Enflasyon

Bölüm 26
Enflasyon, Beklentiler ve
İnandırıcılık
David Begg, Stanley Fischer and Rudiger Dornbusch, Economics,
8th Edition, McGraw-Hill Education, 2005
PowerPoint presentation by Alex Tackie and Damian Ward
©The McGraw-Hill Companies, 2005
Bu bölümde
• Enflasyonu,
• Paranın miktar teorisini,
• Nominal faiz oranının enflasyonu ne biçimde
etkilediğini,
• Senyoraj, enflasyon vergisi ve hiperenflasyonu,
• Phillips eğrisini,
• Enflasyonun maliyetlerini ve
• Enflasyonu kontrol altında tutmak için ne tür
kurumsal düzenlemeler yapılmaktadır, bunları
göreceğiz
1
©The McGraw-Hill Companies, 2005
Enflasyon...
• Fiyatlar genel düzeyindeki ARTIŞtır.
• Enflasyon oranı nasıl bulunur?
– Öncelikle ortalama tüketicinin bir ayda
tüketebileceği ürünler miktarlarıyla beraber
belirlenir.
– Herhangi bir yıl baz olarak seçilir, tüketim sepetinin
değeri bulunur. 100’e eşitlenir.
– Sepet aynı kalmak koşuluyla her yıl, sepetin değeri
ölçülür. Elde ettiğimiz endeks TÜFE’dir.
– Enflasyon ise, TÜFE’deki yıllık yüzde değişimdir.
2
©The McGraw-Hill Companies, 2005
Enflasyona ilişkin sorular
• Enflasyonun nedenleri nelerdir?
• Etkileri ve dolayısıyla maliyeti nedir?
• Ne yapılabilir?
3
©The McGraw-Hill Companies, 2005
İngiletere’de Enflasyon
1950-2003
30
25
% p.a.
20
15
10
5
0
2000
1990
1980
1970
1960
1950
Source: Economic Trends Annual Supplement, Labour Market Trends
4
©The McGraw-Hill Companies, 2005
Miktar Teorisi (1)
• Paranın miktar teorisi:
• “Nominal para arzındaki artış eşit bir şekilde
fiyat düzeyine ve maaşlara yansır, ulusal gelir
ve istihdam üzerinde herhangi bir etki
yaratmaz”
• Dolayısıyla, paranın miktar teorisi enflasyonun
arkasında yatan sebebi para arzı artışı olarak
görür.
5
©The McGraw-Hill Companies, 2005
Miktar teorisi (2)
• Matematiksel olarak şöyle ifade edebiliriz:
– MV = PY
– burada V = paranın dolaşım hızı
Y = potansiyel reel çıktı
P = fiyat düzeyi
M = nominal para arzı
– dolaşım hızı ve gelir sabitken,
– nominal para arzındaki artış fiyatlar genel
düzeyinde eşit bir artışa sebep olur.
6
©The McGraw-Hill Companies, 2005
Para, Fiyatlar ve Enflasyon (1)
• Milton Friedman
“Enflasyonun her zaman ve her yerde parasal
bir olgu olduğu” iddiasında bulunmuştur.
– Enflasyonun nedeni, para arzının ulusal gelirden
daha hızlı artmasıdır.
• Ancak, miktar teorisi denklemi bize fiyatlar
genel düzeyinin mi para arzını, yoksa para
arzının mı fiyatlar genel düzeyini etkilediğine
dair bir bilgi vermez.
7
©The McGraw-Hill Companies, 2005
Para, Fiyatlar ve Neden-Sonuç
İlişkisi (a)
• Para piyasası dengedeyken, gerçek para
miktarı (M/P), talep edilen miktara (Y/V)
eşittir.
– M/P = Y/V
• Para talebi sabitse, M/P de sabittir.
• Para politikası M’nin düzeyini değiştirebilir,
dolayısıyla M  P
8
©The McGraw-Hill Companies, 2005
Para, Fiyatlar ve Neden-Sonuç
İlişkisi (b)
• YA DA para politikası zaman içinde fiyatlar
genel düzeyini etkileyebilir, bu durumda P 
M
• Bu bahsettiğimiz duruma enflasyon
hedeflemesi adı verilir.
