılmalı ve öneriler sunulmalıdır. Mesleki ve Teknik Eğitimin (MTE) ana hedefi, katılımcının desteklenmesidir. Kişiler çalışma ortamında belirli düzeyde iyi yazma ve konuşma becerileri olmalıdır. Bu iş, hayat için temel koşullardandır. Mesleki eğitimde farklılığın kabulünü teşvik için işi karakterize eden faklılıklar eğitimde temsil edilebilmelidir. Kursiyer grupları farklı yaşlarda, sayıları dengeli olmak şartıyla erkek ve kadınlardan, farklı ırk ve dinlerden, cinsel tercihleri farklı olan erkek ve kadınlardan ve engelli insanlardan seçilmelidir. Eğer eğitim, şirket elemanlarına veriliyor ve eğitimin içeriği uygunsa grupları farklı departmanlardan oluşturmak çeşitlilik açısından daha etkin olacaktır. Bu şirket tarafından düzenlenen bir dil kursu için uygulanabilir. Eğer tamamen karışık bir grup oluşmuşsa, eğitici böyle bir grubun sahip olabileceği avantajları öne çıkarmalıdır. En başta herkesin birbirinden öğrenebileceği çok şeyler olabileceğini açık ve net ortaya koymalıdır. Her bir ferdin güçlü ve zayıf yönleri , işe ve problemlere yaklaşımları farklı olacaktır. 50 Mesleki ve Teknik Eğitimde Cinsiyet Eşitliği ve Çeşitlilik Değerlendirme Farklılık duyarlı mesleki eğitim organizasyonu içinde diğer önemli bir unsur eğitim bitimindeki değerlendirmedir. Değerlendirme için eğitim kurumu katılımcı ile irtibatını asla kesmemeli, kursiyerlerden eğitimle ilgili geri beslemeler veya işyerlerinde alabilmelidir. Eğitim sonunda kursiyerler öğrendiklerini şirketlerinde uygulamaktadırlar. Daha sonra geri besleme alabilmek için kursiyerler ile temas kurularak geri beslemeye yönelik mülakatlar ve anketler yapılmalıdır. Kişiye şunlar sorulabilir: Eğitiminizden sonra işyerinizde farklılıkları daha değişik algılayabiliyor musunuz? Gelişiminizde size yararlı olabilecek bu farklılıkları bir avantaj olarak görebiliyor musunuz? Sosyal yetenekleriniz gelişti mi? Dil becerimiz gelişti mi? Eğitimden sonra kendinize güveniniz arttı mı ? İş ortamında cinsiyetle ilgili klişe konuşmaları ve davranışları görüyor musunuz? Eğer evet ise onlarla konuşmayı denediniz mi? 51 …………………………………………………. 52 Mesleki ve Teknik Eğitimde Cinsiyet Eşitliği ve Çeşitlilik 2 M T E e ğ i t i c i l e r i v e c i n s i y e t a y r ı m c ı l ı ğ ı Mesleki eğitimde öğretmen ve danışman olarak cinsiyet ayrımcılığını göz ardı etmek mümkün değildir. Toplumda cinsiyet eşitliği önemli bir konu haline gelmiştir. Her eğitici toplumun cinsiyet noktasında yapısını iyi tanımalıdır. Sonuçta bilinçli olarak bunu elimine etmeli , kadın ve erkeğe has ayrımcı klişe davranışları yok etmelidir. Eğer bu tip önyargılı davranışlar sürdürülürse kişiler cinsiyet bağımsız ilgi alanlarını geliştiremezler ve iş hayatında ayrışmaya sürüklenirler. Sonuç olarak eğitimde ve iş hayatında eşit fırsatların teşviki için mesleki eğitimde yönlendirmelerde her iki cinse de eşit şekilde fırsatlar sunulmalıdır. Eski kafalı kadın (kuaför, öğretmen,..) ve erkek (bilim adamı, teknisyen,..) imajı silinmeli ve daha açık fikirli , eşit yaklaşımlar ortaya konulmalıdır. Eğitimciler özellikle kadınlara yönelik geleneksel tanımlamaların, kişilerin gelişimi önünde bir engel oluşturduğunu bilmeli ve eğitimde bunu telafi edici tedbirler almalıdır. 2 . 1 Ç e ş i t l i l i k v e c i n s i y e t d u y a r l ı ö ğ r e n m e o r t a m ı i ç i n 3 a d ı m Her eğitici ve danışman çeşitlilik ve cinsiyet duyarlı eğitim ve öğrenme için aşağıdaki gelişim sürecini takip etmelidir. Adım 1: Yansıma, Adım 2: Nasıl yapacağını bilmek ve hassaslaştırma , Adım 3: Cinsiyet ve çeşitlilik duyarlı eğitim. Bu üç adım daha ayrıntılı olarak şöyle açıklanabilir: 53 2 . 1 . 1 A d ı m 1 : Ya n s ı m a Cinsiyet ayrımı sosyal bir üründür. Eğitici öncelikle geleneksek olarak biçilen roller ve geçerlilikleri konusunda yansımalar göstermelidir. Yapılacak kritik gözlemlerle tipik kadın ve tipik erkek alanlarının olmadığı yeni anlayışlar geliştirebilir. Elde edilen kazanımı farklı etnik gruplarda, sosyal oluşumlarda ve çeşitlikle ilgili her yerde dile getirmeli ve bunu eğitimlerine de yansıtmalıdırlar. İlgilenmenin dağılımı: Katılımcılarla ne kadar ilgilenildiğini ortaya çıkarmalıdır. Acaba erkeklere mi, kadınlara mı yoksa filan dinde olanlara mı daha fazla ilgi var? Hangi tip kişilikler, eğiticileri ve katılımcıları cezp etmektedir? Hangiler etmemektedir? Sosyal kişilik: Eğitimde kim, kim tarafından nasıl desteklenmektedir? Kendini sunma: Kim kendini nasıl sunmaktadır? Bu sunumun kişinin imajına pozitif /negatif etkisi nedir? Bireyler kendileri ile rekabet edildiğini nasıl gösterir? Katılımcıların özgüvenleri, onların yetenekleri konusundaki düşüncelerini etkiler mi? 54 Mesleki ve Teknik Eğitimde Cinsiyet Eşitliği ve Çeşitlilik 2 . 1 . 2 A d ı m 2 : N a s ı l y a p a c a ğ ı n ı b i l m e k v e h a s s a s l a ş t ı r m a Eğiticiler, ayrımcılıkla ile ilgili bilimsel araştırmaların sonuçlarından haberdar olmalıdır. Bireyler cinsiyet ayrımcılığı ile ilgili kendi içine bakmalı ve kendi sosyal anlayışını test etmelidir. Eğitici veya danışman olarak erkek veya kadınların alanlarına ne kadar hakim olduğunu, kararlarında kişisel ilgilerin, toplumsal beklentilerin, kadın ve erkekle ilgili önyargılı fikirlerin yaşam içinde ne kadar etkili olduğunu ortaya çıkarmalıdır. Eğitici veya danışman yaş, etnik ve diğer farklılıklarla ilgili konularda öncelikle kendini kritik etmelidir. H a y a t b o y u ö ğ r e n m e MTE eğiticileri ve danışmanları ayrımcılık duyarlı bilgilerini güncel tutmalıdırlar. Sürekli öğrenme yolu ile profesyonel kariyer sağlamalıdırlar. Ayrımcılık duyarlı bilimsel araştırmalar her zaman takip edilmelidir. Kadın ve erkeğin gelişimini etkileyen sosyal, biyolojik ve psikolojik etkilerle ilgili bilgiler eğitim programlarının tasarımında ve uygulanmasında hesaba katılmalıdır. Katılımcıların cinsiyet ayrımcılığı ile ilgili hassasiyetini artırmak için yeni bilgiler kurs içeriğine yeni bilgiler konulmalı ve uygulamalarda kullanılmalıdırlar. Eğitimciler konu ile ilgili güncel bilgilerle donanmış olurlarsa ;eğitim sürecinde; kadın ve erkeğe, farklı ırklara, dinlere ve sosyal gruplara eşit fırsatlar sunabilirler. Özellikle cinsiyet duyarlı çalışmalarda, konusunda bilgi sahibi eğiticiler kadın ve erkeklerin kariyerleri olurlarsa , mevcut olan bir çok problemin çözümünde gereksinimleri cevap verilebilecek çözümler geliştirebilirler. 55 2 . 1 . 3 A d ı m 3 : C i n s i y e t v e ç e ş i t l i l i k d u y a r l ı e ğ i t i m y ö n t e m l e r i 2 . 1 . 3 . 1 Ya n s ı m a Eğer eğitici kendi hakkında cinsiyet ve çeşitlilik (farklılık) ile ilgili bilinçsiz davranışlarını sorgulamak istediği taktirde kendi çocukluğuna dönüp şu soruları sorabilir. Bu sorular eğitim malzemesi olarak kullanılabilir ve grup tartışmalarında da kullanılabilir. Bireyin içine dönük değerlendirmeler, cinsiyet eşitliği ve çeşitlilik duyarlı eğitim yönteminin bir parçası olabilir. Kız veya erkek olduğumu ilk ne zaman anladım? Belli bir davranış göstererek , belli kıyafetler giyerek ve özel bir konuşma şekli ile başkalarına karşı bir kız/erkek gibi görünmeye mi çalıştım? Herhangi bir grup üyesi olarak ayrımcılık yaşadım mı ? Bir grubun tipik bir elemanı gibi mi davrandım? Erkeklik ve kadınlık ailemde nasıl ele alındı? Ailem geleneksel ve ataerkil bir aile olarak ele alınabilir mi? Karar verici annem mi , babam mı? Aile fertlerimden bazıları bazılarının engellediği düşüncesine kapıldım mı? Babam bize karşı üstünlüğünü fiziksel gücünü kullanarak göstermeye çalıştı mı? “Cinsiyet” öğretmenim için ne kadar önemli idi? Bunu not verirken kullandı mı? Cinsiyet açısından öğrenci değerlendirmesinde açık bir şekilde istisnalar yaptı mı? Evet ise ben bunları tasdik mi ettim, yoksa kendime göre bir yol mu çizdim? İdeal olarak kabul ettiğim kişi kim idi? İstediklerimi nasıl sergiledi ve ben nasıl biriydim/biriyim. 56 Mesleki ve Teknik Eğitimde Cinsiyet Eşitliği ve Çeşitlilik Cinsiyetim ile alakalı beni engelleyen bir durumum oldu mu? Dini inanışım,yaşım ve etnik bağlantılarım ile alakalı dikkate değer şeyler yaşadım mı? Hayatımda hiç farklı bir cinsiyetten olma isteğim oldu mu?( veya farklı bir sosyal grup din v.s.) Evet ise , bu istek özel hayatımda mı yoksa profesyonel hayatımda mı oldu? Cinsiyetimden/etnik kimliğimden/dinimden/sosyal grup üyeliğimden dolayı hiç olumsuz ve yanlı muamele gördüm mü? ………. Kendime bu soruları niçin soruyorum? Aile ve okul kişinin sosyalleştiği ana kurumlardır. Çocuklar çevrelerini gözlemleyerek ve etraflarındaki insanları taklit ederek öğrenirler. Aynı cinsteki aile üyeleri çocuklar için bir model olur. Diğer durumlarda da (sosyal grup, etnik, din ) benzer durumlar geçerlidir. Dolayısı ile aile yapısının çocuğun gelişiminde çok büyük katkıları olmaktadır. Eğer öğretmenler, farklılıkları (din, etnik yapı, cinsel tercih, bedensel özürlü vb) olan insanlara diğer öğrencilerden farklı davranırsa, öğrencilerde bu davranışı kendilerine adapte ederler. Bu adaptasyon sonucunda farklı olduğuna inanan birey içe dönük olmakta ve gerçek ilgi alanlarını geri planda bırakmaktadır. Cinsiyete bakış açısını ortaya koymakta kullanılan örneklerin çoğunda farklılıkları öne çıkaran ifadeler kullanılmaktadır. Bu cinsiyet,din,sosyal grup v.s. olabilir. Öğrencilerle yapılan bir etkileşimden sonra eğitici/danışman kendisi ve göstereceği davranışlar hakkında karar vermek ve eğitimde kullanacağı stratejileri belirlemek zorundadır. 57 Bazı örnekler şöyle olabilir: Kadınlar duygusal ve hassastırlar, Erkekler rasyonel ve gerçekçidirler, Etnik azınlıklar hep suçludur, Yemeğe çıkmak için daveti mutlaka erkekler yapmalıdır, Gençlerin çalışma azmi daha fazladır, Güzel görünmek kadın için çok daha fazla önemlidir, Yönetici her zaman haklıdır, Karar vericiler her zaman erkeklerdir, Erkekler hislerini açıkça ortaya koymalıdırlar, Kadın ağır bir şey taşıyorsa erkek ona yardım etmeli, Fiziksel ve ruhsal olarak zayıf olan insanlar dostluklarını geliştiremezler. Sadece erkekler futbol oynar, Bütün insanlar birbirine benzer, Kadınlar, erkek tarafından korunmak zorundadır, İlişkilerde kadın erkekten genç olmalıdır. Eğiticiler, yukarıdaki sorulara verilen cevapları analiz edip, bunun nedenini araştırmalıdırlar. Ve bunların adil olup olmadığına veya hiç sorgulanmadan kabul görmüş davranışlar olup olmadığına bakmalıdırlar. Bunları daha sonraki çalışmalar için kullanabilirler. 58 Mesleki ve Teknik Eğitimde Cinsiyet Eşitliği ve Çeşitlilik 2 . 1 . 3 . 2 G ü v e n v e r m e Eğiticiler bazen genç kızların/kadınların mesleki ve teknik eğitim için uygun olmadığını düşünerek mesleki eğitimin özellikle bazı alanlarına kesinlikle girmemeleri konusunda yanlış yönlendirmeler yapmaktadırlar. Fakat bu seferde eğiticiler, daha çok erkeklere uygun eğitim malzemeleri ve değerleri bulmak zorunda kalırlar. Bu da eğitimde önemli bir risktir. Eğiticiler bayan veya erkeklerin meslek seçimlerini, riskli de olsa kendi ilgi alanlarına ve kabiliyetlerine göre yapmaları konusunda desteklemelidirler. Öğrencilerin cinsiyet bağımsız yaptıkları tercihleri her zaman bir miktar risk taşır. 2 . 1 . 3 . 3 Y o r u m – y i n e - Yo r u m Başarının değişik yorumları olabilir mi? Başarı yeteneklere, zekaya, davranışlara ve şansa bağlanabilir. Başarısızlık doğuştan olan yetersizliğe, kötü şansa veya tembelliğe bağlanabilir. Fakat bunlar kişinin başarı veya başarısızlığı nasıl gördüğüne bağlıdır. İki çeşit yorum olabilir Dahili ve dengeli değişken farkını ve harici –dengesiz değişken farkını anlamak ve doğru şekilde yorumlamak gerekir. Dengeli Değişken Araştırmalara göre Dahili Harici Ödüllendirildim ( Bu benim yeteneklerime bağlı bir şey ki ben başarılıyım ve bu değişmez) Çok çalıştım ( Başarı çalışmamın etkinliğine bağlıdır) Öğretmenin aşırı beklentileri var kadınlar başarıdaki İyi notlara sahip olmamın nedeni şansızlığımdır kişisel sorumluluklarını küçük görmektedirler. Başarılarını işin kolaylığı gibi harici faktörlere veya çabalamak gibi 59 dahili faktörlere bağlamaktadırlar. Kendi zekalarına, zeka kapasitelerine bağlamamaktadırlar. Başarısız olduklarında ise başarısızlığı genelde kendilerinin zeka ve bilgi yetersizliği gibi dahili faktörlere bağlamaktadırlar. Erkek ise aksine kapasitelerini yüksek göstermeye meyilli olup başarılarını kendi doğal yeteneklerinin bir sonucu olarak görmektedirler. Başarısızlıklarında da ise harici faktörleri öne sürmektedirler. Sonuçta, erkekler kadınlardan daha çok potansiyele sahibi olduklarını düşünmektedirler. Kendine güveni kaybetmemek için bu düşünce iyi sayılabilir. Davranışlardaki veya yorumlardaki bu cinsel-ilgili farklılık, kişilerin murakabesi (iç bakışı) değil toplumun bir bakışıdır. Ataerkil toplumda yetenekler noktasında insanların, kadınlardan çok erkeklere güveni vardır. Bakış açıları bilinçsizce içselleştirilince öğrenciler değerlendirmelerini kadınsı veya erkeksi yeteneklere bağlı olarak yansıtacaklardır. Eğiticiler öğrencilerle kişisel bakış açıları konusunda konuşmak zorundadırlar. Eğer davranışlar negatif ise davranış eğitimi teklif edilmelidir. Özellikle kadınlarda ve aynı zamanda etnik azınlıklarda ve sosyal olarak ayrıma uğramış insanlarda özgüveni artırmak için özgüveni artırıcı eğitimler yapılmalıdır. Eğer başarı elde edilmiş ise, aşağıdakiler yapılmalıdır: İşi yapmak için ne kadar çabaya ihtiyaç olduğu açıkça belirtilmelidir. Kapasite genişliği ve başarı övülmeli, Fertlerin başarılarının tutarlılığı ile ilgili bilgi verilmeli, Başarının değerini vurgulamak için işin zorluk derecesi hakkında bilgi verilmeli. Bu durumda eğiticiler katılımcıların başarısını net olarak ortaya çıkarmalıdır. Başarısızlık olunca bunun bir süreklilik olmadığını , birçok başarının içinden sadece bir yetersiz sonuç olduğu ifade edilmelidir. 60 Mesleki ve Teknik Eğitimde Cinsiyet Eşitliği ve Çeşitlilik Kadınlar, başarılarını küçük görürlerse eğiticiler onların özgüvenini artırıcı geri beslemeler yapmalı ve başarıyı artırmak için cesaretlendirmelidirler. Deneyimler gösteriyor ki erkeklerin kendine güvenlerinden ziyade motivasyonlarında problemler vardır. Bu nedenle erkeklerin gelecek sefer daha çok çalışmaya teşvik edecek ve motivasyonlarını artıracak geri beslemelere ihtiyaçları vardır. 2 . 1 . 3 . 4 C i n s i y e t - d u y a r l ı d i l Biz bilgileri sadece içerikleri ile aktarmıyoruz. Bunun için bir dil kullanıyoruz. Dil gerçekleri yansıtır, gerçeklerde dil ile anlatılır. Dilde sosyal standartlar ve değerler ile güç prensipleri açıkça ortaya çıkar. Bir konu ile ilgili hiçbir kelime yoksa konu da yoktur. Bizim için kabul etmek zor olabilir ama kadın ayrımcılığı yapan erkeklere ait bir dil kullanıyoruz. Çünkü böyle öğrendik ve böyle yetiştik. Tarafsız bir dil kullanmak bize yabancı görünebilir. Erkeksi ifadeler kullandığımızda kadınların müdahale ettiklerinden yakınırız. Çoğu zaman iki farklı dil formu kullanmayı karmaşık görürüz. Bazı uzmanların cinsiyet duyarlı dil kullanımının dilin akışını zorlaştırdığı ve konuşma ve okumayı zorlaştığı konusunda düşünceleri vardır. Dil cinsel ayrımcılıkta nasıl kullanılır ? Kadını dışladığı ve yok saydığında, Kadınların kocalarına bağımlı olduğu lanse edildiğinde, Kadınlar geleneksel karakterleriyle ve tipik ifadelerle anıldığında, Erkekler ile aynı konumda olmalarına rağmen farklı ve yetersiz şekilde sunulduklarında, 61 Kadınlar davranış ve sözler ile değersizleştirdiğinde, aşağılandığında ………… Ayrımcılık için bir ifade aranırsa, şu kural uygulanabilir: Bir ifade, itici ve suçlayıcı olarak diğer cins için kullanılmış ise, o ifade cinsel ayrımcılık öğeleri içermektedir. Türkçe de kadınları dışlayan bazı kelimeler şöyle sıralanabilir. Örnek Alternatifi ve Doğrusu Adam gibi İnsan gibi Bilim adamı Bilim insanı İşadamı İş insanı Ana dili İlk dili ……………. ……………….. ……………… …………………. Eğitimde cinsiyet duyarlı dil kullanmak, kavramların bilinçsiz aktarımını önlemek, geleneksel ve yanlış olan rollerin devamını engellemek cinsiyet ayrımcılığına son vermek için önemlidir. Sürekli olarak erkeği hatıra getiren ifadeleri ve erkek zamirleri kullanmak sorun oluşturabilir. Günlük yaşamda anlam kargaşası yaratmamak için her iki cinsi de dikkate alan onları dışlamayan ifadeleri tercih etmek gerekir. Eğer her iki cinsi de dikkate alan yapı kullanıldığında kavramlar bir cinse mahsus kalmaz. Kadın ve erkeğin ayrı alanlara has olduğu gibi bir yanlış anlaşılma olmaz. Meslek ve makamlarda cinsiyet duyarlı dil kullanmak daha önemlidir. Sadece eğiticiler değil, kurumun üst yöneticilerinin de bu konuda hassas olması gerekir. 62 Mesleki ve Teknik Eğitimde Cinsiyet Eşitliği ve Çeşitlilik 2 . 1 . 3 . 5 İ l e t i ş i m Kadın ve erkeğe belli karakterleri v e e t k i l e ş i m yapıştırmak riskli olabilir. Örneğin kadınlar sakin ve kendine güvenleri az gibidir. Fakat burada her katılımcı ile ne kadar ilgilenildiğine bakmak, kadın ve erkek arasında bir fark var mı onu incelemek ayrımcılığı öne çıkaran ifadelerden kaçınmak gerekir. Bir şeyin gerçekten etkileşim olduğunu anlamak zor olabilir. Bu durumda gözlemlere katılımcıları da katmak gerekir. İki katılımcı yapılan etkileşim çalışmasını dışardan gözlemleyebilir veya dışarıdan bir uzman bu çalışmayı izlemek ve çalışmalara yardımcı olmak üzere davet edilebilir. Eğitim süresince katılımcılar tarafından cinsiyet duyarlı davranışlar gösterilebilir. Odak nokta cinsiyet noktası olabildiği gibi ayrımcılığı öne çıkarak diğer alanlar da olabilir. Örneğin yaşlıya (A) karşı genç(B), zengine(A) karşı fakir(B), etnik azınlığa(A) karşı çoğunluk(B) gibi. Eğitici buna benzer listeleri not tutmakta yardımcı olmak ve bu davranışların hangi sıklıkta olduğunu belirlemek için öğrencilere dağıtabilir. Gruplar arası karşılaştırmalar yapılabilir. A Sorulmadan konuşur Dersi kaynatır (Konuşur, hareketler yapar, başkalarına güler ve benzeri) Kursa pozitif katılımlar yapar (ev ödevleri, okul çalışmaları,…) Diğerlerini yardım eder 63 destekler ve B Sadece katılımcılar değil eğiticilerde gözlemlenmelidir. Benzer bir liste eğitim sırasında eğiticilerin gösterdikleri davranışlar için yapılabilir. Katılımcılar, eğiticilerin öğrencilerle olan ilişkilerinde cinsiyet ayrımcılığı veya diğer konulardaki ayrımcı davranışlarını not edebilirler ve bunları eğiticilerle tartışabilirler. Eğer gözlemler sonucunda katılımcıların farklı muamelelere maruz kaldığı anlaşılırsa, bu grup içinde tartışılmalıdır. Eğitici bunun çözüm yollarını tartışmaya açmalıdır. Bu çalışma katılımcılara direkt soru sormak suretiyle veya farkı gruplarla ayrı ayrı görüşmek sureti ile de olabilir. Gözlemlere ek olarak öğrenme alanını geliştirmek için mülakatlar ve anketlerde yararlı olmaktadır. Katılımcıların yaptığı kritikler ve ortaya koydukları fikirler analiz edilerek tüm gruba aktarılmalıdır. Sonuçları eğitim dönemi boyunca duvarda kalacak şekilde bir poster halinde sunmalıdır. Bu poster, hem katılımcılara hem de eğiticilere ilerlemelerini kontrol etmek noktasında yardımcı olacaktır. Aynı çalışma başka bir zaman, başka bir kursta tekrar edilerek sonuçlar karşılaştırılabilir. Öğretim elemanları veya öğretmenler bir anket dağıtarak katılımcıların yansımalarını alabilir. Bu tür anketler eğitime büyük katkı sağlar, öğretmenin geri besleme alabilmesi için bir araç olabilir. Anketlerde sorulacak olan aşağıdaki tabloda gibi olabilir. 64 Mesleki ve Teknik Eğitimde Cinsiyet Eşitliği ve Çeşitlilik Cinsiyet Erkek Kadın Sosyal Geçmiş Din Yaş Eğitim faaliyetinde yeteri kadar ilgi gördünüz <19 20-50 >50 Her zaman Çoğu zaman Bazen Hiç Her zaman Çoğu zaman Bazen Hiç Her zaman Çoğu zaman Bazen Hiç mü? istediğiniz katkıları yapabildiniz mi? Diğerlerinin sizi rahatsız ettiği hissine kapıldınız mı? Bu kişileri en iyi ne Genç yaşlı dinden anlatır? Aynı dinden ………………………… 65 Farklı Zengin Fakir 2 . 1 . 3 . 6 K i t a p l a r v e D i ğ e r E ğ i t i m M a l z e m e l e r i n i n E t k i s i Avusturya da eğitim bakanlığı eğitimde kadın erkek eşitliği ile ilgili yaptırımlar ortaya koymuştur. Bu çerçevede derslerde kullanılan kitaplar incelenmiş ve içinde ayrımcılığı ifade eden terimlerin olmamasına özen gösterilmiştir. Bu nedenle öğretmenlerde kullanacakları kitap ve diğer materyallerde böyle ifadelerin olmamasına dikkat etmeli ve kritik bir inceleme yapmalıdırlar. Bunun için aşağıdaki şekilde sorgulama yapılabilir. Çevredeki cisimleri tanımlarken cinsiyet duyarlı dil kullanıyor mu? Kadınlar için kullanılan ifadelerde erkeği ima eden ifadeler var mı? Sadece bir cins için kullanılan ifadeler var mı? “işadamı” , “adam” gibi Eğer varsa kritik bir şekilde analiz edilmeli. Bu ifadeler kullanılırken norm kişi olarak kim alınmıştır? Gösterilerde kadın ve erkek için hangi aktiviteler sunulmuştur? Kadınlar çocuk taşıyan, ev işi yapan , erkekler ise sosyal hayatta daha önemli konumda mı gösterilmiş? Resimler hangi durumu ve çevreyi göstermektedir? Hangi objeler, elbiseler ve vücut dili, gelenekselliği ortaya koymaktadır? Hangi davranışlar (giyim, duruş, tavır) başarıyı sunmak için kullanılmaktadır? Kadın ve erkek hangi sıklıkta ortaya konulmaktadır? Dengeli bir yapı mı var, yoksa bir cins diğerine göre daha fazla mı öne çıkarılmaktadır ? Resimlerde görünen kadın ve erkeklerden kaç tanesi gülmektedir? Öğretmenler karakteristik kişiliklerin tipik kadın ve tipik erkek olarak sunulduğunu tespit etmelidirler. Kullanılan materyal, erkeği tipik rasyonel ve düşünen, kadını da duygusal hayal eden olarak mı vermektedir? 66 Mesleki ve Teknik Eğitimde Cinsiyet Eşitliği ve Çeşitlilik Fakat maalesef bu tür kitaplardan piyasada çok var. Kadın ve erkek için klişeleşmiş yanlış ifadelerle dolu yazılar içeren bu kitaplar kadınları erkeklerden daha aşağı olarak göstermekte onlara hala geleneksel statüleri olan ev işi, çocuk bakımı, yardımcılık gibi düşük becerili olarak nitelenen görevler ile tanımlamaktadırlar. Buna karşılık erkekleri bilim adamı, pilot, bilgisayar uzmanı gibi yüksek kabiliyetli olarak göstermektedirler. Dolayısıyla bu tür kitaplarda ve filmlerde kadın her zaman düşük sorumluluklu ve düşük konumlu işlerde gösterilmektedir. Cinsiyet noktasında da benzer klişeler, yaşlı işçiler ,farklı etnik kimliğe sahip kişiler, farklı sosyal ve dini orijinleri olan insanlarla ilgili olarak ta kullanılmaktadır. 67 2 . 1 . 3 . 7 C i n s i y e t - d u y a r l ı i ç e r i k l e r Mesleki eğitimin içeriği erkekler ve onların dünya görüşlerinden çok etkilenmektedir. Dolayısıyla bu içeriğe muhatap olacak kişilerin ilgileri ile bunları karşılaştırmak ve tepkilerini almak gerekir. Tüm eğitim dokümanlarının her iki cins içinde düşünüldüğünden emin olunmalıdır. Dolayısıyla cinsiyet-duyarlı dil mutlaka kullanılmalıdır. Geleneksel etkinin olmadığından emin olunmalıdır. Bunu anlamak için şu sorular sorulabilir: Kazandıkları bu tecrübelerden sonra kadın ve erkek aynı imkanlara sahip midirler ? Malzemeler her iki cinsi de pozitif olarak ifade etmekte midir? Dezavantajlı olan kadını pozitif imajlarla tanımlama imkanı var mıdır? Bilginin değerlendirilmesi ve kazanımında bir hiyerarşi var mı? Öğrenme içeriklerinin geliştirilmesinde her iki cinsten de çalışanlar var mı? Kadın ve erkekler hayatın her safhasında farklı deneyimlerle karşılaşmaktadırlar. Bu nedenle farklı öğrenme ilgileri ve öğrenme yaklaşımları olmaktadır. Sadece cinsiyete dayalı farklılıklar ele alınarak bilinçli olarak içeriklere ve eğitim malzemelerine dahil edildiği taktirde mesleki eğitim kadın ve erkeğe aynı öğrenme imkanlarını sunabilir. Özel eğitimi sosyal ve duygusal öğrenmeyle birleştiren Holistik yaklaşım kullanarak eğitimde eşit şartlar garanti edilebilir. Öğrenmeye holistik yaklaşım, kadına ve erkeğe farklı anlam ifade eden aşağıdaki noktaları içerir: 68 Mesleki ve Teknik Eğitimde Cinsiyet Eşitliği ve Çeşitlilik 2 . 1 . 3 . 8 Ö ğ r e n m e ö ğ r e n m e i ç i n Yetişkinlerin çoğu bir öğrenme stratejisi geliştirememişlerdir. Çünkü en son ders çalışmayı okulda yaptılar. Bu nedenle bu insanları etkin öğrenme yollarını bulmaları için desteklemek gerekir. En iyi öğrenmenin ne zaman, nerede ve nasıl gerçekleştiğini kendi açılarından bilmelidirler. Ne çeşit bir yardıma ihtiyaçları vardır? Hedeflerine ulaşmak için ne tür enstrümanlar kullanmalıdırlar? Bunları bulup çıkarmaları gerekir. Dolayısıyla katılımcıların yalnız olamadıklarını ve tek başlarına bırakılmadıklarını anlamaları için mesleki eğitimde zamanın bir kısmı zaman da öğrenme sürecinin yansımalarını değerlendirmeye ayrılmalıdır. Katılımcılar, sosyal ve ailevi baskılara maruz kaldıkları taktirde dayanabilmeleri için desteklenmelidirler, Stres ile mücadele için stres analizi ve stratejileri geliştirilmelidir, Mevcut potansiyel ve yeteneklere dikkat çekmek için güçlü ve zayıf yönler analiz edilmelidir. Bu noktada özellikle kadınların özgüvenleri tespit edilmelidir. Çünkü kadınlar genelde kendilerini daha düşük seviyede görmektedirler. Katılımcıların kendi öğrenme stratejilerini ve alışkanlıklarını anlamaları sağlanmalı, bunların daha da geliştirilmeleri için desteklenmelidirler. Öz-disiplinin kazanımında, amaçların belirlenmesinde, zaman yönetiminde ve öğrenme sürecinin yansımalarının alınmasında katılımcılar destek alabilmelidirler. Öğrenme psikolojisi derki :Yeni öğrenilen bir şey ancak eski bilinenler ile bir şekilde bağlanabilirse kullanılabilir, aksi halde malumat olarak kalır. 