Otizmin Etyolojisi

Otizmin Etyolojisi
Otizm 1943’te Kanner tarafından tanımlandığında psikolojik faktörlere dayandığı
düşünülüyordu ve soğuk anne modeli ile açıklanıyordu. Ancak bu model yapılan çalışmalarla
kanıtlanamamış ve bilim dünyası tarafından reddedilmiştir. Yapılan son çalışmalarda otizmli
çocuğa ve normal gelişim gösteren çocuğa sahip anneler karşılaştırılmış, çocuklarını yetiştirme
yönünden bu gruplar arasında hiçbir anlamlı farklılık bulunamamıştır. Son yıllarda otizm pek
çok farklı açıdan ele alınmakta ve eşlik eden zihinsel engel, epilepsi gibi durumlar nedeniyle de
genel olarak beyin faktörlerine dayandığı ifade edilmektedir.
Beyin işlevinin gelişimsel bir bozukluğundan kaynaklandığı düşünülen otizmde tanı davranışsal
olarak konulmaktadır. Otizm çeşitli nedenlere bağlı olarak ortaya çıksa da çoğu vakada kaynağı
bilinmez. Dolayısıyla otizmde hangi etkenlerin rol oynadığı sürekli olarak araştırılmaktadır.
Otizmin kökeninin biyolojik olduğunu düşündüren etkenler arasında, kapsamlı nörolojik
muayenelerde beklenenin üstünde fonksiyon kaybı, epileptik nöbetler, sıralanmaktadır. Bu
araştırmalarda MRI ve PET gibi farklı görüntüleme teknikleri kullanılmaktadır. Etyolojiye ilişkin
araştırmalarda, beyin mekanizmalarına ilişkin teorilerin yanı sıra nörobilişsel teoriler üzerinde
de durulmaktadır.
Otizm nöroanatomik açıdan ele alındığında;
Otistik çocuklarda belli beyin bölgelerinde daha az nöron ve azalmış dendritik dallanma
görülmektedir.
Tüm beyin büyüklüğünde %5-20 oranında artış, beynin tüm yapısındaki bir genişleme ile detay
yapıda bozulma (beyin hacminin daha fazla olması şizofreni ve anksiyete de görülen bir durum)
izlenmiştir.
Beyinde daha az nöral etkileşim olduğu diğer bir bulgu olarak ortaya konulmuştur.
Beynin farklı bölümleri farklı işlevlere sahiptir. Aşağıda farklı beyin bölümlerine bağlı olarak
1/6
Otizmin Etyolojisi
otizmde izlenen bulgular farkı araştırmalar doğrultusunda değerlendirilmektedir.
Bazı otistik çocuklarda ventriküllerde genişleme ve/ ya da beyin kabuğunda küçülme
kaydedilmiştir. PET ile yapılan bir araştırmada beyinde yaygın olarak glukoz kullanımında bir
artış saptanmıştır. Yine farklı bir araştırmada limbik yapıda hücre yoğunluğunda artış, hücre
boyunda küçülme ve ayrıca beyincikteki Purkinje hücrelerinin azalmasından söz edilmektedir.
Bu durum potansiyel olarak dikkat, uyanıklık ve duyusal defektlere yol açmaktadır. Otistik hastaların beyinlerindeki yapısal bozuklukların göstergelerine ilişkin ilk bulgular
1980’lerde elde edilmiştir. Otizmde son yaşantıları ve yeni bilgileri hatırlamamızı sağlayarak
bellek işlevi gören hipokampus ve duyusal tepkilerimizi yönlendiren amigdalada dendritik
dallanmada azalma ve hücre boyutunda küçülme görülmektedir. Bu bulgular beyin gelişiminin
erken evrelerinde görülenlere benzediğinden bunun da normal gelişimin kısa kesildiği,
durakladığı anlamına gelebileceği düşünülmektedir.
Otizmin etyolojisine dair yapılan bölgesel araştırmalarda otizmde serebellar yollar, beyin sapı,
talamus, hipokampus, ve amigdala bölgelerinde çift taraflı bozukluklar saptanmıştır. Bazı
araştırmalar otistiklerde birincil duyu korteksi ile bağlantı korteksinin arasındaki iletişimin
yeterince gelişmemiş olduğunu göstermiştir.
İşitme, konuşma ve dili kontrol eden parietal lob otizmde sıklıkla yetersizlik gösterir. Bu
yetersizliğe bağlı olarak hareketin becerili olması, mekanı bütünü ile görüp algılama,
spatial(uzamsal) değerlendirme, ayırt edici duyu, dokunmayı algılama gibi pek çok sorun ortaya
çıkabilmektedir.
Otizmli çocuklarda eğer ciddi zihinsel engel yoksa genel olarak bellek normaldir. Bu normallik
koşullanmış bellekte daha dikkat çekicidir. Bellekten tüm beyin ve serebellum sorumludur.
Ancak ana hatları ile incelendiğinde daha çok limbik sistemdeki hipokampus ve beyin korteksi
ile ilgilidir.