• Burada MB, para arzını değiştirerek
enflasyonu kontrol altına almak yerine
enflasyon hedefine uygun olarak para arzını
belirler.
9
©The McGraw-Hill Companies, 2005
Para, Fiyatlar ve Enflasyon (2)
• Uzun vadede her şart altında, reel para arzı
– M/P= L(Y,r)
– Y: gerçek ulusal gelir (pozitif)
– r: reel faiz oranı (negatif), tarafından belirlenir.
• Kısa dönemde, dolayısıyla fiyatlar sabitken, nominal
para arzı arttığında, reel para arzı da artar. Bu
faizlerin düşmesine ve toplam talebin artmasına yol
açacaktır. Ancak, uzun dönemde fiyatlar ve ücretler
artmaya başlayacak, toplam talep de eski konumuna
geri gelecektir. Ancak fiyatlar genel düzeyi yükselmiş
bulunmaktadır.
10
©The McGraw-Hill Companies, 2005
Enflasyon ve Faiz Oranı
• FISHER HİPOTEZİ
– Enflasyondaki 1%’lik bir artış faiz oranını %1
arttırır.
• Reel Faiz Oranı=Nominal Faiz Oranı – Enflasyon Oranı
• REEL FAİZ ORANI:
– Nominal faiz oranı eksi enflasyon oranına eşittir.
– Fisher hipotezi reel faiz oranının sıklıkla
değişmeyeceğini söyler.
– Ancak nominal faiz oranı parayı elde tutmanın
fırsat maliyeti olduğundan dolayı
– Nominal faiz oranında meydana gelen bir değişiklik
11
reel (gerçek) para talebini
etkiler. ©The McGraw-Hill Companies, 2005
Hiperenflasyon
• Hiperenflasyon fiyatların anormal ölçülerde
arttığı dönemlere verilen addır.
• Bu dönemlerde insanlar ellerinde nakit
tutmaktan olabildiğince kaçınırlar.
– Bu dönemler Almanya’da 1922-23, Macaristan’da
1945-46, Brezilya’da 1980 lerin sonunda
yaşanmıştır.
• Bu dönemler aynı zamanda hükümetlerin
büyük bütçe açıkları verdiği dönemlerdir.
– Düşmemekte inat eden enflasyon oranlarının
arkasında para arzında devam eden artış yatar.
12
©The McGraw-Hill Companies, 2005
Alman Hiperenflasyonu, 1922-23
(Ocak 1922=1)
Tarih
Para Arzı
Fiyatlar
Reel Para
Aylık (%)
Enflasyon
Ocak 1922
1
1
1.00
5
Ocak 1923
16
75
0.21
189
Temmuz
1923
354
2021
0.18
386
Eylül 1923
227777
645946
0.35
2532
Ekim 1923
20201256
191891890
0.11
29720
13
©The McGraw-Hill Companies, 2005
Senyoraj ve Enflasyon Vergisi
• Senyoraj: Para otoritesinin para basma
yetkisi sonucu elde ettiği reel gelir
miktarıdır.
• Enflasyon Vergisi: Para otoritesinin
yarattığı enflasyon sayesinde ulusal
borcun reel miktarını düşürmekle elde
ettiği reel gelir miktarıdır.
14
©The McGraw-Hill Companies, 2005
Phillips Eğrisi (1)
• 1958 yılında Prof. A. W. Phillips
İngiltere’de yıllık enflasyonla işsizlik
arasında negatif bir ilişki olduğunu
gösterdi.
• Düşük işsizlik ancak yüksek
enflasyonla mümkündür, ya da düşük
enflasyonun maliyeti işsizliğin
yükselmesidir.
