Yrd.Doç.Dr. İsmail Hakkı TOMAR Hasan Kalyoncu Üniversitesi Eğitim Fakültesi Kazanımlar Bu üniteyi tamamladığınızda aşağıdaki hedeflere ulaşmanız beklenmektedir: Bilimin ne olduğunu anlayabilme, Bilimin özelliklerini tanımlayabilme, Psikoloji tarihindeki düşünce ekollerini ve psikolojideki spesifik alanları bilme, Eğitim ile Psikoloji arasındaki ilişkiyi açıklayabilme, Eğitim psikolojisinin kullandığı yöntemleri açıklayabilme Bilgi nedir? Bildiğimiz şey • Bildiğimizi sandığımız şey “ Bilgi güç demektir”. F. Bacon Bilgi nedir? • bir gerçeğin veya durumun deneyimiyle kazanılan farkındalık veya aşinalık • belli bir alanda veya toplamda bilinen gerçekler ve malumat • kişinin sorun çözmede ihtiyaç duyduğu uzmanlık ve yetenekler Bilgi • Öğrenme, gözlem ve araştırma yoluyla elde edinilen • İnsan zekası sonucu ortaya çıkan zihinsel ürün • Nesne ve olaylara yüklemler vererek varılan yargı (Sencer, 1981) Niye bilmek isteriz Niye bilmek isteriz? • Evreni kavramak • Kendimiz ile dış dünya arasındaki mesafeyi yok etmek • Tanıdıklık duygusuyla yaşamak • Yaşama anlam katmak • Merak duygumuzu gidermek Niye bilmek isteriz? Yaşamımızı sürdürebilmek Belirsizliği gidermek Korkularımızı yenmek Çevreyi ve olayları denetim altına almak Sorun çözmek Sorun • “Bireyi fiziksel ya da düşünsel yönden rahatsız eden, kararsızlık ve birden çok çözüm yolu olasılığı görünen her durum” Neyi bilmek isteriz? Akla gelebilecek her şeyi Nasıl biliriz? Nasıl biliriz? Bilimsel bilgi (Akıl yolu ile sebep-sonuç ilişkisi) Sanatsal bilgi (Duyuların kullanımı) Sezgisel bilgi (Bilimsel bilgi ile sanatsal bilgi arasında bağ kurar) Akıl Duyu organlarımız aracılığıyla gelen sayısız uyaranı, karmakarışık bir durumdan kurtarıp düzene koymak Nesneleri ve olayları birbiriyle karşılaştırmak, bunların birbirine uyan ve uymayan yönlerini bulmak ve aralarındaki benzerliklere veya farklara göre onları sınıflandırmak Bilmenin düzeyleri • • • • • • • • Farkında olma Anımsama / Çağrıştırma / Hatırlama Tanıma Yorumlama Açıklayabilir olma Kanıtlayabilir olma Hakkında konuşabilme Yerine getirebilir/yapabilir olma Bilgi döngüsü Sor Yap Yanıtla Bil BİLMENİN YOLLARI “Her işin esas hedefine kısa ve kestirme yoldan varmak arzu edilmekle beraber, yolun kabul edilebilir; mantıki ve özellikle ilmi olması şarttır.” Mustafa Kemal ATATÜRK Bilme Yolları: Duyularımız aracılığıyla deneyimlediklerimiz (Hissetme) Kendimiz dışındaki diğer kişilerle görüş birliği (bilgiyi başkalarıyla paylaşma) Uzman görüşü Mantık BİLİMSEL YÖNTEM (Büyüköztürk ve diğ., 2009) BİLİM Evreni tanımak, gerçeği bulmaktır. Olgular(gerçekler) hakkında bilimsel yöntemlerle elde edilmiş doğrulanabilir bilgilerdir. Geçerliği kabul edilmiş sistemli bilgiler bütünüdür (Karasar, 2009). Bilimin kendine özgü en temel özellikleri Deneysel olması Kurduğu yöntemlerle sadece bulgulara nasıl ulaşılacağını değil, diğer bilim adamlarına da bunları tekrar edebilmesi olasılığını sunmasıdır (Büyüköztürk ve diğ., 2009). Bilimin Özellikleri… Olgusaldır Bilim herkesçe gözlenebilir gerçeklere dayalıdır. Sistemlidir Bir dizi olguyu belli bir sistem, bütünlük içinde açıklar. Akılcıdır Açıklamaları akla uygundur. Genelleyicidir Tek tek olayları açıklayıcı değil, onları da içerecek genellemeler biçimindedir. Evrenseldir Her gelişmişlik aşamasında yer ve zamana göre değişmeyen türde ilişkileri içerir. Birikimlidir Bir birikimin