İndir - sbsfenci

KONU: HÜCRE BÖLÜNMESİ
Hücre bölünmesi tüm canlılarda görülen ortak bir özelliktir.
Hücre büyüyüp gelişirken madde ve enerji gereksinimleri artar.
Sitoplâzma hücre zarına oranla daha hızlı büyümesinden dolayı,
hücre zarı sitoplâzmayla çevre arasındaki madde alış verişi
yetersiz kalır. Bu durumda hücre büyümeye devam edemez.
Hücrenin yaşamını devam ettirebilmesi için bölünmesi
gereklidir.
Hücre bölünmesi ile;
 Tek hücreli canlılarda çoğalma
 Çok hücreli canlılarda ise;
-büyüme
-yaraların onarılması
-sperm ve yumurta hücrelerinin oluşması meydana
gelir.
Hücre bölünmesi, vücut hücrelerinde mitoz, üreme organlarından
eşey hücrelerini oluşturmak için mayoz olmak üzere iki çeşidi
vardır.
paylaşılmış olur. Oluşan yeni hücrelerde kromozom sayısı
eşit olur.
IV. Üçüncü evre sonunda kalıtsal yapıları aynı olan iki tane
çekirdek meydana gelir. Ġğ iplikleri kaybolur ve yeni çekirdek
zarları oluşur.
MİTOZ BÖLÜNMESİ
Mitoz bölünme tek hücreli canlılarda üremeyi sağlarken, çok
hücreli canlılarda yarların onarılması, büyüme ve gelişmeyi
sağlar.
Mitoz bölünme sonucu birbirinin aynısı olan iki yeni hücre
oluşur. Mitoz bölünme sürecini üç farklı döneme ayırabiliriz.
1-Hücre Bölünmesi Öncesi:
Hücrenin bölünmeye hazırlandığı dönemdir. Hücre büyüyüp
gelişerek bölünme olgunluğuna eriştiği dönemdir. Hücrenin
çekirdeğinde bulunan kalıtım maddesi (DNA) eşelenerek sayısını
iki katına çıkarır. Böylece hücre bölünmeye hazır hale gelmiş
olur.
2- Çekirdek Bölünmesi
Hücre bölünmesi öncesinde eşlenerek iki katına çıkan DNA
kromozomlara dönüşür ve iki parçaya ayrılır ve sırasıyla şu
olaylar gerçekleşir.
I.
Eşleşmiş olan kromozomlar belirginleşmeye başlar.
Çekirdek zarı eriyerek kaybolur. Sentriyoller kendini
eşleyerek iğ ipliklerini oluşturur.
II.
Katlım yapılarını oluşturan kromozomlar hücrenin
ortasında yan yana dizilir. Kromozomların en belirgin
olarak görüldüğü evredir.
III. Hücrenin ortasında yan yana dizilen eş
kromozomlardan birisi bir kutuba, diğeri ise öbür
kutuba gider. Böylece kromozomlar eşit olarak
8. Sınıf Fen ve Teknoloji
Çekirdek bölünmesinin tamamlanmasından sonra sitoplazma
bölünmesi başlar
3- Sitoplazma Bölünmesi
Sitoplazma bölünmesi bitki ve hayvan hücresinde farklı
şekilde gerçekleşir. Bitki hücresinde ara lamel oluşumuyla,
hayvan hücreleri ise boğumlanarak iki yeni hücrenin
oluşması sağlanır.
Bitki Hücresinde Sitoplazma Bölünmesi
Hayvan Hücresinde Sitoplazma Bölünmesi
V
* Mitoz bölünmede oluşan hücre sayısı 2 dir ve oluşan bu
hücreler birbirinin aynısıdır.
KROMOZOMLAR VE ÖZELLİKLERİ
Hücrenin çekirdeğinde bulunan kalıtsal madde hücre bölünmesi
öncesinde kromozom adı verilen yapılara dönüşür.
EŞEYSİZ ÜREME VE ÇEŞİTLERİ
Canlıların üreme hücrelerine(sperm ve yumurta) bağlı olmadan
yeni canlılar oluşturmasına eşeysiz üreme denir. Eşeysiz üreme
daha çok ilkel yapılı canlılarda görülür.
 Eşeysiz üreme mitoz bölünme ile gerçekleşir.
 Eşeysiz üremede oluşan canlılar birbirinin tıpatıp
aynısıdır.
 Eşeysiz üremede oluşan canlıların kromozom sayıları
aynıdır.
 Eşeysiz üreme; bölünerek üreme, tomurcuklanarak
üreme, sporla üreme, çelikle üreme ve
yenilenme(rejenerasyon) üreme olarak ayrılabilir.
1-Bölünerek çoğalma
Bir hücreli canlılarda görülen üreme yöntemidir. Büyüyen
ve olgunlaşan hücrenin ikiye bölünmesiyle gerçekleşir. En
hız üreme yöntemidir. Amip, öğlena, paramesyum ve
bakteriler bölünerek çoğalırlar.
 Kromozomlar türün genetik şifrelerini taşıyan yapılardır.
 Her kromozomun yapısında belli sayıda gen bulunur.
 Kromozom sayısı her canlı türü için farklıdır.
 Kromozom sayısının fazla olması canlının gelişmişliğini
göstermez. Örneğin eğrelti otunda 2n=500 kromozom,
insanda ise 2n=46 kromozom bulunur.
Amipte bölünme ile üreme
 Kromozomlar farklı genetik özellik taşırlar. Bu sebepten
dolayı kromozom sayısı aynı olan canlıların gelişmişlik
düzeyleri de farklıdır. Örneğin güvercin ve soğan
hücrelerinde 16 kromozom bulunmalarına rağmen
gelişmişliklerinin farklı olması,
 Kromozom sayıları ile canlıların gelişmişliği ve
büyüklüğü arasında bir ilişki yoktur.
