Ders Notları - Z. Ferhan Aydoğan
advertisement
GENEL MUHASEBE Ders Notları Z. Ferhan Aydoğan İçindekiler İŞLETME ................................................................................................................................................... 3 Amaçları:.............................................................................................................................................. 3 İşletmenin Faaliyetleri (İşlevleri) ......................................................................................................... 3 İşletmenin Varlıkları ve Kaynakları ...................................................................................................... 4 MUHASEBE .............................................................................................................................................. 5 Bölümleri: ............................................................................................................................................ 5 MALİ TABLOLAR....................................................................................................................................... 6 BİLANÇO .............................................................................................................................................. 7 Mali İşlemlerin Bilançoya Etkisi ....................................................................................................... 8 GELİR TABLOSU.................................................................................................................................. 11 HESAP KAVRAMI .................................................................................................................................... 14 Muhasebe Eşitliği ve Hesapların İşleyişi ............................................................................................ 14 Hesaplarla İlgili Terminoloji ............................................................................................................... 15 Hesaplar ve Bilanço Arasındaki İlişkiler ............................................................................................. 16 Gelir Tablosu Hesapları (Sonuç Hesapları - Gelir ve Gider Hesapları) ............................................... 18 Gelir ve Gider Hesaplarının Kaydı ...................................................................................................... 18 Hesap Planları .................................................................................................................................... 20 Tek Düzen Hesap Planı Uygulaması................................................................................................... 20 MUHASEBE BİLGİ AKIŞI ...................................................................................................................... 21 Objektif Belgeler ................................................................................................................................ 21 Defterler ............................................................................................................................................ 21 Günlük Defter ................................................................................................................................ 21 Büyük Defter.................................................................................................................................. 22 Büyük Defter Kayıtlarının Sağlaması - Mizan................................................................................. 23 MUHASEBE SÜRECİ................................................................................................................................ 23 VARLIK HESAPLARI................................................................................................................................. 24 1 1 DÖNEN VARLIKLAR ........................................................................................................................... 24 15 STOKLAR ......................................................................................................................................... 24 Mal Alım Satımında Katma Değer Vergisi ve İzlenildiği Hesaplar ...................................................... 24 191 İNDİRİLECEK KDV HESABI:....................................................................................................... 24 391 HESAPLANAN KDV HESABI: .................................................................................................... 24 360 ÖDENECEK VERGİ VE FONLAR HESABI.................................................................................... 25 190 DEVREDEN KDV HESABI .......................................................................................................... 25 153 TİCARİ MALLAR HESABI .............................................................................................................. 26 Aralıklı Envanter Yönteminde Satılan Malın Maliyetinin Hesaplanması ve Kaydı: ........................ 28 VARLIK HESAPLARI’na devam: ............................................................................................................... 30 1 DÖNEN VARLIKLAR ........................................................................................................................... 30 10 HAZIR DEĞERLER ......................................................................................................................... 30 100 KASA HESABI ........................................................................................................................... 30 101 ALINAN ÇEKLER HESABI .......................................................................................................... 33 102 BANKALAR HESABI .................................................................................................................. 34 103 VERİLEN ÇEKLER ve ÖDEME EMİRLERİ HESABI ....................................................................... 35 11 MENKUL KIYMETLER .................................................................................................................... 36 110 HİSSE SENETLERİ HESABI ........................................................................................................ 36 12 TİCARİ ALACAKLAR ..................................................................................................................... 38 120 ALICILAR HESABI .................................................................................................................... 38 121 ALACAK SENETLERİ HESABI..................................................................................................... 39 2 DURAN VARLIKLAR............................................................................................................................ 41 25 MADDİ DURAN VARLIKLAR: ......................................................................................................... 41 257 BİRİKMİŞ AMORTİSMANLAR HESABI ...................................................................................... 42 MALİ BORÇLAR ...................................................................................................................................... 44 300 BANKA KREDİLERİ ...................................................................................................................... 44 TİCARİ BORÇLAR ................................................................................................................................ 45 320 SATICILAR HESABI ................................................................................................................... 45 321 BORÇ SENETLERİ HESABI ........................................................................................................ 45 5 ÖZKAYNAKLAR (ÖZSERMAYE) ............................................................................................................ 47 500 SERMAYE HESABI .................................................................................................................... 47 GELİRLER VE GİDERLER ...................................................................................................................... 48 2 GENEL MUHASEBE İŞLETME Toplumun gereksinimlerini sağlayan mal ve hizmetleri üreten ekonomik birimlere işletme denmektedir. İşletme bu amaçla para, araç-gereç, malzeme, hammadde ve personel gibi faktörleri bilinçli ve sistemli bir şekilde bir araya getirir ve çeşitli faaliyetler de bulunarak mal ve hizmeti üretir. Amaçları: 1. Kar 2. Topluma hizmet 3. Hayatını sürdürmek Bu amaçların hepsi çok önemlidir, ancak öncelik sıraları işletmeye göre değişebilir. İşletmenin Faaliyetleri (İşlevleri) İşletmelerin mal ve hizmet üretmek için çeşitli faaliyetlerde bulunurlar. Bunlar: 1. Üretim İşlevi: İş gücü, hammadde, malzeme, bilgi ve teçhizat kullanmak suretiyle mal veya hizmetin ortaya konulması faaliyetidir. 2. Pazarlama İşlevi: Kişilerin veya kurumların amaçlarına uygun şekilde değişimi sağlamak üzere, ürünlerin, hizmetlerin ve düşüncelerin ortaya çıkartılması, bunların fiyatlandırılması ve tüketicilere ulaştırılması ve pazarda tutundurulması faaliyetleridir. 3. Finansman İşlevi: İşletmelerin ihtiyaç duydukları para, fon, veya sermayenin uygun koşullarda sağlanması ve bunun en ekin şekilde kullanılmasını sağlayacak faaliyetler bütünüdür. 4. Yönetim İşlevi: işletmenin amaçlarını gerçekleştirmek için planlama, örgütleme, yürütme ve kontrol işlevlerini sistemli ve bilinçli bir şekilde yerine getirilmesidir. Yöneticiler tarafından gerçekleştirilir. a. Planlama: İşletmenin amacına ulaşmak için neyin, kiminle, nerede, ne zaman ve nasıl yapılacağının belirlenmesidir. b. Örgütleme: Planların gerçekleştirilebilmesi için gereken yapı ve düzenin oluşturulmasıdır. c. Yürütme (Yöneltme): Oluşturulan yapı ve düzenin harekete geçirilmesini sağlayacak şekilde yöneltme faaliyetleridir. d. Kontrol: Ypılan çalışmaların ve elde edilen sonuçların planlara uygun gerçekleşip gerçekleşmediğini saptayarak, önleyici, düzeltici ve iyileştirici faaliyetlerde bulunmaktır. İşletmede ana faaliyetlerle birlikte bunlara yardımcı bazı destek faaliyetler de söz konusu olmaktadır: 1. İnsan Kaynakları: İşletme için gerekli iş gücünün sağlanması ve yasalara uygun olarak çalıştırılması ve iş ortamının uygun bir duruma getirilmesini sağlayıcı faaliyetleri kapsar. 