Bilgiyi İşleme Kuramı - eğitim dünyamız / öğrenci merkezli eğitim

BİLGİ İŞLEM KURAMI
Bilgiyi İşleme Kuramı
Miller/Gagne/Bruner/Neisser
GAGNE’ E GÖRE ÖĞRENME
1
Gagne
 Gagne’e göre öğretimin amacı, öğrencilerin
problem çözme becerilerinin geliştirilmesidir.
2
Gagne’ye Göre Öğrenme Türleri
Gagne öğretim ile ilgili iki temel sorunun sorulması
gerektiğini savunur:
1- Eğitim-öğretim süreci sonunda öğrencinin ne
bilmesini veya ne yapabilmesini istiyorsunuz?
2- Bu sonuca ulaşabilmek için öğrenci neleri bilmek
ve yapabilmek zorundadır?
Gagne’e göre öğrenme bir biriyle ilişkili sekiz
kategoriden oluşan bir süreçtir.
3
Gagne’e Göre Öğrenme Türleri
1.
2.
İşaret öğrenme (Signal learning)
Uyarıcı-davranım ilişkisini öğrenme (Stimulus-respons
learning)
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Zincirleme öğrenme (Chain learrning)
Sözel bağ kurma (Verbal association learning)
Ayırt etmeyi öğrenme (Multiple discrimination learning)
Kavram öğrenme (Consept learning)
İlke öğrenme (Principle learning)
Problem çözme (Problem solving)
4
Gagne’e Göre Öğrenme Türleri
1- İşaret öğrenme: Öğrenmenin en alt basamağıdır. Çocuğun sesin,
ışığın, rengin farkına varmasında olduğu gibi.
2- Uyarıcı davranış ilişkisini öğrenme: Kişi bu basamakta uyarıcıyla
davranım arasındaki bağı öğrenir. Kırmızı ışık yanınca durmada
olduğu gibi.
3- Zincirleme Öğrenme: Bu basamakta kişi zincirleme davranımlar
oluşturur. Teybi çalıp kaset doldurma, bir arabayı çalıştırmada
olduğu gibi.
4- Sözel bağ kurma: Sözcüklerin anlamlarını öğrenme ve iki sözcük
arasında ilişki kurmada olduğu gibi.
5
Gagne’e Göre Öğrenme Türleri
5- Ayırt etmeyi öğrenme: Kişi bu basamakta nesneleri, ilişkileri,
hayvanları, olguları birbirinden ayırt eder. Kediyi köpekten, anneyi
babadan, masayı sandalyeden ayırt etmede olduğu gibi.
6- Kavram öğrenme: Kişi bu basamakta kavramların ne anlama
geldiğini öğrenir. Devlet, okul, eğitim, öğretim, pekiştireç gibi
kavramların anlamlarını bilme gibi.
7- İlke öğrenme: Kavramlar arasındaki ilişkileri, neden-sonuç,
öncelik-sonralık bağlarını kişi bu basamakta öğrenir. Kanun, kuram,
ilke, genellemelerin nerede ve nasıl kullanılacağını bilmede olduğu
gibi.
8- Problem çözme: Kişi bu basamakta ilgili kanun, ilke, kural,
genellemeleri kullanarak bir problemi çözmeyi öğrenir. Matematik,
fizik, kimya, biyoloji, felsefe, sosyoloji vb. alanlarda verilen
problemleri çözmede olduğu gibi.
6
Gagne’e Göre Öğrenme Türleri


Bu öğrenmelerden ilk beşi davranışçı kuramcılar
tarafından açıklanan öğrenmelerdir. İşaret öğrenme
“klasik koşullanma” uyarıcı davranım bağı ile motor ve
sözel zincirlerin öğrenilmesi ve ayırt etme ise “edimsel
koşullanma” ile açıklanmaktadır. Ancak Gagné daha
sonraki yıllarında son dört öğrenme türü üzerinde
durmuştur. Bunlar kendi aralarında sıkı bir aşamalılık
ilişkisi gösterirler.
