tıp dergüsü 24/4 - Selçuk Tıp Dergisi

KARD‹YOVASKÜLER YAfiLANMA
M. Akif DÜZENL‹, Kadriye ZENG‹N
Selçuk Üniversitesi Meram T›p Fakültesi Kardiyoloji ABD, KONYA
ÖZET
Amaç: Yafllanma, sa¤l›kl› yafll›larda görülen kardiyovasküler yap› ve fonksiyon bozukluklar›na neden
olan önemli bir olayd›r. Bu derlemede amac›m›z kardiyovasküler yap› ve fonksiyonlar üzerine yafllanman›n etkisini özetlemektir. Ana bulgular: Arteriyal sertlikte artma sol ventrikül fleklini ve afterload›n›
art›r›r. Sol ventrikül yap› ve fonksiyonlar›ndaki yaflla iliflkili olumsuz de¤ifliklikler, ejeksiyon rezervinde
bozulma, diyastolik çapta art›fl ve diyastolik dolufl paternindeki de¤ifliklikleri içerir. Miyosit say›s›nda
azalma ve subsellüler yap›larda bozulma ilerleyen yaflla belirginleflir. Yafll›larda egzersiz s›ras›nda
kardiyovasküler fonksiyonlarda anlaml› de¤iflikler oldu¤u da gösterilmifltir. Sonuç: Yafllanma sonucu
oldu¤u düflünülen kardiyovasküler sistemin yap› ve fonksiyonunda önemli de¤ifliklikler gözlenmektedir. Bu de¤ifliklikler ya adaptif yada erken preklinik hastal›k say›labilir, fakat klinik olarak aç›k disfonksiyon yoklu¤unda da oluflabilir.
Anahtar kelimeler: Yafllanma, Kardiyovasküler fonksiyonlar,
Selçuk T›p Derg 2008; 24: 237-243
SUMMARY
CARDIOVASCULAR AGING
Aim: Aging is a major process that results in changes in cardiovascular structure and function in elderly people. The aim of this review to summarize the effect of aging on some aspects of cardiovascular structure and function. Result: Increased arterial stiffness alters afterload and left ventricular shape. Age related deteriorations in left ventricular structure and functions are impaired ejection
reserve, increase in diastolic volume and an altered diastolic filling pattern. Reduction in the number of myocytes and deterioration of subcellular structure are also remarkable with advanced age.
Significant alterations in cardiovascular function during exercise are also demonstrated in elderly
people. Conclusion: Significant changes have been noted in the structure and function of the cardiovascular system in older people that are considered to be the result of aging. These changes can
be regarded as either adaptive or early preclinical disease, but they occur in the absence of clinically manifest dysfunction.
Key word: Aging, Cadiovascular functions
Haberleflme Adresi : Dr. M. Akif DÜZENL‹
Selçuk Üniversitesi Meram T›p Fakültesi Kardiyoloji Klini¤i 42080 Akyokufl, Meram-KONYA
e-posta: akifduzenli@hotmail.com
Gelifl Tarihi: 16.08.2007
Yay›na Kabul Tarihi: 09.01.2008
237
Selçuk T›p Dergisi
2008
M.A. Düzenli, K. Zengin
KARD‹YOVASKÜLER YAfiLANMA
ler aras›nda çapraz ba¤lar oluflup doku sertli¤ini art›r›r. Bu de¤ifliklikler arterleri, venleri ve
miyokard› etkiler (2).
‹kibin otuzbefl y›l›ndan sonra yaklafl›k her dört
kifliden birinin 65 yafl veya üzerinde olaca¤›
tahmin edilmektedir. Hastal›k yoklu¤unda,
kardiyovasküler sistemin yap› ve fonksiyonlar›nda yaflla iliflkili de¤iflikliklerin tan›mlanmas›
kardiyovasküler yafllanma olay›n›n anlafl›lmas›nda esast›r (1). Yafllanma olay› yafll›larda görülen kardiyovasküler sistem de¤iflikliklerinin
önemli nedenlerinden biridir. Yafll›l›k ile ortaya ç›kan kardiyovasküler de¤ifliklikler ve klinik
sonuçlar› Tablo 1’de sunulmufltur.
