çocuklar için doğru olanı yapmak
advertisement
Çocuklar İçin Doğru Olanı Yapmak: Çocuk hakları programlaması için uygulayıcı rehberi Çocuklar, aileleri ve toplulukları için olumlu ve kalıcı değişimlerin yaratılmasını en etkili yolu çocuk hakları temelli yaklaşımların benimsenmesidir. Elinizdeki bu rehber, Çocukları Kurtarın’ın dünya çapında edindiği deneyimlerden yola çıkarak, kalkınma ve insani yardım çalışanlarının çocukları ve onların haklarını programlarının merkezine koymalarını kolaylaştıracak fikir ve araçlar sunar. Sade bir dille yazılmış olan Çocuklar için Doğru Olanı Yapmak, programlama döngüsünün kilit aşamalarını çocuk hakları bakış açısı ile ele almaktadır. Atılması gereken pratik adımları ortaya koyar, sık sorulan soruları ve kaygıları cevaplar ve baştan sona alan çalışmaları ile zenginleştirilmiştir. Ekteki CD ROM’da ise başka araçlar ve yararlı malzemeler sunulmuştur. “Bir rehberden beklenen her şey burada var ve Everychild ülke programları ve ortaklarının bu rehberden çok çeşitli şekillerde faydalanacaklarından eminim.” Ruth Steele, Everychild. Çocuklar için Doğru Olanı Yapmak Çocuk hakları programlaması için uygulayıcı rehberi Uluslar arası Çocukları Kurtarın İttifakı, 28 ülkeden üyeleri ve 100den fazla işlevsel programı ile dünyanın önde gelen çocuk hakları örgütüdür. Çocuk hakları için mücadele etmekte ve dünya çapında çocukların hayatlarında kalıcı iyileştirmeler sunmaktayız. İçerik Önsöz 1 v Önsöz 2 vii Teşekkür ix Kısaltmalar x 1 Giriş 1 2 Çocuk hakları programlaması 4 3 Çocuk hakları durum analizi 21 4 Programın planlanması 40 5 İzleme, değerlendirme, öğrenme ve geri besleme 54 6 Ortaklar ve çalışma ilişkileri 71 7 Çocuk hakları savunmacılığı 86 8 Çocuk hakları programlaması ve acil durumlar 104 9 Hak temelli bir örgüt olmak 129 Terimler 143 Önsöz1 1989 yılında Birleşmiş Milletler Genel Kurulu Çocuk Hakları Sözleşmesini (BMÇHS) kabul ettiğinde ve Üye Devletler tarafından onaylama süreci başladığında, dünya çapındaki kamu kurumları, toplum ve çocuklar arasındaki ilişkinin kalitesi konusunda yeni bir tarihi döneme girdik. Bu Sözleşme iki temel öncüle dayanan yeni bir toplumsal kontrata hayat verdiçocukların haklar konusunda etkin birer özne olarak tanınması ve Birleşmiş Milletler aracında hükme bağlandığı gibi, taraf devletlerin bu hakların tam olarak uygulanması için gerekli koşulları sağlamak konusunda devredilemez sorumlulukları olduğu. Bu yolculuk sırasında- ekonomik, kültürel, toplumsal ve diğer çeşitli bağlamlarda, ciddi çatışma altındaki bölgeler dahil olmak üzere, ulusal ve uluslar arası düzeyde örgütlü sivil toplumun başı çekmesi ile Sözleşme yeni yasalara eklemlenmiş ve anlaşmalar ve doktriner tanımlara girmiştir. Esasında Birleşmiş Milletler Çocuk Hakları Komitesi’nin oluşturduğu evrensel izleme sistemi gözlem ve önerileri ile Sözleşme’nin hüküm ve ilkelerinin uygulanışını arttırmak için çabaların yoğunlaşması gereğini vurgulayarak bu yolculukta taraf devletlerin yanında olmuştur. Uluslar arası Çocukları Koruyun İttifakı diğer uluslar arası sivil toplum örgütleri ile birlikte, bu süreçte araştırılan farklı yolları geliştirmiş ve geliştirmeye devam etmektedir. Aynı zamanda, son birkaç yılda, Çocuk Hakları Sözleşmesi’nin meşruiyetinin- diğer insan hakları anlaşmalarında olduğu gibi- devletlerin politika yapma yaklaşımlarında hak temelli yaklaşımlar izleme ● Çocuklar için Doğru Olanı Yapmak kapasitelerine bağlı olduğunu fark etmiştir. Birçok farklı girişim aracılığıyla İttifak, stratejik olarak dünyanın farklı yerlerinde ve farklı toplumsal düzeylerde kabul edilebilecek bir kavramsal gündem geliştirmeye yönelik çalışmıştır. İttifak bu yayın ile, çocuk haklarının korunması politikalarına olan taahhüdünü tekrar teyit etmekte ve bu yönde gerçek adımlar atılmasına ihtiyaç olduğun, çocuk hakları temelli kamu politikası programlamasının uygulanması üzerine bir rehber biçiminde dikkat çekmektedir. Şüphesiz ki, ittifakın kendi deneyimleri ile zenginleştirilmiş olan ve geniş bir olası uygulama senaryosu çeşitliliğini göz önüne alan bu rehber, BMÇHS’ni retorik ve hak temelli yaklaşımlara sahte bir bağlılıktan çıkarıp, daha uygulamaya dönük bir düzeye, dünya çapında çocuk ve ergenlerin haklarını garanti altına alacak politikaları doğrudan etkileme düzeyine çıkarma yönünde büyük bir teşvik sunmaktadır. Uluslararası, bölgesel ve ulusal kurumların çocuk haklarını geliştirmesi ve korumasının esas olduğu bir bağlamda, Çocukları Kurtar İttifakı’nın bu yayını BMÇHS’nin uygulanması ile ortaya çıkacak yeni sorunlara yönelerek, çocuk hakları tarihindeki bu yeni döneme özellikle önemli bir katkı sunmaktadır. Dr Norberto I Liwski Eski Üye BMÇHS Komitesi Önsöz 2 Çocuk haklarının gerçekleşmesi mücadelesi Çocukları Kurtarın’ın misyonunun kalbinde yatar. Çocukların aç kalmaya devam ettiği, engellenebilir hastalıklara maruz kaldığı, istismar edildiği ve sömürüldüğü ve eğitime erişimlerinin engellendiği bir dünyada, Çocukları Kurtarın çocukların hayatlarına mümkün olan en iyi başlangıcı yapmaları ve haklarının evrensel olarak tanınması için çalışmaktadır. Çocukları Kurtarın’ın yaptığı her işin altlığını BM Çocuk Hakları Sözleşmesi (BMÇHS) oluşturur. Devletlerin büyük çoğunluğu tarafından onaylanmasıyla Sözleşme çocuk hakları ve yaşamlarının iyileştirilmesi konusunda dünya çapında yenilenmiş bir sahiplenme yaratmıştır. Dolayısıyla, Çocukları Kurtarın gelişiminde ve insani çalışmalarında çocuk hakları programlaması yaklaşımını benimser. Bu yaklaşımın dayandığı kavramlar el kitabımız olan Çocuk Hakları Programlaması: Programlamaya Hak Temelli Yaklaşımlar Nasıl Uygulanır’da ortaya konmuştur. Ancak, çocuk haklarına dayanan yaklaşımların sistematik olarak uygulanması ihtiyacı gittikçe artan bir biçimde kabul görse de, kavramsal anlayıştan uygulamaya geçişin zor olduğu görülmüştür. Uygulama halen parçacıkdır ve sistematik değildir. Bu uygulayıcı rehberi el kitabımızı tamamlamakta ve birçok açıklama, araç, kontrol listesi, alan çalışması, program örneği ve kilit başvuru kaynakları içermektedir. Bunların büyük bölümü kendi küresel deneyimlerimizden alınmıştır. Çocuk hakları ● Çocuklar için Doğru Olanı Yapmak programlamasının uygulayanlar için daha önce işe yarayan uygulamaları sunmakta ve tekrar tekrar ortaya çıkan bazı soruları cevaplamaktadır. Kalkınma ve insani program uygulayıcıları bir çocuk hakları gerçekliği yaratmaya davet ediyoruz. Çocuk hakları programlamasını gündelik işlerinizden biri haline getirin. Lütfen bu araçları kullanın, değiştirin ve yeni araçlar geliştirin. Sizin deneyimlerinden öğrenmeye ihtiyacımız var. Lütfen bunları belgeleyin ve bizimle paylaşın. Birlikte, çocuk hakları programlamasında tüm çocuklar ve gençler için gerçek ilerleme yakalayabiliriz. Barry Clarke Başkan, Uluslar arası Çocukları Kurtarın İttifakı Teşekkür Bu rehber Çocukları Kurtarın ÇHP-PDA (Çocuk Hakları Programlaması Profesyonel Değişim Ağı) tarafından geliştirilmiştir. Proje ağı temsilen Duncan Trotter tarafından koordine edilmiş, malzemelerin çoğu serbest danışman Amanda Harding tarafından bir araya getirilmiştir. Ayrıca Çocukları Kurtarın programları ve bürolarından deneyimlerini bizimle paylaşarak katkı yapanlara teşekkür borçluyuz. Kaynaklarının bu yayının ekinde yer alan CD-ROM’da kullanılmasına izin veren şu örgütlere Çocukları Kurtarın teşekkürlerini sunar: Çocuk Hakları Bilgi Ağı (ÇHBA), ajanslar Arası Daimi Komite (AADK), Çocuk Hakları Sözleşmesi STK Grubu. ALNAP izni ile tekrar yayınlanan İnsani Eylemde Krizden Etkilenmiş Topluluklar: Uygulayıcılar için el kitabı, 2005. Güncellenmiş baskısına 2008’de erişilebilecektir. www.alnap.org UNICEF IRC izniyle tekrar yayınlanan G Lansdown, Çocukların Gelişen Yetenekleri, 2005, UNICEF Innocenti Araştırma Merkezi ve Çocukları Kurtarın İsveç. Bu yayının kopyaları UNICEF IRC’den ücretsiz elde edilebilir ya da www.unicef-irc.org adresinden indirilebilir. Acil Durumlar Kapasite Yaratma Projesi için yayıncı Oxfam GB izniyle kullanılan Acil Durumlarda Etki Ölçümü ve Hesap Verebilirlik: Yeterince İyi bir Rehber. Metnin tamamı Oxfam Yayınevinden ciltli olarak elde edilebilir. www.oxfam.org.uk/publications Uluslar arası