türk-islam devletleri

TÜRK-İSLAM DEVLETLERİ
TÜRK-ARAP İLİŞKİLERİ
Türk Arap ilişkileri ilk kez Hz. Ömer döneminde başlamıştır.
Hz. Osman zamanında Kafkasya da Hazarlarla savaşıldı.
Emeviler döneminde şiddetli savaşlar yapıldı. Arap
milliyetçiliği (Mevali Politikası) yapıldığından Emeviler
zamanında İslamiyet diğer milletler arsında fazla
yayılmamıştır.
Türk Arap ilişkileri Abbasiler zamanında gelişmiştir.
Talas Savaşı (751)
Orta Asya egemenliği yüzünden Abbasilerle(MüslümanAraplar) Çinliler arasında yapılmıştır. Türkler bu savaşta
Abbasileri desteklemişlerdir. Sonuçları;
-Türkler kitleler halinde Müslüman olmaya başladılar.
-İslamiyeti ilk kabul eden Türk boyu Karluklardır.
-Orta Asya Çin baskısından kurtuldu.
-Türk-Arap ilişkileri düzeldi.
-Türk islam tarihinin başlangıcı oldu.
-Kağıt Çin dışında üretilmeye başlandı.(kültür tarihi açısından
önemi)
Türklerin islamiyeti Kabulünü Kolaylaştıran Nedenler
-Türklerin ticaret yolları üzerinde yaşamaları(müslüman
tüccarlarla ilişkileri)
-Göçler sonucunda çeşitli dinleri tanımaları
-İslamiyetin Türk yaşam tarzına uygunluğu(iyilik, dürüstlük,
adalet vb. kavramlar)
-İslamiyet’teki “Cihat” anlayışının “Türk Cihan Hakimiyeti”
anlayışına uygunluğu
-Cennet, cehennem, kurban kesme gibi benzerlikler
-Gök tanrı inancının islamdaki tek tanrı (Allah) inancına
benzerliği
MISIR’DA KURULAN TÜRK DEVLETLERİ
Mısır’ı Yöneten Türk Devletleri
-Tolunoğulları
- İhşidler
-Eyyübiler
-Memlükler
-Osmanlılar
1.TOLUNOĞULLARI (868-905)
Mısırda kurulan ilk Müslüman-Türk devletidir. Kurucusu Tolunoğlu
Ahmettir. Başkenti Fustattır.(Kahire) Suriye, Filistin ve Irak’ın
kuzeyine hakim olmuşlardır.
 Tolunoğlu Ahmet Nil üzerinde kanallar yaparak tarımı
geliştirdi, mısırı ekonomik ve sosyal yönden kalkındırdı.
 Mısır bu dönemde mimaride altın çağını yaşamıştır.
 En önemli eserler Ulu Cami ve Tolunoğlu Ahmet camidir.
 Devletin yöneticileri Türk halkı ise Araptır.
NOT: bu özellikten dolayı Tolunoğulları ve İhşidler kısa sürede
yıkılmışlardır.
 Abbasiler tarafından yıkılmışlardır.
2.IHŞİDİLER (AKŞİTLER)(935-969)



Mısırda kurulmuş Suriye, Filistin ve hicaza hakim olmuştur.
Kurucusu Muhammed bin Togaç başkenti Fustat şehridir.
Mısırın Abbasilerin elinden tamamen çıkmasını
sağlamışlardır.
 Fatimiler tarafından yıkılmışlardır.
NOT: Mekke ve Medine’ye hakim olan ilk Türk devleti İhşidler’dir.
İLK-TÜRK İSLAM DEVLETLERİ
1.KARAHANLILAR (840-1212)





NOT: İslamiyeti kabul eden ilk Türk boyu Karluklar,
İslamiyeti kabul eden ilk Türk devleti ise İtil Bulgarları’dır.
Türklerin İslam Dünyasına Hizmetleri

İslamiyet'i geniş alanlara yaydılar(Orta Asya,
Hindistan, Anadolu, Avrupa)

İslam halifelerini koruyarak varlığını devam
ettirmelerini sağladılar

İslam topraklarını Şii ve haçlılara karşı korudular

Yetişen bilim adamlarıyla İslam medeniyetinin
gelişmesini sağladılar

İslamiyet'in yayıldığı sahalarda yeni devletler
kurdular
NOT: Hıristiyanlığı ve Budizm'i benimseyen Türkler
benliklerini yitirirken, İslamiyet'i seçenler benliklerini
korumuşlardır.!

