İzmir SMMMO KIDEM TAZMİNATI FONU YASA TASLAĞI KİMDEN NE GÖTÜRÜYOR Yener Güven Çalışma Sosyal Güvenlik Bakanlığı Baş İş Müfettişi Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından hazırlanan ve kamuoyu ile paylaşılan Kıdem Tazminatı Yasa Taslağı ile 1475 sayılı İş Yasası’nın 14. maddesinde yer alan mevcut kıdem tazminatı uygulamalarının karşılaştırması yapıldığında, yasa taslağının aşağıdaki konularda çalışanlar aleyhine olduğu gibi çalıştıranlar açısından da olumsuzluklar içerdiği görülmektedir: Bilindiği üzere kıdem tazminatı; işçinin işyerine ve işverene sadakatle bağlılığının, yıpranmasının karşılığı ve iş güvencesinin teminatı olarak görülmekteydi. Taslakta yer alan düzenlemede, kıdem tazminatının bağlılığı artırma ve iş güvencesi sağlama yönündeki etkisi ortadan kalktığı gibi, yıpranma karşılığı olması da 10 yıl gibi uzun bir süreye ve malullüğe, yaşlılığa bağlı kılınmaktadır. Taslağa göre artık işçinin işverence 4857 sayılı İş Yasası’nın 25/II maddesi nedeniyle iş sözleşmesinin feshi ve işçinin haklı bir neden olmaksızın istifa ederek ( bildirimli fesih hakkını kullanarak) iş sözleşmesini feshetmesi durumunda kıdem tazminatı hakkı korunarak belirli koşulların yerine gelmesi durumunda bu sürelere ilişkin işçinin kıdem tazminatı alması sağlanmak istenmektedir. 1- Sosyal Taraflar Açısından Yasa Taslağı: A- İşverene Getirilen Yük İşveren tarafından düzenli olarak her işçi için ücretin % 3’ü kadar tutarın kıdem tazminatı primi olarak SGK’ye (fona aktarılmak üzere) yatırılması, özellikle işletmeler için maliyetleri artırıcı unsur olacaktır. Sigorta primi ve işsizlik sigortası prim tutarlarının yüksek olduğu ve maliyetlerin arttığı yolundaki yakınmaları daha da artıracak, ayrıca küçük işletmelerin işletme sermayesi ve likidite durumlarını kısıtlayıcı bir durum ortaya çıkacaktır. B- İşçi Hakları a)1475 sayılı Yasa uyarınca, işçiye tüm hizmetleri toplamı üzerinden kıdem tazminatı ödenmekte iken, taslak yasa ile işçiye malullük, yaşlılık aylığı ve toptan ödeme almak amacıyla iş sözleşmesini sona erdirmesi ve iş sözleşmesinin sona erdirilmesi durumunda, fona tabi geçen sürelere ilişkin kıdem tazminatı ödenecektir. İşçinin sosyal güvenlik destek primi ödeyerek çalışması hâlinde ise işçiye kıdem tazminatı ancak malullük hâlinde ve işçinin ölümü hâlinde belirlenen iki koşulda ödenecektir. Daha önceki düzenlemede normal hak kazanma koşullarının ortaya çıkması durumunda ödenen kıdem tazminatı, işçi açısından geçerli bir neden olmaksızın sınırlandırılmak ve hatta ortadan kaldırılmak istenmektedir. b) Yürürlükteki yasada işçiye kıdem tazminatı iş sözleşmesinin feshiyle birlikte derhal ödenirken yasa taslağında işçinin başvurusu ile birlikte 30 gün gibi bir süre konularak ödeme tarihi geciktirilmektedir. Yine yürürlükteki yasada kıdem tazminatının geç ödenmesi hâlinde, bankalarca mevduata uygulanan en yüksek faiz uygulanması gerekirken yasa taslağında kıdem tazminatının 30 günlük sürenin geçmesinden sonra geç ödenmesi hâlinde yasal faizin uygulanacağı öngörülerek, işçi aleyhine bir düzenleme öngörülmüştür. dayanışma 63 İzmir SMMMO c) Kıdem tazminatına esas alınacak ücretin tespitinde yürürlükte olan yasada son ücret esas alınırken, yasa taslağında son bir yıl içinde ödenen ücretlerin ortalaması öngörülmektedir. Yıl içinde iş sözleşmeleri ve toplu iş sözleşmeleri ile ve asgari ücretin artması nedeniyle ortaya çıkacak artışlardan işçinin yararlanması söz konusu olmayacak ve işçinin kıdem tazminatına esas ücreti eski yasaya göre daha düşük olarak belirlenecek ve hesaplanacak kıdem tazminatı miktarı da daha az olacaktır. Yürürlükte olan yasada kıdem tazminatının hesaplanmasında belirlenen giydirilmiş ücretin tespitinde; işverence işçiye sağlanan ayni ve nakdi yardımlardan süreklilik arz eden ve parayla ölçülmesi mümkün tüm yardımların dikkate alınması öngörülmektedir. Yasa taslağı ise 