anksiyete bozuklukları

ANKSİYETE
BOZUKLUKLARI
Dr. Şeyda Ökdem
Ekim 2014
Anksiyete
Anksiyete
ANKSİYETE (KAYGI) BOZUKLUKLARI
-“Sıkıntı geliyor, tıkanıyorum. Bunalıyorum ve boğulacak gibi
oluyorum”.
-“Telefon ya da kapı çalsa hemen çok heyecanlanıyorum ve
kalbim hızla çarpmaya başlıyor. Çocuklarımın ya da
yakınlarımın başına kötü bir şey gelmiş olabileceği düşüncesi
ile çok endişeleniyorum”.
-“Nedensiz yere kalbim kötü kötü çarpıyor. Hemen aklıma kötü
hastalıklar geliyor ve bende de mutlaka bir kalp hastalığı var
diye düşünüyorum.
Hastanelere kaç kez gidip çeşitli tetkikler yaptırdım. Doktorlar
bir şeyim olmadığını söyledikleri halde aynı belirtiler tekrar
tekrar oluyor. Tıbba inancım kalmadı”.
-“Öyle şiddetli sıkıntı basıyor ki öleceğim, çıldıracağım ya da aklımı
kaybedeceğim diye çok korkuyorum.
Yerimde duramıyorum. Nefesim daralıyor, titriyorum, üşümeürperme geliyor, başım dönüyor. Bu nedenlerle acil servislere
koşturduğum oluyor”.
• Tüm bu gözlenen durumların nedeni
psikolojik olabilir.
•
Psikiyatride anksiyete dediğimiz
duygulanım hali, tüm bu belirtilere neden
olabilir.
Anksiyetenin Psikoanalitik anlamı
• İnsan biyolojik yada ruhsal dürtülerini
her istediği anda, istediği yerde ve
biçimde doyuramaz
• Çocukluktan itibaren gereksinimlerin
doyurulması için belli zaman ve yerlerin
olduğunu, beklemeyi ya da kimilerinden
vazgeçmeyi öğreniriz.
• Çocukluğun ilk yıllarında haz ilkesi
egemendir (Pleasure)
• Haz ilkesi yerini gerçeklik ilkesine
bırakır (Reality)
• Ancak dürtüler yok olmaz, gelişir ve
davranışlarımızı etkiler.
•Doyum arayan dürtüler
ve bunların doyum arama
davranışı
Dürtülerin çevresel
koşullara uygun
bir biçimde
doyumunu
sağlamaya
çalışmak
ve gerçeklere
uyma
zorunluluğu
Çocukluktan beri
kişilikte yer alan
ana-baba ve toplum
yasakları, yargıları ve
ahlak değerleri
Alt Benlik
Benlik
Üst Benlik
Anksiyete;
Korku;
Dışarıdan gelen bir tehlikeye
karşı duygusal tepkidir.
Nesnel bir tehlikeye karşı
uyarılıştır.
Bilinçdışı olan, nesnesi
birey tarafından
tanınmayan, içten gelen
tehlikelere karşı tepkidir.
Anksiyete evrensel bir yaşantıdır.
Yaşam boyu olumlu-olumsuz durumlar
veya değişimler belirli derecede
anksiyete yaratabilir.
Bireylerin, anksiyete ve
anksiyete yaratan durumlara
karşı toleransı birbirlerinden
farklıdır.
Şiddetli anksiyete,
bireyin duygu durumunu
ve ruhsal yaşantısını
bozarak
panik durumuna yol açabilir.
Anksiyete şiddetinin yoğun olması,
süresinin uzaması ve bireyin
bu belirtilere yoğunlaşması
durumunda günlük yaşamın
sürdürülmesinde sıkıntılar yaşanır.
Anksiyete
Anksiyete,
herkes tarafından
zaman zaman hissedilen bir
duygulanım durumudur.
Bu duygulanım durumu ile
tanışmamış kimse yoktur.
Anksiyetenin olumlu ve olumsuz yönü
İnsanın yaşamını
sürdürebilmesi,
çevreye uyum
gösterebilmesi ve
belirli görevleri yerine
getirmesinde itici güç
olması
Kişinin işlevselliğini
bozmaya başladığı
noktadan itibaren sorun
olmaya başlaması.
