Dünyada ve Türkiye’de Gıda Kaynaklı Hastalıklar, Kontrol Etme ve Önleme Mekanizmaları MEHMET YÜKSEL1*, SELAHATTİN SERT2, ARZU KAVAZ YÜKSEL3 1ATATÜRK ÜNİVERSİTESİ HINIS MESLEK YÜKSEKOKULU GIDA İŞLEME BÖLÜMÜ, ERZURUM 2ATATÜRK ÜNİVERSİTESİ ZİRAAT FAKÜLTESİ GIDA MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ, ERZURUM 3ATATÜRK ÜNİVERSİTESİ ERZURUM MESLEK YÜKSEKOKULU GIDA İŞLEME BÖLÜMÜ, ERZURUM Foodborne Illnesses Dünya Sağlık Örgütü’nün (World Health Organisation-WHO) bildirdiği verilere göre gıda kaynaklı hastalıkların artış gösterdiği ve endüstrileşmiş ülkelerde her yıl nüfusun %5-10’unun gıda kaynaklı hastalıklardan etkilendiği belirtilmiştir. Amerika Birleşik Devletleri Ulusal Sağlık Ofisi’nin tanımına göre, iki veya daha fazla kişinin aynı gıdayı tüketimi sonucunda benzer etkiler gösteren rahatsızlıklara gıda kaynaklı salgın denmektedir. Kurum, tek bir gıdanın doğrudan veya çapraz olarak da hastalığın etkeni olabileceğini de belirtmiştir. Gıda zehirlenmeleri patojenik mikroorganizmalar, toksinler ya da kimyasal maddelerle kontamine olmuş besin ya da u tüketilmesi ile meydana gelen ve sporadik ya da epidemik olarak ortaya çıkabilen hastalıklardır. nsanlık tarihindeki ilk büyük gıda zehirlenmesi olayı M.S. 943 yılında Fransa’da görülmüş ve Claviceps purpurea ile enfekte olmuş çavdarın tüketilmesi sonucu 40.000 kişinin öldüğü belirlenmiştir. Çavdar mahmuzu, çavdar ve benzeri tahıllarda parazit olarak yaşayan bir fungustur. 1800'lerin ortalarına kadar çavdar'ın normal bir parçası olduğu düşünülmüştür. Endüstrileşmiş ülkelerde yaşayan her 3 kişiden biri yılda en az bir kez gıda kaynaklı hastalıklardan etkilenmektedir. Ülkemizde yapılan çalışmalarda, acil servise başvuran zehirlenme olguları arasında gıda zehirlenmeleri, ilaç zehirlenmelerinden sonra ikinci sırada yer almaktadır Olgular genellikle genç yaş grubundadır. Gıda zehirlenmelerinin değişik mevsimlerde ön plana çıktığı ve en sık et, tavuk, süt ürünleri ile olduğu bildirilmiştir. Gıda kaynaklı rahatsızlıklar Bu rahatsızlıkların tipi, şiddeti ve etkisi; bölgesel, toplumsal, ekonomik sebeplere bağlı olarak değişiklik göstermektedir. Gı ıda kaynaklı ı mikrobiyal hastalı ıkları ın etmenleri Patojenler Tanımlananlar Norovirüs Salmonella Clostridium perfringens Campylobacter Hastaneye yatırma Norovirüs Salmonella Clostridium perfringens Campylobacter Ölümle sonuçlananla Salmonella Toxoplasma gondi Listeria monocytogenes Gıda Kaynaklı tehlikeler 32 Tehlike 11 tanesi ishal (1 virus, 7 bacteria, 3 protozoa) 7 invaziv enfeksiyon (1 virus, 5 bacteria, 1 protozoan) 10 helmint 3 kimyasal ABD Hastalık Kontrol ve Korunma Merkezleri ABD'nin Sağlık ve İnsan Hizmetleri Dairesi'nin, kamu sağlığı ve kamu güvenliğinin sağlanması konusunda çalışan bir birimidir. 