sonucudur. Her yeni katkı öncekilerle bütünleşerek gelişir. Kayıtlıdır Bilimin amaçlara ulaşabilmesi için kaydedilme zorunluluğu vardır.. Sağlam fakat göreli bir bilgidir. Mutlak doğruluk ve yanılmazlık yerine, gerçeğe, geçici doğrular ile yaklaşmak vardır , sonuçlar geçerlilik olasılığı yüksek genellemelerdir. BİLİMİN İŞLEVLERİ Anlama: Birtakım olayların ne olduğunu ve nasıl olduğunu, Ne? Nasıl? Açıklama: Olayların nedenlerini açıklamaya çalışır. Niçin? Kuramlar Yordama: Var olan durumları göz önünde bulundurarak hazır bulunmayan durumları kestirmeye çalışır. Kontrol: Olayları kontrol etme yollarını gösterir (Bacanlı, 2007). Anlama Açıklama Yordama Kontrol Bir düşünme yöntemi olarak bilim • Denetimli gözlem ve gözlem sonuçlarına dayalı mantıksal düşünme yolundan giderek olguları açıklama gücü taşıyan hipotezler (açıklayıcı genellemeler) bulma ve bunları doğrulama yöntemi GERÇEK DÜNYA Gözlem/Deney TEORi Yasa Kuram Değişken Değişken Nedensellik Bilim Bilimler İNSAN BİLİMLERİ Sosyoloji Psikoloji Antropoloji Din Bilimleri İktisat … DOĞA BİLİMLERİ Fizik Kimya Biyoloji Coğrafya Astronomi Jeoloji … FORMEL BİLİMLER Matematik Mantık … Bilimsel düşünce “Bilim temeline dayanan, özgür, eleştirici, araştırıcı ve bağımsız düşünce” (Türkçe Sözlük) “Yaratıcı, sistemli ve problem çözmeye yönelik amaçlı düşünce” (Kaptan, 1977, s. 2) Bilimsel Tutum ve Davranışlar • • • • • • • • • Açık fikirli olmak Karşı görüşlerde mantık arayabilmek Kuşkucu olmak Düşünce ve gözlemlerinde bağımsız kalabilmek Kanıt için kararı erteleyebilmek Ölçütlü düşünüp karar verebilmek Çalışmalarında sebatlı ve özenli olmak Bağıntılı düşünebilmek Yanılabileceğini düşünerek alçakgönüllü olmak ve yargılarında olasılığa yer vermek (Karasar, 1998) PSİKOLOJİNİN TANIMI VE ALT DALLARI Psikoloji Nedir? İnsan davranışları ve bu davranışlar altında yatan asıl nedenleri bulmaya çalışan bilim dalıdır. Bu gün psikoloji kendine özgü yöntemleri ve inceleme alanı insan olan, diğer bilim dallarıyla ilişkili ve kendi içinde alt dallara ayrılmış bir disiplindir. Psikolojinin Alt Dalları Psikoloji insan davranışlarıyla ilgilendiğinden insanın olduğu her alanda psikolojinin varlığından söz edebiliriz. Psikolojinin bir alanla ilişkilendirilmesi sonucu ortaya çıkan alanlara psikolojinin alt dalları denir. Amaç psikolojinin bulgularının ilgili alanda daha işlevsel kullanılmasını sağlamaktır Deneysel Psikoloji: İnsan davranışlarını laboratuar ortamlarında inceleyerek, davranışın temel ilkelerini bulmaya çalışır. Özellikle algı, öğrenme, motivasyon ve davranışın fizyolojik temelleri üzerinde durur. Klinik Psikoloji: Daha çok gözlem, mülakat ve test tekniklerini kullanarak bireylerde görülen davranış bozukluklarının tedavisine çalışır. Psikiyatristler ilaçla tedavi üzerinde yoğunlaşırken, klinik psikologlar daha çok psikoterapi üzerinde ve beraber çalışırlar. Sosyal psikoloji: İnsan davranışlarını etkileyen sosyal çevreyle ilgilenirler. Sosyal gruplarda meydana gelen kişiler arası etkileşimler, tutumların ölçülmesi, değerlerin araştırılması gibi çeşitli konular üzerinde durur. Danışmanlık Psikolojisi: Danışmanlık psikolojisi daha hafif düzeydeki duygusal, kişisel, uyum vb. konularla ilgilenen bir alandır. Her düzeydeki Eğitim Öğretim Kurumunda öğrencilerin bireysel sorunları, eğitim-öğretime ve geleceğe ilişkin sorunlarıyla ilgilenir. Endüstriyel Psikoloji : İş veriminin