Belirtiler
Kişinin mesleki ve ailevi
yaşantısını etkilemeye
başlamışsa
En az 6 aydır bu durumu
yaşıyorsa
Bu duygulanımını
kontrol edemiyor ve
başa çıkamıyorsa
Gün içinde bireyin çok sık
karşısına çıkıyor ve gününün
büyük bir bölümünü
kapsıyorsa
Bu durum
kişilerarası
ilişkilerinde
zorluklar
oluşturuyorsa
Bu sıkıntılar “Anksiyete Bozuklukları” adı verilen pek
çok davranış bozukluklarının ortaya çıkmasına neden olur.
Anksiyete bozuklukları,fizyolojik, psikolojik,
davranışsal ve bilişsel bulguları içerir.
Bu bozuklukların en temel özellikleri ya anksiyete
belirtilerinin bireyde yoğun olarak bulunması,
ya da fobi, obsesyon, kompulsiyon gibi
belirtilerle anksiyeteden kurtulmaya
çalışma çabasıdır.
Etyoloji
• Biyolojik Teoriler
Fizyolojik tepki, savaş ya da kaç tepkisi
ile aynıdır.
Fizyolojik dengesizlikle karakterize aşırı
uyarılmışlık durumu vardır.
Fiziksel Bulgular
Merkezi sinir sistemi
sempatik sistemi uyarır
Adrenal stimülasyon
Kalp atım hızında artma
Hızlı, yüzeyel solunum
Tükrük salgısında azalma
Aşırı terleme, titreme
El ve ayaklarda soğuma
Kas kontraksiyonları
Mide asidinde artma
Kan glikoz düzeyinde artma
Metabolizmada artma
Pupil dilatasyonu
Psikobiyolojik Faktörler
• Beyindeki noradrenarjik sistem
norefinefrine duyarlıdır.
• Bu bölgenin aktivasyonunu artıran
ilaçlar panik atağa neden olmakta, inhibe
eden ilaçlar ise panik atakları bloke
etmektedir.
Ör.Trisiklik antidepresanlar panik atak
bulgularının azalmasına yardım eder.
• Beynin benzodiazepin reseptör sistemi,
benzodiazepin grubu ilaçlara duyarlıdır.
Nörotransmitter madde Gama amino
bütirik asit (GABA) benzodiazepinlerin
etkisini artırır.
GABA etkisini artıran ilaçlar anksiyeteyi
azaltır, inhibe edenler artırır.
• Kafein, nikotin gibi maddeler;
• santral sinir sistemini uyarır
• sempatik sinir sistemi aktivitesini
artırır
• ve anksiyete düzeyinin yükselmesine
neden olur.
Genetik Teoriler
Anksiyete
bozukluğu
olan
ebeveynlerin
çocuklarında
bu
bozukluğun
gelişme riski
daha
fazladır.
Ailesel bir yatkınlıktan
söz edilmektedir.
Panik boz. olanların 1.
derece yakınları bu
bozukluğun gelişimine 4-7
kez daha yatkındır.
Psikososyal Faktörler
Anksiyete, psikolojik çatışma belirtisidir.
Anksiyete, benlik için bir tehlike sinyalidir
ve ego buna karşı savunma düzeneklerini
harekete geçirir.
Ego, savunma güçlerini kullanamayacak
durumda olduğunda çıplak bir anksiyete
ortaya çıkar.
Davranışsal Faktörler
• Davranışçı kuramcılar anksiyeteyi
öğrenilmiş bir tepki olarak görürler.
• Erken yaşam dönemlerinde yoğun korku
ve stresli olaylar yaşayan bireylerin,
sonraki yaşamlarında yüksek düzeyde
anksiyeteye eğilimli olduklarını öne
sürerler.
• Anne-baba tutumlarının çocukların
davranışlarını etkilediğini belirtirler.
Sınıflama
Anksiyeteli bireyler;
anksiyeteyi hem subjektif bir duygu
olarak yaşarlar
• hem de kas gerginliği ve otonom sinir
sistemi aktivitesine bağlı farklı fiziksel
bulgular gözlenir.
Sınıflama
Psikiyatride, temel belirtisinin anksiyete olduğu bir grup rahatsızlık
Anksiyete Bozuklukları tanı kümesi altında toplanmıştır.