2. Muhasebe: İşletmenin varlıklarının ve kaynaklarının oluşumunu ve finansal açıdan durumunu açıklayan bilgilerin üretilmesi ile ilgili faaliyetlerdir. 3. Araştırma-Geliştirme: İşletmenin piyasadaki rekabet durumunu geliştirmeye ve karlılığını arttırmaya yönelik olan faaliyetlerdir. 3 4. Halkla İlişkiler: Belirlenmiş kitlelerin tutum ve davranışlarına yön vermek, ilişkileri sürdürmek, geliştirmek ve tepkilerini değerlendirmek amacıyla yapılan planlı faaliyetlerdir. İşletmenin Varlıkları ve Kaynakları İşletmenin faaliyete geçebilmesi için para, araç-gereç, malzeme, hammadde, personel gibi unsurlara gereksinim vardır. Bunlar işletmenin VARLIKLAR’ını (ekonomik değerler) oluşturular. İşletme kuruluşunda işletme sahiplerinin ortaya koyduğu varlıklara sahiptir. Bu da işletme sahiplerinin kendi öz kişilikleri yanında bir de iktisadi kişiliğe (işletme) sahip olması anlamına gelir. İşletmede bazı varlıklar mevcutsa bunların sağlandığı bazı KAYNAKLAR’ında bulunması gereklidir. Bu anlamda işletmenin varlıkları ve bu varlıkların sağlandığı kaynaklar arasında mutlaka bir eşitlik olması gerekliliği ortaya çıkmaktadır. VARLIKLAR = KAYNAKLAR İşletmenin kaynakları işletme sahipleri tarafından sağlanabileceği gibi, borçlanma yoluyla yani yabancı kaynak kullanarak da elde edilebilir. Bu durumda işletmenin sahip olduğu varlıkların elde edildiği kaynakları sağlayanlar işletme sahipleri ve işletmeye borç verenler olarak iki gruba ayrılabilir. Bunun anlamı işletme üzerinde işletme sahipleri gibi, işletmeye borç verenlerin de haklarının olduğudur. İşletme sahiplerini varlıklar üzerindeki hakları SERMAYE kavramı, işletmeye borç veren üçüncü kişilerin varlıklar üzerindeki hakları ise BORÇLAR kavramı ile ifade edilir. Buna göre; VARLIKLAR = SERMAYE + BORÇLAR VARLIKLAR, işletmenin sahip olduğu iktisadi değerlerdir. Verlıklar para, bina, makine, taşıt aracı, mal, malzeme gibi değerler olabileceği gibi, işletmenin başka kişi ve kuruluşlardan tahsil edeceği bir alacak veya bir değeri kullanma hakkı da olabilmektedir. SERMAYE, işletme sahiplerinin varlıklar üzerindeki haklarını, değer olarak ifade eder. BORÇLAR, işletrmeye borç veren üçüncü kişilerin varlıklar üzerindeki haklarını, değer olarak, ifade eder. Borçlanma işletme sahipleri dışındaki kişi ve kuruluşlardan daha sonra ödemek, iade etmek üzere çeşitli nedenlerle ve farklı koşullarda iktisadi değerler sağlamanın sonucunda oluşur. Varlıkların, sermayenin ve borçların çeşit ve tutar bakımından yapısı, işletmenin mali yapısını ve gücünü oluşturur. Bunlar işletmenin faaliyetlerini yürütülmsi sırasında tutar ve değer olarak değişime uğrarlar. İşletmenin sahipleri tarafından konulan varlıklarda işletme faaliyetleri sonucunda artış olursa, işletme sahiplerinin de hakları artmış olur. Bu artıştan dolayı ortaya çıkan farka KAR denir. Bunun tersi bir şekilde varlıklarda oluşan azalış ise ZARAR’dır. Bu durumda işletmenin borçları artmış olur. 4 MUHASEBE Hangi sınıfta yer alırsa alsın işletmenin varolabilmesi için daha önce de söz edildiği üzere para, araç, hammadde, bina, malzeme ve personel gibi bir takım varlıkların ve bu varlıkların finanse edilmesinde kullanılan kaynakların bulunması gerekir. İşletmede yapılan çeşitli parasal (mali) işlemler de bu varlık ve kaynaklar üzerinde değişme yaratırlar. Buradan hareketle muhasebeyi, bir örgütün kaynaklarının oluşumunu, bu kaynakların kullanılma biçimini, örgütün işlemleri sonucunda bu kaynaklarda meydana gelen artış veya azalışları ve örgütün finansal açıdan durumunu açıklayan bilgileri üreten ve bunları ilgili kişi veya kuruluşlara ileten bir “bilgi sistemi” olarak tanımlayabiliriz. Muhasebenin görevlerini aşağıdaki şekilde özetlemek mümkündür: 1. Kaydetme 2. Sınıflandırma 3. Özetleme (Rapor etme) 4. Analiz ve Yorumlama Bölümleri: 1. Genel Muhasebe: İşletmenin varlıklarındaki ve bu varlıkların sağlanmasında kullanılan kaynaklardaki değişmelerin izlenmesi ve ortaya çıkan özkaynak azalışları ile artışlarının belirlenerek işletmenin çeşitli aşamalarda kâr veya zararının bulunması genel muhasebenin görevidir. İşletmenin mali yapısını gösterir. 2. Maliyet Muhasebesi: Üretilen mal veya hizmetlerin maliyetini ve satış fiyatını belirler. İşletme giderlerini önceden belirlenen standardlarla karşılaştırarak giderleri kontrol altında tutma imkanı sağlar. Planlama safhasında çeşitli seçenekler arasında karar verilebilmesi için, her seçeneğin işletme karlılığı üzerindeki etkisi maliyet muhasebesinden alınan bilgiler ışığında değerlendirilir. 3. Yönetim Muhasebesi: Genel muhasebe ve maliyet muhasebesinden elde edilen verilerden yararlanarak işletme yöneticilerinin karar almada gereksinim duydukları sayısal bilgileri içeren yeni veriler üretir. Özet olarak muhasebe; 1. bilgi aracıdır. Geçmiş bilgileri kaydederek bellek görevi yapar. 2. kontrol aracıdır. Bütçe ve standardlarla belirlenen hedeflerin ne derecede gerçekleştiğini saptar. 3. öngörme aracıdır. Geleceğe ait planlamalara yardımcı olur. 5 MALİ TABLOLAR İşletmenin amaçlarına ulaşması işletme yönetiminin üretim, pazarlama, finansman ve insan kaynakları gibi işlevleri iyi yönetmesine bağlıdır. İyi yönetim ise uygun ve başarılı kararlar alabilmekle mümkündür. Kararların uygunluğu işletmenin varlıklarını ve bu varlıkların sağlanmasında kullanılan kaynaklarını oluşturan unsurlarda yarattığı değişimle ölçülür. İşletmenin varlıklarını ve kaynaklarını oluşturan unsurların nitelik ve nicelik yönünden yapısı işletmenin mali yapısını gösterir. Faaliyetler sonucunda ulaşılan yeni yapıda işletme sahiplerinin haklarında da değişmeler olur. Kar işletme sahiplerini varlıklar üzerindeki haklarını arttırır, zarar ise azaltır. İşletme faaliyetlerinin sonucu kadar, sonucun oluşumunu etkileyen olayların bilinmesi de önemlidir. Yönetimin başarısı alınan ve uygulanan kararların sonucunda varlıklar, kaynaklar ve bunları oluşturan unsurlar üzerinde değişme yaratan ve para ile ifade edilen bireysel olaylar ile ölçülemez. Bu bakımdan belirli bir süre içinde oluşan olayların bir bütün halinde ele alınmaları, özetlenerek analiz ve yoruma sunulmaları gerekir. Bu gereklilik çerçevesinde çok sayıdaki mali işlemlere ait bilgiler “Mali Tablolar” adı altında özetlenerek ilgililere sunulur. İşletmenin mali yapısını, faaliyet sonucu ve bu sonucun oluşumunu ve genelde bu bilgilere dayalı diğer bazı amaçları karşılayacak bilgileri içeren bu özetlere Mali Tablolar denir. Temel olarak iki mali tablo vardır: 1. Bilanço 2. Gelir Tablosu. Planlama, ölçme ve kontrol işlevlerini gerçekleştirilebilmesi ve bunların sağlıklı sonuç vermesi için süreklilik gösteren işletme faaliyetlerinin belli zaman aralıklarında kesilmiş sayılması gerekmektedir. Bu zaman aralıklarına dönem denilir. Muhasebe öğretiminde temel alınan dönem 1 Ocak’ta başlayarak 31 Aralık’ta sona eren bir takvim yılını kapsar. 6 BİLANÇO Bilanço bir işletmenin belirli bir tarihte sahip olduğu varlıklar ve bu varlıkların sağlandığı kaynakları gösteren tablodur. BİLANÇO TEMEL EŞİTLİĞİ: Bilanço Temel Eşitliği Varlıklar = Özsermaye + Yabancı Sermaye Varlıklar = Sermaye + Borçlar Eşitliğin sol yanı sahip olunan varlıkları, sağ yanı ise bunların sermaye koyma ya da borçlanma yolu ile karşılandığını anlatır. Örnek: X kişisi 500.000 TL değerindeki varlığını sermaye olarak koyarak bir ticari işletme (A İşletmesi) açar. Varlıklar (nakit) = Sermaye (işletme sahibinin hakları) 500.000 = 500.000 Daha sonra Y kişisinden borçlanarak satmak üzere 50.000 TL lik ticari mal satın alır. Varlıklar (Nakit + Ticari Mal)= Sermaye + Borçlar(Y’nin varlıklar üzerindeki hakları) 550.000 = 500.000 + 50.000 Bilanço bu eşitliğin çizelge haline getirilmiş şeklidir. Bu çizelgede eşitliğin sol tarafına aktif, sağ tarafına pasif denir. Yani mevcutlar ve alacaklar aktifi, sermaye ve borçlar pasifi oluşturur. Aktif kısımda yer alan varlıklar işletmenin sahip olduğu para, mal, makine, bina, taşıt gibi maddi ve haklar, şerefiyeler, kuruluş giderleri gibi maddi olmayan değerlerden ve işletmenin müşterilerden (alıcılar), personelden ve diğer üçüncü kişilerden olan alacaklarından oluşur. Pasifte yer alan sermaye, işletme sahiplerinin işletmeye verdikleri değerlerden doğan haklarını; borçlar ise işletmenin satıcılara, bankalara, personele ve diğer üçüncü kişilere olan borçlarını göstermektedir. Varlıklar = Borçlar + Sermaye Aktif = Pasif VARLIKLAR (Dönen + Duran) = KAYNAKLAR (Yabancı + Öz) A İşletmesi 31.12.20.. tarihli BİLANÇO Aktif VARLIKLAR Kasa Ticari Mallar AKTİF TOPLAMI 550.000.500.000.50.000.- 550.000.- Pasif BORÇLAR 50.000.- SERMAYE 500.000.- PASİF TOPLAMI 550.000.- 7 Genel anlamda bir bilanço tablosunun görünümü aşağıdaki gibidir: X İşletmesi 31.12.20.. tarihli BİLANÇO Aktif VARLIKLAR XXX.XXX.1 BORÇLAR XXX.XXX.7 Dönen Varlıklar (≤1 yıl) Kasa xx.xxx.Alınan Çekler xx.xxx.Bankalar xx.xxx.Hisse Senetleri xx.xxx.2 Alıcılar xx.xxx.3 Alacak Senetleri xx.xxx.Ticari Mallar xx.xxx.4 Duran Varlıklar (>1 yıl) 5 Alıcılar xx.xxx.6 Alacak Senetleri xx.xxx.Arazi ve Arsalar xx.xxx.Binalar xx.xxx.Makine xx.xxx.Taşıtlar xx.xxx.Demirbaşlar xx.xxx.- AKTİF TOPLAMI Pasif Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklar (≤1 yıl) Banka Kredileri xx.xxx.8 Satıcılar xx.xxx.9 Borç Senetleri xx.xxx.10 Uzun Vadeli Yabancı Kaynaklar (≤1 yıl) Banka Kredileri xx.xxx.Satıcılar xx.xxx.Borç Senetleri xx.xxx.- XXX.XXX.- ÖZKAYNAKLAR (SERMAYE) XXX.XXX.- PASİF TOPLAMI XXX.XXX.- Mali İşlemlerin Bilançoya Etkisi Mali nitelikleki olaylar işletmenin varlıkları ve kaynakları üzerinde para ile ifade edilebilen değişiklik yaratırlar. Bilanço temel eşitliği, mali işlemler sonucu çeşitli değişikliğe uğrar. Ancak, varlıklar kaynaklardan az veya çok olamayacağından eşitlik sürekli olarak korunur. 1 Nakit mevcudu ya da en geç bir muhasebe dönemi içinde (1 yıl) tüketilen veya paraya çevrilmesi öngörülen türde varlıklar 2 İşletmenin vadeli (veresiye/kredili) mal satışından oluşan ve en geç bir yıl içiine tahsil edeceği alacakları 3 İşletmenin mal satışından oluşan ve en geç bir yıl içinde tahsil edeceği senetli alacakları 4 Bir yıldan daha uzun sürede kullanılacak varlıklar 5 İşletmenin vadeli (veresiye/kredili) mal satışından oluşan ve bir yıldan daha uzun sürede tahsil edeceği alacakları 6 İşletmenin mal satışından oluşan ve bir yıldan daha uzun sürede tahsil edeceği senetli alacakları 7 İşletmenin en geç bir muhasebe dönemi içinde ödemesi gereken borçları 8 İsletmenin vadeli mal alışlarından doğan borçları 9 İşletmenin mal alışlarıyla ilgili senetli borçları 10 İşletmenin bir yılda daha fazla süre içinde ödeyeceği borçları 8 Örnek: Yeni kurulan bir ticari işletmede çeşitli işlemlerin bilanço üzerindeki etkisi aşağıda gösterilmiştir. 