Çocukları Kurtarın İttifakı ÇHP-PDA üyeleri Mikkel Balslev (Danimarka, ÇHP- Anne Ma Grosland (Norveç) Dan Roso (Birleşik Devletler) PDA Koordinatörü) Carlotta Sami (İtalya) Bill Bell (İngiltere) Susanna Tan (Finland) Glenn Bond (Avusturalya) Duncan Trotter (İngiltere) Guy Cave (Myanmar) Jay Wisecarver (İsveç) Sylvia van Dijk (Meksika) Eva Geidenmark (İsveç) Kısaltmalar ÇK Çocuk koruma ÇHT Çocuk hakları temelli ÇHP Çocuk hakları programlaması ÇHDA Çocuk Hakları Durum Analizi TTÖ Topluluk temelli örgüt ADHP Acil duruma hazırlık planı İTÖ İnanç temelli örgüt KEİ Küresel etki izleme STK Sivil toplum örgütü YASB Yoksulluk Azaltma Strateji Belgesi HTY Hak temelli yaklaşımlar BMÇHS birleşmiş Milletler Çocuk Hakları Sözleşmesi 1 Giriş Elinizdeki çocuk hakları programlaması (ÇHP) uygulayıcı rehberi çocuk hakları ilkelerini ve değerlerini1 programınızın her adımında uygulamanıza yardımcı olacaktır. ÇHP yaklaşımı kullana ekip ve örgütün yöneltmiş olduğu birçok “nasıl” sorusu burada cevaplanmaktadır. ÇHP çocukları programınızın merkezine koyar. Çocukları hak sahibi olarak görür ve onları kendi gelişimlerinin birer aktörü olarak görmenizi sağlar. Hükümetleri, çocuk haklarının gerçekleştirilmesinde ana yükümlülük sahibi olarak görür ve onların vatandaşlarına karşı hesap verebilirliğini geliştirir. Plan ve etkinliklerinizin çocuk hakları ile ilgili 4 temel ilkeye dayanmasını sağlar: hayatta kalma ve gelişim, ayrım gözetmeme, çocuk katılımı ve çocuğun yüksek yararı. Rehberdeki her bölüm şunları sunar: denenmiş ve sınanmış kilit adımlar, sürece başlarken size yardımcı olacak ipuçları, birçok ülke ve bağlamdan başarılı uygulama örnekleri, sık karşılaşılan çelişkiler ve olası çözümleri hakkında bir “evet, ama” bölümü, daha fazla bilgi için kilit web siteleri ve yayınlar. Kilit adımlar ve alan çalışmaları genellikle Çocukları Kurtarın’ın kendi küresel deneyimlerinden alınmıştır. Rehber, çocuk hakları temelli bir yaklaşım benimsemenin çocuklar, aileleri ve toplulukları için olumlu ve kalıcı değişim yaratmada en etkili yol olduğunu göstermektedir. Bu kolay bir süreç değildir- birçok örgüt sorunlarla halen boğuşmaktadır.2 Hem kısa hem de uzun vadede zaman, kaynak (insan kaynağı ve mali kaynak) ve bağlılık gerektirecektir. Örgütünüzün çalışma biçimini, kültürünü, yapısını ve yönetimini değiştirmeniz gerekebilir. Çocuklarla, topluluklarla, ortaklarla ve bağışçılarla çalışma şeklinizi de değiştirmeniz gerekebilir. Ancak yatırımınız büyük ödüller verecektir. ● ÇOCUKLAR İÇİN DOĞRU OLANI YAPMAK Bu rehber kimin için? Rehber öncelikle çeşitli durum ve bağlamlarda, insani ve kalkınma programlarında çalışanlar için tasarlanmıştır. Kıdemli ulusal program ekiplerinin ihtiyaçları göz önünde tutularak yazılmıştır. Örgütsel karar vericiler, politika danışmanları ve program destek ekipleri de hedeflenmiştir. Ayrıca, ortak örgütleriniz, bağışçılarınız ve hak temelli yaklaşımlar ve/veya çocuk hakları konularına ilgi duyan diğer kişilere de yöneliktir. Rehber şunları varsayar: • BMÇHS ile ilgili ileri düzeyde bilgi sahibi olduğunuzu • ÇHP, kavramları ve ilkeleri konusunda bilginiz olduğunu ve programlamanın temel kavramlarına aşina olduğunuzu (örn. Program döngüsü, planlama, amaç ve hedefler belirleme, uygulama, izleme ve değerlendirme) 3 • İnsani ve kalkınma çalışmalarında iyi uygulamalar ile ilgili temel bilgiye sahibi olduğunuzu • Tercihen Çocuk Hakları Programlaması: Programlamaya Hak Temelli Yaklaşım Nasıl Uygulanır (Çocukları Kurtarın, 2005) adlı kitabı okumuş olmak. Bu rehber nasıl kullanılır? Bu rehberin size yeni stratejiler ve planlar geliştirirken ya da mevcut belgeleri güncellerken çocuk hakları bakış açısını yakalamanızı sağlayacak bir çerçeve vereceğini umarız. Aşağıdaki ipuçları rehberden en iyi biçimde yararlanmanızı sağlayacaktır. • 2. Bölümü okurken acele etmeyin, çünkü diğerlerine göre daha kavramsaldır. Çocuk hakları programlamasıyla ne kastettiğimizi ve kilit araçlar ve süreçleri ortaya koyar. 2. bölümün anlaşılması çok önemlidir çünkü arkasından gelen bölümlerin her biri için temel oluşturur. • 3., 4. ve 5. bölümler çocuk hakları programlaması döngüsünün üç kilit aşaması üzerinedir- durum analizi, planlama ve izleme, değerlendirme, öğrenme ve geri besleme. • 6.,7. ve 8. bölümler çocuk hakları temelli yaklaşım uygulamasının üç yönünü daha derinden inceler- ortaklar ve çalışma ilişkileri, savunuculuk ve acil durumlar. • 9. bölüm hak temelli bir örgüt olmanın ne demek olduğunu ele alır. 2 1 GİRİŞ ● Ekibinizin üyeleri ile birlikte çeşitli araçları inceleyin. Bunların katı kurallar değildir ve incelenip sizin kendi bağlamınıza uyarlanmalıdırlar. Buradaki fikirleri sınamanızı ve deneyimlerinizi diğerleri ile paylaşmanızı destekliyoruz. Rehberi yeni ekip üyelerinizle, ortak ve bağışçılarınızla, planlama çalıştaylarınızda, eğitimlerinizde ve program döngünüzün her aşamasında kullanabilirsiniz. CD ROM kaynakları Ekteki CD ROM’da, rehberde ya da daha fazla bilgi bölümlerinde belirtilen çeşitli kaynaklar bulunmaktadır. Notlar 1 Bu kavramlar daha önce Çocukları Kurtarın el kitabı, Çocuk Hakları Programı: Hak temelli yaklaşımlar programlamaya nasıl uygulanır, Çocukları Kurtarın, 2005’de kullanılmıştır. 2 Çocukları Kurtarın’ın bugüne kadarki ilerlemesi üzerine bir analiz için Çocuk Hakları Programlaması Benimsenmesi ve Uygulanmasında İlerlemenin Kıyaslanması Çalışması, Çocukları Kurtarın, 2004 3 Örneğin, Araç setleri: İzleme, değerlendirme ve etki değerlendirme için uygulama rehberi, Çocukları Kurtarın, 2003. 3 2 Çocuk hakları programlaması Bu bölümün sonuna geldiğinizde: • çocuk hakları programlamasının temelini oluşturan insan hakları standartları ve ilkelerin farkında olacak • kilit ÇHP araçlarını ve bunların nasıl kullanılacağını anlayacak • program etkinliklerinizi yükümlülük sahiplerinin yükümlülüklerini yerine getirmelerine ve hak sahiplerinin haklarını aramalarına yardımcı olacak şekilde nasıl planlayacağınızı bileceksiniz. Bu bölüm çocuk hakları programlaması ile ne demek istediğimizi açıklamaktadır. Program etkinliklerinizin ve savunmacılık çalışmalarınızın çocuk haklarını korumak ve gerçekleştirmek ve başkalarının aynısını yapmasına yardımcı olmak üzerine kurulu olmasını sağlamak için ihtiyacınız olan kilit araçları ortaya koymaktadır. Çocuk hakları programlaması nedir? Yardım ve kalkınma çalışmalarına haklar temelli yaklaşım temel insan hakları ilkeleri ve standartlarına dayalıdır. Çocuk hakları programlaması (ÇHP) bunlar ve BM Çocuk Hakları Sözleşmesi (BMÇHS) ilkeleri üzerine kuruludur. 2005’de Çocukları Kurtarın ÇHP üzerine örgütsel bir niyet bildirisi (karşı kutuda) geliştirdi. Bu Birleşmiş Milletlerin 2003’de kabul ettiği İnsan Hakları Temelli Kalkınma üzerine Ortak Anlayış’ını yansıtmaktadır. Benzer şekilde, eğer örgütünüz ÇHP’yi üstlendiyse, rehber olarak BMÇHS’nde yer alan standart ve ilkeleri kullanmalısınız. Programınızın ve savunuculuk çalışmalarınızın tamamı iki kilit etkinlik üzerine kurulmalıdır: yükümlülük sahiplerinin yükümlülüklerini yerine getirmelerine yardımcı olmak ve çocukları (hak sahipleri olarak) haklarını arama konusunda desteklemek. (Sayfa 9’daki yükümlülük sahipleri ve hak sahipleri ile ilgili bölüme bakınız). 