Örneğin kavram öğrenmek için ayırt edebilmek, ilke
öğrenmek için ilkeyle ilgili kavramları, problem çözmek
için ise problemle ilgili ilke ve kavramları bilmek
gerekmektedir. Bu nedenden dolayı Gagné’e göre
öğrenme, birikimler sonucu gerçekleşir.
7
Gagne’e Göre Öğrenme Ürünleri

Gagne’e göre beş tür öğrenme ürünü vardır ve öğretim
hedefleri de bu öğrenme türlerine göre sınıflanabilir.
Bunlar;
1 - Sözel bilgi (verbal information),
2 - Zihinsel beceriler (intellectual skills),
3 - Bilişsel stratejiler (cognitive strategies),
4 - Tutumlar (attitudes),
5 - Devinimsel becerilerdir (motor skills).
8
Gagne’e Göre Öğrenme Ürünleri






Bu öğrenme ürünlerinin, ya da alanlarının önemine ya da
karmaşıklığına göre özel bir sıralama yoktur.
Örneğin Alper’in doğum gününü bilmek bir sözel bilgidir.
Doğum gününde hediye almak bir tutumdur.
Önceki bilgilere dayalı olarak armağan çeşitlerini
sınıflamak bir zihinsel beceridir.
Tenisi düzgün ve işlem basamaklarına uygun olarak
oynamak devimsel beceridir.
Bireyin kendi düşünme ve öğrenme süreçlerini kontrol
etmek için değişik yollar kullanması da bilişsel stratejidir
9
Gagne’e Göre Öğrenme Ürünleri
1 - Sözel Bilgi:
Sözel bilgi, ifade etmeye, açıklamaya dönük
bilgidir. Genel olarak Bloom taksonomisinin bilgi
düzeyine karşılık gelir. Örneğin; “su molekülünün iki
hidrojen, bir oksijenden meydana geldiğini bilmek”
“Ankara’nın Türkiye’nin başkenti olduğunu bilmek”
gibi ifade etmeye dayalı bilgidir.
10
Gagne’e Göre Öğrenme Ürünleri
2– Zihinsel Beceriler:
Gagne’in önemli öğrenme ürünü kategorisi zihinsel
becerilerdir.
Sözel bilgi , “şunu bilme” ile ilgili iken zihinsel
beceriler “nasıl’ı bilme” ile ilgilidir. Yani, zihinsel
beceri, öğrenci sembolleri sözel ifadelere nasıl
dönüştürecek; basit kesirleri ondalık kesirlere
nasıl dönüştürecek; İngilizce bir cümleyi soru
cümlesine nasıl dönüştürecek gibi, bilgiyi
kapsamaktadır.
11
Gagne’e Göre Öğrenme Ürünleri
3-Bilişsel Stratejiler:
•
Bilişsel
stratejiler,
öğrencinin
dikkatine,
öğrenmesine, hatırlamasına ve düşünmesine
rehberlik eder.
12
Gagne’e Göre Öğrenme Ürünleri
4-Tutumlar:
•
Bir diğer farklı öğrenme ürünü de tutumlardır. Birçok
tutum, eğitimin hedefleri arasında yer almaktadır.
Örneğin; din, dil, ırk, cinsiyet farkı gözetmeksizin
insanlara karşı hoşgörülü ve saygılı olmak; insanlara
yardım etmek; başkalarını düşünmek; başkalarının
hissettiklerine karşı duyarlı olmak. Özellikle bu tür
tutumlar, başlangıçta aile içinde, okul öncesi eğitim ve
ilköğretimin ilk yıllarında kazandırılmaktadır.
.