artırılması, personel seçimi, çalışanların psikolojik problemleri, çatışmaları, uyumları vb. gibi konularda çalışmalar yapar. Eğitim Psikolojisi Eğitim psikolojisi, insan zihin ve davranışlarının eğitim süreciyle ilişkili olarak incelenmesidir. Psikolojinin insan gelişim ve öğrenmesine ilişkin bulgularının eğitime uygulanmasıdır. Eğitim Psikolojisi Eğitim Psikolojisi ,insanların gelişim özelliklerini ve öğrenme ilkelerini inceleyerek,eğitim ortamlarını etkili bir biçimde düzenlemeyi ve eğitim-öğretimi verimli biçimde gerçekleştirmeyi amaç edinen uygulamalı bir bilim dalıdır. EĞİTİM PSİKOLOJİSİNİN ALT DALLARI 1-Gelişim Psikolojisi: İnsan davranışlarında doğumdan ölüme kadar tüm yaşamı boyunca gözlenen biyolojik ve psikolojik değişiklikleri inceler. 2-Öğrenme Psikolojisi: Bireyde öğrenmenin nasıl gerçekleştiğini açıklamaya çalışan, Öğrenme sürecini ve bu süreçte meydana gelen öğretim modellerini , yaklaşımlarını ve ilkelerini inceler. PSİKOLOJİ AKIMLARI KURAM VE TEMSİLCİLERİ TEMEL ÖZELLİKLER İnsan YAPISALCILIK W. Wundt davranışını kontrollü koşullarda gözlemlemeye yönelik çalışmalar yapmıştır. İnsan zihni çeşitli bilinç öğelerine ayrılır.Psikolojinin amacı bilinç öğelerini birleştirmek ve çözümlemektir Bilinci çözebilmek için içebakış yöntemini kullanılmıştır İçsel duygular, sezişler ve düşünceler üzerine odaklanılmıştır İlk psikoloji laboratuarını kurmuştur. PSİKOLOJİ AKIMLARI KURAM VE TEMSİLCİLERİ TEMEL ÖZELLİKLER Yapısalcı İŞLEVSELCİLİK W. James, J. Dewey akımı yetersiz bulmuştur. Darwin'in Evrim kuramını dayanak alarak İnsan Davranışlarını açıklamıştır. Temel olarak Yapısalcıları gibi Zihnin Yapısı üzerinde değil, zihnin ve davranışın işlevleri üzerinde durmuşlardır. Onlara göre Kişilik ve Davranış çevreye uyum sürecidir. Algılama, düşünme, duygularını ifade ve öğrenme gibi içsel yaşantıların, günlük hayatta karşılaşılan problemlerin çözümündeki etkisini ve işlevlerini açıklamaya çalışmıştır. PSİKOLOJİ AKIMLARI KURAM ve TEMSİLCİLERİ TEMEL ÖZELLİKLER Yapısalcılığı DAVRANIŞÇILIK Watson (Kurucu) Pavlov Thorndike Skinner j. Locke Gutheri yetersiz bulmuş, sezgi, duygu ve düşüncelerin gözlenemeyeceğini iddia ederek içe bakış yöntemini reddetmiştir. Psikolojinin gözlenebilen ve ölçülebilen davranışlar üzerinde çalışması gerektiğini açıklar Davranışın niçin olduğuna değil nasıl olduğuna önem vermiştir. Çevredeki uyarıcı koşullara önem vermiş ve uyarıcı-tepki ilişkisine göre davranışı açıklamaya çalışmışlardır. ABD de başlayan bir akımdır. PSİKOLOJİ AKIMLARI KURAM ve TEMSİLCİLERİ TEMEL ÖZELLİKLER Freud PSİKOANALİTİK S. Freud Erikson davranışın sebebini bilinç dışı etkinlikler açısından ele almıştır. İki temel içgüdünün insan davranışını etkilediğini belirtir. Bunlar cinsellik ve saldırganlıktır. Erikson sadece biyolojik etmenler değil sosyal çevreninde etkisi üzerinde durmuştur. PSİKOLOJİ AKIMLARI KURAM ve TEMSİLCİLERİ TEMEL ÖZELLİKLER Davranışları BİLİŞSEL Gestalt ekolü Kofka-Köhler Wertheimer – Piaget- Bruner Asubel zihinsel süreçler olarak ele almışlardır; İlgi, Algı, Düşünme, Kavrama gibi süreçlere yer vermişlerdir. "Bütün, kendisini oluşturan parçalarının ve öğelerin toplamından daha farklıdır (büyüktür)" ilkesini geliştirmişlerdir. Bilişsel psikologlar, Davranışçıların kabul ettiği gibi bireyi "Etkiye Tepki Veren" edilgen-pasif bir varlık olarak değil; uyarıcıları seçerek algılayan, işleyen ve anlamlandıran