Sağlığın Geliştirilmesi ve Bu Alandaki Başarılı Uygulamalar

Sağlığın Geliştirilmesi ve Bu
Alandaki Başarılı
Uygulamalar
Doç Dr Birgül Piyal
Ankara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi
piyal@health.ankara.edu.tr
Ottawa Sözleşmesi
Sağlığı Geliştirme Etkinlikleri
1. Sağlıklı Kamu Politikaları Oluşturmak
2. Destekleyici Çevreler Yaratmak
3. Toplum Etkinliklerini Güçlendirmek
4. Kişisel Becerileri Geliştirmek
5. Sağlık Hizmetlerini Yeniden Düzenlemek
Sağlığı Geliştirmenin Omurgası
(Anahtar Stratejiler)
1986
“Sağlığı Geliştirmenin Etkililiğinin Kanıtı”
Yeni Avrupa’da Halk Sağlığını Biçimlendirmek
Uluslararası Sağlığı Geliştirme ve Sağlık Eğitimi Birliği
(IUHPE)
Avrupa Komisyonu’na Hazırlanan Rapor
Birinci Bölüm
Çekirdek Doküman
İkinci Bölüm
Kanıt Kitabı
Sağlığı Geliştirme Sonuçları Modeli
Sağlığı
Geliştirme
Eylemleri
Sağlığı
Geliştirme
Sonuçları
Orta
Dönem
Sağlık
Sonuçları
Sağlık Sonuçları
ve Toplumsal
Sonuçlar
Çizelge 1. Sağlığı Geliştirme İçin
Bir Sonuç Modeli
a
Eğitim
Sağlığı
Geliştirme
Eylemleri
Hasta
eğitimi,
okul eğitimi,
görsel ve
yazılı basın
iletişimi gibi
örnekleri
kapsar
Toplumsal
hareketlilik
Savunuculuk
Toplum
kalkınması,
grupsal
kolaylaştırma,
teknik öneri
gibi örnekleri
kapsar
Lobicilik,
politik
örgütlenme
ve
eylemlilik,
bürokratik
durağanlığın
üstesinden
gelme gibi
örnekleri
kapsar
Çizelge 1. Sağlığı Geliştirme İçin
Bir Sonuç Modeli
b
Sağlığı
Geliştirme
Sonuçları
(müdahale etkisi
ölçütleri)
Sağlık
okuryazarlığı
Sağlığa ilişkin
bilgi,
tutumlar,
güdülenme,
davranışsal
niyetler,
kişisel
beceriler,
öz-efficaccy
kapsayan
ölçütler
Toplumsal
eylem ve
etki
Toplum
katılımı,
toplumsal
güçlendirme,
toplumsal
normlar,
kamu görüşü
kapsayan
ölçütler
Sağlıklı
kamu
politikaları
ve kurumsal
uygulama
Politik veriler,
mevzuat,
düzenleme,
kaynak aktarımı,
kurumsal
uygulamaları
kapsayan
ölçütler
Çizelge 1. Sağlığı Geliştirme İçin
Bir Sonuç Modeli
c
Orta
Dönem
Sağlık
Sonuçları
(modifiye edilebilir
sağlık belirleyicileri)
Sağlıklı
yaşam
biçimleri
Tütün
kullanımı,
yiyecek
seçimleri,
fiziksel
etkinlik,
alkol ve
yasadışı
ilaç kullanımını
kapsayan
ölçütler
Etkili
sağlık
hizmetleri
Koruyucu
hizmet sunumu,
sağlık
hizmetlerinin
uygunluğunu ve
erişimini
kapsayan ölçütler
Sağlıklı
çevreler
Güvenli
fizik çevre,
destekleyici
ekonomik ve
toplumsal
koşullar,
iyi gıda sunusu,
kısıtlanmış
tütün ve alkol
erişimini
kapsayan
ölçütler
Çizelge 1. Sağlığı Geliştirme İçin
Bir Sonuç Modeli
d
Toplumsal Sonuçlar
Sağlık
Sonuçları
ve Toplumsal
Sonuçlar
Yaşam kalitesi,
işlevsel bağımsızlık,
hakkaniyeti kapsayan ölçütler
Sağlık Sonuçları
Azalmış morbidite,
sakatlık ve önlenebilir mortaliteyi
kapsayan ölçütler
Başarılı Uygulamalar
• Sağlığı geliştirme önemli sağlık sorunları
ile başa çıkmada ne kadar geçerlidir ?