4 2 ÇOCUK HAKLARI PROGRAMLAMASI ● Çocuk Hakları Programlaması: Çocukları Kurtarın’ın Ortak Anlayışı1 Hakların Gerçekleştirilmesi Kalkınma ve insani yardım ve tüm politika müdahaleleri dahil olmak üzere tüm Çocukları Kurtarın çalışmaları, BMÇHS ve diğer uluslar arası insan hakları araçlarında da öngörüldüğü gibi, çocukların haklarının gerçekleştirilmesi konusunda ilerleme sağlamalıdır. Standart ve İlkeler BMÇHS ve diğer insan hakları araçlarından alınan çocuk hakları standart ve ilkeleri her Çocukları Kurtarın’ın her sektör, her yer ve programlama sürecinin her aşamasındaki çalışmalarına yol göstermelidir. Yükümlülükler ve Talepler Çocukları Kurtarın’ın tüm çalışmaları yükümlülük sahiplerinin yükümlülüklerini yerine getirme, çocuk haklarına saygı gösterme, koruma ve gerçekleştirme kapasitelerinin gelişmesine katkıda bulunmaktadır. Çocukları Kurtarın, hak sahibi olarak çocukları, doğrudan ya da aileleri ve toplulukları üzerinden güçlendirmeli ve desteklemeli ve haklarını talep etmelerine katkıda bulunmalıdır. ÇHP’yi her bir kelimenin anlamı üzerinden kavramanız daha kolay olabilir: Çocuk- 18 yaşın altındaki tüm kız ve oğlanlar, gelişen yetenekler ve yetişkinlere göre hassasiyetler ile karakterize edilen bir dönem. Haklar- çocuklar için geçerli olan uluslar arası insan hakları olarak tanımlanır, temelde BMÇHS’nde ortaya konmuşsa da diğer insan hakları sözleşmelerinde de yer alır. Programlama-belirlenmiş bir amaç ya da hedefe yönelik ve iyi kalkınma uygulamalarına yer veren bir dizi etkinliğin (analiz, planlama, uygulama ve izleme dahil olmak üzere) yönetimi. Bunlar bir arada ÇHP için işe yarar bir tanım sunarlar: Çocuk hakları programlaması, çocukların konumlarının iyileştirilmesi, böylece tüm kız ve oğlanların haklarını tam olarak kullanmaları ve çocuk haklarını tanıyan ve saygı gösteren toplumlarda yaşamaları genel amacına sahip programların planlanması, uygulanması ve izlenmesinde çocuk hakları ilkelerinin kullanılması demektir. 5 ● ÇOCUKLAR İÇİN DOĞRU OLANI YAPMAK Çocuklar ve çocukluk Dünyanın farklı yerlerinde çocukluk anlayışı çeşitlilik göstermektedir. Çocukların en iyi gelişme için nelere ihtiyaç duydukları, hangi çevrelerin bu ihtiyaçları en iyi cevap verdiği ve belirli yaşlardaki çocuklar için ne tür ve düzey korumanın uygun olduğu hakkında farklı algılar bulunur. 17 yaşındaki bir çocuğun ihtiyaçları ve kapasitesi 6 aylık bir bebeğinkinden çok farklıdır. 10 yaşındaki bir çocuk ekonomik ve ev içi sorumluluklardan korunmaktayken, başka bir ülkedeki çocuk için bu sorumluluklar hem kendisi hem de ailesi için yararlı görülebilmektedir. Devletler, toplumlar, ebeveynler ve diğer veliler, çocukluk algısındaki bu çeşitlik içinde evrensel insan hakları standartlarını nasıl yorumlamalı ve uygulamalılar? Çalıştığınız yerin bağlamında ele almanız gereken sorulardan biri budur. ÇHP’nı etkin biçimde kullanabilmek için çocukluk ve çocukların “gelişen yetenekleri” üzerine belirli bir farkındalık ve anlayışa ihtiyacınız vardır. (aşağıdaki kutuya bakınız). Gelişen yetenekler ve çocukluk2 “Çocukluk” kavramı farklı toplumlarda farklı anlamlar taşır. Bunun sonucunda yetişkinler çocukları bir dizi önceden belirlenmiş varsayıma göre değerlendirir ve bu varsayımlar çocuklara nasıl davranıldığını ve neler başarabilme kapasiteleri olduğunu belirler. Genel eğilim, çocukların çocuk olarak sunabileceklerine değer verme yerine çocukların yetkinliklerini bir dizi yetişkin standardına göre değerlendirme yönündedir. BMÇHS farklı çevre ve kültürlerden farklı yaşam deneyimleri olan çocukların yetkinlikleri farklı yaşlarda edineceklerini ve bu sürecin koşullara göre farklılaşacağını kabul eder. Çocuklar yetkinlikleri sadece yaşa bağlı olarak değil, deneyim, kültür ve ebeveynlerinin destek ve beklenti düzeylerine göre edinirler. “Gelişen yetenekler” kavramı BMÇHS’nde kurulan güçlendirme ve koruma dengesinin merkezindedir. Bu denge çocukları; dinlenmeye değer, saygı gören ve hakların uygulanmasında gittikçe artan bir otonomi sağlanan, kendi yaşamlarında etkin birer aktör, bir taraftan da bağıl olgunluk ve gençlikleri oranında korunma hakkına sahip görür. Gelişen yeteneklerin haklara gösterilen saygıyı etkilemediğinin, BMÇHS’ndeki tüm hakların kapasitelerinden bağımsız olarak tüm çocukları kapsadığının kabulü çok önemlidir. Konumuz bu hakları uygulama sorumluluğunun kimde olduğudur. 6 2 ÇOCUK HAKLARI PROGRAMLAMASI ● Kilit araçlar ÇHP’yi gündelik çalışmalarınızda kullanmanız için gereken kilit araçlar burada verilmektedir. Bu rehberin farklı bölümleri üzerine çalışırken araçları daha kolay tanıyabilmeniz amacıyla her araca karşılık gelen bir simge bulunmaktadır. Yükümlülük sahibi ve hak sahibi ilişkisi BMÇHS’nin 4 genel ilkesi Etki ve yükümlülük çemberleri Değişimin boyutları Üç ayak Öğrenme ve geri besleme halkası Aşağıdaki şema çocuk hakları temelli program döngüsünün köklerinin insan hakları ve çocuk hakları ilkeleri anlayışına nasıl dayandığını göstermektedir. Yükümlülük sahipleri ile hak sahipleri arasındaki ilişki döngünün takip eden tüm aşamalarını belirler. Döngü, etki ve yükümlülük çemberleri aracını (çocuk hakları durum analizinin (ÇHDA) yürütülüşünü 3. Bölüm’de göreceksiniz) kullanarak analiz ile devam eder ve çerçeve olarak değişimin boyutların kullanarak (4. Bölüm) planlamaya geçer. Uygulama çalışmanın üç ayak üzerinde dengelenmesi olmalıdır. İzleme ve değerlendirme ise öğrenme ve geri besleme halkasının temellerini oluşturmalıdır. 7 ● ÇOCUKLAR İÇİN DOĞRU OLANI YAPMAK Çocuk hakları program döngüsü 6. Dışsal etkileme, savunuculuk ve hesap verebilirlik 2. Analiz (ÇHDA) (etki ve yükümlülük çemberleri 5. İzleme, değerlendirme, öğrenme ve geri besleme 1. İnsan hakları ilkeleri ve çocukluk anlayışı ve farkındalığı 4. Uygulama (Üç ayak) 3. Planlama (Değişimin boyutları) Çalışma biçimleri üzerine önemli bir not ÇHP yaklaşımı kullanmak, insan hakları ve çocuk hakları ilkeleri üzerine kurulu bazı çalışma biçimlerini (süreçlerini) benimsemek anlamına gelir. Bunları çalışmanızın her aşamasında ve bu rehberde sunulan araçları kullanırken göz önünde bulundurunuz. Kilit süreçler şunlardır: • Program döngüsünün her aşamasında çocuklara yer vermek • En hassas çocuklarla çalışmak ve ayrımcılığın karşısında olmak • Güç ilişkilerini çocukla ve onların hakları aleyhine yeniden tanımlayarak bir haklar iklimi yaratmak • Ortaklık içinde çalışmak • Devletle birlikte ve devleti yapabilir kılarak çalışmak • Sivil toplumu güçlendirmek ve topluluk katılımını teşvik etmek 8 2 ÇOCUK HAKLARI PROGRAMLAMASI ● Bunların ilk ikisi doğrudan BMÇHS’nin dört genel ilkesinden ikisiyle ilişkilidir (BMÇHS’nin dört genel ilkesini 10ç sayfada göreceksiniz). Haklar iklimi kavramı, çocuk hakları durum analiz (ÇHDA) üzerine hazırlanmış olan 3. Bölüm’de tanıtılmaktadır. Ortaklık içine çalışmak üzerine daha detaylı bir inceleme 6. Bölüm’de yapılmıştır. Bu çalışma biçimlerinin uygulanma derecesi içinde bulunduğunuz bağlamla ilişkili olacaktır. ÇHP için her bir kilit araç hakkında ayrıntılar burada verilmiştir. Yükümlülük sahibi ve hak sahibi ilişkisi Hak temelli yaklaşımların esaslarından biri yükümlülük sahiplerinin yükümlülüklerini yerine getirme ve bu konuda hesap vermelerinin istenmesi ile hak sahiplerinin haklarını talep etme konusunda güçlendirilmesi sürecidir. Bu nedenle, içinde bulunduğunuz bağlamda, bu ilişkinin farklı düzeylerde nasıl çalıştığını anlamanız gerekmektedir. Programınız yükümlülük sahibihak sahibi ilişkisinin etkin olarak çalışmasına ortam sağlamalıdır. Yükümlülük sahiplerinden hesap sorulması ve yükümlülüklerini yerine getirmeleri için desteklenmesi konusunda eyleme geçmeniz gerekebilir. Ayrıca hak sahipleri olarak çocukları (ve sivil toplumun diğer öğelerini) da haklarını talep etmeleri için güçlendirmeniz ve bu konudaki kapasitelerini arttırmanız gerekebilir. Aşağıdaki şema bu ilişkiyi açıklamaktadır. Yükümlülük sahibi ve hak sahibi ilişkisi Yükümlülük sahipleri Haklara saygı göstermeleri, korumaları ve gerçekleştirmeleri sağlanmış Hesap verebilirlik Katılım İnsan hakları • • • • Evrenseldir (ayrımcılık gözetmeme) Geri alınamaz (verilemez/alınamaz) Bölünmez Birbirleriyle bağlantılıdır (birinin kaybı hepsini etkiler) Hak sahipleri Yükümlülük sahiplerine hesap sorabilme gücü verilmiş Yükümlülük sahipleri Hak sahiplerine sorumluluklarını yerine haklarını talep eder karşı getirir Hak sahipleri Yükümlülük sahiplerinden 9 ● ÇOCUKLAR İÇİN DOĞRU OLANI YAPMAK Yükümlülük sahibi kimdir? Yükümlülük sahipleri BMÇHS ve diğer uluslar arası insan hakları sözleşmelerinde yükümlülükler atfedilenlerdir. Devlet en temel yükümlülük sahibidir. İnsan haklarına saygı göstermek, onları korumak ve gerçekleştirme yükümlülüğü bulunmaktadır. Sorumluluklarından bazılarını başkalarına devredebilir (örneğin özel şirketler ya da sivil toplum grupları).Uluslar arası topluluğun da devletin çocuk haklarını gerçekleştirme sorumluluklarını yerine getirmesine destek olma yükümlülüğü vardır. Ebeveynler ve çocukların bakımını üstlenen diğer kişiler de, çocuklara yönelik belirli sorumlulukları olan yükümlülük sahipleridir. Bunlar ikincil yükümlülük sahipleri olarak