hücre bölünmesi

HÜCRE BÖLÜNMESİ
*Hücreler nasıl çoğalır?
-Bölünerek
*Bir hücrenin bölünmesi ve bölünme hızı nelere
bağlıdır?
-Hücrenin özelliğine
-Görevine
-Bulunduğu yere
-Yaşama süresine
*Sürekli bölünme özelliğine sahip hücreler nelerdir?
-Kemik iliği hücreleri
-Bağırsak epitel hücreleri
-Embriyo hücreleri
-Epidermis (deri ) hücreleri
*Belli bir dönem sonunda bölünmeyen hücreler
nelerdir?
-Sinir hücreleri
-Retina hücreleri
*Bir hücre ne zaman bölünür?
*Ancak bölünmesi gerektiği zaman
*Tek hücreli canlılarda hücre bölünmesi ne işe yarar?
-Canlının üremesini sağlar
*Çok hücreli canlılarda hücre bölünmesi ne işe yarar?
-Canlının büyüyüp gelişmesine
-Yıpranan dokuların onarılmasına
-Ölen hücrelerin yerine yenisinin yapılmasına
*Bölünme ile oluşan yeni hücreler, tekrardan bölünmeye
ne zaman hazır olur?
-Sitoplazma miktarının artması ve çekirdeğinin yeterli
büyüklüğe gelmesi gerekir.
*Bir hücre bölüneceği zamanı nasıl biliyor?
-Yüzey/hacim oranı bozulduğunda bölünür.
1-Hücre büyüdükçe çekirdeğin hücreyi yönetmesi
zorlaşır.Hücre bölünür.
2-Hücrenin büyümesi, hücrede sitoplazma miktarının
artması ile olur.
-Hücre büyüdükçe hacmi de artar.
-Hücrenin hacmi arttıkça, hücre yüzeyi yetersiz kalır.
-Yani, hücre zarı görevini yerine getiremez duruma gelir.
Hücre bölünür.
*Deney(1):
-İki amip hücresinden birincisi, sitoplazması bölünme
büyüklüğüne erişmeden kesilir.
-Yani hücrenin hacmi sabit tutulur.
-Bu işlemlerin yapıldığı süre boyunca birinci amip hücresi
bölünme geçirmez.
-İkinci amip hücresi ise, bu süre içinde 65 kere hücre
bölünmesi geçirmiştir.
*Deney(2):
-Bir amip hücresi bölünme büyüklüğüne eriştiğinde
sitoplazması kesilerek küçültülür.
-Fakat, hücre bölünme olayını gerçekleştirir.
-Buradan çıkan sonuç; hücre bölünme büyüklüğüne
ulaştığında, çekirdek bölünme emrini verir.
-Bu emir verildikten sonra, sitoplazmanın küçültülmüş
olması uygulamayı değiştiremez.
-Hücrenin bölünmesi kararını veren çekirdektir.
*Eğer hücre kontrolsüz olarak bölünürse ne olur?
-Bu durumda ortaya kanser dediğimiz hücreler ortaya çıkar.
MİTOZ BÖLÜNME
*Mitoz bölünmenin özellikleri
*Hangi hücrelerde görülür?
-Bütün hücrelerde görülür
*Mitoz bölünme sonunda kromozom sayısında değişme
olur mu? (mitoz bölünmenin en önemli özelliği)
-Mitoz bölünme sonunda oluşan hücrelerin kromozom
sayısı ve yapısı DEĞİŞMEZ. Kromozom sayısı ve yapısı
ana hücre ile aynıdır.
* Mitoz bölünmede kromozom sayısının değişmemesini
sağlayan nedir?
-Kromatin iplik (DNA) kendini kopyalar. Bu olaya
“DUPLİKASYON veya REPLİKASYON” denir.
Bölünme sonucunda iki hücreye de aynı sayıda kromozom
gider.
*Mitoz bölünme sonucunda kaç tane yeni hücre oluşur?
- Mitoz bölünme sonucunda kromozom sayıları aynı iki
yeni hücre oluşur.
* Mitoz bölünme sonucunda oluşan hücrelerin yapısı
nasıldır?
-Oluşan hücrelerin yapısı, ana hücrenin tıpa tıp aynısıdır.
-Kalıtsal bilgilerde değişme meydana gelmez.
-Örnek: Karaciğer hücresi mitoz bölünme geçirdiğinde iki
yeni karaciğer hücresi oluşur.
SORU: Mitoz bölünme sonucunda oluşan hücrelerin
genetik yapısı ana hücreye benzemiyor ise bu ne anlama
gelir?
CEVAP: Bu hücrenin mutasyona uğradığını gösterir.