• Hangi kaynaklara gereksinim vardır ?
• Hangi stratejiler işe yarar ?
• Kanıtlar politika yapıcıları ikna edecek
kadar güçlü müdür ?
Başarılı Uygulamalar
Başarılı Uygulamalar I,II,III,IV
Diyet Müdahalesinin Sağlık Etkilerini
İnceleyen
Kontrollü Toplum Müdahalesi Çalışmaları
Başarılı Uygulamalar
Çalışma
Kuzey
Karelia
Projesi,
1972
Program
Eğitim,
toplumsal
örgütlenme,
kitle
iletişimi
Davranışsal
etkileri
10 yıllık
izlem sonrası
sigara
içmede
E % 28 fv
K%14 fy
Risk etm
etkileri
10 yıllık
izlem sonrası
TC (E % 3
K % 1)
SBP (E % 4
K % 5)
DBP (E% 1,
K % 2)
I
Morbidite/
mortalite
CHD
mortalitesinde
5 yıllık
izlem sonrası
E %4 K %2
25 yıllık
izlem sonrası
E % 73
E: Erkek K: Kadın fv: Fark var (p<0,05) fy: Fark yok (p>0,05) TC: Total Serum Kolesterol
SBP: Sistolik Kan Basıncı DBP: Diyastolik Kan Basıncı BMI: Vücut Kütle İndeksi
HDL: Yüksek Dansiteli Lipoprotein RHR: Dinlenme Hali Kalp Hızı CHD:Koroner Kalp Hastalığı
MI: Miyokard İnfarktüsü
Başarılı Uygulamalar
Çalışma
Çoklu
Risk
Etmeni
Müdaha.
Çalışması
1973
Program
Yüksek
riskli
grupların
eğitimi,
hipertansiyon
tedavisi
Davranışsal
etkileri
7 yıllık
izlem
sonrası
sigara
içmede
%14
Risk etm
etkileri
7 yıllık
izlem sonrası
TC % 2
DBP % 4
II
Morbidite/
mortalite
MI
mortalitesinde
azalma (fv)
E: Erkek K: Kadın fv: Fark var (p<0,05) fy: Fark yok (p>0,05) TC: Total Serum Kolesterol
SBP: Sistolik Kan Basıncı DBP: Diyastolik Kan Basıncı BMI: Vücut Kütle İndeksi
HDL: Yüksek Dansiteli Lipoprotein RHR: Dinlenme Hali Kalp Hızı CHD:Koroner Kalp Hastalığı
MI: Miyokard İnfarktüsü
Başarılı Uygulamalar III
Çalışma
Program
Minnesota
Kalp
Sağlığı
Programı
1980
Kitle
iletişimi,
toplumsal
örgütlenme,
doğrudan
eğitim
Davranışsal
etkileri
Sigara içme
prevelansında
eğilimi
E bütün
gruplarda
yılda (-%
1.5)
K tedavi
grubunda
(- % 1.4)
Risk etm
etkileri
Tedavi ve
kontrol
gruplarında
benzer
şekildeTCde
eğilimi
Yılda
(-1.12 mg/dl)
Morbidite/
mortalite
CHD ve inme
mortalitesi ve
morbiditesinde
anlamlı etki
yok
E: Erkek K: Kadın fv: Fark var (p<0,05) fy: Fark yok (p>0,05) TC: Total Serum Kolesterol
SBP: Sistolik Kan Basıncı DBP: Diyastolik Kan Basıncı BMI: Vücut Kütle İndeksi
HDL: Yüksek Dansiteli Lipoprotein RHR: Dinlenme Hali Kalp Hızı CHD:Koroner Kalp Hastalığı
MI: Miyokard İnfarktüsü
Başarılı Uygulamalar
Çalışma
Program
Alman
Kardiyovasküler
Koruma
Çalışması,
1984
Çok
etmenli
entegre
eğitim
programı
Davranışsal
etkileri
6 yıllık
izlem
sonrası
sigara
içmede
net (%7)
IV
Risk etm
etkileri
Morbidite/
mortalite
6 yıllık
izlem
sonrası
TC de
net (%2),