1. ABC işletmesi işletme sahiplerinin sermaye olarak koyduğu 100.000 TL nakit ve 150.000 TL’lık bina ile işe başlıyor. Varlıklar = Sermaye + Borçlar Kasa + Bina = Sermaye + Borçlar 100.000 + 150.000 = 250.000 + 0 ABC İşletmesi 31.12.20.. tarihli BİLANÇO Aktif VARLIKLAR Kasa Bina AKTİF TOPLAMI Pasif 250.000.- SERMAYE 250.000.- 550.000.- PASİF TOPLAMI 250.000.- 100.000.150.000.- 2. 25.000 TL’lık ticari mal nakden alınıyor. Kasa + Bina + Ticari Mal = Sermaye 75.000 + 150.000 + 25.000 = 250.000 250.000 = 250.000 3. Vadeli (kredili) olarak 80.000 TL lık ticari mal alınıyor. Kasa + Bina + Ticari Mal = Sermaye + Borçlar 75.000 + 150.000 + 105.000 = 250.000 + 80.000 330.000 = 330.000 4. 60.000 TL maliyetli ticari mal vadeli (kredili) olarak 82.000 TL ya satılıyor. (Kar işletme sahiplerinin haklarında artış yaratacağından Sermayeye ekleniyor) Kasa + Bina + Ticari Mal + Alacaklar = Sermaye + Borçlar 75.000 + 150.000 + 45.000 +82.000 = 272.000 + 80.000 352.000 = 352.000 5. İşletmenin borçlu olduğu satıcı 50.000 TL’lık alacağına karşılık işletmeye ortak oluyor. Kasa + Bina + Ticari Mal + Alacaklar = Sermaye + Borçlar 75.000 + 150.000 + 45.000 +82.000 = 322.000 + 30.000 352.000 = 352.000 6. 10.000 TL maliyetli mal peşin olarak 9.000 TL ya satılıyor. (Zarar sermayede azalmaya neden oluyor) Kasa + Bina + Ticari Mal + Alacaklar = Sermaye + Borçlar 84.000 + 150.000 + 35.000 +82.000 = 321.000 + 30.000 351.000 = 351.000 7. Çalışanlara 5.000 TL ücret ödeniyor. (Ücret ödemesi bir gider olduğundan, satış zararı gibi işletme sahiplerinin haklarında azalmaya neden oluyor) Kasa + Bina + Ticari Mal + Alacaklar = Sermaye + Borçlar 79.000 + 150.000 + 35.000 + 82.000 = 316.000 + 30.000 346.000 = 346.000 9 8. Binadan 10.000 TL kira tahsilatı yapıyor (Gelir sermayede artışa neden oluyor). Kasa + Bina + Ticari Mal + Alacaklar = Sermaye + Borçlar 89.000 + 150.000 + 35.000 + 82.000 = 326.000 + 30.000 356.000 = 356.000 ABC İşletmesi 31.12.20.. tarihli BİLANÇO Aktif VARLIKLAR Kasa Bina l Ticari Mal Alacaklar 356.000.89.000.150.000.35.000.82.000.- AKTİF TOPLAMI 356.000.- Pasif SERMAYE 326.000.- BORÇLAR 30.000.- PASİF TOPLAMI 356.000.- Dönemsonu Özsermayesi = 356.000 – 30.000 = 326.000 Dönembaşı Özsermayesi = 250.000 Dönemsonu Özsermayesi - Dönembaşı Özsermayesi = Sonuç (Kar/Zarar) 326.000 – 250.000 = 76.000 TL fark vardır. Ancak 5.örnek işletmeye 50.000 TL lik bir ortaklık (sermayeye ilave) söz konusu olduğunu görmekteyiz. Bu nedenle işletmenin ticari faaliyetlerinden doğan Kar = 76.000 – 50.000 = 26.000 TL’dır. Yukarıdaki örnekden de anlaşılacağı üzere çeşitli mali işlemlerin bilançoyu oluşturan kalemler üzerindeki etkisini dört grupta toplamak mümkündür: 1. Aktifteki kalemlerden birinin artması, diğerinin azalması ve dolayısıyla bilanço toplamının değişmemesi 2. Pasifteki kalemlerden birinin artması, diğerinin azalması ve dolayısıyla bilanço toplamının değişmemesi 3. Hem aktifteki, hem pasifteki kalemlerde artış olması ve dolayısıyla bilanço toplamının artması 4. Hem aktifteki, hem pasifteki kalemlerde azalış olması ve dolayısıyla bilanço toplamının azalması 10 GELİR TABLOSU İşletmenin amaçlarından biri kar etmektir. Bilindiği gibi kar dönem içindeki mali olaylar nedeni ile işletme sahiplarinin haklarında meydana gelen artışı ifade eder. Burada dikkat edilmesi gereken nokta bulunan büyüklükte dönem içindeki sermaye artışı ya da sermaye azaltımının etkisinin bulunmamasıdır. Yani kar ya da zarar işletme faaliyetleri sonucunda oluşmalıdır. Dönem içinde işletme sahibi haklarında artış yaratan olaylar gelir (hasılat), azalış yaratan olaylar gider niteliğindeki olaylardır. Gelir (hasılat) bir varlık veya hizmetin satışından elde edilen ya da faiz veya kiradan kazanılan aktiflerin brüt tutarıdır. Gider, gelir sağlama amacı ile yapılan varlık (aktif) tükenmeleri (ya da borçlarda olulan artışlar) dır. Aktifte oluşan azalma aynı zamanda işletme sahibinin varlıklar üzerindeki haklarının toplam büyüklüğünü azaltır. Gelir ile gider arasındaki olumlu fark kar, olumsuz fark zarardır. Örnek: İşletmenin 150.000 TL maliyetli malı peşin olarak 180.000 TL ya satılıyor. Aynı gün 200.000 TL değerindeki malı yanıyor. Satış sonucu elde edilen; Kar = Gelir (Satış hasılatı) – Gider (hasılat elde etmek için tüketilen varlık maliyeti) Kar = 180.000 – 150.000 = 30.000 TL. Malın yanması ile meydana gelen; Zarar = 200.000 TL. Toplam Kar veya Zarar; 200.000 – 30.000 = 170.000 TL zarar Ancak bu başarısızlık satıştan sorumlu departmana yüklenemez. Aslında işletmenin ana faaliyeti olan satıştan 30.000 TL karı vardır. Malın yanması tedbirsizlik veya önlenemez başka nedenlerle meydana gelmiş olabilir. Görülüyor ki işletmenin ya da yönetimin başarısını değerlendiriken geleceğe ait planları yapılmasında önemli rolü olan çeşitli gelir ve giderlerin dönem içinde kaydedilmeleri, sınıflandırılmaları ve sonucuı verecek şekilde özetlenmeleri gerekir. Gelir tablosu, bir işletmenin belirli bir döneme ait net sonucunu, brüt satış karı, faaliyet karı büyüklüklerine ve bunları oluşturan ana olaylara yer vererek gösteren bir mali tablodur. Gelir tablosunda ana faaliyetlerin hacmı, bu faaliyetin getirdiği hasılat ile direkt olarak ilgili olan giderler ve indirimler; ana faaliyetin oluşması sırasında meydana gelen ana faaliyetle ilgili endirekt giderler ve son olarak da finansal gelir ve giderler, olağanüstü gelir ve giderler, önceki yıllarda yapılan ancak çeşitli nedenlerle sonradan düzeltilmesi gereken gelir ve giderler hakkındaki bilgiler gruplandırılarak verilmelidir. 11 Bu açıklamalar dikkate alındığında gelir tablosunun en basit şekli ana hatlarıyla aşağıdaki gibi olacaktır. Bu türde hazırlanan gelir tablosuna Rapor Tipi Gelir Tablosu denmektedir. A. B. C. X İşletmesi GELİR TABLOSU 1.1.20.. – 31.12.20.. dönemi Brüt Satış Karı Bölümü Satışlar Satılan Mal Maliyeti () Brüt Satış Karı (veya Zararı) Faaliyet Karı Bölümü Faaliyetle İlgili Giderler () Faaliyet Karı (veya Zararı) Net Kar Bölümü Finansal Gelir / Giderler (+ ) Olağandışı Gelir / Giderler Önceki Yıllara Ait Düzeltmeler (+ ) Net Kar (veya Zarar) ………… (…………) …………. (…………) …………. …………. …………. …………. …………. Örnek: Daha önce yapılan mali işlemlerin bilançosuna etkisini gösterdiğimiz ABC İşletmesine (yapılan işlemler aşağıda sıralanmıştır) ait gelir tablosu şu şekilde hazırlanabilir. Gelir Tablosunu ilgilendiren işlemler italik ve kırmızı olarak yazılmıştır. İşlem 1. ABC işletmesi işletme sahiplerinin sermaye olarak koyduğu 100.000 TL nakit ve 150.000 TL’lık bina ile işe başlıyor. İşlem 2. 25.000 TL’lık mal nakit karşılığı alınıyor. İşlem 3. Kredi ile 80.000 TL lık mal alınıyor. İşlem 4. 60.000 TL maliyetli mal vadeli olarak 82.000 TL ya satılıyor. İşlem 5. İşletmenin borcu olan Satıcı B 50.000 TL’lık alacağına karşılık işletmeye ortak oluyor. İşlem 6. 10.000 TL maliyetli mal peşin olarak 9.000 TL ya satılıyor. İşlem 7. Çalışanlara 5.000 TL ücret ödeniyor. İşlem 8. Binadan 10.000 TL kira tahsilatı yapıyor. A. B. C. ABC İşletmesi 01.01.20..– 31.12.20.. dönemi GELİR TABLOSU Brüt Satış Karı Bölümü Satışlar Satılan Malın Maliyeti () Brüt Satış Karı (veya Zararı) Faaliyet Karı Bölümü Faaliyetle İlgili Giderler (Ücretler) () Faaliyet Karı (veya Zararı) Net Kar Bölümü Diğer Faaliyetlerden Olağan Gelirler (Kira Gelirleri) Net Kar 91.000 (70.000) 21.000 (5.000) 16.000 10.000 26.000 12 Aynı tablo Bilanço tablosuna benzer bir biçimde (hesap tipi) hazırlanırsa; GİDER Satılan Ticari Mallar Maliyeti Genel Yönetim Giderleri TOPLAM KAR ABC İşletmesi GELİR TABLOSU 1.1.20.. – 31.12.20.. dönemi 70.000.5.000.- GELİR Satışlar 91.000.- Kira Gelirleri 10.000.- 26.000.- 13 HESAP KAVRAMI Her bir mali nitelikteki işlemin, varlıklarda ve kaynaklarda (bilanço unsurları) ya da işletmenin faaliyetleri sonucu oluşan kalemlerde (gelir ve giderler) yarattığı değişimi tek bir tablo üzerinde izlemek olanaksızdır. Bu nedenle varlık veya kaynakların herbirinde ve faaliyetler sonucu oluşan unsurlarda meydana gelen artış veya azalışların ayrı bir çizelgede toplanması bu çizelgedeki artış veya azalış farkınında bilanço çizelgesine nakledilmesi uygundur. Mali nitelikteki olayların her bir bilanço unsurunda (varlık, sermaye, borç) ve faaliyet sonucunu oluşturan her bir unsurda yarattığı değişimlerin izlenmesine yarayan, başka bir deyişle aynı nitelikteki işlemlerin üzerinde toplandığı çizelgeye hesap denir. Artış ve azalışlar hesap denilen çizelgenin karşılıklı iki tarafında izlenir. Artış veya azalışların hesabın hangi tarafına yazılacağı hesabın niteliğiyle (Bilanço ya da Gelir Tablosu hesapları) ilgilidir. + veya (−) Tarih + veya (−) ................. HESABI Açıklama Tutar Tarih Açıklama Tutar Muhasebe öğrenimi sırasında ya da uygulamada zamandan ve yerden kazanmak için hesaplar “T” simgesi ile gösterilir. ............ Hesabı Muhasebe Eşitliği ve Hesapların İşleyişi Daha önce Bilanço temel eşitliğini Varlıklar = Sermaye + Borçlar şeklinde göstermiştik. Bu eşitliğe paralel olarak varlıkların, borçlar ve sermayedeki unsurların değişimlerini göstermeleri nedeniyle hesapların da eşitlik halinde iki grup oluşturacakları açıktır. Birinci grup hesaplar, varlıklardaki değişimleri gösteren hesaplardır. Bu hesap grubuna Varlık Hesapları veya Aktif Hesaplar denir. 