15
©The McGraw-Hill Companies, 2005
Enflasyon oranı (%)
Phillips Eğrisi
Phillips eğrisi (PC)
U*
İşsizlik oranı (%)
16
©The McGraw-Hill Companies, 2005
Uzun Dönem Phillips Eğrisi (1)
• Uzun dönem Phillips eğrisi dikeydir,
dolayısıyla ekonominin er ya da geç U*
ya geleceğini iddia eder, bu gelir
düzeyine, düşük ya da yüksek, herhangi
bir enflasyon oranında ulaşılabilir.
• Kısa dönem Phillips eğrisinin pozisyonu
ise beklenen enflasyon oranına bağlıdır.
– Beklenen enflasyon yüksekse PC sağa
kayar.
17
©The McGraw-Hill Companies, 2005
Uzun Dönem Phillips Eğrisi (2)
• Uzun ve kısa dönem eğrileri gerçekleşen
ve beklenen enflasyonun birbirine eşit
olduğu noktada kesişirler.
• Uzun dönem Phillips eğrisi, uzun
dönemde işsizlikle enflasyon arasında
bir ilişkinin olmadığını gösterir.
18
©The McGraw-Hill Companies, 2005
enflasyon
Uzun dönem Phillips eğrisi ve Toplam
Talepteki artış (1)
2
1
Ekonominin başlangıçta E
noktasında, işsizliğin doğal
oranı olan U*’da, ve
enflasyonun 1’de olduğunu
varsayalım.
A
E
U1 U*
işsizlik
PC1
19
Para basarak finanse
edilen hükümet harcamaları
artışı ekonomiyi A noktasına
taşır. Bu nokta daha düşük
işsizlik ve daha yüksek
enflasyona karşılık gelir.
…kısa dönemde bu şekilde
ortaya çıkan etki uzun
dönemde nasıl bir hal alır?
©The McGraw-Hill Companies, 2005
Uzun dönem Phillips eğrisi ve Toplam
Talepteki artış (2)
Para arzındaki artış aynı şekilde
devam ederse, ekonomi sonunda
PC2 eğrisi üzerinde B noktasına
gelir.
B noktasında, beklenen
enflasyonla gerçekleşen
enflasyon eşit olduğundan ve
maaşlar tekrar müzakere edilip
yükseldiğinden, reel ücretler ve
dolayısıyla istihdam parasal
genişlemeden önceki
konumlarına geri dönerler,
Bundan dolayıdır ki, uzun vadede
işsizlikle enflasyon arasında bir
ilişki yoktur.
Enflasyon
LRPC
2 A
B
1
E
U1 U*
PC1 PC2
işsizlik
20
©The McGraw-Hill Companies, 2005
Uzun dönem Phillips eğrisi ve Toplam
Talepteki artış (3)
enflasyon
LRPC
2
1
A
Uzun dönem Phillips eğrisi
ekonomi herzaman U*
noktasına dönme eğilimi
gösterdiğinden dikeydir.
Kısa dönem Phillips eğrisi
sadece kısa vadedegörülen
negatif ilişkiye işaret eder.
Pozisyonu, beklenen
enflasyon oranına bağlıdır.
B
E
U1 U*
PC1 PC2
işsizlik
21
©The McGraw-Hill Companies, 2005
Beklentiler ve İnandırıcılık
(Credibility)
LRPC
1
2
E
A
PC1
F
PC2
U*
U1
Ekonominin düşük enflasyon
sözü vermiş yeni hükümet
yönetiminde E noktasında
olduğunu varsayalım
Para arzı artışı 2’ye düşürülsün
Kısa dönemde ekonomi kısa
dönem Phillips eğrisi boyunca
A noktasına doğru hareket eder.
İşsizlik U1 seviyesine çıkar
Beklentiler değiştirildiğinde,
kısa dönem Phillips eğrisi
PC2’ye kayar ve F noktasında
ekonomi U*’ya dönerek
dengeye gelir.
işsizlik
22
©The McGraw-Hill Companies, 2005
İngiltere’de işsizlik ve enflasyon
1978-2003
Enflasyon
20
1980
15
1990
10
1978
5
2000
1986
1993
0
3
5
7
9
11
13
İşsizlik
23
©The McGraw-Hill Companies, 2005
Enflasyon Yanılsaması
• İnsanlar nominal ve reel değişimi birbirine
karıştırdığında enflasyon yanılsaması
yaşarlar.
