T.C. Sağlık Bakanlığı Türkiye Halk Sağlığı Kurumu TULAREMİ THSK Bulaşıcı Hastalıklar Kontrol Programları Başkan Yardımcılığı Zoonotik ve Vektörel Hastalıklar Daire Başkanlığı Çocuk ve Ergen Sağlığı Daire Başkanlığı T.C. Sağlık Bakanlığı Türkiye Halk Sağlığı Kurumu Tularemi Enfeksiyonu • Bakteriyel zoonotik bir hastalıktır. • Etkeni: Francisella tularensis • 4 alt tipi var, en sık iki tipi görülüyor: -F. Tularensis tularensis: Virulansı çok yüksek, Kuzey Amerikada yaygın, vektörel bulaşta kene, sinek önemli -F. Tularensis holarctica: Virülansı daha düşük, Kuzey Yarımkürede yaygın, misk sıçanı, kunduz gibi suyla teması olan hayvanlar önemli Çocuk ve Ergen Sağlığı Daire Başkanlığı T.C. Sağlık Bakanlığı Türkiye Halk Sağlığı Kurumu Dünyada Tularemi Çocuk ve Ergen Sağlığı Daire Başkanlığı T.C. Sağlık Bakanlığı Türkiye Halk Sağlığı Kurumu Hangi Hayvanlar Tularemi İçin Kaynak Teşkil Eder? • Doğada 125’den fazla omurgalı ve omurgasız hayvanda bulunmuştur. • Özellikle tavşan, sincap, su ve tarla faresi, kunduz, geyik ve rakun gibi kemirici vahşi hayvanlar kaynak kabul edilmektedir. • Keneler ve nadiren sinekler (özellikle hayvanlar arasında bakteri dolaşımında önemli olmakla birlikte) insanlara bulaşta rol oynarlar. Çocuk ve Ergen Sağlığı Daire Başkanlığı T.C. Sağlık Bakanlığı Türkiye Halk Sağlığı Kurumu Tularemi İnsanlara Nasıl Bulaşır? • Bakteri insanlara üç şekilde bulaşmaktadır. – Ağız yoluyla: Ülkemizde en sık bulaş yolu olan, bakteri ile kirlenmiş su ve gıdaların tüketilmesiyle, – Cilt yoluyla: Tularemi mikrobunu taşıyan( enfekte) hayvanlara veya bu hayvanların çıkartılarına(idrar, dışkı vs) temas edilmesiyle veya kene/sinek sokmasıyla, – Solunum yoluyla: Enfekte kemirici hayvanların çıkartılarının (dışkı, idrar,vs.) toz olarak solunmasıyla. • Kişiden kişiye bulaş görülmemektedir. Çocuk ve Ergen Sağlığı Daire Başkanlığı T.C. Sağlık Bakanlığı Türkiye Halk Sağlığı Kurumu İnkubasyon süresi: 2-10 gün - Genellikle 3-5 gün - 21 güne uzayabilir. Belirtileri: • Boğaz ağrısı, halsizlik, iştahsızlık, sırt ağrısı, başağrısı, ateş ve terleme • Hastalığın lokalizasyonuna göre takip eden belirtiler değişebilir. Çocuk ve Ergen Sağlığı Daire Başkanlığı T.C. Sağlık Bakanlığı Türkiye Halk Sağlığı Kurumu Klinik Formları Orofarengeal form: - kontamine su ve gıdaların alınması - ateş, boğaz ağrısı, tonsillo-farenjit, ağızda yara - ülkemizde en sık görülen form Oküloglandüler form: - kontamine olmuş ellerle gözlerin kaşınması, - enfekte hayvanın vücut sıvılarının sıçraması - kontamine toza maruz kalma - ağrılı, akıntılı konjunktivit Ülseroglandüler form: - enfekte hayvanla temas veya kene ısırığı sonrası - papüler, veziko-papüler lezyon, lenfadenopati Pnömonik form: - aerosol/ toz olarak solunması - akciğer tutulumu (öksürük, nefes darlığı, göğüs ağrısı) - tüberküloz ve sarkoidozla karışabilir Tifoidal form: - giriş yolu belirsiz, lenfadenopati yok - ciddi klinik - yüksek ateş, şiddetli baş ağrısı, kusma, ishal - Kuzey Amerika’da Çocuk ve Ergen Sağlığı Daire Başkanlığı T.C. Sağlık Bakanlığı Türkiye Halk Sağlığı Kurumu TEDAVİ • Uygun antibiyotiklerle tam şifa sağlanır. Aşısı var mıdır? • Genel olarak kullanılan bir aşısı yoktur. • Bazı ülkelerde laboratuvar çalışanlarını korumak amacıyla sınırlı olarak kullanım