DİKKAT EKSİKLİĞİ HİPERAKTİVİTE BOZUKLUĞU(DEHB)

DİKKAT EKSİKLİĞİ-HİPERAKTİVİTE
BOZUKLUĞU(DEHB)
Geçen haftaki yazımızda her normal çocukta olabilen, çok fazla
endişelenilmemesi gereken ve geçici bir durum olan “çocukluk
dönemine özgü aşırı hareketlilik”ten bahsettik. Bu yazıda,
bahsettiğimiz konuya çok benzeyen ve ailelerce sık sık karıştırılan
“dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu”ndan söz edeceğiz.
Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu(DEHB),çocuklarda en
çok görülen tıbbi bozukluklardan biridir.Her yirmi çocuktan
birinde (%5) DEHB görülür.Bu da ilkokuldaki her sınıfta en az bir
tane bu sorunu yaşayan çocuk olduğu anlamına gelmektedir. DEHB,
temelde protein metabolizması sorunudur ve bu şekilde bakıldığında
bir çok sorunu da beraberin de getirir. Hastalığın şiddeti, “hafif ve
idare edilebilir” ile “sert ve kuvvetten düşürücü” arasında değişir.
Küçük çocuklar için hiperaktif görünmek normaldir. Yaklaşık üç
yaşına kadar tüm çocuklarda hareket dereceleri artar. Bu yaştan
sonra giderek azalır. Bu çocukların genelde sahip oldukları nitelikler
şunlardır: Genelde erkek çocuklar, sarı veya kızıl saçlı , mavi gözlüler
; doğum sırasında problem yaşamış olanlar ; ilk dört ay içerisinde
beslenme,uyku ve ağlamada aşırılık ; aşırı sallanma, kafasını çarpma;
iki yaşına gelmeden önce üç veya daha fazla kulak iltihabı
geçirenler.(Bu özelliklere sahip her çocuğa da hiperaktif olacak
diyemeyiz.) Bu çocuklar, güç yemek beğenirler. Şeker, peynir ve
tuzlu yiyecekleri isterler; hepsi de beyinlerinin mineraller, aminoasitler ve daha fazla yakıt istediği yönündeki gerçekle başa çıkmak
zorundadır.
Çocuklarda özellikle erkek çocuklarda ,aşırı hareketlilik
görülebilir.bunu dikkat eksikliği- hiperaktivite bozukluğundan ayıran
en belirgin farklılık, normal çocukların zaman zaman gerekli
durumlarda sakinleşebilmeleridir.DEHB yaşayan çocuklar ise
böyle gerekli durumlarda bile davranışlarını dengeleyemezler. Ayrıca
DEHB ‘nun teşhisi ancak bu belirtilerin yedi yaşından önceki
dönemde de görülmesi durumunda mümkündür. Yedi yaşından sonra
görülenlerin nedeni başka bir bozukluk da olabilir.
Dikkat eksikliği-hiperaktivite bozukluğunun temel belirtileri:
 Dikkat eksikliği: DEHB yaşayan çocukların dikkatlerini
yoğunlaştırma, yöneltme ve sürdürme konusunda güçlükleri vardır.
Özellikle “öğrenme” onlar açısından güçlük teşkil eder.öğrenme
güçlüğüne sadece akademik alanda değil (yüzmeyi öğrenmek,
bisiklete binmeyi öğrenmek vb.)motor beceriler ve pratik becerilerde
de rastlanır ve en önemlisi de bu güçlüğe konuşmayı öğrenmede
(sohbetlere ve grup aktivitelerine katılmada) rastlanabilir.
 Hiperaktivite (aşırı hareketlilik):DEHB sorunu yaşayan çocuklar
kıpır kıpırdır. Çoğu zaman uygunsuz olan durumlarda koşuşturup
durur, sakin bir biçimde boş zamanları geçirme etkinliklerine katılma
ya da oyun oynamada zorlanır. Küçük yaşlarda yaşıtlarıyla
karşılaştırılarak onların aşırı hareketli olduklarının farkına varabiliriz.
Ancak genelde bu durumları okula başladıklarında belirgin hale gelir.
Çünkü okulla birlikte hayatlarında ilk defa sessiz oturmaları, belirli
görevlerle meşgul olmaları ve bunları tamamlamaları istenir. Bu
çocuklar, okulda sıklıkla sıralarında oturamayan,sürekli konuşan ve
başkalarını rahatsız eden çocuklardır.
