hücresel adaptasyonlar, hücre zedelenmesi ve hücre ölümü

HÜCRESEL ADAPTASYONLAR,
HÜCRE ZEDELENMESİ VE HÜCRE
ÖLÜMÜ
Dr. Esin Kaymaz
BEÜTF Tıbbi Patoloji AD
 Giriş
 Memeli
hücresinin başlıca fonksiyonları
 Hücre Adaptasyonu
 Hücre Zedelenmesi
 Hücrelerin Metabolizma Bozuklukları (
Madde Birikimi)
 Nekroz
GİRİŞ
 Hastalıkların
başlangıç yerinin hücreler
olabileceğine dikkat çeken ilk araştırmacı;
Virchow
 Pek çok hastalık; hücre organelleri ya da
özel biyokimyasal reaksiyonları ile ilgili
 Bir tek hücre organelinin yapısı ya da
fonkisyonunun bozulması ile açıklanamaz,
oldukça karmaşık!!
Modern patoloji;
o Hastalığa neden olan hücredeki
bozulmanın nasıl olduğu?
o Farklı organ ve dokularda hangi tepkilere
neden olduğu?
o Sonuçta hangi hastalık olarak karşımıza
çıktığını?
 Hücre;
çevresi bir zarla çevrili, kapalı bir
bölme
 Bu bölme, söz konusu zarın içeriye uzanan
kısımları aracılığı ile, birbirleriyle ilişkisi
olmayan,
çok sayıda
daha küçük
bölmeciklere
ayrılmıştır
 Bu
küçük bölmeciklerin en önemlileri;
çekirdek, mitokondriler, endoplazmik
retikulum, ribozomlar, Golgi aygıtı,
lizozomlar, mikrotubuliler ve sitosol'dür.
 Bu bölmeciklerin herbirinde, diğerleri ile
geçinmesi mümkün olmayan çok sayıda
biyokimsayal reaksiyon aynı anda
meydana gelebilmektedir.
Memeli Hücresinin Başlıca
Fonksiyonları
Memeli hücrelerinin hemen tümü, iyi ortam
koşulları altında, bağımsız, otonom bir varlık
gösterebilme yeteneğine sahiptirler.
 Ancak, hücreler hemen çevrelerindeki ortam
(mikroortam) koşullarına tam olarak
bağımlıdırlar.
 Bu ortamdaki H iyonunun, çeşitli tuzların, O2'
nin, CO2''nin ve ısının ancak çok sınırlı bir
şekilde değişmesine dayanabilirler





Memelilerde hücreler interstisyel (hücreler
arası) sıvıda yüzer durumdadırlar.
Besinler ya da toksinler, bu sıvıdan geçerek
hücreye gelmektedir.
Bu ortamın en önemli ögesi, sudur. Aslında su
hücreyi oluşturan maddeler arasında da en
önemli yeri tutar.
Ekstrasellüler (hücre dışı) ve intrasellüler (hücre
içi), belirgin sıvı artış ve eksilmeleri hücrenin
yaşamasına olanak vermez.
Hücrenin Fonksiyonları;
1-Enerji Üretimi: Hücre, besinlerden elde ettiği amino
asitler, glikoz ve yağ asitleri gibi maddelerden enerji
üretir. Üretilen enerji, adenozin trifosfat (ATP) halinde
depo edilir.
2-Protein ve makromoleküllerin sentezi
3-Yeme, içme ve itrah etme; madde alışverişi sağlanır
4- Sindirim ve detoksifikasyon : Hücre lizozomlarda
bulunan enzimleri sayesinde protein, karbonhidrat,
yağ ve nükleik asitleri parçalar. Ayrıca zararlı
maddeleri zararsız hale getirir (Detoksikasyon).
5- Depolama
6-Hareket
7-Tanıma, iletişim kurma, uyarılma
8-Üreme
 Hücreler
değişen çevre şartlarına uyum
sağlarlar, adaptasyon hücreyi
zedelenmekten korur
 Hücre, normal fizyolojik gereksinimlerini
karşılayarak “homeostaz” adı verilen
kararlı denge durumu ile fonksiyonunu
sürdürür
HÜCRE ADAPTASYON
MEKANİZMALARI
Adaptasyon mekanizmaları;
 Anabolik (progresif); metabolizma artar,
sentez faliyeti ön plana geçer (hiperplazi,
hipertrofi)
 Katabolik (retrogresif); metabolizma
yavaşlar, yıkım artar (atrofi, dejenerasyon,
madde birikimi, nekroz)
Geri Dönüşlü
Zedelenme
Normal hücre
Hasar verici
uyaranlar
Stres
Geçici,
hafif
Hücre
Zedelenmesi
Adaptasyon
Adaptasyon
sağlanamaması
Şiddetli,
ilerleyici
Geri Dönüşsüz
Zedelenme
Nekroz
Hücre
ölümü
Apoptoz
1.
2.
Fizyolojik adaptasyonlar
Patolojik adaptasyonlar
Fizyolojik adaptasyon; hormonlar ve endojen
kimyasal aracılarla olan normal uyarılara
karşı hücrenin cevabı’ dır.
Patolojik adaptasyonda amaç hücrelerin
zedelenmeden kurtulmalarına imkan tanımak
Temel mekanizma aynı…
1.HİPERTROFİ