Bu rahatsızlıklar:
• Panik Bozukluğu (Agorafobi ile birlikte- Agorafobi olmadan)
Panik Bozukluğu Öyküsü Olmadan Agorafobi
•
Özgül Fobi
•
Sosyal Fobi
• Obsesif-Kompulsif (Takıntılı-Zorlantılı) Bozukluk
•
Travma (Örselenme) Sonrası Stres Bozukluğu
Akut Stres Bozukluğu
•
Yaygın Anksiyete Bozukluğu’dur.
Belirtiler
Fiziksel belirtiler yoğun olarak görüldüğü için kişiler genellikle acil
servisler ya da dahiliye polikliniklerine başvurmaktadırlar.
Anksiyete Bozukluğu olan kişilerin çoğu fiziksel belirtilerin tedavisi için
dahiliye uzmanlarına, kardiyologlara, gastroenterologlara, göğüs
hastalıkları uzmanlarına, nörologlara vb. başvurmaktadırlar.
Birçok fiziksel / organik hastalık anksiyete ya da anksiyeteye benzer
belirtilere neden olabilir. Bu yüzden diğer tıbbi nedenlerin ayrıntılı bir
şekilde incelenmesi gerekir.
Çok sık ve fazla miktarda kullanılan alkol ve bağımlılık yapıcı maddelerin
de benzer bir duruma yol açtığı bilinmektedir.
• Akut anksiyete durumunda birey yardım
arar.
• Sub akut ya da kronik durumlarda
anksiyete, somatik rahatsızlıklar veya
yetersizliklere neden olabilir.
Bunlar sıcak basması, epigastrik rahatsızlık,
diyare ve konstipasyon olabilir.
Kronik kas gerginliği ve kas iskelet sistemi
ağrılarına yol açabilir.
• Anksiyete aniden ya da yavaş yavaş
başlayabilir.
• Bazı bireyler beklenmedik biçimde akut
anksiyete ile panik bozukluk
yaşayabilirler.
• Bazı bireylerde anksiyete hafif somatik
bulgularla başlar, yaygın anksiyete
bozukluğu ile devam edebilir.
Organik kökenli anksiyete bozuklukları
•
Medikal durumlar veya ilaçların fizyolojik
etkileri ile ilgili olarak orta dereceden
şiddetli düzeye kadar ulaşabilen
anksiyetedir.
Organik kökenli anksiyete
bozuklukları
•
•
Tıbbi durumun ya da tedaviye yanıtın
etkileri ile ilgili sosyal izolasyon
(tıbbi durum, ilaç tedavilerinin
etkileri ya da farklı tıbbi tedaviler
ile) fiziksel rahatsızlığa bağlı uyku
düzeninde bozulma (rahatsızlık
sıkıntı) olası hemşirelik tanılarıdır.
Panik Bozukluk
• Panik Atak; kendi başına bir hastalık değil, değişik
hastalıklarda ortaya çıkabilen bir durumdur.
• Bir grup belirti ile birden başlayıp 10 dakika içinde en
yüksek düzeye ulaşır.
• Yoğun bir korku ve rahatsızlık dönemidir.
• Çarpıntı, kalp atımlarını aşırı duyumsama
• Terleme, titreme veya sarsılma
• Nefes darlığı, boğulma hissi, soluk kesilmesi
• Göğüs ağrısı, baygınlık hissi, ölüm korkusu gibi bulgular
gözlenir.
Panik bozukluğu
• Kendiliğinden panik atakları ile ortaya çıkar.
• Tabloya bazen agora fobi eşlik eder.
• Yeniden panik atağı bekleme, kalp krizi geçirme,
çıldırma korkusu olabilir.
• Ataklar haftada 2-3 kez yinelenme eğilimindedir,
tedaviye yanıt olumludur.
• Tedavide antidepresanlar, anksiyolitikler ve
psikoterapi kullanılır.
Sosyal Fobi
• Bireyin tanıdık olmayan insanlarla karşılaştığında veya
toplumsal etkinlikler sırasında;
• utanç verici davranışlarda bulunacağından
• komik duruma düşeceğinden belirgin ve sürekli olarak
korku duyması durumudur.