 Impulsivite (dürtüsellik-ataklık) : DEHB sorunu yaşayan çocuklar,
davranışlarının sonuçlarını düşünmeden hareket ederler. Bu yüzden
genellikle kendini uygunsuz ya da tehlikeli durumlara sokar ve
kazalardan, yaralanmalardan hep payına düşeni alır. Aklına bir fikir
gelir ve hemen peşine takılır.Beklemeye hiç tahammülleri yoktur.
Kantinde sıranın kendine gelmesini bekleyemedikleri gibi konuşma
esnasında araya girerler.
DEHB İle Gelen Muhtemel güçlükler:
 DEHB’li çocuklar arkadaşlık kurmada güçlük yaşayabilirler.
 DEHB olan çocuklar öğrenmede güçlük yaşayabilirler.
 DEHB olan çocuklar evde güçlük yaşayabilirler.
ANA-BABAYA NOT:
Bu tür bir davranış bozukluğu gösteren çocuğun ana-babası ;
öncelikle sabırlı olmalı, çocuğun davranışlarını onları kızdırmak
üzere yapılan bir yaramazlık şeklinde değil,rahatsızlık belirtisi olarak
değerlendirmelidir.Çocuğu bu durumundan dolayı etiketlememek
gerekir.Çünkü çocuk bunu içselleştirir ve onda meydana gelebilecek
gelişmelerin önüne geçilmiş olur.
Bu çocuklara talimatları teker teker verin ve kullandığınız
sözcük sayısını kısıtlayın. Dikkati kolaylıkla dağılabilen bir çocuk
için,beş veya on sözcükten fazlası aşırı gelir. Çocuğun dikkati
dağıldığında , masaya hafifçe vurma , omzuna elinizi koyma veya
dikkat odağını yeniden yakalaması için tek kelimelik hatırlatmalar
yapın.Davranış olduğu anda tepkinizi verin.DEHB gösteren çocuk,
diğer çocuklardan daha fazla ve daha çabuk ödüllendirilmeye
ihtiyaç duyar. Verdiğiniz tepkinin türünden çok (övgü, fiziksel
yakınlık, özel bir yiyecek vb.) zamanlama önemlidir. Önemli olan
tepkinizi davranışın hemen ardından vermenizdir. Ayrıca olumlu
davranışın ardından daha fazla somut ödüller verin(süslü kalem gibi).
Olumsuzdan çok olumlu reaksiyonlar verin. Bu tür davranış
bozukluğu gösteren çocuklar o kadar çok yanlış yaparlar ki, eğer
dikkatinizi sadece bunlar üzerine yoğunlaştırırsanız, onları sürekli
olarak cezalandırmak zorunda kalabilirsiniz. Orta düzeydeki
cezalar(yoksun bırakma,ara verme,küçük bir ödülü iptal etme) son
çözüm olarak yararlanılabilir fakat bunlar az ve dikkatli bir şekilde
,sürekli olarak bir ödül programıyla birlikte kullanılmalıdır.
Davranışlarınızda tutarlı olun. Zaman içinde çocuğunuzdan
beklentileriniz konusunda, olumlu veya olumsuz davranışlara yanıt
vermede tutarlı olmaya çalışmalısınız. Önceleri çocuk tam olarak
istenen yanıtı vermese de tutarlı olmayı sürdürdüğünüz takdirde , bir
iki hafta içinde değişimlerin başladığını göreceksiniz.
Bütün bu bahsettiklerimiz yeterli olmuyor veya sonuç
alamıyorsanız, ilgili bir uzmana (pedagog,okul doktoru)
başvurabilirsiniz. Bazen ilaç tedavisi yararlı olabilir, ancak diğer
alternatifler denenmeden bu yola başvurulmamalıdır. En son çare
olarak tıp ilminden yararlanıp beynin biyokimyasını etkileyen çözüm
yollarını denemek isteyebilirsiniz. Feigold diyeti , DEHB teşhisi
konulmuş çocuklarda %65 etkilidir. Bazı araştırmacıların(Taylor ve
diğerleri) en etkili biyokimyasal ürün , mavi yeşil su yosununun
kullanımıdır.