A. ARTER‹YAL DE⁄‹fi‹KL‹KLER
Çeflitli de¤erlendirme teknikleri kullan›larak
hem sa¤l›kl› hem de hastalarda yafla ba¤l› damar sertli¤inde art›fl tan›mlanm›flt›r. Arter duvar›ndaki yafla ba¤l› histolojik de¤ifliklikler intimal kal›nlaflma (erken aterosklerotik lezyona
benzer), damar düz kas hipertrofisi, internal
elastik membranda fragmentasyon, kollajen
miktar›nda artma ve kollajen lifleri aras›ndaki
çapraz ba¤larda artma fleklindedir (3). Yafl art›kça elastini y›kan elastaz aktivitesi de artar
(1). Yafll›larda ayn› zamanda endotelde zedelenme sonucu oluflan neointimal büyüme cevab› da belirgin flekilde artm›flt›r. Bu baz› yönleriyle koroner müdahale sonras› oluflan cevaba benzer. Yafllanman›n etkisi distaldeki
müsküler arterlerden çok proksimaldeki elastik arterlerde daha belirgindir. Yafllanma ile
oluflan arteriyal sertleflmedeki temel moleküler mekanizma eritrosit, lökosit, iskelet kas› ve
beyinde sitozolik serbest kalsiyum düzeyinde
artma ve serbest magnezyum düzeyinde
azalmad›r (4). Normalde ejeksiyon s›ras›nda
at›m volümünün ço¤u torasik aort içinde depolan›r. Aort sert oldu¤unda bu durum sistol
s›ras›nda yüksek bas›nca neden olur (5,6).
Artm›fl arteriyel sertlik afterload ve end sistolik
1) BA⁄ DOKUSU SERTLEfiMES‹
Ba¤ dokusunu esnekli¤i temel olarak kollajen
ve elastin içeri¤ine ba¤l›d›r. Her iki proteinde
uzun ömürlüdür, ancak elastin sentezi genellikle 25 yafl civar›nda kesilir, kollajen sentezi
de yafl ile azal›r. Her iki proteinde de ço¤unlukla serbest radikallerin ve glikosilasyonun
oluflturdu¤u y›k›m nedeniyle bozulmalar
olur. Serbest radikaller iyonize radyasyon ve
oksidatif metabolizma ürünleri olarak üretilirler. Glikolizasyon ise flekerler ve aminler aras›nda enzim gerektirmeyen bir reaksiyon ile
oluflur. Elastin kollajenden daha esnektir. Ancak elastin y›k›ld›¤›nda yeri kollajen ile doldurulur ve doku daha sert hale gelir. Kollajen y›k›ld›¤›nda yeri yine kollajen ile doldurulur fakat bu zaman alabilir. Ayr›ca kollajen eskidikçe oluflan de¤iflikliklere ba¤l› olarak molekül-
Tablo 1. Yafllanma ile oluflan kardiyovasküler de¤ifliklikler ve klinik anlamlar› (3)
‹letim sistemi
Arter duvar›
Yafllanma ile olan de¤ifliklikler
Fibrozis
Kal›nl›k art›fl›
Miyokard
Azalm›fl kompliyans, miyosit kayb›
Hücresel de¤ifliklikler
Azalm›fl sarkoplazmik Ca+2 ATPaz›, Ca+2
sarkoplazmik retikuluma geri al›m›n azalmas›
Sistolik fonksiyonlar
Diyastolik fonksiyonlar
Korunmufl
Erken diyastolik dolumun azalmas›,
artm›fl geç diyastolik dolufl, miyokardiyal
diyastolik velositelerde azalma
Volüm de¤iflikliklerini tamponlama
etkisinde azalma, sabit arteriyal bas›nc›n
sürdürülmesi yetene¤inde bozulma
Venler
238
Klinik sonuçlar›
1° AV blok, hasta sinüs sendromu
Sistolik hipertansiyon, afterload art›fl›,
nab›z bas›nc›nda geniflleme
Kardiyak performans olumsuz etkenlerden
daha çabuk etkilenir.
Miyokardiyal gevflemenin uzamas›,
izovolümetrik relaksasyon zaman›n›n
uzamas›
Azalm›fl E velositesi, E deselerasyon
zaman›nda uzama, artm›fl A velositesi
Hipovolemi ile kardiyak performans
kolayca bozulur, hipervolemi kalp yetmezli¤i
oluflturur.