14 İkinci grup hesaplar farklı borçlar ve farklı sermaye unsurlarını temsil eden hesaplar olup bunlara Kaynak Hesapları veya Pasif Hesaplar adı verilir. Hesapların İşleyiş Kuralları Her hesabın bir yanına yapılan kayıt o hesabın temsil ettiği varlık, kaynak, gelir yada giderdeki artışı, diğer yanına yapılan kayıt ise azalışı gösterir. Artış veya azalışların hesabın hangi yanına yazılacağını hesabın niteliği belli eder. Mali işlemler çift taraflı etkiye sahiptir (en az iki hesabı ilgilendirir). Yani her bir mali işlemin hesaplara yapılacak kaydında çeşitli hesapların sol tarafına kaydedilecek tutarlar ile sağ tarafına kaydedilecek tutarlar eşit olmalıdır. Bu açıklamalar çerçevesinde aktif (varlık) ve pasif (sermaye + borçlar) hesapların hangi tarafına artışların, hangi tarafına azalışların kaydedileceğini aşağıdaki gibi gösterebiliriz: Aktif Hesaplar = Pasif Hesaplar Varlık H. Borç H Sermaye H = + (+) () () (+) () (+) Artış Azalış Azalış Artış Azalış Artış BİLANÇO TEMEL DENKLEMİNE UYGUN OLARAK VARLIK HESAPLARINDA OLUŞAN ARTIŞLAR İLGİLİ HESABIN SOL TARAFINA, AZALIŞLAR İLGİLİ HESABIN SAĞ TARAFINA KAYDEDİLİR. SERMAYE VE BORÇLARDAKİ ARTIŞLAR İLGİLİ HESABIN SAĞ TARAFINA, AZALIŞLAR İLGİLİ HESABIN SOL TARAFINA KAYDEDİLİR. Hesaplarla İlgili Terminoloji Gerçek hayatta işlemlerin hesaplara kaydında hesapta artış veya azalış ifadeleri kullanılmaz. Mali nitelikteki işlemlerin hesaplara kaydedilmesi ve izlenmesine ve hesapların kullanılışına ait özel terimler vardır. Muhasebe terminolojisinde artış veya azalış ifade etmesine bakılmaksızın herhangi bir hesabın sol tarafına hesabın borcu veya borç tarafı, sağ tarafına hesabın alacağı veya alacak tarafı denir. Bu nedenle hesap hangi gruba (Aktif/Pasif) girerse girsin, hesabın sol tarafına (borcuna) yazılmasına hesabın borçlandırılması, sağ tafına (alacağına) yazılmasına hesabın alacaklandırılması denir. ............ Hesabı Borç tarafı Borçlandırmak Alacak tarafı Alacaklandırmak Hesabın niteliğine göre bir hesabın borçlu ya da alacaklı kısmına ilk kez bir işlemin yazılması yoluyla kullanılmaya başlanmasına hesap açmak denir. 15 Bir hesabın iki yanının toplamları arasındaki farka hesap kalanı veya hesabın bakiyesi denir. Hesabın borç tarafının alacak tarafı toplamından büyük olması durumunda borç kalanı’ndan, alacak tarafının borç tarafı toplamından büyük olamsı durumunda da alacak kalanı’ndan söz edilir. Hesap kalan vermez ise, yani hesabın borç ve alacak toplamları birbirine eşit olduğunda hesap kapalıdır veya hesap kapanmıştır şeklinde ifade edilir. Hesaplar ve Bilanço Arasındaki İlişkiler Bilanço temel denklemine uygun olarak; varlık hesaplarındaki artış için ilgili hesap borçlanır; kaynak hesaplarındaki artış içinse ilgili hesaba alacak kaydedilir. Varlık (Aktif) hesapları borç, kaynak (Pasif) hesapları ise alacak kalnı verirler. Örnek: İşlem 1: A işletmesi 500.000 TL nakit sermaye ile çalışmaya başlamıştır. Buna göre Açılış Bilançosu; A İşletmesi 31.12.20.. tarihli Bilançosu Aktif KASA 500.000.- Aktif Toplamı B SERMAYE 500.000.- KASA A Pasif 500.000.- Pasif Toplamı = B 500.000.- SERMAYE (1) 500.000.- A (1) 500.000.- İşlem sonucunda her iki hesaptada artış meydana gelmiştir. Kasa varlık hesabı olduğundan hesaba borç, Sermaye ise kaynak hesabı olduğundan hesaba alacak kaydı yapılmıştır. İşlem 2: İşletme 100.000 TL borç almıştır. B KASA A = B (1) 500.000.- SERMAYE A + B BORÇLAR (1) 500.000.- A (2) 100.000.- (2) 100.000.- Hem aktif hem de pasif hesaplarda artış olmuştur. Kasadaki artış hesaba borç, borçlardaki artış da hesaba alacak kaydedilmiştir. İşlem 3: İşletme 300.000 TL tutarında malı peşin olarak satın almıştır. B KASA (1)500.000 A + B (3)300.000 TİCARİ MAL (3)300.000 A = B SERMAYE A + B (1)500.000 BORÇLAR A (2)100.000 (2)100.000 Aktif bir hesap olan kasa hesabında azalma olurken, diğer bir aktif hesap olan Mal hesabında artış olmuştur. Bu nedenle Kasa alacaklandırılmış, Ticari Mallar ise borçlandırılmıştır. 16 İşlem 4: İşletme yaptığı bir hizmet karşılığında 70.000 TL almıştır. B KASA (1)500.000 A + B (3)300.000 TİCARİ MAL A = B SERMAYE (3)300.000 A + B (1)500.000 (2)100.000 BORÇLAR A (2)100.000 (4) 70.000 (4) 70.000 Hizmet karşılığı elde edilen bir gelir söz konusudur. Hizmet karşılığı elde edilen para aktifleri arttırmakta, varlıklardaki bu artış ise işletme sahiplerinin haklarında bir artış meydana getirdiğinden Sermayeyi arttırmaktadır. Bu nedenle Kasa hesabındaki artış için hesap borçlandırılmış, Sermaye hesabındaki artış içinse hesap alacaklandırılmıştır. İşlem 5: İşletmede çalışanlara 50.000 TL ücret ödenmiştir. B KASA A + B (1)500.000 (3)300.000 (2)100.000 (5) 50.000 TİCARİ MAL A = B (3)300.000 SERMAYE (5) 50.000 A + B (1)500.000 BORÇLAR A (2)100.000 (4) 70.000 (4) 70.000 Gider işlemidir. Sermaye azaldığı için borç kaydı, kasa da da azalış olduğu için alacak kaydı yapılmıştır. Dönem sonunda hesap kalanları; B KASA A + B (1)500.000 (3)300.000 (2)100.000 (5) 50.000 TİCARİ MAL A = B (3)300.000 SERMAYE (5) 50.000 A + B (1)500.000 BORÇLAR A (2)100.000 (4) 70.000 (4) 70.000 670.000 350.000 300.000 320.000 50.000 300.000 570.000 100.000 520.000 100.000 Hesap kalanlarından düzenlenecek bilanço ise aşağıdaki gibi olacaktır. A İşletmesi 31.12.20.. tarihli Bilançosu Aktif KASA TİCARİ MAL Aktif Toplamı 320.000.300.000.- BORÇLAR SERMAYE 620.000.- Pasif Toplamı Pasif 100.000.520.000.620.000.- Bilanço Hesaplarının İşleyişi ile İlgili Örnek: Aşağıdaki işlemleri ilgili hesaplara kaydediniz ve işletmenin bilançosunu hazırlayınız. İşlem 1. X İşletmesi 300.000 TL nakit sermaye ile işe başlamıştır. İşlem 2. Senetle 50.000 TL Tutarında mal alınmıştır. İşlem 3. 30.000 TL maliyetli mal peşin olarak 40.000 TL ya satılmıştır. İşlem 4. Çalışanlara 20.000 TL tutarında ücret ödenmiştir. 17 Gelir Tablosu Hesapları (Sonuç Hesapları - Gelir ve Gider Hesapları) Gelir işletme sahipleri haklarında, işletmenin faaliyetlerinden doğan brüt bir artışı ifade eder. Gider ise, işletmenin faaliyetlerinden dolayı işletme sahiplerini varlıklar üzerindeki haklarında meydana gelen azalışı ifade eder. Bu bakımdan gelir elde etmek amacıyla bir aktifin kullanılması veya tüketilmesi sonucunda meydana gelen azalışları gösterir. Faaliyetlerin sürdürülmesi için çalışanlara verilen ücretler, reklam bedelleri, kira ve sigorta bedelleri birer gider unsurudur. Dönem sonunda işletme sahibinin haklarında dönem başına göre oluşan farkın (kar/zarar) hangi olayların sonucu olduğunun bilinmesi, işlemlerin analizi ve gelir tablosunun hazırlanabilmesi için gereklidir. Bu nedenle bu olayların ayrı ayrı hesaplara kaydedilmesi çok önemlidir. Bu amaçla işletme sahiplerinin haklarında artış yaratan mali işlemler için Gelir Hesapları veya azalış yaratan işlemler için de Gider Hesapları adı verilen Sonuç Hesapları geliştirilmiştir. Bu hesaplara Gelir Tablosu Hesapları da denilmektedir. Gelir ve Gider Hesaplarının Kaydı Gelir hesapları artışların yazıldığı sermaye hesabının alacak (sağ) tarafını, gider hesapları da azalışların yazıldığı sermaye hesabının borç (sol) tarafını temsil edecektir. Dolayısıyla sermayeyi arttıracağından gelir ilgili hesabın alacağına, gider ise sermayeyi azaltacağından ilgili hesabın borcuna kaydedilir. B (−) SERMAYE HESABI (+) A Azalışlar-Giderler B GİDER HS Yapılan Giderler Artışlar-Gelirler A = B GELİR HS A Elde Edilen Gelirler Gelir bir kez oluştuktan sonra azalma olmaz, gelir hesaplarında elde edilen gelirler nedeni ile daima bir artış söz konusudur. Ancak hesabın devri, kapatılması veya kayıt hatalarının düzeltilmesi durumunda hesabın borç tarafına kayıt yapılması söz konusudur. Gelir hesapları her zaman alacak kalanı verirler. Gider de bir kez oluştuktan sonra azalmaz, daima birikim söz konusudur. Ancak hesabın devri, kapatılması veya kayıt hatalarının düzeltilmesi durumunda hesabın alacak tarafına kayıt yapılması söz konusudur. Gider hesapları her zaman borç kalanı verirler. Gelir ve Gider hesapları dönem sonunda KAR veya ZARAR HESABI denilen bir hesaba devredilirler. Bu hesabın alacak kalanı vermesi gelir fazlalığını yani KAR’ı, borç kalanı vermesi gider fazlalığını yani ZARAR’ı ifade eder. 18 VARLIKLAR = BORÇLAR HS + SERMAYE HS Artış Azalış Azalış Artış Azalış Artış + − − + − + GİDERLER HS GELİRLER HS Artış Azalış Azalış Artış + − − + KAR veya ZARAR HESABI Sonuç = Gelir – Gider = Kar /Zarar Gelirler > Giderler Kar Giderler > Gelirler Zarar Giderler Gelirler Zarar Kar Yukarıdaki örnekte verilen A işletmesinin gelir ve gideri şöyle kaydedilecektir. B KASA HS A (1) 500.000 (3) 300.000 (2) 100.000 (5) 50.000 + B MAL HS A = B (3) 300.000 SERMAYE H A + B (1) 500.000 BORÇLAR H A (2)100.000 20.000 (4) 70.000 GİDERLER HS (5) 50.000 GELİRLER HS (6) 50.000 (7) 70.000 (4) 70.000 KAR veya ZARAR HESABI (6) 50.000 (7) 70.000 KAR : 20.000 TL 19 Hesap Planları Bir işletmede kullanılacak hesapların sistemli ve gruplandırılmış olarak yeraldığı listeye hesap planı denir. Hesaplar, hesap planında belirli bir sıralama içinde bulunur. Sıralama hesapların kodlanması ile sağlanır. Tek Düzen Hesap Planı Uygulaması Ülkemizde 1994 yılı başından beri finansal kurumlar dışında kalan işletmelerin tümünde tek düzen hesap planı uygulanmaya başlamıştır. THP’da hesaplar önce 9 ana gruba bölünmüştür. 1-5 BİLANÇO HESAPLARI 1 DÖNEN VARLIKLAR 3 KISA VADELİ YABANCI KAYNAKLAR (Nakit mevcudu + 1 yıl içinde paraya (Vadesi bir yıla kadar olan borçlar) çevrilebilen veya kullanılabilen varlıklar) 4 UZUN VADELİ YABANCI KAYNAKLAR 2 DURAN VARLIKLAR (Vadesi 1 yıldan daha uzun olan borçlar) (1 yıldan daha uzun sürede paraya çevrilebilen veya kullanılacak varlıklar) 5 ÖZKAYNAKLAR (İşletme sahiplerinin koydukları kıymetler + işletmede tutulan karlar) 6 GELİR TABLOSU HESAPLARI (Gelir ve gider hesapları) 7 MALİYET HESAPLARI (İşletme giderlerinin oluşumunun izlendiği hesaplar) 8 SERBEST HESAPLAR (Özel ihtiyaçlar için açılacak hesaplar) 9 NAZIM HESAPLAR (Bilanço dışı hak ve yükümlülüklerin ve diğer bilgilerin izlendiği hesaplar) 20 MUHASEBE BİLGİ AKIŞI Objektif Belgeler Günlük Defter Maddeler Büyük Defter Hesaplar Mizanlar Mali Tablolar Objektif Belgeler Belgeler mali nitelikteki işlemin tarihini, taraflarını, konusunu, miktarını ve tutarını belirleyen temel kayıt araçlarıdır. Muhasebede yapılan her kaydın bir belgeye dayanması gerekir. Bu amaçla ülkemizde kullanılan belli başlı belgeler şunlardır: − − − − − − Fatura, sevk irsaliyesi, perakende satış fişi Bonolar (senetler), çekler Gider pusulaları Müstahsil makbuzları Taşıma belgeleri Bordrolar Defterler Günlük Defter Daha önce mali işlemlerin etkilerinin ilgili hesaplara borçlandırma ve alacaklandırma yoluyla kaydedileceği açıklanmıştı. Ancak hesapların çokluğu ve hesapların yer alacağı büyük defter içinde her bir hesap için ayrı ayrı sayfalar kullanılacağı düşünülürse, işlemlerin kaydı sırasında gerekli bir kaydın unutulması, aynı kaydın iki kere yapılması ve tutarlardaki hatalı kayıtlar, vb. nedenlerle hatalı sonuçların ortaya çıkması kaçınılmazdır. Bu nedenle işlemlerin hesaplara kaydından önce bu kayıtlara temel olacak, kayıtların hatalı yapılmasını önleyecek veya hiç değilse en aza indirecek bir araca gereksinim vardır. Bu araç günlük defterdir (yevmiye defteri). Belgelere dayalı olarak yapılacak kayıtlar önce günlük deftere kaydedilir, sonra büyük deftere aktarılır. Günlük defter işlemlerin çift taraflı etkisini görebilmek açısından çok önemlidir. İşlemler bir bütünlük içinde oluş sıralarına göre etkiledikleri hesaplara borç veya alacak kaydedilir. Her madde içinde borçlandırılan ya da alacaklandırılan tutarlar birbirine eşit olacağından, her sayfa sonunda alınacak borç ve alacak tutarları toplamı da birbirine eşit olacaktır. Bu eşitliğin bozulması kayıtta hata yapıldığını gösterir. Günlük deftere kayıt yapıldığı anda değişmezlik kazanır. Hatalı bir kayıt yapıldığı zaman bu kayıda dokunulmaz, düzeltme yapılacak bir başka kayıtla düzeltilir. Günlük deftere yapılan kayıtların değiştirilmesini önlemek amacıyla, ait olduğu hesap döneminin ilk ayı içinde defterin notere ibraz edilerek “görüldü” sözcüğünün yazılıp, mühür basılması ve imza ettirilmesi, yapılan yanlışların da ancak muhasebe kurallarına uygun bir biçimde değiştirilmesi yasal bir zorunluluk haline getirilmiştir. (TTK m.70, VUK m.183-217) 21 Günlük defter maddesi örneği: Örnek: 12.06.2017 tarihinde 250.000 TL nakit paranın sermaye olarak konulması suretiyle, işe başlaması günlük defter maddesi olarak aşağıdaki gibi yazılacaktır. 