tanımlanabilirler. İçinde bulunulan toplum ve kültürün ahlak kodlarına bağlı olarak diğer birey ve grupların da çocuklara karşı bazı sorumlulukları olabilir. Bunlar genellikle yasal değil ahlaki yükümlülüklerdir. Devletin sorumlulukları ile ilgili biraz daha ayrıntıya girilirse: Ana yükümlülük sahibi olarak devletin çocuk haklarına saygı gösterme, onları koruma ve gerçekleştirme yükümlülüğü bulunmaktadır. • Saygı-Devletler hakların kullanılışına doğrudan ya da dolaylı olarak engel olamamalıdır. • Koruma-Devletler üçüncü şahısların hakların kullanılışına engel olmasına karşı önlemler almalıdır. • Gerçekleştirme (kolaylaştırma)-Devletler hakların tam olarak gerçekleşmesi yönünde yasal, yönetsel, bütçesel, yargısal, geliştirici ve diğer uygun önlemleri almalıdır. • Gerçekleştirme (sunum)- Devletler hakların gerçekleştirilmesi için destek ya da hizmetleri doğrudan sunmalıdır. Hak sahibi haklarını talep edebilir ve yükümlülük sahiplerine yükümlülüklerini yerine getirme konusunda hesap sorabilir kılınmalıdır. Bir çocuğun bunu doğrudan yapabilirliği onun gelişen yeteneklerine göre zamanla değişecektir. Hak sahiplerinin de diğerlerinin haklarına saygı gösterme yükümlülüğü bulunur. BMÇHS’nin 4 genel ilkesi Yükümlülük sahibi- hak sahibi ilişkisinin çocuklar için etkili bir biçimde çalışması için BMÇHS’nin 4 genel ilkesinin yerine getirildiği bir “haklar iklimi”ne ihtiyaç vardır. Bunlar; hayatta kalma ve gelişme, ayrımcılık gözetmeme, çocukların katılımı ve seslerinin duyulması hakkı ve çocuğun yüksek yararıdır. Bunlar çocukların durumunu ve gelişen yeteneklerini göz önünde bulundururken insan hakları ilkelerine dayalıdırlar. Daha kapsamlı bir 10 2 ÇOCUK HAKLARI PROGRAMLAMASI ● açıklama Çocuk Hakları Programlaması: Programlamaya Hak Temelli Yaklaşım Nasıl Uygulanır (Çocukları Kurtarın, ikinci baskı, 2005) el kitabında bulunabilir. Bu rehber ilkelerin nasıl uygulanacağını tarif etmektedir. BMÇHS’nin 4 genel ilkesi En yüksek yararlar Hayatta kalma ve gelişme Katılım Ayrım gözetmeme Hayatta kalma ve gelişme Çocukların hayatta kalışı çoğunlukla doğrudan çocuğun yaşam hakkı ile ilgili iken, çocuğun gelişim hakkı ( BMÇHS’nde tarif edildiği gibi) fiziksel, psikolojik, duygusal, toplumsal ve ruhsal gelişmeyi içine alacak şekilde en geniş anlamıyla yorumlanmalıdır. Ana yükümlülük sahibi olarak devletin çocukların mümkün olan en yüksek düzeyde hayatta kalma ve gelişmelerini sağlamak sorumluluğu bulunmaktadır. Devletin sorumluluklarını yerine getiremediği (ya da bazen gönülsüz olduğu) yerlerde uluslar arası bağışçılar, STK’lar, sivil toplum örgütleri ve özel sektör mali, teknik ya da lojistik destek sunabilir ve tamamlayıcı olabilir. Çocukların hayatta kalma ve gelişme haklarının uygulamada gerçekleştirilmesi için: • çocukluk ve çocukların gelişen yetenekleri konusunda bir farkındalık ve anlayışa ihtiyacınız vardır. Birlikte çalıştığınız çocuklara, devlete ve ortaklara uygun bilgi ve eğitimi de sunmalısınız. 11 ● ÇOCUKLAR İÇİN DOĞRU OLANI YAPMAK • • • • Devletin çocukların hayatta kalma ve gelişimlerine öncelik verme kapasitesinin; mali kaynaklar, ayrılan bütçe ve mali yarım mekanizmaları, politika ve yasalar, teknik kapasite, örgütsel kapasite gibi, analizine ihtiyacınız vardır. Çocukların hayatta kalma ve gelişme haklarına katkıda bulunan diğer grupların (sivil toplum, uluslar arası örgütler, özel sektör vb.) kapasitelerini de analiz etmelisiniz. Bu analize dayalı ve tüm ilgili paydaşların bakış açılarını sürece dahil eden programlar planlama yapmanız gerekir. Bir taraftan diğer ortaklarla çalışırken diğer taraftan devletin yükümlülüklerini yerine getirme kapasitesini güçlendirecek uygulamalar yapmanız gerekir. Çocukların hayatındaki doğrudan değişimler ile kapasite, politika, mevzuat ve tavırlardaki değişimi ölçen net göstergeler kullanarak izleme ve değerlendirme yapmanız gerekir. Ayrım gözetmeme BMÇHS üç temel alanda ayrımcılığın ortadan kaldırılmasına yoğunlaşmıştır: birey olarak çocuklara karşı, bazı çocuk gruplarına karşı ve tüm nüfus grubuna karşı. Ayrımcılıkla karşı mücadele sadece yukarıdan aşağıya stratejiler dayatmak değildir. Bunu yerine, programcılarınız güç ilişkileri ve ayrımcılık durumun ve bunların beraber çalıştığınız çocuklar üzerine etkilerini incelemelidir. Bu uygulamaya şöyle yansır: • Örgütünüz ayrımcılık gözetmeme ve çeşitlilik bilincini teşvik etmelidir. Beraber çalıştığınız çocuklara, devletlere ve ortaklara bu konuda uygun bilgi ve eğitim sunabilirsiniz. • 3. Bölüm’de tanımlanan çocuk hakları durum analizine (ÇHDA); ayrımcılık gözetmeme/çeşitlilik analizini bir bölüm olarak eklemelisiniz. - Hangi çocuk grupları ayrımcılıkla karşı karşıya (verinin ayrıştırılmış olmasını sağlayın) - Toplumsal kimliğin farklı yönlerine dayalı çok biçimli ayrımcılık, örneğin bir etnik azınlık grubundan engelli bir kız çocuğu - Diğer yerel, ulusal ve uluslar arası grupların ayrımcılıkla mücadele için yaptıkları çalışmaların incelenmesi • Ayrımcılık gözetmeme analizini yansıtan ve ayrımcılığın nasıl ele alınacağını açıkça gösteren hedef ve savunuculuk amaçları planlamalısınız. 12 2 ÇOCUK HAKLARI PROGRAMLAMASI ● • • Programınızı ayrımcılığa maruz çocuklarla ilgilenecek, onları güçlendirecek ve etkileyecek, ayrımcılık konularında içsel ve kamusal farkındalık yaratacak ve hassas çocukların değer ve becerilerini onları toplumsal birer aktör olarak görerek başkalarına gösterir şekilde uygulamalısınız. İzleme ve değerlendirme: ayrımcılıkta azalma ve tavırlardaki değişiklikleri ölçmek için net göstergeler kullanın. Farklı gruplar üzerindeki istenene ve istenmeyen etkileri de el almalı ve farklı paydaşların görüşlerini de almalısınız. Çocuk katılımı ve duyulma hakkı BMÇHS’nde öngörüldüğü şekliyle katılım, çocukların ve gençlerin görüşlerini ifade etme, karar verme süreçlerini etkileme ve hayatlarını etkileyen alanlarda değişim yaratma fırsatına sahip olmaları ile ilgilidir. Çocuk katılımı, en marjinal olanlar ve farklı yaş ve yeteneklere sahip çocuklar dahil edilerek, çocukların bilgili ve gönüllü olarak kendilerin ilgilendiren her konuya dahil olmalarıdır. Bu uygulamaya şöyle yansır: • Çocukların gelişen yetenekleri ve kendi adlarına hareket etme becerileri üzerine bir farkındalık ve anlayışa ihtiyacınız vardır. ( Örneğin, farklı yaşlardaki çocukları dahil etmenin kavrama düzeylerine ve katılım becerilerine göre değişen yolları vardır. Bu bölümün sonundaki başvuru kaynaklarına bakınız) • Çocukların kendilerini ifade etmeleri ya da seslerinin duyulmasının önündeki engelleri belirlemek için program çevresini analiz etmeniz gerekir. • Planlama: çocukların görüşlerinin program tasarımını etkilemesi için mekan ve fırsat yaratmalısınız. • Uygulama: Çocukların seslerinin aile ve topluluk içinde ve ötesinde duyulması için mekan ve fırsat yaratmalı, çocukların kendilerine güvenlerini, hakları konusundaki bilgilerini ve kendilerini koruma becerilerini geliştirmeli, çocuklara önemli yaşam becerileri öğrenmeleri ve geliştirmeleri için fırsat vermeli, çocukları sivil toplumun üyeleri ve etkin ve sorumlu vatandaşlar olarak güçlendirmelisiniz. • İzleme ve değerlendirme: çocukların katılım düzeyi ve görüşlerinin karar verme süreçlerinde dikkate alınması için mekan ve mekanizmaların yaratılmasını ölçmek için net göstergeler kullanın. • Geri besleme yolu ile çocuklara karşı hesap verebilir olmanız gerekir. 