13
Gagne’e Göre Öğrenme Ürünleri
5-Psiko-motor (Devinimsel) Beceriler:
•
Devinimsel beceriler, insan performansında geniş bir
yer kaplamaktadır. Örneğin otomobil kullanma, müzik
aleti çalma gibi etkinlikler devinimsel beceriyi kapsadığı
gibi, sportif etkinliklerde de devinimsel beceri ağırlık
taşımaktadır. Ayrıca, otomobil tamircisi, terzi, makine
operatörü vb. birçok meslek alanı da devimsel
becerilere dayanmaktadır. (Senemoğlu,2007)
14
Gagne’e Göre Öğretme Sürecinde Yer
Alması Gerekli Olaylar
1. Dikkati sağlama ve motivasyonu harekete geçirme
2. Öğrenciyi dersin ya da ünitenin sonunda ulaşılması
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
istenen amaçlardan (hedeflerden) haberdar etme
Yeni öğrenmeler (yeni öğrenilecekler) ile ilgili daha önce
öğrenilmiş bilgi ve becerileri hatırlatma
Uyarıcı materyalleri kullanma
Öğrenciye yol gösterme, rehberlik etme
Davranış ortaya çıkarma
Geri bildirim sağlama
Öğrenilenleri değerlendirme
Öğrenilenlerin kalıcılığını ve geçişi sağlama
15
Bilgiyi İşleme Kuramı
 Bilgiyi işleme kuramında öğrenme hem süreç hem de
ürün olarak değerlendirilir.

bu kuram insan zihnini bilgisayara
benzetir.

Tüm süreç bilgisayarda
“program”
bireylerde
ise
“yürütücü
kontrol”
tarafından denetlenmektedir.
16
Bilgiyi İşleme Kuramı
 Belleği merkeze alan bilgi işlem kuramında, iki
bileşen vardır. Bunlar:


Bellek süreci,
Belleğin işlevi
 Bellek süreci: işlemlerin adım adım nasıl yapıldığını
söyler.
 Belleğin işlevi: Bellek sürecine bilgi kaydı, bilginin
çeşitli yollarla işlenmesi, uzun süreli bellekteki artış
ve bilginin geri getirilmesine dayalıdır.
17
Bilgiyi İşleme Kuramı
 yukarıdaki şekilde bilişsel kurama göre öğrenmeyi
açıklayan bilgisayar benzetmesi anlatılmıştır.
18
Bilgiyi işleme kuramı temel olarak şu dört soruyu yanıtlamaya
çalışır:
1.
Yeni bilgi dışardan nasıl
alınmaktadır?
2.
Alınan yeni bilgi nasıl
işlenmektedir?
3.
Bilgi uzun süreli nasıl
depolanmaktadır?
4.
Depolanan bilgi nasıl geriye getirilip
hatırlanmaktadır ?
19
Bilgiyi İşleme Kuramının Öğeleri
Bilgiyi işleme kuramına göre üç tür bellek vardır.
Bunlar:
1. Duyusal kayıt,
2. Kısa süreli bellek,
3. Uzun süreli bellek.
20
ÜST-BİLİŞ
72 birim
20-30 saniye
21
DUYUSAL KAYIT
Bilgiyi işleme sürecinin ilk aşaması duyusal kayıttır.
Duyusal kayıt, çevreden alınan bilginin işleme sistemine
girmeden önce kısa bir süre tutulduğu bilgi deposudur.
Cache bellek
22
DUYUSAL KAYIT
Örnek:
- Sınıftaki öğretmenin sesi,
- kitaptaki sözcükler,
- tepegöz ya da projeksiyon cihazıyla yapılan gösteri, - --- bilgisayardan alınan mesajlar,
- yazı tahtasındaki şemalar,
- diğer öğrencilerin konuşmaları vb. hepsi birer uyarıcıdır.
Böylece uyarıcılar sistemin ilk öğesi olan duyusal kayda
ulaşır.
23
Algının Kurallarına Örnekler
24
KISA SÜRELİ BELLEK
 Bu belleğin kapasitesi oldukça sınırlıdır. Araştırmalar
bu belleğin kapasitesinin 5-9 yeni bilgi birimi (sayı,
harf, obje, isim vb.) olduğunu göstermektedir.(plaka
numaraları,telefon numaraları 7 basamağı aştıkça
kullanışlılıkları azalır.)
 Kısa süreli belleğin bilgiyi koruma süresi ise yaklaşık
20 saniyedir.
