13. Hafta ©The McGraw-Hill Companies, 2002 Uluslararası Ticaret ©The McGraw-Hill Companies, 2002 GSYİH’nın yüzdesi olarak İhracat 2 ©The McGraw-Hill Companies, 2002 Dünya İhracatının Yönü 1999 Gelişmekte Olan Ülkeler 32% Zengin Ülkeler 68% Kaynak: GATT, Ticaretin Yönü 3 ©The McGraw-Hill Companies, 2002 Dünya ihracatının kompozisyonu 100% 80% 60% 40% 20% 0% 1955 Gıda, tarım 1998 Yakıt Diğer 4 Sanayi ©The McGraw-Hill Companies, 2002 Önemli Konular • Hammadde fiyatları – Gelişmekte olan ülkeler (GOÜ) sanayileşmiş ülkelerin (SÜ) hammaddeleri ucuza alıp sanayi ürünlerini pahalı sattıklarından yakınırlar • GOÜ ihracatı – Bazı GOÜ’ler sanayi ürünü ihrac etmektedir – SÜ’ler bunun SÜ’lerde iş kaybına neden olacağından yakınır • SÜ’ler arasında ticaret anlaşmazlıkları 5 ©The McGraw-Hill Companies, 2002 Karşılaştırmalı Üstünlükler • Ürünlerin fırsat maliyetlerinde uluslararası farklılıklar varsa ticaret kazançlı olabilir. • Karşılaştırmalı Üstünlükler Yasası – ülkeler göreceli olarak daha ucuza ürettikleri ürünlerde uzmanlaşmalı ve onları üretmeli, diğerlerini diğer ülkelerden satın almalı 6 ©The McGraw-Hill Companies, 2002 Kazananlar ve kaybedenler • Ülkeler ticaretten kazançlı ve kayıpla çıkabilir – ancak hepsi eşit kazanamayabilir • Ticaret politikası – dış ticareti vergiler ya da sübvansiyonlar aracılığı ile etkilyen hükümet politikasıdır • ör: tarifeler – ya da ihracat ve ithalat üzerine konan doğrudan kısıtlamalar (kota). 7 ©The McGraw-Hill Companies, 2002 Tarifenin ekonomik etkileri DD ve SS ürüne olan yerli talebi ve arzı gösterir. SS Eğer dünya fiyatı Pw, ve serbest ticaret varsa, yerli firmaların üretimi Qs Pw + T talep Qd Pw DD Q s Qs ' Qd' Qd miktar ve fark ithal edilir. Tarife yerli üretimi arttırır ve ithalatı kısar Yurtiçi fiyat Pw + T, (T tarif) Yurtiçi talep Qd‘ seviyesine düşer, arz artar Qs‘ ve ithalat düşer. 8 ©The McGraw-Hill Companies, 2002 Tarifenin refah etkileri Tarife hem transfere hem de sosyal kayba neden olur SS Hükümet gelirini arttırır – yani. hükümete transfer vardır Pw + T Pw DD Qs Qs ' üreticiye de transfer vardır ekstra kar şeklinde Qd' Qd miktar Etin olmayan üretimden kaynaklanan bir sosyal maliyet var ve tüketici rantı azalmıştır. 9 ©The McGraw-Hill Companies, 2002 Tarife (gümrük vergisi) • Ticaretin tarife ile kısıtlanmasının topluma maliyeti vardır. • Bu yüzden serbest ticaret önerilir. • GATT’ın devreye girmesinden sonra tarifeler önemli ölçüde düşmüştür – General Agreement on Tariffs and Trade (Tarifeler ve ticaret genel anlaşması) 10 ©The McGraw-Hill Companies, 2002 Tarifeler neden kullanılır? • Yaşam tarzının korunması • Lüks mal tüketimini azaltmak • Genç endüstriler tezi – geçici ve seçici koruma • Hükümete gelir yaratmak 11 ©The McGraw-Hill Companies, 2002 Diğer ticaret politikaları • GATT sayesinde tarifeler düşsede yeni araçlar icat edildi – Miktar kısıtlamaları (kotalar) – tarife dışı engeller • bürokrasi, standartlar vs – ihracat sübvansiyonu 12 ©The McGraw-Hill Companies, 