SBP de (%2)
ve DBP de(%2),
HDL ve BMI de
etki yok
Ölçülmedi
E: Erkek K: Kadın fv: Fark var (p<0,05) fy: Fark yok (p>0,05) TC: Total Serum Kolesterol
SBP: Sistolik Kan Basıncı DBP: Diyastolik Kan Basıncı BMI: Vücut Kütle İndeksi
HDL: Yüksek Dansiteli Lipoprotein RHR: Dinlenme Hali Kalp Hızı CHD:Koroner Kalp Hastalığı
MI: Miyokard İnfarktüsü
Başarılı Uygulamalar
Müdahale
Erkek
Kadın
Sigara bıraktırma
Orta ve ağır HT nun tedavisi
Hafif HT nun tedavisi
Diyet tedavisi
HC nin ilaçla tedavisi
2,6083,738 $
8,56438, 678 $
11,90659,840 $
16,14220,158 $
33,85081,010 $
4,4826,756 $
9,58557,983 $
15,24886,075 $
57,17562,154 $
104,100259,150 $
Kardiyovasküler hastalıkları azaltma müdahalelerinden kazanılan yaşam yılları maliyeti
İspanya 1998, Kaynak : Plans Rubrio
HT: Hipertansiyon
HC: Hiperkolesterolemi
SÇS
Başarılı Uygulamalar
E
Illich (1975) “doktor yumruklayan” “çarpan”
Ian Kennedy (1981) BBC muhabiri(ekonomist), hedefi
hekimler özellikle de psikiyatristler
Petr Skrabenek (1984) hedefi sağlık bakım sistemi ve
tıbbi yerleşimler
* Baric L ve Baric LF
Barns Yayınları
Başarılı Uygulamalar
E
Lalonde raporu ve BD Sağlık Bölümü’nün metni
“healhtist” kabul ediliyor
“sağlık bireysel davranışlara bağlıdır”
“kurbanın suçlanması”
* Baric L ve Baric LF
Barns Yayınları
Başarılı Uygulamalar
E
Petr Skrabenek :
“healthism”
“lifestylism”
“coercieve medicine”
İnsan etkinlikleri
kabul edilen / edilmeyen
sağlıklı / sağlıksız
önerilen / yasaklanan
sorumlu / sorumsuz
* Baric L ve Baric LF
Barns Yayınları
Başarılı Uygulamalar
North Karelia, Finlandiya (1972)
25 yıllık deneyim (35-64 yaş erkek nüfusta)
Kalp damar hastalıkları mortalitesi %68
Koroner kalp h mortalitesi %73
Bütün nedenlere bağlı mortalite % 49
Akciğer kanseri mortalitesi % 71
Diğer nedenlere bağlı kanser mortalitesi % 44
Puska ve ark 1998
Başarılı Uygulamalar
•
•
•
•
Okullar
İşyerleri
Kentler ve
Yerel topluluklar
gibi bazı yerleşimler
sağlığı geliştirme açısından etkili
uygulama olanakları sunar (sağlar)
Başarılı Uygulamalar
Bazı bilim adamlarının isteyeceği kadar
“saf” değildir
Bazı doğalcıların isteyeceği kadar da
“bilimsel” değildir
yüksek riskli gruplarda başarı daha iyi
Kaynaklar



The Evidence of Health Promotion Effectiveness.
Shaping Public Health in a New Europe, IUHPE.
Health Promotion and Health Education, Module 3.
Riddle V. : Reducing social inequalities in health: public health,
community health or health promotion. IUHPEPromotion&Education
Ottawa Sözleşmesi
 SAVUN ( Advocate )
 KOLAYLAŞTIR ( Enable )
 ARACI OL ( Mediate )
1986