1 Canlılar ve Biyoloji Canlı Fonksiyonlarını yaşama mümkün olduğunca uyum sağlayarak sürdüren basit yapılı moleküllerin veya karmaşık organlar sistemlerinin bir araya gelmesiyle oluşan varlıklar için kullanılan bir kavramdır. 1. Hayvan 2. Bakteri 3. Böcek 4. Bitki 2 Biyoloji neyi inceler? 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. Canlıların yapısını Canlıların vücutlarında geçen olayları Canlıların çeşitliliklerini Canlıların kendilerine özgü yapıları Canlıların ortak özelliklerini ? ?? ??? 3 Canlıların Ortak Özellikleri 1. Hücresel yapı 2. Beslenme a) b) Kendi besinini yapabilen (Üretici (ototrof):Yeşil bitkiler) Hazır besinlerle beslenenler (Tüketici (hetetrof):İnsanlar) 3. Solunum a) b) 4. 5. 6. 7. 8. Oksijenli solunum Oksijensiz solunum Büyüme ve gelişme Hareket (Özellikle bitkilerde tropizma) Uyarılma Boşaltım Üreme 4 Hücre Hücre Canlıların canlılık özelliği gösteren en küçük birimine hücre denir. Hücre ilk defa Robert Hooke tarafından keşfedilmiştir. Hücreyi sadece mikroskop kullanarak görebiliriz. Mikroskop 5 Deney: Soğan zarı hücresi 6 Hücre Çeşitleri 1. Prokaryot Hücre: Hücre zarı ve zarlı organeli bulunmayan hücrelerdir. 7 Hücre Çeşitleri 2. Ökaryot Hücre: Hücre zarı ve zarlı organeli olan hücrelerdir. üç kısımda incelenir. A) Hücre zarı B) Sitoplazma (Organeller buradadır.) C) Çekirdek Ökaryot hücre yapısı 8 A) Hücre zarı 9 Hücre Zarının Özellikleri ve Görevleri Özellikleri: • İncedir. Saydamdır. Canlıdır. Esnektir. • Seçici geçirgendir. (Canlılık ispatı) • Yapısında – Protein – Yağ – Az karbonhidrat bulunur. • Madde geçişi için porlar vardır. • Yapısındaki yağ molekülleri akışkan olduğundan proteinlerin yeri sabit değildir. Bu da akıcı zar modeli olarak adlandırılır. Görevleri: • Hücreyi dış ortamdan ayırır. • Hücreye şekil verir. • Hücrelerin birbirini tanımasını sağlar. • Sitoplazmanın dağılmasını engeller. • Hücre ile çevresindeki madde alışverişi sağlanır. • Protein, nişasta, glikojen gibi büyük moleküller bu zardan geçemezler. 10 B) Sitoplazma Özellikleri, yapısı ve görevi • Hücre zarı ve çekirdek zarı arasını doldurur. • Yumurta akı kıvamında, yarı akışkan saydam maddedir. • İçerisinde organelleri bulundurur. Sırada Organeller… Sitoplazma ve içindeki organeller. 11 Ribozom 12 Ribozomun Özellikleri ve Görevleri Özellikleri: • Bütün canlı hücrelerde bulunur. • Virüslerde bulunmaz. • Yapısında: – Protein – rRNA bulunur. • Zarsızdır. • Bulunduğu yerler: – Sitoplazmada serbest olarak – Kloroplast ve mitokondri içinde – Endoplazmik retikulum zarında – Çekirdek zarında bulunur. Görevleri: • Tek görevi hücrenin ihtiyacı olan proteini sentezlemektir. 13 Endoplazmik Retikulum 14 Endoplazmik Retikulumun Özellikleri ve Görevleri Özellikleri: • Hücre zarı ve çekirdek zarı arasında uzanan kanallar sistemidir. • Su şebekesine benzer. • İki çeşittir. – Granüllü ER (Ribozomsuz) – Granülsüz ER (Ribozomlu) • Tek kat zarlıdır. • Bulunduğu yerler: – Sitoplazmada serbest olarak Görevleri: • Tek görevi hücre içinde madde taşımaktır. 15 Golgi Cisimciği 16 Golginin Özellikleri ve Görevleri Özellikleri: • Yapısı endoplazmik retikuluma benzer çünkü yapısında ER bulundurur. • Kargo şirketlerine benzer • Tek kat zarlıdır. • Bulunduğu yerler: – Salgı yapan hücrelerde sayısı daha fazladır. Görevleri: • Salgı maddelerini yapar. • Depolar. • Paketler. 