* Mitoz bölünmenin tek hücreli canlılar için önemi
nedir? (Amip, Paramesium, Öglena)
-Tek hücreli canlılar için mitoz bölünme olayı üremedir.
* Mitoz bölünmenin çok hücreli canlılar için önemi
nedir?(İnsan, hayvan ve bitkiler)
-Canlının büyüyüp gelişmesi
-Yıpranan dokuların onarılması
-Ölen hücrelerin yerine yenisinin yapılması mitoz bölünme
ile olur.
-Örnek: Kertenkelenin kuyruğu koptuğunda bir süre sonra
tekrardan oluşmaya başlar. Bunun sebebi kuyruktaki
hücrelerin mitoz bölünme geçirerek yeniden kuyruk hücresi
yapmasıdır.
-Örnek: Anne karnındaki zigot milyonlarca defa mitoz
bölünme geçirerek bir bebeğin oluşumunu sağlar.
* İNTERFAZ (Hazırlık evresi)
-G1 evresi: Protein sentezi ile enzimler üretilir.
- S evresi: Kromatin iplik(DNA) kendini kopyalar. Bu olaya
(DUPLİKASYON= REPLİKASYON) denir.
-Kardeş kromatidler oluşur.
-Kromatidler birbirine sentromerlerle bağlanır.
-Sentrioller kendini eşler.
-G2 evresi :Hücrede ATP üretim hızı, protein sentezi,RNA
aktifliği artar.
*Mitoz bölünme kaç kısımdan meydan meydana gelir?
1)Çekirdek bölünmesi (KARYOKİNEZ)
2)Sitoplazma bölünmesi (SİTOKİNEZ)
* Mitoz bölünme safhalarını aklımızda nasıl tutabiliriz?
- Profesör Mete Ana Telofonda
*Çekirdek Bölünmesi (KARYOKİNEZ) evreleri
nelerdir?
*PROFAZ
-Çekirdek zarı ve çekirdekçik erir.
-Kardeş kromatidler kısalıp kalınlaşarak KROMOZOM
haline gelir.
-Sentrioller kutuplara ayrılmaya başlar. Aralarında iğ
iplikleri oluşmaya başlar
*METAFAZ
-Kromozomlar sentromerlerinden iğ ipliklerine tutunarak
hücrenin ortasına dizilirler.
-Bu evrede bir canlının kromozom sayıları tespit edilebilir.
*ANAFAZ
-Kromozomu oluşturan Kardeş Kromatitler ayrılır ve
kutuplara çekilmeye başlarlar.
-Mitoz bölünme sonucunda birbirinin aynı iki hücre
oluşmasını sağlayan, bu olaydır.
-Çünkü Kardeş Kromatitler duplikasyon ile oluşmuştur.
*TELOFAZ
-Çekirdek zarı çekirdekçik oluşmaya başlar.
-Kromozomlar çözülerek kromatin iplik haline gelir.
- İğ iplikleri kaybolur.
-SİTOKİNEZ OLAYI başlar.
*İnsan ve hayvan hücresinde sitokinez olayı:
-Sitoplazma ortadan boğumlanır ve koparak iki yeni hücre
oluşmasını sağlar.
*Bitki hücresinde sitokinez olayı:
-Hücre ortasında orta lamel oluşur.
-Orta lamel selüloz yapıdadır.
-Glikoz molekülleri golgi organelinde birleştirilip selüloz
haline gelir.
-Orta lamel gelişerek hücreyi ortadan ikiye ayırır.
-Böylece iki tane yeni bitki hücresi oluşmuş olur.
*MİTOZ BÖLÜNME’NİN ÖZELLİKLERİ:
-Bütün hücrelerde görülür.
-Mitoz bölünme sonucu 2 hücre oluşur.
-Oluşan bu iki hücrenin kromozom sayısı ve yapısı
değişmemiştir.
-Kalıtsal özellikler ana hücrenin aynısıdır.
-Mitoz bölünmenin temelinde kardeş kromatidlerin
ayrılması olayı vardır.
-Mitoz bölünme sayesinde bir hücreli canlılarda üreme
meydana gelmiş olur.
Örnek: Amip mitoz bölünme geçirdiğinde iki yeni amip
meydana gelir.
-Mitoz bölünme insan, hayvan ve bitki gibi çok hücreli
canlılarda büyümeyi, yıpranan ve ölen dokuların
yenilenmesini sağlar.
Örnek: Anne karnındaki zigot mitoz bölünme sayesinde
gelişerek bir insan meydana gelmesini sağlar.
Örnek: Ergenlik dönemindeki bir gencin boyunun
uzaması, kemik hücrelerinin mitoz bölünme geçirmesi
sayesinde olur.