Cilt : 24
Say› : 4
Kardiyovasküler yafllanma
tivasyonuda miyokard hücreleri, damar hücreleri ve onlar›n hücre d›fl› matriks’lerini etkileyebilir (1).
duvar stresini art›rarak sol ventriküler hipertrofisi geliflimine yol açar. Sa¤l›kl› gençlerde
distale olan ak›m dalgas› daha yavafl oldu¤undan, ejeksiyon tamamlanana kadar yans›yan dalgalar›n aort köküne ulaflmas› engellenmifl olur. Aorttan perifere do¤ru seyreden
ak›m dalgas› sertleflmifl aortta damar duvar›na ve dallanma noktalar›na çarparak geri döner ve aortik kök bas›nc›nda de¤iflikliklere neden olur. Bu durum artan aortik kök bas›nc›
ile miyokardiyal kontraksiyon aras›nda uyumsuzluk oluflturur. Bu uyumsuzluk sonucu miyokardiyal hipertrofi uyar›l›r (7).
Morfolojik de¤ifliklikler
1. Sol ventrikül hipertrofisi: Sol ventrikül kitlesinde yaflla iliflkili art›fl oldu¤u tart›flmal› bir konudur. Framingham çal›flmas›nda tüm popülasyonda yaflla iliflkili olarak sol ventrikül kitlesinde anlaml› art›fl bulunmuflken, baz› çal›flmalarda bu art›fl gösterilememifltir (10,11).
Kitle art›fl› ortalama miyosit boyu büyümesi ile
ilgilidir. Yafll›lardaki sol ventrikül kitle art›fl› arteriyal sertlikle veya efllik eden di¤er hastal›klarla iliflkilendirilmifltir. Dolay›s› ile miyokardiyal
kitle art›fl› miyokard›n kendi yafllanmas›ndan
çok efllik eden faktörlere ba¤lanm›flt›r.
B. M‹YOKARD‹YAL DE⁄‹fi‹KL‹KLER
Moleküler de¤ifliklikler
Yafllanm›fl miyokardda fonksiyonel anormallikleri oluflturan moleküler de¤ifliklikler enerji
korunmas›n› sa¤layan adaptif kompensatuvar
de¤ifliklikleri gösterebilir. Bu de¤ifliklikler; sarkoplazmik retikulum Ca-ATPaz pompa aktivitesinde azalma ve sarkoplazmik retikulum CaATPaz proteinlerinde azalmay› içerir (8). Deneysel kan›tlar bu de¤iflikliklerin izovolümetrik relaksazyonunda uzamaya neden oldu¤unu göstermifltir. Bunun yan› s›ra hayvan çal›flmalar›nda kalp hücrelerinde lipofuksin pigment birikmesi, apoptotik faktörlerin uyar›m›nda de¤iflmeler, kök hücre kay›plar›, DNA
oksidasyonu, proteinler aras›nda uygunsuz
çapraz ba¤ oluflumu ve somatik mitekondriyal genomun de¤iflmesi gösterilmifltir (9).
2. Sol ventrikül çaplar›: Yafl ile ba¤lant›l› sol
ventrikül çap art›fl› da tart›flmal›d›r. Ancak yafll›larda sol ventrikül geometrisinde önemli de¤ifliklikler olur. ‹nterventriküler septum ile aort
aras›ndaki aç› daral›r (12).
3. ‹letim sistemi: Yafll›larda tüm iletim sisteminde elastik ve kollajen doku art›fl› olur. Sinoatriyal nod civar›ndaki ya¤ dokusu art›fl› bazen
nodu atriyal kas dokusundan tamamen ay›rabilir. Sinoatriyal noddaki pacemaker hücre say›s› 60 yafltan 75 yafla kadar % 10 azal›r. Aortik ve mitral annulus ile santral fibröz cisimden oluflan kardiyak iskelette de¤iflik derecelerde kalsifikasyon geliflebilir ve bazen de bu
kalsifikasyon atriyoventriküler nodu ve iletim
yollar›n› etkileyerek de¤iflik derecelerde bloklara neden olabilir (1).