Sosyal fobili birey;
• İlişkileri başlatma ve sürdürmede, üstleri ile
konuşmakta, topluluklara katılmakta sorun yaşar.
• Korkusunun aşırı ve anlamsız olduğunun farkındadır.
• Eleştirilmeye, reddedilmeye aşırı duyarlıdır.
• Hakkını savunmakta güçlük çeker, özgüveni düşüktür.
• Tedavide antidepresanlar, duyarsızlaştırma,
yüzleştirme gibi davranışçı psikoterapi kullanılır.
Özgül Fobi
• Korkulan nesne ve durumlar hayvanlar,
fırtına,yükseklik, hastalanma, yaralanma ve ölüm
olabilir.
• Fobik uyaranlarla karşılaşma veya karşılaşma
beklentisi ile aşırı ve anlamsız bir korku yaşanır, panik
atak noktasına gelebilir.
• Fobik durumdan kaçınılır veya yoğun bir bunaltı ile
buna katlanılır.
• Yüzleştirmeye dayanan davranışçı psikoterapi
uygulanır,duyarsızlaştırma amaçlanır.
• Gevşeme teknikleri öğretilir.
Obsesif-Kompulsif Bozukluk
• Obsesyon yineleyici ve zorlayıcı düşünce,
duygu, dürtü ve hayallerdir.
• İçeriği çok basit veya karmaşık olabilir.
• Kompulsiyon sayma, kontrol etme gibi bilinçli
standardize yineleyici düşünce ve davranıştır
• Bir anlamda obsesyonların eyleme dönmüş
biçimleridir.
• Saplantılar kişinin bunaltısını artırırken
zorlantılar ise azaltır.
• Ancak zorlantıya direnme durumu ile sıkıntı
yine artar.
• Rahatsızlık verici dürtü veya düşünce sadece
gerçek yaşam sorunlarına özgü değildir.
Birey bunları baskılamaya çalışır veya başka bir
düşünce veya eylemle etkisizleştirmeye
uğraşır.
Yineleyici Davranışlar
•
•
•
•
•
•
•
El Yıkama
Düzene koyma
Kontrol etme
Dua etme
Sayı sayma
Bazı sözcükleri sessizce söyleme
Dokunmaktan kaçınma
Yineleyici Davranışların Etkileri
• Sıkıntı yaratmasının yanı sıra zaman kaybına
neden olur.
• Günlük yaşam ve mesleki yaşam bozulur
• İlişkiler bozulur.
• Belirtiler çoğunlukla aniden ve stresli bir
olayın ardından ortaya çıkar
• Durumdan utanmak ve saklamak tanı ve
tedaviyi geciktirir.
• Tedavide antidepresanlar ve davranış
psikoterapisi kullanılır.
Post-travmatik stres bozukluğu
• Herkes için travmatik olan duygusal
stresten sonra başlar.
• Birey, gerçek bir ölüm, ölüm tehdidi, ağır
yaralanma, kendisinin veya başkalarının
bütünlüğünü tehdit eden bir olay
yaşamış, karşılaşmış veya tanık olmuştur.
• Bunlara aşırı korku, çaresizlik veya
dehşete kapılma şeklinde tepki verir.
• Olayı tekrarlayıcı biçimde anımsayabilir.
• Olayı düşlerinde yaşayabilir.
• Olayı çağrıştıran durumlarla karşılaşmaktan
yoğun sıkıntı duyar.
• Travma ile ilgili konuşmaktan, ilgili kişiler ve
etkinliklerden kaçınır.
• Eski ilgileri azalır, insanlardan uzaklaşır,
yabancılaşır ve geleceğinin kalmadığı
duygusuna kapılabilir.
•
•
•
•
•
Uykuya dalma ve sürdürmede zorluk yaşar.
Öfke patlamaları olur.
Yoğunlaşmada zorluk gözlenebilir.
Huzursuzluk ve aşırı uyarılma tepkileri olabilir.
Bu belirtilerin bir aydan daha fazla sürmesi ile
tanı konur
• Hastalık belirtileri olaydan kısa bir süre sonra
başlayabildiği gibi çok uzun yıllar sonra da
ortaya çıkabilir.
• Hastalar tam olarak iyileşebilir, hafif
belirtilerle yaşamını sürdürebilir veya daha
kötü bir duruma gelebilir.