Örnek: Elimiz kesildiğinde, kesilen yerdeki deri
hücrelerinin yeniden oluşması, sağlam deri hücrelerinin
mitoz bölünme sayesinde olur.
Örnek: Küçük bir tohumun, kocaman bir ağaç haline
gelmesi mitoz bölünme sayesinde olur.
Örnek: Kertenkelenin kopan kuyruğu mitoz bölünme
sayesinde eski haline gelir.
Örnek: Deniz yıldızı canlısının kopan parçası mitoz
bölünme sayesinde eski haline gelir.
AMİTOZ BÖLÜNME (Gizli Mitoz)
-Bazı basit yapılı tek hücreli canlılarda görülür.
-Çekirdek uzar ve ikiye bölünür.
-Sonra sitoplazma bölünür.
-Kanser hücreleri amitoz bölünme ile çoğalır.
Soru 5: Aşağıdakilerden hangisi mitoz bölünmenin en
önemli özelliğidir?
a) Kromatid oluşumu
b) Kromozom sayısının ve yapısının sabit kalması
c) Kardeş kromatidlerin ayrılması
d) Vücut hücrelerinde meydana gelmesi
e) Bölünme öncesinde DNA nın kendini eşlemesi
*BİTKİ HÜCRESİNDE MİTOZ BÖLÜNME
Normal hücre
İnterfaz
Profaz
Metafaz
Anafaz
*MİTOZ BÖLÜNME İLE İLGİLİ ÖRNEK SORULAR
Soru 1: A canlısının sperm hücresinde 15 kromozom
vardır. Bu canlının deri hücresinde bulunan kromozom
sayısı aşağıdakilerden hangisidir?
a) 15
b) 45 c) 30
d) 60
Cevap:
Sperm Haploit  n = 15
Deri Diploit  2n = 30 olmalıdır.
Telofaz
Soru 2: B canlısının somatik hücrelerinde bulunan
kromozom sayısı 56 dır. Bu canlının mitoz bölünmesinde
kaç tane kardeş kromatid gözlenir?
Cevap:
Somatik hücre  Vücut hücresi  Diploit  2n=56
Kardeş kromatid sayısı = 2n X 2
Kardeş kromatid sayısı = 56 X 2
Kardeş kromatid sayısı = 112
Soru 3: Bir canlının yumurta hücresinde bulunan
kromozom sayısı 24 dür. Bu canlının somatik hücrelerinde
bulunan kromozom sayısı kaçtır?
Cevap:
Yumurta hücresi  Haploit  n=24
Somatik hücre  Vücut hücresi  Diploit  2n=48
Soru 4: Aşağıdakilerden hangisi sadece bitki hücresinin
bölünmesinde görülür?
a) İğ ipliklerin oluşumu
b) Orta lamel oluşumu
c) Sentrozom eşlenmesi
d) Sitoplazma boğumlanması
e) Bölünme sırasında çekirdek zarının kaybolması
-Bitki hücresinde SİTOKİNEZ ile orta lamel oluşur.
-Orta lamelin yapısı selüloz özelliktedir.
-Golgi aygıtı glikoz moleküllerini birleştirerek selüloz
meydana getirir.
İNSAN VE HAYVAN HÜCRELERİNDE MİTOZ BÖLÜNME EVRELERİ
-Örnek hücremizin kromozom sayısı 2n = 4 olsun-Yani, hücre normal durumundayken 4 tane kromatin ipliği vardır.
Normal hücre
İnterfaz
2n =4
MİTOZ BÖLÜNME
Profaz
Metafaz
Anafaz
-Çekirdek zarı ve çekirdekçik erir.
-Kardeş kromatitler kısalıp kalınlaşarak KROMOZOM haline gelir.
-Sentrioller kutuplara ayrılmaya başlar. Aralarında iğ iplikleri oluşmaya
başlar
-Kromozomlar sentromerlerinden iğ ipliklerine tutunarak hücrenin
ortasına (MERKEZE) dizilirler.
-Bu evrede bir canlının kromozom sayıları tespit edilebilir.
-Kromozomu oluşturan Kardeş Kromatitler ayrılır ve kutuplara
çekilmeye başlarlar. (AYRILIRLAR)
-Kutuplara aynı özellikte Kromozomlar gider
-Çünkü Kardeş Kromatitler duplikasyon ile oluşmuştur.
Telofaz
-Çekirdek zarı çekirdekçik oluşmaya başlar.
-Kromozomlar çözülerek kromatin iplik haline gelir.
- İğ iplikleri kaybolur.
-SİTOKİNEZ OLAYI başlar.