17 Lizozom 18 Lizozomun Özellikleri ve Görevleri Özellikleri: • Golgi aygıtından ve endoplazmik retikulumdan meydana gelir. • İnsandaki mide gibidir. • Tek kat zarlıdır. • Gelişmiş bitki hücrelerinde bulunmaz. • Lizozomun zarı parçalanırsa, sindirim enzimleri hücreye yayılır ve hücre kendini sindirir. Bu olaya otoliz denir. – Kertenkelenin kuyruğunun kopması Görevleri: • Yapısında sindirim enzimlerini bulundurduğundan görevi de büyük molekülleri sindirmek, parçalamaktır. 19 Sentrozom 20 Sentrozomun Özellikleri ve Görevleri Özellikleri: • Zarsızdır. • Gelişmiş bitki hücrelerinde bulunmaz. • Yosun ve mantar gibi ilkel hücrelerde de bulunmaz Görevleri: • Hücre bölünmesi sırasında kromozomların tutunduğu iğ ipliklerini oluşturur. 21 Mitokondri 22 Mitokondrinin Özellikleri ve Görevleri Özellikleri: • Çift kat zarlı organeldir. • Kendine özgü DNA, RNA ve ribozom taşır. • Enerji ihtiyacı fazla olan hücrelerde sayıca çoktur. Kas ve karaciğer hücresi gibi… • Fasulye tanesine benzer. • Alyuvar hücrelerinde ve bakterilerde bulunmaz. Görevleri: • Hücrenin enerji (ATP) üretim merkezidir. 23 Plastidler • Çift katlı zarlıdır. • Yalnız bitki hücrelerinde bulunurlar. • Renk ve görevlerine göre üçe ayrılırlar. a) Lökoplast b) Kloroplast c) Kromoplast 24 • • • Renksizdir. Nişasta (patates), protein (fasulye) ve yağ (ceviz) depo eder. Bitkide kök tohum, toprak altı ışıksız kısımlarda bulunur. • • • • Klorofil bulundurduğu için yeşil renklidir. Yeşil bitkilerin yapraklarında vs. bulunur. Kendine özgü DNA, RNA ve ribozom taşır. Güneş ışığı yardımıyla su ve karbondioksitten besin elde eder. Bu olaya da fotosentez denir. • • • Renksizdir. Nişasta (patates), protein (fasulye) ve yağ (ceviz) depo eder. Bitkide kök tohum, toprak altı ışıksız kısımlarda bulunur. 25 Koful • Hücre zarından, çekirdek zarından, golgiden veya endoplazmik retikulumdan oluşabilir. • Genç bitkilerde küçük, yaşlı bitkilerde büyüktür. • Hayvan hücresinde çok az bulunur. • Görevlerine göre üçe ayrılır. – Besin kofulu: Bitki hücrelerinde besin depolar. – Sindirim kofulu: Besin kofulunun lizozomla birleşmiş halidir. Sindirim yapar. – Boşaltım kofulu (Kontraktif koful): Sindirim atıklarını taşır. 26 Hücre Duvarı (Çeperi) • • • • • Bakteri, manta ve bitkilerde hücre zarının üstünde bulunur. Ölüdür, esnek değildir. Cansız olduğundan tam geçirgendir. Enerjisiz madde alışverişini sağlayacak açıklıkları vardır. Hücreye destek ve direnç sağlar. 27 Çekirdek 28 Çekirdeğin Bölümleri ve Görevleri Özellikleri: • Çift kat zarlı organeldir. • Hücreyi, hücrenin bölünmesini ve üremesini kontrol eder. • Kalıtsal karakterleri aktarır. • Ökaryot hücrelerde dört kısımlıdır. 1. Çekirdek Zarı • Çift katlıdır. • Üzerinde ribozomlar bulunur. • Hücre zarından farkı üzerindeki geniş boşluklardır. 2. Çekirdek Sıvısı • Çekirdeğin içini doldurur. • Yarı akışkandır. 3. 4. Çekirdekçik • Çekirdek içinde bir veya birkaç tanedir. • Protein sentezi olan hücrelerde daha büyüktür. Kromatin iplikler • DNA etrafındadır. • Bölünme sırasında kromozomları oluştururlar. 29 Bitki ve Hayvan Hücresi 1. Hücre şekli yuvarlaktır. Çünkü hücre duvarı yoktur. 2. Sentrozom bulunur. 3. Plastidleri yoktur. 1. Hücre şekli köşelidir. Çünkü hücre duvarı vardır. 2. Sentrozom bulunmaz. 3. Plastidleri vardır. 