1 12.06.2017 100 Kasa 250.000.500 Sermaye 250.000.- İşe başlama sermayesi. Günlük deftere yapılan bu kayıt daha sonra hesapları içeren büyük defterde maddede yer alan hesapların kendi sayfalarına geçirilir. Büyük deftere aktarılan kaydın hangi yevmiye maddesinden alındığını göstermek üzere (kaynağı kolaylıkla saptayabilmek amacıyla) madde numarası da ilgili sütuna kaydedilir. Büyük Defter Günlük deftere tarih sırasına göre kaydedilen işlemlerin niteliklerine göre sınıflandırılarak büyük defter hesaplarına kaydedilir. TTK ve VUK kanunlarına göre tutulması zorunludur. Büyük defterin sayfaları numaralıdır. Açık şekilde defterin karşılıklı iki sayfasına aynı numara verilir. 100 KASA HESABI Madde 100 Madde Tarih No 12/06 1 Açıklama Sermaye olarak konulan Tutar Tarih No 250.000.- ../.. 2 Açıklama Mal alımı için kullanılan Tutar 5.000.- 22 Büyük Defter Kayıtlarının Sağlaması - Mizan Günlük defterdeki rakamsal büyüklüğün büyük defterde de oluşup oluşmadığını kontrol etmek için hazırlanmış bir çizelgedir. Hesapların adlarının, borç ve alacak tutarları ile kalanlarının yer aldığı bir listedir. Büyük defter mizanının kalanlarından yaralanılarak, bilanço ve gelir tablosu hazırlanır. Dönem içinde herhangi bir tarihte çıkarılan mizana geçici mizan denir. Normal olarak geçici mizan her ayın sonunda çıkarılır ve o ayın adı ile anılır. Ocak ayı mizanı gibi. 12. ayın sonunda çıkarılan mizana Genel Geçici Mizan denir. Yıl sonu ayarlama ve düzeltme kayıtları yapıldıktan sonra bu kayıtların doğruluğunu araştıran bir mizan daha çıkarılır. Bilançoya esas olan bu mizana Kesin Mizan ya da Kat’i Mizan denir. MUHASEBE SÜRECİ İşletmenin kuruluşu bir defa gerçekleşip ondan sonra yaşamı süreklilik göstereceğinden, işine devam etmekte olan bir işletmede her dönem tekrar eden işlemler sırasıyla şöyledir: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. Açılış bilançosunun hazırlanması ve açılış kaydının günlük deftere yapılması Açılış kaydının büyük deftere aktarılması Günlük işlemlerin belgelendirilmesi ve günlük deftere kayıt Büyük deftere kayıt Aylık mizanların düzenlenmesi Genel geçici mizanın düzenlenmesi (Aralık ayı mizanı) Dönem sonu envanter işlemlerinin yapılması Dönem sonu muhasebe işlemleri Kesin mizan düzenlenmesi Mali tabloların düzenlenmesi Kapanış kayıtlarının yapılması 23 VARLIK HESAPLARI Muhasebede varlık deyimi, işletme sahibinin veya ortakların işletmeye koydukları sermaye ile dönem karlarından işletmede bıraktıkları bölümler karşılığında ve üçüncü kişilere borçlanarak elde edilen maddi ve maddi olmayan değerlerin bütününü anlatır. Varlıklar, işletmeye tahsis edilen kaynakların yatırıldığı alanları yani kullanma yerlerini gösterir ve bilançonun aktifini oluşturur. 1 DÖNEN VARLIKLAR İşletmenin nakit olarak elinde tuttuğu paralarla, vadesiz veya 1 yıla kadar vadeli olarak bankaya yatırdığı paralar ve normal koşullarda 1 yıl içinde ya da işletmenin normal faaliyet dönemi içinde paraya çevrilmesi veya tüketilmesi öngörülen varlıklar işletmenin “dönen varlıkları”nı oluşturur. Dönen varlık hesaplarına detaylı olarak girmeden önce her türlü alım ve satım işlerinde söz konusu olan Katma Değer Vergisini inceleme zorunluluğu nedeniyle öncelikle 15 Stoklar grubuna değinmekte yarar görülmektedir. Diğer hesaplar sırasıyla bu gruptan sonra anlatılacaktır 15 STOKLAR Stoklar ticari işletme faaliyetleri içinde satılmak için elde bulundurulan gözle görülen varlıklardır. Stoklar finansal durumunu ve karlılığını etkileyen en önemli faktördür. Ticari işletmelerde bu kapsama giren varlıklar 153 TİCARİ MALLAR hesabında izlenir. Mal Alım Satımında Katma Değer Vergisi ve İzlenildiği Hesaplar Katma değer vergisi, harcamaları vergilendiren bir vergilendiren bir vergi türüdür. İşletmeler mal ve hizmet alımında satıcılara bedelin belirli bir yüzdesi kadar KDV öderler, alıcılardan da teslim edilen veya yerine getirilen hizmetlerin bedeli üzerinden yine belirli bir yüzde oranında hesaplanan KDV alırlar. Mal ve hizmet alım satımında ortaya çıkan KDV nin muhasebeleştirilmesinde kullanılan hesaplar tek düzen hesap planına göre şunlardır: 191 İNDİRİLECEK KDV HESABI: Satın alınan mal ve hizmet bedeli üzerinden satıcıya ödenecek KDV bu hesabın borcuna kaydedilir. Aktif karakterli bir hesaptır, alacak kaydı sadece düzeltme ve kapatma işlemleri sırasında yapılır. Örnek: 1.000 TL’lik mal alınmış, %18 KDV si ile birlikte bedeli nakit olarak ödenmiştir. Ticari Mallar Hesabı İndirilecek KDV Hesabı Kasa Hesabı 1.000.180.1.180.- 391 HESAPLANAN KDV HESABI: Satılan mal ve hizmet bedeli üzerinden müşteriden alınan KDV bu hesabın alacağına kaydedilir. Pasif karakterli bir hesaptır, borç kaydı sadece düzeltme ve kapatma işlemleri sırasında yapılır. Örnek: 2.000 TL’lik mal peşin olarak satılmıştır, KDV oranı %18’dir. Kasa Hesabı 2.160.Yurtiçi Satışlar Hesabı Hesaplanan KDV H. 2.000.360.24 B İndirilecek KDV H. 180.- A B Hesaplanan KDV H. 360.- A 360 ÖDENECEK VERGİ VE FONLAR HESABI İşletmenin bir ay içinde yaptığı işlemler sonucu aldığı KDV (Hesaplanan KDV) tutarı, ödediği KDV (İndirilecek KDV) tutarını aşarsa, bu fark ay sonunda bu hesabın alacağına aktarılır. Katma Değer Vergisi kesintisi yapmakla sorumlu tutulanlar vergilendirme ayını izleyen ayın 25.günü akşamına kadar KDV beyannamelerini verirler ve bu süre içinde beyannamede bildirdikleri tutarı bağlı oldukları vergi dairesine öderler. Yukarıdaki işlemde Ödenen vergi 180 TL, alınan vergi ise 360 TL’dir. Ay sonunda 180 TL’lik vergi izleyen ayda vergi dairesine ödenmek üzere Ödenecek Vergi ve Fonlar Hesabı’nın alacağına kayıtlanır. Hesaplanan KDV İndirilecek KDV Ödenecek Vergi ve Fonlar 360.180.180.- Ödeme sırasında yapılacak kayıt ise aşağıdaki gibidir. Ödenecek Vergi ve Fonlar Kasa Hesabı 180.180.- 190 DEVREDEN KDV HESABI İşletmenin bir ay içinde yaptığı işlemler sonucu ödediği KDV (İndirilecek KDV) tutarı, aldığı KDV (Hesaplanan KDV) tutarını aşarsa, içinde bulunulan ayda indirilemeyen KDV, izleyen ay veya aylarda indirilmek üzere ay sonunda bu hesaba aktarılır. Hesaplanan KDV Devreden KDV İndirilecek KDV XX X XX 25 153 TİCARİ MALLAR HESABI Ticari Mallar Hesabı işletmenin üzerinde değişim işlemleri uygulamadan satmak üzere aldığı ticari malların izlendiği hesaptır. Alınan mallar maliyet bedeli üzerinden Ticari Mallar hesabının borcuna kayıtlanır. Satış işlemi sırasında yapılan kayıt ise işletmede uygulanan yönteme göre farklılık gösterir. İşletmelerde Ticari Malların izlenmesinde iki esas yöntem kullanılmaktadır. 1. Aralıklı Envanter Yöntemi 2. Sürekli Envanter Yöntemi Aralıklı Envanter Yöntemi mal çeşidinin çeşitli, ucuz ve küçük hacimli birimlerden oluştuğu işletmelerde (kırtasiyeci, konfeksiyoncu, gıda marketi gibi) kullanılır. Bu işletmelerde satış sırasında satılan birim malın maliyeti ve bu nedenle satıştan sağlanan kar veya zararın bilinmesi ve kayıt altına alınması neredeyse olanaksızdır. Satılan malın maliyeti dönem sonu envanterinden sonra belirlenmektedir. Ancak işletmede optik okuyuculu barkod sistemi uygulanıyorsa ya da malın çeşidi az, büyük hacımlı ve yüksek fiyatlı birimlerden oluşuyorsa Sürekli Envanter Yöntemi kullanılır, diğer bir ifadeyle satış esnasında satılan malın maliyeti bilinmektedir. Maliyeti belirlemek için çeşitli yöntemler geliştirilmiştir, bu yöntemlerden daha sonra (Muhasebe II) bahsedilecektir. Sürekli Envanter Yönteminde dönem içinde Ticari Mallar Hesabının kalanı sürekli olarak ambardaki mal mevcudunu gösterir. İki yöntem arasındaki farlılık satış kayıtlarında ortaya çıkmaktadır. Mal ile ilgili tüm diğer işlemlerin kayıtları her iki yöntemde de aynıdır. İki yöntemin işleyişini örneklerle görelim: MAL ALIŞLARI : Kayıt her iki yönteme göre değişmemektedir. Örnek 1: A Koll. Şirketinden 3.000.-TL lık peşin mal satın satındı. (KDV oranı %18) Ticari Mallar İndirilecek KDV 3.000.540.Kasa 3.540.- Örnek 2: B Koll. Şirketinden 200.-TL lık vadeli olarak mal alındı. (KDV oranı %18) Ticari Mallar İndirilecek KDV 200.36.Kasa 236.- Örnek 3: C Koll Şirketinden 75 TL’sı peşin, kalanı senetle 100 TL lık mal alındı. (KDV oranı %18) Ticari Mallar İndirilecek KDV 100.18.Kasa Borç Senetleri 75.43.- SATIŞLAR : Kayıt her iki yönteme göre farklılaşmaktadır. 26 Örnek 4: 1.000.-TL maliyetli mal 1.500.-TL ya senetle satıldı (KDV %18). (Satılan malın maliyeti belli olduğuna göre işletmenin Sürekli Envanter Yöntemi’ni kullandığını düşünebiliriz.) Alacak Senetleri 1.770.Yurtiçi Satışlar Hesaplanan KDV Satılan Ticari Mallar Maliyeti Ticari Mallar 1.500.270.1.000.1.000.- Örnek 5: Senetle 1.500.-TL lık satış yapıldı (KDV %18). (Satılan malın maliyeti verilmemiştir, dolayısıyla işletmenin Aralıklı Envanter Yöntemi’ni benimsediği anlaşılmaktadır.) Alacak Senetleri 1.770.Yurtiçi Satışlar Hesaplanan KDV 1.500.270.- Örnek 6: 100.-TL maliyetli mal 200.-TL ya nakit olarak satıldı (KDV %18). (SEY1) Kasa 236.Yurtiçi Satışlar Hesaplanan KDV Satılan Ticari Mallar Maliyeti Ticari Mallar 200.36.100.100.