Planlı Gelişme (1960

PLANLI GELİŞME:
İTHAL İKAMECİLİK
1963-80
Not: Bu sununun hazırlanmasında büyük oranda;
“Kepenek, Y., Yentürk, N. (2009), Türkiye Ekonomisi, Remzi
Kitapevi.” ‘den faydalanılmıştır.
GİRİŞ
 1950lerin
sonu: dış ödeme güçlüğü, %25
enflasyon
 1960 darbesi
 "Bilinçli" ithal ikamecilik: dışalım yerine
yerli üretim
 Kalkınma planları: planlı ekonomi
 Devlet temel büyümeyi hedefliyor,
hangi sektörün ne kadar büyümesi
gerektiği, ne kadar dövize ihtiyacı
olduğu vs.
2
GİRİŞ
3
NEDEN PLANLAMA?



Sivil-asker bürokrasi
 Gelir kaybına uğramış
 Güçlenen ve siyasi etkinliği artan büyük toprak
sahiplerinden ve ticari sermayeden rahatsız
 Planlama, bürokrasiyi ekonomik ve siyasi olarak
güçlendirecek
Sanayi sermayesi
 Sanayiye daha çok kaynak istiyor
 Genişlemiş ve dış rekabete karşı korunmuş bir iç
pazar
Dış çevreler
 Borç veren uluslararası sermayenin talebi:
güvenilirlik, açıklık, istikrar
 Gelişmiş kapitalist ülkelerde borç verilebilecek atıl
fonlar
4
İLK 4 PLAN VE ORTAK ÖZELLIKLERI:
 I.BYKP
1963-67
 II.BYKP 1968-72
 III.BYKP 1973-77
 IV.BYKP 1979-83
 Ortak Özellikler:



Üretim yapısını veri/kısıt alıyor
Temel amaç: büyüme
Sanayileşmeye öncelik, ama teknoloji ve ölçek
detayları yok


“Nasıl olursa olsun yerli üretim”: Devrim otomobili
Uzun dönem stratejisinin parçası
5
DEVRİM OTOMOBİLİ
http://devrimotomobil.com/intro.php
http://video.yahoo.com/watch/3140551/8911741
6
TÜRKİYE’ DE YAPILAN İLK OTOMOBİL:
DEVRİM OTOMOBİLİ
Ordunun cadde binek ihtiyacını karşılayacak bir
otomobil tipinin geliştirilmesi “ görevinin TCDD
İşletmesine verildiği ve bu amaçla 1.400.000 TL
ödenek ile…
 1961 yılında Eskişehir Demiryolu Fabrikalarında
dökümhane olarak yapılıp kullanılmayan bir bina
(bugünkü TÜLOMSAŞ)’da…
 1961 yılında 4 adet üretilen DEVRİM
Otomobillerinden sadece birisi günümüze
ulaşmıştır. TÜLOMSAŞ Müzesi bahçesinde, özel
olarak yapılan camlı garajda muhafaza edilen
DEVRİM Otomobili halen çalışır durumdadır.

7
DEVRİM OTOMOBİLİ’NİN HAZİN SONU

29 Ekim sabahı, Devrimler motosikletli oldukça kalabalık
bir trafik ekibinden oluşan eskortun arasında yola çıktı.
Çıktı ama, eskorttakiler, benzin alma işinden haberleri
olmadığı için, Mobil’ e uğramadan yola devam ettiler.
Meclis’ in önüne gelindiğinde durum anlaşıldı, acele
getirilen benzin 1. Arabaya kondu. 2 numaraya konacağı
sırada Cemal Paşa Meclis’ in önüne gelmiş ve
Anıtkabir’e gitmek üzere 2 numaralı Devrim
Otomobiline binmişti. Yola çıkıldı. Fakat 100 m. kadar
sonra motor öksürerek durdu. Cemal Paşa’ nın “ Ne
oluyor ? “ sorusuna direksiyondaki Yüksek Mühendis
Rıfat Serdaroğlu “Paşam, benzin bitti” cevabını verdi.
Paşa’ dan özür dilenilerek 1 numaralı Devrim’ e geçmesi
rica edildi. Buna uyan Cemal Paşa Anıtkabir’ e bu
otomobil ile gitti. İnerken ünlü “ Batı kafasıyla
otomobil yaptınız ama, doğu kafasıyla benzin
ikmalini unuttunuz ” sözlerini söyledi.
8
ANA KARAKTERİSTİK ÖZELLİKLERİ
OTOMOBİLİN AĞIRLIĞI
1250 kg
UZUNLUK / GENİŞLİK / YÜKSEKLİK
4500/1800/1550 mm
MOTOR TİPİ
A4L
MOTOR DEVRİ
3600 d/dk
SİLİNDİR SAYISI
4
SİLİNDİR ÇAPI
81 mm
STROKE
100 mm
SİLİNDİR HACMİ
2070 cm 3
KOMPRESYON
6.8/1
GÜÇ
50 hp
KARAKTERİSTİK
4 Zamanlı, Su Soğutmalı Yandan
Supaplı, Basınçlı Yağlama
İMAL TARİHİ
1961
İMAL YERİ
ESKİŞEHİR DEMİR YOLU FAB.
İMAL SÜRESİ
4.5 Ay
ÜRETİM SAYISI
4
9
http://www.devrimotomobil.com/
İTHAL İKAMECİ SANAYİLEŞME (1)
 Dışa
açık dönemde ithalat patlaması
yaşandı.
 İİS ile daha önce ithal edilen ürünlerin
yerli üretimi amaçlandı
 Araçlar:

İthalat kısıtları: vergi, kota ve yasaklar.
Önce dayanıklı tüketim malları sonra teknolojik ve
ara ürünler için konuldu.
 Toplam ithalat artıyor ama kompozisyonu değişiyor.