13 ● ÇOCUKLAR İÇİN DOĞRU OLANI YAPMAK Kaliteli katılımın sağlanması Çocukları Kurtarın çocukların katılımına yol gösterici olarak yedi tane uygulama standardı geliştirmiştir: 1. Etik bir yaklaşım: şeffaflık, dürüstlük ve hesap verebilirlik 2. Çocukların katılımı ilgili ve gönüllüdür 3. Çocuk dostu ve yapabilir kılıcı bir ortam 4. Fırsat eşitliği 5. Çalışanlar etkin ve kendine güvenli 6. Katılım çocukların güvenliği ve korunmasını teşvik eder 7. Takip ve değerlendirmen in sağlanması Bu uygulama standartları üzerine daha derin bir araştırma Çocukların Katılımında Uygulama Standartları, Çocukları Kurtarın, 2005’de bulunabilir. Çocuğun yüksek yararı Bu ilke çocuğun hayatının her yönüyle ilgilidir. Çocukların hayatını etkileyen bir karar aldığında bu kararların etkisi çocukların yüksek yararı temel kaygı olacak şekilde değerlendirilmelidir anlamına gelir. Diğerlerinin – örneğin ebeveynler, topluluk ve devlet- yararı, bunlar son kararı etkileyici olsa dahi, bu kaygının önüne geçmemelidir. Bu uygulamaya şöyle yansır: - Yüksek yarar ilkesi ve karar verme süreçleri için sonuçları hakkında farkındalık geliştirmelisiniz. - Yerel ve ulusal politika, mevzuat ve uygulamanın ne ölçüde çocukların yüksek yararı ile belirlendiğini analiz etmelisiniz. - Planlama: çocukların görüşlerinin program tasarımını etkilemesine izin verin. - Uygulama: program etkinliklerinin uygulamasında çocukların doğrudan dahil edilmesini kolaylaştırmalısınız. - İzleme ve değerlendirme: program etkinliklerinin çocukla üzerindeki etkisini ölçmeli ve onların yüksek yararının gerçekleştirilip gerçekleştirilmediğini değerlendirmelisiniz. Program etkinliklerinin politikalar, uygulamalar, tavırlar ve topluluk üzerindeki etkilerini de ölçmeli, çocukların yüksek yararının ne ölçüde önceliklendirildiğini değerlendirmelisiniz. 14 2 ÇOCUK HAKLARI PROGRAMLAMASI ● Alan Çalışması Uganda’da HIV üzerine yapılan çalışmalarda çocuklar ve ailelerinin geleceğe hazırlanması için, hatıra defterleri paha biçilmez bir araç haline gelmiştir. Hatıra defterinin oluşturulması ebeveynlere çocuklarına ve geniş ailelerine HIV statülerini kelimelerle ifade edebilmelerinde yardımcı olmuştur. Ebeveynlerin çocuklarını dinlemeleri ve geleceklerini planlarken çocuklarını da dahil etmelerini sağlamıştır. Ebeveynler ve çocukların, çocuklara mülk aktarımı ve vasiyet yazma gibi yasal konuları ele almalarına yardımcı olmuştur. Proje büyük bir başarı olarak saygı görmüştür. Aileler ve topluluklar, proje alanlarında HIV ve AIDS üzerindeki toplumsal utancın azaltılması sayesinde HIV statüleri konusunda daha açık hale gelmişlerdir. Topluluklar etkilenen ailelere yardım için, çocuklarının okul harçlarından muaf tutulması gibi uygun yollar bulmuşlardır. Proje Uganda’da 20’den fazla mahalleyi kapsamıştır. Çocukları Kurtarın ortağı olan Uganda’da HIV/AIDS ile Yaşayan Kadınların Ulusal Topluluğu’na (UHAYKUT) halen destek vermekte ve Etiyopya ve Güney Afrika’da hatıra çalışmalarına devam etmektedir. Hatıra Eğitim Programı birçok Afrika ülkesindeki diğer kalkınma örgütleri tarafından da benimsenmiştir ve doğu Asya’da da kullanılmaktadır. Birçok örgüt 2010 yılına kadar 10 milyon insanla hatıra çalışmasını paylaşmayı hedefleyen 10 Milyon Hatıra Projesi’nde bir arada çalışmaktadır. Etki ve yükümlülük çemberleri Bu aracı çocuk hakları durum analizinizi (ÇHDA) yaparken kullanın. Yükümlülük sahibi- hak sahibi ilişkisinin nasıl işlediğini değerlendirmenize ve hak ihlalleri ile desteklerdeki boşlukları tespit etmenize yardımcı olacaktır. Etki ve yükümlülük çemberleri iki kilit şeyi oluşturmanıza yardım edecek bir uygulama aracıdır: hak sahipleri olarak çocukların çeşitli gruplar ve bireylerle olan dinamik ilişkileri ve yükümlülük sahiplerinin çocuklara karşı yükümlülükleri. Her düzeydeki yükümlülük sahipleri ve paydaşların kimler olduğunu, bunların rollerinin, sorumluluklarının ve yeteneklerinin anlaşılması 15 ● ÇOCUKLAR İÇİN DOĞRU OLANI YAPMAK çok önemli bir adımdır. Programınızı planlamanıza, muhtemel ortaklarınızı tespit etmenize ve savunmacılığınızın hedefini belirlemenize yardımcı olacaktır. Ayrıca, çalışmanızın tüm aşamalarının diğer aşamalarla ilişkili ve birbirini güçlendirir olmasını sağlayacaktır. Etki ve yükümlülük çemberleri Hak Talepleri kaynaklar ULUSLARARASI TOPLULUK- mevzuat, politika, MERKEZİ HÜKÜMET- mevzuat, politika, kaynaklar YEREL YÖNETİM UYGULAMALARI Yükümlülükler ve sorumluluklar AİLE TOPLULUK SİVİL TOPLUM- özel sektör SİVİL TOPLUM –özel sektör SİVİL TOPLUM- özel sektör Değişimin boyutları Bu aracı programınızı tasarlamak ve ÇHDA’nizle tespit ettiğiniz boşlukları doldurmak için yardımcı olarak kullanabilirsiniz. Ayrıca, programınızın yarattığı etkiyi ölçmek için göstergeler belirlemenize de yardımcı olacaktır. Amaçlarınızı, göstergelerinizi ve etkinliklerinizi değişimin boyutlarını göz önünde bulundurarak haritalandırmak program tasarımınız ve uygulamanızın güçlendirilmesi gereken taraflarını gösterecektir. Çocuk haklarının gerçekleştirilmesinde etkili olan 5 değişim boyutu bulunur. Sadece bu alanların bir ya da birkaçında değişim yaratarak çocukların kendi hayatlarında olumlu ve uzun soluklu değişimler yakalamalarına yardım etmiş olacaksınız: • Çocuk ve gençlerin haklarının gerçekleştirilmesinde değişimler • Çocuk ve gençlerin haklarını etkileyen politika ve uygulamalarda değişimler 16 2 ÇOCUK HAKLARI PROGRAMLAMASI ● • • • Çocuk ve gençler için eşitlik ve ayrım gözetmeme durumunda değişimler Çocuk ve gençlerin katılım ve etkin vatandaşlık durumlarında değişimler Toplum ve toplulukların çocuk haklarını destekleme yeteneklerinde değişimler Aşağıdaki şema her bir değişim boyutunun diğerleri ile ilişkilerini göstermektedir: Değişimin 5 boyutu Çocuk ve gençlerin haklarını etkileyen politika ve uygulamalarda değişimler Çocuk ve gençler için eşitlik ve ayrım gözetmeme durumunda değişimler Çocuk ve gençlerin haklarının gerçekleştirilmesinde değişimler Çocuk ve gençlerin katılım ve etkin vatandaşlık durumlarında değişimler Toplum ve toplulukların çocuk haklarını destekleme yeteneklerinde değişimler Değişimin boyutları birbirleri ile ilişkili ve karşılıklı destekleyicidir. Yükümlülük sahipleri ve hak sahipleri ilişkisi (dikey aks) ve güç ilişkileri konusuna (yatay aks) yöneliklerdir. Beraber ele alındıklarında, bu beş boyut çocuk haklarının gerçekleştirilmesinde sürdürülebilir etki ve değişimin ölçülmesi için bir çerçeve sağlar. Çocuk hakları programlamasının üç ayağı Üç ayak modeli çocuk akları programlamasının üç esas bileşenini gösterir. Bu aracı programınızı planlarken kullanın. ÇHDA’niz alanınızdaki ana yükümlülük sahiplerini ve çocuk haklarının ne derece ihlal edildiğini tespit edecektir. Bundan sonra yükümlülük sahiplerinin yükümlülüklerini yerine getirme konusunda, çocuklar ve sivil toplumun ise haklarını talep etme 17 ● ÇOCUKLAR İÇİN DOĞRU OLANI YAPMAK konusunda nasıl desteklenebileceğini bulabilirsiniz. Bunun için nelerin işe yaradığını göstermeniz ve bunların benimsenmesi için sivil toplumla birlikte savunuculuk yapmanız gerekebilir. Bu üç ayak, etkinlikler arasındaki karışım ve dengeyi tarif ederek program stratejisini temsil eden bir görsel araç olarak kullanılabilir. Etkinlikler arasındaki denge ve ayaklar arasında ayırdığınızı kaynaklar zamanla, programınız ilerleyip, ortaklarınızın, devletin ve diğer paydaşların kapasiteleri ve katılımları değiştikçe farklılık gösterecektir. Her hangi bir zamanda uygun olan dengenin ne olduğunun ve her bir ayaktaki işlerin diğerleri ile ilişkili ve desteklenir olduğunun farkında olmanız önem taşır. ÇHP’nın üç ayağı ÇOCUK HAKLARI DURUM ANALİZİ 1. AYAK Çocuk hakları ihlallerine ve desteklerdeki boşluklara karşı doğrudan eylemler 2. AYAK yükümlülük sahiplerinin yükümlülüklerini yerine getirme kapasitelerini güçlendirmek (politika, uygulama ve mevzuat) 3. AYAK çocukların, velilerinin ve sivil toplumun hak talep etme ve diğerlerini sorumlu tutma anlayış ve kapasitelerini güçlendirmek ÖRGÜTSEL KAPASİTE İlk ayak, desteklerdeki boşlukları ve çocuk hakları ihlallerini hedef alan doğrudan eylemlerdir. Çalışmanız diğer uygulayıcıları etkileyecek bir kanıt temeli yaratmalıdır. Üstlendiğiniz tüm savunuculuk çalışmalarına (ulusal ya da uluslar arası düzeyde) güvenilirlik kazandıracaktır. Programınızın doğasına bağlı olarak, etkinlikleriniz arasında 5 yaş altı için tedavi edici besleme, cinsel şiddete maruz kızlar için danışmanlık, temel okul malzemeleri desteği....ve birçok diğerleri yer alabilir. 