- Örnek 7: Nakit olarak 200.-TL lık satış yapıldı (KDV %18). (AEY2) Kasa 236.Yurtiçi Satışlar Hesaplanan KDV 200.36.- Örnek 8: Vadeli olarak 250.-TL lık satış yapıldı (KDV %18). (AEY) Alıcılar 295.Yurtiçi Satışlar Hesaplanan KDV 1 SEY: Sürekli Envanter Yöntemi 2 AEY: Aralıklı Envanter Yöntemi 250.45.- 27 Örnek 9: 200.-TL maliyetli mal vadeli olarak 250.-TL ya nakit olarak satıldı (KDV %18). (SEY) Alıcılar 295.Yurtiçi Satışlar Hesaplanan KDV 250.45.- Satılan Ticari Mallar Maliyeti Ticari Mallar 200.200.- Bu işlemlerden sonra her iki yönteme göre kullanılan hesapların durumu aşağıdaki gibi olacaktır: Sürekli Envanter Yöntemi: TİCARİ MALLAR alış alış alış (1) 3.000.(2) 200.(3) 100.3.300.2.000.- (4) 1.000.- satış (6) 100.- satış (9) 200.- satış Aralıklı Envanter Yöntemi: TİCARİ MALLAR (1) 3.000.(2) 200.(3) 100.3.300.- 1.300.- YURTİÇİ SATIŞLAR (4) 1.500.(6) 200.(8) 250.1.950.- YURTİÇİ SATIŞLAR (5) 1.500.(7) 200.(9) 250.1.950.- SATILAN T.MAL MALİYETİ (4) 1.000.(6) 100.(9) 200.1.300.- Aralıklı Envanter Yönteminde Satılan Malın Maliyetinin Hesaplanması ve Kaydı: Aralıklı Envanter Yönteminde Satılan Malın Maliyeti dönem sonunda hesaplanmaktadır. Dönem içinde Ticari Mallar Hesabına satılan malın kaydı yapılmadığından hesabın kalanı dönem sonu mal mevcudunu göstermez. Satılan malın maliyetini bulmak için mutlaka dönemsonunda malların sayımının yapılması gerekir. Sayım sonucu bulunan dönemsonu mal mevcudu, dönem başı mal mevcudu ile dönem alışlarından oluşan mal toplamında (T.M.H.nın borç kalanı) düşüldüğünde satılan malların maliyet bulunur. 28 Eğer yapılan sayım sonucunda depoda 700 TL’lık mal olduğu görüldüyse; Satılan Ticari Mallar Maliyeti (STMM) = Ticari Mallar H.nın kalanı – Dönem sonu stok (sayım sonucu) STMM = 2.000 – 700 = 1.300 TL olarak bulunur. Buna göre dönem sonu envanter kaydı aşağıdaki gibi yapılır: 14 Satılan Ticari Mallar Maliyeti Ticari Mallar Hesabı 1.300.1.300.- Dönem Kar ya da Zararının Bulunması ve Kaydı: Dönem Karı ya da Zararı = Yurtiçi Satışlar – STMM Dönem Karı = 1.950 – 1.300 = 650 TL Buna göre Gelir/Gider hesaplarının (sonuç hesapları) kapatılması: 15 Yurtiçi Satışlar Dönem Karı/Zararı 1.950.- Dönem Karı/Zararı Satılan Malın Maliyeti H 1.300.- B 1.950.- 1.300.- Dönem Karı/Zararı 1.300.- A 1.950.- 650.- 29 VARLIK HESAPLARI’na devam: 1 DÖNEN VARLIKLAR 10 HAZIR DEĞERLER 100 KASA 101 ALINAN ÇEKLER 102 BANKALAR 103 VERİLEN ÇEKLER VE ÖDEME EMİRLERİ (-) 108 DİĞER HAZIR DEĞERLER 100 KASA HESABI İşletmenin elindeki nakit paranın kaydedildiği ve izlendiği hesaptır. Türk parası mevcudu itibari (üzerinde yazılı) değer, yabancı paralar ise Türk parası karşılığı üzerinden değerlenerek kaydedilir. 1. Türk parası işlemleri: Kasaya konan paralardan (tahsil) dolayı borçlanır, kasadan verilen paralardan (ödeme-tediye) dolayı alacaklanır. Kasa hesabı sadece borç kalanı (kasa mevcudu) verir. Örnek: Aşağıdaki işlemleri günlük deftere kaydediniz, Kasaya ait Büyük defter kayıtlarını gösteriniz İşlem 1. 5.000 TL sermaye konuyor. İşlem 2. Bankada 2.500 TL lık hesap açtırılıyor. İşlem 3. Vadesi gelen 3.000 TL alacak senedi tahsil ediliyor. İşlem 4. Nakit olarak 4.000 TL’lık mal alınıyor. (%8 KDV) İşlem 5. 200 TL lık kira ödeniyor. İşlem 6. Nakit olarak 6.000 TL lık satış yapılıyor (KDV oranı % 18 içinde). 1 Kasa 5.000.Sermaye 5000.- 2 Bankalar Kasa 2.500.- 3 Kasa 3.000.- 2.500.- Alacak Senetleri 4 Ticari Mallar İndirilecek KDV Kasa 5 Genel Yönetim Giderleri Kasa 6 Kasa 3.000.4.000.320.4.320.200.200.7.080.- Yurtiçi Satışlar Hesaplanan KDV 6.000.1.080.- 30 B 100 KASA HESABI A 5.000.3.000.7.080.- 2.500.4.320.200.- 15.080.- 7.020.- Borç kalanı: 15.080 - 7.020 =8.060 TL Kasa mevcudu 2. Yabancı Paralar: Nakit halindeki yabancı paralara “efektif”, nakit dışındaki yabancı para ödeme araçlarına (senet, çek) ise “döviz” denmektedir. Yabancı paralar işlemin yapıldığı günkü kur üzerinden Türk lirasına çevrilerek Kasa Hesabına kaydedilir. Örnek: Otelden ayrılan müşteri 300 TL olan borcunu ödemek üzere $100 veriyor. Yabancı para $1=3,50 TL kuru üzerinden satın alınarak müşterinin hesabı kapatılıyor. kalan Türk liraları müşteriye nakten ödeniyor. Söz konusu yabancı daha sonra para Iş Bankası’nda bozduruluyor. Banka yabancı paranın karşılığını $1=3,70 TL kuru üzerinden işletmenin hesabına kaydediyor. Yabancı paranın alınması: Kasa 350.- Yabancı Paralar Alıcılar Kasa 300.50.- Türk Lirası Alış fiyatı $100 = 100x3,50 = 350 TL Yabancı paranın satılması: Bankalar 370.Kasa 350.- Yabancı Paralar Kambiyo Karları 20.- Satış fiyatı $100 = 100x3,70 = 370 TL Örnek: X İşletmesi 800 TL’lik mal satarak karşılığında $200 almış, geri kalan miktarı ise TL olarak tahsil emiştir. İşlem günündeki kur $1=3,50 TL dir. Malın satışındaki KDV oranı ise % 8 dir. Kasa 864.- Yabancı Para 700.Türk Lirası 164.- Yurtiçi Satışlar Hesaplanan KDV 800.64.- Alış fiyatı $200 = 200x3,50 = 700 TL 31 Örnek: Daha önce 3.50 TL’lik kur üzerinden alınan $200; 3,40 TL’lik kur üzerinden satılmıştır. Kasa 680.- Türk Lirası Kambiyo Zararları Kasa 20.700.- Yabancı paralar Satış fiyatı $200 = 200x3,40 = 680 TL Örnek: Bu para 3,60 TL’lik kur üzerinden satılsaydı. Kasa 720.- Türk Lirası Kasa 700.- Yabancı Paralar Kambiyo Karları 20.- Satış fiyatı $200 = 200x3,60 = 720 TL Kasa Hesabı ile İlgili Örnekler: 1. Müşteri otelden ayrılırken 400 TL’lik hesabını kapatmak için 100€ veriyor. Hesabın üstü müşteriye Türk lirası olarak ödeniyor. 1€ = 4,20 TL 2. Alınan 100 € bankada bozduruluyor. Kur değeri: 1€ = 4,15 TL. 3. İşletme 700 TL’lik malı nakit olarak satıyor (%18 KDV), karşılığında 250$ alıyor. Üstünü Türk lirası olarak geri veriyor. Kur değeri: $1 = 3,70 TL 1 Kasa 420.- Yabancı Paralar Alıcılar Kasa 400.20.- Türk Lirası Alış Fiyatı $100 = 100x4,20 = 420 TL 2 Kasa Türk Lirası Kambiyo Zararları Kasa 415.5.420.- Yabancı Paralar 3 Kasa 925.- Yabancı Paralar Yurtiçi Satışlar Hesaplanan KDV Kasa 700.126.99.- Türk Lirası 32 101 ALINAN ÇEKLER HESABI İşletmeler para mevcutlarının önemli bir kısmını bankalarda bulundurmaktadırlar, bu nedenle ödemelerin önemli bir kısmı çekle yapılmaktadır. Çek: Bir bankaya hitaben ve belli kurallara uyularak yazılan ödeme emridir. Çekte, çek kelimesi, belli bir bedelin ödenmesi için havale, ödeyecek olanın ünvanı, ödeme yeri, keşide gününün yeri ve tarihi, çeki çeken kişinin imzası olmalıdır. Çeki düzenleyen bankada bulunan şahıs, parasının tamamının veya bir kısmının kendisine, üçüncü bir kişiye veya çek hamiline ödenmesi konusunda bankaya emir vermektedir. Keşide: Çek düzenleme Keşideci: Çeki düzenleyen kişi Lehdar: Çeki almaya yetkili olan kişi Muhatap: Çek tutarını ödeyen banka. Karşılık: Bir çekin çekilebilmesi için bankada keşidecinin emrine ayrılmış bir karşılığın bulunması gerekir. Ciro: Çek üzerindeki hakkın devredilmesi için yapılan işleme denir. İşletme başkasından aldığı çekin arkasını imzalayarak borçlu olduğu bir başka kişiye ödeme aracı olarak devredebilir. Ciro ve teslim ile çekten doğan tüm haklar devredilmiş olur. 101 Alınan Çekler Hesabı gerçek ve tüzel kişiler tarafından işletmeye verilmiş olup, henüz tahsil için bankaya gönderilmemiş veya ciro edilmemiş çeklerin izlendiği hesaptır. Aktif karakterli bir bilanço hesabı olup, artışlar için borç, azalmalar için alacak kaydı yapılır. Çekte vade yoktur. İbraz edildiği gün ödenir. Damga vergisine tabi değildir. Çek bedeli hem yazıyla hem rakamla yazılır. İkisi arasında fark olması halinde yazı ile yazılan bedel geçerlidir. Çekin geçerli olduğu süreler vardır (aynı yerde 10 gün, aynı kıtada 1 ay, başka kıtada 3 ay). Bu sürelerin dolması halinde keşideci çekten cayabilir. Örnekler: 1. 14.000 TL lık mal satılıyor. Karşılığında 10.000 TL lik çek alınıyor. Kalan tutar ile %18 KDV nakit olarak tahsil ediliyor. 2. İşletme satıcıya olan 20.000 TL lık borcuna karşılık, elinde bulunan ve henüz tahsil etmediği aynı tutardaki çeki ciro ediyor. 3. İşletme elindeki 50.000 TL lik bir çeki bankaya ibraz ederek bedelini nakden tahsil ediyor. 4. İşletme 20.000 TL lik alacağına karşılık 5.000 TL nakit, 15.000 TL lik çek alıyor. 5. 8.000 TL lik çek tahsil edilmek üzere bankaya gönderiliyor. Gelen dekonttan bankadaki hesaba geçtiği anlaşılıyor. 1 Kasa Alınan Çekler Yurtiçi Satışlar Hesaplanan KDV 2 Satıcılar Alınan Çekler 3 Kasa Alınan Çekler 4 Kasa Alınan Çekler Alıcılar 5 Bankalar Alınan Çekler 6.520.10.000.14.000.2.520.20.000.20.000.50.000.50.000.5.000.15.000.20.000.8.000.8.000.33 102 BANKALAR HESABI İşletmeler genellikle nakit verilmesi yoluyla yapmak durumunda oldukları ödemeleri kasalarında tutar, fazlasını vadeli ya da vadesiz olarak bankaya yatırırlar. Bankalar Hesabı, işletmece yurt içi ve yurt dışı banka ve benzeri fnans kurumlarına yatırılan ve çekilen paraların izlendiği hesaptır. Uygulamada Bankalar Hesabına mevduat hesabı veya alacaklı cari hesap da denmektedir.Bankalar Hesabından yapılan ödemeler genellikle çek keşidesi veya ödeme emri gönderilmesi ile gerçekleştirilir. Bankalarda tutulan ve vadesi 1 yıldan fazla olan vadeli mevduat istenildiğinde faiz kaybı ile paraya çevrilebildiğinden hazır değer sayılmaktadır. Dekont: İşletmenin mevduat hesabı üzerinde yapılan işlemlerin hesapta meydana getirdiği artışı veya azalışı göstermek üzere bankanın hazırladığı ve işletmeye gönderdiği yazılı belge. Ekste: Dönem sonlarında işletmenin mevduat hesabının ayrıntılı özetini gösteren ve banka tarafından gönderilen yazılı belge Virman (ödeme emri): Aynı bankada hesapları bulunan kişilerin hesapları arasında yapılan aktarma işlemidir. Virman talimatını ödemeyi yapacak olan hesap sahibi verir. Örnek: 1. X İşletmesi bankaya hesap açtırıyor ve 75.000 TL yatırıyor. 2. Alıcı Y borcuna karşılık bankadaki hesaba 8.000 TL yatırıyor. 3. Bankadaki hesaptan 10.000 TL çekiliyor. 4. Satış nedeniyle alınan 25.000 TL lık çek hesaba geçirilmek üzere aynı gün bankaya ciro ediliyor. 5. 80.000 TL lık bir senet vadesinden önce iskonto ettiriliyor. Senedin net tutarı 79.000 TL hesaba geçiriliyor. 6. 15.000 TL virman talimatıyla satıcı Z’nin hesabına aktarılıyor. 1 Bankalar Kasa 2 Bankalar Alıcılar 3 Kasa Bankalar 4 Bankalar Alınan Çekler 5 Bankalar Finansman Giderleri Alacak Senetleri 6 Satıcılar Bankalar B 75.000.75.000.8.000.8.000.10.000.10.000.25.000.25.000.79.000.1.000.80.000.15.000.15.000.- 102 BANKALAR HESABI (1) 75.000.(2) 8.000.(4) 25.000.