Frontal loblar, beyin korteksinin yaklaşık olarak 1/3’ünü oluşturur. Frontal korteks ; konuşmayı
sağlayan alanlar, istemli hareketi başlatan alanlar ve düşünce akışının kontrolü, sosyal
ilişkilerin düzenlenmesi gibi işlevleri gerçekleştiren bir alandır. Frontal alan, bilişsel işlevler ve
sosyal ilişkiler ile en çok ilişkili olduğu düşünülen alandır. Örneğin; dikkati çeken herhangi bir
2/6
Otizmin Etyolojisi
nesnenin göz takibiyle izlenmesi, bir yere tırmanırken hangi otomatik hareketlerin yapılacağı,
bir fıkranın nerede anlatılabileceği, cinsel dürtülerin kontrol edilmesi frontal lob tarafından
denetlenir.
Otistik bozuklukta anormallik için kritik beyin bölümünün temporal lob olabileceği
düşünülmektedir. Temporal bölge, frontal bölge gibi beynin ilkel birimleri (limbik sistem)ile sıkı
ilişkiler içersindedir. Bu birim bir örnek ile özetlenirse, oksipital bölgede bir insan yüzünün
kızgınlık, sevgi, mutluluk, güzellik, korku gibi anlamları, beynin iç tarafında limbik sistemdeki
amigdala adı verilen bir çekirdeğe de bilgi verir. Limbik sistem içinde değerlendirilen bu
çekirdek emosyonel deneyimlerle ilgili olduğu için yüzdeki bu ifadeleri çözümler ve gerekli olan
beyin kabuğu bölgelerine bilgiyi aktarır.
Frontal, temporal ve pariatel loblarda bulunan bu bozukluklar nedeniyle gerek sosyal ve
gerekse gelişimin gecikmemesi için çocuk erken eğitime alınıp, bu bölgelerin gelişimi
desteklenmelidir.
Otizmlilerde görülen kas gevşekliği ve bazen de dengesizlik varmış gibi fark edilen durumun
nedeni, iç kulaktaki denge merkezleri ile beyincikte veya aralarındaki birleştirici yollarda oluşan
bozukluklar ile açıklanabilir. Vestibüler sistem, başın hareket ve pozisyonunda oluşan
değişikliklerin ortaya çıkardığı duyumları algılanması ile ilişkilidir. Bu duyumların
algılanmasından iç kulaktaki bazı yapılar sorumludur. Biz bu duyusal sistemin varlığından ve
ürettiği duyumlardan habersiz bir şekilde yaşarız. Oysa motor koordinasyon, göz hareketleri ve
beden duruşu için bu sistemin normal işlemesi gerekir.
Otizmli çocuklarda motor planlama yetersizlikleri ve belirgin hareket bozuklukları vardır. Bazı
otizmli çocuklarda tırmanma, tek ayak üzerinde durma zorlukları ve beceri güçlükleri görülür.
Parietal lob ve serebellumun diğer alanlarla olan ilişkilerindeki işlev bozukluğun (birbirinden
haberdar olmamaları) beceri bozuklukları ile ilişkisi olabilir.
Otizmlilerde beyin korteksinden limbik sisteme bilgi aktaran yollarda sorun olduğu
bildirilmektedir. Bu yol, farkında olunarak yapılan işlemler için gereklidir. Bilinçli hareketin
gelişmesi için frontal lobun araka tarafından uyarının gelmesi, ardından bazal ganglionların
hareketi planlaması ve son olarak serebellumun dengeyi sağlayarak hareketi başlatması
gerekir. Otizmli bireylerde felç olmadığından frontal lobun arka bölümünden bedene yayılan
uyarılarda sorun olmamaktadır. Ancak bazal ganglionlar ve serebellum ilişkisinde ya da
serebellum ile frontal bölge arasındaki ilişkide sorun olduğu düşünülebilir. Son yıllarda yapılan
3/6
Otizmin Etyolojisi
çalışmalarda bazı otizmlilerde bilginin beynin bir tarafından diğerine geçişini sağlayan corpus
collusumun özellikle arka tarafında yapısal bozukluklar bulunmuştur. Arka taraftaki yapısal
bozukluk gördüğünü anlamak ve anlamlandırmakla ilgili sorun olabileceği anlamına gelebilir.
Araştırmaların sonucunda ortaya çıkan pek çok atipik bulgu söz konusudur. Ancak bu
anatomik bulguların otizme özgü olduğu kesinleşmemiştir.
Otizmli çocuklarda, sinir hücresinden diğer sinir hücresine bilgi akışının taşıyıcısı olan bazı
nörotransmitter maddelerde sorun olduğu düşünülmüştür. Nörokimyasal bir değişiklik olarak
serotonin seviyesinin yükselmesi söz konusudur. Ancak bu durum MR’de de görülmektedir ve
otistik bozukluk için spesifik değildir. Serotonin isimli nörotransmitter salındıktan sonra
sinapstan geri alınımında defektler oluşmakta ve bu nedenle serotonin bu çocuklarda yüksek
miktarlarda bulunmaktadır. Bu bilgiden yola çıkılarak bazı ilaçlar denenmektedir.