Orta Asya’da kurulan ilk müslüman Türk devletidir.
Bilge Kül Kadir han tarafından kurulmuş, başkenti
balasagundur.
Karluk, Yağma, Çiğil ve Tuhsı Türklerinden oluşmuştur.
Satuk buğra han zamanında islamiyeti kabul
etmişlerdir.(920)
Samanoğulları devletini yıkıp maveraünnehire hakim
olmuşlardır.
En parlak dönemi yusuf kadir han zamanıdır. Onun ülke
topraklarını oğulları arasında paylaştırmasıyla devlet ikiye
bölündü;
a.Doğu Karahanlılar (1042-1130): Başkenti Kaşgar olup
karahitaylar tarafından yıkılmıştır.
b.Batı Karahanlılar (1042-1212): Başkenti Semerkant
olup Harzemşahlar tarafından yıkılmıştır.
Karahanlılar bilimsel alanda da ömenli çalışmalara imza atmışlar.
Karahanlılar dönemine ait önemli eserler;
Kaşgarlı Mahmut -Divanı Lügatit Türk İlk Türkçe sözlüktür.
Yusuf Has Hacip - Kutadgu Bilig
Siyasetneme özelliği taşır.
Edip Ahmet Yükneki- Atebetül Hakayık
Ahlak kitabıdır.
Ahmet Yesevi - Divanı Hikmet - İlk tasavvuf kitabıdır.
2.GAZNELİLER (963-1187)
Hindistanın Pencap bölgesinde Harzem ve Horasana kadar uzanan
bölgede kuruLmuştur.
 İsimlerini başkentleri Gazne şehrinden almışlardır.
 Kurucusu Samanoğullarının Herat valisi Alp Tegindir.
 En parlak dönemleri gazneli Mahmut dönemidir.
 Gazneli Mahmut Hindistan’a 17 sefer düzenleyerek
İslamiyeti Hindistan’a yaymıştır.
 Gazneli Mahmut Türk tarihinde Sultan unvanını kullanan
ilk hükümdardır.
 Sultan Mesut zamanında B.selçuklularla Serahs, Nesa ve
Dandanakan savaşlarını yapmışlardır.
Dandanakan Savaşı (1040)
Sebepleri:
-Gazneli Mesut’un önceki savaşların öcünü almak istemesi
-Gazneli Mesut’un Selçukluları Horasan’dan atmak istemesi
 Yapılan savaşı Selçuklular kazandı.
Sonuçları

Büyük Selçuklu Devleti resmen kuruldu. (Büyük Selçuklu
Devleti’nin kuruluşu tamamlandı).
 Horasan topraklarının tamamı kesin olarak Selçuklu
hakimiyetine girdi.
 Selçukluların İslam dünyasındaki etkisi ve itibarı arttı.
İslam dünyasının siyasi lideri oldular.
 Gazneli topraklarının büyük bir kısmı Selçukluların eline
geçti. Gazneli Devleti yıkılış sürecine girdi.
 Halife Kaim Biemrillah Tuğrul Beyin sultanlığını onayladı
 1187’ de Afganistanın yerli halkı Gurlular tarafından
yıkılmışlardır
NOT: Dandanakan Savaşı bir Türk devletinin kurulmasını
sağlarken başka bir Türk devletinin yıkılışına neden olmuştur.
Tuğrul ve Çağrı Beyler Dönemi



Pasinler Savaşı (1048)
Nedenleri:


Hasan Yabgu’nun öcünün alınmak istenmesi.
Selçukluların Anadolu’ya yönelik keşif hareketlerinden
Bizans’ın rahatsız olması.
Bizans İmparatorluğu(Doğu Roma) ile yapılan ilk ciddi savaş
olan Pasinler Savaşını İbrahim Yinal komutasındaki Selçuklular
kazandı.
Sonuçları