(5) 79.000.187.000.- A (3) 10.000.(6) 15.000.- 25.000.- Bankadaki mevduat: 187.000 25.000 = 162.000 TL 34 103 VERİLEN ÇEKLER ve ÖDEME EMİRLERİ HESABI İşletmenin üçüncü kişilere bankalardan çekle veya ödeme emri (virman) ile yapacağı ödemelerin izlendiği hesaptır. Hesap çekin düzenlendiği tarihte açılıp, bankanın dekontu gönderdiği tarihte kapatıldığından geçici bir hesaptır. Pasif karakterli bir hesap olup bu geçici sürede alacak kalanı verir. İşletmenin banka hesaplarındaki azalmayı gösterir. Bilançoda Bankalar Hesabından indirim şeklinde gösterilir. A BİLANÇO 100 100 102 103 Kasa Alınan Çekler Bankalar Verilen Çekler ve Ödeme Emirleri 120 Alıcılar xxxx P XXXXX XXXXX XXXXX (xxx) XXXXX İşletmenin verdiği çekleri, ödeme yapılmadan önce geçici bir hesapta göstermesinin bazı yararları vardır: Lehdar çeki tahsil etmekten vazgeçebilir veya işletme müddeti içinde tahsil edilmeyen çeki iptal edebilir. Bu durumda Bankalar Hesabına gereksiz yere alacak kaydı yapılmamış olur. Örnek : İşletme satıcılara olan 700 TL lık borcuna karşılık çek veriyor. Satıcılar 700.Verilen Çekler ve Ödeme Emirleri 700.- Çek tutarı lehdarına fiilen ödenmediği için geçici hesap olan Verilen Çekler ve Ödeme Emirleri hesabının alacağına kayıt yapılmıştır. Örnek 2: Çekin muhatabı olan banka çek tutarını ödediğini işletmeye dekontla bildiriyor. Verilen Çekler ve Ödeme Emirleri Bankalar 700.700.- Örnek 3: İşletme hesabından 1.500 TL nın, satıcıya ilişkin hesaba aktarılması için bankaya ödeme emri (virman) veriyor Satıcılar 1.500.Verilen Çekler ve Ödeme Emirleri 1.500.- Örnek 4: Bankadan emrin yerine getirildiğine dair dekont geliyor. Verilen Çekler ve Ödeme Emirleri Bankalar 1.500.1.500.- 35 11 MENKUL KIYMETLER İşletmelerin kısa vadeli amaçlarla faiz geliri veya kar payı sağlamak için satın aldığı hisse senedi, tahvil, hazine bonosu, finansman bonosu, yatırım fonu katılım belgesi, gelir ortaklığı senedi, kar-zarar ortaklığı belgesi vb varlıklar menkul kıymet olarak adlandırılır. Hisse Senedi: Sermayesi paylara bölünmüş anonim1 ve hisseli komandit2 şirketlerin çıkardığı sermayeye katılma payını gösteren belgedir. Elinde hisse senedi bulunduran şirket, hisse senedini aldığı şirketin ortağı olur, yönetimine katılır ve dönem sonunda kar (zarar) eder. Tahvil: Anonim şirketlerin, kamu iktisadi kuruuşları ile bazı kamu kuruluşlarının borç para bulmak amacıyla çıkardıkları nominal değerleri birbirine eşit borç senetleridir. Elinde tahvil bulunduran şirket, tahvili çıkaran şirkete borç para vermiş olur, şirketin yönetimine katılamaz ve tahvilin vade bitiminde faiz geliri elde eder. Tahvil, elinde bulunduran açısından alacak, çıkaran firma açısından borç senedi niteliğindedir. Bir şirketin çıkaracağı tahvil tutarının toplamı, onaylanmış olan en son bilançodaki ödenmiş sermayeyi aşamaz. Tahvillerin tamamı satılmadan yeni tahvil çıkarılamaz. 110 HİSSE SENETLERİ HESABI İşletmenin geçici olarak elinde tuttuğu hisse senetlerinin izlendiği hesaptır. Aktif karakterli bir bilanço hesabı olup, hisse senedi almı nedeniyle oluşan artışlar hesabın borcuna, hisse senedinin herhangi bir nedenle elden çıkarılması durumunda alacağına kayıtlanır. Alış İşlemi: Hisse senetleri satın alındığında, hisse senedinin üzerinde yazılı olan fiyat (nominal değer) üzerinden değil, alış fiyatı üzerinden hesabın borcuna kayıt yapılır. Alış işlemi sırasında aracı finans kurumuna ödenen komisyon maliyete eklenmeyip, komisyon gideri olarak kayıtlanır. Örnek: Birimi 140 TL den 100 adet hisse senedi satın alınıyor. Aracı kuruma %2 komisyon nakit olarak ödeniyor. Hisse Senetleri Komisyon Giderleri Kasa 14.000.280.14.280.- Satış İşlemi: Geçici yatırım amacıyla alınan hisse senetleri satıldığında satış fiyatı ile alış fiyatı arasındaki olumlu fark 645 Menkul Kıymetler Satış Karları hesabının alacağına, olumsuz fark ise 655 Menkul Kıymetler Satış Zararları hesabının borcuna kaydedilir. Komisyon ödemesi alış işleminde olduğu gibi kaydedilir. 1 Sermayesi belirli ve paylara bölünmüş ve borçlarından dolayı yalnız malvarlığıyla sorumlu bulunan şirkettir. 2 Sermayesi paylara bölünen ve ortaklarından bir veya birkaçı şirket alacaklılarına karşı bir kollektif şirket ortağı (ortaklar şirketin borçlarından tüm mal varlığı ile sorumlu), diğerleri bir anonim şirket pay sahibi gibi (şirket borçlarından dolayı yanlız mal varlığı ile sorumlu) sorumlu olan şirkettir. 36 Örnek: Daha önce 14.000 TL ya alınan hisse senetlerinin 20 adedi 3.600 TL ya satılmış, aracı kuruma % 2 komisyon ödenmiştir. Satış Fiyatı: 3.600/20= 180 TL Menkul Kıymet Satış Karı: 3.600 – 2.800 = 800 TL Alış Fiyatı: 140 x 20 = 2.800 TL Komisyon Gideri: 3.600 x 2/100 = 72 TL Kasa Komisyon Giderleri Hisse Senetleri Menkul Kıymet Satış Karı 3.528.72.2.800.800.- Örnek: Daha önce 14.000 TL’ya alınan hisse senetlerinin 10 adedi peşin olarak 1.200 TL’ya satılmış, aracı kuruma %2 komisyon ödenmiştir. Satış Fiyatı: 1.200/10= 120 TL Menkul Kıymet Satış Zararı: 1.400 – 1.200 = 200 TL Alış Fiyatı: 140 x 10 = 1.400 TL Komisyon Gideri: 1.200 x 2/100 = 24 TL Kasa Komisyon Giderleri Menkul Kıymet Satış Zararı Hisse Senetleri 1.176.24.200.1.400.- Yukarıdaki örneklerde görüldüğü üzere satın alınan 100 adet hisse senedinin 30 adedi farklı fiyatlarla satılmış ve elde 70 adet hisse senedi kalmıştır. Bu hisse senetlerinin piyasa değeri 9.800 TL olduğu halde işletme hisse senetlerini satın aldığı şirketin 70 x 100 = 7.000 TL lık (100 TL lık nominal değer üzerinden) ortağıdır. B 11 HİSSE SENETLERİ HESABI (1) 14.000.14.000.9.800.- A (2) 2.800.(3) 1.400.4.200.- Hisse senetlerinin satışından doğan toplam kar ise 800 – 200 = 600 TL’dir. Bu kar dönem sonunda 690 DÖNEM KARI veya ZARARI Hesabına aktarılacaktır. 37 12 TİCARİ ALACAKLAR 120 ALICILAR HESABI Alıcılar Hesabı kendilerine vadeli (kredili) olarak mal veya hizmet satılan kişilerin borçlarının izlendiği hesaptır. Satış sözleşmesi gereği malın satışından doğan giderler müşteriye aitse bu tutarlar da Alıcılar Hesabına kayıtlanır. Ana faaliyetler ya da stokların satışı dışındaki işlemlerden doğan alacaklar bu hesaba kaydedilmez. Örnek: Alıcı X’e tamamı vadeli 12.000 TL lık mal satılıyor. KDV %18 Alıcılar 14.160.Yurtiçi Satışlar Hesaplanan KDV 12.000.2.160.- İşletme tarafından ödenen ancak anlaşma koşulları gereği alıcıya ait olması gereken giderler Alıcılar hesabının borcuna kaydedilir. Örnek: Taşıma gideri olarak 400 TL ödeniyor. Anlaşma koşulları gereği gider alıcıya aittir. KDV %18 Alıcılar 472.Kasa Hesaplanan KDV 400.72.- Örnek: Alıcı borcunu zamanında ödemediğinden 700 TL faiz tahakkuk ettiriliyor. Alıcılar 700.Faiz Gelirleri 700.- Örnek: Alıcı 14.400 TL lık borcunun 4.500 TL lık kısmını nakten ödüyor, 5.000 TL’yi banka hesabına havale ediyor, kalan borcunun ise işletmeye sattığı maldan olan alacağına mahsup edilmesini istiyor. Kasa Bankalar Satıcılar 4.500.5.000.4.900.Alıcılar 14.400.- 38 121 ALACAK SENETLERİ HESABI Kredili satış işlemleri güvene dayalı sözlü anlaşma ile yapılabileceği gibi (Alıcılar Hesabı), alacaklı olanların hakkını göstermede ve kanıtlamada kullanılabilecek yazılı bir belge (alacak senedi) karşılığında da olabilir. Alacak senetleri işletmenin alacağına bir güvence sağlayabileceği gibi bu senetlerin ciro edilerek ödemelerde kullanılması ya da iskonto ettirilerek vadesinden önce nakde dönüştürmesi gibi olanaklara imkan tanır. Ciro: Bir senet üzerindeki hakkın 3. bir kişiye devredilmesi işlemine denir. İskonto: . İşletme senet bedelini vadesinden önce almak isterse senedi bankaya iskonto ettirme (kırdırma) yoluna başvurabilir. Banka işlememiş faizi keserek kalan tutarı öder. Alacak senetleri vadesi geldiğinde bizzat işletme tarafından ya da banka eliyle tahsil edilir. Bu taktirde banka komisyon alır. Örnek: Alıcı X’e 9.000 TL lık mal senet karşılığı satılıyor. (KDV %18) Alacak Senetleri 10.620.Yurtiçi Satışlar Hesaplanan KDV 9.000.1.620.- Örnek: Daha önce vadeli olarak mal satılan ve halen işletmeye 20.000TL tutarında borçlu olan X’den senet alınıyor. (alacağın şekil değiştirmesi) Alacak Senetleri 20.000.Alıcılar 20.000.- Alıcı X Örnek: Alıcı X’e 35.000TL lık mal satılıyor. Alıcı elindeki aynı değerdeki alacak senedini işletmeye ciro ediyor, %18 KDV yi nakit ödüyor. Alacak Senetleri Kasa 35.000.6.300.Yurtiçi Satışlar Hesaplanan KDV 35.000.6.300.- Vadesi dolan senetler ya doğrudan doğruya muhataptan veya banka aracılığıyla tahsil edilir. Tahsilat banka aracılığıyla yapılırsa bankaya komisyon ücreti ödenir, bu ücret 770 Genel Yönetim Gideri olarak kaydedilir. 39 Örnek: Vadesi gelen 125.000 TL lik senet doğrudan tahsil ediliyor. Kasa 125.000.Alacak Senetleri 125.000.- Örnek: Vadesi gelen 75.000 TL lık senet tahsil için bankaya veriliyor. Banka 250 TL lık tahsil komisyonu alıyor, kalan tutarı işletmenin hesabına yatırıyor. Bankalar Genel Yönetim Giderleri Alacak Senetleri 74.750.250.75.000.- Örnek: Eldeki 98.000TL lık senet Satıcı X’e olan borcun ödenmesi amacıyla adı geçene ciro ediliyor. Satıcılar 98.000.Alacak Senetleri 98.000.- Örnek: Nominal değeri 26.000 TL olan senedin cirosu suretiyle aynı miktar mal alınıyor. %18 KDV nakit olarak ödeniyor. Ticari Mallar İndirilecek KDV 26.000.4.680.Alacak Senetleri Kasa 26.000.4.680.- 40 2 DURAN VARLIKLAR İşletmenin faaliyetlerinin yürütülmesinde kullanılan ve bir yıldan fazla kullanım süresine sahip aktif değerlere duran varlıklar denir. Maddi ve maddi olmayan duran varlıklar olarak ikiye ayrılır: 25 MADDİ DURAN VARLIKLAR: İşletme faaliyetlerinde kullanılmak üzere edinilen ve tahmini yararlanma süresi bir yıldan fazla olan fiziki varlık kalemlerinin ve bunlarla ilgili birikmiş amortismanların izlendiği hesap grubudur. Arazi ve Arsalar Binalar Tesis, Makine ve Cihazlar Taşıtlar Demirbaşlar vs. Örnek: İşletme banka kredisi ile 500.000 TL’ya ile bir arazi satın almıştır. KDV %18 Arazi ve Arsalar İndirilecek KDV 500.000.90.000.Banka Kredileri 590.000.- Örnek: İşletme banka hesabındaki para ile 700.000 TL’ya bir bina satın almış, %18 KDV yi nakit olarak ödemiştir. Binalar İndirilecek KDV 700.000.126.000.Bankalar Kasa 700.000.126.000.- Örnek : Senetle 18.000.- TL tutarında makine satın alınmıştır. %18 KDV nakit olarak ödenmiştir. Tesis, Makine ve Cihazlar İndirilecek KDV Borç Senetleri Kasa 18.000.3.240.18.000.3.240.- Örnek: Nakit olarak 300.- TL lık demirbaş eşya satın alınmıştır. KDV %18 Demirbaşlar İndirilecek KDV 300.54.Kasa 354.