Mitoz Bölünme - files.eba.gov.tr

HÜCRE BÖLÜNMESİ VE
KALITIM
DÜŞÜNÜN!!!
Boyumuz nasıl uzar? Neden uzar?
Yaralarımız nasıl iyileşir?
Yakın akrabalar neden birbirlerine benzer?
Bu soruların cevabı Hücre’ de saklı.
• Canlıların hücrelerden oluştuğunu biliyorsunuz.
Hücreler Hücre Zarı, Stoplazma ve
Çekirdek olmak üzere üç temel
kısımdan oluşur.
Çekirdek hücrenin yönetim merkezidir.
Kalıtım materyalimiz başka bir deyişle
yönetici moleküller çekirdekte bulunur.
Hücrenin Çekirdeğinde
bulunan kromozomlar
yönetici molekülümüz olan
DNA’yı, DNA’da kalıtsal
özelliklerimizi taşıyan genleri
barındırır.
BİZİ YÖNETEN MÖLEKÜLLER
Saç rengimizden kelliğe, boy uzunluğuna kadar pek
çok özelliğimiz anne ve babamızdan aldığımız genler
tarafından kontrol edilir.
Genler DNA adını verdiğimiz yönetici molekül
üzerinde bulunur. DNA tüm yaşamsal olayları kontrol
eder.
DNA üst üste katlanarak bir paket gibi kromozom
halini alır.
CANLILARDA KROMOZOM SAYISI
-Her canlının kendine özgü bir kromozom sayısı vardır. Tür
içerisinde kromozom sayısı değişmez. Mesela insanların hücreleri
46 kromozomludur.
-Farklı canlıların kromozom sayıları aynı olabilir.
- Kromozom sayısı ile gelişmişlik arasında bir ilişki yoktur.
Kromozom Sayısına Göre Hücreler
Kromozom sayısına göre iki tür hücre vardır.
1. Haploit Hücre (n)
2. Diploit Hücre (2n)
Haploit hücrelerde kromozomlar tekli olarak bulunurken Diploit
hücrelerde kromozomlar çiftler halinde bulunur.
8
Diploit mi? Haploit mi?
• Vücut hücrelerimizde 23 çift kromozom bulunur. Yani vücut
hücrelerimiz 2n=46 kromozomludur. Başka bir deyişle vücut
hücrelerimiz diploittir. ( Kas hücresi, kan hücresi, kemik
hücresi, sinir hücresi vb)
• Üreme hücreleri olan sperm ve yumurta hücresi ise sadece
23 kromozom bulundurur. Yani n=23’tür. Başka bir deyişle
haploittirler.
NOT: Vücut hücrelerimizde bulunan 46 kromozomun 23’ünü
annemizden, 23’ünü de babamızdan aldığımız için 23 çift
kromozom bulunur.
Vücut hücrelerimizde 23 çift (2n=46)
kromozom vardır.
HÜCRE BÖLÜNMESİ
Hayat yolculuğumuza sperm ve yumurtanın
birleşerek oluşturduğu bir hücreden başlarız. Ama
9 ay sonra milyarlarca hücresi olan bir bebek
olarak Dünya’ya geliriz.
• Yetişkinliğe erdiğimizde vücudumuzda
yaklaşık 10 trilyon kadar hücre bulunur.
• Yaralandığımızda yaralarımız günler içerisinde
kapanır ve vücudumuz eski haline döner.
• Bütün bunlar hücrelerimizin kendilerini
yenileme (bölünme) yeteneği sayesinde
gerçekleşir.
Hücre Neden Bölünür?
• Hücrelerin stoplazma miktarı zamanla artar
ve hücrenin hacmi büyür. Yalnız hücre
zarındaki büyüme stoplazmanın büyümesini
bir aşamadan sonra dengeleyemez. Bu
aşamada hücrenin yönetici molekülü olan
DNA hücreye bölünme emri verir ve hücre
bölünür.
Hücre Bölünmesi Ne İşe Yarar?
• Hücre bölünmesi canlılarda üremeyi,
büyümeyi, gelişmeyi ve hasar gören
dokuların onarılmasını sağlar.
• Mitoz Bölünme ve Mayoz Bölünme olmak
üzere iki çeşit hücre bölünmesi vardır.
• Mitoz vücut hücrelerinde, mayoz ise üreme
ana hücrelerinde görülür.
Mitoz Bölünme
• Vücut hücrelerinde görülür.
