Palyatif Bakım Hastalarında Sık Gözlenen Ruhsal Hastalıklar ve

Palyatif Bakım Hastalarında Sık
Gözlenen Ruhsal Hastalıklar ve
Tedavi Yaklaşımları
Doç. Dr. Özen Önen Sertöz
Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi Psikiyatri AD
Konsültasyon Liyezon Psikiyatrisi Bilim Dalı
Ankara, 2015
İleri evre
kanserde
psikiyatrik
hastalıklar
hastaların
%50’sinde
gözlenmektedir
Palyatif Bakımda Hangi Psikiyatrik
Hastalıkları Sıklıkla Görürüz?
Palyatif Bakımda Deliryum
• Palyatif bakımlarda en sık görülen komplikasyonlardan bir tanesidir
• Yaygınlığı: %13-88
• Vakaların %50’si geri dönüşümlüdür
• Terminal dönemde tipik olarak geri dönüşümsüzdür
• Tanımada kullanılabilecek ölçekler
• Deliryum Derecelendirme Ölçeği
• Hemşire Deliryum Tarama Ölçeği (Nu-DESC)
Deliryum Yönetimi
• Hastada deliryum tanısı kesinleşmiş ise
• Deliryuma neden olabilecek faktörler gözden geçirilmeli
• Ateş, sıvı-elektrolit dengesizliği-enfeksiyon-ilaç yan etkileri gibi
• Saptanan nedene yönelik derhal tedaviye başlanmasını
sağlamak
• Çevresel düzenlemeler yapmak ve destek tedavileri başlatmak
• Aileyle deliryum hakkında konuşmak ve bilgi vermek
Deliryum Yönetiminde Çevresel ve
Destekleyici Müdahaleler
1- Çevresel müdahaleler
• Deliryumu, konfüzyonu ve algısal bozuklukları kötüleştiren çevresel
faktörlerin azaltılması, uygun çevresel koşulların oluşturulması
• Çevrede kişinin tanıdığı, bildiği insanların, nesnelerin, objelerin olması
• Yumuşak ses tonu ve fiziksel temas
• Aşırı duyusal uyarana (ısı, ışık, ses) maruziyetin engellenmesi
• Yatağın ve odanın yerini değiştirmekten kaçınmak gerekir
Deliryum Yönetiminde Çevresel ve
Destekleyici Müdahaleler
2-Destekleyici müdahaleler
• Sıvı-elektrolit, oksijen desteği, idrar-gaita çıkışının sağlanması, yeterli
beslenmenin sağlanması
• Hastanın bilişsel işlevler ve emosyonel açıdan desteklenmesi
• Hasta ailesinin ve yakınlarının deliryum hakkında eğitilmesi ve
desteklenmesi
• Hastanın kognitif işlevlerinin desteklenmesi
• Odaya hastanın görebileceği şekilde saat, takvim yerleştirilmesi, belirli
aralıklarla hastaya zaman, yer ve kişi yönelimini arttıracak şekilde bilgi
verilmesi
Palyatif Bakımda Psikososyal Stresörlerin
Değerlendirmesi
Stres
Termometresi
Palyatif Bakımda Anksiyete
• Yaygınlık %10-30
• Uyum bozukluğu anksiyete ile giden
• Yaygın anksiyete bozukluğu
• Kontrol etmesi zor endişe ve kaygı
• Prognoz, geleceğin belirsizliği
• Tedaviler, rol değişimi
• Ekonomik durum
• Bağımlı olma
Palyatif Bakımda Anksiyete
• Tedavi İlkeleri
• Önce deliryum dışlanmalı, şiddetli anksiyete-panik durumunda ilaç
tedavileri ile birlikte terapiler uygulanmalıdır
• İlaç tedavisi : AD, BZD, düşük doz antipsikotik
• yan etki veya etki etme süresi uzun, bunlar dezavantajları
Palyatif Bakımda Depresyon
1- Depresyonu Önleme
• En iyi önlem: Optimal ve erken başlatılan palyatif bakım
• Diğer önlemler: hastayla açık iletişim kurmak, hastayı her konuda istediği kadar
bilgilendirmek, depresyon açısından risk gruplarını belirlemek
2- Tanıma
• Depresyon için anahtar bulgular: sürekli depresif dd, anhedoni, umutsuzluk, değersizlik,
suçluluk, intihar düşünceleri
• Sözel olmayan işaretler: depresif postür, düz affekt, emosyonel tepkilerde azalma
• Somatik belirtiler başka nedenlerle oluşabilse de tanıda önemli
• Kullanılan ölçekler: HAD, DSM ve ICD depresyon kriterleri
• Tek item: Depresyonda mısınız?
• İki item: 1)Son bir ayda hiç karamsarlık, çökkünlük, umutsuzluk oldu mu?
2)Son bir ayda hiç eskiden zevkle yaptığınız şeylere karşı ilginiz azaldı mı?
İlaç tedavisine başlamak için hastalık belirtilerinin şiddeti ve
süresi değerlendirilmelidir
• Hafif düzeyde depresyon varlığında öncelikle ilaç dışı psikoterapi
girişimleri başlatılmalıdır
Orta-ağır şiddetteki depresyona antidepresan başlanmalıdır
Antidepresan tedavi yanı sıra hasta psikoterapi açısında da
desteklenmelidir
• İlaç tedavisine başlamadan önce veya eşzamanlı ağrı ya da diğer fiziksel
belirtilerin tedavisi başlatılmalıdır
Antidepresan seçimi her hasta özelinde o hastanın depresyon belirti
özellikleri, ilaç etkileşimleri, daha önce kullandığı ve fayda gördüğü
antidepresan olup olmaması, hastanın oral alıp almaması ve hastanın tercihi
gibi faktörlerin incelenmesine göre yapılır
Palyatif Bakımda Psikoterapi
Ciddi tıbbi hastalığı olanlarda psikoterapinin faydaları çoğu kez göz ardı edilmiştir
Bugun gelinen noktada çalışma bulgularının sunduğu kanıtlar bize psikoterapilerin bir çok
psikiyatrik hastalığın tedavisinde etkili olduğunu göstermiştir
Palyatif bakım hastaları için bireysel ve grup terapileri düzenlenebilir Bireysel terapide
psikodinamik yaklaşımı barındıran destekleyi psikoterapiler hastalara yaşamlarının son
dönemlerinde katarsis sağlamaları, çözümlenmemiş çatışmalarını çözümlemeleri ve
bitirilmemiş işlerini tamamlamaları için yardım sunabilir
Dignity Therapy, Meaning-Centered Psychotherapy
Varoluşçu terapiler hayatın son günlerinde yaşanan ızdırabın daha pozitif ve anlamlı bir
perspektiften hasta tarafından nasıl yaşanabileceğini-deneyimlenebileceğini araştırır
TEŞEKKÜRLER
Dr. Özen Önen Sertöz