MİTOZ KONU ANLATIMI

MİTOZ BÖLÜNME
Hücre bölünmesi tüm canlılarda görülen bir olaydır. Bu olayın amacı hücre
bölünmesinin gerçekleştiği canlı veya hücreye bağlı olarak yeni
hücreler meydana getirmek, yenilenme ve büyümeyi
sağlamaktır. Ayrıca bazı canlılarda yumurta ve sperm gibi eşey
hücrelerini oluşturmaktır. Bir hücrenin bölünmesi için önce hücrenin belli
bir büyüklüğe ulaşması gerekmektedir.
Hücre bölünmesi, bir hücreli canlıların çoğalması, çok hücreli
canlıların büyümesi erkek ve dişi eşey hücrelerinin meydana
gelmesi için gerekli bir olaydır. Hücre bölünmesi vücut hücrelerinde
mitoz, eşey hücrelerini oluşturmak için mayoz olmak üzere iki farklı
şekilde gerçekleşir.
Hücre mitoz bölünme sırasında üstteki şekilde görüldüğü gibi birbirini takip
eden farklı evrelerden geçer
Mitoz Bölünme de dikkat edilecek hususlar
Tek hücrelilerde çoğalma , çok hücrelilerde büyüme için kullanılır.
Yıpranan ve yaralanan hücrelerin iyileşmesi mitoz ile olur.
Oluşan hücrelerin Kromozom bilgisi aynıdır.
Büyüme sırasında mitoz bölünme hızlıdır.
Sinir, Sperm ve Yumurta hücrelerinde mitoz bölünme olmaz.
Bu evreler sırasında; ( Mitoz Evrelerinin Oluşum Sırası Önemlidir)
*Çekirdeğin ve sitoplazmanın bölünmesiyle iki yavru hücre oluşur.
*Hücre bölünmesi öncesinde çekirdekte bulunan ve canlının kalıtsal
özelliklerini taşıyan maddenin (kalıtım maddesi) birer kopyası yapılır.
*Bu kalıtım maddesi mitozun başlangıcında kromozom adi verilen yapılara
dönüşür.
*Mitozun ilk evresinde kromozomlar belirgin halde görülmeye baslar.
*Daha sonraki evrelerde hücrenin ortasında dizilen kromozomlar, hücrenin
karşılıklı kutuplarına doğru hareket eder.
*Böylece oluşacak hücrelerin ikisi de kromozomların, dolayısıyla kalıtım
maddesinin birer kopyasını almış olur.
*Bu şekilde çekirdek bölünmesini tamamlayan hücre, sitoplazma
bölünmesine geçer.
*Sitoplazma bölünmesi sırasında hayvan hücresi ortadan ikiye boğumlanır
ve mitoz bölünme tamamlanır.
Bitki hücresinde ise hücrenin ortasında ara lamel adi verilen bir yapı
oluşarak hücre ikiye bölünür. Mitoz bölünmede, ana hücreden iki yavru
hücre oluşur. Oluşan bu hücreler ana hücre ile ayni sayı ve
özellikteki kromozomları içerir. Vücut hücreleri anne ve babadan gelen
kromozom çiftlerine sahiptir. Bir takim halinde kromozom içeren hücreler
"n" ile gösterilir. Bir takim (n) anneden, bir takim (n) babadan gelmek
üzere iki takim kromozom bulunduran hücreler ise "2n" ile gösterilir.
Örneğin insanların vücut hücrelerinin kromozom sayısı 2n=46`dir.
Öyleyse insanların vücut hücrelerinde 23 çift kromozom olduğunu
söyleyebiliriz.
Kromozom sayıları ile canlıların büyüklüğü ve gelişmişliği arasında
bir ilişki yoktur. Tablodaki bilgilerden yola çıkarak
kromozom sayıları fazla olan canlıların, örneğin kromozom sayısı 94 olan
deniz yıldızının insandan daha gelişmiş olduğunu söyleyemeyiz.