69 Bu nedenle mesleki eğitim, katılımcının mevcut olan bilgi ve deneyimlerine de duyarlı olmalıdır. Değişik düşünme ve hareket etme yolları her zaman dikkate alınmalıdır. Var olan bilgi ve beceri basite alınmamalıdır. Eğitmen şunu unutmamalıdır ki, cinsiyet-duyarlı araştırmalar der ki: kadın mevcut yapıları sorgulamakta ve bunlardan nasıl yararlanabileceğini anlamak istemektedir. Erkeklerde ise belirleyici sınırları kabul etme eğilimi daha fazladır. 70 Mesleki ve Teknik Eğitimde Cinsiyet Eşitliği ve Çeşitlilik 2 . 1 . 3 . 9 Kurumlardaki Y ö n t e m hiyerarşik yapılarla mücadele etmek için birçok yöntem geliştirilmiştir. Eğitimci sürekli gelişimi mümkün kılmak için her zaman cinsiyetduyarlı yöntemlerin değerini anlamalıdır. Cinsiyet-duyarlı mesleki eğitim, katılımcıların değişik isteklerine cevap verebilmek için çok değişik yöntemlerle çalışmalıdır. Dinamik ve değişebilen bir eğitimle kadın ve erkeğe eşit fırsatlar sunulabilir. Kullanılan yöntemler hakkında ne konuşulabilir ? Kullanılan yöntemin istenen etkiyi sağlaması isteniyorsa açık bir şekilde bütün katılımcılar tarafından tartışılmalıdır. Eğitimci, katılımcıların cinsiyet duyarlı davranışları anlamalarını sağlamalı ve eğitim için önemini anlatmalıdır. Cinsiyet duyarlı bir ortamın hazırlanması ancak bütün katılımcıların bilinçli olarak cinsiyet duyarlı ortamın oluşmasına katkıda bulunmaları ile mümkündür. 71 2 . 1 . 3 . 1 0 ö n e m i D o ğ r u b a ş l a m a n ı n Kadın için öğrenme çevresinin iyi olması son derece önemlidir. Kadınlar başlangıçta kişiler tarafından kabul edildiklerini bilmek istemektedirler. Erkek ise belirsizliklerden pek etkilenmemekte veya belirsizliği pek önemsememektedirler. Aksine kendi yeteneklerini yüksek göstermektedirler. Dolayısıyla kadını cesaretlendirmek ve güçlü yönlerini ve öğrenme hedeflerini ifade etmeye teşvik etmek, eğitimciye kalmaktadır. Mesleki eğitimdeki yönetici ve öğretmenler genellikle kadınların taşıdığı endişelerle mücadelelerine yardımcı olmalıdır. Eğitimci, katılımcıların birbirlerini tanımaları, eğitim ortamına alışmaları için yeterli zamanı ayarlamalıdır. Eğitimci geleneksel görünümü kaldırmalı, bütün katılımcıların benzer şekilde cevaplayacağı soruları da sormalıdır. Hemen işin en başında katılımcıların beklentileri ve hedefleri hakkında konuşmalarına izin verme çok önemlidir. Herkesin konuşmasını ve katılımını sağlamak için ilgi ve ihtiyaçların yazılabildiği kartların kullanılması en iyi yollardan biridir. Bu kartlar daha sonra bir poster haline getirilip herkesin görebileceği bir yere asılmalıdır. Fikirler beraberce tartışılmalı ancak kartların kime ait olduğu bilinmemelidir. Başka önemli bir noktada da işbirliğinde ortak hareket etme kurallarının belirlenmesidir. Bu kurallar kişileri dakik yapan, diğerlerine saygıyı öğreten, diğerlerinin konuşmalarını bitirmelerine müsaade eden, öğrenme sürecinde kişisel sorumlulukları hatırlatan, cinsiyet-duyarlı konuşmayı teşvik edecek şekilde yapılmalıdır. 72 Mesleki ve Teknik Eğitimde Cinsiyet Eşitliği ve Çeşitlilik 2 . 1 . 3 . 11 G e l e n e k s e l a n l a y ı ş ı n a h a y ı r ! e ğ i t i m Eğitimci geleneksel eğitim yöntemlerini, kişisel öğrenmenin de gerçekleştiği grup veya ikili çalışmalara bırakmalıdır. Geleneksel yöntemler her şeyin öğretmen ve diğer dominant personel tarafından belirlenmesi gibi bir riski taşımaktadırlar. Erkekler daha etkin ve yüksek sesli, kadınlar ise daha pasif kalmaktadırlar. Dolayısıyla eğitime etkin katılım sağlamaları için kadın katılımcılara biraz daha fazla ilgi ve alaka gerekebilir. 2 . 1 . 3 . 1 2 G r u p ç a l ı ş m a s ı n d a k i p r o b l e m l e r Cinsiyet olarak karışık sınıflardaki öğretmenler, engellemelidir. Erkekler erkeklerin belirleyici olmalarını gurup görüşlerini sunmakta gönüllü olarak öne çıkarlar.Kızlar ise kendilerini göstermek istemediklerinden sessiz tarafta kalmayı tercih ederler. Kadın ve erkek arasında başka önemli bir fark ise kadınlar sonuçları sunarken bunun bir grup çalışması sonucu olduğunu rahatlıkla söylerler, erkekler ise bunu kişisel başarıları olarak sunarlar. Dolayısıyla öğretmen grup içindeki rolleri belirlemeli ve önemli rolleri kendi potansiyellerinin farkına varmaları için kadınlara tevcih etmelidir. Öğretmen her bir rol için bir kart hazırlayabilir (sunucu, sekreter, zaman yönetimi sorumlusu….) ve grup elemanlarına çekiliş yaptırabilir. Bu yol kadınlara bazı görevleri yapmak için zorlanma hissi vermemiş olur. Roller kura ile dağıtıldığından herkese her çeşit görev çıkabilir. Herkes nasibine razı olmalıdır. Grup çalışması değişince buna bağlı olarak roller de değişecektir. Grup içinde kısmi sonuçlar farklı grup elemanları tarafından da sunulabilir. Bunun için üyeler teşvik edilmelidir. 73 Üyeler çalışma süreci için yansımalarını da verebilirler. Bu yansımalar sayesinde kadınlar kendi başarılarının farkına varmakta ve özgüvenlerini sağlamlaştırmaktadırlar. 2 . 1 . 3 . 1 3 G e n e l t a r t ı ş m a l a r Öğretmenler genel tartışmalarda kadınların fikirlerini söylemeleri için destek olmalıdırlar. Hatta doğrudan sorular sorularak tartışmaya katkıda sağlamalıdırlar. Aksi halde kadınlar başkalarının önünde bir şey söylemekten çekineceklerdir. Ayrıca pasif yapıda olan üyelerin, sesli ve aktif olan üyeler tarafından sözlerinin sürekli kesilmelerini de önlemek gerekir. Eğer durum böyle olursa sessiz karakterler kendi fikirlerine önem verilmediği hissine kapılabilirler. Bu da onların özgüvenlerini zedeler. Sonuçta, davranışları tartışma anında Tartışmanın konusu: Konuşma isteği yapmak en önemlisidir. ile ilgili kurallar en baştan konulmalıdır. Bunlar: Diğerlerini dinleme, diğerinin konuşmasını bitirmesine müsaade etme, diğerlerinin fikirlerini kabul ve takdir etme şeklinde olabilir. Yüksek sesli olanlara fazla ilgi göstermemek gerekir. Öğretmen bunu konuşmaları sırasında onlara bakmayarak ve önemsemeyerek yapabilir. 74 Mesleki ve Teknik Eğitimde Cinsiyet Eşitliği ve Çeşitlilik 2 . 1 . 3 . 1 4 T e o r i i l e a r a s ı n d a k i d e n g e u y g u l a m a Kadınlar genellikle teorik bilgilerin gerçek yaşamla olan ilgilerini tam olarak anlayamamaktadırlar. Bazı bilgileri neden öğrenmeleri gerektiğini bilmek isterler ve öğrendiklerini nerede kullanacaklarını sorarlar. Aksi halde bilgiyi kullanamazlar. Erkekler için ise teorik bilgilerin gerçek yaşamla olan ilgisi genelde önemli değildir. Teori ile uygulama arasında dengeyi sağlarken öğretmenler şunları dikkate almalıdırlar: Öğretmen teori ile uygulama arasındaki kusursuz bir denge oluşturmalıdır. Teoriyi günlük hayatla bağdaştırmalıdır. Egzersizlerin ve ödevlerin gerçek hayat ile ilgili bir amacı olmalıdır. Öğretmenler, çalışma hayatı tecrübelerini eğitim süreci içinde uygun şekilde kullanmalıdır. Beynin sağ ve sol her iki tarafını da kullanabilecek etkinlikler düzenlemelidirler. 75 2 . 1 . 3 . 1 5 E ğ i t i m ( M ü f r e d a t ) P r o g r a m ı Planlanan kurslar için hazırlanacak bir içerik kadınlar için daha önemlidir. Kadınlar kurs öncesi öğrenecekleri konuları öğrenmeyi erkeklere göre daha fazla isterler. Dolayısı ile mesleki eğitimin kurs içerikleri önceden kursiyerlere sunulmalıdır ki, kursiyerler ne öğreneceklerini ve hangi bilgi ve bilebilsinler. Kurs içeriği herkesin erişebileceği şekilde beceriye erişeceklerini basılı veya elektronik ortamda yayımlanmalıdır. 2 . 1 . 3 . 1 6 D e ğ e r l e n d i r m e Mesleki eğitimde eşit fırsatların oluşturulmasındaki ilerlemeleri görmek için düzenli değerlendirmeler esastır. Daha iyi ilerlemeler sağlayabilmek için kullanılan yöntemin güçlü ve zayıf yönleri düzenli olarak analiz edilmelidir. Değerlendirme cinsiyet eşitliği ve eşit öğrenme fırsatlarının sağlanması ve kalite güvencesini sağlamak içindir. Değerlendirme kadın ve erkeğin (diğer farklılıklarda ele alınabilir) öğrenmelerinde farklı yaklaşımların dikkate alınıp alınmadığı test eder. Değerlendirme eksiklikleri geliştirilmesine yardımcı olur. tespit eder. Yöntemin ve enstrümanların Kadın ve erkek arasında eşit olmayan koşulları dengelemeyi sağlar. Değerlendirme; kurs içeriğini, uygulanacak öğrenme yöntemini, kullanılan öğretim malzemelerini ve bütün eğitim kurumunu analiz etmelidir: Kurumun mevcut durumunu ortaya koymasını ve cinsiyet-duyarlı yapılanmasını test etmelidir. Değerlendirmede kalite kriterleri ile eşleşme yapılmalı ve sayısal veriler ile çalışmalıdır. Araç olarak anketler, gözlemler, mülakatlar, grup tartışmaları ve diğer enstrümanlar kullanılabilir. Değerlendirme araçları bir kalite yönetimi planına göre ve düzenli şekilde yapılmalıdır. Değerlendirme sonuçları herkes tarafından paylaşılmalıdır. 76 Mesleki ve Teknik Eğitimde Cinsiyet Eşitliği ve Çeşitlilik 2 . 2 C i n s i y e t v e ç e ş i t l i l i k d u y a r l ı o r g a n i z a s y o n l a r Mesleki eğitimde cinsiyet ve çeşitlilik duyarlılığını sağlamak, sadece uygun bir kurs içeriği hazırlamak ile olmaz. Eşit haklara sahip bir toplum istiyorsak kurumda çalışan herkesin buna dahil olması gerekir. Kursların içeriklerini oluşturmak eğitim vermekle yükümlü olan öğretmenler veya uzmanlar tarafından yapılmalıdır. Eğitim işleminin sonuçları kurum içinde de yayılmalı ve ilgili taraflarca paylaşılmalıdır. Kurum yönetimi ve çalışanları, cinsiyet eşitliği ve çeşitlilik duyarlılığı konusunda bilgi sahibi olmalıdırlar. Cinsiyet ayrımcılığını ortadan kaldırmayı hedefleyen uygulamalarda da istekli ve özenli olmalıdırlar. 2 . 2 . 1 F e l s e f e Farklılık değerli ve toplum veya kurumlar için bir zenginlik olarak görülmelidir. Farklı kabiliyetler ortaya çıktığı taktirde bu kurum için bir zenginliktir. Çalışanların beceri profillerinin ve yeterliliklerinin güncelliğinin korunması kurum müdürünün veya yetkilisinin sorumluluğundadır. Bu toplumda olan değişimlerin eğitim ortamına aktarıldığının garantisidir. Beş yıl önce eşitlik açısından ele alınan kriterler bugün tamamen ayrımcılık olarak görülebilir. 2 . 2 . 2 Ç o c u k b a k ı m ı Cinsiyet eşitliği ve çeşitlilik duyarlılığını teşvik için kurumlar, ailelere çocuklarının bakımında yardımcı olmalıdırlar. Çünkü dünyanın her yerinde bebeklere anneler bakmaktadır. Bu durum kadınların iş yaşamına ara vermelerine ve hizmetlerinde kesintiye neden olmaktadır. Çocuk bakımı devletin çıkaracağı kanunlar ve yapacağı 77 düzenlemeler ile kamu veya özel kurumlarca yapılmalıdır. Özellikle çalışan hanımlar iş hayatlarında ve kariyerlerinde annelik nedeni ile geri kalmamalıdırlar. 2 . 2 . 3 Ye r l e ş i m Katılımcılar açısından kursun yapıldığı yerin bir çok açıdan önemi vardır. Bunlardan önemlileri şunlar olabilir: Güvenli olmalı. Karanlık ve korumasız park alanları, uzun ve karanlık koridorlar olmamalıdır. Katılımcıların kolay ulaşabileceği bir yerde olmalıdır. Engelliler için kurs yerine ulaşım için uygun imkanlar oluşturulmalıdır. Katılımcılar açısından çekici bir yer olmalıdır (Ara zamanlarda çeşitli aktiviteler olmalı veya iş hayatı aktivitelerini uygulamak isteyenler için uygun ortamlar hazırlanmalı , dışarıdan gelenler için cezbedici bir atmosferi olmalıdır,…….. ) Öğrenme ortamı bütün katılımcılara (ayrım gözetmeden) ayrımcı değil, eşit imkanlar sunmalıdır. ….. 2 . 2 . 4 Ö ğ r e t m e n l e r Öğretmenlerin cinsiyet açısından sayıları iyi dengelenmelidir. Cinsiyet duyarlı hedefler için mutlaka kadın öğretmenleri çalıştırmak gerekir. Dolayısı ile erkek ağırlıklı konularda görüş beyan edecek kadınlar , kadın öğretmen karşısında kendilerini daha rahat hissedebilirler. Kadın öğretmenler aynı zamanda bir örnek de oluşturabilirler. Geleneksel olarak kadınların rol aldıkları alanlarda bazı değişimler denenebilir. 78 Mesleki ve Teknik Eğitimde Cinsiyet Eşitliği ve Çeşitlilik Eğer kadınlar bu işte başarılı oluyorlarsa , bu kadınların geleneksel olmayan işlere de yönelmelerine sebep olabilir. Bunun gibi çalışanların seçiminde de diğer farklılık değerleri dikkate alınmalıdır. 2 . 2 . 5 R e k l a m l a r Konunun reklam edilmesi elbetteki mesleki eğitime olan ilgiyi artırmak için çok yararlı olacaktır. İçerikler, kursları tanıtıcı ve cezp edici olmalıdır. Reklam için kullanılan el ilanları, broşür ve diğer malzemelerde cinsiyet-duyarlı bir dil kullanılmalıdır. Bu malzemelerin görünümü, eğitim almak isteyen ve konuya duyarlı olanlar açısından dikkat çekici olmalıdır(renk, yazı şekilleri v.s.). En önemlisi reklam bilgileri; hedefleri, içeriği,sertifikasyonu ve iş ortamında sağlayacağı muhtemel fırsatları açık bir şekilde göstermelidir. Kullanılan ifadeler de kurs için gerekli olan ön şartların olup olmadığı da net olarak anlaşılmalıdır. 2 . 2 . 6 C i n s i y e t - d u y a r l ı e ğ i t i m Eğitim kurumları cinsiyet-duyarlı kurslar sunmak zorundadırlar. Önce bazı yansımalar toplanarak buna göre bazı beceriler geliştirmeli ve cinsiyet-duyarlı öğrenme ortamı oluşturmalıdırlar. İleride de farklılık-duyarlı kurslar eklenebilir. Konu ile ilgili ayrıntılı bilgiler bu kitabın 4. bölümünde vardır. 2 . 2 . 7 D ı ş e t k i l e r Kurumsal değişim dış çevre tarafından teşvik edilmektedir. Toplum ve iş alanı değişirse, mesleki eğitimde değişmek zorundadır. Sonuçta kurum çalışanları da uygun tepkileri verebilmek için bu değişime duyarlı olmalıdırlar. Mesleki eğitim 79 gerçek çalışma hayatının ihtiyaçlarına bağlı olmalı ve gelecekteki iş hayatı için gerekli becerileri sunabilmelidir. AB cinsiyet ayrımcılığı ile mücadeleyi ve çeşitliliğin korunmasını iş hayatında mecburi bir prensip olarak kabul etmiştir. Ek olarak Pekin aksiyon platformu veya AB komisyonu gibi “Küresel öneriler” sunan kurumlar ve organizasyonlar, cinsiyet duyarlı ve çeşitliliği sağlayacak şekilde iç yapılarının şekillendirilmelerinde zorlanmaktadırlar. Farklılıkların Mesleki Eğitim ile İlgisi Öğrenciler arasındaki farklılıkları (çeşitlilik) bilmek, saygı duymak ve bunu eğitimin yapılandırılmasında dikkate almak gerekir. Farklılık yönetimi çeşitli yönlerden farklılıkları olan öğrencilere eğitimde eşit fırsatlar sunmak demektir. Her şeyden önce uğrayabileceklerini dezavantajlı grupların özel ve iş hayatında ayrıma kendilerine bildirmek ve anlatmak eğiticinin işidir. Bazı dezavantajlı gruplar karşılaştıkları adaletsizliğin ve eşitsizliğin farkında bile değillerdir. Farkında olsalar da hakları noktasındaki bilgisizlikten veya özgüven eksikliğinden dolayı buna karşı mücadelede isteksizlik göstermektedirler. Sonuçta bazı iş kollarında olan bu eşitsizlikleri, eğiticiler dezavantajlı gurup elemanlarına bildirmek zorundadır. Yöntem Farklılık duyarlı mesleki eğitimde eğitilenlerin de katılımda bulunmasını teşvik eden öğrenci merkezli öğretim yöntemleri uygulamak çok önemlidir. Mesleki eğitim farklılık ayrımcılığının olduğu ortamlarda çalışanları cesaretlendirecek özel yetenekler kazandırmalıdır. 80 Mesleki ve Teknik Eğitimde Cinsiyet Eşitliği ve Çeşitlilik Eğer tamamen karışık bir grup oluşmuşsa, eğitici böyle bir grubun sahip olabileceği avantajları öne çıkarmalıdır. En başta herkesin birbirinden öğrenebileceği çok şeyler olabileceğini açık ve net ortaya koymalıdır. Ve her bir ferdin güçlü ve zayıf yönleri , işe ve problemlere yaklaşımları farklı olacaktır. Değerlendirme Farklılık duyarlı mesleki eğitim organizasyonu içinde diğer önemli bir unsurda eğitim sonrası değerlendirmedir. Bu amaçla eğitim kurumu, katılımcı ile irtibatı asla kesmemeli eğitimden sonrada ondan geri beslemeler alabilmelidir. Eğitimden sonra bazen kişiler şirketlerde çalışan kişilerden geri besleme istenebilmekte veya kuruma davet edilerek mülakat yapılabilmektedir. Kişiye şunlar sorulabilir: Eğitiminizden sonra işyerinizde farklılıkları daha değişik algılayabiliyor musunuz? Gelişiminizde size yararlı olabilecek bu farklılıkları bir avantaj olarak görebiliyor musunuz? Sosyal yetenekleriniz gelişti mi? Dil yeteneğiniz gelişti mi? Eğitimden sonra kendinize olan güveniniz arttı mı? İş ortamında klişe konuşmaları ve davranışları görüyor musunuz? Eğer evet ise onlarla bu konularda konuşmayı denediniz mi? 81 82 Mesleki ve Teknik Eğitimde Cinsiyet Eşitliği ve Çeşitlilik BÖLÜM 3 Cinsiyet ayrımcılığı ile karşılaşmak 83 84 Mesleki ve Teknik Eğitimde Cinsiyet Eşitliği ve Çeşitlilik 1 G i r i ş 1 . 1 C i n s i y e t k a r ş ı l a ş m a k a y r ı m c ı l ı ğ ı Bölüm 3 mesleki eğitimde cinsiyet eşitliği ve çeşitlilik i l e duyarlı eğitim için öngörülen bazı eğitim malzeme örneklerini içermektedir. Sunulan etkinlikler aşağıdaki yapıyı takip edecektir. Yansımalar için gerekli sorular, Çalışmalar ve egzersizler, Cinsiyet-duyarlı dil, Vücut dili, Roller, CD veya VCD malzemelerinin analizi, Sunum ve konuşmalarda cinsiyet-duyarlı dil kullanımı, Farklılık Öğrenciler küçük takımlar halinde,ikili veya yalnız çalışabilirler. Öğretmenler ve yardımcı personele saygı, güven anlayışı geliştirilmeli, öğrenciler ile öğretmenler arasında yardımlaşma ve paylaşmayı amaç edinen bir ortam oluşturmaya çalışmalıdır. Böyle bir ortamda tüm öğrencilere eşit koşullarda kendilerini ifade etme imkanı verilmelidir. Böylelikle , öğrenciler her insanın eşit şekilde muamele görmesi gerektiğinin farkına varacaklardır. 85 Cinsiyet eşitliği ve farklılıklar yanında, kullanılan yardımcı eğitim malzemeleri kişilerin sosyal, iletişim, IT-becerileri gibi diğer becerilerini de geliştirecek ve kendilerine olan saygılarını ve mutluluklarını artıracaktır. Egzersizlerden en üst düzeyde faydalanmak için öğrencilerin ne söylediklerini çok dikkatli dinlemek gerekmektedir. Öğrenciler ve öğretmenler sağlam ve güvenilir bilgi transferini gerçekleştiğini teyit için birbirlerini tasdik etmelidirler. Cinsiyet eşitliği ve farklılık-duyarlı eğitim, öğretmenleri yük altına sokmaktadır. Kendi kişiliklerini, yansımalarını hatırlamaları ve değişik öğrenme stilleri ile teçhiz edilmeleri gerekmektedir. Öğretmenler, eğiticiler ve eğitim sağlayıcıları, farklılık eğitiminin etkilerinin farkında olmalıdırlar. Özellikle mesleki eğitimde farklılığın hedef gruplara olan etkisini ayrıntılı düşünmelidirler. Aşağıdaki sorular ve uyarıcı bilgiler cinsiyet ayrımcılığı hakkında konuşmak için iyi bir başlangıç olabilir. Bunlar eğitimin hemen başında katılımcıların bilgilendirildiği ve hedeflerin açıklandığı zaman kullanılmalıdırlar. Öğretmenler amaçlara ulaşmayı sağlamak için katılımcıların aktif katılımlarını sağlamalıdırlar. Katılımcıların bir kısmı cinsiyet ve/veya farklılık duyarlı pedagojiyi anlamayabilirler. Bu küçük egzersizlerle bunun gerekliliği onlara anlatılmalı ve kadınların, erkeklerin bir alt parçası olmadığı ve eşit haklara sahip olduğu izah edilmelidir. Her insanın eşit haklara sahip olduğu fikri, herkesin beyninin içine yerleştirilmelidir. 86 Mesleki ve Teknik Eğitimde Cinsiyet Eşitliği ve Çeşitlilik 1 . 2 Ya n s ı m a l a r 1 . 2 . 1 Ü n l ü i ç i n k i ş i l i k l e r s o r u l a r 1 Öğrenciler akıllı insan denilince akıllarına kimin geldiği sorulmalıdır. Öğretmen akıllarına gelen erkek ve kadın isimlerini not etmelidir. Benzer çalışmalar yaş, ırk, din gibi diğer ayrımcılık alanları için de yapılabilir. 1 . 2 . 2 Ü n l ü k i ş i l i k l e r 2 Öğretmen ünlü kadın ve erkek kişilerin isimlerini okur. Öğrencilere, okunan kadın ve erkeklerin hangisinin fazla olduğu sorulur veya ayrılıkları dikkate alarak başka nasıl bir sınıflama yapılabileceği sorulabilir. Öğretmen tartışmak veya üzerinde konuşmak istediği farklılık alanına göre eşit sayıda değerler belirlemelidir. Aynı sayıda kadın ve erkek, aynı sayıda zenci ve beyaz gibi. Muhtemelen öğrenciler daha çok kadın ismi duyduklarını söyleyeceklerdir. Çünkü günlük hayatta erkeklerden çok kadınlardan bahsedilmektedir. Birçok AB ülkesinde medya kadınlardan çok erkeklerden bahsetmektedir Gazetelerde ve dergilerde kadınların resimleri en görünen yerlere konulmakta ama kadınlar üzerinde ciddi manada konuşulmaya değer bulunmamaktadır. 1 . 2 . 3 n a s ı l T i p i k o l u r ? k a d ı n / e r k e k Öğretmen; kadın veya erkek olarak neleri yapar, neleri yapmaz ? diye bir soru sorar. Arkasından kadın veya erkek olarak neler yapmak isterdiniz? Diye başka bir soru ekler. 87 1 . 2 . 4 İ k i n c i h a y a t Öğretmen sorar: Tekrar dünyaya gelseniz, kadın mı yoksa erkek mi olmak istersiniz? (2000 yılında yapılan bir araştırmada kadınların %69 u yine kadın olmayı, erkeklerin %77 yine erkek olmayı istemişlerdir.) 1 . 2 . 5 M e s l e k C i n s i y e t S e ç i m i v e Hedef Öğrencilere büyüdüklerinde hangi mesleği seçmek istedikleri, kim veya kimler gibi olmak istedikleri sorularak, onların gelecekte seçmek istedikleri meslek ve olmak istedikleri kişilerin cinsiyeti ile ilişkisi kurulacaktır. Böylece cinsiyetin meslek seçimine olan etkisi kısmen de olsa tespit edilecektir. Uygulama öğrencilerin seçmeyi planladıkları meslek ile cinsiyetleri arasında bir sonunda araştırılmış olacaktır. Ön şartlar Bilgisayar ve Barkovizyon cihazı ve magazin dergileri ve gazeteler Not almak için kalem ve kağıt Zaman düzeni 20 dakika hazırlık 40 dakika sunum 40 dakika genel tartışma Anlatım Seçilen 4 kız , 4 erkek öğrenciye ülkenin gündeminde olan bilim, sanat, siyaset , spor, iş dünyasından ünlü kişilerin resimleri barkavizyon cihazı ile gösterilir. 88 Mesleki ve Teknik Eğitimde Cinsiyet Eşitliği ve Çeşitlilik Önlerine bazı magazin dergileri ile günlük gazeteler konularak gelecekte olmak istedikleri meslek ve kişi(ler) hakkında düşünmeleri istenir.Bunun için ayrılan süre 20 dakikadır. Diğer konuşmacılardan etkilenmemeleri için herkesin olmak istediği mesleği ve kişiyi kağıda yazıp, öğretmene vermesi istenir.Her öğrenciye 5 dakika süre verilerek yapmak istediği mesleği ve olmak istediği kişiyi anlatması istenir. Yöntem Öğrenciler hangi meslekleri ve kişileri seçtiler , Bu seçimde kız ve erkek öğrencilerin seçtikleri meslek ve örnek aldıkları kişilerin cinsiyet ile bağlantısı nasıldır, Kız öğrenci erkek mesleğini veya bir erkeği örnek almış mı ? Erkek öğrenci kadın mesleği seçmiş mi veya bir kadını kendine örnek almış mı ? Her bir öğrenci sunumunu bağımsız yapmalı Sunum sonunda seçilen mesleklerin ve kahramanların cinsiyetle ilgileri araştırılmalıdır. Öğretmenin İşi Öğretmen şu soruları sormalı: 89 Kız öğrencileri hangi meslekleri seçtiler , niçin ? Erkek öğrenciler hangi meslekleri seçtiler , niçin ? Kız öğrencilerin kahramanlarının özellikleri nelerdir ? Erkek öğrencilerin kahramanlarının özellikleri nelerdir ? Kadının erkek tarafından yönetildiğini söyleyebilir misiniz? Meslek seçiminin cinsiyetle olan ilişkisi nedir ? Öğrencilerin ideallerindeki ünlü kişilerin cinsiyetle ilişkisi nedir ? 90 Mesleki ve Teknik Eğitimde Cinsiyet Eşitliği ve Çeşitlilik 2 Y ü r e k l e n d i r m e U y g u l a m a l a r ı 2 . 1 E r k e k i ç i n a y a k k a b ı l a r ? p e m b e Öğretmen pembe ayakkabılar giymeyi tercih eden bir erkek çocuğun annesinden konuyla ilgili görüşme yapar. Kadın çocuğunun normal bir kişiliği olduğunu sanmış ve pembe ayakkabı giymesinde bir sorun görmemiştir. Ve diğer çocukların tepkisinden çekinerek onu çocuk bahçesine göndermemiştir. Ama çocuk bunu anlamamış ve normal ayakkabılar giymeyi reddetmiştir. Katılımcılara kadının davranışı hakkında düşündükleri sorulabilir. Düşüncelerini ve sebeplerini de açıklayarak konuşmalıdırlar. Eğer daha önce böyle bir tecrübe yaşamışlarsa, bunu anlatmaya teşvik edip ve nasıl çözüm bulduklarını da ifade etmelidirler. 15 15 Cf.: Merz 2001 91 2 . 2 G e c e l e y i n k a d ı n / e r k e k Senaryo gereği, geceleri bir cinsi karşı cinse çeviren bir peri olsa. Katılımcılardan bu durumun özel ve meslek hayatlarında ne gibi değişiklikler olabileceği konusundaki düşüncelerini yansıtmalarını isteyiniz. Cinsiyetin, kişiliği ne derece değiştirebileceği konusunda bilgi almaya çalışınız. 2 . 3 “ İ m a j d e ğ i ş i m i ” Öğretmen öğrencileri ikişerli olarak eşleştirip, birbirleri ile mülakat etmelerini ister ve sonra biri diğerini arkadaşlarına tanıtır. Bu egzersiz bir kişiyi diğerinin gözüyle tanımak ve tanıtılan kişinin kendine olan bakışını değiştirmek içindir. Özellikle özgüveni düşük olan ve kendini yetersiz gören kadınlar bu işe dahil edilmelidir. Bir başkası tarafından sunulmak insanda güçlü yönleri harekete geçirir ve zayıf yönleri unutturur. Her katılımcının sunulmasından sonra yansımalar alınmalıdır. Kişiler arkadaşları tarafından yapılan sunumlara katılıp katılmadıklarını belirtmelidirler. Öğrencilerin kendi kendilerini sundukları zaman olabilecek farklılıkları da ortaya çıkarmak gerekir. Katılımcı kendi arkadaşının doğruyu söylediğini veya birçok şeyi yuvarladığını kendi kendine sormalıdır. 92 Mesleki ve Teknik Eğitimde Cinsiyet Eşitliği ve Çeşitlilik 2 . 4 M e d y a n ı n a n a l i z i Katılımcılar bu egzersizde gazetelerin her gün bahsettikleri kadın ve erkek isimlerini bulmalıdırlar. Bunun için kartlar kullanılabilir. Resimler eğer bir yazı ile irtibatlı ise veya okuyucu onu bir konuyla bağlantılı buluyorsa sayılabilir. Aynı zamanda yazıların sorumluları da sayılabilir (yazar, düzenleyici …). Kadın Erkek Sayısı Sayısı Toplam Kadın yüzdesi % Erkek yüzdesi % Resimler Ana Başlıklar İlk Sayfa Siyaset Uluslar Arası Ekonomi Kültür Spor Yerel Haberler Sağlık İç Sayfa Makaleler Son Sayfa Reklam Toplam Yukarıdaki tabloyu doldurduktan sonra aldıkları etkiyi konuşmalıdırlar. Gazeteleri gözden geçirerek her iki cinsin sunumunda bir farklılık var mıdır ? buna dikkat etmelidirler. 