DEHB` li biri ile yaşamak

DEHB’ li biri ile yaşamak: Aileler,öğretmenler,
eşler neler yapmalı?
Prof.Dr.
BENGİ SEMERCİ
DEHB’ li biri ile yaşamak: Aileler,öğretmenler,
eşler neler yapmalı?
• Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu sadece
sorunu olan kişiyi değil, ailesini, okul ve iş
çevresini de etkiler. Bu nedenle tedavi sadece
sorunu olan kişiyi değil, tümünü kapsayan bir
tedavi olmalıdır. Tedavinin birinci adımı kişiyi,
ailesini ve çevresini Dikkat Eksikliği
Hiperaktivite Bozukluğu hakkında
bilgilendirmektir.
DEHB’ li biri ile yaşamak: Aileler,öğretmenler,
eşler neler yapmalı?
• ÇOCUKLAR VE AİLE
• Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu tanısı almış bir çocuğu olması
ailenin ve çocuğun yaşamını zorlaştırır.
• Ailelerin bilmesi ve inanması gereken en önemli şey, çocuğun bir sorunu
olduğudur. Bu sorunun oluşmasında ailenin kusuru olmadığının anlatılması
önemlidir. Bu sorun, ailenin davranışlarıyla oluşturamayacağı, ama davranışlarıyla artmasına ya da tedavi edilmesine neden olabilecekleri bir
sorundur.
• Devamlı çocukla uğraşmak, sorunlarla, şikâyetlerle karşılaşmak yorgunluk,
bitkinlik ve umutsuzluk yaratır. Bunlar, sadece aile ve sorunu olan kişi
arasındaki ilişkiyi değil, tüm aile bireylerinin birbirleriyle ilişkilerini olumsuz
etkiler.
DEHB’ li biri ile yaşamak: Aileler,öğretmenler,
eşler neler yapmalı?
• ÇOCUKLAR VE AİLE
• Sorunları görmezden gelmeyin. Gerçekçi olun.
• Farklı olduğunu kabul edin ve ona zaman verin:Dikkat Eksikliği
Hiperaktivite Bozukluğu bir beceri değil, performans sorunudur.
Çocuğunuz diğer çocukların yaptığı şeyleri yapabilir; sadece yöntem,
yönlendirme ve pekiştirmeye daha çok ihtiyaç duyarlar.
• Disiplin bir sorundur. Ama devamlı ceza, cezayı anlamsız hale getirir. Suça
göre ceza verin ve cezayı suçun hemen arkasından verin.
• Net olun, işleri bölerek isteyin
• Çocuğunuzun kuralları izleyebilmesini sağlayabilmek için puanlama sistemi
kullanabilirsiniz.
DEHB’ li biri ile yaşamak: Aileler,öğretmenler,
eşler neler yapmalı?
• ÇOCUKLAR VE AİLE
• Öfke patlamaları ortaya çıktığında o an için sakinleşmesini bekleyin.
Çatışmaya girmeyin. Çocuğunuzu durumdan uzaklaştırın. Nedleri araştırın.
• Olumlu pekiştirmelerle özgüvenini sağlayın.
• Çocuğunuz planlama ve düzene diğer çocuklardan çok daha fazla ihtiyaç
duyar. Bu nedenle yemekten ödeve, yatma saatine kadar her şeyi
yapabildiğiniz kadar düzenli hale getirin ve çocuğunuzun da buna mümkün
olduğunca uymasını sağlayın.
• Ödev için uygun zamanı ve şekli saptayın.
• Çocuğunuzun haklarını savunun.
DEHB’ li biri ile yaşamak: Aileler,öğretmenler,
eşler neler yapmalı?
• ERGENLER
• Ergenlik dönemi bağımsızlığın yoğunlaştığı bir dönemdir. Ebeveynlik
stilinizi "kontrolcü"den "demokratik"e doğru değiştirin.
• Daha sık geribildirim verin.
• Cezadan önce teşvik ediciler kullanın.
• Sürekliliği korumak için gayret edin.
• Söylenmeyin, yapın.
• Ergen çocuğunuzun dışarıdaki davranışlarını aktif bir biçimde izleyin.
• Çocuğunuza güvenin.
• Güçlü yönlerini öne çıkarması yönünde çocuğunuzu destekleyin.
• Affetmeyi öğrenin.