mevcuttur. Çocuk ve Ergen Sağlığı Daire Başkanlığı T.C. Sağlık Bakanlığı Türkiye Halk Sağlığı Kurumu Hastalıktan Nasıl Korunulabilir? • Hastalığın bulaş yolları düşünülürse; – Hasta ya da ölü hayvanlarla ve çıkartılarıyla eldivensiz temas edilmemelidir (kesilmemeli, derileri yüzülmemeli). – Yaşanılan yerde kemirgen varlığı veya artışı durumunda buna yönelik önlemler alınmalı; su ve gıda kaynakları korunmalıdır. – Kaynağı belirsiz, uygunsuz ve klorlanmamış sular tüketilmemeli, iyi pişmemiş etler yenmemelidir. Çocuk ve Ergen Sağlığı Daire Başkanlığı T.C. Sağlık Bakanlığı Türkiye Halk Sağlığı Kurumu TÜRKİYE’DE TULAREMİ Çocuk ve Ergen Sağlığı Daire Başkanlığı T.C. Sağlık Bakanlığı Türkiye Halk Sağlığı Kurumu Türkiye’de Tularemi • İlk salgın 1936 Lüleburgaz • Küçük salgınlarla devam etmiştir. • 2005 yılında bildirimi zorunlu – C Grubu – Standart vaka tanımları, laboratuvar kriterleri, örnek alma ve gönderme kuralları • 2010 Saha Rehberi • 2011 Kasım ayında web tabanlı bildirim • 2015 Bildirim sistemi güncelleme Çocuk ve Ergen Sağlığı Daire Başkanlığı T.C. Sağlık Bakanlığı Türkiye Halk Sağlığı Kurumu Tularemi Vaka Dağılımı (2005-2014) 2500 2151 2000 1531 1500 1000 607 500 431 428 126 217 89 71 128 0 Çocuk ve Ergen Sağlığı Daire Başkanlığı T.C. Sağlık Bakanlığı Türkiye Halk Sağlığı Kurumu TULAREMİ Vakalarının İllere Göre Dağılımı, 2015 Çocuk ve Ergen Sağlığı Daire Başkanlığı T.C. Sağlık Bakanlığı Türkiye Halk Sağlığı Kurumu Türkiye’de Tulareminin Özellikleri Kırsal bölgelerde Boğaz ağrısı ve lenf bezi büyümesi Kadınlarda Yörede benzer vakalar Ocak-Mayıs arasında fazla Tarım- hayvancılıkla uğraş En sık “Orofarengeal form” Kemirici varlığı Çocuk ve Ergen Sağlığı Daire Başkanlığı T.C. Sağlık Bakanlığı Türkiye Halk Sağlığı Kurumu TULAREMİ BİLDİRİM VE SÜRVEYANSI Çocuk ve Ergen Sağlığı Daire Başkanlığı T.C. Sağlık Bakanlığı Türkiye Halk Sağlığı Kurumu 2005 GRUP A •AIDS •AKUT GASTROENTERİT ENFEKSİYONU •BOĞMACA •BOTULİSMUS •BRUSELLOZ •CHİKUNGUNYA ATEŞİ •DİFTERİ •GONORE •HIV ENFEKSİYONU •KABAKULAK •KIZAMIK •KIZAMIKÇIK •KOLERA •KUDUZ •KUDUZ RİSKLİ TEMAS •MENİNGOKOKSİK HAST. •NEONATAL TETANOZ •SARI HUMMA •SİFİLİZ •SITMA •SU ÇİÇEĞİ •ŞARBON •ŞARK ÇIBANI •TETANOZ •TİFO •TÜBERKÜLOZ •AKUT VİRAL HEPATİTLER •Hepatit A •Hepatit B •Hepatit C •Hepatit D •Hepatit E 2015 GRUP B •ÇİÇEK •AKUT SOLUNUM YETMEZLİĞİ SENDROMU (SARS) •POLİOMİYELİT •YENI BIR ALT TIPTE INSAN GRIBI (HUMAN INFLUENZA) GRUP C •AVİAN İNFLUENZA (H5N1) •BATI NİL VİRUS ENFEKSİYONU •EKİNOKOKKOZ •EPİDEMİK TİFÜS •HANTA VİRUS ENFEKSİYONU •H. INFLUENZA Tip b (Hib) ENF. •İNFLUENZA(GRİP BENZERİ HASTALIK) •KALA-AZAR •KENE KAYNAKLI ENSEFALİT (TİCK BORNE ENSF) •KIRIM KONGO KANAMALI ATEŞİ •KONJENİTAL RUBELLA •LYME HASTALIĞI •LEJYONER HASTALIĞI •LEPRA •LEPTOSPİROZ •İNVAZİV PNÖMOKOKKAL HASTALIK ( STREPTOCOCCUS PNEUMONİA) •SSPE •ŞİSTOZOMİYAZ •TOKSOPLAZMOZ •TRAHOM •TULAREMİ •VARYANT CREUTZFELDT-JAKOP HASTALIĞI •VEBA •VİRAL HEMORAJİK ATEŞ •Q ATEŞİ GRUP D •CAMPYLOBACTER JEJUNI/COLİ •CHLAMYDIA TRACHOMATIS •CRYPTOSPORIDIUM SP •ENTAMOEBA HISTOLYTICA •ENTEROHEMORAJİK E.COLI •GIARDIA INTESTINALIS •SALMONELLA SP. •SHIGELLA SP. •TRİŞİNOZ •LISTERIA MONOCYTOGENES •YERSİNİA SP. •NOROVİRUS •ROTAVİRUS •İNFLUENZA Tularemi Çocuk ve Ergen Sağlığı Daire Başkanlığı VAKA TANIMI Klinik Tanımlama Aşağıdaki klinik formlardan en az birinin bulunmasıdır. 