Paramesyumda bölünerek üreme





MİTOZ BÖLÜNMENİN ÖZELLİKLERİ
Tek hücreli canlılarda üremeyi, çok hücreli
canlılarda büyüme ve yenilenmeyi sağlar.
Oluşan yeni hücrenin kalıtsal yapısı ve kromozom
sayısı aynı olur.
Oluşan yeni hücrelerde ve ana canlıda aynı sayıda
kromozom bulunur.
Bütün canlılarda ortak gerçekleşir.
Çeşitliliğe neden olmaz.
Öglenada bölünerek üreme
8. Sınıf Fen ve Teknoloji
www.sbsfenci.com
KONU: HÜCRE BÖLÜNMESİ
Yıpranan, kopan parçaların yerlerinin iyileşmesi yenilenmedir
ancak üreme değildir. Kertenkelenin kuyruğun kopması üreme
değildir. Ancak rejenerasyondur.
2-Sporla Üreme
Üzeri sağlam bir örtüyle çevrili olan özelleşmiş yapılı hücrelere
spor denir. Sporların uygun koşullarda gelişerek yeni canlıyı
oluşturmasına sporla üreme denir. Karayosunu, eğrelti otu gibi
çiçeksiz bitkilerde, mantar ve bazı tek hücreli canlılarda
görülür.
5- Vejatatif (Çelikle) üreme
Mantarlarda üreme şekli
Bitkilere özgü bir üreme şeklidir. Bir bitkinin kök, gövde ve
yaprağından o bitkiyle aynı kalıtsal yapıda yeni bitkinin
yetiştirilmesidir.
Gül, kavak, söğüt, patates, çilek gibi bitkilerin üretilmesinde
kullanılır.
3-Tomurcuklanarak üreme;
Bu üreme olayında bazı canlıların vücudu üzerinde oluşan
tomurcuk şeklindeki çıkıntılar gelişerek, yeni bir canlıyı
oluşturabilir. Tomurcuklanma sonucu oluşan canlılar ana
canlıdan bağımsız halde yaşayabileceği gibi ana canlıya yapışık
olarak da yaşamını devam ettirebilirler. Bira mayası, hidra,
mercan, denizanası ve süngerlerde görülür.
SORULAR
Soru-1-2009-SBS
Hidrada tomurcuklanarak üreme
Bira mayasında tomurcuklanarak üreme
4- Yenilenmeyle (Rejenerasyon) üreme
Canlı vücudundan kopan parçadan yeni bir canlı oluşuyor ise
bu şekilde meydana gelen üremeye yenilenme ile üreme denir.
Örnek Planaryanın yenilenme ile üremesi, deniz yıldızının
üremesi
ÇÖZÜM:
Deniz yıldızının üreme şekli verilmiştir. Deniz yıldızı
rejenerasyon ile üremektedir. O halde deniz yıldızı, eşeysiz
ürememektedir, eşeysiz üreme mitoz bölünme ile olur. O halde
sorunun doğru cevabı B seçeneği olan mitoz bölünme ile
gerçekleşir.
Planaryanın yenilenme ile üremesi
8. Sınıf Fen ve Teknoloji
Cevap B seçeneği
V
Soru-4-2005 ÖO
Soru-2-2003 DPY
ÇÖZÜM:
Soruda verilen tabloya göre seçenekleri değerlendirelim
A seçeneği bitkilerin kromozom sayısı azdır denilmekte ancak
eğrelti otunun fazladır.
B seçeneği doğrudur. Kromozom sayısı ile canlı boyutu
arasında ilişki kurulamaz.
C seçeneği yanlıştır. Kromozom sayısı ile gelişmişlik arasında
ilişki yoktur.
D seçeneği yanlıştır. Kromozom sayısı aynı olan canlılar
birbirine benzemez.
CEVAP B SEÇENEĞĠ
Soru-3-2003 DPY
ÇÖZÜM;
Soruda amip ve bira mayasının üreme şekilleri verilmiş ve
her ikisi için de doğru olan istenilmektedir. Her iki canlıda
eşeysiz üremektedir. Seçenekleri incelediğimizde A seçeneğinin
doğru olduğunu görürüz. Çünkü her iki canlıdan oluşan yavru
hücreler belli büyüklüğe gelmeden tekrar bölünmemişlerdir.
Cevap A Seçeneği
Soru-5
Bir bakteri hücresi 12 dakikada bir bölünmektedir. Bir saat sonra
kaç adet bakteri hücresi oluşur?
Çözüm
1 saat 60 dakika 60/12=5 olduğundan bu bakteri beş defa
bölünecektir. Bakteri hücresi mitoz bölünme geçirdiğinden her
defa sayısı 2 katına çıkacaktır.
Çözüm;
soruda bira mayasının tomurcuklanarak üremesi gösterilmiştir.
Tomurcuğun bira mayasına benzemesinin nedeni tomurcuk ile
ana bira mayasının genetik yapısının aynı olmasındandır.
Çünkü bira mayasının tomurcuklanarak çoğalması mitoz
bölünme ile olur.
Cevap D seçeneği
8. Sınıf Fen ve Teknoloji
1
2
………
Her defasında böyle şekil çizmek zor olur. Yukarıda sadece 1. Ve 2.
Mitoz çizilmiştir. Mitoz bölünme sonucu oluşan hücre sayısını 2 n
formülü ile hesaplayabiliriz. n bölünme sayısı 25= 32 tane bakteri
hücresi oluşacaktır.
www.sbsfenci.com