Hücresel de¤ifliklikler
Histolojik veriler yafl art›fl›yla beraber sol ventrikül kitle art›fl›n› destekleme e¤ilimi göstermemektedir. 30-70 yafllar aras›nda ventriküller
miyositlerinin yaklafl›k %35’ini kaybederler.
Bunun nedeni henüz bilinmemektedir. Ancak
yafl art›fl› ile kapiller yo¤unlukta azalma olmaktad›r. Bunun sonucunda oluflan iskemi
miyosit kayb›n›n nedeni olabilir. Miyosit kayb›na ra¤men tart›flmal› olmakla birlikte ventrikül
kitlesinde önemli de¤iflme olmaz. Bu canl› kalan miyositlerin kompansatuvar olarak volümlerini art›rmalar› ile sa¤lan›r (3). Buna ilaveten
katekolaminler, anjiotensin II, endotelin,
transforming büyüme faktör-b ve fibroblast
büyüme faktör gibi büyüme uyaranlar›n›n ak-
Fonksiyonel de¤ifliklikler
1. Sistolik fonksiyonlar: Sol ventrikül sistolik
fonksiyonlar› göreceli olarak korunur. Sol
ventrikül ejeksiyon fraksiyonunda, kardiyak
debide veya at›m volümünde istirahatte yaflla
iliflkili de¤ifliklik olmaz ( 13,14).
2. Diyastolik fonksiyonlar: Sistolik fonksiyonlar›n aksine diyastolik fonksiyonlarda belirgin
de¤ifliklikler olur.
Transmitral ak›mlar: Artan yaflla birlikte aflamal› ve ilerleyici flekilde E dalga amplitüdünün azald›¤› ve A dalga amplitüdünün art›¤›
239
Selçuk T›p Dergisi
2008
M.A. Düzenli, K. Zengin
gösterilmifltir (15). 30-70 yafllar› aras›nda sol
ventrikül erken doluflunda yaklafl›k %50 azalma olurken geç doluflta %40 artma olur
(16,17). Ayr›ca mitral E deselerasyon zaman›
uzar, sol atriyum genifller. Tüm bu bulgular
kardiyovasküler hastal›klardan ve hemodinamik parametrelerden ba¤›ms›zd›r ve 70 yafl›n
üzerinde sa¤l›kl› insanlar›n %85’de vard›r.
ta derecede bir azalma oldu¤u, baz›lar›nda
ise de¤iflme olmad›¤› bulunmufltur. Ancak ß
reseptör aktivitesinde azalma çal›flmalar›n ortak sonucudur. Sonuçta reseptör uyar›lmas›na cevapta azalma yafll›larda kronotropik ve
inotropik cevab› azaltmaktad›r (1).
B. VAGAL DE⁄‹fi‹KL‹KLER
Ayn› dozlarda verilen atropin, yafll›larda kalp
h›z›n› gençlerden daha az art›r›r. Bu yafll›larda
bazal vagal tonusun daha az olmas› ve atropin ile vagal tonus kald›r›ld›¤›nda kalp h›z›nda
daha az bir artma oluflturabilmesiyle aç›klanabilir. Yafll›larda kalp h›z› de¤iflkenli¤i azalm›flt›r. Normalde kalp h›z› de¤iflkenli¤inin düflük
amplitüdlü bölümü sempatik sistem, yüksek
amplitüdlü bölümü parasempatik sistem taraf›ndan kontrol edilir. Yafll›larda her iki bölümün etkinli¤i de azalm›flt›r. Hatta sa¤l›kl› eriflkinlerde kalp h›z› de¤iflkenli¤inin kayb› fizyolojik yafllanma belirteci olarak önerilmifltir
(2,20).
Diyastolik miyokardiyal h›zlar: Diyastolde mitral kapak civar›ndan doku Doppler ile al›nan
miyokardiyal h›zlarda, yafll›larda belirgin azalma gözlenir. Doku Doppler ile ölçülen miyokardiyal E’/A’ oran›nda da yaflla birlikte belirgin azalma gözlenir (18,19). E’/A’ oran›nda
azalma 5. dekatta oluflurken E/A oran›nda
azalma 7. dekatta oluflur.