76 million people get sick 325,000 are hospitalized 5,000 deaths Nearly 48 million illnesses, resulting in ~128,000 hospitalizations, 3,000 deaths 7 pathogens cause 90% of illnesses, hospitalizations, and deaths due to known pathogens Salmonella, norovirus, Campylobacter, Toxoplasma, E. coli O157, Listeria, and Clostridium perfringens Five pathogens account for 88% of hospitalizations caused by known pathogens Salmonella, norovirus, Campylobacter, Toxoplasma, E. coli O157 Food is essential to life. EFSA’s scientific advice helps to protect consumers, animals and the environment from food-related risks. The EU integrated approach to food safety aims to assure a high level of food safety, animal health, animal welfare and plant health within the European Union through coherent farm-to-table measures and adequate monitoring, while ensuring the effective functioning of the internal market. AB‘de gıda-kaynaklı rahatsızlıklara neden olan en yaygın mikroorganizmalar: Campylobacter, Salmonella, Hepatit A Virüsleri ve Nörovirüs’lerdir. Bu hastalıklar hafif belirtilerle atlatılabileceği gibi ölümle de sonuçlanabilmektedir. En çok vakaya sebep olan gıda kaynaklı zoonozlar Campylobacter, Salmonella olmakla birlikte, en çok ölüm vakası Listeriyozis‘te görülmektedir. Kuzey Avrupa’da Salmonella ve Campylobacter en sık görülen patojenler olup, Türkiye’nin de içinde bulunduğu Akdeniz ülkelerinde Salmonella ve zoonozlar yaygındır. Brucella, hidatitoz* endemik olarak görülürken, Akdeniz ve yakın doğu ülkelerinde Botulism gibi gıda zehirlenmeleri de oldukça sık görülmektedir. Ülkemizde batıdan do- ğuya, güneyden kuzeye gidildikçe besin zehirlenmesi oranlarında artış tespit edilmiştir. *Echinococcosis (Hidatidoz) halen Türkiye’de ve dünyada ciddi sağlık sorunu olan en önemli helmintik zoonozlarından biridir. Sağlık Bakanlığı Türkiye Halk Sağlığı Kurumu Zoonotik ve Vektörel Hastalıklar Daire Başkanlığı 11/6/2010 tarihli ve 5996 sayılı Veteriner Hizmetleri, Bitki Sağlığı, Gıda ve Yem Kanunu 5996 sayılı Veteriner Hizmetleri, Bitki Sağlığı, Gıda ve Yem Kanununun 4’üncü maddesinin 5’inci fıkrası gereği GTHB, Sağlık Bakanlığı ve konu ile ilgili diğer kurum ve kuruluşlar, işbirliği içerisinde, insan ve hayvan sağlığını korumak amacıyla, belirlenen zoonotik hastalık ve zoonotik etkenler ile antimikrobiyal direncin izlenmesi veya gıda kaynaklı zoonozların araştırılması için epidemiyolojik incelemeler yapılmasını, izleme planlarının hazırlanmasını ve uygulanmasını sağlar. Ülkemizde Gıda Zehirlenmesi Haberleri Aydın merkezde oturan Dr. S. Özdemir'in ailesi ile ziyaretine gelen kız kardeşi, çocukları ve doktorun kendi ailesi, gıda zehirlenmesi şüphesiyle tedavi altına alındı. Doktorun ablası hayatını kaybederken, diğer 6 kişinin tedavisi devam ediyor. Gıda zehirlenmesinden şüphelenilen su böreğininden yemeyen Dr. S. Özdemir ve eniştesinin herhangi bir rahatsızlığı bulunmadığı öğrenildi. Askerlerin çorba, pilav ve etli patates yemeği yediğini öğrendik. Ekipler tarafından numuneler alındı, rahatsızlığın sebebi tahliller neticesinde ortaya çıkacak." Maraş'ın Elbistan ilçesinde, 32 bin kişinin zehirlenme şikayetiyle hastanelere başvurma nedeninin Ceyhan Nehri'nden içme suyu şebekesinin keson kuyularına Norovirüs bulaşmasından kaynaklandığı bildirildi. Yediklerinden dolayı ölenlerin sayısı, açlıktan ölenlerin sayısından daha fazla olduğu büyük bir gerçektir.