Yatırım-kredi ve diğer teşvikler
Aşırı değerli TL: sabit döviz kuru TL/$=8
(1960-70 arası ortalama); TL/$=14 (1971-75
arası). Döviz bulundurmak yasak. İhracatçıyı
cezalandırıyor.
Yüksek iç talep: ihracat da engellendiği için iç
talep önemli. Yüksek işçi ücretleri...
10
İTHAL İKAMECİ SANAYİLEŞME (2)
 İthalatın
artması ihracatın bu kur
politikası ile cezalandırılması => dış
açık sorunu
MB 1970’lere kadar büyük ölçüde dış
kaynakla finanse ediliyor;
 1973-78 arası Almanya’daki işçilerin
transferleri yardımcı oluyor.
 Sonra “70 cente muhtaç olunuyor”

(70’li yılların ikinci yarısında yaşanan, dış ticaret
açığındaki artış ve büyük döviz dar boğazını anlatan
deyim.)
11
İİS DEĞERLENDİRMESİ
Olumlu
Olumsuz
Sanayileşme
Dış açık
Sanayi işçisi
Rekabet yok: içte ve dışta
Yüksek iç denge
Kalitesiz mal
Döviz tasarrufu
Küçük ölçek, yüksek maliyet
İthalata bağımlılık
İhracatın caydırılması
12
1. BEŞ YILLIK KALKINMA PLANI
1963 – 1967 (1)
 Yıllık
%7 büyüme
 Diğer değişkenler buna bağlı ve/veya soyut
temenni
 Dış ödeme dengesi

gerçekleşen daha büyük açık
 İstihdam



kentleşmeyi yavaşlatma
tarım bölgesinde tarım dışı iş
yatırım politikasında bu yönde hedef yok
 Tarım
ve sanayiinin dengeli büyümesi
13
1. BEŞ YILLIK KALKINMA PLANI
1963 – 1967 (2)
Temenniler:
 Nitelikli işgücü
 Sosyal adalet
İşsizlik sigortasi, tarımda sosyal güvenlik vb.
"özlem"ler
 Ama: Tarım, vergi ve KİT reformu görüsme dışı

14
2. BEŞ YILLIK KALKINMA PLANI
1968 – 1972 (1)
 Büyümede
sanayi sürükleyici (IKP’den
1.farkı)
 Kamu üretiminde ara ve yatırım mallarına
yönelim
 İthal ikameciliğinde dayanıklı tüketim
mallarına yönelen 2. aşama
 Özel ve yabancı sermaye

Üretim teknolojisi ve nitel sorunlar tartışma dışı
 Kentleşme
itici güc (IKP’den 2.farkı)
ucuz işgücü arzı
 iç pazarın genişlemesi

15
2. BEŞ YILLIK KALKINMA PLANI
1968 – 1972 (2)
 Tasarruf
"yetersizliği"– dış ödeme
sorunu ilişkisi??

yetersiz tasarruf ve karlı yatırım alanı
yetersizliği??
 Eleştiri:
Kısa dönemde daha karlı konut, ticaret,
arsa ticareti, ulaşıma yönelim
 Tasarrufların üretim dışı kullanımı

16
2. BEŞ YILLIK KALKINMA PLANI
1968 – 1972 (3)
 Dış ticaret açığı
 ithalat sınırlı 
 ithalat sınırlı

üretim sınırlı  ihracat sınırlı
Kısır döngüden kurtulmak icin özel
girisimciliği özendirmek (piyasaya
güvenmemek)





yatırım malı ithalatinda vergi indirimi /
muafiyeti
yatırıma gidecek kazançlarin %80 oranında
vergi dışı tutulması
ihracat primleri
hızlandırılmış amortisman
bütçeden ödünç verme
 İllerin
gelişme düzeyine göre farklılaşan
teşvikler
17
3. BEŞ YILLIK KALKINMA PLANI
1973 – 1977
 Toplumsal-siyasi
bunalım ve 12 Mart
1971 askeri darbesi
 Niteliksel gelişme anlayışı ve AET ile
ilişkiler



1995 Gümrük Birliği hedefi
yatırımların büyük ölçekli olması
kamu kesimi öncülüğü, ama özele karşı bir
nitelikle değil
 Fedakarlık

vurgusu
işçi haklarının sermaye birikimini
sınırlandırdığı yakınması
 Tasarrufların
arttırılması
18
4. BEŞ YILLIK KALKINMA PLANI
1979 – 1983 (80’DE KESİNTİ) (1)
 Önceki
dönem

Geleneksel dış ödeme sorunları ve enflasyon








bunalımlardan daha ağır bir
(1978 enflasyonu %52.5)
+1974 petrol krizi
+dünyada ekonomik bunalım
İthalat artıyor, ihracat sınırlı
İmalat sanayinde rekabet gücü sınırlı + ithalat
bağımlısı
İthalat kısıtı sanayi üretimini durduruyor
Yurtdışına işgücü gönderilmesi durdu
İşsizlik artıyor
19
4. BEŞ YILLIK KALKINMA PLANI
1979 – 1983 (80’DE KESİNTİ) (2)
Dışa açılma özlemi
 AET’ye üyelik kaygısı yerine çoklu ilişkiler
 Temenni: büyümenin daha adil bölüşümle
sağlanması

Kırsal kesimin pazara açılmasının tamamlanması
 Sınai mülkiyetinin yaygınlaştırılması


Dış ticaret ve bankacılık kesimindeki birikimin
sanayiye aktarılması

Somut öneriler yok
20