93 2 . 5 R e s i m l e r Öğretmen bu resimleri göstererek öğrencilerin akıllarına ne geldiğini sormalıdır. Bu resimler gibi katılımcılar çizgi resimleri kullanarak gördükleri ayrımcılıkları tartışabilir ve yansımalarını verebilirler. 94 Mesleki ve Teknik Eğitimde Cinsiyet Eşitliği ve Çeşitlilik 2 . 6 R e s i m l e r i n M e s a j ı Hedef Gazete ve dergilerde basılan erkek ve kadın resimlerinin bazıları haber kaynaklı resimler, bazıları ticari amaçlı reklam resimleri, bazıları ise doğrudan cinsiyet istismarına yönelik öğeler içeren resimlerdir. Öğrenciler kendilerine verilen gazete ve dergilerde cinsiyet istismarına yönelik resimler üzerinde görüşlerini ve bunun nedenlerini izah edeceklerdir. Ön şartlar Günlük gazeteler ve magazin dergileri Not almak için kalem ve kağıt Zaman düzeni 20 dakika inceleme 40 dakika tartışma Anlatım Uygulama için 3 kız , 3 erkek öğrenci seçilecektir. Öğrenciler farklı özelliklerde, içinde resimler olan 3 adet gazete ve 3 adet magazin dergisindeki inceleyerek, karşı cinsle ilgili dikkatlerini en fazla çeken resimleri 3 resim hakkında görüşlerini yazacaklardır. Yöntem Kız ve erkek öğrenciler aynı gazete ve dergileri inceleyeceklerdir, Her bir öğrenci resimlerle ilgili görüşlerini ayrı ayrı yazacatır Tartışma kısmında seçtikleri resimlerin, seçim nedenlerini açılayacaklardır. 95 Kız öğrenciler seçtikleri erkek resimlerini, erkek öğrenciler ise seçtikleri kadın resimlerinin seçim nedenlerini açıklayacaklardır. Öğretmenlerin işleri Öğretmenler aşağıdaki eylemleri yapmalıdırlar: Kız öğrencilere, seçtikleri erkek resimlerini niçin seçtiklerini sormalıdırlar. Erkek öğrencilere, seçtikleri kadın resimlerini niçin seçtiklerini sormalıdır. Her bir öğrenciden resimlerle ilgili görüşlerini ayrı ayrı yazmaları istenmeli Tartışma kısmında, kız öğrencilerin erkek öğrencileri seçtikleri resimleri eleştirmeleri, erkek öğrencilerden de kız öğrencilerin seçtikleri resimleri eleştirmeleri istenmeli, Tartışmanın sonuç kısmında gazete ve dergilerde basılan resimlerin hangi özellikleri ile cinsiyet istismarı yaptıkları, kız ve erkek öğrenci gurupları tarafından açıklanmalıdır. Öğretmenler sonuç kısmında, bilgileri derleyip, toparlayıp cinsiyet duyarlılık açısından sonuca bağlamalıdır. 96 Mesleki ve Teknik Eğitimde Cinsiyet Eşitliği ve Çeşitlilik 97 98 Mesleki ve Teknik Eğitimde Cinsiyet Eşitliği ve Çeşitlilik 3 C i n s i y e t - d u y a r l ı d i l Yukarılarda da belirtildiği üzere sadece cinsiyet-duyarlı bir dil kullanmak yeterli değildir. Cinsiyet-duyarlı bir öğrenme ortamı oluşturmanın gerekliliği açısından konunun öneminin olduğu öğretmenler tarafından işlenmelidir. El kitabının bu kısmı egzersizler yolu ile klişe fikir ve söylemlerin dil ile yayıldığını yansıtmaktır. Bu egzersizler düzenli olarak yapılmalı ve katılımcıların cinsiyet hakkındaki bilinçleri keskinleştirilmelidir. 3 . 1 Ü n l ü k a d ı n l a r n e r e d e l e r ? Öğretmen öğrencilerden gruplar oluşturarak gelecekte olmayı hayal ettikleri ünlü insanların (politikacı, şarkıcı , futbolcu, bilim adamı , mühendis v.s.) isimlerini vermelerini ister. Öğretmen grubun bazılarında işin tanımını cinsiyet-duyarlı bir dil ile yapmalıdır. Bilim adamı yerine bilim insanı gibi. Bu şekilde her iki cinsle de eşit düzeyde ilgili olduklarını hatırlatmalıdır. Bir sonraki gün, sonuçları bir poster olarak sunabilirler. Bütün kadın isimleri sağda ve erkek isimleri solda olacak şekilde sıralama yapılır. Büyük ihtimal ile cinsiyetduyarlı dilin kullanılmadığı gruplarda erkek isimleri daha çok çıkacaktır. Kontrollü gruplarda ise eşit sayı çıkmayabilir, Ancak en azından daha fazla kadın ismi çıkacaktır. Bu çalışma, tartışma ile sürdürülmeli ve katılımcılar sonuçlarını yansıtabilmelidirler. Tartışma sırasında öğretmen öğrencilerden kadınların çok olduğu meslekleri saymalarını isteyebilir. Modeller veya mankenler örnek olabilir. 99 buna bir 3 . 2 İ s i m l e r v e C i n s i y e t Hedef Bu uygulama sonunda öğrenciler günlük hayatta kullanılan isimler ile cinsiyet arasındaki ilişkiyi gözlemleyeceklerdir. Ön şartlar Not almak için kalem ve kağıt Değişik alanlarda ünlü kişilerin isimlerinin yazılacağı doküman Zaman düzeni 10 Dakika Düşünme 30 Dakika Tartışma Anlatım Kız öğrencilerin hayran oldukları ünlü erkeklerin isimlerini, erkek öğrenciler ise hayran oldukları kadın ünlülerin isimlerini yazıp, bu isimlerin cinsiyetle olan uyumlarını veya uyumsuzluklarını inceleyeceklerdir. Yöntem Kız öğrenciler hayran oldukları ünlü erkeklerden 5 tanesinin ismini yazacaklar. Erkek öğrenciler hayran oldukları ünlü kadınlardan 5 tanesini ismini yazacaklar. Kız öğrenciler seçtikleri ünlülerin isimleri ile dış görünüşleri ve tavırları arasındaki uygunluğu yorumlayacaklardır. Erkek öğrenciler seçtikleri ünlülerin isimleri ile dış görünüşleri ve tavırları arasındaki uygunluğu yorumlayacaklardır. 100 Mesleki ve Teknik Eğitimde Cinsiyet Eşitliği ve Çeşitlilik Sonuçta ünlülerin isim ve cinsiyet kavramları arasındaki ilişki yorumlanacaktır. Öğretmenlerin yapacağı işler Öğretmenler uygulama için 2 kız , 2 erkek öğrenci seçeceklerdir. Öğrenciler seçimlerini birbirinden bağımsız yapacaklardır. Her bir öğrenci tartışma için 5 er dakika kullanacak olup, son 10 dakika genel tartışma için kullanılacaktır. Günlük hayatta cinsiyet ve isim ilişkisi irdelenerek konu tamamlanacaktır. 101 102 Mesleki ve Teknik Eğitimde Cinsiyet Eşitliği ve Çeşitlilik 4 V ü c u t 4 . 1 d i l i Ta k l i t l e r Öğretmen bir miktar katalog getirip su işi yaptırabilir:Katılımcılardan posterlerdeki resimleri ve mimikleri taklit etmelerini ister. Her iki cinse de cinsler arasındaki farkı tam anlamaları için birbirlerinin yerine geçme şansı verilmelidir. Yaşlı insan, etnik azınlık, farklı sosyal orijinleri olan insan, engelli, yönetici ve mavi önlüklü çalışan resimleri de dahil edilebilir. Katılımcıların neler hissettiklerini anlatan bir tartışma ortamı oluşturulabilir. Öğrenciler acaba hangilerinde rahat, hangilerinde rahatsız oldular. Kendilerini hangilerinde güçlü hangilerinde zayıf hissettiler, hangi resimleri taklit etmekten hoşlandılar, bütün bunlar öğrencilere sorulmalıdır. Bu egzersiz öz-yansımalar için kullanılabileceği gibi klişelerin yansıması içinde kullanılabilir. Örneğin kadın erkekten daha az yere ihtiyaç duyar. Kadınlar yürürken kırıtırlar, otururken ayaklarını açarlar. Birçok AB ülkesinde kadınlar cinsi posterlerde, erkeklerden çok daha fazla kullanılırlar. Posterlerde yapılan gözlemler ve deneyimler, bir tartışma ile analiz edilmelidir. Öğretmen ortaya konulan değişik tanımlamaların sebebini sormalı ve katılımcıların cinsiyet ve farklılık ayrımcılığı hakkındaki düşüncelerini açık seçik şekilde sunabilmeleri için zaman vermelidir. 103 4 . 2 M i m i k - v ü c u t v e c i n s i y e t h a r e k e t l e r i Hedef Bu uygulama sonunda öğrenci kişisel davranışlar ile cinsiyet arasındaki ilişkiyi gözlemleyecektir. Ön şartlar 10 dakikalık tiyatro metni Not defteri ve kalem Zaman düzeni 20 dakika oyun metnini ezberleme 20 dakika oyunu sahneleme Anlatım Oyun için 2 kız, 2 erkek öğrenci seçilecektir.Kız ve erkek öğrencilerin rolleri cinsiyetlerine uygun olacaktır.Oyunda mimik ve vücut dili mutlaka kullanılacaktır. Oyuna dahil olmayan kız öğrenciler, erkeklerin mimik ve vücut hareketlerini , erkek öğrenciler ise kız öğrencilerin mimik ve vücut hareketlerini cinsellik açısından değerlendireceklerdir. Yöntem Kız ve erkek öğrencilere oyunlarında yardımcı olmak üzere bir erkek bir kadın koç tayin edilmeli. Öğrenciler rollerini en iyi şekilde oynamalıdırlar. Kız ve erkek öğrencilerin mimik ve vücut hareketlerinin neden farklı olduğu sorgulanmalıdır. Mimik ve vücut dili kullanımı ile cinsellik arasındaki ilişki ortaya konulmalıdır. 104 Mesleki ve Teknik Eğitimde Cinsiyet Eşitliği ve Çeşitlilik Öğretmenlerin işleri Öğretmen şu soruları sorabilir: 105 Kadınların davranışlarında karakteristik özellikleri nedir? Erkeklerin davranışlarında karakteristik özellikleri nedir? Kadınlar günlük hayatta vücut dilini ve mimiklerini niçin kullanırlar? Erkekler günlük hayatta vücut dilini ve mimiklerini niçin kullanırlar? Cinsiyet ile mimik ve vücut hareketleri arasında ne tür bir ilişki vardır? 106 Mesleki ve Teknik Eğitimde Cinsiyet Eşitliği ve Çeşitlilik 5 R o l l e r 5 . 1 İ ş m ü l a k a t ı Kadın olan A şahsı, marangoz olarak çıraklığını yeni bitirmiştir. Kadın veya erkek marangoz arayan bir şirkete iş için bir mektupla müracaatta bulunur. İlanda istenen tek şart çıraklığın bitirilmiş olmasıdır. İş mülakatı sırasında patron ilanın cinsiyet-duyarlı olarak verildiğini, ancak kendilerinin esas olarak erkek eleman aradıklarını, işyerinde kadınlar için soyunma odası, tuvalet olmadığını, şirkette ilk kadının kendisi olacağı gibi durumları lisanı münasiple anlatmak ister. Kendileri için erkek elemanın tercih nedeni olacağını ve diğer çalışanların kaba davranışları olabileceğini ve belli bir süre sonra kadınların hamilelik nedeniyle işe ara verebileceği gibi kadınlara ait özel durumları söyler. Ve ..... Öğretmen öğrencilerden grup oluşturarak ve kendilerini bu duruma hazırlamalarını ister. Ve gruplar benzer bir ortamı canlandırırlar. Takip eden tartışmada bu ayrımcılığa karşı olacak reaksiyonlar konuşulabilir. Her iki cinste kadının patronu nasıl ikna edebileceğini tartışmalıdırlar. Öğretmen erkeklerden kendilerini kadının yerine koymalarını istemeli ve kadınlarda patronun rolünü üstlenmelidir. 107 5 . 1 . 1 İ ş m ü l a k a t ı Hedef Kursiyerlere farklı senaryolara göre rol verilmesinin amacı, farklı ortamlarda ve şartlarda, kadın ve erkek rollerinin olduğu olaylarla haşir neşir olmalarını sağlamaktır. Bunun yanında kadın ve erkek vücut dilinin de önemine dikkat çekilmektedir. Oynanan oyunun arkasından yapılacak tartışmalarda, kadın ve erkeğin imajı hakkındaki düşünceler alınmalıdır. Klişeler kritik olarak analiz edilmelidir. Ön şartlar Rol kartları, Rolleri oynayabilecek kadar geniş yer, Dengeli sayıda kadın ve erkek katılımcı. Zaman düzeni 20 dakika hazırlık, 15 dakika sunum, 15 dakika genel tartışma. Anlatım Katılımcılar dengeli sayıda üyelerle gruplar oluştururlar. İdeal sayı dört olabilir, fakat üç katılımcı ile de yapılabilir. Kadın yönetici yardımcısı olarak küçük bir rol üstlenir. Sadece cinsiyet-duyarlı beklentileri kontrol eder. Gruplar belirlendikten sonra, her katılımcı oynayacağı rolün bulunduğu rol kartını alır. Kadınlar erkekleri, erkeklerde kadınları oynarsa çalışmanın amacına daha uygun olur. Karakter tanımlamaları klişe yapıya göre düzenlenmiştir.(adam=müdür, kadın=asistan). Her grubun aşağıdaki şu rolleri vardır: 108 Mesleki ve Teknik Eğitimde Cinsiyet Eşitliği ve Çeşitlilik Mülakata davet eden kişi insan kaynakları müdürüdür, Kadın bir müdür yardımcısı, mülakatta hazır bulunan ve zaman zaman soru soran ama genelde arka planda ve sessiz kalan, dinleyen kişidir. Bireysel kalitesini ortaya koymaya çalışan ve müdürün kendisini işe alması konusunda ikna etmeye çalışan bir kadın aday. Bireysel kalitesini ortaya koymaya çalışan ve müdürün kendisini işe alması konusunda ikna etmeye çalışan bir erkek aday. Oyun sunulmadan önce öğretmen dinleme durumunda olan katılımcılara, adayların müdürü ikna etmek için hangi argümanları kullandıklarını not etmelerini ister. Yöntem Gerçek yaşam şartları taklit edilmeli, toplumun beklentilerine göre davranılmalıdır. Gözlemler ve derin tespitler için yansımalı tartışmalar yapılmalı, Öğretmenin işi Öğretmen, özellikle kadınların erkekleri, erkeklerin de kadınları oynadığı rollerde katılımcıların rollerini nasıl gerçekleştirdiklerine bakmalıdır. Acaba bilinçli olarak rollerini ve iletişim şekillerini değiştirebildiler mi? Kadınlar erkek rolleri alır almaz hemen daha rekabetçi mi oldular? Erkekler daha mı yardımsever oldular? Kadınlar kalitelerini nasıl gösterdiler? Acaba özgüvenli mi göründüler yoksa orta halli mi idiler? Erkekler nasıldı? Yeteneklerini yine abartarak mı dile getirdiler? 109 Burada öğretmen rol sırasında kullanılan vücut diline çok dikkat etmelidir. Erkekler, oyunda kendilerini nasıl temsil ettiler? Ellerini ve kollarını vücutlarına daha mı yakın tuttular? Kadınlar erkeklerin yerini alır almaz el kol hareketlerini değiştirdiler mi? Kim işe alındı? Kadın mı , erkek mi? Hangi nedenle? Oyundan sonra öğretmen katılımcıların gözlemlerini içeren bir tartışma başlatmalıdır. Daha sonra bu gözlemler cinsiyet ilgili olarak değerlendirmelidir Katılımcıların tipik kadın ve erkek hakkında önyargıları var mıydı? Önyargı ve klişe anlayış problemleri tartışılmalıdır. 110 Mesleki ve Teknik Eğitimde Cinsiyet Eşitliği ve Çeşitlilik 5 . 2 D e z a v a n t a j l ı G r u p l a r Hedef Katılımcılar bu konuda kültürel azınlıklarla, homoseksüellerle veya çoğunluğa katılamayan fertler hakkında bilinç altında ciddi bir önyargının olup, olmadığını bilmelidirler. Özellikle yabancılardan korkan ve onlardan nefret edenleri veya homoseksüel kişileri oynarken ne kadar önyargılı fikirlerle karşılaşacakları meçhuldür. Katılımcılar önyargıların insanların içinde ürediğini bilmeli ve bunları yok etmenin tek yolunun sürekli kendi kendimizi denetlememiz olduğunu bilmelidirler. Daha sonra Heteroseksüellerle kültürel azınlıkların imajları hakkındaki yansımalar olmalıdır. Önyargılar kritik bir şekilde analiz edilmelidir. Ön şartlar Rol kartları, Rolleri rahat bir şekilde oynamak için yeteri kadar geniş yer, Dengeli sayıda kadın ve erkek katılımcı. Zaman düzeni 20 dakika hazırlık 15 dakika sunum 15 dakika genel tartışma Anlatım Guruplar eşit sayıda elemanlardan oluşmalıdır. Her grup farklı bir rolü oynamalıdır. Oyunun ana konusu , cinsiyet veya kültürel geçmiş noktasından ayrımcılığa maruz kalmış kişilerdir. Her grup ve katılımcı rol kartlarını alırlar. 111 Hikaye 1: Okulda: Bir Avrupa ülkesinde bir Türk kızı dini sebeplerden dolayı başörtüsü takar. Kızın öğretmeni bundan rahatsız olduğunu ve başörtüsünün sınıfta çıkarılması gerektiğini söyler. Kız çıkarmayı reddeder ve tartışmaya başlarlar. Başka iki öğrenci olaya dahil olurlar. Biri kızı, diğeri öğretmeni destekler. Kız çok güçlü inanç sahibi birisidir, Öğretmen ise yabancı düşmanı ,diğer kültür ve dinlere karşı kapalı birisidir, Kızı destekleyen erkek, öğretmeni insan hakları konusunda uyarmaktadır, Başörtüsü ile sınıfa girilmeyeceğini savunan öğretmen taraftarı bir kız ise öğretmeni deseklemektedir. Hikaye 2: Bir kızın Kongolu bir erkek arkadaşı vardır. İki ay önce tanışmışlar ve kız bir akşam yemeğinde Kongolu arkadaşını ailesiyle tanıştırmak istemektedir. Kız babasının yabancı düşmanı ve çok sinirli olduğunun bilmektedir. Annesi daha özgürlükçü ve kocasını sakinleştirebilmektedir. Aile bir araya gelerek yemekten önce konuşmaktadırlar. Kız, yabancı düşmanı babasına erkek arkadaşını tanıştıracaktır. Baba, erkeğin deri renginin siyah olmasına sinirlenmektedir. O kızının bir beyaz ve kendi milletinden bir erkek ile evlenmesini istemektedir. Anne, deri rengini önemsemeyen biridir. Biraz diplomatik davranarak kocasının adil olmadığını yanlış ön yargı içinde olduğunu iknaya çalışır. Kız çocuğu, “Uluslar arası gelişim” okuyan ve babasını anlamakta zorlanmaktadır. Diplomatik ve insancıl davranamadığı için babasına karşı çıkmaktadır. Hikaye 3: Bir kadın en iyi arkadaşları ile bir pastanededir. Pembe ayakkabı ve elbiseler giymeyi tercih eden 4 yaşındaki oğlu hakkında 112 Mesleki ve Teknik Eğitimde Cinsiyet Eşitliği ve Çeşitlilik konuşmaktadır. Dahası çocuk erkek oyuncakları yerine, kız oyuncaklarının oynadığı bebeklerle oynamaktadır. Anne arkadaşlarından bu konuda yardım istemektedir. Anne oğlunun normal olmadığı endişesi içindedir. Ve onun çocuklar arasında ayrımcılığa tabi tutulacağından korkmaktadır. Arkadaşlarından biri, durumdan şok olmuştur. Pembe elbiseleri yasaklamasını, bebekleri kaldırıp yerine erkek çocuklara uygun oyuncakları almasını söyler. Diğer bir arkadaş, çocuğun bu durumunun doğal olarak karşılanması gerektiğini ifade eder ve çocuğun tercihlerine saygılı olunması gerektiği konusunda tavsiyede bulunur. Eğer değiştirmeye kalkışırsanız esas o zaman anormal bir durum ile karşılaşacaklarını söyler. Hikaye 4 : Gay (Cinsel arkadaşlık için kadın yerine, erkekleri tercih eden) olan bir çift metroda el ele yürümektedirler. Onların yakınında Heteroseksüel (erkek-kadın) bir çift öpüşmektedir. O sırada bir kadın bu gurupların yanına gelir. Birbiri ile öpüşen Heteroseksüel ilişkiyi “geleneksek ilişki” olarak değerlendirir ve görmezlikten gelir. Buna karşılık gay çifte şaşkın şaşkın bakınır. Ve dayanamayarak bu işi burada yapmak zorunda mısınız? Yanlış ilişkiden dolayı onlara sert şekilde çıkışır. Gay çift , el ele tutuşmuşlar, tanrıdan ve dünyadan konuşmaktadırlar, Heteroseksüel çift, çoğu zaman öpüşmekte, pek konuşmamaktadırlar. Kadın, gay çiftten rahatsız olmuş ve davranışlarını tenkit etmiştir. Başka bir kadın ise gay çifti savunur. Yöntem Gerçek yaşam şartları taklit edilmeli, toplumun beklentilerine göre davranılmalıdır. 113 Gözlemler ve derin tespitler için yansımalı tartışmalar. 5 . 3 E t n i k K ö k e n v e E v l i l i k Hedefler Bu uygulama sonunda öğrenciler, farklı ten rengine sahip erkek ve kadınların evlenme taleplerinde yakın çevrelerinin tepkilerini gözlemleyeceklerdir. Ön şartlar Not almak için kağıt ve kalem Zaman düzeni 15 dakika düşünme 20 dakika iç yansımalar 30 dakika tartışma Anlatım Sudanlı, siyah tenli Müslüman bir erkek yükseköğrenim için Türkiye’ye gelir. Üniversite de beyaz tenli Müslüman bir Türk kızı ile tanışırlar ve bir müddet sonra evlenmeye karar verirler. Sudanlı genç erkek, Türk kızının ailesini ziyaret ederek, kızları ile evlenme niyetini söyleyecektir. Sudanlı genç, Türk aileye niyetini nasıl açıklayacaktır . Türk ailenin buna tepkisi nasıl olabileceği üzerinde öğrenciler tartışacaklardır. Yöntem Seçilen 2 kız, 2 erkek öğrenci olayı tartışacaklar ve kendi yansımalarını ortaya koyacaklardır. Kız öğrenciler kendilerini Türk kızı yerine, erkek öğrencileri ise Sudanlı öğrenci yerine koyarak, nasıl bir tavır geliştireceklerini anlatacaklardır. Son kısımda ortaya konulan fikirlere göre katılımcılar ile seçilen öğrenciler etkileşimli tartışacaklardır. 114 Mesleki ve Teknik Eğitimde Cinsiyet Eşitliği ve Çeşitlilik Öğretmenin sorumlulukları Öğretmenin öğrencilere yönlendireceği bazı sorular: Aileler kızlarını niçin farklı ırk ve milletten olanlara vermek istemezler veya tereddüt gösterirler? Farklı millet ve ırktan olan birisi diğer ırk ve milletten birisi ile evlenmeden önce kendi kendine hangi soruları sorar ve hangi konularda endişe eder ? Siz, kızın anne ve babası olsaydınız nasıl tavır gösterirdiniz? Siz, kızın veya erkeğin yerinde olsaydınız ne yapardınız, nasıl davranırdınız? Aileler farklı din , mezhep ve ırktan olanlara kızlarını vermek istememelerinin nedenleri neler olabilir? 115 116 Mesleki ve Teknik Eğitimde Cinsiyet Eşitliği ve Çeşitlilik 6 V i d e o a n a l i z i m a l z e m e l e r i n i n 6 . 1 B e ş i n c i k o n f e r a n s ı k a d ı n Hedef Çok popüler olan bir müzik türü, toplum tarafından sevilmesine rağmen kadını çok aşağılamaktadır. Katılımcılar bu konudan haberdar olmalıdırlar. Bunun arkasında ataerkil anlayış vardır. Öğretmen bu tür yayınların sürmesi halinde eşitliğin asla oluşmayacağını izah etmesi lazımdır. Ön şartlar TV ve DVD oynatıcısı, Not almak için kalem ve kağıt. Zaman düzeni 15 dakika gözlem, 20/30 dakika tartışma. Anlatım Öğretmen MYV televizyonunda yayınlanan birçok video klipini gösterir. Özellikle kadınların cinsi bir meta gibi kullanıldığı ve aşağılandığı , erkeklerin beklentilerini karşılamak zorunda olan bir meta gibi verilen gösterir.Katılımcılardan İzlemeye başlamadan önce “R ve B” kliplerini edindikleri izlenimleri not almaları istenmelidir. Şöyle bir gözlem formu da yapılabilir: Kadın ve erkek ne tür elbise giyiyorlardı? Vücut dillerini nasıl yorumladınız? Farklılıklar nelerdir? Nasıl hareket ediyorlardı? 117 Daha çok hangisi gösterildi? Kadın mı erkek mi? Şarkı sözü ile ilgili olan kim idi? Güçlü konumda olan hangisi idi, nedeni ne olabilir? Gözlemden sonra katılımcılar izlenimlerini genel bir tartışma içinde toplarlar. Öğretmen öğrencilerle birlikte bunları analiz eder. Öğretmenin işi Öğretmen şu soruları tartışmaya açmalıdır : Bu çeşit sunumlar kadının sosyal imajını ne kadar ve nasıl etkilemektedir? Gösterilen videolar ve kadın resimleri, erkeklerin düşüncelerini ne ölçüde etkiler? Yöntem Medya popüler kültür içinde kadınlar ile birlikte seks anlayışını öne çıkarmakta , cinsler arasında ayrımcılık yapmaktadır. Bu durum analiz edilmelidir. Cinsiyet konusundaki adaletsizlikleri ortadan kaldırmak için tartışmalar yapılmalı ve çözüm önerileri sunulmalıdır. 118 Mesleki ve Teknik Eğitimde Cinsiyet Eşitliği ve Çeşitlilik 6 . 2 T V f i l m v e p r o g r a m l a r ı n ı n a n a l i z i Hedef Katılımcıların TV nin çok kritik olan önemini anlamaları gerekir. Bir çok program eğlendirici gibi görünmesine karşın, bir çeşit ayrımcılık olan genelde kadın ve erkek üzerine kurgulanmış klişe laflar içermektedir. Öğretmen, kişiliklerin ve fikirlerin oluşmasında medyanın çok etkili olduğunu açık seçik ortaya koymalıdır. Örnek: ”Umutsuz ev hanımı” Ön şartlar TV ve DVD oynatıcısı Not almak için kalem ve kağıt Zaman düzeni 50 dakika gözlem …..dakika tartışma Anlatım Öğretmen ”Umutsuz ev hanımı” nın bir çok bölümünü gösterir ve bir gözlem formu verir. Katılımcılar, kadın kahramanın sunum şekline dikkat etmelidirler. Aynı zamanda kadın ve erkek karakterleri karşılaştırmalıdırlar. Öğretmenin işi Öğretmen şu soruları sorabilir: 119 Kadınların karakteristik özellikleri nedir? Güçlü ve zayıf yönleri nelerdir? Erkekler tarafından yönetiliyor mu? Evet ise , nereye kadar? Kadın kahraman ne giymiş idi? Kadınların görünüşleri endişelimiydi ? Erkeklere bağlı mı idiler? Yöntem Kadınları aşağılayan ve klişeleşmiş ifadeleri çok kullanan TV programları analiz edilmelidir. Kadınlar için kullanılan klişeleşmiş ifadeleri ve aşağılamaları görünür hale getirmek için yansımalı (bireyin kendini kahraman yerine koyması ve ona göre yorumunu yapması) bir tartışma yapılmalıdır. Hedef “Umutsuz ev hanımları” Konuyla ilgili değişik örnekler de verilebilir. Ön şartlar TV ve DVD oynatıcısı, Not almak için kalem ve kağıt. Zaman düzeni 50 dakika gözlem …….dakika tartışma Anlatım Öğretmen bir iş yerinde çalışmak zorunda olan ve patronun cinsi istismarına uğrayan güzel bir kadının konu edildiği filmin birkaç bölümünü gösterir ve gözlem formlarını verir. Katılımcılar kadın kahramanın sunumu ile onun patronunu karşılaştırmalıdırlar. 120 Mesleki ve Teknik Eğitimde Cinsiyet Eşitliği ve Çeşitlilik Öğretmenin işi Öğretmen şu soruları sormalı: Kadın kahramanı en çok üzen konu nedir? Kadının güçlü ve zayıf yönleri nelerdir? Kadının görünen yetenekleri nelerdir? Kadının mesleki hayatı nasıl? Kadının erkek tarafından yönetildiğini söyleyebilir misiniz? Kadının toplumdaki konumu nedir? Patronun toplumdaki konumu nedir? Yöntem “Umutsuz ev hanımları” Konuyla ilgili değişik örnekler verilebilir. Örnek: “Erkekler ağlamaz” Hedef “Erkekler ağlamaz” insanları duygulandıran çok dramatik bir filmdir. Katılımcıların duygusal taraflarına tesir edilerek, toplumun insanları nasıl feda ettiğini anlatan, normal olmayan bir durumu anlatmaktadır. Filmde, toplumun beklentilerinin insanları ne hale getirebildiği gösterilmektedir. Öğretmenler tarafından toplumun beklentilerine tavır konulunca artık gerisinin önemi kalmamaktadır. Katılımcılar bunun yerine her zaman toplum tarafından kabul görmeyen fakat toplumun ilgisini çeken homoseksüellik hakkında konuşmayı tercih programında tabular en merkezdeki ilgi odağıdır. 121 edebilirler. Bu eğitim Ön şartlar TV ve DVD oynatıcısı, Not almak için kalem ve kağıt. Zaman düzeni 114 dk izleme ve gözlem ……dakika grup veya ikili çalışma 30 dk genel tartışma Anlatım Öğretmen “Erkekler ağlamaz” filmini seyrettirir ve katılımcılardan gözlemlerini ve duygularını yazmalarını ister. Filmden sonra erkekler ve kadınlar ikili olarak veya küçük gruplar haline ayrılmaları ve yazdıkları hakkında konuşmaları istenir. Ardından genel bir tartışma yapılır. Öğretmenin işi Öğretmen şu soruları sormalı: Filmde gösterilen acılı anların nedeni ne olabilir? Bu kimin hatasıdır? Kendinizi kahramanın yerine koyun. Benzer şekilde davranıp kimliğinizi saklar mıydınız? Yoksa açıkça söyler miydiniz? Ailenizin ve arkadaşlarınızın yukarıdaki durum için tutumu ne olurdu? Benzer durumu yaşamış arkadaş veya tanıdıklarınız var mı? Yöntem İnsanların, toplumun beklentileri (birçok insan bunu yerine getiremez) konusunda yansıma yapmak için sosyolojik kriterleri olan bir film seyredilir. 122 Mesleki ve Teknik Eğitimde Cinsiyet Eşitliği ve Çeşitlilik Güçlü özgüvenleri olmayan, grup çalışmalarına katkıda bulunmayan sessiz öğrencilere fırsat tanımak ve onları öne çıkarmak için grup ve ikili çalışmalar planlanır ve uygulanır. Gözlemleri öğretmenle beraber tartışmak için genel tartışma yapılır.Öğretmen katılımcıları olayın derinliklerine çekmelidir. 123 6 . 