RAM
25
KISA SÜRELİ BELLEK
 Kısa süreli bellekteki bilgiler etkindir. Bu nedenle
anında hatırlanır ve davranışa dönüşebilir. Ancak bu
bilgiler, uzun süreli belleğe kodlanmadan araya yeni
bilgiler girerse, ya da kodlama için bir çaba
gösterilmezse (tekrar veya gruplandırma yapılmazsa)
unutulur.
 Bu bilgilerin daha uzun süre kullanılması için; sık sık
tekrar edilerek sürecin yeniden başlatılması, ya
anlamlandırma gibi bir takım kodlama stratejileri ile
uzun süreli hafızaya yerleştirilmesi, ya da
ezberlenerek işitsel bir ritimle eşleştirilmesi gerekir.
26
KISA SÜRELİ BELLEK
Örneğin; öğretmenler, bazen ilköğretimin ilk yıllarında
çocukların bir parçayı sesli olarak doğru
okuyabildiklerini, ancak anlamını kavrayamadıklarını
ifade ederler. Bu durumun nedeni ise, sesli okuma
sırasında çocuklar, kısa süreli belleğin kapasitesinin
tamamını sözcükleri doğru seslendirme ve telaffuz
etmekte kullanmakta, fikirleri anlamak,
anlamlandırmak için yer kalmamaktadır.
27
KISA SÜRELİ BELLEK
 Kısa süreli belleğin kapasitesinin sınırlı olması
nedeniyle, sadece sözlü sunuya dayalı derslerde
öğrencinin öğrenmesi büyük ölçüde
engellenmektedir.
 Kısa süreli belleğin işlem hacminin sınırlı olması
nedeniyle öğrenci hızlı bir biçimde art arda gelen
fikirleri anlamlandırıp uzun süreli belleğe
göndermeden unutmaktadır.
28
KISA SÜRELİ BELLEK
 Bu nedenle öğretmenler, açıklamalarını sürekli ve hızla
yapmak yerine, öğrencilerin kısa süreli belleklerinde
işlem yapmalarına olanak verecek biçimde yavaş, daha
çok ara tekrarlara ve özetlemelere yer vererek
yapmalıdırlar.
 Sunular kısa, öğretmen-öğrenci, öğrenci-öğrenci
etkileşimi daha çok olmalıdır. Konunun anlaşılıp
anlaşılamadığını kontrol edici sorular sorulup
cevaplandırılması sağlanmalıdır.
29
KISA SÜRELİ BELLEK
 Örneğin; yazı tahtasının, tepegözün, tabloların,
grafiklerin, haritaların vb. etkili kullanımı,
öğrencinin kısa süreli belleğinin kapasitesini etkili
bir biçimde kullanabilmesi için gerekli zaman
aralıklarını sağlayacaktır.
 Öğretmen, derste çok şey anlatıp öğrencinin çok
az öğrenmesine neden olmak yerine, çok önemli
şeyleri seçip öğrencilerin tam olarak
öğrenmelerini sağlamalıdır.
30
KISA SÜRELİ BELLEK
Sonuç olarak, kısa süreli belleğe gelen bilgi şunlardan biri
ile sonuçlanmaktadır:
1. Zihinsel tekrar yoluyla bir süre hatırda tutularak
doğrudan tepki üreticilere gönderilir ve davranış olarak
ortaya çıkar.
2. Bilgi, tekrarlanmadığında ya da kodlanmadığında 20
saniye içinde tamamen unutulabilir.
3. Zihinsel tekrar ve kodlama (anlamlandırma) yapılarak
31
uzun süreli belleğe gönderilir; hatırlanmak üzere saklanır.
UZUN SÜRELİ BELLEK
 Uzun süreli bellek, sürekli bellek deposu olarak kabul
edilir. Bir bilginin öğrenilmiş kabul edilmesi için mutlaka
uzun süreli bellekte depolanmış olması gerekir.
 Uzun süreli bellekte bilgiler kaybolmaz,ancak bilgi,uygun
biçimde kodlanmamış ve uygun yere yerleştirilmemişse,
geri getirmede zorluklarla karşılaşılır.