Sol ventrikül kompliyans›: Sol ventrikül bas›nçhacim iliflkileri ile de¤erlendirilen sol ventrikül
diyastolik sertli¤i yafl ile art›fl gösterir (3).Yaflla
iliflkili sol ventrikül diyastolik fonksiyonlar›ndaki bozukluklar yafll› populasyonundaki kalp
hastal›¤› bulgular›n›n erken görünümü olabilir. Zamanla oluflan sol ventrikül diaystolik yetmezli¤i yafll›larda geleneksel kalp yetmezli¤i
tedavisine yetersiz cevab›n sebebini aç›klayabilir.
C. REN‹N-ANJ‹OTENS‹N-ALDESTERON
S‹STEM‹
Yafll›larda istirahat renin ve anjiotensin düzeyleri düflüktür ve aya¤a kalkmaya cevap olarak
oluflan renin ve anjiotensin düzeylerindeki art›fl azalm›flt›r. Bu durumdan ß reseptör uyar›s›na cevab›n azalmas› sorumlu olabilir. Kortikotropin ile uyar›lan aldesteron cevab› yaflla
azalmaz. Bu da böbreklerin ß reseptör uyar›s›na cevab›n›n azald›¤›n› destekler. Buna karfl›n vazopresin düzeyleri yaflla beraber artar
ve yafll›lar serum ozmolarite art›fl›na gençlerden daha yüksek vazopresin düzeyi ile cevap
verirler (2).
C. VENÖZ DE⁄‹fi‹KL‹KLER
Kan volümünün yaklafl›k %80’ni venöz yataktad›r ve kalbin preload›n›n en iyi flekilde sa¤lamas›nda görev al›rlar. Merkezi dolafl›mdaki
kan volümün bir de¤ifliklik oldu¤unda venler
minimal bas›nç de¤iflikli¤i ile merkezi dolafl›ma kan sa¤layarak merkezi dolafl›m›n düzenli
bir flekilde devaml›l›¤›n› sa¤larlar. Yafl art›fl›yla
venöz damarlarda da sertleflme olur. Venöz
sertleflme geliflince, özellikle kan volümünde
veya da¤›l›m›nda de¤ifliklik oldu¤unda kardiyak preload›n uygun flekilde sa¤lanma yetene¤i bozulur. Örne¤in s›rtüstü yatar pozisyonda iken ayak elevasyonu yap›ld›¤›nda veya tersi uzun süre ayakta kal›nd›¤›nda kardiyak preloadda belirgin de¤ifliklikler olur (2).
D. N‹TR‹K OKS‹T
Hem iletim hem de direnç damarlar› endotel
hücrelerinde yafl art›fl› ile nitrik oksit üretiminde azalma olur. Artan yaflla birlikte serbest radikal temizleyen sistemlerde oluflan bozulma
nedeniyle ortamda serbest radikaller artar, bu
da üretilen nitrik oksitin h›zl› y›k›lmas›na neden olur. Sonuçta vazodilatör cevap bozulur
(2).
2) NÖRO-HUMORAL DE⁄‹fi‹KL‹KLER
A. SEMPAT‹K S‹STEM DE⁄‹fi‹KL‹KLER‹
Yafll›larda ß reseptör uyar›s›na cevap azalm›flt›r. ß reseptör say›s›n›n yafl art›fl› ile azald›¤›na
dair bilgiler çeliflkilidir. Baz› araflt›rmalarda or-
3) EGZERS‹ZDE OLAN DE⁄‹fi‹KL‹KLER
Yafl egzersiz esnas›nda kardiyovasküler fonksi240
Cilt : 24
Say› : 4
Kardiyovasküler yafllanma
ilerleyici düflme görülür. On yafl›ndan sonra
her y›l için yaklafl›k bir vuru azal›r (21). Kalp
h›z›ndaki düflme hastal›klar veya fizik kondisyonla iliflkili de¤ildir. Azalma muhtemelen ilerleyen yafla ba¤l› olarak iletim sistemindeki
ba¤ dokusu de¤iflikliklerine ve sinoatriyal
noddaki pacemaker hücre say›s› azalmas›na
ba¤l›d›r. Bu istirahatte intrinsik sinüs nod
h›z›nda önemli derecede azalma ve egzersiz
boyunca sempatik sinir sistem sitümülasyonuna kronotropik cevab›n bozulmas› ile
sonuçlan›r
yonlar› önemli ölçüde etkilemektedir. Efor s›ras›nda yafll›larda oluflan önemli de¤ifliklikler
flekil 1’de sunulmufltur.