2002 Ekonomik Büyüme ©The McGraw-Hill Companies, 2002 Ekonomik büyüme • genelde Reel GSYİH’daki değişme olarak hesaplanır – ama böyle hesaplanmasının bazı eksikleri vardır – alış-verişi olmayan şeyleri hesaplamaz • ör. Boş vakit, kirlilik, kalabalık vs – gelir dağılımını ihmal eder • yani daha yüksek GSYİH kesinlikle daha iyidir demek yeterli değildir 14 ©The McGraw-Hill Companies, 2002 Üretim fonksiyonu... • veri teknoloji altında, belli miktarlarda girdi kullanarak üretilebilecek maksimum hasılayı gösterir • Hasıla = f(sermaye – emek – toprak – hammadde – teknoloji) 15 ©The McGraw-Hill Companies, 2002 Hasılayı arttırmak • sermaye – işçi başına üretim. işçi başına sermayenin artmasıyla yükselebilir • Emek – nüfus artışı – katılım oranı – beşeri sermaye • Toprak – miktarı veridir ama kalitesi değiştirilebilir 16 ©The McGraw-Hill Companies, 2002 Hasılayı arttırmak (2) • Hammadde – ikiye ayrılır • yenilenmeyen (kömür, petrol) • yenilenebilen kaynaklar (ağaç, balık) • Teknik bilgi – icatlar, A&G • Ölçek ekonomileri uzun dönemli büyümeyi güçlendirebilir 17 ©The McGraw-Hill Companies, 2002 Teknik bilgi • Teknik bilgi zaman içinde değişir, çünkü: – Yenilikler, icatlar – Bilginin sermayede şekillenmesi – Yaparak öğrenme • (AR & GE) – patent sistemi 18 ©The McGraw-Hill Companies, 2002 Gelişmekte Olan Ülkelerin Sorunları ©The McGraw-Hill Companies, 2002 Önemli Konu Başlıkları • Az Gelişmiş Ülkeler (AGÜler) – Kişi başına gelirin çok az olduğu ülkeler • AGÜler neden fakir kaldılar? • Rol oynayanlar: – Karşılaştırmalı üstünlükler – sanayileşme – Uluslararası borç – Yapısal uyum – yardım 20 ©The McGraw-Hill Companies, 2002 Dünya nüfus dağılımı ve GSMH, 2000 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Nüfus GSMH Alt Gelir Orta Gelir Üst Gelir 21 ©The McGraw-Hill Companies, 2002 Ülke grupları ve refah göstergeleri Yaşam Süresi Okuma Yazma 2000 40 80 30 60 % 20 40 10 20 0 Alt gelir Orta gelir Üst gelir 0 Alt Okuma Yazma Oranı Orta 1965 22 Üst 2000 ©The McGraw-Hill Companies, 2002 AGÜ’lerin Problemleri • Kaynakların kıtlığı Nüfus Oranı – AGÜlerin kaynakları kıtdır. – ya da çıkartacak imkanları 5 • Sermaye 4 % p.a. – Yatırım için yerli kaynak azdır 3 2 1 0 alt 1980-90 orta üst – Yabancı yatırımcılar karlarını geri götürür, yeniden yatırıma çevirmezler. 1990-98 23 ©The McGraw-Hill Companies, 2002 AGÜ’lerin Problemleri (2) • Social investment in infrastructure – AGÜler ölçek ekonomilerinden yararlanamaz • enerji • yollar • telefon sistemleri • Gelenekler ve ideoloji – BAZI durumlarda, geleneklsel davranış kalkınmayı önler – Fakat genelde bu tez fazla abartılıdır 24 ©The McGraw-Hill Companies, 2002 AGÜ’lerin Problemleri (3) • Beşeri Sermaye – AGÜlerin aşağıdaki konularda yatırım kaynağı yoktur • sağlık • beslenme • eğitim • Endüstriyel eğitim – Dolayısıyla AGÜ işçileri, aynı teknolojiyi kullanan Üst gelir çalışanlarına göre daha az verimlidirler. • Düşük verimli tarım – AGÜler de emek gücünün önemli bir kısmı verimi düşük tarım üretiminde çalışmaktadır. 