• Tek hücreli canlılarda üremeyi, çok hücreli
canlılarda büyümeyi ve doku onarımını
sağlar.
• Mitoz hem haploit hem diploit hücrelerde
gerçekleşebilir.
• 2 yeni hücre oluşur. Oluşan hücreler ana
hücrenin aynısıdır. (Sadece daha küçüktür)
• Kromozom sayısı değişmez.
Mitozun Aşamaları
Bitki ve Hayvan Hücresinde Mitozun
Farkı
• Hayvan hücresinde iğ ipliklerini sentriyoller oluşturur. Bitki
hücresinde sentriyol yoktur. İğ ipliklei stolazma tarafından
oluşturulur.
• Hayvan hücresinde stoplazma bölünmesi boğumlanma ile,
bitki hücresinde ise ara plak (ara lamel) oluşumuyla
gerçekleşir.
Mitozun Özellikleri
• Vücut hücrelerinde görülür.
• Kromozom sayısı sabit kalır.
• 2 yeni hücre oluşur. Oluşan hücreler ana
hücreyle aynı özellikleri taşır.
• Mitozla oluşan hücreler daha sonra tekrar
mitoz geçirebilir.
• Bütün canlılarda görülür.
• Yaşam boyu devam eder.
Tüm Hücreler Mitoz Geçirir Mi?
• Vücudumuzda bulunan bazı hücrelerin bölünme
özelliği yoktur. Bunlar sinir, kas, alyuvar ve
üreme(eşey) hücreleridir.
• Alyuvar hücreleri çekirdeksizdir. Bu hücreler
bölünemez ve bir süre sonra ölür. Sinir ve kas
hücreleri ise hiç bölünmezler. Karaciğer hücreleri
gibi bazı hücreler ise normalde bölünmez fakat
yaralanma veya hücre ölümü gibi olaylar sonucu
kaybedilen hücrelerin yenilenmesi amacıyla
bölünürler. Bazı hücrelerde ise bölünme çok hızlı
ve sürekli olur. Örneğin kemik iliği ve embriyo
hücreleri sürekli ve hızlı bölünür
ÜREME
Canlıların kendilerine benzer yeni canlılar
Dünya’ya getirmesine üreme denir.
Üreme:
1. Eşeyli Üreme
2. Eşeysiz Üreme
Şeklinde ikiye ayrılır.
Eşeyli üreme mayoz bölünme ile, eşeysiz üreme
mitoz bölünme ile sağlanır.
Eşeysiz Üreme Çeşitleri
1.
2.
3.
4.
5.
Bölünerek Üreme
Tomurcuklanma ile Üreme
Vejetatif Üreme
Rejenerasyon (Yenilenme) ile Üreme
Sporla Üreme
Bölünerek Üreme
• Tek hücreli canlılarda görülür. (Amip, öglena,
paramesyum)
Tomurcuklanma ile Üreme
• Bira mayası ve hidra gibi canlılarda görülür.
Ana canlının gövdesinde oluşan
tomurcuk bir süre ana canlıya
bağlı yaşar daha sonra koparak
yeni bir canlıyı oluşturur.
Vejetatif Üreme
• Bitkilerin eşeysiz üreme şeklidir.
Toprağa atılan patates
yumrusundan yeni patates
bitkisinin oluşması
Kesilip toprağa sokulan incir dalından
yeni incir ağacının yetişmesi
Rejenerasyonla(Yenilenme) Üreme
Canlının kopan parçasından yeni canlının
oluşmasıdır.
• Canlının kopan bir organı yerine geliyorsa, yeni bir
canlı oluşmuyorsa o sadece yenilenmedir. Yeni bir
canlı oluşmadığı için yenilenme ile üreme değildir.
(Kertenkelenin kopan kuyruğunu yenilemesi gibi..)
Eşeysiz Üremenin Özellikleri
•
•
•
•
İlkel ve basit canlılarda görülür.
Tek bir ata vardır.
Erkek ve dişi birey yoktur.
Eşeysiz üremenin temelini mitoz bölünme
oluşturur.
• Oluşan yavrular tıpa tıp atasına benzer ve
atası ile aynı kalıtsal özelliğe sahiptir ve
kalıtsal çeşitlilik gözlenmez.
Mikroskop Altında Mitoz Görüntüleri
Hayatın İçinde
Mitoz
Mitoz Kek
Mitoz Oje
HAZIRLAYAN:
MEHMET KARAGÜL
FEN BİLİMLERİ ÖĞRETMENİ