A. AEROB‹K KAPAS‹TE
Aerobik kapasite kalp hastal›¤› olmadan da
yafl›n ilerlemesine ba¤l› olarak azal›r. Bu kardiyak fonksiyonel rezervde azalma, çal›flan kaslara kan redistribüsyonunun azalmas›, kas
ünitesi bafl›na O2 ekstraksiyonunun azalmas›
yan›nda vücut ya¤ kitlesinin artmas›, kas kitlesinin azalmas› gibi periferik faktörlerde ba¤l›
olabilir (1). Oksijen uptake’i kardiyovasküler
sistem kapasitesini de¤erlendirmek için s›k
kullan›lan bir yöntemdir ve maksimal kardiyak
outputun yans›mas› olarak kullan›l›r. Yafl art›fl›
ile ilerleyici bir azalma gösterir ve otuzlu yafllardan itibaren her dekatta yaklafl›k %10
düfler (21).
C. S‹STOL‹K FONKS‹YONLAR
Yafll›larda egzersizde kardiyak outputun ölçüldü¤ü çal›flmalar›n ço¤unda kardiyak outputun her dekatta yaklafl›k 1.2 l/dak düflme
e¤iliminde oldu¤u gösterilmifltir. Yafll›larda,
inotropik ve kronotropik ß adrenerjik uyar›n›n
azalmas›, damar sertli¤inin artmas› ve diyastolik fonksiyonlar›n bozulmas› yüzünden pik
egzersizde at›m volümü indeksi düfler. Artm›fl
afterload, azalm›fl aortik impedans ve artm›fl
B. KALP HIZI
‹stirahat kalp h›z›nda yafl art›fl› ile olan de¤ifliklikler önemsiz iken egzersizde kalp h›z›nda
fiekil 1. Yafll›larda egzersizde oluflan kardiyovasküler de¤ifliklikler (3)
241
Selçuk T›p Dergisi
2008
M.A. Düzenli, K. Zengin
Sonuç olarak; Yafll› populasyonda yafllanma
süreci, kardiyovasküler sistemde saptanan
de¤ifliklikler için major faktördür. Arteriyel sistem sertleflmesi zamanla oluflan sol ventrikül
geometrisi ve afterloaddaki de¤iflikliklerden
sorumludur. Sol ventrikül sistolik fonksiyonunda de¤ifliklik olmamas›na ra¤men sol ventrikül diyastolik fonksiyonunda önemli de¤ifliklik görülmektedir. Hastal›kla iliflkisiz, do¤rudan yaflla iliflkili de¤iflikliklerin bilinmesi
önemlidir. Çünkü yafllanman›n hangi kardiyovasküler sorunlara zemin haz›rlad›¤›n› ve
bunlar›n nas›l önlenebilece¤ine dair bize bilgi
verir. Bunun yan›nda yafll›larda tedavi edici ifllemlerde nelere dikkat etmemiz gerekti¤ini
bilmemizi sa¤lar.
sol ventrikül duvar stresi yüzünden pik egzersizde ejeksiyon fraksiyonuda düfler (3).
Vazodilatör ajanlar›n yafll› sa¤l›kl› insanlara
verilmesi ile sistemik vasküler resiztans›n end
diastolik ve end sistolik volümlerin azald›¤›
egzersiz ve istirahat boyunca ejeksiyon fraksiyonunun artt›¤› gözlenmifltir.
D. D‹YASTOL‹K FONKS‹YONLAR
Yafllanma hem izometrik hem de aerobik egzersiz s›ras›nda diyastolik dolufl parametrelerinde belirgin de¤iflikliklere neden olur.
Egzersiz s›ras›nda diyastolün k›salmas› ve yafla
ba¤l› sol ventrikül diyastolik fonksiyonlar›nda
bozulma dolufl h›zlar›nda önemli azalmaya
neden olur (3).
KAYNAKLAR
1.
Lakatta EG, Sollott SJ. Perspectives on mammalian
cardiovascular aging: human to molecules.
Comperative Biochemistry and Physiology. 2000;
132; 699-721.