18 2 ÇOCUK HAKLARI PROGRAMLAMASI ● İkinci ayak yükümlülük sahiplerinin çocuklara karşı yükümlülüklerini yerine getirme kapasitelerin güçlendirme üzerine yoğunlaşır. Ana yükümlülük sahibi olarak devletin sorumlulukları üzerinde durur ve mevzuat, politikalar ve uygulama, yapılar, mekanizmalar ve kaynak dağılımında iyileştirmeler yaracak eylemler talep eder. Etkinlikler arasında çocuk koruma önlemlerinin yoksulluk önleyici stratejik planlara dahil edilmesi, yerel yönetimlerde bütçelerin izlenmesi, çocukların dahil olduğu karar verme mekanizmalarının kurulması, yasa reformlarının yönlendirilmesi, çocuk ombudsmanlığının yaratılması....ve birçok diğerleri yer alabilir. Üçüncü ayak çocukların (hak sahipleri olarak), velilerinin ve sivil toplumun yükümlülük sahiplerinden hesap sorma ve çocuklar için hak talep etme anlayış ve kapasitelerini güçlendirme ile ilgilenir. Etkinlikler arasında, çocuk haklarını geliştiren ağlara ;(özellikle çocuklarca yönlendirilen örgütler) destek olunması topluluk temelli örgütlerin örgütsel gelişimi, çocuk hakları hakkında farkındalık yaratma, ulusal basının eğitimi ve harekete geçirilmesi, meslek gruplarının harekete geçirilmesi, uluslararası işbirlikleri içinde çalışmak...ve birçok diğerleri yer alabilir. Birinci ayak, çocuklar ve aileleri ile doğrudan çalışma sayesinde size kanıt, deneyim ve güvenilirlik sağlar. Bu kanıtları ikinci ayakta, çocuklar için arzu ettiğiniz değişimler gerçekleştirecek politikalarını yönlendirmeye çalışırken savunuculuğunuza altlık olarak kullanabilirsiniz. Savunuculuğunuz, çocuk ve gençlerin ve diğer kilit grupların çocuk haklarını talep etme konusunda güçlendirildiği ve harekete geçirildiği güçlü bir sivil toplum tarafından desteklediği ve üstlenildiği takdirde- üçüncü ayaktaki işiniz- çok etkili olacaktır. Öğrenme ve geri besleme halkası Çalışmalarınızı izleme ve değerlendirme sayesinde öğrendikleriniz ilerlemeniz hakkında size geri besleme sağlayacaktır. Geri besleme ile çalışmanızdan öğrendiklerinizi ve sonuçları örgütünüzün içinde ve dışındaki farklı paydaşlarınıza iletebilirsiniz. Bu hesap verebilirliğinizi, özellikle programınıza dahi olan çocuk ve gençlere görünür kılmak için kilit bir yöntemdir. Çalışma şeklinizi ve etkinliğinizi iyileştirecek değişimleri tetikleyebilir, başkalarıyla paylaşılacak iyi uygulama örnekleri sunabilir ve ulusal ve uluslar arası savunuculuk çalışmalarınıza girdi sağlayabilir. 19 ● ÇOCUKLAR İÇİN DOĞRU OLANI YAPMAK Unutmayın! Çocuk hakları programlaması şunları gerektirir: • Çerçeve olarak BMÇHS’nin kullanmanız. Size meşruiyet, referans noktası ve izleme mekanizmalarıyla ilgilenme fırsatları sunacaktır. • BMÇHS’nin 4 genel ilkesinin örgütünüzün çalışmaları süresince bir filtre mekanizması görevi görmesi. Bu ilkeler dikkatinizi ayrımcılık, çocukların görüşleri, çocukların hayatta kalması ve gelişmelerini sağlayacak kaynakların harekete geçirilmesi ve çocukların yüksek yararının öncelikli kaygı olduğu karar verme mekanizmaları üzerinde yoğunlaştıracaktır. • Çocukların bakış açılarını yakalamaya çalışmanız, onları onur ve gelişen yetenekleri olan insanlar olarak görmeniz, seslerini yükseltmeleri için güçlendirilmeleri ve desteklenmeleri, görüşlerinin dinlenmesi ve değişim sürecinin bütünleşmiş bir parçası haline gelmeleri. • Yükümlülük sahiplerinin tespit edilmesi ve sorumlu tutulması. • Hakları zaten en az güvence altında olan ve tanınan, en marjinal kesime ilgi gösterilmesi • Genel hedefin kız ve oğlanların yaşamları ve hakları üzerinde ölçülebilir bir etki yaratılması olması • Eğilim, fırsat ve kapasitelerin analizini gerektirirken acil ve görünür hak ihlallerine de müdahale eden, uzun vadeli bir yaklaşım benimsenmesi • Kız ve oğlanlar üzerindeki etkinin ölçüsünü arttırmak için kanıt temelli savunuculuğun kullanılması (örneğin, çoğaltma, politika değişikliği ya da daha yüksek kaynak aktarımı) • Programınızın her toplumsal düzeyde işlemesi, düzeyler arasında ilişkiler kurması ve böylece etkiyi azami tutması. • Güçlendirici katılım süreçlerini (çocuklar ve gençler de dahil olmak üzere çeşitli ortaklarla) kullanmanız. • Çocuklar için gerçek değişimi yaratmak amacıyla çeşitli ortaklıklara girmeniz (devletle, sivil toplumla, topluluklarla, özel sektörle, vb.) Notlar 1 “Çocuk hakları programlaması üzerine ortak anlayış” Uluslar arası Çocukları Kurtarın İttifakı ÇHP Profesyonel Değişim Ağı tarafından 2005 yılında kabul edilmiştir. 2 Daha fazla bilgi için Lansdown G, Çocukların Gelişen Kapasiteleri, Innocenti Sezgi11, UNİCEF Innocenti Araştırma Merkezi, İtalya, 2005. 20 3 Çocuk hakları durum analizi Bu bölümün sonuna geldiğinizde: • bir çocuk hakları durum analizinin (ÇHDA) ne demek olduğunu anlamış • kilit adımlar kullanılarak bir ÇHDA’ni nasıl yürütülebileceğini öğrenmiş olacaksınız. Bu bölüm, 2. Bölümde verilen temel ÇHP ilkeleri, araçları ve süreçleri hakkında belirli bir bilgi düzeyi gerektirmektedir ve bunun üzerine kurulmuştur. Bu bölüm çocuklar ve yükümlülük sahiplerinin sürece katıldığı bir ÇHDA’ni nasıl yapacağınızı göstermektedir. ÇHDA’niz çocukların karşı karşıya oldukları sorunları tanımlayacak ve bu sayede onların hayatında olumlu bir değişimi nasıl yaratacağınızı planlayabileceksiniz. ÇHDA nedir? ÇHDA çocuklar ve haklarının durumuna dair bir analizdir. Bu analizi çocukların haklarının ne kadar gerçekleştirilmiş olduğunu ortaya koymak ve haklarının gerçekleştirilmesinin önündeki engelleri belirlemek için kullanın. ÇHDA’niz bir ülkeyi, bölgeyi ya da bir iş kolunu ( örn. Sağlık) kapsayabilir. Hiçbir ÇHDA diğerine benzemez! Bir ÇHDA nasıl yapılır? ÇHDA’niz mümküne ekip üyeleri tarafından yürütülmelidir çünkü beraber çalıştığınız çocuklar ve toplulukların yanında ekip üyelerinin de süreci sahiplenmesi gerekir. Gerektiğinde onlara gereken ek becerileri kazandırınız. Onlara genel haklar, yükümlülük sahipleri ve paydaşlar ve anahtar grupların kapasiteleri hakkında bazı temel sorular sorarak başlayın. 21 ● ÇOCUKLAR İÇİN DOĞRU OLANI YAPMAK ÇHDA’niz için soracağınız kilit sorular 1. Mevcut haklar hakkında • • • • • • • • • • • • • • • • 22 Haklar konusunda ne tür bir ortam baskındır (genel makroekonomik, siyasi, kültürel ve sosyal durumun yanı sıra olası eğilim ve senaryolar)? Hangi haklar, neden ihlal edilmektedir (makro analiz dahil, görünen, altta yatan ve kökendeki sebepler)? Tüm çocukların hayatta kalma ve gelişim hakları ne derece garanti altındadır? Marjinalize olmuş ve kolay incinebilir çocuk gruplarının durumu nedir,; ne tür ayrımcılıklar, neden mevcuttur? Yasal, siyasi ve uygulama ortamı, BMÇHS’ne ulusal uyum ve raporlama dahil, nasıldır? Toplumun her düzeyinde çokların en yüksek yararı ne derece önceliklidir? Önümüzdeki yıllarda ortaya çıkması olası senaryo ve eğilimler nelerdir ve bunlar farklı çocuk gruplarını nasıl etkileyecektir? 2. Yükümlülük sahipleri ve paydaşlar hakkında Yükümlülük sahipleri kimlerdir? Çocuk haklarının korunması ve gerçekleştirilmesine dahil olan diğer anahtar aktörler ve paydaşlar kimlerdir? Çeşitli paydaşlar arasındaki güç dinamikleri nelerdir? Çocuklar ve gençler dahil olmak üzere farklı paydaşların, özellikle farklı çocukların toplum içindeki rolüne dair, görüş ve bakış açıları nelerdir? 3. Kilit grupların kapasiteleri hakkında Yükümlülük sahiplerinin sorumluluklarını yerine getirme kapasiteleri nedir? Yükümlülük sahiplerinin kapasitelerini sınırlayan engeller nelerdir? Paydaşların yükümlülük sahiplerinin kapasitelerini güçlendirmede ve onlara hesap sormadaki rollerini yerine getirme kapasiteleri nedir? Paydaşların çocukları, velilerini ve toplulukları haklarını arama konusunda güçlendirmedeki rollerini yerine getirme kapasitesi nedir? Çocuklar kendi yaşamlarını etkileyecek kararları ne kadar etkileyebilirler ve neden? 3 ÇOCUK HAKLARI DURUM ANALİZİ ● Kilit adımlar İzleyeceğiniz kilit adımları sunmadan önce ÇHDA’nizi planlamanız için bazı püf noktalarına değineceğiz. Püf noktaları: • Bunu çalışanlarınız ve onların birlikte çalıştığı insanlar için bir öğrenme fırsatı olarak görün. • İyi planlayın ve gerekiyorsa bir eğitim öğesine yer verin. • Çocukların, velilerin, yükümlülük sahiplerinin ve diğer kilit paydaşların başlangıçtan itibaren katılımını teşvik edin. • Danışmanlara başvurmadan önce iyice düşünün. Siz zaten çok şey biliyorsunuz. Sahip olduğunuz vukuf ve deneyimleri kullanın! • Açık ve net olun. Bulgularınızı çocuklar ve topluluklarla paylaşmanıza yardımcı olacaktır. ÇHDA’nizin kilit adımları şunlardır: 1. ÇHDA’nizi planlama 2. Literatür taraması 3. İlk araştırma 4. Başlangıç analizi 5. Daha fazla veri toplama 6. ÇHDA’nizin taslağının yazılması 7. Geniş çaplı danışma 8. ÇHDA’nizi bitirme ve kullanma ÇHDA’niz muhtemelen iki ay alacaktır. Sınırlı kaynaklar kullanıyor olabileceğinden sürecin bundan daha fazla uzamamasına dikkat ediniz. Hız kaybetme riski yaratabilirsiniz. I. ÇHDA’nizi planlama ÇHDA’nizin amacı, süreci, rolleri ve sorumlulukları, zaman aralığı ve destek ihtiyaçları konusunda net olun. Ekibinizle ÇHDA’niz üzerine tartışın. Planlama çalıştayları ÇHDA’lerin rol ve süreçleri üzerine tartışmak için uygun bir yöntemdir (arka sayfadaki zaman çizelgesi örneğine bakınız). 