etken bir katılımcı olarak görür. PSİKOLOJİ AKIMLARI KURAM ve TEMSİLCİLERİ TEMEL ÖZELLİKLER yaklaşımın aksine insanı tehlikeli bir varlık olarak değil de değerli olduğunu ve doğasının iyilik temelleri üzerine kurulu olduğunu düşünmüşlerdir. Davranışın temelinde ihtiyaçların olduğunu düşünmüşlerdir. Birey kendisini gerçekleştirmeye çalışan bir varlıktır. Bireyin kendi seçimlerinin önemine vurgu. Bireyde algılama ve benlik kavramı üzerinde durur Psiko-analitik HÜMANİST (İNSANCIL) A.Maslow Rogers Kohlberg PSİKOLOJİ AKIMLARI KURAM ve TEMSİLCİLERİ TEMEL ÖZELLİKLER NÖROBİYOLOJİK Davranışların W. James Hebb incelenmesini, sinir sistemi ve beyin hücreleri (nöronlar) arasındaki sinaps bağlarına göre ele almışlardır. Sinir sisteminin davranış, duygu ve düşünceleri anlamada önemli rol oynadığını öne sürer. Beyin incelemelerinin ağırlık kazandığı yaklaşım Biyoloji ve Tıp alanına yakın bir Psikoloji yaklaşımıdır. Eğitim Psikolojisinin Kullandığı Başlıca Yöntemler 1-Gözlem Gözlem kendiliğinden oluşan ya da bilinçli olarak hazırlanan olayları, belirdikleri sırada sistematik ve amaçlı bir biçimde incelemektir. Gözlem bilimsel yöntemin her aşamasında baş vurulan bir araçtır. Doğal ve Sistematik olmak üzere ikiye ayrılır. a) Doğal Gözlem: Olayları kendi doğal şartları içinde müdahale etmeden gözlemektir. Belirli bir tekniğe dayanmaksızın tesadüflere bağlı olarak yapılır. Çok zaman alması, değişkenleri kontrol etme güçlüğü olumsuz yanları olarak söylenebilir. b) Sistematik Gözlem: Bu yöntemde, davranışlar araştırıcının belirlediği şartlar içinde gözlenir. Gözlem yapılırken standart gözlem araçları ve yöntemleri kullanılır. Bu gözlemde araştırıcı doğal gözlemde olduğu gibi her davranışı değil, sadece ilgilendiği davranışları gözler. 2. Korelasyon Yöntemi Korelasyon herhangi iki değişken arasındaki ilişkiyi ifade eder. Korelasyonda tek bir gruba ait iki ayrı puan dizisinin olması gerekir. Korelasyon katsayısı +1 ile –1 arasında bir değer alabilmektedir r= 0,00 ilişkinin yokluğu r= 0,50 orta düzeyde olumlu ilişki r= 1,00 tam ve artan bir ilişki r=-1,00 tam fakat azalan bir ilişki Zeka mutluluk Başarı sigara cimrilik şişmanlık Korelasyon: İki değişken arasındaki ilişkidir. Örnek: Uyum düzeyi ile akademik başarı arasındaki ilişkiyi araştıran bir araştırmacı uyum düzeyi ile akademik başarı arasındaki Korelasyon katsayısını r= 0,89 ise… Bunun anlamı aşağıdakilerden hangisidir? Uyum düzeyi artıkça başarı da artmaktadır. 3. Deneysel Yöntem Değişken gözlenebilen ve farklı değerler alabilen özelliklerdir. Ağırlık, cinsiyet, yaş ve boy gibi özellikler buna birer örnektir. Değişkenler bağımsız ve bağımlı olmak üzere iki gurupta toplanabilir. Bağımlı-Bağımsız Değişken: Bağımsız Değişken: Hiçbir şeye bağlı olmadan araştırıcı tarafından değiştirilebilen ve bağımlı değişkendeki değişikliklere neden olduğu kabul edilen değişkendir. (Neden) Bağımlı Değişken: Bağımsız değişkendeki değişmeye bağlı olarak durumu değişen değişkendir.(Sonuç) Başka bir ifadeyle bağımsız değişken etkileyen, bağımlı değişken ise etkilenen değişkendir. Kontrol Değişkeni: ÖRNEK Eşit düzey zeka seviyesine sahip olan öğrencilerle yapılan bir deneysel çalışmada öğrencilerin ders çalışma süreleri arttıkça başarı düzeylerinde de artış yaşandığı gözlemlenmiştir. Bu araştırmadaki Bağımsız değişken …… Bağımlı değişken….. Kontrol değişkeni….. Der bitmiştir SORULARINIZ?????