1. Orofaringeal form Servikal lenfadenopati ve stomatit veya farenjit veya tonsillit * 1. Ülseroglandüler form Bölgesel lenfadenopati ile birlikte kutanöz ülser 1. Glandüler form Ülsersiz, ağrılı bölgesel lenfadenopati 1. Oküloglandüler form Bölgesel lenfadenopati ile birlikte konjuktivit 1. Pnömonik form Primer pleuropulmoner hastalık 1. Tifoidal form Erken lokalize semptom ve bulgular olmaksızın ateşli hastalık 1. İntestinal form Ateş, bulantı, kusma, ishal ve batında hassasiyet [*Yurdumuzda görülen vakalarda klinik daha çok orofaringeeal formda seyretmekte, daha az olarak ülseroglandüler form görülmektedir. Hastalık özellikle; penisilin ve türevleri ile iyileşmeyen kriptik tonsillit ve servikal lenfadenopati gelişmesi halinde akla gelmelidir.] Epidemiyolojik Kriterler: 1. 2. 3. 4. 5. Hayvandan insana bulaş: Laboratuvar tarafından doğrulanmış bir enfeksiyon ya da kolonizasyon saptanan bir hayvan ile enfeksiyonun bulaşma olasılığı olacak şekilde temas etmek Ortak bir kaynağa maruz kalmak: Aynı ortak enfeksiyon kaynağı ya da aracına maruz kalmak Kontamine olmuş bir gıdaya ya da içme suyuna maruz kalmak: Laboratuvar tarafından kontamine olduğu doğrulanmış bir gıdayı ya da içme suyunu tüketmek veya laboratuvar tarafından doğrulanmış bir enfeksiyon ya da kolonizasyon bulunduğu saptanan bir hayvansal ürünü tüketmek Çevresel bir etkene maruz kalmak: Laboratuvar tarafından kontamine olduğu doğrulanmış bir çevresel kaynağa maruz kalmak, temas etmek ya da bu şekilde kontamine olmuş bir suda yıkanmak Laboratuvarda maruz kalmak: Etkene maruz kalma riski bulunan bir laboratuvarda çalışıyor ya da çalışmış olmak Laboratuvar Kriterleri 1. 2. Klinik örneklerden F.tularensis izolasyonu Tek serum örneğinde Mikro-aglütinasyon (MAT) ile antikor titresinin ≥ 160 olması 3. İki hafta ara ile alınan çift serum örneğinde F.tularensis’e karşı antikor titresinin ≥4 kat artışı Klinik örneklerden F. tularensis nükleik asitinin tespiti [NOT: Tularemi incelemeleri yalnızca yetkili/referans laboratuvarda yapılır. Tularemi kuşkusunda bu laboratuvar ile bağlantı kurulmalıdır. Laboratuvar Rehberine bakınız.] VAKA SINIFLAMASI Şüpheli Vaka: Tanımlanmamıştır. Olası Vaka: Klinik tanımlamaya uyan ve epidemiyolojik kriterlerden en az birini sağlayan vaka Kesin Vaka: 1. Klinik tanımlamaya uyan ve laboratuvar kriterlerinden en az biri ile doğrulanmış vaka 2. Laboratuvar kriterlerinden en az biri ile doğrulanmış olası vaka T.C. Sağlık Bakanlığı Türkiye Halk Sağlığı Kurumu Tularemi Saha Rehberi • • • • • • Hastalığın önemi ve epidemiyolojisi; Etkenin bulaşma yolları; Klinik belirti ve bulguları, tedavisi; Numune alınması; Korunma ve kontrolünün sağlanması Vaka algoritması sağlık çalışanlarımızın istifadesine sunuldu Çocuk ve Ergen Sağlığı Daire Başkanlığı T.C. Sağlık Bakanlığı Türkiye Halk Sağlığı Kurumu WEB Tabanlı Bildirim Sistemi • 2010-2011 vaka sayılarının ciddi oranda artması üzerine yakın takip ve kontrol önlemlerinin ivedilikle alınabilmesi Kasım 2011 itibarıyla web tabanlı bildirim sistemi Çocuk ve Ergen Sağlığı Daire Başkanlığı T.C. Sağlık Bakanlığı Türkiye Halk Sağlığı Kurumu http://tularemi.thsk.saglik.gov.tr/giris.aspx Çocuk ve Ergen Sağlığı Daire Başkanlığı