3 T V K a d ı n P r o g r a m l a r ı t a r t ı ş m a Hedefler Bu uygulama sonunda öğrenciler, kadınların yaşadığı sorunların tartışıldığı TV kadın programlarının toplum üzerindeki olumlu ve olumsuz etkileri konusunda görüşlerini ortaya koyacaklardır. Ön şartlar DVD ve DVD çalıştırıcısı, Not defteri ve kalem Zaman düzeni 15 dakika kadın programının seyredilmesi, 20 dakika yansımaların açıklanması, 30 dakika tartışma. Anlatım TV kadın tartışma programında bir kadın aşırı şekilde alkol kullanan ve ev’e geç gelen kocasına “neden sarhoş olup eve geç geliyorsun” diye sorduğunda kocası tarafından dövülerek evden dışarı atılmıştır. Kadın 1 yaşındaki çocuğunu alarak babasının evine gelmiştir. Yöntem DVD 4 kız öğrenciye ve katılımcılara seyrettirilir. Seçilen 4 kız öğrenciden benzer davranışa maruz kaldıklarında ne yapacaklarını anlatılması istenir. Katılımcılar tarafından olay hakkında tartışma yapılır. 124 Mesleki ve Teknik Eğitimde Cinsiyet Eşitliği ve Çeşitlilik Öğretmenlerin işleri Öğretmen seçilen öğrencilere ve katılımcılara şu soruları yönlendirmelidir. 125 Koca, karısını neden dövmektedir? Kadın, kocasına karşı nasıl bir tavır geliştirmelidir? Bir anne ve baba olsaydınız kadına ne tavsiye ederdiniz? Babası kızını ev’e geri almak istemezse kadın ne yapar? 126 Mesleki ve Teknik Eğitimde Cinsiyet Eşitliği ve Çeşitlilik 7 C i n s i y e t - d u y a r l ı d i l d e k o n u ş m a l a r v e s u n u m l a r Hedef Katılımcı hayatının gelecek dönemlerinde da kullanmayı garantilemek için cinsiyet-duyarlı dili kullanmaya alışmalıdır. Katılımcılar ; yansımaların yardımı ile konuşma şeklinin, fikirler ve kavramlar üzerindeki etkilerini anlamalarına yardımcı olmalıdır. Ön şartlar Mesleki eğitimde içerik öğrenme ile ilgili herhangi bir başlık Bir “power point” sunusu Zaman düzeni Kişi başı 5 dk konuşma Kişi başı 5-10 dk geri besleme Anlatım Her katılımcıdan mesleki eğitim kursunda geçen ünitelerden biri ile ilgili bir konuşma veya sunum yapmaları istenir. Ünite katılımcının bildiği ve ilgilendiği bir konu olabilir. Çalışma eğer cinsiyet-duyarlı olursa daha etkili olacaktır ama olmak zorunda da değildir. Mesleki eğitimde konulardan biri kadınların genelde düşük gösterildiği teknoloji alanı olabilir. Öğretmenin bir “power point” sunusu hazırlamalarını ve cinsiyet-duyarlı dil kullanmalarını talep eder. Sunum sırasında diğer katılımcılar kullanılan dile dikkat ederek daha sonra geri besleme yaparlar. Ardından cinsiyet-duyarlı dilin yeteri kadar etkinliği konusunda görüşler ve yansımalar alınır. Yöntem Cinsiyet-duyarlı dil kullanarak, teorik bilgilerin bir kısmı uygulamaya aktarılmış olacaktır. 127 Cinsiyet-duyarlı dil konusundaki yansımalarla, dili bu şekli ile kullanmanın kadın ve erkek kavramında ne kadar değişim meydana getireceği görülebilir. Cinsiyet-duyarlı dil kullanmayı herkesin yapabileceğini göstermekte fayda vardır. Dil düşüncenin dışa yansımasıdır. 128 Mesleki ve Teknik Eğitimde Cinsiyet Eşitliği ve Çeşitlilik 7 . 1 S u n u m l a r d a C i n s i y e t D u y a r l ı D i l K u l l a n ı m ı Hedefler Bu iş sonunda öğrenci/öğrenciler, bir sunum sürecinde cinsiyet duyarlı dil ve davranışlar kullanarak sunumun dinleyiciler üzerinde etkisini gözlemleyeceklerdir. Ön şartlar Barkavizyon Cihazı ve Bilgisayar Not almak için kağıt ve kalem Zaman düzeni 20 dakika sunum 30 dakika sunumların tartışması Anlatım Öğrenciler arasından seçilecek 1 kız öğrenci ve 1 erkek öğrencinin seçilecek kadın erkek ilişkileri ile ilgili güncel bir konuda “power point” sunum yapması istenir. Sunumu yapan kız ve erkek öğrenciler ses tonlarını konuya göre ayarlar ve vücut dillerini kullanarak sunumlarını yaparlar. Sunum konusu ev yaşamında erkek ve kadınların sorumlulukları olabilir.Erkek olayı kendi sorumluluğu, kadın ise kendi sorumluluğu açısından değerlendirir. Yöntem Kız ve erkek öğrenciler sunumlarını cinsiyet duyarlı öğeleri kullanarak yaparlar. Kız ve erkek öğrencilerin sunumlarında kullandıkları dil cinsiyet duyarlılığı açısından değerlendirilir. Sunumların cinsiyet duyarlı takdimleri katılımcılar tarafından değerlendirilir ve tartışamaya açılır. 129 Öğretmenlerin işleri Öğretmen öğrencilere şu soruları sormalıdır. Kadınlar herhangi bir konuda muhataplarını ikna etmek için nasıl bir dil kullanırlar ve nasıl davranırlar? Erkekleri herhangi bir konuda muhataplarını ikna etmek için nasıl bir dil kullanırlar ve nasıl davranırlar? Aynı konularda erkek ve kadınların cinsiyet duyarlı dil kullanımında farklılıklar nelerdir? Muhataplarınızı ikna için cinsiyet duyarlı dil kullanımı doğrumudur? 130 Mesleki ve Teknik Eğitimde Cinsiyet Eşitliği ve Çeşitlilik 131 132 Mesleki ve Teknik Eğitimde Cinsiyet Eşitliği ve Çeşitlilik 8 F a r k l ı l ı k 8 . 1 B e n , h a n g i b e n i m ? Hedef Bu yansıma egzersizi , toplumun insanların kişisel gelişimlerini cinsiyet ve etnik geçmiş gibi dış faktörlerden bağımsız olarak ne ölçüde sınırladığını ortaya koymak için bir fırsat vermektedir. Sınırlanan bu kavramlar, toplumun baskı altına aldığı potansiyel ve doğal yetenekler de olabilir. Bu çalışma bireylerin kişiliklerini yeniden keşfetmek için katılımcıları cesaretlendirmelidir. Ön şartlar Not almak için defter ve kalem, Eşit şekilde oluşturulmuş grup üyeleri. Zaman düzeni 50 dk. Anlatım Kadın erkek dengeli olacak şekilde küçük gruplar oluşturulmalı. Öğretmen herkesin kendi hayatı hakkında konuşmasını teşvik etmelidir. Öğretmenin işi Öğretmen şu şekilde sorular sorabilir: Ulaşmak istediğim hedeflere ulaştım mı? İlgilerim doğrultusunda mı hareket ettim, yoksa kendimi bazen frenledim mi? 133 Rengimden/cinsiyetimden/dinimden/mezhebimden/kökenimden /yaşımdan/cinsel tercihlerimden/sosyal geçmişimden dolayı kendime bazen adaletsiz ve taraflı davranıldığını hissettim mi? Rengimden/cinsiyetimden/dinimden/mezhebimden/kökenimden /yaşımdan /cinsel tercihlerimden/ sosyal geçmişimden dolayı ayrımcılık kurbanı oldum mu, mağdur edildim mi ? Kadın veya azınlık üyesi olmam benim meslek hayatımda gelişimimi engelledi mi? Cinsiyet ve diğer özelliklerimin özel hayatımın şekillenmesinde güçlü bir etkisi oldu mu? Cinsiyet/etnik köken/din veya azınlık guruba mensup olmam ev, sosyal ve iş yaşamımda tatmin olmam konusunda bana engel oldu mu ? Kadın veya azınlık üyesi olmam planlarımı gerçekleştirmede bana engel oldu mu? Yöntem Katılımcıların kişisel deneyimleri konusunda yansımalarını almak için grup çalışması yapılır. 134 Mesleki ve Teknik Eğitimde Cinsiyet Eşitliği ve Çeşitlilik 8 . 2 To p l u m b u l u r s a n a b i r y e r Hedef İnsanlar toplum içindeki gurubunu belirtecek şekilde pozisyonlarını alırlar. Her bir pozisyon farklı bir gurubu ve eşitsizliği gösterir. Katılımcılar bu senaryo ile azınlıkların ve kadının toplumdaki sınırlamalarının farkına varırlar. Konuşmalar ayrımcılığı belirtecek şekilde yapılmalıdır. Herkes kendini tam anlamıyla temsil ettiği sınıfın yerine koyabilir ve empati geliştirirler. Yansımalar, azınlıkların ve kadınların dezavantajlı durumlarını ve bunun sebeplerini konuşma fırsatı vermelidir. Ön şartlar Hareket sağlayacak geniş bir oda; dışarı çıkıp gelme imkanı, Rol kartları. Zaman düzeni 30 dk ifadeleri okuma 20 dk tartışma Anlatım Katılımcılar bir çizgi halinde sıralanmalılar. Öğretmen şu şekilde farklı rol kartları verebilir: Siz Londra’da büyük bir firmanın üretim müdürüsünüz. Dört yabancı dili çok iyi düzeyde biliyorsunuz. Çok iyi bir eğitim aldınız ve eğitiminiz sırasında iki yıl yurt dışında kaldınız. Anne ve babanız ise avukattır. 135 Son zamanlarda Almanya’ya göç etmiş Sırbistanlı bir kadınsınız. Dil yeteneğiniz çok zayıf. Üniversiteyi henüz bitirmiş ve ülkenizde veya yurt dışında iş arayan bir kadınsınız. Gece kulübünde bir garsonsunuz. Roller dağıtıldıktan sonra öğretmen değişik ifadeleri okur, şöyle ki: İyi bir geliriniz var, Aileniz ile berabersiniz, Cinsel taciz kurbanısınız, Sevdiğiniz kişi ile evlenebilirsiniz, Yaşadığınız ülkede çalışabilirsiniz, Görünüşünüze göre muhakeme edildiniz, Irkçılık kurbanı oldunuz, Değişik işler arasında seçim yapabilirsiniz, Yeni tanıştıklarınızla olan kısa konuşmalarda rahatlıkla ilişkilerinizden konuşabilirsiniz. ............. Katılımcılar, okunan bu ifadelerin rolleri için geçerli olup olmadığına karar verip negatif ise bir adım geri, pozitif ise bir adım ileri hareket edeceklerdir. Nötr durumda hareket edilmeyecektir. Bütün ifadeler okunduktan sonra katılımcılar ileri ve geri olarak tüm sınıfa yayılmış olacaktır. Katılımcıların sınıftaki yeri rollerinin toplumdaki yeri olacaktır. Büyük 136 Mesleki ve Teknik Eğitimde Cinsiyet Eşitliği ve Çeşitlilik ihtimalle homoseksüel bay geride ,üretim müdürü ise epey ilerde olacaktır. Katılımcılar bulundukları konumları irdeleyecekler ve nedenlerini tartışacaklardır. Yöntem Bu hareketli egzersiz toplumdaki eşitsizliğin ve ayrımcılığın bir göstergesidir. 137 Yansımalar ise ayrımcılığın boyutlarını ve nedenlerini ortaya koyacaktır. 8 . 3 F a r k l ı l ı k t a r t ı ş m a l a r ı Hedef Katılımcılar, cinsel noktadan kendi sosyal beklentilerinden haberdar olma imkanını yakalayabilirler. Kadın ve erkek hakkında birçok önyargılara sahip olduklarını görebilirler. Bunlar ortaya çıkarılmalıdır. Kadın ile erkek arasında doğuştan gelen özellikleri sebebi ile pozitif anlamda bir yaklaşım farklılığı olabilir. Ancak bu ayrım bazen klişe yapılara dönüşmekte bu ise buna ayrımcılık denir. Ön şartlar Dengeli sayıda kadın ve erkek katılımcı, Zaman düzeni 30 dk küçük grup içi tartışma. 30 dk katılımcıların sunumları Anlatım Öğretmen değişik durumları öğrencilere sunar. Bu durumlara karşı tipik kadın ve erkek tepkileri neler olabileceğini belirlemek için küçük gruplar oluşturulur. Kadınlar normal olarak nasıl tepki vermeli , kadının tepkisinin erkekten farkı ne olabilir? Kurgulanmış hikayeler aşağıdaki gibi olabilir: İş mülakatı, Herhangi bir meselede tartışma, Kendini tanıtma, Futbol maçı seyretme, Bir diskoda eğlenme, 138 Mesleki ve Teknik Eğitimde Cinsiyet Eşitliği ve Çeşitlilik Otobüste yolculuk, Otobanda yürüme, ..... Farklılıklar önce küçük gruplarda tartışılır, sonra tüm sınıfa aktarılır. Öğretmenin işi Öğretmen her zaman kararlarının sebeplerini sormak zorundadır. Örneğin şöyle: Erkekler neden kendilerini tanıtırken daha az zorlanırlar ..... Yöntem Cinsiyet temelli konuları grup olarak tartışmak için grup çalışması. Cinsiyet davranışlar üzerine yansımalar. Kadın ve erkek arasında bir ayrım olduğunda ortaya konan klişe ifadeler analiz edilebilir. 139 8 . 4 “ H AY I R ” s a n a t ı ! d i y e b i l m e Hedef Katılımcılar kendi kişiliklerini yansıtma imkanı bulacaklardır. Eğer katılımcıların özgüvenlerinin zayıf olduğu meydana çıkarsa öğretmen onlara ortam hazırlayarak özgüvenlerini artırıcı çalışmalar yapmalıdır. Siz doğru yaptıktan ve fikirlerinizde açık olduktan sonra insanların hiç bir zaman size karşı düşman veya saldırgan olmayacağını anlatmak gerekir. Bu egzersiz diğer insanlarla olan ilişkilerde bazı şeyleri değiştirmek için bir tetikleyici olabilir. Ön şartlar Kadın ve erkek katılımcılardan oluşan karışık gruplar, Not almak için kağıt ve kalem. Zaman düzeni 40 dk senaryoların okunması. 20 dk grup çalışması. 20 dk genel tartışma. Anlatım Öğretmen değişik senaryoları okur. Önerilen senaryolar çalışanlar arası ilişkiler ile ilgilidir ve özgüven gerektirmektedir. Katılımcılar kendi kendilerine özgüvenli olmayı başarıp, başaramayacaklarına karar vereceklerdir. Daha sonra küçük gruplar veya ikili guruplar oluşturup kararlarını tartışacaklardır. Gönüllüler cevaplarını bütün gruba söyleyebilirler. Tartışmanın sonunda öğretmen katılımcılara şu soruları sorar: Bu tartışmadan sonra kimler kendini özgüven sahibi hissedebilmektedir? 140 Mesleki ve Teknik Eğitimde Cinsiyet Eşitliği ve Çeşitlilik Ellerini kaldıran kadın ve erkekleri sayar. Eğer bir denge yoksa bunun nedenini sorar. Katılımcılara, amaçlarını gerçekleştirme, isteklerini diğer insanlara söyleme veya bir başkasını kritik etmenin zorluğunu sorar. Muhtemel durumlar şöyle olabilir: Bir arkadaşınız size akşam birlikte çıkmayı teklif eder. Sizde çok önemli bir proje üzerinde çalışmaktasınız ve haftaya teslim etmek zorundasınız. Kesinlikle çalışmayı tercih etmeniz gerekiyor. Arkadaşınızı nasıl reddedersiniz? Yeni bir reklam hakkında arkadaşlarınızla toplantıda tartışıyorsunuz. Sizin reklam ile ilgili çok iyi bir teklifiniz oldu, ancak arkadaşlarınız bunu kabul etmediler. Ne yapardınız? Arkadaşlarınızla iyi bir akşam geçirdiniz. Yeni biri ile tanıştınız ve bu kişi insanları güldürecek fıkralar anlattı ve fıkra içinde de cinsel ayrımcılığa yönelik ifadeler kullandı. Siz çok sinirlendiniz. Sinirinizi belli eder misiniz, yoksa kendinizi tutup şakalardan hoşlanmış gibi yapar mısınız? ............ Yöntem 141 Özgüven yansımaları, Kadın ve erkeğin özgüvenli davranışları hakkında tartışma, Öğretmenin anlatımda çok daha özgüvenli olmasının istenmesi. 8 . 5 F a r k l ı l ı k g i z l i k l i ş e l e r Hedef Katılımcıların klişe laflara karşı hassasiyetini artırmak ve günlük hayatta da bunların farkında olmalarını sağlamak. Ön şartlar Çok fazla klişelerin bulunduğu 4 ayrı yazı, Not almak için kağıt ve kalem. Zaman düzeni 15 dk senaryoların (hikaye) okunması, 20 dk klişelerin ve önyargıların tartışılması, 20 dk genel tartışma. Anlatım Öğretmen eski moda görüntülerin,klişelerin ve önyargıların dolu olduğu 4 ayrı hikayeyi okur. Bu hikayelerdeki klişeleri bulmak ve yazmak katılımcıların görevidir. Okuma işi sona erdikten sonra hikayeler katılımcılara verilir ve ikişerli olarak yakalayabildikleri klişeleri ve diğer anormallikleri tartışırlar. En sonunda çalışmalar bütün grupta tartışılır. Hikayeler şunlar olabilir: Büyükanne ve torun Torunum Sarah’nın nesi var anlamıyorum. Okulundaki diğer kızlara hiç benzemiyor. Bebekler ve barbilerle oynamak yerine erkek çocuklarla oynamayı tercih ediyor. Okuldan aldığımda çoğu zaman eli yüzü yaralı ve erkek çocuklarla kavga etmiş oluyor. Parka gittiğimizde futbol ile ilgilenmek istiyor ve TV de futbol izlemeyi de seviyor. Doğum gününde çiçekli miçekli pembe bir mini etek hediye etmiştim, ki onun yaşındaki çocuklar bunları çok severler, ne dese beğenir siniz? “Aman Allah'ım, ben etek giymem, bu çok aptalca, içinde rahat edilmiyor, bana 142 Mesleki ve Teknik Eğitimde Cinsiyet Eşitliği ve Çeşitlilik neden futbol ayakkabısı almadın?” . Sanırım kızımla konuşmam gerekiyor. Çünkü iyi yetiştirilmediği ve farklı davranışlar içinde olduğu kanaatindeyim. Bir kadın ve arkadaşı Arkadaşım hamile. Bebeği dört gözle bekliyor ama ben onun iyi bir anne olacağından emin değilim. Doğumdan iki hafta sonra çalışmaya başlamayı düşünüyor. Kocası iki yıl boyunca evde kalacak. Bu çocuğun gelişimi açısından iyi olacağını sanmıyorum. Çocuklar , özelikler yeni doğmuş bebeklerin, annelerine ihtiyaçları vardır. Anne sütüne ihtiyaçları var. Baba annenin yerini tutmaz. Kendisi kocasından fazla kazandığı için bunu aile açısından daha yararlı olduğunu savunuyor. Neden fazla kazanıyor. Çünkü eve nerede ise hiç gelmeden çalışıyor. Tipik kariyer kadını. Çocuklarını ancak uyurken görebiliyor. 143 Bir delikanlı ve arkadaşı Her şeyi birlikte yaptığımız bir arkadaşım var. Bütün çocukluğumuz birlikte geçti. Ne zaman ihtiyaç duysam yanımdaydı. Geçen yıl biraz değiştiğini fark ettim. Hala iyi bir arkadaşız ve hala iyi vakit geçiriyoruz. Ama acayip kıyafetler giymeye başladı. Dışarı çıkalım kızlarla buluşalım dediğimde, kızlara ihtiyaç duymadığını erkek çocuklarla kalmayı tercih ettiğini söylüyor. Sanırım bizim yaşımızdakilerin kızlara ilgi duyması normal fakat arkadaşım tamamen farklı. Bir keresinde alış veriş yaparken kadın giysilerine bakmak istediğini söyledi. Arkadaşımın nesi var? Korkarım herhalde “gay” oldu. En iyi arkadaşımın gay olmasını istemiyorum. Bu konuda onun için neler yapabilirim? Endişeli anne Ne yapacağımı bilemiyorum. Kızımın yeni arkadaşı bir zenci. Okulda bir sürü yakışıklı beyaz erkek var. Neden kızım bir zenci ile arkadaşlık etmek zorunda olsun ki? Sadece zenci olması aslında sorun değil, sosyal geçmişi problem. Ailesi işsiz ve abisi uyuşturucu satıyor. Başka bir kız öğrencinin annesinin anlattığına göre o da uyuşturucu satıyor olabilir. Çünkü zencilerin çoğu bunu yapıyor. Geçen hafta kızımı evimizde ziyaret etmek istediğini söyledi. Benim cevabım “Hayır” oldu. Terbiyeli ve kültürlü bir ailesi olan bir beyaz gençle arkadaş olmasını önerdim. Reddetti ve ağlamaya başladı. Sadece onun iyi bir ortamda yaşamasını istiyorum. Yöntem Klişelerle yüz yüze gelme, Klişelerin ikişerli olarak analiz edilmesi, Genel yansımalar. 144 Mesleki ve Teknik Eğitimde Cinsiyet Eşitliği ve Çeşitlilik 8 . 6 G e v e z e l i k p r o g r a m l a r ı Hedef Katılımcılar klişeler ve önyargılar hakkında iyi bir bakış açısı geliştirmeliler. Toplumda var olan ayrımcılığa karşı daha uyanık olmalılar. Ön şartlar Rol kartları Zaman düzeni 30 dk hazırlanma, 60 dk gevezelik programı, Yansımalar. Anlatım Katılımcılar 4 ila 5 kişilik gruplar oluşturmalıdırlar. Her grup, programın içeriğinden farklı bir konuyu tartışmalı ve her katılımcının bir rol kartı olmalıdır. Hazırlık yaptıktan sonra katılımcılar kendi hazırladıkları talk showlarını sunacaklardır. Her programın dengeli sayıda davetlisi olmalıdır ve bunların bir kısmı özgürlükçü ve bir kısmı da geleneksel kafa yapısına sahip olmalılar. Her grubun bir moderatörü olmalıdır. Tartışılacak konular şunlar olabilir: Kötü anne profili ? Doğum yaptıktan sonra hemen çalışmaya başlayan ve bebeğine yeterli ihtimamı göstermeyen anneler,bencil anne değil mi? 145 Ben bir erkeğe/kadına aşığım ve ben bir erkeğim/kadınım. Çalışmak için başka ülkelere gidenler yaşadıkları ülkenin dilini konuşmalıdırlar. Bu dili öğrenmeye direnenler ülkelerine geri gönderilmelidir. Ben bir kadınım oyuncak bebek değil. Başörtüm olmadan evden çıkmam. Roller şöyle olabilir: Kötü anne profili? Doğum yaptıktan sonra hemen çalışmaya başlayan ve bebeğine yeterli ihtimamı göstermeyen anneler,bencil anne değil mi? Rol 1 26 yaşında kariyerinin başında bir kadınsınız , iyi para kazandığınız bir işiniz var. Doğum yaptınız ve işinizi kaybetmek istemiyorsunuz ama diğer taraftan da bebeğinizin size ihtiyacı var. Doğumdan sonra kocanız bebeğe bakmayı kabul etti. Rol 2 54 yaşındasınız. Evlenme yaşı gelmiş iki erkek çocuğunuz var. Modern çağın kariyer yapan kızlarını erkekler için iyi bir eş olacak özelliklerde görmüyorsunuz. Siz hep çocuklarınız ile ilgilendiniz ve kocanız para kazandı. Size göre iyi bir aile ancak bu şekilde olur. Rol 3 35 yaşlarında ve küçük çocuğuna bakmak için ve ev işleri ile ilgilenen bir baba. Çocuğuyla vakit geçirmekten hoşlanıyor. Günde 12 saatten fazla çalışan eşine yardımcı olmak için her türlü ev sorumluluğunu üstlenmiş. Rol 4 40 yaşlarında iki çocuklu başarılı bir müdür ve baba. Çocuklarla evde kalmak aklından bile geçirmemiş. Kadınların ev işleri yapmak ve çocuklarla ilgilenmesi gerektiğine gönülden inanıyor. Kadınları çocuk bakımı ve ev işlerine yatkın, 146 Mesleki ve Teknik Eğitimde Cinsiyet Eşitliği ve Çeşitlilik erkekleri de çalışacak ve sorumluluk alacak bir biyolojik varlık olarak ediyor. .................. Yöntem Klişeler ve ayrımcılık için bilinçlenme, Genel yansımalar. 147 kabul 8 . 7 İ d e a l k a d ı n / e r k e k Hedef Katılımcıların, kadın ve erkeklerin nasıl olması gerektiği konusunda bir çok önyargıların olduğunun farkına varmalarını sağlamak. Egzersiz, katılımcıların kendi cinsiyetlerine ve düşüncelerine göre yaşamlarını sürdürmelerini, insanların sosyal yaşam içinde cinsiyet ayrımcılığına yönelik olumsuz değerlere ve anlayışları ortadan kaldırmaya yönelik davranışlar içinde olmalarını sağlamaktır. Ön şartlar Posterler, Kataloglar, İşaret kalemleri, Zaman düzeni 30 dk poster tasarımı 15-20 dk sunum (herkese 5 dakika) 20 dk yansımalı tartışmalar. Anlatım Katılımcılar küçük gruplar oluşturur. Her grup ideal erkeği/kadını gösteren bir poster tasarımı yapmak zorundadır. Kadını ve erkeği tasarlayacak grupların sayısı dengeli olmalıdır. Kataloglardan resim, isim, yaş, aile statüsü, meslek, güçlü yanlar, zayıf yanlar keserek hayali karakterler oluşturulabilir. Sonra posterlerini sunarlar. Katılımcılar kadın ve erkeğin kişilik farklılıklarına dikkat etmek zorundadırlar. 148 Mesleki ve Teknik Eğitimde Cinsiyet Eşitliği ve Çeşitlilik Yöntem Kadın ve erkeklerin klişeleşmiş davranışlarını ele alan yaratıcı çalışmalar, 149 Sunum, Cinsiyetle ilgili klişelerin yansımaları. 8 . 8 K u s u r s u z ö r n e k ( i d o l ) Hedef Katılımcılar, tipik kadın ve erkek düşüncesinden dolayı insanların ferdi karakterlerini göz ardı ettiklerinin farkına varmalıdırlar. Kendi bakış açılarının sınırlılığını bilmeliler ve buna karşı bir çok iç çatışma ve yansımaları yaşamaları gerektiğinin farkına varmalıdırlar. Ön şartlar Dengeli erkek ve kadın katılımcılar, Zaman düzeni 15 dk ikili çalışma, 50 dk genel yansımalar. 150 Mesleki ve Teknik Eğitimde Cinsiyet Eşitliği ve Çeşitlilik 8 . 9 T i p i k o l u r ? k a d ı n / e r k e k n a s ı l Katılımcılar ikişerli çalışacaklardır. Öğretmen çok beğendikleri ve olmak istedikleri kişi hakkında düşünmelerini ve onun hakkında arkadaşı ile konuşmalarını ister. İdol kişinin karakteri, kalitesi ... hakkında konuşulmalıdır. Daha sonra katılımcılar idol insanlarını bütün gruba aktarırlar. Öğretmenin işi Öğretmen, katılımcıların idol için ortaya koyduğu sebepleri ve özellikleri toparlamalı ve bunların idolün kişisel karakterlerini mi yoksa erkek ve kadınların onun hakkındaki klişeler mi olduğunu anlamalıdır. Tahtada bütün karakter bilgileri toplanmalı ve bunları kadına, erkeğe ait genel özellikler veya ferde ait özel özellikler diye sınıflayarak genel bir çerçeve çizilmelidir. İdollerin, kadın ve erkek olarak sayısı da dengeli olmalıdır. Yöntem Cinsiyet klişeleri üzerine çalışmak için kişiselleştirilmiş egzersizler. Katılımcıların bilinçlenmeleri için yansımalar. 151 8 . 1 0 K o l a j Hedef Katılımcılar günlük hayatta karşılaştıkları resimlere daha eleştirisel bakmalıdırlar. Medyanın insanları nasıl anlamamız noktasında etkisi çok fazla olmaktadır. Ön şartlar Poster, Kataloglar, gazeteler, dergiler, reklamlar ....., İşaret kalemi. Zaman düzeni 40 dk kolaj, 40 dk sunum ve yansımalar. Anlatım Öğretmen, kadın ve erkek resimleri olan katalogları, gazeteleri, dergileri getirir. Katılımcılardan küçük gruplar oluşturur. Bir cinse ait resimleri keserek kolaj oluşturur. Bunu oluştururken kadın/erkek gurupların özelliklerine ve sayılarına dikkat etmelidirler. Gruplar hazırladıkları posterlerini sununca öğretmen aşağıdaki soruları sorabilir. Medyanın tekrar ürettiği klişeler konusunda tartışma ile devam edilir. Kadın/erkek ne giyer? Okuyucu veya gözlemci ile iletişimde yüz şekli nasıl olmalıdır? Gazetelerin hangi kısımlarında resimler var? Politika, ekonomi, kültür, reklam, günlük hayat, ölüm ilanı. Kadın/erkek resimde yalnız mı yoksa başkaları ile birlikte mi? Bu başkaları kimdir? 152 Mesleki ve Teknik Eğitimde Cinsiyet Eşitliği ve Çeşitlilik 8 . 11 Ye m e k y a p a r ı m , e r k e k m i y i m ? h a l a Hedef Bu egzersiz katılımcıların cinsiyet bazındaki klişelerinin farkına varmalarını sağlayacaktır. Klişeler gerçeklere göre yapılandırılmamış olup, hayatı daha az karmaşık yapmak için yapılan genelleştirmelerdir. Yansımalar ise katılımcılara kadının ve erkeğin sosyal yapılanmaları hakkında derin anlam kazandıracaktır. Ön şartlar Dengeli sayıda erkek ve kadın katılımcı, Poster, İşaret kalemi. Zaman düzeni 30 dk grup çalışması, 15 dk sunum, 30 dk yansımalı tartışmalar. Anlatım Katılımcılar gruplar oluşturmalı ve kadın erkek için tamamen tipik 5 aktivite bulmalıdırlar. Bunları posterlere yazmalı ve seçim sebepleri ile birlikte bütün gruba sunmalıdırlar. Sonra, öğretmen kadın/erkek katılımcılara bu aktiviteleri hiç yapıp yapmadıklarını sormalıdır. Bunu cinsel klişeler hakkında, yansımalı bir tartışma izlemelidir. Yöntem 153 Grupta klişelerin üretimi, Klişeler hakkındaki yansımalar. 8 . 1 2 D i ğ e r l e r i Hedef Bu egzersiz katılımcılara diğer cinsleri nasıl gördüklerinin farkına varmalarını sağlar. Kendi bakış açılarının çok sınırlı ve tipik kadın ve erkek klişelerinden ileri gitmediğini fark edebilirler. Yansımalar da genellemelerin hiç bir gerçeğe dayanmadığını açık seçik ortaya koyar. Klişeler haricinde bir karşı cins anlayışı da ortaya çıkabilir. Bakış açılarının karşı cins ile yaşanan deneyimlere de bağlı olduğunu katılımcılar öğreneceklerdir. Ön şartlar Dengeli sayıda erkek ve kadın katılımcılar Zaman düzeni 30-40 dk grup çalışması. 40 dk genel tartışma. Anlatım Katılımcılar sadece kadınlar ve erkeklerden oluşan iki grup oluştururlar. Erkekler grubu kadınların anlatımını yapar. Karşı cinsi nasıl görmektedirler, kendi cinslerinden ne farkı vardır. Kadınlarda aynı şeyi erkek için yaparlar. Sonra her iki grupta çalışmalarını sunar ve fikirler genele açık tartışılır. Öğretmenin işi Öğretmen şu soruları sorabilir: Kadın/erkek nerelerde ve nasıl çalışır? Boş vakitlerinde neler yaparlar? Onlara göre en önemli şey nedir? 154 Mesleki ve Teknik Eğitimde Cinsiyet Eşitliği ve Çeşitlilik Eğitimleri hakkında ne diyebiliriz? Aile onlar açısından ne kadar önemlidir? Sosyal hayatları nasıl tanımlanabilir? .............. Yöntem 155 Karşı cinsin nasıl anlaşıldığına bakan grup çalışması, Bu bakış açısıyla ilgili yansımalar. 8 . 