23 ● ÇOCUKLAR İÇİN DOĞRU OLANI YAPMAK Çalıştayın hedefleri 1. Bütün katılımcılar arasında ÇHP’nın özellikleri ve stratejik planlama sürecinde uygulanışı hakkında ortak bir anlayış elde etmek. Çocukların ülkedeki mevcut durumu (ve olası gelecek senaryoları) hakkında mutabakata varmak ve bu durumu hak temelli bir yaklaşımla analiz etmek. ÇHDA’nin anahtar alanlarının tamamlanmasını planlamak amacıyla eksik bilgi ve analiz alanlarını tespit etmek. 2. 3. 1. Gün 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. Giriş - Hedef ve çıktılar/bağlam - Tanıtımlar - Yaklaşım ve beklentiler - Günün programı Egzersiz: kişisel ve profesyonel değerlerininiz ve motivasyonuzhak temelli yaklaşımlarla ilişki Gözden geçirme/özet - BMÇHS (sınav) - ÇHP, hak temelli program döngüsü, Üç Ayak ve Değişimin Boyutları dahil ÇHDA - Hedefler, amaç, başlıklar, süreç Beyin fırtınası/meditasyon-ülke çapında çocukların kafamızda imgeleri nelerdir? Sunumlar( hak sektörleri ve grupları)- her biri en fazla 10 dakika - Genel bağlam (makro politik, ekonomik çocuk algısı) - Sağlık - Eğitim - Koruma Zil ve genel kurul tartışması Günün özeti ve değerlendirme 2. Gün Güne giriş ve 1. günden geri besleme 2. Egzersiz: “Ama neden”-temel hak ihlalleri ve boşluklar üzerine, üzerinde mutabık olunan sorun tespitlerine dayalı sorun ağacı ile sebep sonuç ilişkilerinin bağlantıları ve algılanışına gereken önemi vermek (görünen, altta yatan ve köksel sebepler) 3. 4. 24 3. Gün 1. 1. Güne giriş ve 2. günden geri besleme - Stoklama-şimdiye kadar nereye vardık? - Ne biliyoruz ve neler öğrenmemiz gerekiyor? 2. Beyin fırtınası/bilgi kaynaklarının haritalanması - İkincil veriler - Anahtar bilgilendiriciler Egzersiz: yükümlülük sahibi ve 3. paydaş analizi - Farklı düzeylerdeki yükümlülük sahipleri/paydaşların haritalanması - Yükümlülük 4. sahipleri7paydaşların yükümlülük ve sorumluluklarını yerine getirmelerinin önündeki engeller - Etkili kişiler ve yandaşlar dahil olmak üzere, diğer paydaşların belirlenmesi 5. - Araçlar: Zorunluluk ve Etki Çemberleri ve kapasite boşluk analiz matrisini kullanma Egzersiz: çocukların katılımı - Ülkede çocuk katılımım yararları ve önündeki engelleri belirleyin - Bu engelleri aşmanın yollarını belirleyin Günün özeti ve değerlendirme. Eylem planlaması - ÇHDA’nin bundan sonraki adımları (zamanlama, roller, sorumluluklar vb.) - Bundan sonraki adımlar ve genel stratejik planlama süreci) - Sorunlar ve öneriler Çalıştay ve değerlendirme 3 ÇOCUK HAKLARI DURUM ANALİZİ ● Aşağıdaki kutuda sektörel bir ÇHDA, burada yoksulluk ve ekonomik adalet konularına odaklı bir ÇHDA, için ele alınması gereken alanları özetlemektedir. Sektörel bir ÇHDA: Yoksulluk ve ekonomik adalet Ele alınacak alanlar kontrol listesi: • • • • Çocuklar ve ailelerini etkileyen yoksulluk: Ulusal anket verisi (örn. Hane halkı bütçe anketleri), İdari veri, katılımcı yoksulluk değerlendirmeleri, hassasiyet değerlendirmeleri (hane halkı ekonomik yaklaşımı dahil), yoksulluk ve dışlanma üzerine diğer STK, bağışçı ve akademi değerlendirmelerinden Yoksulluğun köksel nedenleri: ekonomik politika, salgınlar, çatışmalar ve afetler, sosyokültürel ayrımcılık, coğrafi yalıtım, ulusal kaynaklat vb. En yoksul çocukların yoksul kalmalarının sebebi? Siyasi, kültürel, ekonomik, ulusal politika, yerel (ve ev içi) güç ilişkileri vb. Yoksulluk ne derece ekonomi politikalarından kaynaklıdır ve nasıl? Ulusal gelirin ana kaynakları ve ülkenizde teşvik edilen ana ekonomi politikaları (aşağıdaki listede yer alanların yanı sıra çeşitli politika belgelerinde bulunan) üzerine bir değerlendirmeye dayanarak. Ayrıca, değişimi etkilemek için politika bağlamı ve fırsatları da anlamanız gerekmektedir. • Yoksulluk politikası çerçeveleri ve planları: Yoksulluğu Azaltma Stratejisi Belgesi (YASB), diğer ulusal yoksulluğu azaltma stratejileri (geçici ya da kesinleşmiş), yerel yoksulluk planları, sektörel yoksulluk planları (örn. Sosyal koruma planları), çocuklar/öksüzler ve hassas çocuklar için eylem planları (ÖHÇ). • Yoksulluk izleme sistemi/yapıları: ilgili kurumlar, yoksulluk izleme yaklaşımları, sivil toplum örgütlerinin rolü (STÖ’ler) ve uluslar arası STK’lar, izlenen göstergeler, elde edilen ilerleme, YASB tarama belgeleri, yoksulluk ve toplumsal etki analiz çalışması. • Devam eden ulusal anahtar süreçler: desantralizasyon, kamu sektörü reformu vb. 25 ● ÇOCUKLAR İÇİN DOĞRU OLANI YAPMAK • Anahtar bağışçıların politikaları: Dünya Bankası Ülke Destek Stratejisi, diğer anahtar bağışçı stratejileri, yardım Koordinasyon çerçeveleri, sektörler/yoksulluk azaltma için temel fonlar. • Bütçe çerçeveleri ve süreçleri: Orta Vadeli Harcama Çerçeveleri, kamu harcama • Sektör stratejileri, sektörel finansman politikaları ve süreçleri dahil. • Özel sektörün rolü ve düzenleyici çerçeve. • En büyük özel şirketler ve çalışan diğer kurumlar. taramaları, vb. Çocukların yoksulluk üzerine algı ve analizlerini almayı unutmayın. 2. Literatür taraması Başka kaynaklarda hazır bulunabilecek veriler kullanılabilir. Bu kaynaklar arasında kendi örgütünüzün raporları ve program değerlendirmeleri, diğer STK ya da BM kuruluşlarının (özellikle UNICEF) raporları, araştırma enstitüleri ve Dünya Bankası gibi diğer kurumlardan alınacak istatistikler, yerel ve ulusal hükümet raporları (maliye, planlama, kalkınma, kadın ve çocuklar ile ilgili bakanlıklar), anahtar bağışçıların raporları, sivil toplum grupları tarafından üretilmiş bilgiler ve BMÇHS izleme sürecinden elde edilen bilgiler yer alır. Amacınız çocuklar için elde bulunan desteği ve eksiklik olan yerleri belirlemektir. Alan Çalışması Çocukları Kurtar Somali’de, üç yıllık bir strateji hazırlığı kapsamında gıda güvenliği ve geçim üzerine odaklı bir ÇHDA yürütmeye karar verdi. Somali ve program hakkında bilgi sahibi, biri geçim uzmanı diğeri ise ÇHP konusunda oldukça deneyimli iki danışman kullanıldı. Çocukları Kurtarın’ın kendi malzemeleri dahil olmak üzere, çoğunlukla ikincil ve bazı birincil veriler (çocuk topluluk üyeleri ve anahtar yükümlülük sahiplerinin bakış açıları üzerine) kullanan sonuç belgesi çocukların ve bu alandaki hakları üzerine eşsiz bir analiz sundu. Bu analiz sektörel stratejisi ile, programın çocuklar için gerçek değişim üzerine odaklanmasında anahtar rol oynamıştır ve genel gıda güvenliği konusundaki değişimlerin otomatik olarak hassas çocuklara fayda sağlayacağını varsaymamıştır. 26 3 ÇOCUK HAKLARI DURUM ANALİZİ ● 3. İlk araştırma Çocukları etkileyen konuları tespit etmek için en iyi yol katılımcı araştırma araçları kullanılmasıdır. Bazı doğrudan gözlem, yarı yapılandırılmış görüşme, odaklı grup tartışmaları, sıralama ve puanlama, şema ve harita çizme ve özel çocuklarla çalışma teknikleri burada verilmektedir. Bu araçları kullanma konusunda hiç deneyiminiz yoksa, Araç setleri: izleme, değerlendirme ve etki değerlendirmesi için uygulama rehberi, Çocukları Kurtarın, 2003’e göz atın. Burada izlemeniz gereken bütün adımları bulacaksınız. Ayrıca Demek Çocuklara Danışmak İstiyorsunuz? Bir iyi uygulama araç seti, Çocukları Kurtarın, 2003’e bakın. 