30 İnsanlarda Üreme, Büyüme ve Gelişme • İnsanda eşeyli üreme görülür ve kalıtsal madde aktarımı üreme hücreleriyle olur. • Üreme hücreleri: – Dişide yumurtadır; yumurtalıkta üretilir, bol sitoplazmalı, büyük ve hareketsizdir. – Erkekte spermdir; testislere üretilir, küçük az sitoplazmalı ve hareketlidir. Üç bölümden oluşur: 1. Baş 2. Boyun 3. Kuyruk 31 Dişi Üreme sistemi Yumurtalık: Yumurtanın üretildiği ortamdır. Yumurta kanalı: Bu kanalla yumurtalar döl yatağına itilir. Uterus (Döl yatağı (rahim)): Embriyo buraya tutunur ve gelişir. Vajina: Döl yatağına uzanır, spermleri oraya taşır. 32 Erkek Üreme Sistemi Testisler: Spermlerin üretildiği ortamdır. Sperm kanalı: Üretilen spermleri penise taşır. Salgı bezleri: Spermlerin atılmasını sağlayan salgıyı üretir. 33 Üremeyle ilgili bazı kavramlar Döllenme: Yumurta ve spermin ana vücudunda birleşerek zigotu oluşturmasıdır. Zigot: Döllenmiş yumurtaya denir. Embriyo: Zigot ilk 8 haftasında bu adı alır. Daha sonra fetüs adını alır. Plasenta: Yavru doğana kadar anne karnında plasentada bulunur, burada madde geçişleriyle beslenir. Tek yumurta ikizleri: Oluşan tek zigot ikiye ayrılıp gelişirse bu durum olur. İkizler birbirine çok benzer. Çift yumurta ikizleri: İki ayrı yumurtanın döllenmesi sonucu oluşan iki ayrı zigottan meydana gelirler. İkizler birbiri,ne pek benzemez. 34 İnsanın Gelişim Dönemleri a) Bebeklik Dönemi ? b) Çocukluk Dönemi ?? c) Ergenlik Dönemi ??? d) Yetişkinlik Dönemi ???? e) Yaşlılık Dönemi ????? 35 Hayvanlarda Üreme, Büyüme ve Gelişme • Hayvanlarda insanlar gibi eşeyli üreme yaparlar. • Bazı farklılıklar vardır. Örneğin; • Döllenme meydana geldiği yere göre ikiye ayrılır. 1. Dış döllenme 2. İç döllenme • Gelişimde meydana geldiği yere göre ikiye ayrılır. a) Dış gelişim b) İç gelişim 36 Dış Döllenme • Yumurta ile spermin birleşmesi, embriyonun gelişimi vücut dışında gerçekleşir. • Sadece suda yaşayan hayvanlarda görülür. Örneğin, balık, semender, kurbağa • Döllenme şansını artırabilmek için fazla sayıda sperm ve yumurta üretilir. • Yumurtalar küçük ve kabuksuzdur. • Embriyo besin ihtiyacını yumurtada bulunan besinden karşılar. • Yavru bakımı gelişmemiştir. 37 İç Döllenme • Yumurta ve sipermin birleşmesi, embriyonun gelişmesi dişi bireyin vücudunda gerçekleşir. • Karada yaşan hayvanların tamamında, bazı su hayvanlarında (balina, yunus, köpekbalığı vs.) görülür. • Yavru bakımı görülebilir. Kedi, köpek gibi • Üretilen yumurta sayısı az, sperm sayısı fazladır. 38 Dış Gelişim (Yumurtlama) • Döllenmiş yumurta anne tarafından yumurtlanır ve embriyo gelişimini dış ortamda gerçekleştirir. Örneğin; balık, böcek, kurbağa… Kuluçka: Dış ortamdaki yumurtanın (döllenmiş yumurtanın) sıcaklığının uygun düzeyde olabilmesi için dişi bireyin yumurtanın üzerine oturmasıdır. • Yumurtanın dış kabuğunun sert olma sebebi de yumurtayı dış etkilerden korumaktır. 39 İç Gelişim (Doğurma) • Yumurta ile spermin birleşimi ve embriyonun gelişimi anne vücudunda olur. • Embriyonun gelişimi için gerekli olan besin anne tarafından karşılanır. • Oluşan atıklar da anne tarafından atılır. Örneğin; memeliler (kedi, köpek, yunus, kanguru) 40 Başkalaşım (Metamorfoz) Kurbağa başkalaşımı Kelebek başkalaşımı Döllenme gerçekleştikten sonra oluşan zigot anne yada babaya benzemez. Gelişim tamamlanana kadar çok büyük değişime uğrar. İşte bu dönüşüm olayına başkalaşım denir. 