Sabit Disk
32
UZUN SÜRELİ BELLEK
 Bilgiyi işleme sürecinin son aşamasını oluşturan uzun
süreli belleğin kapasitesinin sınırsız olduğu kabul
edilmektedir. Uzun süreli
bellek, gerektiğinde
kullanılmaya hazır olarak
tutulan düzenlenmiş bilgilerin
depolandığı bir kütüphaneye
benzetilmektedir.
33
UZUN SÜRELİ BELLEK
 Uzun süreli bellekteki bir bilgiyi kullanmak isteyen
birey, bu bilgiyi orada bularak işleyen belleğe aktarır,
ardından da onu davranışa dönüştürür.
 Uzun süreli bellekteki bilgilerin hatırlanma süresi,
bilginin belleğe depolanma biçimine göre değişir. İyi
örgütlenmiş bilgiler çabuk hatırlanırken, diğerleri daha
uzun zamanda hatırlanır.
34
UZUN SÜRELİ BELLEK
 Uzun süreli bellekte bilgi ŞEMA adı verilen yapılar
içinde depolanmaktadır.
35
UZUN SÜRELİ BELLEK
Uzun süreli belleğin üç temel bölümden
oluştuğu söylenebilir. Bunlar:
Uzun Süreli
Bellek
Anlamsal
Bellek
Anısal
Bellek
İşlemsel
Bellek
36
ANISAL BELLEK
 Anısal bellek, kişisel yaşantıların depolandığı bellektir.
 Bu yaşantılar genellikle yer ve zamanla
bağlantılandırılmıştır.
 Epizodik hafızada denir.
37
ANLAMSAL BELLEK
 Anlamsal bellek, uzun süreli belleğin kurallar,
genellemeler, kavramlar, problem çözme, dil bilgisi gibi
genel bilgilerin yer aldığı bölümdür .Okulda
öğrenilenlerin çoğunluğu bu bellekte tutulur.
38
İŞLEMSEL BELLEK
 İşlemsel bellek, belli bir işlemin nasıl yapıldığına ilişkin
bilgilerin saklandığı bellek bölümüdür. İşlemsel bellekte
işlemlerin basamaklarının oluşması uzun zaman
alır,ancak oluştuktan sonra anımsanması çok kolaydır.
Dikiş makinesi kullanma, basketbol oynama, yüzmeyi
öğrenme vb. ile ilgili kuralların, işlem basamaklarının
saklandığı bellek işlemsel bellektir.
39
ÜÇ HAFIZA DÜZEYİ
Duyusal Kayıt
Kısa Süreli
Bellek
Uzun Süreli Bellek
Diğer Adı
Yansısal veya
ikonik
Birincil veya İşler
İkincil
Bilginin kalış
süresi
1-4 saniye
30 saniyeden az
Belirsiz
Bilgilerin geri
getirilebilirliği
Hayır
Hayır
Evet
Kapasite
Sınırsız
Sınırlı (5-9 birim)
Sınırsız
Genel
Özellikler
Anlık, bilinçsiz
izlenimler
İşler hafıza;
halihazır bilinç;
aktif, tekrarla
sürdürülür.
Bilginin temeli;
çağrışımsal; pasif,
kodlamanın sonucu
40
BİLİŞSEL SÜREÇLER
Bilişsel süreçler, bilgiyi işleme modelinin ikinci ana
bileşenidir. Bilişsel süreçler, bilginin duyusal bellek, kısa
süreli bellek ve uzun süreli bellek arasında aktarılmasını
sağlayan zihinsel etkinliklerdir. Bunlar:
 Dikkat,algı
 Tekrar,gruplama
 Kodlama (Etkinlik,örgütleme,eklemleme,bellek
destekleyici ipuçları)
 Geri getirme’dir.