Otizmli çocukların afyon, haşhaş, morfin gibi maddelere ve kazein içeren ürünlere ilgilerinin
olduğu söylenir. Bunu kanıtlamak için gluten ve kazein diyetine alınan çocuklarda kısa bir süre
sonra huzursuzluk başladığı görülmüştür. Otizmli çocuklarda sekretin az salgılandığı için
kazein ve gluten iyi metabolize olamaz ve opiase alkoloidleri haline geçer. Bu durumun da
çocuğun beynini etkilediği, çevreyi başka türlü algılama ve ağrıya duyarsız olma gibi davranış
değişikliklerine yol açtığı düşünülmektedir.
Otizm ile civa zehirlenmelerinde ortaya çıkan hastalık arasındaki benzerlikler dikkati çektiği için
civa zehirlenmelerinde uygulanan tedaviler bazı araştırıcılar tarafından otizmli çocuklara da
uygulanmaktadır.
Nöbetlere ilişkin klinik özellikler değerlendirildiğinde; nöbetler, kompleks, parsiyel, çok kısa
süreli, boş bakma, kısa süreli bilinç kaybı olarak görülebilmektedir. 5 yaşa girmeden
başlamakta, 5 yaşını dolduran bir çocukta nöbet yoksa, adölesana kadar görülmeyeceği ifade
edilmektedir. Nöbetlerin en çok görüldüğü dönem okul öncesi ve adölesan dönem olarak
belirtilmektedir.
Bağışıklık Sistemi
4/6
Otizmin Etyolojisi
Otistiklerde barsak ve mide rahatsızlıkları sıklıkla görülmektedir ve bu nedenle mide- barsak
bozukluğu-kızamık-otizm ilişkisi üzerinde durulmaktadır. Ancak otizmin bir bağışıklık sistemi
hastalığı olduğuna dair yeterli kanıt elde edilmemiştir. Bağışıklık sistemi ile ilgli olarak yapılan
araştırmalarda otizmli çocukların çok sık ateşli hastalıklara yakalandıkları ve bağışıklık
sistemlerinin bozuk olduğu belirtilmektedir.
Altıncı kromozomun kısa kolu üzerinde yer alan bir gen C4B adlı bir maddenin sentezini
sağlamaktadır. Bu madde virüslere karşı olan bir sistemin temel parçasıdır. Bu varsayıma göre
bağışıklık sistemi bozuk yani mikroba karşı direnci düşük olan otistik çocuklarda virüs beyne
girmekte ve beyni tahrip ederek otizme yol açmaktadır. Otizmli çocukların bağışıklık sistemi
bozuk olduğundan aşıların ve aşılarda yer alan bazı maddelerin çocuklara zararlı olduğu
düşünülmektedir. Bazı çocuklarda karma aşı ya da menenjit aşısından sonra otistik belirtilerin
açığa çıktığı ifade edilmektedir. Anne ile embriyo veya fetus arasında immünolojik
uyuşmazlığın otizme neden olabileceği de ileri sürülmektedir.
Bazı araştırmacılar tarafından ise otizm nörogelişimsel ve disgenetik bir hastalık olarak
tanımlanmakta ve genetik ve çevresel etkenlerden söz edilmektedir. Genetik
Otizmin temelinde kalıtımın varlığına ilişkin bulgular :
- Tek yumurta ikizlerinde otizmin bir arada görülme olasılığının yüksek olması. Tek yumurta
ikizlerinin üçte birinde otizm her iki kardeşte birden görülürken, ayrı yumurta ikizlerinde sadece
bir çocukta rastlanıyor.
- Otizmli çocukların kardeşlerinde %2-4 oranında otizmin ortaya çıkma olasılığının bulunması
- Otizmin erkeklerde kızlara göre 3-4 katı daha fazla görülmesi
5/6
Otizmin Etyolojisi
- Kızlarda otizmin erkeklere göre daha ağır seyretmesi
- Otizmli çocukların ailelerinde dil ve kognitif işlev bozukluklarına sık rastlanması
Yukarıda sıralanmış olan bulgular nedeniyle otizmin temelinde kalıtımın varlığına ilişkin bir
görüş doğrultusunda pek çok araştırma yürütülmektedir. Bu araştırmalarda birden fazla
kromozom ve 20 civarında genin üzerinde durulmaktadır. Araştırmaların şu anda bulunduğu
aşamada otizmin etyolojisine dair otizme neden olan tek bir gen saptanmamakla beraber
birden fazla genin otizmde etkili olduğuna dair bazı bulgular elde edilmiştir.
Epidemiyoloji
Yaygınlık: 12 yaşın altındaki çocuklarda görülme oranı 10.000’de 2-5
Cinsiyet Dağılımı: Erkek çocuklarda kızların 3-5 katı olarak görülüyor.
Sosyoekonomik durum: Yapılan araştırmalara göre sosyoekonomik düzey açısından belirgin
bir farklılık gözlenmemektedir. Her sosyoekonomik düzeyde görülebiliyor.
6/6