3.BÜYÜK SELÇUKLU DEVLETİ(1038-1157)
Oğuz Adının Anlamı Ve Oğuz Türkleri




Oğuzlar, Türklerin büyük bir kolu olup, İslâmiyet’ten önce
ve İslâmiyet’i kabul ettikten sonra pek çok Türk devleti
kurmuşlardır.
Oğuz kelimesi boylar (kabileler) anlamına gelmektedir.
Arapların Guz, Bizanslıların Uz, Rusların Tork (Torki)
adını verdikleri Oğuzlar, İslâmiyet’i kabul ettikten sonra,
Müslüman Türk anlamında “Türkmen" adını almışlardır.
Oğuz Yabgu Devleti zamanında Oğuzlar, "Bozok" ve
"Üçok" diye iki kola ayrılmışlardı. Bu kollan oluşturan
Oğuz boylarının sayısı 24'tür.
Büyük Selçuklu Devletinin Kuruluşu:



2
Selçukluların bilinen ilk atası Dukak Bey, Oğuz Yabgu
Devletinda subaşı idi. Dukak ölünce yerine geçen oğlu
Selçuk Bey Cent şehrine gelerek islamiyeti kabul etti.
Selçuk Beyin ölümü üzerine yerine oğlu Arslan Yabgu
geçti .
Arslan Yabgu 1025 yılında Gazneli Mahmud tarafından
esir alınınca devletin başına Tuğrul ve Çağrı kardeşler
geçti.
Çağrı Bey tarafından Anadolu’ya keşif amaçlı seferler
yapılmıştır.
Bu seferler Anadolu’yu tanıyıp yerleşmeye zemin
hazırlamak, alınması zor olan kaleleri yıpratmak amacıyla
yapılmıştır.Yapılan keşifler sonucunda Anadolu’nun
yerleşmeye uygun olduğu görülmüştür.
Selçuklular, 1035 Nesa ve 1038 Serahs savaşları ile
Gaznelileri yendiler. Tuğrul Bey 1038 yılında Gaznelileri
yenerek Nişabur’u alıp burada kendi adına hutbe okuttu.
Hutbe okunması bağımsızlık sembolu olduğundan Büyük
Selçuklu Devleti böylece kurulmuş oldu
Bizansın zayıf olduğu ve Anadolu’nun Türklere yurt
olabileceği ortaya çıktı
Bizansla bir antlaşma yapıldı. Buna göre Bizans, kendi
ülkesindeki camilerde Abbasi halifesi ve Tuğrul Bey adına
hutbe okumayı kabul etti.
Tuğrul Bey, 1055 yılında Abbasi Halifesi’nin Şii
Buveyhoğullarına karşı kedisinden yardım istemesi üzerine
Bağdat’a geldi. Halifeyi Buveyhoğullarının baskısından
kurtardı. Halife Tuğrul Bey’e “Doğunun ve Batının
Sultanı” unvanı verdi. Bu olay, İslam dünyasının
Selçukların koruyuculuğu altına girdiğini göstermektedir.
Tuğrul Bey 1063 yılında öldü.
Alparslan Dönemi (1063–1072)



Tuğrul Bey’in erkek çocuğu olmadığından yerine Çağrı
Beyin oğlu Alparslan devletin başına geçti.
Alp Arslan, devlet nizamını sağlar sağlamaz Azerbaycan
ve Anadolu üzerine sefere çıktı. Azerbaycan ve
Kafkasya'da birçok kaleyi ele geçirdikten sonra Doğu
Anadolu'ya girdi. Hıristiyanlığın Doğu'daki en güçlü kalesi
olan Ani'yi şiddetli bir kuşatmadan sonra ele geçirdi.
Ardından Kars'a girdi (1064).
Alparslan’ın fetihleri sonucu tüm Azerbaycan, Kuzey Irak
ve Suriye’yi Türk yurdu haline getirdi.
Malazgirt Meydan Savaşı (26 Ağustos 1071)
Nedenleri:
1) Türklerin Anadolu’yu kendilerine yurt edinmek istemeleri
2) Bizans’ın Pasinler savaşın intikamını almak istemesi
3) Orta Asya'dan göç eden kalabalık Türkmen grupları, Anadolu
sınırlarında toplanmaya başlamışlardı. Bu durum Anadolu'nun fethini
zorunlu hâle getirmişti.
Savaş sırasında Bizans ordusunda yer alan Peçenek Türkleri taraf
değiştirdi. Turan taktiği uygulandı. Savaşı Selçuklular kazandı.
Sonuçları
1) Bizans İmparatoru R. Diyojen komutasındaki ordu savaşı kaybetti
2) Anadolu’nun kapıları Türklere açıldı
3) Türkler fazla bir direnişle karşılaşmadan Marmara kıyılarına kadar
ilerlediler.
4) Bugünkü Türkiye’nin temelleri atıldı
5) Anadolu’da gücü kaybolan Bizans, Balkanlara çekildi
6) İslam dünyası üzerindeki Bizans baskısı sona erdi.
7) Anadolu’da ilk Türk beylikleri kuruldu.
Not: Alparslan, Anadolu’yu komutanlarına ikta olarak verdi. Bu
durum Anadolu’nun fethini kolaylaştırmıştır.
8) Bizans’la Selçuklular arasında bir antlaşma yapıldı. Buna göre
Bizans; Selçuklulara vergi ödeyecekti. Fakat Romen Diyojen tahttan
indirilince bu antlaşma uygulanamadı.
Bu savaştan sonra doğuya yönelen Alparslan 1072 yılında
öldürüldü.
Melikşah Dönemi (1072–1092)