DEHB’ li biri ile yaşamak: Aileler,öğretmenler,
eşler neler yapmalı?
• ÇOCUK VE ÖĞRETMEN
• Aşırı hareketliliğin ve dikkat dağınıklığının en belirgin olduğu ortam sınıftır.
• Bu nedenle, öğretmenler tedavinin önemli bir öğesidir ve onların işbirliği
olmadan başarıya ulaşmak güçtür.
• Öğretmenin başarılı olabilmesi için, öncelikle Dikkat Eksikliği Hiperaktivite
Bozukluğu hakkında yeterince bilgisi olması gerekir. Çünkü tanı konulmuş
çocukların tedavisi kadar, tanı konulmamış çocukların saptanmasında da
öğretmenler önemlidir.
• Öğretmenin en önemli görevi, kendine saygısı ve güveni azalan çocuğun,
başarılı olduğu alanları bularak destekle mek ve yeniden bunları
sağlamaktır.
• .
DEHB’ li biri ile yaşamak: Aileler,öğretmenler,
eşler neler yapmalı?
• ÇOCUK VE ÖĞRETMEN
• Çocuğun sıkıntısını göz önünde tutarak ondan yapabileceğinin en iyisini
istemek gerekir.
• Arkadaşlarının beceriksizlikleriyle dalga geçmesini engellemek, eşyalarına
sahip olması konusunda destek çok önemlidir.
• Bu çocukların dinlediklerini daha iyi öğrendiklerini düşünerek, öğrenmede
ağırlığı bu yöne çevirmek, yine yazı ve test güçlükleri nedeniyle başarılarını
sözlü sınavlarla değerlendirmek gelişimleri için gereklidir.
• öğrenme ve davranışlarla ilgili beklentilerinizi belirleyip bunu paylaşın.
• Öğrencinizin sınıf içindeki gidişatını takip edin ve mümkün oldukça özel
geribildirim verin.
DEHB’ li biri ile yaşamak: Aileler,öğretmenler,
eşler neler yapmalı?
• ÇOCUK VE ÖĞRETMEN
• Aileyle sürekli iletişim halinde olun ve düzenli aile-öğretmen toplantıları
yapın.
• Evde düzenlenen ödül sistemine siz de okulda hazırlayacağınız izleme
formları ile katılabilirsiniz. Bu, aynı zamanda öğrencinizin sınıf içindeki ve
okuldaki sistemini düzenlemeye de yardımcı olacaktır.
• Özellikle teneffüs ve öğle yemeği arasındaki davranışlarını daha iyi
ayarlayabilmesi için aralara çıkmadan önce öğrencinizle teneffüs ve öğle
aralarında sergilenecek uygun davranışları gözden geçirebilirsiniz.
• Daha küçük, özellikle okul öncesi çocuklar için derecelendirmeyi rakamlar
yerine suratlarla yapabilirsiniz.
DEHB’ li biri ile yaşamak: Aileler,öğretmenler,
eşler neler yapmalı?
• ÇOCUK VE ÖĞRETMEN
• Derse başlamadan önce o dersin özeti, kullanacağınız materyaller ve
geçmiş derste anlatılanlardan oluşan bir özet yapın.
• Yönergeleri ve planı mümkün olduğunca basitleştirin ve tutarlı olmaya
çalışın.
• Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu olan çocukların en büyük
sorunlarından biri, yapılacak ödevleri eksik hatırlamaları ya da kimi ödevleri unutmalarıdır. Bu yüzden, ödevleri kaydetmesi için öğrencinizin bir
ödev defteri ve hangi ödevi ne zaman bitirmesi gerektiğini hatırlaması için
bir takvim edinmesini sağlayın. Ödevleri tahtaya yazın ve çocuğun yazıp
yazmadığını kontrol edin. Verdiğiniz ödevleri parçalara bölün. Yazılı ödevler
içinse standartlar belirleyin, net olun.
DEHB’ li biri ile yaşamak: Aileler,öğretmenler,
eşler neler yapmalı?
• ÇOCUK VE ÖĞRETMEN
• Verdiğiniz ödevleri kontrol edin. Öğrencinizin sorumluluk alıp almadığını
denetleyin. Ama bunu yaparken onu küçük düşürücü davranışlardan
kaçının.
• Sınıfta ders anlatırken imkânlar elverdiğince görsel ve işitsel teknolojiden
faydalanmaya çalışın.