Eşeysiz Ürem Şekilleri
Bölünerek çoğalma, vejetatif üreme ve tomurcuklanma Rejenerasyonla
(Yenilenme) Üreme ,Sporla Üreme eşeysiz üreme şekilleridir. Eşeysiz
üreme mitoz ile gerçekleşir.
Vejetatif Üreme
Bitkilerin dal, yaprak gibi kısımlarından yeni bir bitki meydana
gelmesi "vejetatif üreme" olarak adlandırılır.
*Vejetatif üreme sadece bitkilerde görülür.
Gül ve söğütün kesilen dallarının toprağa dikilmesiyle yeni gül ve söğüt
oluştuğunu görmüşsünüzdür.
Örnek: Gül ve söğüt Zambak, patates , Gözyaşı bitkisi
Tomurcuklanma İle Üreme
Hidra
Hidralarda görünen bu çoğalma sekli tomurcuklanma olarak adlandırılır.
Ana canlı vücudunda üremeye yönelik oluşan çıkıntılara tomurcuklanma
ile üreme denir. Deniz anası, sünger gibi canlılar da tomurcuklanarak
çoğalır.
Örnek: Hidra , Süngerler ,Sölenterler, Deniz Anası , mercan gibi deniz
hayvanları ile Mantarlardan Bira mayası
Bölünerek Üreme
Bazı canlılar da bölünerek ürer.
Amip
Örneğin amip belirli bir büyüklüğe ulaşınca fotoğrafta görüldüğü gibi
bölünerek kendine benzer yavru amipler oluşturur. Ana canlıdan
tamamen kendisine benzeyen yavru canlıların oluşması seklinde
gerçeklesen bu olayda eşey hücreleri rol almaz.
*Bir hücreli canlılarda görülür.
*En Hızlı üreme şeklidir.
*Yemeklerin 1 gecede bozulması , Havuzun kısa sürede yosunlanmasının
kaynağı olan bölünme şeklidir.
Örnek: Premasyum , amip ,Öğlena Bakteri ,alg ( Bir hücreli yosun)
Rejenerasyonla (Yenilenme) Üreme
planarya
Kuyruğu kopan bir kertenkelenin kuyruğunu yeniden oluşturması,
denizyıldızının kopan kolunu yenilemesi mitozla gerçeklesen yenilenme
olaylarıdır. Rejenerasyon (Yenilenme) ile üremedir.
Rejenerasyonla yenilenmeye örnek
*Karaciğerin kesilen yerinin onarılması
*Kopan kertenkele kuyruğunun çıkması
*Yaraların iyileşmesi , kırılan kemiklerin onarılması
Rejenerasyonla Üremeye örnek
*Planerya , Toprak solucanı , Deniz Yıldızı , Süngerlerde kopan
parçalar ayrı ayrı canlıyı oluşturur.
Toprak solucanlarının birçok parçaya ayrılsa bile her parçasının tam bir
solucanı meydana getirebileceğini biliyor muydunuz? insanlarda kemik
iliğinden yeni kan hücrelerinin oluşması, kırılan kemiklerin onarılması,
yaraların zamanla iyileşmesi de bir çeşit yenilenme değil midir?
Sporla Üreme
Sporla üremede ise üzeri sağlam bir örtü ile kaplı özelleşmiş hücrelerdir.
Olumsuz çevre şartlarına iyi dayanırlar. Şartlar uygun hale gelince mitoz
ile yeni canlıyı oluştururlar.
Örneğin: Kara yosunu, Eğrelti otu , Mantarlar
Verdiğimiz örneklerden de anlaşıldığı gibi mitoz, canlıların vücut
hücrelerinde görülen bir bölünme seklidir. Çok hücrelilerde büyüme
ve yenilenmeyi sağlarken tek hücrelilerde üremeyi sağlar.
Fatih AKYÜZ
Fen ve Teknoloji Öğretmeni
www.fenokulu.net
“Eğitim, Çocuğu Sevmek İle Başlar”