1 3 G ü ç l ü e r k e k ? k a d ı n , h a s s a s Hedef Katılımcıların cinsiyet hakkındaki kendi ön yargılarının farkına varmalarını sağlamak. Sosyalleşmeleri sırasında içlerinde oluşan klişelerin varlığından haberdar etmek. Bunları yok etmenin yolunun da sürekli iç muhasebe ve yansımalar ile mümkün olacağını anlatmak. Ön şartlar Farklı işler, sıfatlar, boş zaman aktiviteleri, ürünler ve ifadeler olan kartlar, Dengeli sayıda erkek ve kadın katılımcı. Zaman düzeni 30 dk grup çalışması, kartların yorumu 30 dk yansımalar. Anlatım Katılımcılar küçük gruplar oluştururlar ve kartlarını alırlar. Kartlarda yazılı olanları tartışıp kadına veya erkeğe atfetmelidirler. Sonra kararlarını sunacaklardır. Bunu yansımalı bir tartışma izlemelidir. Yöntem Grup çalışması; klişelerin üretimi, Bu klişeler hakkında yansımalar. 156 Mesleki ve Teknik Eğitimde Cinsiyet Eşitliği ve Çeşitlilik 8 . 1 4 A B a r a ş t ı r m a l a r ı Hedef Katılımcıların AB politikaları hakkında bir görüş sahibi olmalarını sağlamak. AB içerisinde hala dezavantajlı gruplar için neler yapılması gerektiği konusunda bir fikir sahibi olmalıdırlar. Özellikle kendini bu dezavantajlı gruplar içinde gören katılımcılar,kendi haklarını, imkanlarını ve gelecekteki perspektiflerini iyi bilmelidirler. Raporun ayrıntıları ve sunumlar katılımcılara elde edilen bilgileri özümleme imkanı verecektir. Ön şartlar Bilgisayar, Internet, PP sunumu. Zaman düzeni 140 dk araştırma 140 dk grup çalışması; rapor ve PP sunusu 40 dk sunum. 40 dk yansımalı tartışmalar Anlatım Katılımcılar küçük gruplar oluştururlar. Bilgisayarları olmalı ve AB sitesine ulaşabilmeliler. Her grubun farklı araştırma konusu olmalı. Cinsel eşitlik, etnik azınlık veya engelliler konuları ve bununla ilgili problemler araştırma konusu olabilir. Araştırmadan sonra bir rapor ve sunu hazırlanmalıdır. Yöntem 157 Araştırma, Elde edilen bilgiyi rapora dönüştürmek için gurup çalışması , Yeni bilgilerin sunumunun hazırlanması, Yansımalar. 158 Mesleki ve Teknik Eğitimde Cinsiyet Eşitliği ve Çeşitlilik 8 . 1 5 F a r k l ı l ı k A n k e t l e r i Hedef Katılımcıların eşit fırsatlar ve farklılıklar konusunda kendi davranışlarının farkına varmalarını sağlamaktır. Cinsiyet eşitliği ve farklılıklar konusunda verdikleri cevaplara bağlı olarak kendi klişelerinin ve ayrımcı fikirlerinin ortaya çıkmasına neden olacaktır. Ön şartlar Farklılığı ele alan 20 adet anket sorusu. Anlatım Öğretmen, özellikle cinsiyet eşitliği konusunda sorular içeren bir anketi verir. Katılımcılar buna karşı fikirlerini belirtirler. Tamamen katılıyorum, Katılıyorum, Kararsızım, Katılmıyorum, Hiç katılmıyorum. Katılımcılar anketi bitirince farklı cevapları saymalıdırlar. Sonra soruların çoğunun nasıl cevaplandığını saymalıdırlar. Bunu yansımalı bir tartışma izlemelidir. Sorular şöyle olabilir: Eşinin kendinden fazla kazanması erkeği utandırır. Özel ihtiyaçları olan çocuklar özel okullara gitmelidirler. Yaşadıkları ülkenin dilini konuşamayanlar kendi ülkelerine geri gönderilmelidirler. 159 Doğumdan sonra kadınlar en az 1 yıl ev de bebeği ile kalmalıdırlar. Teşvik alabilmek için kadınların erkeklerden daha çok çalışmaları gerekir. AB üyeleri arasındaki dayanışma artırılmalı ve sığınacak bir ülke arayanlara daha iyi muamele edilmelidir. Duyma özürlüler okula/üniversiteye/mesleki eğitime kusursuz bir şekilde adapte edilmelidirler. Kadınlar bilgi/iletişim teknolojilerinde çalışmalıdır. .......... Yöntem Anket Yansımalı tartışmalar 160 Mesleki ve Teknik Eğitimde Cinsiyet Eşitliği ve Çeşitlilik 8 . 1 6 P o l i t i k t a r t ı ş m a l a r Hedef Bu egzersizin amacı daha önceden yapılan eğitimlerden elde edilen bilgileri değerlendirme imkanı sunmaktır. Katılımcılar daha önce sosyal olarak dezavantajlı olan gruplarla karşılaşmışlar ve bunlar için ne yapılabileceğini öğrenmişlerdir. Etkinliğin amacı gerçek hayat hakkında konuşmalarını teşvik etmektir. Egzersizden sonra yeni bilgilerle donatılmış olmalılar ve eşitlik hakkında bilinçlenmelidirler. Ön şartlar Dezavantajlı gruplar hakkında daha önceden elde edilen bilgiler. Zaman düzeni 80 dk toplumumuzdaki ayrımcılığın testi , 30-40 dk politik tartışma, 30 dk yansımalı tartışmalar. Anlatım Katılımcılar küçük gruplar oluştururlar. Her grup iki sağcı, ikide solcu politikacı belirlerler ve adaleti, vatandaşlığı, sosyal hakları ve işsizliği tartışırlar. Tartışmalardan önce konu hakkında yeteri kadar bilgiler verilmelidir. Her grubun bir moderatörü olmalıdır. Bunu genel yansımalı bir tartışma izlemelidir. Şu konular tartışılmalıdır: Kadın iş ortamında yükseltilmelidir. (Aileden dolayı ayrılma, iş ayrışması, cinsiyet eşitsizliği, kadın-erkek ücret uçurumu, ….) Özel ihtiyaçları olan öğrencilerin eğitime ve özellikle mesleki ve teknik eğitime entegrasyonu (akıl hastası, sağır, kör gibi) 161 Göçmen kanunu. Göçmenler için maddi destek sağlanmış dil eğitimi kursları. Farklı inançlarla / mezhepen gelenlerin evliliği. …… Yöntem Konunun değişik yazılardan, videolardan v.s. test edilmesi. Gerçek hayat tartışması ;grup çalışması. Yansımalı tartışmalar. 162 Mesleki ve Teknik Eğitimde Cinsiyet Eşitliği ve Çeşitlilik 8 . 1 7 T i p i k k a d ı n o y u n c a k l a r ı v e e r k e k Hedef Katılımcılar, insanların çocukluktan itibaren farklı şekilde sosyalleştiğini bilmelidirler. Çocukların gelişimi ferdi bir şey değildir. Ailelerin, daha doğrusu toplumun etkisi vardır. Buradan elde edilen yansımalar, katılımcıların her zaman kendi yerlerini doldurup, dolduramadıklarını anlamalarına yardımcı olacaktır. Ön şartlar Dengeli sayıda erkek ve kadın katılımcı, Gösterim için örnek bir oyuncak. Zaman düzeni 15 dakika grup çalışması, 20 dakika yansımalı tartışmalar. Anlatım Katılımcılar küçük gruplara ayrılarak oynadıkları oyuncakları ve çocukluklarını yansıtmalıdırlar. Herkesin deneyimlerini anlatmaya hakkı vardır. Grup üyeleri anlatımlara bakarak hangi oyuncağın kadın, hangisinin erkek oyuncağı olduğunu belirlerler. Sonra grup sunumunu yaparlar. Arkasından bu oyuncakların çocukların gelişimine etkisi tartışılır. Öğretmen her iki cinse ait birer oyuncak getirir ve katılımcılara bunlarla oynamaları söylenir. Muhtemel oyuncaklar şunlar olabilir: 163 Barbi veya oyuncak bebek. Pille çalışan hareketli oyuncak uçak veya araba. Öğretmen şu soruları sorabilir: Barbi ile oynayan kız hangi yeteneğini geliştirmiş olmaktadır? Uçak ve araba ile oynayan erkek çocuk hangi yeteneklerini geliştirir? Kız çocuğun oyun için ne kadar bir yere ihtiyacı vardır? Erkek çocuğun oyun için ne kadar bir yere ihtiyacı vardır? Oynarken hangisi daha çok ses çıkarır, erkek çocuk mu, kız mı? ………… Yöntem Çocuklukta, erkek/kadın sosyalleşmesinde bilinç olunup düzeyinde yansımalar. Cinsiyetin sosyal yapılanma mekanizmasının derinliğini anlamak için yansımalı tartışmalar. 164 Mesleki ve Teknik Eğitimde Cinsiyet Eşitliği ve Çeşitlilik 8 1 8 K a y ı p B i y o g r a f i l e r Hedef Katılımcılar tarihteki önemli kadın kişilikler hakkında çok şey öğrenmek zorundadırlar. Belki bunları okulda tarih dersinde bile duymamışlardır. Bu kadınlar model veya kadın katılımcılar için muhtemel model kimlikler olabilirler. Erkek öğretmenler bundan sonra kadın ve teknoloji ile kadın ve bilim hakkındaki önyargılarını terk edebilirler. Ön şartlar Kadın katılımcılar için model olabilecek ünlü kadınlar ile ilgili değişik yazılar. Zaman düzeni 30 dk yazıların okunması. 10 dk ikili çalışma Anlatım Katılımcılar ünlü kadınlar hakkındaki yazıları okurlar. Her katılımcı ayrı bir yazı alır. Daha sonra kadın ve erkekler ikişerli halde okudukları kişiliği sunmak üzere beraber çalışırlar. En sonunda katılımcılar kendi kadın ünlülerini tüm gruba sunarlar. Bunu yansımalı bir tartışma izler. İlginç kadınlar şunlar olabilir: 165 Nene Hatun, Türkan Şoray, Teresa anne Indira Ghandi Marie Curie Kraliçe Elizabeth I Mesleki eğitimin içeriğine uyan kadınlar …….. Ünlü kadınlar sadece tarih olmadılar, hayatta olan ünlüler de var. Grubun önünde sunum. Yöntem Ünlü kadınlar hakkında bilgi edinmek için okumak, Bu bilgiyi aktarmak için ikili guruplar oluşturmak , Bilginin sunumu, Bilinç geliştirmek için yansımalı tartışma. 166 Mesleki ve Teknik Eğitimde Cinsiyet Eşitliği ve Çeşitlilik 8 . 1 9 G e l e c e k i ç i n h a z ı r l ı k Hedef Katılımcıların birçok sorumlulukların yükleneceği gelecek çalışma hayatlarında karşılaşacakları zorluklar hakkında fikir sahibi olmalarını sağlamak. İrticalen yapılan bu tiyatroda kadının konumu yüksek tutulacaktır. Erkekler performans ile pozisyonlarını kaybetmemeliler. Çalışma sırasında oluşan iyi/kötü duyguları konuşabilmek için yansımalı bir tartışma yapılmalıdır. Ön şartlar Katılımcıların gelecekteki meslekleri ile ilgili herhangi bir konu olabilir, Dengeli sayıda kadın ve erkek katılımcılar. Zaman düzeni 30 dk irticalen tiyatro oyunu. 0 dk yansımalı tartışma. Anlatım Katılımcılardan oluşan küçük gruplar kendi profesyonel gelecekleri ile ilgili olması muhtemel durumları hayal edecekler ve bunu oynayacaklardır. Kadınların üst pozisyonda olmaları önemlidir. Oyun irticalen yapılacaktır. Oyunu yansımalı bir tartışma izleyecektir. Oyunun senaryosu aşağıdaki gibi olabilir: Rekabet ettiğiniz firmanın çok güçlü olmasından dolayı artık sizin ürününüz satılmamaktadır. Bir şeyler yapmak zorundasınız ve pazarlama elemanlarınızla bir toplantı tertiplediniz. Toplantıdaki kişiler ve cinsiyetleri: 167 Departman başkanı (kadın). Konuşmaları kayıt eden sekreter (erkek), Ürün müdürü (kadın) Muhasebeci (erkek). ….. Tartışma esnasında öğretmen şu soruları sorabilir: Rolünüze , kendinizi uyarlayabildiniz mi? Toplantı yönetimini istediğiniz gibi yapabildiniz mi? Diğerlerinin sizden çok konuştuğu hissine kapıldınız mı? Zaman zaman bir şeye katkı yapmak isteyip de kayda değer bulmadığınız için sustuğunuz oldu mu? Etkilendiğiniz fikirler veya korktuğunuz konular oldu mu? Yöntem Katılımcıların doğal (fıtri) olmalarını sağlamak için irticalen yapılması gereken bir tiyatro oyunu. Oyun esnasında neler hissettiklerini konuşmak için yansımalı bir tartışma. 168 Mesleki ve Teknik Eğitimde Cinsiyet Eşitliği ve Çeşitlilik 8 . 2 0 K l i ş e l e r l e h i k a y e l e r d o l u Hedef Katılımcıların, klişeleşmiş yapıları ve kritik davranışları algılamalarını sağlamak. Ön şartlar Klişelerle dolu bir hikaye. Zaman düzeni 20 dk ikili çalışma; hikayenin analizi. 30 dk yansımalı tartışma. Anlatım Katılımcılara klişelerle dolu yazılar verilir. Ve bunların ikişerli guruplar tarafından incelenerek, içindeki eşitliğe aykırı unsurların analiz edilmesi istenir. Daha sonra oluşan fikirleri bir bütün olarak tartışılır. Yazılar şöyle olabilir: Param, elmaslarım, mavi gözlerim, fiziki güzelliğim yani bir kadının isteyebileceği her şeyim var. Kocam plastik cerrah, çok kazanıyor. Çalışmak zorunda değilim. Dün kocam, ben ve kızlarımla birlikte alış verişe çıktık. Dolca & Gabbana marka harika bir elbise aldık. Bu akşamki yemekli eğlencede giyeceğim. Eminim akşamın en güzel kadını ben olacağım. Yöntem 169 İkili çalışma; bilinç kazanımı. Klişeler hakkında yansımalar. 8 . 2 1 Z e n g i n v e Ş ı m a r ı k v e O k u l a r k a d a ş l a r ı K ı z Hedefler Bu uygulama sonunda bulunduğu ortamda diğer arkadaşlarına karşı farklı tavır ve tutum içinde bulunan kişilerin davranışları analiz edilecektir. Ön şartlar Özel kurgulanmış tiyatro oyunu Özel notlar ve kalem Zaman düzeni 30 dakika tiyatro oyunu için ön hazırlık 10 dakika oyun sunumu 20 dakika oyundaki kızın davranışlarının kritik edilmesi Anlatım Sergilenecek oyunun senaryosu zengin ve şımarık bir kız üzerine kurgulanmıştır. Şımarık ve zengin kız okuldaki diğer arkadaşlarına onları kıskandıracak bir ifade ile şu açıklamalarda bulunmaktadır.” Geçen yaz annem babam ve kız kardeşimle birlikte tatile Havaiye gittik. 5 yıldızlı son derece lüks otelde 10 gün kaldık. Türkiye’ye dönmeden önce 3 gün Paris’te kaldık. Annem ve ben kış için kendimize 40 000 Euro harcama yaparak elbise, ayakkabı ve parfüm aldık. Yeni elbiselerim , ayakkabılarım ve diğer süs eşyalarımla okulun en güzel kızı ben olacağım. Babam gelecek yıl bizi tatil için Bahama adalarına götürmeye söz verdi” Yöntem Seçilen bir öğrenci oyunu 10 dakika süre ile katılımcılara sergilenir 170 Mesleki ve Teknik Eğitimde Cinsiyet Eşitliği ve Çeşitlilik Katılımcılar kızın davranışlarını ayrımcılık (zengin-fakir) ve cinsiyet (en güzel kız olma iddiası) açısından değerlendirir. Öğretmenlerin işleri Öğretmen öğrencilere ve katılımcılara şu soruları yönlendirmelidir. Zengin ve şımarık kızın arkadaşlarına tatilde yaptıklarını anlatmasının nedeni nedir? Bu tavır karşısında diğer öğrencilerin ne tür duygular hissederler? Zenginlik ve güzellik kadınlar için ne derece önemlidir? Paraya bağlı harcamalar ile diğer insanlara anlatarak onları incitmek doğru bir yaklaşımıdır? 171 Böyle bir olayda yapılması gereken doğru davranış ne olmalıydı? 172 Mesleki ve Teknik Eğitimde Cinsiyet Eşitliği ve Çeşitlilik 9 . 1 O k u l l a r d a K a d ı n l a r a Y ö n e t i m G ö r e v i Ve r i l m e s i Hedefler Bu uygulama sonunda öğrenciler, okul yönetiminde kadınlara yönetim görevi verilmesinin sonuçlarını cinsiyet açısından irdeleyecekledir. Ön şartlar Oyunun sahnelenmesi Not almak için kağıt ve kalem Zaman düzeni 30 dakika oyunun okunması 20 dakika tartışma Anlatım 2000 öğrencili meslek lisesinde öğrencilerin 1500 tanesi erkek 500 tanesi ise kız öğrencidir. Müdür yardımcısı kadrolarından birisi boşalmıştır. Okul müdürü ve diğer 5 Müdür yardımcısının tamamı erkektir. Müdür 30 yaşlarında 6 yıllık tecrübesi olan güzel ve gösterişli bir kadın öğretmeni okulun sosyal ve kültürel işlerinden sorumlu Müdür yardımcısı yapmak istemektedir. Konuyla ilgili olarak Müdür yardımcıları arasında bir yeni Müdür yardımcısının uygunluğu hakkında tartışma başlatılmıştır. Tartışmanın konusu kadın Müdür yardımcısının bu görev için uygunluğudur. Bir kısım Müdür yardımcıları aleyhte bir kısmı ise lehte görüş belirtmektedir. Yöntem Senaryo gereği biri Müdür, 5 tanesi Müdür yardımcısı rolünde 6 erkek, 1 tane de Müdür yardımcılığına aday kadın öğrenci seçilir. 173 Öğrencilerden 3 tanesi müdür yardımcısının aleyhinde, 2 tanesi ve Müdür bey ise lehinde görüşlerini bildirirler. Tartışma kısmında katılımcılar konuyla ilgili görüşlerini ifade ederler. …….. Öğretmenlerin işleri Öğretmenler katılımcılara şu soruları yönlendirmektedirler. 3 Müdür yardımcısı niçin bir kadın öğretmenin müdür yardımcısı olmasına karşıdırlar? Müdür ve diğer 2 Müdür yardımcısının kadın Müdür yardımcısına destek sağlamalarının nedenleri neler olabilir? Yönetim görevi sadece erkekler için mi uygundur? Kadınlara yönetim görevi niçin verilmek istenmemektedir? Yönetimde kadın ve erkek eşitliği niçin sağlanmamaktadır? 174 Mesleki ve Teknik Eğitimde Cinsiyet Eşitliği ve Çeşitlilik 175 176 Mesleki ve Teknik Eğitimde Cinsiyet Eşitliği ve Çeşitlilik BÖLÜM 4 Mte Danışmanları İçin El Kitabı Ve Kontrol Listesi 177 178 Mesleki ve Teknik Eğitimde Cinsiyet Eşitliği ve Çeşitlilik 1 G i r i ş El kitabının bu kısmı projelerin cinsiyet eşitliği ve farklılık ile ilgi derecesini değerlendirmede, danışmanlara yardımcı olmak için hazırlanmıştır. Danışmanlar, danışmanlıklarında cinsiyet eşitliği ve farklılık ile ilgili kısımları garanti etmek için nelere dikkat edecekleri konusunda önemli bilgiler bulacaklardır. 1 . 1 P o t a n s i y e l h a k k ı n d a b i l g i i ş b ö l ü m ü Danışmanlar bireylerin en uygun mesleki ve teknik eğitim alanını seçmelerini temin için katılımcılardan mümkün olduğunca çok bilgi elde etmelidirler. Danışmanlık için aşağıdaki konular analiz edilmelidir. 1 . 2 M e s l e k i y a ş a m Danışmanlar tarafından özgeçmişlerin ve mesleki ön şartların, cinsiyet ve farklılık (çeşitlilik) açısından analiz edilmesi, her zaman yapılmalıdır. Danışmanlar, profesyonel bir danışmanlık hizmeti verebilmek için potansiyel katılımcıların eğitim ve mesleki yeterliliklerini bilmek zorundadırlar. Katılımcıların zamanlarını tamamen ev sorumluluklarına mı ayırdıkları, hasta olup olmadıkları veya uzun süreli işsiz olup olmadıkları gibi noktalar analiz ve değerlendirmeler için önemlidir. Danışmanlar aynı zamanda katılımcıların tüm mesleki yaşamlarının tarihini bilmek zorundadırlar. Çalıştıkları zamanlarda elde ettikleri yeterlilikler, profesyonel olarak ilgi duydukları ama yerine getiremedikleri ilgilerini de bilmek durumundadırlar. 179 1 . 3 B i y o g r a f i Bu bölüm biyografik ön şartların cinsiyet ve çeşitlilik duyarlı analizi ile ilgilidir. Danışman başvuru sahibinin veya potansiyel katılımcının şu anki özel yaşamına bakmalıdır. Kaç çocuğu olduğunu, nerde yaşadığını, mesleki eğitim için ne kadar enerji ve zamanı kaldığını bilmelidir. İlgili kişiye en uygun eğitimin verilebilmesi için kişinin içinde bulunduğu kültür ve ortam da dikkate alınmalıdır. Katılımcıların daha önceki bilgi ve deneyimlerine saygı duymak, değişik şekilde hareket edebileceklerine ve düşünebileceklerine hazırlıklı olmak gerekir. Bunların geçmişlerine bakarak hedef gruplara nasıl adapte edileceğini de danışmanlar düşünmelidir. Danışmanlık hizmetlerinde çalışan insanların, eğitim sisteminin birçok yerde hala ataerkil olduğu ve kadınları ayrıma tabi tuttuğunu bilmelidirler. Evdeki sorumluluk paylaşımı da aynı şekilde kadını dezavantajlı duruma sokmaktadır. Erkeğe zıt olarak kadınlar bazen grup içindeki kabullerini hemen güven altına almak istemektedirler. Dolayısıyla danışmanlar kadınların güçlü ve zayıf yönleri hakkında konuşmaları ve kendilerini güvende hissetmelerini sağlamak zorundadırlar. Grup çalışmalarını değerlendirirken kadınlar bütün grubun katkısı olduğu şeklinde değerlendirmeyi tercih ederken, erkekler sonuçları kendilerine mal edebilmektedirler. Dolayısıyla danışmanların, kimin neler yaptığını anlamak için detaylı araştırma yapmaları gerekebilir. Danışmanlar geleneksel eğitim yöntemleri yerine bireysel öğrenmeyi mümkün kılan öğrenme yöntemlerine sisteme entegre etmeye çalışmalıdırlar. Katılımcılara kendi çalışmalarını kendilerinin değerlendirmeleri gibi bir imkan da verilebilir. Bu yol kendilerine yeterince güven duymayan katılımcılar için özgüven artırıcı bir çalışma olabilir. Danışmanlar, katılımcıları serbest konuşmaya, kendi iradeleri ile katkıda bulunamıyorlarsa sorular sorarak katkıda bulunmaya teşvik 180 Mesleki ve Teknik Eğitimde Cinsiyet Eşitliği ve Çeşitlilik etmelidirler. Bazı toplumlarda insanlar özellikle kadınlar bu tür olaylara katkı sağlamaya cesaret edemezler. Yani, bazı kültürün insanları kendilerine sorulmadıkça konuşmazlar. Kadınlar bazen bir şeyi neden öğreneceklerini ve nerede kullanacaklarını sorgularken, danışmanlık çalışmalarını asla engellememektedirler. Bununla birlikte yeni bilgileri işleyebilmek için teori ile pratiği birleştirmeye ihtiyaç duymaktadır. Erkekler ise böyle bir ihtiyaç duymamakta ve konuyla ilgili sorular sormamaktadır. Marjinal grupların üyelerine, sosyal ve iş hayatında eşit fırsatlar ve haklar sunulmadığını unutmamak gerekir. Hatta bunlardan bazıları merkez gruplarla olan ilişkilerinde, sürekli ayrıma uğrayabilmektedirler. Farklılığın birincil ve ikincil boyutları vardır. Farklılık sadece cinsiyet,etnik, engellilik, cinsi tercih, din ve yaş gibi birincil boyutta değildir. Aile statüsü, eğitim, mesleki biyografi, taşra veya şehir orijini, çalışma alanı ve şirketteki fonksiyonları gibi ikincil boyutlarda da olabilmektedir. İnsanların ikincil farklılıklara göre ayrıma uğraması onların yakınmalarını azaltmamaktadır. Dolayısıyla danışmanlar bütün yakınmaları aynı şekilde değerlendirmelidirler. Danışmanlar benzer özellikleri olan homojen grupların içinde yaşıyor olabilir ve kendilerini böyle bir marjinal grubun yerine koyabilir. Bu nedenle danışmanlar farklı gruplarla haşir neşir olarak ek bilgi elde etmelidirler. Ve daha ileri çalışmalarda bu birikimlerini kullanarak insanlara daha çok yardımcı olmaya çalışmalıdırlar. Katılımcılar, marjinal gruplara karşı bilinçsiz önyargılarını ve farklılıklara karşı olan davranışlarını hatırlamaları konusunda cesaretlendirilmelidirler. Danışmanlar, insanların cinsiyet ve farklılıklarına olan bakış açılarını etkileyen diş faktörleri de işaret etmelidirler. Bunlar şarkıda müzik ve video kliplerinde cinsellik öğelerinin kullanımı olabilir. Danışmanlar bu kültürel yapıları dikkate almak ve medya araçlarının kadın ve erkek üzerindeki etkisini bilmek durumundadır. 181 Katılımcılar cinsiyet konusunda ve kendi kişilikleri hakkındaki sosyal beklentilerini ortaya çıkarmak için cesaretlendirilmelidirler. Danışmanlar, katılımcıların cinsiyet konusunda önyargılı fikirleri varsa bunları ele alıp yok etmeye çalışmalıdır. Bunun amacı katılımcıların klişeler ve önyargılara karşı kritik bir anlayış geliştirmelerine yardımcı olmak ve toplumdaki ayrımcılığın daha çok farkına varmalarını sağlamaktır. Katılımcılarını klişelerin ortaya nasıl çıktığını anlamaları için sosyal yapıda kadın ve erkeğin durumunu da dikkate almaları gerekir. Unutmamak gerekir ki klişeler için bir kural yoktur. Bunların ortaya çıkması genelde karşı cins ile olan deneyimlerin neticesindedir. 1 . 4 K i ş i l i k Katılımcıların kişisel beklenti ve davranışları üzerine cinsiyet ve farklılık duyarlı bir analiz yapılmalıdır. Danışmanlar, katılımcılara rahatlatıcı bir anlayışla muamele yapmalı ve onların geçmişleri ve deneyimlerini öğrenmek için ilgi göstermelidir. Bu katılımcıların ileriki aşamalarda kişisel potansiyellerini ortaya çıkarmak için önemlidir. Danışman kişinin kendini nasıl gördüğünü ve profesyonel gelişimle ne kadar ilgilendiğini ortaya çıkarmalıdır. Aynı zamanda kişilerin gelecek planlarını da öğrenmelidir. Danışmanlık çalışmalarında farklılıkların takdir edildiği ve bireylerin eşit haklara sahip olduğu öğrenme ortamları oluşturmalıdırlar. Danışmanlar teorik süreçlere değil, öğrencilere odaklanan yöntemleri kullanmalıdırlar. Her kişiyi ve her durumu ayrı ayrı değerlendirmelidirler. Cinsiyet olayı mesleki eğitimde göz ardı edilmemelidir. Ama toplumun ortaya koyduğu klişeleşmiş yapılar ve tavırlar göz ardı edilmelidir. 182 Mesleki ve Teknik Eğitimde Cinsiyet Eşitliği ve Çeşitlilik Aynı fırsatlar her iki cinse de eşit ve adil şekilde sunulmalıdır. Tüm meslekler erkek ve kadınlar tarafından benimsenmelidir. Mesleki eğitimde ve danışmanlıkta geleneksel cinsiyet rollerine yapılan atıflar, insanların gelişimlerini engellemekte, değişimi önlemekte ve kadınların iş ve sosyal hayatta yükselmesine mani olmaktadır. En iyi tavsiyeyi yapabilmek için danışmanlar öğrencilerini derslerde izlemeli ve sosyal kişiliklerini gözlemlemelidir. Dolayısıyla öğrencilerin kişiliklerini yenilemeleri noktasında daha iyi geri besleme ile mümkün olacaktır. Zor bir iş olsa da , danışmanlar katılımcılara sınıftaki etkileşimi nasıl algıladıklarını sormalıdırlar. Bu soru hem öğrencileri hem de danışmanları kapsamaktadır. Katılımcılara yapılan geri beslemeler, kadınların ve marjinal grup üyelerinin özgüvenlerini artırmaya yönelik olmalıdır. Erkekler deneyimlere göre özgüven konusunda fazla sorun yaşamamaktadırlar. Yardım edilince motive olmaktadır. Dolayısıyla erkeklere daha çok çalışmalarını sağlayacak geri besleme yapmak gerekir. Kadınlar bazen mevcut yapıları sorgulayıp onlardan nasıl yararlanacağını anlamak isterken, erkekler önceden hazırlanmış yapıları kabul ederler. Bu özellikler kadın veya erkekler ile çalışırken dikkate alınmalıdırlar. Danışmanlar metodolojik yenilikleri takip etmeli ve kendilerini sürekli yenileyerek sürekli gelişmeyi sağlayabilirler. Kişilerin ihtiyaçları birbirinden farklı olacağından dolayı ihtiyaçlara cevap verebilmek için danışmanlar çok değişik yöntemler kullanmalıdırlar. Katılımcılara yardımcı olabilmek için konuşmaların yanında dilini kullanmaları konusunda da tavsiyelerde bulunulmalıdır. 183 184 Mesleki ve Teknik Eğitimde Cinsiyet Eşitliği ve Çeşitlilik 2 M e s l e k i e ğ i t i m i i l e i l g i l i b i l g i b a ş l a t m a k 2 . 1 b i l g i M T E h a k k ı n d a Aşağıdaki MTE hakkındaki şu bilgiler potansiyel katılımcılara verilmelidir. Kursa başlamak için gerekli ön şartlar, Potansiyel katılımcılardan gelen talepler, Gerekli harcamalar ve maddi destekler, Konular, Haftalık toplam çalışma ve öğrenme saatleri, Uygulanan eğitim yöntemleri, Eğitim aşamasındaki destekler, Sertifikasyonlar ve testler, Diğer bilgiler (örneğin zaman planı) Danışmanlar ,heterojen grupların avantajlarını öne çıkarmalıdırlar. Çünkü farklılık demek farklı deneyimler sahibi olan insanlar demektir. Bunlardan daha önceden hiç bilinmeyen çok şey öğrenilebilir. Her öğrenciler, kültürlerin karıştığı toplumda yer almaya hazır hale getirilmelidir. Danışmanlar unutmamalıdırlar ki, mesleki eğitimin ve tüm eğitimlerin ana hedefi bireylerin çalışma hayatlarında ihtiyacı olacak olan temel seviyedeki konuşma ve yazma becerilerini geliştirmektir. Okul ve sosyalleşme yerleri olan mesleki eğitimin merkezleri ve okulları, insanların kariyerlerinin belirlenmesinde çok önemli roller oynamaktadırlar. 