10. Dannenberg AL, Levy D, Garrison RJ. Impact of
age on echocardiographic left ventricular mass in
a healthy population (the Framingham Study). Am
J Cardiol. 1989; 64; 1066-8
2.
Rooke GA. Cardiovascular aging and anesthetic
implications. Journal of Cardiothoracic and
Vascular Anesthesia. 2003; 4; 515-23
3.
Oxenham H, Sharpe N. Cardiovascular aging and
heart failure. The European Journal of Heart
Failure. 2003; 5; 427-34
11. Kitzman D, Scholz D, Hagen P, Ilstrup D, Edwards
W. Age related changes in normal human hearts
during the first ten decades of life. Part II
(Maturity): A quantitative anatomic study of 765
specimens from subjects 20 to 99 years old. Mayo
Clin Proc 1988; 63:137 –46
4.
Benetos A, Waeber B, Izzo J. Mitchell G, Resnick L,
Asmar R. et all. Influence of age, risk factors and
cardiovascular and renal disease on arteriyal stiffness: Clinical application. AJH. 2002; 15; 1101-8
5.
Bulpitt CJ, Rajkumar C, Cameron JD. Vascular
compliance as a measure of biological age. J Am
Geriatr Soc. 1999; 47; 657-63
12. Swinne CJ, Shapiro EP, Jamart J, Fleg JL. Age-associated changes in left ventricular outflow tract
geometry in normal subjects. Am J Cardiol 1996;
78:1070 –3.
13. Lakatta EG. Cardiovascular aging in health. Clin
Geriatr Med 2000; 16:419 –44.
6.
Yin FCP, Ting C-T. Compliance changes in physiological and pathological states. J Hypertension.
1992; 10; S31-S33 (suppl)
14. Chen CH, Nakayama M, Nevo E, Fetics BJ,
Maughan WL, Kass DA. Coupled systolic-ventricular and vascular stiffening with age: implications
for pressure regulation and cardiac reserve in the
elderly. J Am Coll Cardiol 1998; 32:1221 –7.
7.
Olivetti G, Melissari M, Capasso JM, Anversa P.
Cardiomyopathy of the aging human heart.
Myocyte loss and reactive cellular hypertrophy.
Circ Res. 1991; 68; 1560-8
15. Schirmer H, Lunde P, Rasmussen K. Mitral flow
derived Doppler indices of left ventricular diastolic
function in a general population; the Tromso
study. Eur Heart J 2000; 21:1376 –86.
8.
Tate CA, Taffet GE, Hudson EK, Blaylock SL,
McBride RP, Michael LH. Enhanced calcium
uptake of cardiac sarcoplasmic retikulum in exercise-trained old rat. Am J Physiol. 1990; 258;
H431-H435
16. Wei J. Age and the cardiovascular system. N Engl
J Med 1992; 327:1735 –9.
9.
17. Kuo LC, Quinones MA, Rokey R, Sartori M,
Abinader EG, Zoghbi WA. Quantification of atrial
contribution to left ventricular filling by pulsed
Doppler echocardiography and the effect of age
in normal and diseased hearts. Am J Cardiol 1987;
59:1174 – 8.
Park S-K, Prolla TA. Gene expression profiling studies of aging in cardiac and skeletal muscles.
Cardiovasc Res. 2005; 66; 205-12
242
Cilt : 24
Say› : 4
Kardiyovasküler yafllanma
18. Sohn DW, Chai IH, Lee DJ, Kim HC, Kim HS, Oh BT
Assessment of mitral annulus velocity by Doppler
tissue imaging in the evaluation of left ventricular
diastolic function. J Am Coll Cardiol 1997; 30:474
–80.
20. Stratton JR, Levy WC, Caldwell JH, Jacobson A,
May J, Matsuoka D. et al. Effects of aging on cardiovascular responses to parasymphathetic withdrawal. J Am Coll Cardiol 2003; 1:2077– 83
21. Malbut-Shennan K, Young A. The physiology of
physical performance and training in old age. Cor
Art Disease 1999;10:37 –42.
19. Lee S, Park S, Choe S. Age-associated changes in
parameters of mitral annular dynamics assessed
by pulsed Doppler myocardial imaging. J Am Coll
Cardiol 2000;Suppl 40.
243