Alparslan’ın ölümü üzerine yerine oğlu Melikşah geçti.
Bu dönemde Selçuklu devletin sınırları doğuda Seyhun
ırmağı, Batıda Akdeniz ve Marmara, Kuzeyde Kafkas
Dağları, Güney’de Mısır ve Basra körfezine kadar uzandı.
Babası Alp Arslan'ın da veziri olan Nizamülmülk devlet
işlerinde Melikşah’a yardımcı oldu.
Sultan Melikşah döneminin en önemli iç olayı, Hasan
Sabbah'ın siyasî amaçlı Bâtınîlik faaliyetleri oldu. Bu
faaliyetlerin amacı, Selçuklu Devleti'ni içten çöküntüye
uğratmaktı.
Bu sorunu halletmek isteyen Sultan Melikşah, Hasan
Sabbah'ın saklandığı Alamut kalesi üzerine kuvvetler
gönderdi. Ancak sonuç alamadı.
Bâtınîlerin başlattığı siyasî cinayetler sırasında
Nizamülmülk öldürüldü. (1092)
Daha sonra, bir av sırasında Melikşah öldü (1092)
Bu nedenle Batınıilk sorunu çözümlenemedi.
NOT: Melikşah zamanında Büyük Selçuklu Devleti en
parlak devrini yaşamış ve en geniş sınırlarına ulaşmıştır.
1)
2)
3)
4)
5)
Salgurlular (Fars Atabeyliği.)
İldenizoğulları (Azerbaycan Atabeyliği.)
Beg-Teginoğulları (Erbil Atabeyliği.)
Börililer (Şam Atabeyliği)
Zengîler (Musul ve Halep Atabeyliği.)
KÜLTÜR VE MEDENİYET
Devlet Teşkilatı
1. Hükümdar: Devletin tek hakimidir. Sultan merkezde
oturur, ülke toprakları hanedan üyeleri tarafından idare
edilirdi.
Hükümdarlık alametleri; Hutbe okutmak,
Para bastırmak, Çetr(hükümdar şemsiyesi),
Tuğ, Sancak, Otağ(hükümdar çadırı), Nevbet
(davul) ve Mühürdür.
2. Atabeylik: Sultanın çocuklarına melik, onları eğitmekle
görevli olan kişiye atabey denir. Melikler küçük yaşlarda
eyaletlere yönetici olarak gönderiliyor ve devlet
yönetiminde tecrübe kazanmaları sağlanıyordu.
3.
Hükümet: mali, adli,askeri,ekonomik işlerinin
görüşüldüğü divanlar vardır.
Divan-ı İstifa: Devletin mali işleri ile ilgilenir başında bulunan kişiye
müstevfi denir.
Divan-ı Arz: Askeri işlerle ilgilenir başında emir-i arz bulunurdu
Divan-ı İşraf: Mali ve idari işleri denetler başında müşrif bulunurdu
Divan-ı İnşa: İç ve dış yazışmaları yürütür. Başında tuğrai bulunur,
hükümdara ait yazılara hükümdarın tuğrasını çekerdi.
Niyabet-i Saltanat: Hükümdarın başkentte olmadığı zamanlarda
devlet işleri ile ilgilenir, bu divanda sultana vekalet eden kişiye naib
denirdi.
Divan-ı Mezalim: Ağır siyasi suçlar görüşülüp karara bağlanır,
hükümdar başkanlık ederdi.
Ordu
Selçuklularda ordu dönemin en büyük kuvvetlerinden
Büyük Selçuklu Devleti’nin Dağılışı
Fetret Dönemi (1092–1118)
birisiydi. Daha sonraki Türk devletlerine de Selçuklu ordusu
Melikşah’ın ölümünden sonra oğulları Mahmud, Berkyaruk,
hastaneleri vardı. Ordunun en önemli silahları ok, yay, kılıç,
Sencar ve Mehmed Tapar arasında tahta kavgalarının
kalkan, mızrak, balta, zırh vb… Ordu çeşitli kısımlardan
olduğu döneme fetret devri denir. Bu döneme Sultan
oluşmaktaydı;
Hassa Askerleri: Sultana bağlı özel birliklerdir. Hizmetleri
karşılığında kendilerine ikta denilen belirli bir arazi tahsis edilirdi.
Gulaman-ı Saray: Doğrudan sultana bağlı muhafız birlikleridir.
Farklı milletlerden seçilip özel olarak yetiştirilen ücretli askerlerdir.
Eyalet Askerleri: Melik ya da eyalet valilerine bağlı birliklerdir.
Türkmenler: Sultanın daveti ile Türkmenlerden orduya katılan
gönüllü askerlerdir.
Sıpahiler: İkta sahibi olanların ikta gelirleri karşılığı beslemek
zorunda oldukları atlı askerlerdir.
Yardımcı Kuvvetler: Selçuklulara bağlı devlet ve beyliklerin savaş
zamanında gönderdikleri ücretli askerlerdir.
Sencer son vererek devleti yeniden toparladı.
Sultan Sencer Dönemi (118-1157)


