SAĞLIK İÇİN SÜT İÇİN Pek çok kişi için yaşamın ilk besini olan SÜT

SAĞLIK İÇİN SÜT İÇİN
Pek çok kişi için yaşamın ilk besini olan SÜT, hayatın tüm evrelerinde diyette önemli rol oynayan çok
değerli bir besindir. Doğadaki yegane mucizevi besin olan anne sütü, yenidoğanın büyüme ve
gelişmesi için gerekli olan tüm enerji ve besin öğesi ihtiyaçlarını karşılar. Emziklilik döneminden sonra
ise inek sütü ve sütten elde edilen ürünler sağlıklı ve dengeli bir diyetin ayrılmaz bileşenleridir.
Sütün bileşiminde sağlık üzerine önemli etkileri olan proteinler, biyoaktif peptidler, kalsiyum, fosfor,
A vitamini ve B grubu vitaminler bulunmaktadır. Ulusal Gıda Kompozisyonu Veri Tabanı, (TürKomp)
verilerine göre, 1 su bardağı (sb) tam yağlı UHT sütün (200ml) bileşiminde bulunan ortalama enerji ve
bazı besin öğelerinin değerleri ile günlük gereksinimleri karşılama yüzdesi Tablo 1’de verilmiştir.
Tablo 1. Sütün enerji ve besin öğesi içeriği
BESİN ÖĞESİ
Enerji (kkal)
Protein (g)
Yağ (g)
Karbonhidrat (g)
Kalsiyum (mg)
Fosfor (mg)
Magnezyum (mg)
A vitamini (µg)
Tiamin (mg)
Riboflavin (mg)
B6 vitamini (mg)
Folat (µg)
B12 vitamini (µg)
1 SU BARDAĞI (200 ML) UHT SÜT
116
5,6
5,5
11
214
166
22
42
0.066
0.276
0.022
14
0.94
GÜNLÜK GEREKSİNMEYİ KARŞILAMA
YÜZDESİ*
6
11
8
4
27
24
6
5
5.5
21
2
4
39
* Belirlenen beslenme referans değeri sağlıklı yetişkinler için 2000 kkalorilik beslenme planına göre hesaplanmıştır.
Sütün bileşimde bulunan proteinler, whey proteinleri ve kazeindir. Bu proteinler, insan aminoasit
gereksinmesine uygun nitelikte olup, sindirilebilirlilik ve biyoyararlılık yönünden iyi kaliteli
proteinlerdir. Protein kalitesi dışında, süt bileşiminde bulunan biyoaktif peptidler insan sağlığını
koruyucu birçok biyolojik aktivite (yüksek tansiyonu azaltıcı, immün sistemi düzenleyici vb.)
göstermektedir.
Süt tüketiminin en iyi bilinen etkilerinden biri kemik mineral yoğunluğuna yaptığı katkıdır. Sütün
içeriğinde bulunan minerallerin özellikle kalsiyum ve fosforun kemik mineral yoğunluğunu arttırdığı
bilinmektedir. Yeterli süt tüketimi çocukluk ve adölesan dönemde kemik yapısının oluşumuna,
yetişkin dönemde ise kemik yapısının korunmasına katkı sağlar. Böylece osteoporoza karşı koruyucu
etki gösterir. Ancak, süt ve süt ürünleri tüketiminin sağlık üzerine yaptığı etki, osteoporoz ile sınırlı
değildir. Sütün minerallerinden kalsiyum, magnezyum ve potasyumun ve sütün bileşimindeki
biyoaktif peptidlerin kan basıncının azaltılmasında etkili olarak kalp damar hastalıklara karşı
koruyucu olduğu saptanmıştır. Bunun yanı sıra, düzenli süt tüketimi ile tip 2 diyabet gelişme riskinin
azaldığı ortaya konmuştur. Sütün bileşimindeki kalsiyum ve magnezyum gibi mineraller ve whey
proteinleri insülin duyarlılığı ve glukoz toleransı üzerine olumlu etki yapmaktadır. Ayrıca süt
proteinlerinin doygunluğun ve iştah kontrolünün sağlanmasında etkili olduğu yapılan çalışmalarda
gösterilmiştir.