• Tedavide destekleme, cesaretlendirme, baş
etme yollarını öğretme yöntemleri kullanılır.
İlaç yararlı olabilir.
Akut Stres Bozukluğu
• Travma yaratan olaydan sonra 1 ay içinde
strese yanıt olarak gelişir.
• Bu bozuklukta sıkıntı verici olayı yaşarken ve
sonrasında çözülme belirtileri görülür.
• Bunlar; uyuşukluk, dalgınlık,tepkisizlik,
yabancılaşma, benliğin ayrışması, travmanın
belli bir kısmını hatırlayamama gibi
belirtilerdir.
Yaygın Anksiyete Bozukluğu
• Bireyin sosyal/mesleki yaşamını önemli ölçüde
etkileyen, çeşitli bedensel belirtilerin eşlik
ettiği, en az 6 ay süren yaygın bir endişe
halidir.
• Birey üzüntüsünü denetlemekte zorlanır.
• Belirtiler; huzursuzluk, aşırı heyecan, kolay
yorulma, zihnin boşalması, uyku bozukluğu
• Tedavide, psikoterapi, ilaç ve destekleyici
terapi birlikte kullanılır.
Hemşirelik Tanıları
– Korkulan obje ya da durum ile karşı karşıya
gelmeye bağlı anksiyete
– Duruma ilişkin kontrol koymada algılanan
yetersizliğe bağlı güçsüzlük
– Panik düzeydeki anksiyete sırasında
ayrışmış algısal alanlarla ilgili duyusal algısal
değişim.
– Aile üyelerinin duygularını ifade etmedeki
yetersizliğine bağlı, aile içi süreçlerde
değişim
– Obsesif-kompulsif bozukluk
– Belirlenen ve yeniden belirlenen hareketler ve
diğer ritualistik davranışları ile ilgili etkisiz
bireysel başetme
– El yıkama, diş fırçalama, duş alma gibi temizlik
işlemleri ile ilgilenmeyi içeren ritualistik
davranışlar ile ilgili deri bütünlüğünde bozulma
potansiyeli
– Duyguları ifade etme ve yakın ilişkiler kurmada
yetersizlik ile ilişkili aile süreçlerinde değişim.
Stresle İlişkili Anksiyete Bozuklukları
• Ümitsizlik duygusu, yetersiz problem çözme
ve başetme becerileri ve üstesinden
gelinemeyen anksiyete ile ilişkili güçsüzlük
• Tekrarlayan kabuslar, rüyasında kendi ölümünü
görmek veya hayal etmek, travmatik olayı
tekrar yaşama korkusu ile ilişkili uyku
düzeninde bozulma
• Travmatik deneyim ile ilişkili benlik
saygısında bozulma
• Duygularını ifade etmedeki yetersizliğine
bağlı kendisine veya başkalarına yönelmiş
şiddet riski.
• Travmatik olay sonrası bireyin dünyayı
tehdit edici olarak algılaması ile ilişkili
spiritüel sıkıntı.
Stres reaksiyonu
•
Akut stresin neden olduğu
durumlar
•
•
•
•
Rahatsızlık ve kaygı-tasa
Keder,İştah kaybı
İmmün sistemin baskılanması
Metabolizmanın artması ve vücut
yağlarının kullanılması
Kısırlık
Enerji mobilizasyonunun ve
enerji kullanımının artması
Kardiyo-vasküler gücün artması
Kardiyopulmoner gücün artması
•
•
•
•
Kronik stresin neden olduğu
durumlar
Anksiyete ve panik atak,
• Depresyon veya melankoli
• Anoreksia veya aşırı yeme
• Enfeksiyonlara karşı direncin
azalması, viral ve bakteriyel
enfeksiyonlara yatkınlığın
artması.
• İnsüline dirençli diyabethipertansiyon
• Amenore, cinsel gücün
kaybı,impotans, ovulasyonun
olmaması
• İrritabilitenin ve bitkinliğin
artması
• Hafızanın ve öğrenmenin
azalması
• Kalp krizi, angina ve kalple ilgili
ani ölüm riskinin artması
• Damarlarda pıhtı ve tıkanma
riskinin artması
• Solunum problemlerinin artması