Karahitaylarla 1141 yılında yaptığı Katvan Savaşını
kaybetti. Bu savaşla Maveraünnehir elden çıktı.
Sultan Sencer 1157 de çıkan Oğuz isyanında esir düştü
ölümüyle Büyük Selçuklu devleti yıkıldı. Devletin
yıkılmasıyla topraklarında birçok atabeylik ve devlet
kuruldu. Bu devlet ve Atabeylikler;
B. Selçuklu Devletine Bağlı Devletler




3
Atabeylikler
Irak ve Horasan Selçukluları
Kirman Selçukluları
Suriye Selçukluları
Türkiye Selçukluları
örnek olmuştur. Selçuklu ordusunun gezici hamam ve
Saray Teşkilatı
2.
Sarayda sultan ve ailesinin yanında önemli saray
görevlileri yaşamaktaydı. Bu görevlilerden bazıları şunlardır;
Emir-i Alem: Sancak ya da bayrağı taşıyan ve korumakla
görevli olan kişidir.
4.
Emir-i Candar: Sarayı koruyan kişilere candar, bunların
başındaki kişiye de emir-i candar adı verilmiştir.
Hacibü’l Hüccab: Sultan ile divan üyeleri arasındaki
yazışmaları düzenlemekle görevli olan kişilerin başında ki
görevlidir.
Emir-i Çeşnigir: Hükümdarın yemeklerinden sorumlu olup
yemekleri ilk tadan kişidir.
Şarabdar-ı Has: Hükümdarın meşrubatını hazırlamakla
görevli olan kişidir.
Serhenk: Törenlerde ve sultanın seyahatlerinde yol
düzenini sağlardı.
Emie-i Ahur: Sultanın atlarının ve saraydaki diğer atların
bakımını yaptırırdı.
Emie-i Silahdar: Merasimlerde sultanın silahlarını taşırdı
ve silahhanedeki muhafızların amiriydi.
Emie-i Meclis: Sultanın ziyafetlerini hazırlatıp
teşrifatçılık yapardı.
Hukuk Sistemi
Büyük Selçuklularda hukuk şer’i ve Örfi olmak üzere
ikiye ayrılırdı.
Şer’i Hukuk: Temeli İslam dinine dayanır. Şer’i davalara
kadılar bakardı. Baş kadıya Kadiü’l Kudat denilirdi.
Örfi Hukuk: Devlet kurumlarının çalışmasını düzenler ve
temelini Türk geleneklerinden alır. Örfi mahkemelerin başı
ise Emir-i Dad idi.
Yüksek mahkeme olan Divan-ı Mezalim’e ise sultan
başkanlık ederdi. Kazaskerler ordu mensuplarının davalarına
bakmakla görevliydiler.
Sosyal Hayat
Selçuklularda yöneticilerin ve halkın uyması gereken
kurallar vardı. Şehirlerde yaşayanlar ticaretle, konargöçerler ise hayvancılıkla uğraşırlardı. Köylü hür olup
toprağı hükümetin himayesi altında işlerdi. Vergi verirdi.
Selçuklularda mülkiyeti devlete ait olan miri araziler dört
bölüme ayrılırdı.
1. Has Arazi: Geliri hükümdara ait olan arazidir.
