HÜCRE BÖLÜNMELERİ VE KALITIM Hücre bölünmesi bütün

HÜCRE BÖLÜNMELERİ VE KALITIM
Hücre bölünmesi bütün canlılarda görülür.Böylece hücrelerin çoğalması sağlanır.Çok hücreli
canlılarda hücre bölünmesi organizmanın büyüyüp gelişmesini, yaralanan kısımların onarılmasını,
yaşlanan hücrelerin yenilenmesini sağlar.Hücre büyürken hacim artışı yüzey artışına göre fazla olduğu
için gerekli madde alış verişini sağlamada yetersiz kalır. Hücre ölümünü engellemek için bölünür ve
yüzeyini arttırır. Hücreye bölünme emrini DNA verir ve hücre bölünmeye başlar.Vücut hücrelerinde
Mitoz üreme hücrelerinde Mayoz bölünme gerçekleşir.
MİTOZ BÖLÜNME
Tek hücreli canlılarda çoğalmayı çok hücreli canlılarda büyüme-gelişim ve
onarımı sağlar. Mitoz bölünme sonunda kromozom sayısı ana canlı ile aynı olan iki
yeni hücre oluşur. Mitoz bölünmede önce çekirdek sonra sitoplazma bölünür.
Mitozun ilk evresinde kalıtım maddesi olan kromozomlar belirgin halde
görünmeye başlar.Daha sonra hücrenin ortasında bulunan kromozomlar ikiye ayrılarak
hücrenin karşılıklı kutuplarına doğru hareket eder. Bu şekilde çekirdek bölünmesini
tamamlayan hücreler sitoplazma bölünmesine geçer. Hayvan hücresinde boğumlanma,
bitki hücresinde ara lamel oluşturma ile mitoz bölünme tamamlanmış olur.
NOT: Mitoz bölünme ile ana hücreden iki yavru hücre oluşur. Oluşan bu hücreler ana canlı ile aynı
sayı ve özellikteki kromozomları içerir.
Vücut hücreleri anne ve babadan gelen kromozom çiftlerine sahiptir. (bir takım
anneden bir takım babadan) Bu hücreler 2n ile gösterilir. İnsanda 2n=46 kromozom
bulunur. Bunlardan 23’ü anneden 23’ü babadan gelen kromozomlardır.
Kromozom sayısı ile gelişmişlik arasında hiçbir ilişki yoktur.
Eşeysiz Üreme çeşitleri:
1.Bölünerek Üreme: (Amip öglena terliksi hayvan)
2.Tomurcuklanma ile Üreme: (Bira mayası, sünger,mercan,hidra) Canlının herhangi bir yerinde çıkıntı oluşur.
3.Sporlanarak Üreme: (Mantarlar,kara yosunları)Spor olumsuz ortam koşullarına karşı dayanıklı bir çeperle korunmuş hücrelerdir.
4.Vejetatif Üreme:(Patates,yer elması) Bitkiden alınan bir parçanın köklendirilerek yeni bir bitki oluşturulmasıdır.
5.Rejenarasyonla Üreme(yenilenme): (Denizyıldızı, planarya, toprak solucanı) Canlıdan kopan parçadan mitoz bölünme
ile tamamlanıp ana canlıyla aynı özelliklere sahip yeni canlının oluşmasıdır.
KALITIM
Ana canlı ile yavru canlılar arasındaki benzerliklerin ve farklılıkların kaynağını ve bunların yavru canlılara nasıl
aktarıldığını inceleyen bilim dalına genetik veya kalıtım denir.
Genetik biliminin temeli Avusturyalı bir rahip olan GREGOR MENDEL tarafından atılmıştır. Mendel ana babadaki
kalıtsal özelliklerin yavru bireylere nasıl aktarıldığını açıklamak için uzun yıllar çalışmıştır. Çalışmalarında bezelye
bitkisini kullanmıştır. Bezelyeyi tercih etmesinin nedeni: kolay yetiştirilmesi, kalıtsal özelliklerinin fazla olması, ucuz
olması, çok fazla döl vermesi sayılabilir.