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası’na atıf yaparak prime esas kazançların dikkate alınması suretiyle, ayni yardımların kıdem tazminatına esas günlük ücretin hesaplanmasında dikkate alınmayacağını öngörmektedir. Bu nedenle taslağa göre kıdem tazminatına esas ücretin daha düşük ve ödenecek kıdem tazminatı tutarının de daha az olması söz konudur. d) Kıdem tazminatının, işçinin haklı nedenle iş sözleşmesini feshetmesi, işverence iş sözleşmesinin 4857/25-II dışındaki nedenlerle feshedilmesi( sağlık nedenleri, zorunlu nedenlerle ve işçinin tutukluluğunun ihbar öneli süresini geçmesi hâllerinde) durumunda işçi kıdem tazminatı alamayacaktır. Yine yasal hakların kullanılması olan; aa) muvazzaf askerlik .bb) kadın işçinin evlendiği tarihten itibaren 1 yıl içerisinde iş sözleşmesi feshetmeleri nedeniyle ödenen kıdem tazminatları da işçiye ödenmeyecektir. e) Yasa taslağı ile de yürürlükte olan yasada olduğu gibi kıdem tazminatının üst sınırı belirlenmek suretiyle, işçi lehine oluşacak durum önlenmiştir. f) Kıdem tazminatına hak kazanılan haller dışında, işçinin fon ile ilişkisi sona ererse işverenden kesilen kıdem tazminatı fonu primleri iade edilmeyecektir. g) Yürürlükte olan yasada mutlak emredici hükümler yanında işçi lehine olmak üzere nispi emredici hüküm- 64 dayanışma ler de yer aldığından, kıdem tazminatına esas gün vb. konularda işçi lehine düzenleme yapılabiliyordu. Yasa taslağı ile yasanın tümünün mutlak emredici nitelikte olduğu ve sözleşmelerle değiştirilemeyeceği belirtilmek suretiyle işçi lehine yapılan düzenlemelerin önüne geçilmiştir. 2) Kıdem tazminatına hak kazanma koşulları Yasa taslağı ile kıdem tazminatının ödenme koşulları ve süresi uzun bir döneme yayılmak suretiyle güçleştirilmiştir. Kıdem tazminatına hak kazanmak için; işçinin iş sözleşmesinin, malullük, yaşlılık aylığı ve toptan ödemeye hak kazanmak amacıyla sona ermesi ve erdirilmesi durumunda, 10 yıl süre geçmesi ve işçinin talebi doğrultusunda ve işçinin ölümü hâli (yasal mirasçılarına ödenen) olmak üzere 3 temel koşula bağlanmıştır. Böylece, işverence işçi çıkarmanın önünde engel durumda bulunan kıdem tazminatı yükümlülüğü ortadan kaldırılarak, 30 işçiden az işçi çalıştırın işverenlerin işçilerini çıkarımı daha kolaylaştırılmıştır. 3) Zaman aşımı süresi Yasa taslağı ile de kıdem tazminatı talep süresinde, kıdem tazminatının doğumundan itibaren 10 yıllık zaman aşımı öngörülmüştür. Yürürlükte olan yasada anılan sürede doğacak faizin bankalarca mevduata uygulanan en yüksek faiz üzerinden işverence ödenmesi öngörülmüşken, taslak yasada fonun işçinin geç talebi ile ortaya çıkan süre ile ilgili faiz ödemeyeceği belirtilmesi nedeniyle, işçinin mağduriyeti söz konusu olacaktır. 4) Kıdem tazminatının ödenmesi Kıdem tazminatının ödenebilmesi için, işçinin veya mirasçılarının ilgili belgelerle fon yönetimine başvurması gerekmektedir. Başvuru tarihinden itibaren, fon tarafından 30 gün içinde kıdem tazminatının ödenmesi gerekir. İzmir SMMMO 5) Prim alınması Kıdem tazminatı primi işverenler tarafından ödenecektir. Prim tutarı fon yönetiminin önerisi ile Bakanlar Kurulu tarafından prime esas kazancın % 3’ünü geçmeyecek şekilde belirlenecek, primlerin tahsili ile ilgili tüm işlemler SGK tarafından yapılacak, tahsil edilen tutarlar 15 gün içinde fona devredilecektir. 6) Fon Kesintisi Kıdem tazminatı fon primi nedeniyle işçi ücretlerinden herhangi bir kesinti yapılmayacaktır. 7) Toplanan Primlerin harcanması Fonda toplanan primler; fon yönetiminin genel ve idari giderleri, primleri toplayan SGK’ye toplanan primlerin % 1 oranı ve işçilere ödenecek kıdem tazminatları olarak harcanabilecektir. 8) Kıdem Tazminatlarından Kim Sorumlu? İşçilerin fon kurulmasından önceki döneme ilişkin kıdem tazminatlarından, doğrudan işverenler sorumludur.Yürürlük tarihinden sonraki kıdem tazminatlarından ise fon sorumlu kılınacaktır. dayanışma 65