4
3.
İkta Arazi: Büyük Selçuklu devletinde toprakların bir
bölümü devlet görevlilerine ikta olarak verilmiş, İkta
sahipleri bu arazilerden elde ettikleri gelirlerle
geçinmişlerdir.
Mülk Arazi: Şahıslara ait arazilerdir. Arazi sahibi isterse
araziyi miras bırakabilir,satabilir, vakfedebilir.
Vakıf Arazi: Geliri ilmi ve sosyal kurumların (medrese,
hastane, cami, aşevi gibi ) kurulması ve masraflarının
karşılanması için ayrılan topraklardır.
İktisadi ve Ticari Hayat
Selçuklular sahip oldukları bölgeleri ekonomik olarak en
üst seviyeye çıkarmışlar. Ticarette kıtalar arası köprü
vazifesi görmüşler. Ticareti geliştirmek için yollar
kervansaraylar inşa etmişler. Tarımsal ürünlerin bir çoğu
Selçuklu ülkesinde yetiştirilmekteydi ve fiyatlarda ucuzdu.
Fütüvvet, esnafın kendi aralarında birleşerek kurdukları
dini-iktisadi bir teşkilatlanmadır. Her zanaat kolu bir lonca
teşkilatına bağlıydı. Loncalar meslek erbabını kontrol
altında tutardı. Bu teşkilat daha sonra Osmanlılara geçti.
Bilim
Devlet bilimin gelişmesi için bütün imkanları seferber etmiş.
Ülkenin her tarafına medrese, tekke ve zaviyeler inşa
edilmiştir. Selçuklular döneminde rasathaneler kurulmuş,
gök cisimlerinin hareketleri izlenmiş ve Celali Takvim
oluşturulmuştur. Ömer Hayyam, Sadi Şirazi, Enveri, Lam-i
Cürcani önemli bilim adamlarıdır. Selçuklu sultan ve devlet
adamlarının desteğiyle önemli şair ve edebiyatçılar yetişmiş.
Selçuklularda devlet kurumlarında Farsça, medrese
çevrelerinde Arapça, hanedan ve halk arasında ise Türkçe
konuşulup yazılırdı.
Not: İlk Selçuklu medresesi Tuğrul Bey döneminde
Nişabur’da açılmıştır. Medreselerin en büyüğü ise Alp
Arslan döneminde Nizamülmülk tarafından Bağdat’ta
açılan Nizamiye Medreseleri’dir.
Mimari ve Sanat
Selçuklulara ait mimari eserler Batıni ve Moğol
tahribatına rağmen hayranlıkla incelenmektedir. Selçuklu
sarayı, cami, medrese, yol, kale,sur, kule, tersane ve
kervansaraylar Selçuklu eserlerinden bazılarını oluşturur.
Kitabe, hat, tezhip, minyatür, çini, halı, kilim Selçuklu
eserlerine zenginlik katmıştır. Çadır şeklinde yapılan
kubbeler Selçuklu eserlerinin özelliğidir. Tuğrul Bey’in
Rey’deki Kümbet-i Tuğrul ile diğer sultanlara ait türbeler
Selçuklu mimarisinin önemli eserleridir.