- 41 Örnek: İşletme 24.000 + 4.320 KDV TL’ya anahtar teslim bir kamyonet satın almıştır. Fatura tutarının 6.000 TL sını nakit olarak ödemiş, geri kalanı için çek vermiştir. Taşıtlar İndirilecek KDV 24.000.4.320.Kasa Verilen Çekler Öd.Emir. 6.000.22.320.- 257 BİRİKMİŞ AMORTİSMANLAR HESABI İşletmede bir yıldan daha uzun sürede kullanılan ve bu süre içinde fiziki ya da ekonomik nedenlerle değer kaybına uğrayan duran varlıkların yıpranma vb gibi nedenlerle değer kayıpları söz konusudur. Bu kayıpların bir döneme yüklenmesi “Dönemsellik Kavramı1” ile bağdaşmaz. Duran varlık bedelinin ekonomik ömrünü tamamladığı dönemde gider yazılması da pek doğru olmaz. Duran varlığın kullanma süresi boyunca işletme gelirlerinde bir artış doğurduğu halde, yapılan harcamanın sadece bir dönemde gider yazılması hem söz konusu giderin ilgili dönemin gelirleriyle karşılaştırılmasını önler, hem de duran varlıkların bilançoda ya olduğundan düşük ya da yüksek değerlerle yer almasına neden olur. Duran varlıkların maliyetlerini sistemli ve anlamlı bir biçimde varlıkların kullanılma sürelerine dağıtmak gerekir. Bu işleme “Amortisman” diyoruz. Yani amortisman sözcüğünü işletmede kullanılan duran varlıkların kullanıldıkları sürece uğradıkları değer azalmalarının gider yazılması veya duran varlığın elde edilmesi için yapılan giderin, o duran varlıktan yararlanılan dönemlere bölünmesi olarak tarif edebiliriz. Arazi ve arsalar dışında kalan maddi duran varlıklar için hizmet süreleri esas alınarak amortisman ayrılır. Amortisman çeşitli şekillerde hesaplanabilir. Normal Amortisman Yöntemi Bu hesaplama yöntemine göre herhangi bir maddi duran varlık için Amortisman = Varlık Maliyeti / Varlık Hizmet Süresi denklemiyle hesaplanabilir. Yıllık Amortisman Oranı ise aşağıdaki gibi hesaplanır: Amortisman oranı = 1 / Varlık Hizmet Süresi Örnek: Maliyet değeri 950 TL olan makineden yararlanma süresinin 5 yıl olduğu varsayıldığında yıllık amortisman; 950 / 5 = 190 TL olarak hesaplanabilir. Amortisman oranı = 1 / Ekonomik ömür = 1/5 = %20 olarak bulunur. Örnek: Maliyet bedeli 16.000 TL olan ve yönetimde kullanılan otomobil için %20 amortisman ayrılıyor. 1 İşletmenin sonsuz olan ömrü belli dönemlere bölünür, her dönemin faaliyet sonucu diğer dönemlerden bağımsız olarak değerlendirilir. 42 Genel Yönetim Giderleri 3.200.- Amortisman Giderleri 3.200.- Birikmiş Amortismanlar B TAŞITLAR A B BİRİKMİŞ AMORTİSMANLAR 16.000.- 3.200.3.200.3.200.3.200.3.200.- A 1.yıl 2.yıl 3.yıl 4.yıl 5.yıl Taşıtlar Hesabının alacağına bir kayıt yapılmadığından hesap, duran varlık işletmede kullanıldıkça aktifte 16.000 TL olarak yer alacaktır. Buna karşılık amortisman miktarı Birikmiş Amortismanlar her yıl 3.200 TL artarak 5.yılın sonunda 16.000 TL na ulaşacaktır. Birikmiş amortisman, bir kaynağı temsil etmediğinden bilançonun pasifinde yer alması uygun değildir. Bu nedenle Birikmiş Amortisman aktifte ilgili varlıktan düşülmek suretiyle gösterilir. Herhangi bir Duran Varlığın Net Aktif Değeri (Defter Değeri), Maliyet değerinden son bilanço döneminde ki Birikmiş Amortismanının çıkarılmasıyla bulunur. Net Aktif Değer = Maliyet Değeri – Birikmiş Amortismanlar Örnek: Yukarıdaki örnekte sözü geçen otomobil 3.yılın sonunda net aktif değeri nedir? Net Aktif Değer = 16.000 – (3.200x3) = 16.000 – 9.600 = 6.400 TL Örnek: Maliyet bedeli 5.000 TL, birikmiş amortismanı 2.000 TL olan bir makine peşin olarak 2.600 TL ya satılmıştır. KDV %18 Net Aktif Değer = 5.000 – 2.000 = 3.000 TL Zarar = 3.000 – 2.600 = 400 TL Birikmiş Amortismanlar Kasa Diğer Olağandışı G/Zararlar Tesis, Makine ve Cihazlar Hesaplanan KDV 2.000.3.068.400.5.000.468.- 43 MALİ BORÇLAR Mali borçlar bilançonun aktifinde yer alan varlıkların finansmanında kullanılan yabancı kaynaklardan biridir. Mali borçları işletmenin diğer borçlarından ayıran özellikleri bu borçların ya kredi kurumlarından ya da sermaye piyasası araçlarından sağlanmasıdır. 300 BANKA KREDİLERİ İşletmelerin sadece öz kaynaklarıyla faaliyetlerini yürütebilmeleri olanaksızdır. Yabancı kaynaklardan da yararlanmaları, yani borçlanmaları kaçınılmazdır. Bankalar, işletmelerin bu gereksinimlerini karşılayan en önemli mali kuruluşlar olarak karşımıza çıkmaktadır. Alınan krediler bankaya olan bir borç olması bakımından pasif karakterli bir yabancı kaynak hesabı olan "300 Banka Kredileri Hesabı"nın (uzun vadeli kredilerde 400 Banka Kredileri Hesabı’nın) alacağına kaydedilir. Alınan kredilerin çeşitli şekillerde ödenmeleri halinde bu hesaba borç kaydedilir. Örnek: İşletme, İş Bankasından aldığı 200.000 TL lık kredi ile bir gayrımenkul almıştır. KDV %18 Binalar İndirilecek KDV 200.000.36.000.Banka Kredileri 236.000.- Örnek: İşletme, bankaya talimat vererek ticari mevduat hesabından 100.000 TL nın kredi borcu hesabına aktarılmasını istemiştir. Banka Kredileri 100.000.Bankalar 100.000.- Örnek: Bankanın gönderdiği hesap özetinden 1 Nisan-30 Haziran dönemi için kredi borcuna 20.000 TL faiz tahakkuk ettirdiği görülmüştür. Finansman Giderleri Banka Kredileri 20.000.20.000.- 44 TİCARİ BORÇLAR 320 SATICILAR HESABI "320 Satıcılar Hesabı", işletmenin faaliyet konusu ile ilgili kredili mal ve hizmet alımlarından kaynaklanan senetsiz borçların izlendiği hesaptır. Satıcılar hesabı, kredi ile (vadeli) alınan mal ya da yararlanılan hizmet nedeniyle alacaklandırılır. Sözü edilen işlemler nedeniyle doğan borçların çeşitli şekillerde (nakden, çekle, senetle) ödenmeleri sonucu borçlandırılır. Hesabın alacak kalanı, işletmenin kredili mal ya da hizmet sağladığı işletmelere olan henüz ödenmemiş senetsiz borçlarını gösterir. Örnek: İşletme vadeli olarak 4.000 TL lık mal satın almış, %18 KDV yi nakit olarak ödemiştir. Ticari Mallar İndirilecek KDV 4.000.720.Satıcılar Kasa 4.000.720.- Örnek: Satıcı, nakit olarak ödediği ancak sözleşme gereği işletmeye ait olan 500+90 KDV TL lık nakliye faturasını işletmeye göndermiştir. Ticari Mallar İndirilecek KDV 500.90.Satıcılar 590.- Örnek: Satıcıya olan borcun 2.000 TL lık kısmını aynı tutarda çeki ciro ederek ödemiştir. Satıcılar 2.000.Alınan Çekler 2.000. 321 BORÇ SENETLERİ HESABI İşletmenin faaliyet konusu ile ilgili her türlü mal ve hizmet alımlarından kaynaklanan senede bağlı borçları "321 Borç Senetleri Hesabı"nın alacağına kaydedilirken, bu senetlerin çeşitli şekillerde ödenmeleri, borcuna kaydedilir. Örnek: İşletme, 20.000 + 3.600 KDV TL lık mal satın almıştır. Karşılığında bono keşide etmiştir. Ticari Mallar İndirilecek KDV 20.000.3.600.Borç Senetleri 23.600.- 45 Örnek: İşletme satıcıya olan 15.000 TL lık vadeli borcuna karşılık senet keşide etmiştir. Satıcılar 15.000.Borç Senetleri 15.000. Vadesi gelen senetler, alacaklısı tarafından ya işletmeye ibraz edilerek bedeli talep edilir; ya da bir bankaya tahsile verilir. Her iki durumda da işletme senet bedelini ya nakden ya da bankadaki ticari mevduat hesabı üzerine keşide edilmiş çek vermek suretiyle öder. Örnek: İşletme, vadesi gelen 48.000 TL nominal değerli senedini ilgili bankaya ödemiş ve senedini geri almıştır. Borç senetleri 48.000.Kasa 48.000. Senedin vadesi dolduğunda nakit durumu elverişli olmayan işletme, senedin değiştirilmesi konusunda senedin alacaklısı ile anlaşabilir. Bu durumda yeni senedin tutarının uzatılan vade için hesaplanacak faiz kadar büyük olması doğaldır. Örnek: İşletme, vadesi gelen 250.000 TL nominal değerli bir senedi, ödeyemeyeceğinden senedin alacaklısı ile anlaşmış 300.000 TL nominal değerli yeni bir senetle değiştirmiştir. Borç Senetleri Finansman Giderleri Borç Senetleri 250.000.50.000.300.000.- 46 5 ÖZKAYNAKLAR (ÖZSERMAYE) Bir işletmenin sahip olduğu dönen ve duran varlıkların edinilmesinde kullanılan kaynaklar, yabancı kaynaklar ve özkaynaklar (özsermaye) olarak iki ana gruba ayrılır. Özsermaye, işletme sahip veya ortaklarının bilanço tarihinde işletmeye yapmış oldukları sermaye yatırımlarının tutarını gösteren tutar ile dönemin net karını kapsar. 500 SERMAYE HESABI Sermaye, işletme sahibi ya da ortakların işletmenin kuruluşunda koymayı taahhüt ettikleri (üstlendikleri) sermaye paylarının toplamını ifade eder. Örnek 1: X kişisi .../…/….. tarihinde kurduğu işletmesine 100.000 lira nakit, 50.000 liralık hisse senedi ve 60.000 liralık bir taşıt aracı koymuştur. Kasa Hisse Senetleri Taşıtlar 100.000.50.000.60.000.Sermaye 210.000.- Örnek 2: Aynı kişi …/…/….. tarihinde işletmesinden kuruluşta koyduğu hisse senetlerini çekerek, bir anlamda sermaye azaltımına gitmiştir. Sermaye 50.000.Hisse Senetleri 50.000.- Örnek 3: 31.12.200. tarihindeki 250.000 TL lık dönem net karı, izleyen yılın başında sermayeye eklenmiştir. Dönem Net Karı 250.000.Sermaye 250.000.- Yukarıdaki üç işlemi "500 Sermaye Hesabı"nda gösterelim: B 500 SERMAYE (2) 50.000.50.000.- A (1) 210.000.(3) 250.000.460.000.410.000.- 47 GELİRLER VE GİDERLER İşletmeler amaçlarına ulaşabilmek için faaliyetleri sırasında çok sayıda mali nitelikte işlemler gerçekleştirirler. Bu işlemlerden bazıları işletmenin sadece varlıklarında ve borçlarında değişme yaratırken, bazıları özsermayesinde de değişmeler, yani özsermayesinde artış ya da azalışlar meydana getirirler. İşletmenin özsermayesinde değişme yaratmayan işlemler bilanço hesaplarında muhasebeleştirilirler. Buna karşılık işletmenin özsermayesinde artış yaratan gelirler ile azalış yaratan giderler, Gelir Tablosu Hesapları adı verilen hesaplara kaydolunur. Gelir tablosu hesapları içinde yer alan gelir ve gider hesapları işletmenin ticaret, hizmet veya üretim işletmesi oluşuna ve büyüklüğüne göre çeşitlilik gösterir. Gelir ve gider yaratan olaylar ana faaliyetlere bağlı olarak doğabileceği gibi (olağan gelir ve karlar), işletmede tekrarı normal olmayan ve ana faaliyet dışındaki bazı işlemler sonucu (olağandışı gelir ve karlar) doğabilir. Gelir tablosundan yararlanarak işletme hakkında karar verme durumunda olanlara bu bilgilerin ayrı ayrı sunulması gerekir. THP’nında gelir ve giderlere ait hesap grupları ve büyük defter hesapları ayrıntılı olarak belirlenmiştir. Gelir tablosu hesapları şu hesap gruplarından oluşur: 60 Brüt Satışlar 61 Satış İndirimleri (-) 62 Satışların Maliyeti (-) 63 Faaliyet Giderleri (-) 64 Diğer Faaliyetlerden Olağan Gelir ve Karlar 65 Diğer Faaliyetlerden Olağan Gider ve Zararlar (-) 66 Finansman Giderleri (-) 67 Olağandışı Gelir ve Karlar 68 Olağandışı Gider ve Zararlar (-) 69 Dönem Net Karı (Zararı) 48