Hücre boyutunun büyümesi
Her bir hücrenin kendi organellerini daha
fazla sentez etmesi
Nedeni; hücre görevinin artması veya
spesifik hormonal uyarı
Patolojik veya fizyolojik olabilir
Kas (kalp, iskelet kasları) hipertrofisi
İş yükünün artması:
-Kalp ve iskelet kası hipertrofisi
Hormon etkisi:
-Gebelikte östrojenik hormonlarla uterusun
hipertrofisi ve hiperplazisi
-Laktasyon sırasında prolaktin ve östrojen ile
meme hipertrofisi
HİPERTROFİ
Normal kalp- hipertrofik kalp histolojisi
Eksersize bağlı çizgili kastaki hipertrofi
2. HİPERPLAZİ


Bir organ ya da dokunun hücre sayısını
arttırarak hacimce büyümesine hiperplazi
adı verilir.
Çoğunlukla hipertrofi ve hiperplazi bir
arada bulunur.
HİPERPLAZİ
Fizyolojik Hiperplazi

Hormonal hiperplazi (puberte ve
gebelikte meme ve uterusda)

Kompansatuar hiperplazi (organın bir
kısmı çıkarıldığında)
HİPERPLAZİ
Patolojik Hiperplazi
o Hormon ve büyüme faktörlerinin artışı
Östrojen/progesteron oranınında gerçek ya
da göreceli artış: endometriyal hiperplazi
o Erkeklerde androjen etkisi: prostat hiperplazisi
o
o
o

Yara iyileşmesi
Viral enfeksiyonlar (HPV)
Geri dönebilir bir süreçtir ancak kansere
ortam hazırlar!!!
HİPERPLAZİ
Gebelikte myometriumdaki hiperplazi ve hipertrofi
HİPERPLAZİ
HİPERPLAZİ
3. Metaplazi





Olgun bir hücre türünün yerini başka bir
olgun hücre türünün almasıdır.
Bronşlardaki yalancı çok katlı ve titrek
tüylü epitel, kronik bronşitlerde yerini çok
katlı yassı epitele bırakır.
Bu olay organizmanın kontrolünde olur ve
kanser gibi durmaksızın büyüme görülmez.
Geri dönüşümlü bir değişim
Olumsuz çevre koşullarına dayanabilme
METAPLAZİ
 Kolumnar
epitel
Skuamöz epitel
(Solunum yolu, serviks)
 Skuamöz epitel
Kolumnar epitel
(Barret özofajiti)
 Transizyonel epitel
Skuamöz epitel
(Mesanede skuamöz metaplazi)
 Bağ doku metaplazisi
kıkırdak,
kemik ve yağ dokusu formasyonu
(Myositis ossifikans)
METAPLAZİ
METAPLAZİ
Üriner sistemde skuamöz metaplazi
METAPLAZİ
Metaplaziye
neden olan etken
uzun süreli olursa metaplastik
epitelde malign
transformasyon!!
4. ATROFİ



Hücre sayı ve boyutundaki azalma ile
birlikte organ/ doku boyutunun azalması
İlk oluşan değişiklik hücre ve organel
boyutlarında azalma ve hücrenin yapısal
komponentinde azalma
Kazanılmış bir patoloji
Fizyolojik atrofi:
 Notokord-tiroglossal duktus
 Gebelik sonrası uterusta küçülme
 Yetişkinde timüsun küçülmesi
Çocukta timus
a) Timik korteks
b) Medulla
Yetişkinde timus {timusda gerileme}
a) Timik korteks b) Medulla c) Yağ dokusu
Patolojik atrofi:
 Azalan iş yükü (kullanılmama atrofisi-kırık)
 İmmobilizasyona bağlı iskelet kası atrofisi
 İnnervasyonun kaybı (denervasyon
atrofisi)
 Kan akımında azalma (arteriyel oklüziv
hastalığa bağlı iskemi, ilerleyici hücre
kaybı)
 Senil atrofi; beyin, kalp
ATROFİ
ATROFİ
ATROFİ
Denervasyonla birlikte çizgili kastaki atrofi