185 Bu nedenle danışmanlar cinsiyet-duyarlı eğitim yöntemlerinin kullanıldığından emin olmalıdırlar. Aksi halde kadınlar ataerkil sistemde topluma gerekli katkıyı sağlayamadan dar bir alanda yaşayıp ,kaybolup gider. Her iki cinsin ihtiyaçları, planlanan faaliyetlerde olduğu kadar diğer zamanlardaki ilişkilerde ve etkileşimlerde de cinsiyet duyarlı ele alınmalıdır. İşin esası kadın ve erkek arasındaki eşitlik anlayışı, hayatın her aşamasında olmalıdır. Danışmanlar bir grup insan hakkında karar verecekleri zaman her bir üyeyi dikkate alabilmeli çoklu kültüre duyarlı çevreler oluşturabilmelidirler. Çoklu kültüre duyarlı çevreler katılımcıların potansiyellerinin ortaya çıkmasında çok daha fazla yardımcı olacaktır. Bu ortam katılımcılara kendi kültürlerini unutmadan diğer kültürleri de anlamayı, aralarındaki benzerlik ve farkları görmeyi ve paylaşmayı sağlayacaktır. Çoklu kültürel çevrelerde farklı guruplar arasındaki iletişimi güçlendirmek için anahtar unsurlar; toplumu meydana getiren farklı kültürlerdeki gurupların kültürel özelliklerini bilmek ve ona göre iletişim yöntemleri geliştirmek gerekir. Kişinin kendi ve diğer kültürler hakkında bilinçli olması çok önemlidir. Kişi diğerlerinin kültürünü anlayabilir. Birinin diğer kültürler hakkında önyargısı olabilir. Biri diğerleri ile rahat ilişki kurabilir. Bütün bunlar kişinin yaratılıştan gelen kendi öz değerlerine, yaşam tarzına , inancına ve aldığı eğitime bağlı olarak gelişir. 186 Mesleki ve Teknik Eğitimde Cinsiyet Eşitliği ve Çeşitlilik Diğer kültürler hakkında bilgi sahibi olmakta önemlidir. Eğer diğer kültürler az çok tanınırsa , aralarındaki benzerlikler , farklılıklar ve paylaşılan değerler de anlaşılır. Her öğrencinin kendi potansiyelini kullanmaya hakkı vardır. Danışmanlar, katılımcıları beklentilerini ifade etme ve aldıkları eğitimden memnuniyetlerini belirtmeleri konusunda teşvik edici olmalıdırlar. 2 . 2 G e l e c e k t e k i i ç i n b i l g i l e r. i ş h a y a t ı Gelecekteki iş hayatı için bilgiler ve diğer konulardaki işler şunlardan oluşmalıdır: Sektördeki çalışma saatleri, Tam zamanlı ve kısmi zamanlı iş imkanları, Yükselme imkanları, Bir süre işsizlikten sonra tekrar işe dönme imkanları, hastalıklar, analık/babalık, eşlerden boşanmalar ve diğer olumsuz durumlar, Ortalama ilk giriş ücretleri. Katılımcılar iş hayatının gerçekleri ile yüz yüze gelmelidirler. Dünyanın pek çok ülkesinde kadınlar aynı işi yapsa da erkeklerden daha az kazanmaktadır. Başka bir ifade ile kadının egemen olduğu alanlar düşük ücret, düşük yeterlilik mesleklerinde yükselme imkanlarının düşüklüğü ve yüzünden daha az çekicidir. Danışmanlar kadınları, kadınlar için tipik olmayan bir meslek seçtiklerinde, başlangıçtan ayrılma sürecine kadar ,ayrımcılığa uğrayabilecekleri açısından hazırlamalıdırlar. danışmanlar unutmamalıdır ki, İş ortamı ile ilgili aynı yerde çalışan erkek ve kadınlardan,erkekler kadınlardan 187 konuşurken daha iyi yerleri tutar ve daha iyi ücret alırlar. Bunun bir adaletsizlik ve cinsler arası ücret haksızlığı olduğu katılımcılara anlatılmalıdır. Özellikle kadınlar AB kanunlarında eşit işe eşit ücret kuralının varlığını bilmelidirler. Katılımcılar ayrımcılığın her yerde olabileceği konusunda danışmanlar tarafından bilgilendirilmelidirler. Danışmanlar özellikle kadının daha iyi konumlara gelmelerini engelleyen sosyal anlayış ve klişe yapılarla savaşmak zorundadır. Danışmanlar, katılımcılara cinsiyet ayrımcılığından arındırılmış Bunun nedeni bireylerin dil kullanmalarını önermelidir. ileriki hayatlarında da konuşurken farkında olmadan cinsiyet ayrımcılığını içeren dil kullanımını engellemektir. Katılımcıların iş piyasasında karşılaşacakları zorluklardan haberdar olmaları ve bu durumu akılda tutmaları birincil hedeftir. Dolayısı ile kültürel, din , mezhep ,ırk v.s. farklılıklara alışmak, toplumun huzuru ve iç barışın sağlanması için çok önemlidir. Farklılık yönetimi şirketlerde daha etkin işbirliğine, farklı grupların ihtiyaçlarına karşı duyarlı olmaya ,iç çatışmaların azalmasına ve memnuniyetin artmasına neden olmaktadır. Bu avantajlar kendi şirketlerinde farklılık yönetimini yerleştirmekte kuşkucu davranan insanlara anlatılmalıdır. Farklılık yönetimi iş dünyasında kaliteyi ve adaleti geliştirmek için bir stratejidir. Bu kavramın arkasındaki mana sadece farklılıkları ortadan kaldırmak değil onları takdir etmek ve zenginlik olarak görmektir. Bunlar şirketler için bir avantaj olarak görülmelidir. Farklılıkların bir çok potansiyelleri vardır. Çünkü sorunlar ve karmaşıklıklar karşısında çok değişik çözüm yöntemleri bulma imkanı sağlamaktadır. Dolayısıyla farklılığın getirdiği değişik bakışlar ve yetenekler müşterilerin çok farklı taleplerine cevap verme imkanı sağlamaktadır. Farklılık yönetiminin kurum ve işyerlerinin gelişiminde pozitif etkileri olacağı, herkesin eşit fırsatlara sahip olacağı konularında ikna edilirlerse o zaman tüm çalışanlar farklılık yönetimi kavramını kucaklayacaklardır. Farklı kaynaklardan gelen çalışanların şirketleri için farklı bakış açıları oluşturabilecek potansiyeller oldukları kendilerine ihsas ettirilirse şirketlerine daha fazla katkıda bulunabilirler. Dolayısı ile danışmanlar katılımcıları, kendi farklılıklarının onları özel yaptığını, 188 Mesleki ve Teknik Eğitimde Cinsiyet Eşitliği ve Çeşitlilik bunların saklanacak ve utanılacak şeyler olmadığını ifade etmeliler ve onları bu konuda cesaretlendirmelidirler. Danışmanlar katılımcıları, ana dillerini en iyi şekilde kullanma ,iş yerlerinde sağlıklı iletişim için çalışma dil becerisini geliştirme, mesleki ve sosyal alanda kendilerini güçlendirmek ve yüksek öğrenim görmek gibi alanlarda teşvik edici olmalıdırlar. Danışmanların diğer önemli bir görevi de kendi kurumlarındaki insanlara farklılık anlayışını aşılamak olmalıdır. Yukarılara ek olarak aşağıdaki konularda ek bilgiler verilebilir. İş aramada destek. Yeni eğitim imkanlarının araştırılması 2 . 3 G e l e c e k t e b u l u n a b i l e c e k b i r i ş y e r i i ç i n b i l g i Mülakatlara hazırlanma, Özgeçmiş hazırlamasında yardımcı olma Danışmanlar, katılımcıları hayata daha iyi hazırlamak ve güncel problemleri çözmek ve ihtiyaçları daha kolay karşılamak için güncel kariyer çalışmalarından haberdar olmalıdırlar. Katılımcılar, engelli insanların daha rahat yaşam sürmeleri için yapılan yasal düzenlemelerden ve mahkeme kararlarından haberdar olmalı, onlara verilen haklardan ve bazı durumlardaki sınırlamalardan bilgi sahibi olmalıdırlar. Kadınlar tipik olarak erkek işi olsa bile seçmeleri konusunda ilgilendikleri mesleki eğitim alanlarını cesaretlendirilmelidirler. Erkeklerde aynı cesaretlendirilmelidirler. Ancak bunun getireceği zorluklar konusunda 189 şekilde özellikle kadınlar bilgilendirilmeli ve gerekirse destek sağlanmalı ve akıl hocalığı yapılmalıdır. 2 . 4 C i n s i y e t e ş i t l i ğ i v e ç e ş i t l i l i k y ö n e t i m i h a k k ı n d a b i l g i Danışmanlar direk ve dolaylı ayrımcılık, taciz ve mağduriyet gibi tanımlamalardan haberdar olmalıdırlar. Danışmanlar, ayrımcılık mağdurlarına haklarını aramak için mahkemelere gidebileceklerini, suçlulara gerekli cezaların verileceğini söylemeleri gerekir. Hatta kurumda bu konuda yardıma ihtiyaç duyanlara yardım etmek için bir danışman görevlendirilmelidir veya mağdurlar yetkililerce bir danışmana yönlendirilmelidir. Katılımcıların şikayet dosyalarını ve başvurularını hazırlamakta yardımcı olunmalıdır. Farklılık yönetimi ile ilgili genel bilgiler herkes için önemli olmakla birlikte marjinal grup üyeleri için bu çok daha fazla önemlidir. Marjinal guruplar haklarını ve sahip oldukları imkanlarını bilmelidirler. Şikayet durumlarında AB normlarına göre neler yapılması gerektiği katılımcılara bildirmelidir. Danışmanlar ayrımcılıkla ilgili AB normlarını bilmelidirler. AB kararları üye ülkeleri ve adaylık başvurusu yapmış Türkiye gibi ülkeleri doğrudan veya dolaylı olarak bağlamaktadır. Danışmanlar, cinsiyet ayrımcılığı konusunda kendisi ile aynı görüşü paylaşmayan kişilere kendilerini karşı cinsin yerine koymalarını ve ona göre davranmalarını önermelidir. Kişiler kendilerine yapılmasını istemediklerini başkalarına yapmamaları gerektiği konusunda uyarılmalıdırlar. Herkesin ailesinde kadınlar vardır. Anne, kız kardeş, kız çocuğu, teyze , hala birer kadındır ve saygıya layıktırlar.Diğerlerininki de öyle… 190 Mesleki ve Teknik Eğitimde Cinsiyet Eşitliği ve Çeşitlilik Öğrenciler dezavantajlı ve marjinal gruptan olan insanlarla yüzleştirilmeli ve bu konuda neler yapılabileceği anlatılmalıdır. Öğrencilerin beyni eşitlik ilkeleri ile donatılmalıdır. İnsanların cinslerine göre çocukluktan itibaren farklı şekilde sosyalleştiğini , dolayısıyla çocukların gelişiminde kişisel ilgilerden ziyade toplumsal beklentilerin önem kazandığının anlatılması gerekir. Ann Bolton-Brownlee çoklu kültürel danışmanlık hakkında şunları yazmaktadır.16 Kültürel tabanlı danışmanlığın en temel kabullerinden birisi eğilimlerimizi kabuldür. kendi temel Diğer insanları anlamadan ve onlara yardımdan önce kendi kültürümüzü ve dünya görüşümüzü anlamamız gerekir. Bu anlam içine hayat felsefesi, kabiliyetler, değişik düşünme yolları ve gerekçelendirme, iletişim ve yardım etme şekilleri olabilir. Bunların yokluğu kültürler arası etkin geçişleri engelleyecektir. Danışmanlık alanında bilinçlenme “danışmanların kültürü” nün bilinmesidir. Danışmanlar genelde beyaz kültüre aittirler. Kültürel etkileşim sürekli ve profesyonel olarak devam etmektedir. Bir kültürel grup için yapılan kabuller hep beyaz kültür referans alınarak yapılmaktadır. Bazı beyaz kültürel değerlerin tanımlanması ve bunların danışmanlığa olan etkileri bu çalışma çerçevesinin her şeyini etkileyecektir. Belli bir danışmanlık yöntemi veya teorisine bağlı kalmak, danışmanlığın başarısını etkiler. Kullanılan yöntemlerin içerdiği birçok değer, bazı kültürlerde yoktur. Dolayısı ile danışmanlık seanslarında danışmanın beklentileri gerçekleşmemektedir. Bu farkları tam olarak ele alabilmek için katılımcıların kültürel geçmişlerini araştırmak ve davranış tanımlamalarında çok esnek olunmalıdır. 16 Cf: http://www.ericdigests.org/pre-925/issues.htm: August 2008 191 Danışmanlık hizmetlerindeki engellerden belki de en önemlisi dildir. Bu engel katılımcılar kendi düşüncelerini tam olarak ifade edemediklerinden danışmanlığın kesilmesine veya yeterince destek sağlanamamasına neden olmaktadır. Danışmanlar bundan çok sıkıntıya girebilirler. En kötüsü de dilden dolayı yanlış anlamaların yaşanmasıdır. Danışmanlar klişeci anlayışla sorun çözemezler. Her bir bireyin sorunları farklı olabilir . Dolayısı ile hepsi için aynı ve benzer yöntemler kullanmak yanlıştır. Dezavantajlı gurupta ayrımcılığa uğramış tüm bireylerin Irk, sosyo-ekonomik ve kültürel yapıları araştırılmalı ve ona göre sorun çözüm yöntemleri geliştirilmelidir. İnsanların geçmişlerini araştırırken üniversal kategoriler yanında ferde özel noktaları kaçırmak yanlış teşhise götürür. Katılımcılar ırk, etnik orijin, ulus,yaşam tecrübesi , eğitim seviyesi, sosyal sınıf ve cinsiyet rolleri konusunda bilgilendirilmelidirler. Danışmanlar, kültürel olarak farklı olan insanların gelişimi ve kimliğini sadece kültürel açıdan değil çoklu ve etkileşimli faktörlere göre görüntülemek zorundadırlar. Çoğulcu bir anlayışa sahip danışman katılımcıları her yönü ile değerlendirmelidirler. Çoklu kültürel danışmanlığın en önemli farklarından birisi de ırk ile kültürlerin farklı olmasıdır. Aynı ırktan gruplar arasında farklılıklar olabilir. Aynı ırktan gelen gruplar arasında çok değişik etnik yapılar bulunabilir. Bazı örnekler: Asya/Pasifik adaları (Japonya, Kore, Vietnam); Siyah (Kajun, Haiti,Tanzanya); Hispanik (Kuba, Meksika, Portoriko ); Yerli Amerikalı (Kiowa,Hopi,Zuni); ve beyaz (İngiltere, Alman, Hollanda vb). Bunlar ırk olarak benzerlik taşısalar da , ortak kültür olarak benzerlikleri olmayabilir. Danışmanlar bu konuda dikkatli olmalılar ve benzer ırkı benzer kültüre, benzer kültürü benzer ırka yerleştirmemelidirler. 192 Mesleki ve Teknik Eğitimde Cinsiyet Eşitliği ve Çeşitlilik Geçmişi silmek mümkün değildir. Bu nedenle , çoğulcu danışmanlar katılımcıların geçmişine bakarak ve onların normlarını kullanarak ve katılımcıların ihtiyaçlarına cevap verecek danışmanlık yöntemleri bularak klişe yapıları ve yanlış beklentileri yok edebilirler. Danışmanlar katılımcılara etnik veya kültürel uyum yapmaya çalışmamalıdırlar, onlara karşı daha hassas ve onları anlayışla karşılamalıdırlar. 2 . 5 P r o s e d ü r e B a ğ l ı i ş l e r Danışmanlar resmi yollar dışında, ayrımcılığa maruz kalanlara bireysel olarak da yardımcı olmalıdırlar. Danışmanlarında katılımcılar tarafından değerlendirmelerinin yapıldığı bir süreç olmalıdır. Danışmanlık hizmetlerinin değerlendirmeleri de periyodik olarak yapılmalı ve ilerlemenin seyri izlenmelidir. Bu çalışma danışmanlığın her safhası için yapılmalıdır. Danışmanlıklarda da cinsiyete dikkat edilebilir. Özellikle kadın katılımcılara kadın danışman verilerek kendilerini daha kolay ifade etmeleri ve beklentilerini daha kolay açmaları bu yolla sağlanabilir. Birçok kültürde kadınlar erkeklere açılamazlar. Böylelikle sorunlar daha hızlı ve gerçekçi aşılabilir. Türkiye gibi Müslüman ülkelerde kadınlar genellikle cinsiyetle ilgili konularda başkaları ile konuşmayı günah ve ayıp sayarlar. Bu tür konuların gizli (mahrem) kalmasını isterler. Bu nedenle muhafazakar bölgelerde kadınlara cinsiyetle ilgili konuşmalar veya programlar yapılacaksa bunun konunun uzmanı kadınlar tarafından yapılması gerekir. Böylece program ve eğitime katılım sayısı arttığı gibi beklenilen verimin alınması mümkündür. Halk bu tür faaliyetlerin devlet tarafından desteklenen veya müsaade edilen kurumlarca yapılmasını ister.Sıradan ve izinsiz gelen kişilere karşı tepki gösteririler ve onlarla da konuşmazlar. Eğitime başlamadan önce mutlaka ilgili yöre üzerinde araştırma yapılmalıdır. 193 Yörenin ihtiyaçlarına ve beklentilerine göre eğitim ve destek programları yapılmalıdır.Erkekler içinde erkek uzman görevlendirilmelidir.Erkekler eşi dışındaki kadınlarla cinsiyet konularını konuşmak istemezler , Böyle bir eğitim yapılacaksa da mutlaka bu tür bölgelerde öğretmen erkek seçilmelidir. “Gender and Diversity in VET “projesi Türkiye deki çeşitli bölgelere göre farklı uygulanacak bir projedir. Her bölgeye aynı mantıkla uygulanmamalıdır. 2 . 6 D a n ı ş m a n l a r ı n s a h i p o l m a s ı g e r e k e n y e t e n e k v e b e c e r i l e r Danışmanlar çok yetenekli kişilerden seçilmelidir. İletişim, ayrımcılık, fertlerin ve grupların ihtiyaçlarını belirleme noktalarında tam donanımlı olmalıdırlar. Cinsiyet ve farklılığın tolere değil, takdir edildiği politikaların ve davranışların uygulandığı ve sürekli olarak yenilendiği bir danışmanlık servisi esas hedef olmalıdır. Danışmanlık kapasitesinde etkin çalışabilmek için , cinsiyet ve diğer ayrımcılıklarla ilgili bakış açılarını ortaya koymalıdırlar. Farklılıklarla ilgili bilgiler edinmeli ve bunlar eğitim yöntemlerine yansıtılmalıdır. Kendi bakış açılarını ortaya koyarken toplumdaki bireyleri de izleyip ilgili norm ve rollerin geçerliliğini koruyup korumadığını dikkate almalıdırlar. Danışmanlar bilmelidirler ki farklılık, cinsiyet ve etnik kökenle sınırlı değildir. Farklılığın ikinci boyutu da vardır. Cinsiyet ve farklılık ile ilgili karakteristikler ve sosyal gelişimler ayrıntılı bir şekilde incelenmelidir. Danışmanlar kendi yaşam tercihlerinin ne kadarı kişisel ilgilerle ve ne kadarı toplumun beklentileri veya önyargılı fikirlerce belirlendiğini anlamaya çalışmalıdırlar. Bu alandaki eğitim ve davranışlar çok sık değiştiğinden beş yıl önce iyi olan şimdi tamamen eski ve değersiz olabilir. Dolayısıyla danışmanlık konusunda öğrenilen ve yapılanların güncellikleri kontrol edilmelidir. 194 Mesleki ve Teknik Eğitimde Cinsiyet Eşitliği ve Çeşitlilik Danışmanlık hizmeti sunarken gruplar arasında ilgi farkının olup olmadığı da denetlemelidirler. Varsa bunları etkileyen nedenleri bulmak gerekir. Aile ve okul sosyalleşmenin oluştuğu yerdir. Çocuklar çevrelerini gözleyerek öğrenirler. Dolayısıyla danışmanlar öğrencilerini menfi etkilememek için gruplar arasında eşit davranmak zorundadırlar. Danışmanlar kendi önyargılı bakış açılarını tespit etmenin yanında, öğrenciler acaba farklılık hakkında ne düşünüyor? Bunları bulmak zorundadırlar. Eğer öğrencilerin ayrımcı ve önyargılı kişilikleri varsa bunları ele alıp farklı bakış açıları oluşturmalıdırlar. En iyi danışmanlığı verebilmek için İnsanların zayıf ve sağlam yanlarını ortaya çıkarmaları, insanların başarısızlığı ve başarıyı nasıl ele aldıklarına bakmak gerekir. Deneyimlerin gösterdiğine göre erkekler kendi kapasitelerine kadınlardan daha fazla güvenmektedirler. yeteneklerine kadından Maalesef daha çok bu bütün toplumda güvenmektedir. böyledir. Kadınlar Erkek potansiyel yeteneklerine genelde güvenmemektedirler. Araştırmaların gösterdiğine göre insanlar sadece kelimelerin içerikleri ile konuşmazlar. Dilin kendini kullanarak , ifadelerdeki vurgular ile de konuşurlar. Bir de vücut dili var. Birçok dilde erkek terimleri her iki cins için de kullanırlar. Farkında olunmasa da bu bir ayrımcılık oluşturmaktadır. Dolayısıyla bir dil de cinsiyetçi olabilir, eğer: Eğer kadını dışlıyor ve göz ardı ediyorsa, Kadınlar tamamı ile kocalarına bağımlı sayılıyorsa, Kadınları geleneksel tipik kadın olarak sunuyorsa. Aynı konumda olmalarına rağmen kadın ve erkek farklı referans ediliyorsa. 195 Öyle ise kadınlar alçaltılmaktadır. Danışmanlar bir ifadenin ayrımcı olup olmadığından emin değillerse ,şu kuralla bakabilirler: Eğer bir ifade diğer cins için kullanıldığında rahatsız ediyorsa o ifade cinsiyet ayrımcılığı içeren bir ifadedir. Bilgilerin doğru olarak aktarılması isteniyorsa cinsiyet-arındırılmış dil kullanılmalıdır. Kelimeler ve cümlelerde direk olarak bir cinsiyeti belirten ifadeler kullanılmamalıdır. Neden cinsiyet-arındırılmış dilin cinsiyet-duyarlı bir öğrenme ortamı oluşturmak için önemli olduğunu danışmanlar açıklayabilmelidirler. Eğer bunu katılımcılara izah edemezlerse, çalışmaların hiçbiri ciddiye alınmayacaktır. Ve her şey dudaklarda kalacaktır. Danışmanlıkta önyargılı dili kullanılmamalıdır. Açık veya kullanan hiçbir malzeme danışmanlıkta dolaylı olarak geleneksel rolleri çağrıştıran hiçbir içerik olmamalıdır. Cinsiyete dayalı farklılıklar tartışmaya tabi tutulmalı ve kadın ile erkeğin eşit fırsatlar elde etmeleri ders planında yer almalıdır. Özel eğitimi kavramsal, sosyal ve duygusal öğrenme ile birleştiren holistik öğrenim yaklaşımı, geleneksek yöntemlere tercih edilmelidir. Danışmanlar farklılık-ilgili çalışmalarda tartışmaları ve yansımaları başlatmak için değişik eğitim malzemeleri kullanmalıdırlar. Danışmanlar öğrettikleri konu hakkında birçok bakış açısı ortaya koymalıdırlar. Bu kritik düşünmeyi kazandırması yanında konunun çok daha iyi anlaşılmasını sağlayacaktır. Öğretmenler her bir öğrenci için öğrenmeyi geliştirmelidirler. Eğitim daha çok öğrenci merkezli olmalı, onların sesleri ve deneyimleri daha çok yer almalıdır. Danışman alınırken bir şekilde farklılıklar dikkate alınmalıdır. Alındıktan sonrada farklılık ve cinsiyet duyarlı kurslardan geçirilmeden çalışmaya başlanılmamalıdır. 196 Mesleki ve Teknik Eğitimde Cinsiyet Eşitliği ve Çeşitlilik Danışmanların kendilerini ifade etme imkanı buldukları güven dolu, saygılı ve kendileriyle öğrenciler arasında paylaşımın yaşandığı bir öğrenme çevresi oluşturmalıdır. Mümkün olduğu kadar etkin olabilmek için kendi öz davranış şekilleri ve rehberlik stillerini üretmeliler ve değişik öğrenme ve iletişim yöntemlerini kullanmalıdırlar. Farklılık yönetiminin , eğitim ve öğretime etkisi konusunda ayrıntılı bilgiye sahip olmalıdırlar. Eğitimciler ve danışmanlar, psikolojik eğitimde çoklu kültür ve farklılık konularının oluşturulması ve yönetimi konusunda cesaretlendirilmelidirler. Eğer farklılık-duyarlı pedagojinin önemi anlaşılmaz ise,danışmanlar bunu izah etmek için çalışmak ve kadının hala toplumda dezavantajlı durumda olduğunu göstermelidir. Danışmanlar danışmanı oldukları insanlarda cinsiyet ve farklılık duyarlı bilinci sağlamaya çalışmalıdırlar. Farklılık yönetiminin avantajlarını başkalarına anlatacak ve ikna edecek yeteneklere sahip olmalı, yerleştirilmesi içinde çok iyi argümanlar bulabilmelidirler. Kadın katılımcıların özgüvenlerini artırmak için tarihteki güçlü kadınlardan örnekler verilebilir ve bunlar birer rol modeli olarak kullanılabilir. Bilim ve teknoloji alanında erkek hakimiyetine karşı kadınlardan da çok değerli kişiler çıktığı örnekler ile anlatılmalıdır. danışmanlarda her iki cins için: Her iki cinsin eşit hakları vardır ve istedikleri gibi kullanabilirler, Öğrencilerin tümü bilim ve teknolojiye yönlendirilmeli, Araştırmacı ve sorgulayıcı bilim eğitimi almak, Her iki cinste isterlerse bilim insanı olmak için desteklenip cesaretlendirilmeli, Eğitim ve öğretimde her iki cinse de eşit şekilde muamele ve fırsatlar verilmeli, 197 Öğretmen ve diğer personelle sağlıklı bir iletişim kurma, Bazı işlerde kendi öz fikir ve görüşlerini geliştirme imkanı verilmeli, Öğretim malzemeleri , imkanlar ve diğer kaynaklara eşit şekilde ulaşabilirler. Kültürel farklılık ile cinsiyet-ilgili bulgular ve araştırma sonuçlarının bazı benzerlikleri bütün danışmanlar tarafından elde edilmelidir. Danışmanlarında cinsiyet ayrımcılığı eğitiminden geçmeleri katılımcıları daha iyi ve etkili desteklemek ve gerekli güncel bilgileri almak açısından önemlidir. Bu eğitimler olmazsa herkes kendi yöntemlerini uygulamaya kalkacak, bu da gerekli ve AB standartlarında eğitimin verilmesi açısından yetersiz olabilecektir. Danışmanlar iş dünyası ve pazarı ile de yakınlık sağlamalıdırlar. Yakın iş alanlarındaki yasal yükümlülükleri bilmeli ve çevreyi tanımalıdırlar. Farklılık konuları ile ilgili güncel bilgilere sahip olmalıdırlar. Kendilerinin politikalarını, uygulamalarını ve prosedürlerini etkileyecek en son değişiklikleri bilmelidirler. Bunlar katılımcılar ile ilgili kanun,düzenleme ve politikalar olabilir. Ve onları korumak,bilgilendirmek ve haklarını gözetmek için de olabilir. Bir Mesleki ve Teknik Eğitim (MTE) danışmanı çok iyi gelişmiş imkan ve bağlantıları, güçlü analitik, yönetim ve iletişim yetenekleri olmalıdır. Bunun yanında bireylerin de farklılık prensiplerini özümsemiş olmalıdır. Danışmanlık sürecine katılan herkes anlamalıdır ki, kültürel olarak var olan davranışları ve inançları, onların kendilerinden farklı olan insanlara olan bakış açılarını olumlu ve müsamahalı bir şekilde etkileyebilir. Danışmanların öğrencilerine karşı çok önemli bir görevleri var. Saygı ile ve herkesten farklı bir fert kabul ederek muamele etmek. Danışmanlar öğrencilerin 198 Mesleki ve Teknik Eğitimde Cinsiyet Eşitliği ve Çeşitlilik değer ve inançlarına saygı göstermeli ve onlara hiçbir şekilde yaşam tarzlarını değiştirmeye yönelik zorlama yapmamalıdırlar. Danışmanlar katılımcıların eğitimsel, profesyonel, kişisel ve sosyal ihtiyaçlarıyla ilgilenmeli ve her öğrencinin en üst düzeyde gelişme sağlamasına yardımcı olmalıdırlar. 2 d d d . 7 C i n s i y e t v e f a r k l ı l ı k u y a r l ı h i z m e t l e r i ç i n a n ı ş m a n l a r b a ş k a n e l e r i i k k a t e a l m a l ı d ı r l a r ? Eğitimci katılımcıların birbirlerini tanımaları çevreye alışmaları için yeterli zamanı tanımalıdırlar. Eğitici geleneksel görünümü kaldırmalı fakat bütün katılımcıların benzer şekilde cevaplayacağı soruları da sormalıdır. Hemen işin en başında katılımcıların beklentileri ve hedefleri hakkında konuşmalarına izin verme çok önemlidir. Başka önemli bir noktada en başta uyulacak kuralların ortak belirlenmesidir. Geleneksel yöntemler her şeyin öğretmen ve diğer dominant personel tarafından belirlenmesi gibi bir riski taşımaktadırlar. Erkekler daha etkin ve yüksek sesli kadınlar daha pasif kalmaktadırlar. Dolayısıyla kadın katılımcılara biraz daha fazla ilgi ve alaka gerekebilir. Cinsiyet heterojen gruplarda erkeklerin belirleyici rolleri kapmamaları için danışmanlar görev bölümü yapmalıdırlar ve potansiyellerinin ortaya çıkması için belirleyici rolleri kadınlara vermelidirler. Açık ve genel tartışmalarda öğretmenler kadınları kendi fikirlerini ortaya koymaları için cesaretlendirmelidirler. Direk sorular sorularak bu sağlanmalıdır. Aksi halde 199 bazı kadınlar diğerlerinin önünde konuşmaktan korkabilirler. Öğretmenler sessiz olan katılımcıların diğerleri tarafından bastırılmamaları için tedbir almalıdırlar. Sonuçta , davranışları tartışma sırasında oluşturmak temel olmalıdır. Söz alma kuralları en başından belirlenmelidir. Teorik kısımlar günlük hayattan örneklerle bağlanmalı, dolayısıyla yapılan çalışmaların amacı gerçek hayat olmalıdır. Öğretmen öğrencilerin çalışma hayatlarından örnekler verdirmeli bu şekilde daha fazla katılım yapmalarını, konuya dahil olmalarını ve etkilenmelerini sağlamalıdır. Beynin her iki tarafını da kullanan çalışmalar yapılmalıdır. Aynı şekilde danışman da teori ve uygulama arasında bir denge kurmalıdır. Eğitim alanı katılımcıların kolay ulaşabileceği bir yerde olmalıdır. Engelliler için ek imkanlar sunulmalıdır. Danışmanlar eğitimin içeriğini katılımcılara açıklarken çok açık ve net bilgilendirmeler yapmalıdır.Kursun hedefleri, içeriği, sertifikasyon ve ilerideki iş imkanları açıklanmalıdır. Danışmanlar, katılımcıların cevaplarını değil ne demek istediklerini anlamalı. Danışman katılımcıları iyi analiz edebilmeli. Özellikle dil ve ifade sıkıntısının olduğu durumlarda buna daha çok dikkat edilmelidir. Eğitimin hemen başında cinsiyet-duyarlı ve farklılık-duyarlı bir ortam oluşturabilmek için katılımcılara farklılık yönetiminin hedefleri açıklanmalı. Çünkü herkes eşit muameleden hoşlanır. Amaç ve hedeflere ulaşmak için etkin katılımın önemli olduğu açıklanmalıdır. Cinsiyet eşitliğinin katılımcılar tarafından doğru algılanıp algılanmadığını kontrol etmek ve teorik bilgileri pratikte nasıl uyguladıklarını görmek açısından , 200 Mesleki ve Teknik Eğitimde Cinsiyet Eşitliği ve Çeşitlilik katılımcılara kendi seçecekleri bir konuda cinsiyet-duyarlı bir dille bir konuşma yaptırılmalıdır. Katılımcılar tarafından kadın ve erkek kavramının ne kadar anlaşıldığını görmek açısından eğitimciler cinsiyetten arındırılmış bir dil kullanımı konusunda kişisel yansımaların alındığı bir çalışma başlatabilirler. Danışmanlar eşit muamele prensiplerini hiçbir farklılığı gözetmeden yerleştirmeli, her zaman konu hakkında dezavantajlı gruplar açısından yapılan çalışmaları takip etmenin, onları daha iyi anlamak açısından önemli olduğunu bilmelidirler. Danışmanlar eşit fırsatların sunulması açısından fıtri olmalı, her fırsatta cinsiyet ile alakalı klişeleri her seviyede temizlemeli, eşitliği teşvik etmeli, katılımcıların cinsiyet-ilgili davranışları anlamaları için onlara etkin şekilde yardımcı olmalıdırlar. Yoksa katılımcılar danışmanları ve eğitimi gerçekçi bulmayabilirler. Bu ise başlangıçta başarısızlığın işaretidir. Türkiye de cinsiyet eşitliği ve farklılık yönetimi konusunda görevlendirilecek eğiticilerin öncelikle en az 5 günlük bir programla konunun uzmanları tarafından uygulamalı eğitimle eğitilmeleri lazımdır. İyi eğitim almamış ve yeterliliğe erişmemiş öğretmenlerin öğrencilerine etkili ve doğru eğitim vermesi mümkün olamaz. Eğitimcilerin aynı zamanda psikoloji eğitimi de almaları gerekir.Zira eğitimde en sorunlu kısım kişilerle temasa geçme ve iletişimi kurs boyunca sürdürebilmektir. 