Gen: Kromozomların yapısında bulunan kalıtsal özelliklerimizi belirleyen yapılardır.(büyük harf baskın
geni küçük harf çekinik geni temsil eder) A,b, K gibi…
Genotip: Bir organizmanın fenotipinin meydana gelmesini sağlayan genetik yapıdır.
Fenotip: Canlıların dış görünüşlerinde gözlemleyebildiğimiz özellikleridir.
Genetik Hastalıklar: Albinoluk(derinin renksiz olması), altıparmaklılık, orak hücre anemi…
Hemofili: Yaralanma sonucu damar dışına çıkan kanın pıhtılaşmamasıdır.
Renk Körlüğü: Kırmızı yeşil rengin ayırt edilememesidir.
Down Sendromu: Hücre bölünmesi sırasındaki hatadan kaynaklanır.
MAYOZ BÖLÜNME
Eşey ana hücrelerinde (yumurta ana hücresi,sperm ana hücresi) üreme hücrelerinin oluşmasını sağlayan hücre bölünmesidir.Mayoz
bölünme sonucunda kromozom sayısı yarıya iner. Kalıtsal yönden birbirinden farklı 4yavru hücre oluşur. Mayoz birbirini takip eden
iki bölünmeden oluşur.
DNA VE GENETİK KOD: Canlıya ait genetik bilgilerin bulunduğu genetik materyaldir.
Fosfat + Şeker + Organik baz = Nükleotit (nükleotitler yapısındaki bazla isimlendirilir.)
* Çift zincirli sarmal yapıya sahiptir.
*Kalıtsal karakterin ana canlıdan yavru bireylere aktarılmasını sağlar.
* Kromozom-DNA-gen (büyükten küçüğe sıralanabilir.)
* Adenin’in karşısında Timin, Guanin’in karşısına Sitozin gelecek şekilde bağ yaparlar.(A = T, G ≡ S )
Genetik Mühendisliği ve Biyoteknoloji: Genetik mühendisliğinin çalışma alanı DNA dır. Amaç;çeşitli hastalıklara karşı dayanıklı
olma, bitkilerden ve hayvanlardan yüksek verim elde etme,klonlama hastalanan doku ve organları tedavi etme olarak sayılabilir.
Biyoteknoloji bilimsel yöntem ve tekniklerle bitki, hayvan ve mikroorganizmalardan yararlanarak onların yapılarından kültür
ortamında değiştirilip istenilen ürünün elde edilmesidir. Amaç; Yaşam standardını yükseltip ekonomiyi geliştirmektir.
Adaptasyon: Canlıların değişen ortam şartlarına uyum sağlayarak yaşama ve üreme şansını arttırmak amacıyla genetik yapısında
meydana gelen değişimdir.(Örneğin:soğuk bölgede yaşayan tilkilerin kulakları ve burunları küçüktür)
Mutasyon: Kromozom, DNA, ve genlerin yapısında oluşan değişime veya bozulmalara mutasyon denir.(x ışınları kimyasallar…)
Modifikasyon:Çevre Koşullarının etkisiyle canlılarda meydana gelen ve kalıtsal olmayan değişikliklere denir.Genlerin yapısı değil
çalışma şekli değişir.
Evrim: Canlı türlerinde görülen ve jeolojik zamanın ilk diliminden başlayarak günümüzde de devam eden değişimlere evrim denir.
Doğal Seçilim: Belirli özelliklere sahip olan canlıların olmayanlara göre hayatta kalma ve üreme şansına sahip olmasıdır.
Varyasyon: Türler içerisinde görülen genetik çeşitliliğe varyasyon denir.
NOT:Evrim hakkında farklı görüşler öne süren bilim adamları vardır, bunlar: Lamarck ( organları kullanma-kullanmama),
Darvin (doğal seçilim,varyasyon),Wallace, Farabi, İbn-iMiskeveyh
Yavuz NOHUTCU
Fen ve Teknoloji Öğretmeni.