• Öğrenciniz zaman zaman bildiği şeyleri bile göstermekte zorluk çeker. Bu
nedenle öğrendiği şeyleri gösterebilmesi için farklı yollar kullanmasına izin
verin .
• Dinlemeyi aktif hale getirin. Öğrencinizin aktif bir biçimde dinlemesine
yardımcı olun.
DEHB’ li biri ile yaşamak: Aileler,öğretmenler,
eşler neler yapmalı?
• ÇOCUK VE ÖĞRETMEN
• Öğrencinize bir işi yapmadan önce uygulamak üzere "dur, düşün, söyle,
yap" stratejisini öğretin.
• Öğrencinizin kendini planlayabilmesi için bir saat kullanmasını, hatta dersin
başlama ve bitiş saatlerini ve ne kadar vakit kaldığını küçük bir alarmlı
saatle takip etmesini sağlayın.
• Ön sıralarda hem dikkatinin dağılması daha az olacak, hem sizin
kontrolünüzde olacaktır. Öğrencinizin sırasını ve çantasını düzenli olarak
temizlemesini sağlayın.
• Uzun süre sırada oturmak Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu olan
öğrencinizi diğer öğrencilerinizden daha fazla zorlayabilir. Bu yüzden
zaman zaman ayağa kalkabilmesi için ona görevler verin.
DEHB’ li biri ile yaşamak: Aileler,öğretmenler,
eşler neler yapmalı?
• ÇOCUK VE ÖĞRETMEN
• Dikkatini toplamasına yardımcı olmak için onunla sık sık göz kontağı kurun.
• Öğrencinize uzun süreli hedefler değil kısa süreli hedefler koyun. Bir anda
çok fazla hedef vermeyin.
• Onunla gizli bir işaret geliştirip (omzuna dokunmak, burnunuza dokunmak,
vb.) istenmeyen davranışını gördüğünüzde bunu kullanırsanız
arkadaşlarının yanında sık sık uyarılıp mahcup olmadan gerekli uyarıyı
almış olur.
• Geleneksel disiplin stratejileri (tahtaya isim yazmak, bir kurala
uymadığında isminin yanına eksi koymak, vb.) öğrencinizde çok işe
yaramayabilir. Anında ve uygun bir geribildirim, doğru davranışı
ödüllendirme (puan kazanma) ve yanlış davranış için tepki-bedel sistemini
uygulama (puan kaybetme) etkili bir disiplin yöntemi olacaktır.
DEHB’ li biri ile yaşamak: Aileler,öğretmenler,
eşler neler yapmalı?
• ÇOCUK VE ÖĞRETMEN
• Eğer sınıfa ve diğer öğrencilere zarar vermiyorsa ve kasıtlı yapılmıyorsa
istenmeyen davranışı görmezden gelin.
• Öğrencinizi size ya da kendisine rol model olabilecek bir başka öğrenciye
yakın oturtun.
• Öğrencinizin uygun davranışı için etkili sözel pekiştireç verin. Takdir edin.
• Öğrenciniz arkadaşlarıyla sorun yaşadığında bir süre mola almasını sağlayın.
• Sakinleştiğinde ve kontrolü sağladığında tekrar dönebilir. Tepkiselliğinin
diğer çocuklar tarafından kullanılabileceğini unutmayın. Arkadaşları
tarafından kullanılmasını ve onların alay konusu olmasını önlemek sizin
görev ve becerinizdir.
DEHB’ li biri ile yaşamak: Aileler,öğretmenler,
eşler neler yapmalı?
• ÇOCUK VE ÖĞRETMEN
• Siz öğrencinizin saldırganlaşmaya başladığı sinyallerini aldığınızda ona,
onunla aranızda kararlaştıracağınız bir kelime ya da isimle seslenirsiniz. O
da bu sürede hareketsiz durur. Bu, onun zarar vermesini önlemenin yanı
sıra sakinleşmesine de yardımcı olacaktır.
• Diğer taraftan onu, şiddetli zaman baskısı ve rekabet ortamından uzak
tutmaya çalışın.
• Dersi hareketli molalarla kesin. Derste monotonluğu ve yorgunluğu
azaltmak için 2-3 dakikalık fiziksel egzersizler yaptırın.
• Zorlandığı konuda seçme şansı verin. Öğrenciniz matematik problemlerini
tek başına yapmakta zorlanıyorsa ödev olarak birçok matematik problemi
arasından istediklerini seçmesine izin verin.