41 Çiçekli Bitkilerde Üreme, Büyüme ve Gelişme 42 Çiçek • Erkek organ (stamen) ve dişi organ (pistil) birlikte bulunan çiçeklere tam çiçek denir. • Erkek yada dişi organlardan sadece birine sahip olan çiçeklere eksik çiçek denir. • Tam bir çiçekte dıştan içe doğru: – – – – Çanak yaprak Taç yaprak Erkek organ Dişi organ bulunur. 43 Çiçek • İç kısmı koruyan yeşil yaprağa çanak yaprak denir. • Renkli ve kokulu olan yaprağa taç yaprak denir. Rengi ve kokusu böcekleri çeker ve tozlaşmayı sağlar. • Erkek organ: Polenleri (çiçek tozlarını) oluşturan organdır. Başçık ve sapçıktan oluşur. • Dişi organ: Tozlaşmada polenleri tutar, yumurta üretir. Tepecik, dişicik borusu ve yumurtalıktan oluşur. 44 Çiçekle Üreme ile ilgili bazı kavramlar Polen oluşumu: Erkek organın başçık kısmındaki polen keselerinden oluşur. Yumurta oluşumu: Dişi organın yumurtalığındaki tohum taslağında yumurta ana hücreleri bölünerek yumurtayı oluşturur. Tozlaşma: Erkek organda oluşan polenlerin rüzgar vb. etkenlerle dişicik tepesine taşınmasıyla olur. Döllenme: Polenler bölünerek spermi oluşturur. Oluşan spermlerin yumurta ile birleşmesine döllenme denir. Tohum: Döllenmiş yumurta gelişerek embriyoyu oluşturur. Bu embriyo gelişirken besin depolar. Bu deponun etrafı da koruyucu örtüyle kaplanarak tohumu oluşturur. 45 Meyve ile ilgili bazı kavramlar • Tohum bulunan yumurtalığın gelişmesiyle meyve oluşur. • Tek bir yumurtalığın gelişmesiyle oluşmuşsa basit meyve, birkaç yumurtalıkla oluşmuşsa bileşik meyve denir. • Sadece yumurtalığın gelişmesiyle oluşan meyve gerçek meyve , gelişime taç ve çanak yapraklarda katılıyorsa yalancı meyve adını alır. • Tohum gerekli olan su, sıcaklık ve oksijeni bulabilirse gelişerek bitkiyi oluşturur. Bu olaya çimlenme denir. NOT: Tohum henüz yeşil yaprağı olmadığından fotosentez yapamaz. Yaprakları oluştuğunda fotosenteze başlar. 46 Organik Tarım 47 Organik Tarım 1. Organik tarım nedir? 2. Organik tarımın amacı nedir? 3. Organik tarımın avantajları nelerdir? 4. Organik tarımın dezavantajları var mıdır? 48 Organik Tarım Tarımsal üretimde kullanılan kimyasalların (ilaç, gübre gibi) olumsuz etkilerinin insan ve toplum sağlığı üzerindeki zararları artarak kendini hissettirmeye başlamıştır. Tüm bu olumsuz etkilerin ortadan kaldırılması amacıyla kimyasal gübre ve tarımsal savaş ilaçlarının hiç ya da mümkün olduğu kadar az kullanılması, bunların yerini aynı görevi yapan organik gübre ve biyolojik savaş yöntemlerinin alması temeline dayanan Ekolojik Tarım Sistemi geliştirilmiştir. FAO ve Avrupa Birliği tarafından konvansiyonel tarıma alternatif olarak da kabul edilen bu üretim şekli değişik ülkelerde farklı isimlerle anılmaktadır. Almanca ve Kuzey Avrupa dillerinde “Ekolojik Tarım”, Fransızca, İtalyanca ve İspanyolca’da “Biyolojik Tarım”, İngilizce’de “Organik Tarım” Türkiye’de ise "Ekolojik veya Organik Tarım" eş anlamlı olarak kullanılmaktadır. Organik Tarım, ekolojik sistemde hatalı uygulamalar sonucu kaybolan doğal dengeyi yeniden kurmaya yönelik, insana ve çevreye dost üretim sistemlerini içermekte olup, esas olarak sentetik kimyasal tarım ilaçları, hormonlar ve mineral gübrelerin kullanımını yasaklaması yanında, organik ve yeşil gübreleme, münavebe, toprağın muhafazası, bitkinin direncini artırma, doğal düşmanlardan faydalanmayı tavsiye eden, bütün bu olanakların kapalı bir sistemde oluşturulmasını öneren, üretimde sadece miktar artışının değil aynı zamanda ürün kalitesinin de yükselmesini amaçlayan alternatif bir üretim şeklidir. 49 Ünitenin Kavram Haritası 50