41
BİLGİYİ İŞLEME MODELİ
YÜRÜTÜCÜ KONTROL
Uyarıcılar
Tekrar
ALICILAR
Performans
DUYUSAL
BELLEK
DİKKAT
VE
SEÇİCİ ALGI
VERİCİLER
UZUN
KISA
Kodlama SÜRELİ
SÜRELİ
BELLEK
BELLEK
(İŞLEYEN Hatırlama
İŞLEMSEL
BELLEK)
BELLEK
TEPKİ
ÜRETİCİ
Bilişsel süreçler
 Dikkat:

Süzücü ve Seçici dikkat

Dikkati etkileyen çevresel uyarıcılar:




1. Fiziksel uyarıcılar
2. Aykırı uyarıcılar
3. Duygusal uyarıcılar
4. Emir verici uyarıcılar
Duyusal kayıttan kısa süreli belleğe bilgi
aktarılır.
43
Algılama (Anlamlandırma, yorumlama)
Duyusal kayıttan kısa süreli belleğe bilgi aktarılır.
44
Tekrar ve Gruplama
(Kısa süreli bellekte bilgiyi tutma ve uzun süreli
belleğe aktarma)
45
Kodlama:
Kısa süreli bellekten gelen bilginin uzun süreli bellekteki
bilgilerle ilişkilendirilmesi ve aktarılmasıdır.
Kodlama sürecinde
1. Etkinlik
2. Örgütleme
3. Eklemleme (Genişletme)
4. Bellek destekleyici ipuçları
a. Yerleşim yöntemi
b. Zincirleme yöntemi
İmajlar
c. Askı sözcük yöntemi
d. Anahtar sözcük yöntemi
e. Sözel semboller
46
Bilgiyi geriye getirme
47
Bilgiyi İşleme Modelinin Eğitim Ortamında
Uygulamaları
 Bilgilerin kaydedilmesi yani duyusal kayıdın gerçekleşmesi için ,
öncelikle uyarıcıların ‘farkedilmesi’ gereğidir. Bunu sağlayacak
olan süreç ise Dikkat’tir.
 Dikkati ve uyanıklığı arttırmak için sınıf ortamını çekici, uyarıcı,
güvenli ve sıcak bir hale getirmek gerekir.
•
•
İlan tahtalarındaki görüntüleri değiştirme
•
Farklı ders işleme şekilleri kullanılabilir.
Bunun yanında, ortamda çok fazla uyarıcı olması da dikkat
kapasitesine fazla yüklenmeye neden olabilir.
48
Bilgiyi İşleme Modelinin Eğitim Ortamında
Uygulamaları
 Seçici dikkatle ilgili özellikle ilköğretim öğrencileri ilgili ve ilgisiz
bilgileri ayırt etmekte zorlanabilmektedir. Bunun için, konu
anlatılmadan önce konuyla ilgili görüş alışverişleri, tartışmalar
yapılabilir ve öğrencilerin öğrenmeleri gereken noktalara
dikkatleri çekilebilir. Ayrıca Öğretmenler sorularla ve geri
bildirimlerle öğrencilerin öğrenmelerine yardım edebilir.
 Geri getirmeyi artırmak için öğrenilen materyalin ve bilgileri kısa
gözden geçirmeler ve kısa sınavlar geri getirme sürecine
yardımcı olur.
49
Bilgiyi İşleme Modelinin Eğitim Ortamında
Uygulamaları
 Derste anlatılanları öğrencilerin anlamlandırmalarına yardımcı olmak
için sık sık anlatılan konuyla günlük yaşam arasında bağlantılar
kurulabilir. Öğrenci derste anlatılanların kendisi için anlamlı olduğuna
inandığında daha iyi öğrenir.
 Öğretmen başta tahta olmak üzere öğretim araç gereçlerini kullanırken
mutlaka dikkati ve algılamayı etkileyen etkenleri göz önüne almalıdır.
Bunun için dikkat sürelerini arttırıcı bazı yöntem ve araçlar kullanabilir.
 Öğretmen unutmaya neden olan etkenleri göz önünde bulundurmalı ve
gerekli önlemleri almalıdır. Örneğin, karışmadan kaynaklanan unutmayı
önlemek için ortak ve farklılaşan yönleri vurgulayabilir.
50