DEHB’ li biri ile yaşamak: Aileler,öğretmenler,
eşler neler yapmalı?
• ÇOCUK VE ÖĞRETMEN
Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu olan
çocuklarla uğraşmak ek çaba gerektirir. Ama bu
çocukları kazanmak, onları mutlu ve başarılı
görmek tüm çabalara değecektir. İyi öğretmen
olmanın temeli, sorunu olan çocuklarla
diğerlerini kaynaştırmayı becerip hepsine
uygun eğitimi vermektir.
DEHB’ li biri ile yaşamak: Aileler,öğretmenler,
eşler neler yapmalı?
• ÇOCUK VE ÖĞRETMEN
• Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu olan çocuklarla uğraşmak ek çaba
gerektirir. Ama bu çocukları kazanmak, onları mutlu ve başarılı görmek
tüm çabalara değecektir. İyi öğretmen olmanın temeli, sorunu olan
çocuklarla diğerlerini kaynaştırmayı becerip hepsine uygun eğitimi
vermektir.
• Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu tedavisi için aile-okul işbirliği çok
önemlidir. Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu olan çocukların tek
beklentileri anlaşılmak, desteklenmek, yasalarla korunan öğrenim haklarını
kullanmaktır. Bunu sağlamak herkesin görevidir. Bu nedenle ailelerin ve
eğitimcilerin sorunu, çözümlerini ve uygulanışını bilmesi gerekmektedir.
DEHB’ li biri ile yaşamak: Aileler,öğretmenler,
eşler neler yapmalı?
• EŞLER
• Devamlı dalgın, dikkatli dinlemeyen, öfkeli, tepkisel ve kendine ilişkin işleri
yapmayan, unutan, zaman kavramı olmayan, aşırı dağınık biriyle yaşamak
zordur.
• Tüm bunlara eşin ve ailenin gösterdiği tepkiler tartışmalara neden olur.
Bozulan aile içi ilişkiler nedeniyle boşanma sıktır. Bu nedenle aile, eş ve
hatta çalışma arkadaşlarına sorunun anlatılması, Dikkat Eksikliği
Hiperaktivite Bozukluğu olan kişinin gerekli organizasyonları yapması için
destek olmalarını sağlar.
DEHB’ li biri ile yaşamak: Aileler,öğretmenler,
eşler neler yapmalı?
• EŞLER
• Önecelikle DEHB hakkında bilgi edinin. Sorunu bilmeniz eşinizle empati
kurmanızı kolaylaştıracaktır.
• Aynı zamanda tedavisini sürdürmek için sizin desteğinize ihtiyacı olduğunu
unutmayın. Doktora birlikte gitmek, ilaç almasını hatırlatmak, tedavinin
önemini anlatmak ona yardımcı olur.
• Eşinizin unutkanlıkları, eksik yaptığı işler size kızdırmak amacı taşımıyor.
Sorunun bir sonucu olarak ortaya çıkıyor. Size karşı yapıldığını
düşündüğünüz davranışlar, kızgınlığınızı arttıracaktır. Tüm bunlar karşısında
serinkanlılığı korumak her zaman kolay olmayabilir. Ama kızıp, tartışmak
sorunu çözmeyeceği gibi, size hatalı, söylenen el yapacaktır. Bu nedenle
sakin olup, çözüm aramaya çalışmak gerekir.
DEHB’ li biri ile yaşamak: Aileler,öğretmenler,
eşler neler yapmalı?
• EŞLER
• Sorunları not almak, sonra başetme yolları aramak iyi bir yöntem olabilir.
Çünkü Her evlilik ve her kişi için başetme yolları farklıdır.Eşiniz için
hatırlatma notları hazırlayabilirsiniz. Arada kısa mesajlarla bu notları
pekiştirebilirsiniz. DEHB’li biri yaşamak yorucu olabilir.
• Ama soruna odaklanıp,eşinizle paylaşabileceğiniz keyifli aktiviteler, ihmal
etmemek gerekir. DEHB’li eşin sorunlarına ve sorunların çözümlerine
odaklanarak, eşinizi evliliğinizin odak noktası haline getirmeyin. Kendinize,
sevdiğiniz aktivitelere ve arkadaşlara zaman ayırın.
İlginize teşekkürler...
Prof. Dr. Bengi Semerci