201 202 Mesleki ve Teknik Eğitimde Cinsiyet Eşitliği ve Çeşitlilik 3 K o n t r o l l i s t e l e r i Soru danışmanları kendilerine düzenli olarak konu hakkında şunları sormalıdırlar: 3 . 1 D a n ı ş m a n l ı k y ö n t e m l e r i v e k a t ı l ı m c ı l a r i l e e t k i l e ş i m h a k k ı n d a s o r u l a r. Ben uygun geri besleme ve motivasyon yapıyor muyum? Eğitimde bilginin toplanması ve değerlendirmesinde bir sıra var mı? Kullandığım ders planları ve kitaplar değişik bakış açıları sunmakta mıdır? Katılımcıları öğrenme sürecine dahil edebiliyor muyum? Ne bildiklerini , ne bilmek istediklerini çıkarabiliyor muyum? Onlarla beraber farklı bakış açıları keşfedebiliyor muyum? Tarihsel görüşleri dikkate alarak, sunumlarıma değişik bakış açıları getirebiliyor muyum? Bunları öğrencilerin toplumdaki şu anki yaşamları ile ilişkilendirebiliyor muyum? Fertler ve ailelerle olan etkileşimde yaş ve hayat döngüsü faktörlerini katmam gerektiğini anlıyor muyum? 3 . 2 e l e D a n ı ş m a n ı v e a l a n s o r u l a r k u r u m u Acaba davranışlarım, inançlarım, değerlerim öğrencilere en iyi hizmeti vermede bana engel oluyor mu? Bunu fark edebiliyor muyum? Kendi bilgi ve becerilerimi genişleterek profesyonel gelişim sağlıyor muyum? Bunları kültürel, etnik ve dil farklılıkları olan fertleri desteklemek için kullanıyor muyum? 203 Farklılığı doğru araştırıyor muyum? Yoksa iz sürücülük yaparak tek bir kişiyle bir toplumu mu değerlendiriyorum ? Önyargılı düşüncelerimi değerlendirme engel oluyor mu? Danışman olarak farklılığı ararken, diğer hedeflerimden sapıyor muyum? Kurumumda çalışanlar, öğrencilerimize ve topluma etnik veya ırkçı ayrımcılık anlayışı yansıtıyorlar mı? Kurumum kültürel farklılıkların anlaşılmasını ve kabul edilmesini destekliyor mu? Kurumum farklı grupların katkılarını adil bir şekilde ele alıp kabul ediyor mu? Kurumum bütün öğrencilere kaliteli eğitim programlarına ve öğrenme deneyimlerine eşit geçiş hakkı sağlıyor mu? 3 . 3 C i n s i y e t i s o r u l a r e l e a l a n Bilgi verirken cinsiyetten arındırılmış bir dil kullanıyor muyum? Kadınları tipik mesleklerin dışında mesleklere yönlendiriyor muyum? Cinsiyet hakkında klişe fikirler taşıyor muyum? Kullandığım eğitim malzemelerinin dili cinsiyetten arındırılmış mı? Yoksa erkeksi ifadeler kadınlar içinde kullanıyormuyum? Eğer öyleyse, bunlar analiz edilmeli mi? Bu ifadelerde hangi cins normal kabul ediliyor? Sunumlarımda veya sözlerimde, kadınları hep ev işlerinde ve çocuk bakımında, erkekleri de toplumsal hayatın içinde mi gösteriyorum? 204 Mesleki ve Teknik Eğitimde Cinsiyet Eşitliği ve Çeşitlilik Kullandığım eğitim malzemelerinde kadın ve erkek hangi sıklıkta var? Sayılar dengeli mi? Hangi karakteristikler tipik erkek ve tipik kadın karakteristikleridir. Eğitim malzemeleri Eğitim malzemeleri erkeği rasyonel düşünen ve kadını duygusal hayalci olarak mı gösteriyor? Eğitim malzemeleri ve içerikler katılımcılara , özellikle dezavantajlı kadınların, pozitif imaj ile tanıtımlarına imkanını sunuyor mu? Proje hedefleri kadının ihtiyaçlarına cevap veriyor mu? Kadınlar bu hedeflerin yerleşmesine katkı sağlıyorlar mı? Kadın ve erkeği ayrı tutan kültürel normları nasıl ele almalıyım? Her iki cins içinde ayrı ayrı altyapılara mı ihtiyaç var? Kadın ve erkek eğitimi için yapılan yatırımların dönüşleri biliniyor mu? Katılımcıların ailelerinde kadınlara yapılan eğitim yatırımı iyi bir yatırım olarak ele alınıyor mu? Kızların eğitimi, evlenmelerinde avantaj mı yoksa engel olarak mı değerlendiriliyor. Kızların eğitimi , evliliklerdeki çeyiz veya diğer harcamaları nasıl etkiliyor? Kızların eğitimi ,ailelerinin onlar hakkında yaptıkları gelecek planlarına uymalarında isteksizlik oluşturuyor mu ? Kadınların eğitim programlarına katılmamaları dini inançlardan dolayı mıdır? (Kadınlar sadece kadın öğretmenler tarafından mı eğitilmelidir.) Her iki cinse de aynı müfredat mı uygulanıyor? Kızlar için belirli konular öğretilmeli şeklinde düşünceler var mı? Medya cinsiyet ayrımını körüklüyor mu? ( resimlerde kadınların bebekleri, erkeklerin tarımsal aletleri tutması gibi). Uyguladığım değerlendirme ve gözlem sistemi ile projenin kadınlar üzerindeki etkisini açıkça ölçebiliyor muyum? 205 Kurslar kültürel ve sosyal normlara dikkat ediyor mu? Kadınların katılımını artırmak için kreş hizmetine ihtiyaç var mı? Kadın katılımını artırmak için kadınların bağımsız para kaynaklarına ihtiyaç oluyor mu? Burs, uygun fiziksel kolaylıklar ve diğer bazı özel düzenlemeler gerekiyor mu? Eğitim kadınların üretim kapasitelerini, piyasa ve para kazanma becerilerini artıracak mı? 3 . 4 F a r k l ı l ı ğ ı s o r u l a r. e l e a l a n Farklı kültürleri anlayabiliyor muyum? Kültürler arası farklılıklar benim danışmanlığımı nasıl etkiliyor? Katılımcıların farklılıklarını yansıtan poster ve resimler kullanıyor muyum? Farklı kültürleri empoze edecek değerleri göz ardı edebiliyor muyum? Katılımcılara sunmadan önce filmlerde, kitaplarda ve diğer materyallerdeki olumsuz klişeleri temizliyor muyum? Dil kabiliyeti zayıf kişilerle konuşurken ,dil eksikliğinin zeka eksikliği olmadığını, Zayıf oldukları dilde konuşamamak, onların ana dillerindeki kabiliyetlerini engellemeyeceğini biliyor muyum? Bazı katılımcılar ile yazılı olarak iletişim kurmanın gerekli olabileceğini aklımda tutuyor muyum? Diğer çalışanların kültürel duyarsızlıklarını, ırkçı ve önyargılı hareketlerini gördüğümde uygun şekilde ikaz edebiliyor muyum? 206 Mesleki ve Teknik Eğitimde Cinsiyet Eşitliği ve Çeşitlilik Katılımcılardan bazılarının çoğunluk kültürüne katılmak isteyebileceklerini düşünüp kabul edebiliyor muyum? Her kültürde aile kavramının farklı olabileceğini anlıyor muyum (geniş aile, geleneksel katı aile , modern aile v.s.)? Farklı kültürlerde aile, üyelerinin rollerinin değişebileceğini biliyor muyum? Aile içinde önemli kararları kim alır? Benim ahlaki ve profesyonel görüşlerim değişmesine rağmen, aile fertlerimde bunu anlatabiliyor muyum? İletişim sitilimde kültürel farkları dikkate alıyor muyum? Katılımcıların yardım arama davranışlarını gözlemleyip, onları sıkıntıya sokmadan onlara yardım edebiliyor muyum ? Kültürel olarak farklı özelliklerdeki bir öğrenciye yardım etme yöntemimin uygun olmadığını belirleyebiliyor muyum? Kültürel olarak farklı olan öğrencilere yaptığım danışmanlıkta, ilişkilerin klişe yapıları nasıl etkilediğine dair örnekler verebiliyor muyum ? Danışmanlık sürecinin ırkçı ve kültürel işler tarafından etkilendiğini anlayabiliyor muyum? Gerektiğinde ırk/etnik/kültür ilgili tartışmaları rahatsızlık duymadan profesyonelce yapabiliyor muyum? Bir problemin kaynağının ırkçılık mı yoksa farklı bir şey mi olduğunu belirlemede öğrencilere yardımcı olabiliyor muyum? Kültürel olarak farklı öğrencilerle uygun ton ve tarzda konuşabiliyor muyum? 207 Öğretim kaynakları ayrımcılık içeriyor mu? Türkiye de çok farklı ırk ve mezhepten insanlar yaşamakla birlikte laik sistem sayesinde ve imparatorluktan gelen ortak yaşama kültür mirası ile insanlar birbirine karşı saygılıdırlar. Münferit olaylar genel duruma göre çok azdır. Kadınların önemli kısma cinsel aşağılanmaya maruz kalmaktadır.”Saçı uzun akla kısa” veya “sen elinin hamuru ile erkek işine karışma”, “kaşık düşmanı “ gibi ifadeler kadınlar için kullanılan aşağılayıcı ifadelerden bazılarıdır. Bu tür olumsuz ve aşağılayıcı ifadeleri çoğaltmak mümkündür. 208 Mesleki ve Teknik Eğitimde Cinsiyet Eşitliği ve Çeşitlilik 209 210 Mesleki ve Teknik Eğitimde Cinsiyet Eşitliği ve Çeşitlilik BÖLÜM 5 Cinsiyet Ayrımcılığı Eğitimi 211 212 Mesleki ve Teknik Eğitimde Cinsiyet Eşitliği ve Çeşitlilik 1 G i r i ş El kitabının bu kısmı, planlamak için bir iletişimin cinsiyet ayrımcılığı ve farklılık eğitimlerini altyapı sunmaktadır. Dolayısıyla bu kısım MTE sağlayıcıları, eğitim tasarımcıları, cinsiyet ayrımcılığı ve farklılık eğitimi ile ilgili diğer insanlara yöneliktir. Cinsiyet, ayrımcılık ve farklılık terimlerinin arkasındaki kavramlar için lütfen daha önceki bölümlere müracaat ediniz. Cinsiyet ayrımcılığı eşit muamele ve eşit fırsatlar anlamına gelmez. Günlük yaşamda cinsiyet bazlı yaklaşımlarda her cinse eşit şans ve fırsat verilmesinin tesis edilmesidir. Cinsiyet ayrımcılığının ana hedefi, cinslere eşit şans tanımak için cinsiyet ayrımcılığı ilgili kavramları ve davranışları günlük yaşamda ortadan kaldırmaktır. Cinsiyet ayrımcılığı eğitimi, konunun arkasındaki kavramlardan bir şeyler öğrenme imkanı sunmalı ve bunların günlük uygulamalarda ve yaşamda yerleştirilmesine imkan sağlamalıdır. “Farklılık” kavramı toplumun çeşitli noktalardan,cinsiyet,yaş,din gibi ayrılıkları olduğunu anlatan bir kavramdır. Bu kavrama göre toplumun her kesimi eşit fırsatlara sahip olmalıdır. Cinsiyet ayrımcılığı eğitimi fikir,yaklaşım,yöntem ve araçlar hakkında eşit şanslar oluşturmak, hatta farklılıklardan bir şeyler öğrenmek ve yararlanmak için tasarlanmalıdır. 1 . 1 C i n s i y e t a y r ı m c ı l ı ğ ı e ğ i t i m i n i n b a ğ l a n t ı l a r ı Cinsiyet-duyarlı mesleki eğitimi yerleştirmek için öğretmenler ve danışmanlarda cinsiyet-duyarlı öğretmenler mesleki eğitime katılmalıdırlar. danışmanlar ve öncelikle cinsiyet-duyarlı işlere ve yaşama motive edilmiş olacaklardır. Gerçek iş hayatında çalışanlara, 213 Böylece kadın ve erkeğe eşit şekilde sunulacak bir eğitim ortamı olduğuna inandırılmalıdırlar. Mesleki ve Teknik eğitimde cinsiyet ve farklılık duyarlı bir değişime inanılırsa arkasından diğerleri (eğitim malzemeleri araçları vs) kolaylıkla temin edilecektir. 1 . 2 E ğ i t i m p l a n ı Eğitim planının amacı hedef grupların, içeriklerin, eğitimin süresinin ve kurs hedeflerinin belirlenmesidir. Planda aşağıdaki kısımlar olmalıdır. 1 . 3 H e d e f l e r Her şeyden önce net hedefler belirlenmelidir. Bu hedefler sadece eğitim dokümanlarında olmamalı kurumun tüm birimlerinde benimsenmelidir. Bilgi: Cinsiyet ayrımcılığı eğitimi ve prensipleri hakkında bilgi vermelidir. Tarihi gelişimi, kavramsal temeller ve kanunlardaki düzenlemeler hakkında ön bilgi vermelidir. Öğretmen cinsiyet ayrımcılığı ile mücadele konusunda desteklenmelidirler. Bu şekilde desteklenmeler ve cinsiyet ayrımcılığı eğitimlerine katılmaları sonucunda konuya olan hakimiyetleri artacak, çalıştıkları kurumda da konunun sağlam bir şekilde anlaşılması ve zaman içinde yerleşmesini sağlayacaklardır. Duyarlı hale getirme: Öğretmenler tarafından, cinsleri ilgilendiren klişeler ve roller üzerine tenkit edici görüşler ortaya konulmalıdır. Ataerkil bir toplumda hala dezavantajlı durumda bulunan kadının hayatını karakterize eden problemlerde örnekleri ile açıklanmalıdır (Bk. Bölüm 3 “El kitabı”). Bilginin iletilmesi: Cinsel temelli eşitsizlik ve ayrımcılığın mekanizması hakkında uzmanlar bilgi vermelidirler. Katılımcılar bazı değişimleri yapmak için ücret uçurumu, meslek ayrışması, ev sorumlulukların 214 Mesleki ve Teknik Eğitimde Cinsiyet Eşitliği ve Çeşitlilik dengesiz dağılımı gibi konularda dikkatleri çekmelidirler. (bk. Bölüm 1 ve 2). Katılımcıların, cinsiyet ayrımcılığı ile mücadele konusunda bilgi talep etmeleri ileride çalışacakları alanlardaki zorluklara hazır olmak için önemlidir. Fakat günlük hayat için de bunlar önemlidir. Kadınların özellikle erkek alanı gibi görülen meslekleri tercih ettiklerinde karşılaşılacakları zorluklarla baş edebilecek becerileri kazanmaları gerekir. Yani eğitimdeki teorik bilgiler gerçek hayata hemen uygulanabilir olmalıdır. Cinsiyet ayrımcılığı eğitimi, genelden özele doğru derinleşmektedir. Know How (Nasıl yapacağını bilmek): Öğretmenler ,cinsiyet ayrımcılığı ile mücadeleyi özümsedikten sonra bunu eğitimde nasıl kullanacaklarını öğrenmelidir. Uzmanlar öğretmenlerin eğitimde kullanacakları cinsiyetduyarlı eğitim malzemeleri ve eğitim yöntemleri sunmalıdırlar. 1 . 4 H e d e f g r u p l a r Cinsiyet ayrımcılığı eğitimi, hedef gruplara göre ayarlanmalıdır. Yani eğitim zorunlumu yoksa gönüllü mü? Baz insanlar için bir sınıfta atölye çalışmasında birkaç gün harcamak zor olabilir. Dolayısı ile bazı hedef gruplar için özel eğitim çalışması yapmak gerekebilir. Günlük iş hayatı da muhtemelen gruptan gruba, kişiden kişiye ve öğretmenler ile katılımcılar arasında da değişeceğinden böyle gruplarda hayatın gerçeklerini dikkate almak gerekecektir. Türkiye de hedef guruplar öncelikle politika belirleyici konumunda olan siyasiler (Bakanlar, Milletvekilleri), Müsteşarlar , Genel Müdürler ve okul yöneticileri en önemlisi ise mesleki ve teknik alanda eğitim veren öğretmenlerdir. 215 1 . 5 E ğ i t i m i n s ü r e s i Eğitimin süresi, grupların beklentileri ve bilgi seviyeleriyle istenen yetenek kazanımlarına bağlıdır. Genel olarak cinsiyet duyarlı temel eğitim iki günü almaktadır. Bundan sonra istenen eğitim , verilen temel eğitim üzerine inşa edilmektedir. Katılımcıların bilgi seviyeleri önemlidir.Katılımcılar eğitimin içeriği ve amaçları konusunda çok iyi bilgilendirilmelidirler. Danışmanlar katılımcılara eğitimden beklentilerini, bilgi ve deneyimlerini sormalıdır. En sonunda bütün bunlar eğitim aktivitelerinde dikkate alınmalıdır. Türkiye içinde cinsiyet eşitliği için önerilen temel eğitimin süresi 2 gündür. İsteğe bağlı olarak kurs süresi artırılabilir. Kursun devamı ise katılımcıların taleplerine göre belirlenir.Gerekirse özel alanda kurslar düzenlenebilirleri. Kurs süreleri çalışanların işlerini aksatmayacak şekilde düzenlenmelidir. 1 . 6 D e ğ i ş i k t i p c i n s i y e t d u y a r l ı e ğ i t i m l e r Bir çok değişik cinsiyet ayrımcılığı eğitimleri vardır. En genelleri şunlardır: Atölye çalışması, Seminerler, Özel koçluk yöntemi, Pilot projeler yaptırmak, Konferanslar, Internet tabanlı cinsiyet eşitliği ve farklılık yönetimi eğitimleri. Düzenlemeler nedeniyle her bir eğitimin kendine göre avantajı ve dezavantajı olabilir: Eğitim faaliyetlerinde küçük gruplarla hatta birebir çalışılabilir. İçerikler eğitim türüne göre uygun seçilmelidir. 216 Mesleki ve Teknik Eğitimde Cinsiyet Eşitliği ve Çeşitlilik 2-3 saatlik seanslarla 4-10 kişiden oluşan küçük gruplara koçluk yapılabilir. Koçluk düzenli aralıklarla ve organize olarak uzun süreli düşünülmelidir. Her eğitim emin ve anlaşılır bir şekilde sunulmalıdır. Teoriler, pratik uygulamalarla (hikayelerle) desteklenmelidir. Eğitime katılanlar hem öğrenecek hem de öğrendiklerinin günlük yaşamla bağlantısını kurabileceklerdir. Pratik çalışmalar mümkün olduğunca geniş içerikli ve uygulanabilir olmalıdır. 1 . 7 i l e G e l e n e k s e l y ö n t e m l e r e ğ i t i m e h a y ı r ! Eğitim artık geleneksel yöntemlerden uzaklaşmaktadır. Daha çok öğrenci merkezli ve eğitimcilerin koordinatör olduğu bir yöntemle olmaktadır. Eğitimin amacı bilgi aktarmak ve yansımalarla anlayışları denemek değildir. Eğitimciler en iyi öğrenmenin gerçekleşmesi için öğrencilerin beyinlerinin sağ ve sol taraflarını kullanacak şekilde etkinlikler (cinsiyet duyarlı) yapmalı ve kişiliklerini ve kabiliyetlerini göstermelerine müsaade etmelidir. Cinsiyet ayrımcılığı kişilerin kişiliklerini etkilemeyi amaçladığından daha uzun dönem bir değişimi tetikleyebilmelidir. Daha sonra devam eden ölçmeler ve pratik egzersizler, cinsiyet ayrımcılığı eğitimi içeriğinin tasarımında olmalıdır. Cinsiyet ayrımcılığı ile mücadele eğitimi ; içeriklerle, uygulanacak yöntem cinslerin ve grupların ilgi duyduğu iletişim ile başlar. Dolayısıyla temel amaç insanların iş ve günlük hayatlarında bakış açılarını genişletmektir. Yeni kavram ve davranışları günlük hayata yerleştirmek için gerekli etkinlere yeteri kadar yer vermektir. Eğitim yaklaşımı cinslerin güçlülüklerini artırmalı, düşünce ve davranışlarının değişimiyle birlikte birbirlerinden öğrenmeyi sağlamalıdır. Bundan dolayı eğitimciler katılımcıların ihtiyaçlarını karşılamak için en uygun eğitim yollarını ve yöntemlerini eğitime uyarlayabilmelidirler. Aktiviteleri çok iyi 217 yapılandırmalı, katılımcıları desteklemeli ve refakat etmelidirler. Son olarak, eğitimciler dikkatli geri besleme yapmalı ve kendi kendini değerlendirmeyi, gözden geçirmeyi ihmal etmemelidirler. Türkiye de çalışan kişiler için Internet tabanlı eğitimle iş aksatılmadan bilgisayar üzerinden eğitim verilebilir. Internet tabanlı eğitim eş zamanlı veya band yayın şeklinde olabilmektedir. Bu nedenle zamanlama genel duruma göre planlamalıdır. Internet tabanlı eğitim yönteminde ülkenin her yöresine hızlı şekilde erişmek mümkündür. 1 . 7 . 1 4 - R - M e t o d u Bu yöntem 90 ların sonunda şu anki durumu tespit ve ileriki ölçümler için İsveç’te geliştirilmiştir. “R” harfi (Representation, resources ,realia ,realization) Sunum,kaynaklar,gerçek ve gerçekleştirme anlamına gelmektedir.17 “Representation” (sunum) Cinslerin katılımlarını yansıtmaya yardımcı olan fikirleri, aktiviteleri ve sayısal işleri içerir. “Resources” (kaynaklar), cinslerin aldığı para,zaman,altyapı gibi araçları kast eder. “Relia” (gerçek), katılımların, ele almaların arkasındaki sebepleri inceleyen kalite artırmaya yönelik işlerdir. “Realization” (gerçekleştirme), yeni hedef ve ölçümlerin gerçekleştirilmesini kast eder. 17 Gender Mainstreaming Manual. A book of practical methods from the Swedish Gender Mainstreaming Support Committee (JämStöd), SOU 2007:15. 218 Mesleki ve Teknik Eğitimde Cinsiyet Eşitliği ve Çeşitlilik Yöntem için daha derin bir bakış istenirse aşağıdaki kontrol listesi, sorulabilecek bazı soruları içermektedir. 1 . 7 . 2 K o n t r o l l i s t e s i “Representation“ Sunum “Resources” Kaynaklar Karar veren erkek mi kadın mı? Hangi kaynaklar kadını ,hangi kaynaklar erkekleri teşvik ediyor? Bir gruptaki kadın ve erkek sayısı nedir? Projelerde cinslere göre harcamalar ne Kararları yerine getirmekte kadınlar kadardır? mı yoksa erkekler mi çalışıyor? Büyük hissedarlar cinsiyet ayrımcılığı hakkında ne biliyorlar? Cinsiyet ayrımcılığı eğitimlerine hiç katılmışlar mı? „Realite“ Gerçek “Realization” Gerçekleştirme Cinsiyet-ilgili hangi normlar geçerli? Cinslerin eşit hakları var mı? Cinslerin özel ve farklı ihtiyaçları var mı? Kanunlar cinsiyet ayrımcılığı gerçeklerini içeriyorlar mı? Sosyal hayatta cinsiyetle ilgili engeller var mı? Eşit haklar için yeni düzenlemeler yapılmalımıdır? 4-R metodu eğitime sadece egzersiz olarak dahil edilmemeli, eğitim ölçümleri için de kullanılmalıdır. Dolayısıyla önemli bir didaktik araçtır. 219 1 . 7 . 3 . 6 - a d ı m y ö n t e m i Bu yöntem Almanya da Krell, Mückenberger, Tondorf tarafından belirlenen amaç ve hedeflere erişmek için geliştirilen bir yaklaşım için yöntemidir. Adım 1: Eşitliğin amacınca tanımı. Önce mevcut durum analiz edilmeli ve eşitlik amaçları tanımlanmalıdır. 4R yöntemi mevcut durumun daha iyi anlaşılması için kullanılabilir. Adım 2: Engellerin analizi Birinci adımdan sonra, mevcut durumun arkasındaki sebepler ortaya konmalıdır. Bariyer ve engeller tanımlanmalı. Adım 3: Seçeneklerin geliştirilmesi. Birinci adımdaki amaçların ulaşılması ve ikinci adımdaki engellerin kaldırılması için gereken alternatiflere bakar. Adım 4: Seçeneklerin analizi. Gerçekçi alternatiflerin ayrılması ve aksiyon planının geliştirilmesi. Adım 5: Yerleştirme. Seçilen alternatiflerin kurumdaki diğer süreç ve aktivitelerin planlama ve izlenmesine entegrasyonudur. Adım 6: Değerlendirme. Aksiyon planınızı ve etkilerini kontrol etmeniz istenen amaçlara ulaşıp ulaşmadığını görmenizi sağlayacaktır. Seçeneklerinizin hangisi gerçekçi, belirlenen zaman çizelgesini takip edebiliyor musunuz? Sonuçlara göre zaman planlaması, seçenekler ve belirleyici unsurların yeniden ele alınmalı ve daha ileri gelişim süreci planlanıp tasarlanmalıdır. Sonuçlar size kurum içinde de gerekli yönlendirmeleri yapabilmenizi sağlayacaktır. 6-adım metodunda sorulabilecek bazı sorular bir sonraki sayfada sıralanmıştır. 220 Mesleki ve Teknik Eğitimde Cinsiyet Eşitliği ve Çeşitlilik 1 . 8 İ ç e r i k l e r Daha ileri didaktik altyapı içeriğine erişmek için referans verilmelidir: Eğitimde öğrencilere ne sunulacağı içerik kısmında ayrıntılı olarak belirtilmektedir. Cinsiyet Adım 1 Neyi değiştirmek istiyorsunuz? Hangi amaç ve hedeflere ulaşmak istiyorsunuz? Adım 2 Cinslere eşit şans verilmesinde hangi engeller var? Bu işin ilgilisi kimler, ne şekilde engelliyor? Adım 3 İstenen amaç ve hedeflere ulaşmak için alternatifler var mı? Fon, bütçe, insan desteği, zaman ve mekan açısından hangi seçenekler daha gerçekçi? Adım 4 Eşit şans oluşturabilmek için değişik seçenekler kullanarak hangi sonuç ve etkileri bekliyorsunuz? Hangi seçenek en gerçekçilere uygulanabilir? Adım 5 Tercih edilen seçenekleri yerleştirmek için hangi süreç ve aktiviteler dikkate alınmalıdır? 5. adımda kimler bilgilendirilmeli, kimler sürece dahil edilmeli; Adım 6 Seçilen amaçlara ulaşabildiniz mi? ayrımcılığı içeriği özetle şöyle olabilir: 221 Giriş ve cinsiyet ayrımcılığı teorisi (Tanımlama, terimler, kurallar v.s), Cinsiyet-duyarlı eğitim düzenlemeleri, Cinsiyet ile ilgili ihtiyaç ve davranışların anlaşılması ve analizi, Uygulamalı cinsiyet ayrımcılığı (düzenlemeler,yöntemler, örneğin cinsiyet duyarlı iletişim/dil, eşit şans ve gerçekler) Sosyalleşme ve cinsiyet rolleri (klişeler, kalıplar, beklentiler ve ihtiyaçlar). Katılımcılar tarafından belirlenen özel başlıklar. ….. 1 . 9 A r a ç l a r v e m a l z e m e l e r i e ğ i t i m Eğitimle ilgili düzenlemelerde eğitimde sunulacak malzemeler,enstrüman, ve araçları da içermelidir. Bölüm 3 de çok geniş malzeme listesi verilmiştir. Dahil edilen aktiviteler şunlardır: Yansımalar alabilmek için sorular, Teşvik ve egzersiz, Cinsiyet-duyarlı dil ve vücut dili yansımalarına ait uygulamalar, Hikayelerde roller, Video ve filmlerin analizi. Eğitimcilerin cinsiyet ayrımcılığı eğitimlerinde eğitim araçlarını etkili kullanımda güçlü ve zayıf yönleri belirtilmelidir. 222 Mesleki ve Teknik Eğitimde Cinsiyet Eşitliği ve Çeşitlilik 1 . 1 0 D i ğ e r i ş l e r 1 . 1 0 . 1 Ö ğ r e t m e n l e r m o d e l l e r i v e r o l Eğiticiler katılımcılara rol modeli olabilirler. Davranışlar cinsiyet-duyarlı ideal bir kişilik durum göstermelidir. Böylelikle öğrencilerin hem rol modelleri olacak hem de kendi kişiliklerini ortaya koyacaklardır. İkili çalışmalarda erkek ve kadınlar rol model olabilmektedirler. 1 . 1 0 . 2 G ü v e n v e s a y g ı İnsanların bazıları için hala cinsiyet-ilgili işler güç anlaşılan işlerdir. Güven ve saygı eğiticiler ile katılımcılar arasında “olmazsa olmaz” derecede önemlidir. Katılımcıların değişim için zamana ihtiyaçları vardır. Kendilerini yansıttıkları etkinliklerde, açılmak zorundadırlar. Dolayısı ile eğitim yaklaşımında saygı ve güven çok önemlidir. Türkiye de kültürel ve yanlış dini anlayıştan dolayı cinsel konular ülkenin bazı bölgelerinde ( Doğu, Güneydoğu Anadolu, Doğu Karadeniz ve İç Anadolu) özellikle kadınlar arasında konuşulmamakta, konuşulması ayıp veya günah sayılmaktadır. Özellikle kız çocukları bazı bölgelerde ilköğretimden sonra bazen daha önce eğitimden ailesi tarafından okuldan alınmaktadır. İstanbul, Ankara, İzmir , Bursa, Adana vb büyük şehirlerin kenar ve fakir semtlerinde (varoşlarda) de benzer durumlarla karşılaşılmaktadır. Kadınların cinsiyetle ilgili konularda görüşlerini açıkça ifade edebilmeleri için eğitime ve cesarete ihtiyaçları vardır. Öncelikle kız çocuklarının bu bölgelerde erkek çocuklarla eşit haklara sahip bir insan olduğu noktasında mücadele verilmesi lazımdır. Bunu değiştirmek için önemli çalışmalar yapıldığı bir gerçektir. 