25 ©The McGraw-Hill Companies, 2002 Kalkınmanın olası yolları? • Asal ürünlerde ticaret • Sanayileşme • Borçlanma • Yapısal uyum • Yardım 26 ©The McGraw-Hill Companies, 2002 Kalkınma: asal ürünlerde ticaret? • Asal ürünler tarımsal ürünler ve minerallerdir. • Karşılaştırmalı Üstünlükler bu ürünlerde uzmanlaşmayı önerir, FAKAT: – ancak ticaret hadleri bu ürünlerden sanayi ürünleri lehine geişmektedir – Bu ürünlerin fiyatları çok değişken – İhracatın bu ürünlere odaklanması istikrarsızlığa yol açabilir 27 ©The McGraw-Hill Companies, 2002 Kalkınma: ithal ikameci? • İthal ikamesi ithal ürünlerin yerini yerli ürünlerin almasıdır – Yüksek gümrük duvarları ve kota gibi korumacı politikaları gerektirir – Bu kısa dönemde kaynakların etkinsiz kullanılmasına yol açar – Uzun dönemde, yerli piyasa ölçek ekonomilerinden faydalanmayı sağlayacak kadar büyük olmayabilir – Ve içe dönük bir davranışı teşvik eder – Ve ülkenin karşılaştırmalı üstünlüğe sahip olmadığı alanları destekler 28 ©The McGraw-Hill Companies, 2002 Kalkınma: ihracata yönelik? • İthal ikamesi yerine ihracat itişli büyüme ve gelir demektir • Son otuz yılın en başarılı ekonomileri bu yolu izlediler – Özellikle Güney Doğu Asya’dakiler • Fakat diğer ülkelerinde bunu takip edebilmesi için sanayileşmiş ülkelerin korumacılığı kaldırması için işbirliğinde bulunması gerekir 29 ©The McGraw-Hill Companies, 2002 Kalkınma: borçlanma? • AGÜler geleneksel olarak borö alan ülkeler konumunda kalmıştır – Fonlar yerli sermayenin ihtiyaç duyduğu yatırım mallarını ithal etmek için kullanılmıştır – Borçlanma dış açığın finansmanında kullanılmıştır • 1973/74’deki petrol şokundan sonra borçlanma artmıştır – Elbette petrol üreticisi olmayn gelişmekte olan ülkeler tarafından 30 ©The McGraw-Hill Companies, 2002 Kalkınma: borçlanma? (2) • Ülkeler İMF’den borçlanmaya zorlu şartlar yüzünden direnç gösterdiler • Dolayısıyla ticari kaynaklardan borçlandılar – Ve genelde değişken faizlerle • 1980’lerdeki yüksek faizler borç geri ödemelerinde bir çok ülkenin sorun yaşamasıne neden oldu • Böylece geri ödenmeme olasılığı arttı • 1990’ların sonunda yüksek gelir grubundaki ülkeler AGÜlerin sürdürülemez bulduğu borç sorunu çözme girişimi başlattılar... 31 ©The McGraw-Hill Companies, 2002 Kalkınma: yapısal uyum? • Yapısal uyum programları – Etkinliği arttırarak potansiyel üretim seviyesini arttırmayı hedefleyen arz-yönlü politikalar, ör: – Sanayileşmeye verilen hükümet sübvansiyonlarının azaltılması – özelleştirme – Ticaretin serbestleştirilmesi – Fiyat reformları – Parasal ve mali disiplin 32 ©The McGraw-Hill Companies, 2002 kalkınma: yardım (aid)? • Zengin ülkelerden fakir ülkelere uluslararası transfer ödemeleri. – Bir kaç şekilde ortaya çıkar: • Sübvanse edilmiş borç • Gıda veya makine yardımı • Teknik yardım – Eşitliği sağlar mı? – Bağımlılık yaratabilir – Ticaretin (AGÜ ve gelişmekte olan ülkelerden yapılan) daha da serbestleştirilmesi 33 ©The McGraw-Hill Companies, 2002