• Refah (Welfare) reel değişkenlere bağlıdır,
nominal değişkenlere değil.
• Tüm nominal değişkenler (fiyatlar ve gelirler)
aynı miktarda artıyorsa gerçek (reel) gelir
değişmiyor demektir.
24
©The McGraw-Hill Companies, 2005
Enflasyonun Maliyetleri (1)
• Tam olarak beklenen enflasyon:
• Kurumlar yaşanan enflasyona göre adapte ederler
kendilerini:
– Nominal faiz oranını
– Vergi oranlarını
– Ve transfer ödemelerini
• Burada herhangi bir enflasyon yanılgısı yoktur.
• Ancak şu maliyetler halen devam eder:
– Kösele (shoe-leather) Maliyeti
• Enflasyondan korunmak için bankaya yatırılan parayı ihtiyaçlar
için sık sık çekmek gerekir, bu da ayakkabının altını aşındırır.
– Menu Maliyetleri
• Sık sık değişen fiyatlar dolayısıyla firmalar her seferinde yeni
menu ve listeler basmak zorunda kalırlar.
25
©The McGraw-Hill Companies, 2005
Enflasyonun Maliyetleri (2)
• Enflasyon tam olarak beklendiği gibi
çıkmış olsa da, ekonomi kendini bu
duruma hemen adapte edememiş
olabilir
– Faiz oranları enflasyonu tam yansıtmıyor
olabilir; negatif reel faiz
– Vergiler enflasyon dolayısıyla hakkaniyetten
uzaklaşabilir; vergi dilimleri ayarlaması
26
©The McGraw-Hill Companies, 2005
Beklenmeyen Enflasyonun
Maliyetleri
• Gelir Dağılımında istenmeyen değişikliğe
yolaçar.
– Borç veren zararlı, borç alan karlı çıkar.
– Kaynaklar özel sektörden kamu sektörüne kayar.
– Yaşlılardan gençlere kaynak transferine sebep olur.
• Belirsizliğe yolaçar.
– Firmalar yatırımları zorlaştıracağından enflasyonist
ortamlarda daha zor planlama yaparlar.
– Bu, enflasyonun sebep olduğu en büyük maliyettir.
27
©The McGraw-Hill Companies, 2005
Enflasyonu Yenmek
• Uzun dönemde para miktarındaki artış sınırlı
ise enflasyon oranı da düşük olacaktır.
• Yüksek enflasyondan düşük enflasyona
gidilen süreç beklentiler yavaş değişiyorsa zor
bir hal alır ve maliyeti arttırır.
• Politikaların inandırıcı olması (policy
credibility) bu süreci hızlandırır.
28
©The McGraw-Hill Companies, 2005
Para Politikası Kurulu
• Merkez Bankası bağımsızlığı anti-enflasyonist
politikaların inandırıcılığını, güvenilirliğini arttırır.
• 1997’den beri para politikasını İngiliz Merkez
Bankası’nın Para Politikası Kurulu belirler.
– Enflasyonun belirlenen hedefe ulaşması ile yükümlüdür.
– Bu hedefe faiz oranlarını kullanarak ulaşmaya çalışır.
– Faiz oranlarını da gelecekteki enflasyon oranlarına göre
belirler.
29
©The McGraw-Hill Companies, 2005
Neden Enflasyon
Hedeflemesi?
• Reel para talebinde ortaya çıkan tahmin
edilemeyen değişiklikler, nominal para
hedefinin uygulanabilirliğini zayıflatır.
• Enflasyon hedefinin belirlenmesi, gelecekte
enflasyon oranının alabileceği değeri tahmin
etmeyi gerektirir, geleceğe dönük bir
yaklaşımı vardır, geçmişe değil.
30
©The McGraw-Hill Companies, 2005