223 224 Mesleki ve Teknik Eğitimde Cinsiyet Eşitliği ve Çeşitlilik 2 C i n s i y e t a y r ı m c ı l ı ğ ı e ğ i t i m i n i n b a ğ l a n t ı l a r ı Eğitim, hiçbir farklılık gözetmeden katılımcılara potansiyel yeteneklerini kullanarak nasıl yapılacağını göstermektir. Etkileşimli, cinsiyet ve farklılık duyarlı eğitim bazen eğiticiler içinde zor olabilir. Etkileşim için katılımcılar ve eğiticiler arasında güven ortamı oluşturulmalıdır. Cinsiyet ayrımcılığı eğitimi ile ilgili bir çok sinerji bölüm 1 de vardır. Gelecek sayfalarda farklılık yönetim eğitiminde kullanılacak eğitim malzemelerinin özellikle eğitim geçmişi anlatılacaktır. 2 . 1 Cinsiyet E ğ i t i m ayrımcılığı p l a n ı eğitimlerinde olduğu gibi , planda, hedef grupların belirlenmesi, içerikler, hedeflerin yazılması gibi çalışmalar vardır. Eğitim planı gelecek sayfada tanımlanan farklılık duyarlı alanları içermelidir. 225 226 Mesleki ve Teknik Eğitimde Cinsiyet Eşitliği ve Çeşitlilik 3 H e d e f l e r Duyarlaştırma ve eğitim Farklılığa odaklanmak ve onunla ilgili problemleri çözmek. Farklılık yönetiminin en önemli hedefidir. İnsanlar arasında ayrımcılığa karşı uyanıklılık şuuru geliştirilmelidir. Evde ve iş ortamında eşit şansların sunulması bu alanda atılacak ilk ve en önemli adımdır. Sosyal yetenekler, kültürler arası iletişim, karmaşa yönetimi, farklılık yönetimi eğitimi tasarlarken ele alınması gereken önemli konulardan bazılarıdır. Ek olarak dil eğitimi ve insanları güçlendirme (kendi kendi öğrenmeyi kazandırma gibi) çalışmaları bireylerin sosyal yeteneklerini güçlendirir. Cinsiyet ayrımcılığı eğitimlerinde olduğu gibi aşağıdaki konular farklılık eğitimi içinde birer hedeftirler. Bilgi : Konu hakkında sunulacak dokümanların hazırlanması. Bilginin taşınması: Farklılık yönetimi ile ilgili işler hakkındaki bilgilerin diğerlerine aktarılması. Know How (nasıl yapılacağını bilmek): Farklılık ile ilgili teorik bilgilerin uygulanabilir belirlenmesi. 227 bir eğitime nasıl entegre edileceğinin 228 Mesleki ve Teknik Eğitimde Cinsiyet Eşitliği ve Çeşitlilik 4 H e d e f G r u p l a r Farklılık yönetiminin herkese ve her kuruma mutlaka yararı vardır. Katılımcılar homojen grup eğitimlerinden bile yarar sağlayabilirler. Eğitim konuları hedef grupların durumuna göre düzenlenmelidir. Farklılık kavramı mümkün olan en geniş şekli ile sunulmalıdır. Din,yaş,etnik orijin, cinsiyet, sosyal anlayışlar ve diğer karakteristikler katılabilir. Eğitime katılan çalışanların farklı orjinlerden ve kuramlardan olması sonucu daha olumlu etkilemektedir. Hedef grupların eğitim malzemelerinin, yöntemlerin ve içeriklerin seçiminde mutlaka etkisi olmalıdır. Günlük çalışma ve özel hayatlar hatta geçmiş bilgiler işe dahil edilmelidir. Dolayısıyla Eğitim faaliyetlerini tanıtmak için “açık günler” düzenlemek tavsiye edilebilir. Sonuçta, insanlar kendi beklentilerini bunlarla karşılaştırabilirler. Dahası eğitimcilerin çalışmalarını genel eğitim planları üzerine yapmaları onları da bir düzene sokacaktır. 229 230 Mesleki ve Teknik Eğitimde Cinsiyet Eşitliği ve Çeşitlilik 5 E ğ i t i m i n t ü r l e r i s ü r e s i v e e ğ i t i m Eğitimin süresi hedef gruplara ve onların beklentilerine, yeteneklerine ve donanımlarına bağlıdır. Özellikle farklılık yönetimi eğitimlerinde aşağıdaki türde eğitimler genel olarak kullanılmaktadır. Hafta sonu seminerleri, Küçük gruplara özel refakat (Koçluk yöntemi), İkili eğitimler, Atölye çalışmaları, Pilot projeler yaptırmak, Konferanslar. Hafta sonu seminerleri bazen açık hava çalışmaları ile beraber yapılmaktadır. Bu tür seminerlerin amacı katılımcıları daha duyarlı ve bilinçli yapmak içindir. Bunlar kabullenmeyi geliştirir ve insanı gelişmeye hazır hale getirir. İkili eğitimlerde katılımcılar eğitimci rolü de üstlenebilirler. Eğitimciler koç ve yönlendirici rolü üstlenmelidirler. Bu yol hem eğitim sırasında hem de eğitim sona erse bile kendi kendine ve kültürler arası öğrenmeyi sağlayabilir. Dolayısıyla, bu yolla kişilerin güçlü yönleri ortaya çıkabilir ve yardımlaşma unsurları da işe katılmış olur. Eğitimcilerin en önemli işlerinden birisi yardımlaşma ortaklığını sağlamaktır. Kendi kendine öğrenme (Self Directed Learning) ve diğer öğrenme yöntemleri arasındaki farkları ortaya koymaktır. 231 232 Mesleki ve Teknik Eğitimde Cinsiyet Eşitliği ve Çeşitlilik 6 Y ö n t e m l e r Yeni yöntemlerin yerleştirilmesi ve yöntemlerin sentezi, farklılık yönetimi için ek değer demektir. Bunlar katılımcıların düşüncelerini ve fikirlerini genişletebilir. Öğrenme yöntemleri öğrenci merkezli olmalı. Eğitici ile öğrenciler arasında kabul, saygı ve güveni aşılamalıdır. Farklılık yönetimi ve cinsiyet ayrımcılığı konuları ele alınırken çok-disiplinli olma gerekliliği akılda tutulmalıdır. Cinsiyet ayrımcığında anlatılan yöntemler farklılık yöntimi için de kullanılabilir. Aşağıdaki anlatım Wolf Rainer Leenen 18 tarafından verilen başka bir yaklaşımını – “ideal eğitim tasarım süreci”ni göstermektedir. Durum analizi, Program tasarımı, Gerçekleştirme, Değerlendirme ve uyarlama. İlk maddede katılımcıların tanımlanması ve beklentilerinin alınması, ihtiyaçları ve özel isteklerin belirlenmesini, ikinci madde program tasarım aktivitelerini, yani hedeflerin seçimi, içerikler, yöntemler ve enstrümanlar ve kaynak yönetimini, üçüncü madde değerlendirme ve iyileştirme ile eğitimin gerçekleştirilmesidir. Farklılık yönetimi uzun bir süreç olduğu için aksiyon planının yerleştirilmesinde göstergelerin tanımlanması ve etki ölçümü anahtar rol oynamaktadır. Göstergeler kişiye ve organizasyonlara özel olmalıdır. Şirketler için bunlar çalışma iklimi, satıcıtüketici ilişkileri, müşteri ve benzeri konular olabilir. Bir önceki bölümde gösterilen kurumlarda farklılık yönetiminin yerleşmesinde yukarıdan-aşağı ve aşağıdan-yukarı , anahtar unsurlardır. İlk maddede hedeflerin anlaşılması, son maddede de etkilerin anlaşılması daha ileri bilinç sağlamakta ve sürekli gelişen bir süreç oluşturmaktadır. 18 Leenen, Wolf Rainer: Interkulturelles Training – Anmerkungen zur Entstehung, Typologie und Methodik, in: Interkulturelle und antirassistische Trainings – aber wie?, Nordrhein-Westfalen, 2001, S. 20 233 234 Mesleki ve Teknik Eğitimde Cinsiyet Eşitliği ve Çeşitlilik 7 İ ç e r i k l e r Farklılık yönetimi eğitimi çok geniş konuları içerebilir. Bazı tipik konular aşağıdaki gibi olabilir: Farklılığa giriş( Tanımlamalar, terimler, kanunlar v.s.). Farklılık-ilgili ihtiyaç ve davranışların anlaşılması ve analizi. Uygulamalı farklılık yönetimi (düzenlemeler, yöntemler, farklılık duyarlı iletişim, eşit fırsatlar gerçeğinin oluşturulması, …) Sosyalleşme ve çoklu-disiplin ( klişeler, beklentiler ve ihtiyaçlar ile bunlardan nasıl faydalanılacağı) Katılımcılar tarafından seçilen farklılık-duyarlı eğitim programları gibi özel başlıklar. Sosyal yetenekleri geliştirmek için genel başlıklar ( karmaşa, korku yönetimi, kültürler arası iletişim gibi ). Kendi kendine öğrenmeyi becermek, dil ve iletişim yeteneklerini geliştirmek, yardımlaşma temelli çalışma teknikleri. 235 …… 236 Mesleki ve Teknik Eğitimde Cinsiyet Eşitliği ve Çeşitlilik 8 A r a ç l a r v e m a l z e m e l e r Bu dokümanın “El Kitabı” (Bölüm 3) kısmı farklılık yönetiminde kullanılabilecek değişik malzemeler sunmaktadır. Cinsiyet ayrımcılığı eğitiminde kullanılan malzemelerin de çoğu bunlarla örtüşmektedir. Özellikle farklılık eğitimi için kullanılan malzemeler şunlar olabilir: Sorular, Öz yansımalara dayalı egzersizler, Senaryolar oluşturup, ilgililere roller vermek, Görsel ve işitsel eğitim malzemeleri, Cinsiyetle ilgili kritik olayların analizi Cinsiyet eşitliği ve çeşitlilik konusunda Türkiye için en uygun eğitim malzemeleri hitap edilen kitleye ve bölgeye göre değişmektedir. Eğitim seviyesi düşük kişiler için en ideal eğitim malzemesi , DVD ile bir olay seyrettirmek ve daha sonra olay üzerinde etkileşimli analiz yapmak veya doğrudan muhataplarına öğretmenler aracılığı ile anlatmaktır. Eğitim seviyesi daha yüksek kişiler için ise özel senaryolar yazılıp bu senaryolara göre roller dağıtılarak oyun icra edilir. Sonuçta katılımcılar tarafından oyundaki davranışlar tartışmaya açılır. Bölüm 3 de cinsiyet ve farklılıklar ilgili örnek oyunlar görülmektedir. Bazı oyunlar tercümelerden alınmış 9 oyun ise (3.1.5, 3.2.7, 3.3.2, 3.4.2,3.5.3, 3.6.3, 3.7.1, 3.8.20 ve 3.9.1) Türkiye deki olaylar dikkate alınarak proje ekibi tarafından yazılmıştır. Bunlar dışında güncel olaylar dikkate alınarak yeni senaryolar yazılabilir.Çünkü cinsiyet konusu ülkeden ülkeye değişen, hatta 237 bölgeden bölgeye değişen özelliklere sahiptir ve bu nedenle bölgeye göre eğitim malzemeleri , konu ve yöntem öğretici tarafından belirlenmelidir. 238 Mesleki ve Teknik Eğitimde Cinsiyet Eşitliği ve Çeşitlilik 239 240 Mesleki ve Teknik Eğitimde Cinsiyet Eşitliği ve Çeşitlilik BÖLÜM 6 Literatür taraması ve İlgili Internet Adresleri 241 242 Mesleki ve Teknik Eğitimde Cinsiyet Eşitliği ve Çeşitlilik 1 T ü r k i y e d e k i C i n s i y e t E ş i t l i ğ i v e Ç e ş i t l i l i k İ l e i l g i l i Ya y ı n l a r v e R a p o r l a r “Equal opportunities for men and women in Turkey” Speech by Vladimir Špidla, Member of the European Commission responsible for Employment, Social Affairs and Equal Opportunities. March 06, 2006 Ankara “Achieving the Lisbon Goal Country Report: Turkey” by Ms Milena Corradini , ETF Country manager for Turkey and others http://www.referenet.org.uk Strategy of Population/Development and Education of Women” Report, Prof Dr Mine Gogus Tan, Turkish Academy of Science http://www.tuba.gov.tr “Gender and Equality from a Constitutional Perspective- The Case of Turkey” by Hilal Elver, University of California , Santa Barbara, USA , paper 39, 2006 “Challenges Gender Equality in Turkey “by Lisa Pavon - Woolf , Director of Employment and Social Affairs European Commission Horizontal and International Affairs, May 2005, Elazıg- Turkey “Recent Developments Regarding Gender Equality In Turkey” Turkish Embassy in Sweden (Stockholm) “Placement of Women Training in the Non-Formal Education in Turkey” by Prof. Dr Yuksek Kavak, Journal of Ministry of National Education, Number 144, pp: 3138 “Data within Gender and Development’s TEK-SAV and GLOBAL Country report about Turkish education and training system” “Final Report on the 49th Session of the Commission on the Status of Women http://www.ksgm.gov.tr “Türk Toplumunda Cinsiyet Eşitliği -Gender Equality in the Turkish Community” pp presentation. Fatma KARAKOÇ, the Prime Ministry General Directorate of Women Status, June 2008 243 1 . 1 C i n s i y e t E ş i t l i ğ i v e Ç e ş i t l i l i k l e İ l g i l i I n t e r n e t S i t e l e r i Mesleki ve Teknik Eğitimde Cinsiyet Eşitliği ve Çeşitlilik Projesi http://www.gender-and-diversity.eu/trkce/ho-geldiniz/682.htm Gendernet Projesi (Transfer Edilen Proje) http://www.gendernet.at/opencms/opencms/gnet/de/ Başbakanlık Kadının Statüsü Genel Müdürlüğü www.ksgm.gov.tr/ Türkiye de Kadın Bilgi Ağı http://www.die.gov.tr/tkba/istatistikler.htm Kadın Girişimcileri Destekleme Projesi http://www.kadindestek.org Milli Eğitim Bakanlığı Kız Teknik Öğretim Genel Müdürlüğü http://ktogm.meb.gov.tr/ Milli Eğitim Bakanlığı Ticaret ve Turizm Eğitimi Genel Müdürlüğü http://ttogm.meb.gov.tr/ Çıraklık ve Yaygın Eğitim Genel Müdürlüğü http://cygm.meb.gov.tr/ MEB Eğitim Araştırma ve Geliştirme Daire Başkanlığı http://earged.meb.gov.tr/ Mesleki Eğitim ve Öğretim Sistemini Güçlendirme Projesi (MEGEP) http://megep.meb.gov.tr/indextr.html Türk İş Kurumu (İstihdamda Kadınlar ve Kadın destek pojeleri) http://www.iskur.gov.tr 244 Mesleki ve Teknik Eğitimde Cinsiyet Eşitliği ve Çeşitlilik Türk İstatistik Kurumu (Cinsiyetle ilgili istatistik Bilgiler İçin) http://www.tuik.gov.tr/PreTablo.do?tb_id=25&ust_id=8 Üniversite Kadın Sorunları Araştırma ve Uygulama Merkezleri http://www.ksgm.gov.tr/uni.html İstanbul Üniversitesi Sorunları Araştırma ve Uygulama Merkezi http://www.istanbul.edu.tr/merkezler/webkaum/1htm.html Hacettepe Üniversitesi Kadın Sorunları Uygulama Ve Araştırma Merkezi, http://www.huksam.hacettepe.edu.tr/Turkce/Default.php Ankara Üniversitesi Kadın Sorunları Araştırma ve Uygulama Merkezi http://kasaum.ankara.edu.tr/ EKAM – Ege Üniversitesi Kadın Sorunları Araştırma Ve Uygulama Merkezi http://ekam.ege.edu.tr İstanbul Kadın Araştırmaları Merkezi http://www.ikam.org/demo/index.php KA-DER – Kadın Adayları Destekleme ve Eğitme Derneği http://www.ka-der.org.tr Kadın Çalışmaları Dergisi (İBB-KKM İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kadın Koordinasyon Merkezi) http://www.kadincalismalari.org Yurt Dışındaki Bazı Kadın ve Cinsiyet Eşitliğini Destekleyen Kurumlarının Internet sitesi http://www.ikam.org/demo/default.php?sayfa=linkler Ege Üniversitesi Kadın Sorunları Araştırma ve Uygulama Merkezi http://ekam.ege.edu.tr/index2.html 245 Türkiye Kadın Girişimcileri Derneği http://www.kagider.org Uçan Süpürge http://www.ucansupurge.org Avrupa Komisyonu Türkiye Delegasyonu http://www.avrupa.info.tr/DelegasyonPortal.html?LanguageID=1 Toplumsal Cinsiyet Eşitliği konusunda Avrupa Komisyonu seçilmiş projeleri http://ec.europa.eu/employment_social/gender_equality/gender_mainstreaming/ work_programme_en.html Avrupa Birliği Toplumsal Cinsiyet Çerçeve Stratejisi http://europa.eu/scadplus/leg/en/cha/c10932.htm Avrupa Konseyi Kadın Erkek Eşitliği Yönetim Komitesi http://www.coe.int/t/e/human_rights/equality European Women’s Lobby http://www.womenlobby.org/site/form_3.asp 246 Mesleki ve Teknik Eğitimde Cinsiyet Eşitliği ve Çeşitlilik 1 . 2 Ya r a r l a n ı l a n K a y n a k l a r Abell, Paul, Die Evaluation von Antidiskriminierungs-Trainingsmaßnahmen in den Niederlanden, in: Interkulturelle und antirassistische Trainings – aber wie ?, Nordrhein-Westfalen, 2001 Bamberger, Albert, Kretz, Karoline, Taboga, Mario, Grundlagen des Diversity Management, Proseminararbeit, Wien, 2004 Bauer, Annemarie, Böke, Ariane, Kenkenberg, Ulrike, Diversity-Management, Venlo, 2003 Bergemann, Niels, Sourisseaux, Andreas L.J. Sourisseaux (Hrsg.), Interkulturelles Management, 2. Aufl., Heidelberg 1996 Bergmann, Nadja, Pimminger, Irene, Praxishandbuch Gender Mainstreaming, Konzept Umsetzung Erfahrung, Wien 2004 BEST (Hrsg.): various materials on gender mainstreaming and diversity management, www.best.at BMUK (Hg.): Leitfaden zur Darstellung von Frauen und Männern in Unterrichtsmitteln. Wien 1999; http:// www.bmukk.gv.at/schulen/unterricht/ba/leitfaden.xml BMBWK (Hg.): Unterrichtsprinzip „Erziehung zur Gleichstellung von Frauen und Männern“. Informationen und Anregungen zur Umsetzung ab der 5. Schulstufe. Erstellt von EfEU, Wien 2003 Frauenbüro der Stadt Wien, MA 57 (Hrsg.), Leitfaden Gender Mainstreaming, 2. Aufl., Wien, 2003 Gender Mainstreaming Support Committee (JämStöd): Gender Mainstreaming Manual. A book of practical methods from the Swedish, SOU 2007:15. 247 Keller, Evelyn Fox: Feminism and Science. New York 1992 Leenen, Wolf Rainer: Interkulturelles Training – Anmerkungen zur Entstehung, Typologie und Methodik, in: Interkulturelle und antirassistische Trainings – aber wie?, Nordrhein-Westfalen, 2001, S. 20. Lorber, Judith: Gender- Paradoxien. Opladen 1999; Kap. 1: „Die Nacht zu seinem Tag“ : Die soziale Konstruktion von Gender; 55- 83 Merz, Veronika: Salto, Rolle, Pflicht und Kür. Zürich 2001 248 Mesleki ve Teknik Eğitimde Cinsiyet Eşitliği ve Çeşitlilik 1 . 3 T r a n s f e r E d i l e n G e n d e r n e t P r o j e s i n i n I n t e r n e t B a ğ l a n t ı l a r ı Mesleki ve Teknik Eğitimde Cinsiyet Eşitliği ve Çeşitlilik Projesi http://www.gender-and-diversity.eu/trkce/ho-geldiniz/682.htm Gendernet Projesi (Transfer Edilen Proje) http://www.gendernet.at/opencms/opencms/gnet/de/ Başbakanlık Kadının Statüsü Genel Müdürlüğü www.ksgm.gov.tr/ Türkiye de Kadın Bilgi Ağı http://www.die.gov.tr/tkba/istatistikler.htm Kadın Girişimcileri Destekleme Projesi http://www.kadindestek.org Milli Eğitim Bakanlığı Kız Teknik Öğretim Genel Müdürlüğü http://ktogm.meb.gov.tr/ Milli Eğitim Bakanlığı Ticaret ve Turizm Eğitimi Genel Müdürlüğü http://ttogm.meb.gov.tr/ Çıraklık ve Yaygın Eğitim Genel Müdürlüğü http://cygm.meb.gov.tr/ MEB Eğitim Araştırma ve Geliştirme Daire Başkanlığı http://earged.meb.gov.tr/ Mesleki Eğitim ve Öğretim Sistemini Güçlendirme Projesi (MEGEP) http://megep.meb.gov.tr/indextr.html 249 Türk İş Kurumu (İstihdamda Kadınlar ve Bayan destek pojeleri) http://www.iskur.gov.tr Türk İstatistik Kurumu (Cinsiyetle ilgili istatistik Bilgiler İçin) http://www.tuik.gov.tr/PreTablo.do?tb_id=25&ust_id=8 Üniversite Kadın Sorunları Araştırma ve Uygulama Merkezleri http://www.ksgm.gov.tr/uni.html İstanbul Üniversitesi Kadın Sorunları Araştırma ve Uygulama Merkezi http://www.istanbul.edu.tr/merkezler/webkaum/1htm.html Hacettepe Üniversitesi Kadın Sorunları Uygulama Ve Araştırma Merkezi, http://www.huksam.hacettepe.edu.tr/Turkce/Default.php Ankara Üniversitesi Kadın Sorunları Araştırma ve Uygulama Merkezi http://kasaum.ankara.edu.tr/ EKAM – Ege Üniversitesi Kadın Sorunları Araştırma Ve Uygulama Merkezi http://ekam.ege.edu.tr İstanbul Kadın Araştırmaları Merkezi http://www.ikam.org/demo/index.php KA-DER – Kadın Adayları Destekleme ve Eğitme Derneği http://www.ka-der.org.tr Kadın Çalışmaları Dergisi (İBB-KKM İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kadın Koordinasyon Merkezi) http://www.kadincalismalari.org Yurt Dışındaki Bazı Kadın ve Cinsiyet Eşitliğini Destekleyen Kurumlarının Internet sitesi 250 Mesleki ve Teknik Eğitimde Cinsiyet Eşitliği ve Çeşitlilik http://www.ikam.org/demo/default.php?sayfa=linkler Ege Üniversitesi Kadın Sorunları Araştırma ve Uygulama Merkezi http://ekam.ege.edu.tr/index2.html Türkiye Kadın Girişimcileri Derneği http://www.kagider.org Uçan Süpürge http://www.ucansupurge.org Avrupa Komisyonu Türkiye Delegasyonu http://www.avrupa.info.tr/DelegasyonPortal.html?LanguageID=1 Toplumsal Cinsiyet Eşitliği konusunda Avrupa Komisyonu seçilmiş projeleri http://ec.europa.eu/employment_social/gender_equality/gender_mainstreaming/ work_programme_en.html Avrupa Birliği Toplumsal Cinsiyet Çerçeve Stratejisi http://europa.eu/scadplus/leg/en/cha/c10932.htm Avrupa Konseyi Kadın Erkek Eşitliği Yönetim Komitesi http://www.coe.int/t/e/human_rights/equality European Women’s Lobby http://www.womenlobby.org/site/form_3.asp Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Kadın Çalışmaları Ana Bilim Dalı Web: www.ankara.edu.tr/institutes/sosyal Atılım Üniversitesi Kadın Sorunları Araştırma ve Uygulama Merkezi Adres: Kızılcaşar Köyü İncek /ANKARA 251 Başkent Üniversitesi Kadın-Çocuk Sağlığı ve Aile Planlaması Araştırma ve Uygulama Merkezi (BUKCAM) Çankaya Üniversitesi Kadın Sorunları Araştırma ve Uygulama Merkezi Adres: Çankaya Üniversitesi Öğretmenler Cad. No:14 06530 Balgat/ANKARA Gazi Üniversitesi Kadın Sorunları Araştırma ve Uygulama Merkezi Adres: G.Ü. Tıp Fak.E Blok Kat:9 Beşevler/ANKARA P.K. 06500 email: nesrinc@gazi.edu.tr ODTÜ Kadın Çalışmaları Ana Bilim Dalı Başkanlığı Web: www.gws.metu.edu.tr Çukurova Üniversitesi Kadın Araştırma ve Uygulama Merkezi Adres: Çukurova Üniversitesi 01330 Yüreğir/ ADANA Ege Üniversitesi Kadın Çalışmaları Ana Bilim Dalı Başkanlığı Web: www.sosbilen.ege.edu.tr Yüzüncü Yıl Üniversitesi Kadın Sorunları Araştırma Merkezi (YUKAM) Adres: Yüzüncü Yıl Üniversitesi Kampüs / VAN Muğla Üniversitesi Kadın Çalışmaları Araştırma ve Uygulama Merkezi (MÜKAMER) Adres: Muğla Üniversitesi Rektörlüğü 48000 Kötekli/MUĞLA Aktif İş Kadınları Derneği (AKİKAD) Adres: Etimesgut Belediyesi Kent Konseyi Başkanlığı Piyade Mah. İstasyon Cad. No:215 Etimesgut/ANKARA Aktif Kadın Çalışmaları Derneği Adres: GMK Bulvarı 63/2 Maltepe/ANKARA Web: www.aktifkadin.org 252 Mesleki ve Teknik Eğitimde Cinsiyet Eşitliği ve Çeşitlilik Ankara Girişimci İş Kadınları ve Destekleme Derneği (ANGİKAD) Adres: Çetin Emeç Bulvarı 1332. Cad.1333. Sok. No: 17-5 06460 Öveçler / ANKARA Ankara Soroptimist Kulübü Adres: Demirfırka Mah. Kale Kapısı Sok. No:11 Ulus / ANKARA Kadın ve Genç Girişim Merkezi Derneği Adres: Ziya Gökalp Cad. 28/8 Kızılay / ANKARA Kadının Sosyal Hayatını Araştırma ve İnceleme Derneği Adres: Hafta Sok. 12/4 G.O.P/ANKARA web: www.kasaid.org Başkent Kadın Platformu Derneği Adres: Gazi Mustafa Kemal Bulvarı Gülseren Sokak No: 22/4 ANKARA Çağdaş Yaşamı Destekleme Derneği Ümitköy-Çayyolu Şubesi Adres: 8. Cad. Köyiçi 449/4 Sok No:4/1 06810 Çayyolu/ANKARA Çamlıca Kız Liseliler Derneği (Çamlıca Girl's School Association) Adres: Necatibey Cd. Semker Ap. No:44/26 06430 Sıhhiye/ANKARA Kadınları Koruma ve Dayanışma Derneği (The Association for the Protection of Women Rights) Adres: Sedat Simavi Sk. No:8/26 Çankaya/ANKARA Kız Teknik Öğretmenler Derneği (Association for the Graduates of Girl's Technical Teachers Schools) Adres: GMK Bulvarı Yıldız Apt. No: 123/10 Maltepe/ANKARA Tüm Kadın Lobisi Derneği Adres: Büklüm Sok. 50/7 Kavaklıdere / ANKARA Web: www.tukal.org 253 Türk Dünyası Kadınları Dostluk ve Dayanışma Derneği (TÜDKAD) Adres: Ehlibeyt Mh. Ceyhun Atıf Kansu Cd. No:104 A-2 Blok Kat:7 D:44 BalgatANKARA Web: www.tudkad.org Çağdaş Kadın ve Gençlik Vakfı (The Fondation of Contemporary Women and Youth) Adres: Tıp Fakültesi Cad. No:243 Tuzluçayır Mamak/ANKARA Anadolu Çağdaş Eğitim Vakfı (ANAÇEV) Adres: Kennedy Caddesi No:53/3 K. Esat /ANKARA Kadın Dayanışma Vakfı Adres: Mithatpaşa Cad.No:10/11 Sıhhiye/ANKARA Türk Üniversiteli Kadınlar Derneği Ankara Şubesi Başkan: Esma Nilgün NAZİLLİ Adres: Başak Sk. No:43/1 06660 Küçükesat/ANKARA Web: www.tukd-ankara.org.tr Türkiye Aile Planlaması Derneği (Family Planing Association of Turkey) Adres: Cemal Nadir Sokak No:11/4 06680 Çankaya-ANKARA Türkiye Kadın Dernekleri Federasyonu (TKDF) Adres: Akay Cad. No:15/2 06660-Bakanlıklar/ANKARA Web: : www.tkdf.org.tr Türkiye Yardımsevenler Derneği (Turkish Relief Association) Adres: Dr.Mediha Eldem Sk. No:67 06640 Kocatepe/ ANKARA Web: www.tyardimsevenlerdernegi.org.tr TOBB Kadın Girişimciler Kurulu Adres: Atatürk Bulvarı No:149 06640 Bakanlıklar/ANKARA 254 Mesleki ve Teknik Eğitimde Cinsiyet Eşitliği ve Çeşitlilik Web: www.kadingirisimciler.org.tr Aileyi Koruma ve Destekleme Derneği Adres1: İhlas Marmara evleri I.Kısım 31. Blok D:8 K:3 Yakuplu/İSTANBUL Adres 2:Çatalçeşme Sok. Üretmen Han No: 26-27 D:219 Cağaloğlu-İSTANBUL Ayrımcılığa Karşı Kadın Hakları Derneği (AK-DER) Adres: Millet Cad. Hale Apt. No:21/1 K:5 D:7 Aksaray/İSTANBUL Web: www.ak-der.org Kadın Adayları Destekleme ve Eğitme Derneği KA-DER Adres: İrfan Baştuğ Sok. Yuva 5 Apt. D:15/7 80280 Esentepe/İSTANBUL Web: www.ka-der.org.tr Kadın Girişimciler Derneği (KAGİDER) Adres: Mecidiyeköy Mah. Derebey Cd. No:41 Kat:2-3 Ortaköy/İSTANBUL Web: www.kagider.org Kadın Sağlıkçılar Dayanışma Derneği (KASAD-D) Adres: Hoca Üveys Mah. Koca Sinan Cad. Sinan Apt. No:59 D:1 Fatih /İSTANBUL Web: www.kasad-d.org.tr Türk Hukukçu Kadınlar Derneği Adres: Kurtuluş Cd. Abant Apt. No:82-84 D:1 80240 Kurtuluş/İSTANBUL Türk Üniversiteli Kadınlar Derneği Adres: Elmadağ Cd.No:12/1 80230 Şişli/İSTANBUL Web: www.tukd.org Türkiye İş Kadınları Derneği (TİKAD) Adres: Yeni Gelin Sokak No.24 Kat:5 D:14 Dikilitaş-Beşiktaş/İSTANBUL 255 Uluslararası Hukukçu Kadınlar Federasyonu (FIFCJ) Adres: Söğüt Sokak No:3/16 4. Levent 34330 İSTANBUL İstanbul Barosu Kadın Hakları Merkezi Adres: Beyoğlu İstiklal Cad. Orhan Apaydın Sok. Baro Han No:20 Kat:2 80050 İSTANBUL Web: www.İSTANBULbarosu.org.tr İstanbul Kadın Araştırmaları Merkezi Adres: Hamidiye Cad., Çelik Han, No:16, Kat:4, Sirkeci 34155 İSTANBUL Web: http://www.ikam.org/ TOBB Kadın Girişimciler Kurulu Adres: Mahmutbey Mah.Halkalı Cad. Atlas Sk. NO:4 İSTANBUL Web: www.kadingirisimciler.org.tr Girişimci Kadın Derneği (GİRKADE) Adres: 848 Sok. No. 80 Kat:2/201 Dr. Şevki Uğur İşhanı Kemeraltı - İZMİR Uluslararası Kadınlar Dayanışma Derneği Adres: 1382 Sk.37/13 Lozan Apt. Alsancak / İZMİR web: www.aboutiwsa.com e-mail: ubaradan@aboutiwsa.com Kadın Adayları Destekleme ve Eğitme Derneği KA-DER Mersin Temsilciliği Adres: Fatih Mah. Fındıkpınarı Cad. Çamkoru Sit. No:9 Kuyuluk/MERSİN http://www.gendernet.at/opencms/opencms/gnet/de/leftNav/Fit/Beratung.html http://europa.eu/scadplus/leg/en/cha/c10932.htm http://www.gendernet.at/opencms/opencms/system/galleries/download/EUGenderNet/Manual_Vocational_Guidance.pdf http://library.fes.de/fulltext/id/00551002.htm http://www.gib.nrw.de/service/downloads/tup-AWO-GenderMainstr.pdf 256 Mesleki ve Teknik Eğitimde Cinsiyet Eşitliği ve Çeşitlilik http://ec.europa.eu/employment_social/gender_equality/index_de.html http://www.eurofound.europa.eu/pubdocs/2007/108/en/1/ef07108en.pdf http://www.eubusiness.com/Social/eu-gender-gap/ http://www.apa.org/pi/multiculturalguidelines/conclusion.html http://www11.georgetown.edu/research/gucchd/nccc/documents/Checklist.SIDSID.pdf http://www.apa.org/pi/multiculturalguidelines/conclusion.html http://www.ericdigests.org/pre-925/issues.htm http://www.schoolcounselor.org/content.asp?contentid=173 http://www.gendermainstreaming-cop.eu/node/196 257 258 Mesleki ve Teknik Eğitimde Cinsiyet Eşitliği ve Çeşitlilik 259 260