Sütün içerdiği bu değerli besin öğelerine ve sağlığa yaptığı önemli katkılara karşın, ülkemizde süt
tüketimi ne yazık ki önerilen miktarların çok altındadır. Türkiye Beslenme ve Sağlık Araştırması 2010
yılı sonuçlarına göre, Türkiye genelinde 20 yaş üstü bireylerin %44.6’sı hiç süt tüketmemektedir. Her
gün süt tüketen kişilerin oranı ise yalnızca %11.8’dir. Oysa süt ve süt ürünlerinin düzenli tüketimi,
yeterli ve dengeli bir diyeti sürdürebilmek için şarttır. Türkiye için geliştirilen beslenme önerilerinin
yer aldığı kılavuz olan Türkiye’ye Özgü Beslenme Rehberi’nde yetişkinlerde günlük süt tüketiminin en
az 500 gram olması gerektiği belirtilmiştir. Her gün yetişkin bireylerin 2-3 porsiyon (1 sb süt+1 sb
yoğurt+60 g peynir), çocukların, adölesan dönemi gençlerin, gebe ve emzikli kadınların ise 3-4
porsiyon (1 sb süt+1 sb yoğurt+1 sb kefir+60 g peynir) süt ve süt ürünleri tüketmeleri
gerekmektedir.
Toplumumuzun toplam süt ve süt ürünleri tüketim miktarlarını değerlendirdiğimizde de ne yazık ki
durum parlak değildir. 19-30 yaş arası yetişkinlerin süt ve süt ürünleri günlük ortalama tüketimleri
140 gram (kadınlarda 136 g, erkeklerde 146 g), 30-50 yaş arası yetişkinlerin ise ortalama 152 gramdır
(kadınlarda 141 g, erkelerde 169 g). Çocukluk çağında da tüm yaş gruplarında tüketim miktarı
önerilerin çok altında kalmakta, ortalama tüketim 1 porsiyonu (200 gramı) geçememektedir!
Diyetteki önemine rağmen süt ve süt ürünlerinin toplumda yeterince tüketilememesi sebebiyle Gıda,
Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı, Milli Eğitim Bakanlığı, Sağlık Bakanlığı ve Ulusal Süt Konseyi işbirliğiyle
2011-2012 eğitim öğretim yılının ikinci döneminde “Okul Sütü Programı” başlatılmıştır. Halen devam
eden bu program kapsamında, Türkiye genelinde Milli Eğitim Bakanlığı’nca belirlenen okullarda, ana
sınıfı ve ilkokul öğrencilerine haftada 3 gün 200 ml UHT içme sütü dağıtılmaktadır. Bu program ile
küçük yaşta süt içme alışkanlığının kazandırılması ve çocukların yeterli ve dengeli beslenmelerine
katkıda bulunmak amaçlanmaktadır. Beslenme ile ilişkili alışkanlıklar küçük yaşlarda kazanılır. Bu
nedenle bu program sonraki nesillerin süt içme alışkanlığını kazanması bakımından son derece
önemlidir.
Sütün sağlık üzerine etkilerine dikkat çekmek ve süt tüketimini arttırmak amacıyla her yıl 21 Mayıs
‘Dünya Süt Günü’ olarak kutlanmaktadır. Bu değerli besinin önemini vurgulamak adına 21 -25 Mayıs
ülkemizde de “Süt Haftası” olarak ilan edilmiştir. Bu kapsamda birçok kurum ve kuruluş çeşitli
etkinlikler ve konferanslarla süt tüketiminin önemine dikkatleri çekmektedir. Bu yıl da birçok ilde bu
özel hafta dolayısıyla ücretsiz süt dağıtımları ve toplu süt içme etkinlikleri yapılmaktadır. Ayrıca
Atatürk Orman Çiftliği’nde gerçekleştirilen “Süt Pikniği” ile Türkiye Jokey Klubü tarafından
gerçekleştirilen “Süt Kupası Koşusu” da öne çıkan etkinliklerdendir.
Bu hafta süt tüketimlerinizi yeniden gözden geçirin. Unutmayın, süt yalnız çocuklar için değil,
toplumun tüm yaş grupları için gerekli ve değerli bir besindir. Süte yaşamınızda daha fazla yer vermek
için, bugün hem kendinize hem sevdiklerine bir bardak süt ısmarlayarak güzel bir başlangıç
yapabilirsiniz.
KAYNAKLAR
1. Pereira, P.C., (2014) Milk nutritional compositon and its role in human health, Nutrition 30:619627.
2. Türkiye’ye Özgü Beslenme Rehberi (2004). T.C. Sağlık Bakanlığı Temel Sağlık Hizmetleri Genel
Müdürlüğü& Hacettepe Üniversitesi Beslenme ve Diyetetik Bölümü, Ankara.
3. Türkiye Beslenme ve Sağlık Araştırması 2010, Beslenme Durumu ve Alışkanlıklarının
Değerlendirilmesi Sonuç Raporu, (2014). TC. Sağlık Bakanlığı Yayın No:931.
4. Ulusal Gıda Kompozisyon Veri Tabanı (Turkomp) (http://www.turkomp.gov.tr).