4. Başlangıç analizi Başlangıç analiziniz: • Mevcut haklar iklimini ve gelecek eğilim/senaryoları değerlendirmeli • Hak ihlallerinin nedenlerini belirlemeli • Yükümlülük sahiplerini haritalandırmalı • Diğer anahtar paydaşları haritalandırmalı • Yükümlülük sahiplerinin ve diğer paydaşların kapasitelerini analiz etmeli • Veri ve analizdeki boşlukları belirlemeli • ÇHDA’nin nasıl tamamlanacağını planlamalıdır. Bunları bir çalıştay şeklinde gerçekleştirebilirsiniz. Mümkünse, çekirdek ÇHDA ekibi ve bazı dışsal paydaşları yükümlülük sahipleri ve paydaşların haritalandırılması ve kapasite boşluğu analizine dahil ediniz. Haklar iklimi: Çalışma alanınızdaki mevcut haklar iklimini değerlendirmek için BMÇHS’nin genel ilkeleri ve uygulama önlemlerini (kutunun arka sayfasına bakınız) kullanınız. Bu değerlendirme ile yürürlükte neler olduğunu, nelerin iyi çalıştığını, nelerin çalışmadığını ve sistemin daha iyi çalışması için nasıl katkıda bulunabileceğinizi öğreneceksiniz. Sebep analizi: Çocuk hakları ihlallerinin, görünen ve kökensel sebeplerini, çocukların karşı karşıya olduğu temel sorunları ve bunların birbirleri ile nasıl ilişkilendiklerini görmek için sorun ağacı analizini kullanın. Bakınız: www.odi.org.uk/rapid. Dışlanan çocukların haritalandırılması: Ayrımcı olmayan bir yaklaşım kullandığınızdan emin olmak için, farklı çocuk gruplarını ve haklarının gerçekleştirilmesi karşısındaki engelleri haritalandırın. Hazır bir araç için Fark 27 ● ÇOCUKLAR İÇİN DOĞRU OLANI YAPMAK Genel uygulama önlemleri • Yasal reform: Taraf devletlerin yeni ve mevcut mevzuat ile yargı • • • • • • • uygulamalarının BMÇHS’ne uyumluluğunu sağlamalarını gerektirir. Bunlar arasında: anayasa maddesi, yasa maddeleri ve yeni yasalar geliştirilmesi, çocuk hakları konusunda ortaya çıkan yeni sorunlara yönelik çalışmalar ve çocuklar ve temsilcileri için etkin çözümler üzerine düşünülmesi bulunur. Çocuk hakları ile ilgili bağımsız ulusal kurumlar: Örneğin çocuk ombudsmanı büroları, çocuk hakları vekilleri ve ulusal insan hakları kurumlar içerisinde odak noktaları. Ulusal eylem planları: BMÇHS’nin uygulanması için kapsamlı ulusal gündem ya da stratejiler gerekmektedir. Bunların Dünya Çocuk Zirvesi ve BM Genel Kurulu Çocuk Özel Oturumuna doğru yapılacak devam çalışmaları ile ilişkilendirilmesi çok önemlidir. Çocuk hakları odaklı kalıcı devlet kurumları ve yapılanmalarının koordinasyonu sağlamaları ve uygulamaya geçmeleri beklenmektedir. Kaynak aktarımında eldeki imkânların en yüksek oranda kullanılması Çocuklar üzerine etkin veri toplama, analiz, değerlendirme ve yayımlama yoluyla BMÇHS’nin uygulanışının sistematik olarak izlenmesi Çocuk hakları konusunda eğitim, öğretim ve farkındalık yaratma çalışmaları istikrarlı bir şekilde teşvik edilmelidir. Sivil toplum ve çocukların uygulamaya dâhil edilmesi. Yaratmak: Çeşitliliği geliştirmek ve ayrımcılığı engellemek için eğitim malzemeleri, görev 14, Çocukları Kurtarın UK, 2005’e bakınız. Karşı sayfada ÇHDA’nizin ayrımcı olmayan bir bakış açısına sahip olduğundan emin olmanız için bir kontrol listesi verilmiştir. 28 3 ÇOCUK HAKLARI DURUM ANALİZİ ● Çeşitlilik/ayrım gözetmeme analizi ÇHDA’niz esaslı bir çeşitlilik analizi içermeli ve bu analiz şunları ele almalıdır: • Çocuklar arasında hangi gruplar ayrımcılıkla karşı karşıyadır- veri yaş, toplumsal cinsiyet, engellilik, etnik, dini, kültürel ya da dil gibi ilgili kategorilere göre ayrıştırılmalıdır • Ayrımcılığın çoklu etkileri- örneğin, marjinal etnik topluluklardaki engelli çocukların eğitime erişimi ile ilgili Haklar yönünden ayrımcılığın etkisi- BMÇHS ve yanında Kadınlara Karşı Her Türlü Ayrımcılığın Önlenmesine dair Sözleşmesi(KKAÖS), Irk Ayrımcılığı Önleme Komitesi (IAÖK) ya da Engelli İnsanların Haklarına dair Sözleşme (EİHS) gibi diğer insan hakları araçları kullanılarak Diğer yerel, ulusal ya da uluslar arası grupların ayrımcılık ile ilgili tüm çalışmaları. • • Bu bilgiler ile ayrımcılığın çoklu katmanlarının ayrımına varan ve mevcut eşitsizlikleri güçlendirmeyen uygun müdahaleler planlayabilirsiniz. Yükümlülük sahipleri, etkin kişiler ve diğer paydaşları haritalandırmalısınız. Yardım için Etki ve Yükümlülük Çemberi aracını (2. Bölüme bakınız) kullanabilirsiniz. İşinize yarayacak başka araçlar da bulunmaktadır: www.odi.org.uk/rapid; Laws S Kalkınma için Araştırma: Bir uygulama rehberi, Çocukları Kurtarın/Sage Publications, 2003, s 336; Gosling L ve Edwards M Araç Setleri: izleme, değerlendirme ve etki değerlendirmesi için uygulama rehberi, Çocukları Kurtarın, 2003, s 302; ve Çocukları Kurtarın Eğitimde Değişim için Çalışıyoruz: Savunuculuğun planlanması için bir el kitabı, 2000. Son olarak, yükümlülüklerini yerine getirmek konusunda yükümlülük sahipleri ve diğerlerinin kapasitelerini ve değişim süreçlerini etkileyebilirliklerini anlamanız gerekir. Arka sayfada ÇHDA çalıştayları kapsamında kullanılabilecek bir kapasite boşluğu analizi matrisi bulunmaktadır. 29 ● ÇOCUKLAR İÇİN DOĞRU OLANI YAPMAK Kapasite analizi matrisi Programınızın müdahalelerini o yönde tasarlayabilmek için kapasite boşluklarını belirlemeniz gerekir. Kapasite boşlukları arasında, veri, bilgi yada beceri, irade/motivasyon, ve/veya mali ya da maddi kaynak eksikliği yer alabilir. Yükümlülük sahipleri (aileler, topluluklar ya da hükümetler de olsa) sorumluluklarının farkında olmayabilir ya da görevlerini yerine getirmek için gerekli otorite ve desteğe sahip olmayabilirler. Yükümlülük sahibi/paydaş (etkili olanlara odaklanma) Ele alınan konu ve yerel duruma göre tanımlanan Öncelikle bakmakla yükümlüler, örn. ebeveynler Topluluk, örn. Köy yöneticisi Özel sektör, örn. Çok uluslu şirket Sivil toplum Yerel yönetim, örn. Öğretmenler, sağlık çalışanlar Ulusal hükümet, örn. Eğitim Bakanlığı, Maliye Bakanlığı Uluslar arası topluluk, örn. BM ajansı, bağışçı 30 Rol analizi Her aktörün sorumlulukları ve rolleri Kapasite analizi Motivasyon/gönüllülük Yükümlülük sahibi/paydaş sorumluluğunu kabul ediyor mu? Etmiyorsa neden? Otorite Yükümlülük sahibi/paydaş rolünü yerine getirmek için gereken otoriteye sahip mi? Değilse neden? Kaynaklar Yükümlülük sahibi bilgi, beceri, örgütsel, insani ve maddi kaynaklara sahip mi? Değilse eksik olan nedir? 3 ÇOCUK HAKLARI DURUM ANALİZİ ● 31 ● ÇOCUKLAR İÇİN DOĞRU OLANI YAPMAK Kapasite analizi matrisi – üzerinde çalışılmış örnek (çocuk koruma) Yükümlülük sahibi/paydaş (etkili olanlara odaklanma) Ele alınan konu ve yerel duruma göre tanımlanmış Öncelikle bakmakla yükümlüler, örn. ebeveynler Topluluk, örn. Köy yöneticisi Özel sektör, örn. Çok uluslu şirket Sivil toplum Rol analizi Her aktörün sorumlulukları ve rolleri Doğrudan bakım altında olan çocukları istismar ve sömürüden korumak Topluluktaki çocukları istismar ve sömürüden korumak, sorumluluklarındaki kariyere destek olmak, fırsat yaratmak ve çocukları dinlemek Çalışan çocukları istismar ve sömürüden korumak Yerel yönetim, örn. Öğretmenler, sağlık çalışanları Çocukları ve velilerini haklarını aramak için desteklemek, devlete (ve diğerlerine) hesap sormak, etkin çocuk koruma yaklaşımları sergilemek Bütün çocukların istismar ve sömürüden doğrudan korunması Ulusal hükümet, örn. Eğitim Bakanlığı, Maliye Bakanlığı Bütün çocukların istismar ve sömürüden doğrudan korunması Uluslar arası topluluk, örn. BM ajansı, bağışçı Devlete çocuklara yönelik sorumluluklarını yerine getirmede yardımcı olmak 32 Kapasite analizi Motivasyon/gönüllülük Yükümlülük sahibi/paydaş sorumluluğunu kabul ediyor mu? Etmiyorsa neden? Otorite Yükümlülük sahibi/paydaş rolünü yerine getirmek için gereken otoriteye sahip mi? Değilse neden? Kaynaklar Yükümlülük sahibi bilgi, beceri, örgütsel, insani ve maddi kaynaklara sahip mi? Değilse eksik olan nedir? Kültürel/dini tabular Cinsiyet/güç ilişkileri Bilgiye erişim eksikliği Kültürel/dini tabular Cinsiyet/güç ilişkileri Bilgiye erişim eksikliği Erkek karar vericiler Bilgi, önceliklendirme, kısıtlı geçim kaynağı seçenekleri, zayıflamış aile temeli (HIV ve AIDS) Bilgi ve beceriler Etkin çocuk koruma mekanizması bulunmaması Kar temelli motivasyon Sorumluluklar yaygın olarak kabul edilmemiş Toplumsal bir aktör olarak rol yaygın olarak kabul edilmemiş Çocuk koruma ve çocuk hakları konusunda bilgi Genelde motive olmuş ama kaynak eksikliği, özellikle yetersiz koşul ve şartlar nedeniyle isteksiz. Siyasi atanmışlar; yüksek devir teslim Çok düşük siyasi irade. Diğer öncelikler, özellikle devam eden çatışmanın desteklenmesi Bağışçı gündeminde çocuk koruma üst sıralarda Karar verme süreçlerinin geleneksel bir azınlığın elinde olması Önceliklendirme Otorite- evet ama gönüllülük yok Zayıf politika ve mevzuat Temel yükümlülük sahiplerine erişim Bilgi Beceri Sivil toplumun rolünün sınırlı olarak tanınması politika ve mevzuat çerçevesine, mali destek desenlerine yansımış Çocuk haklarının gerçekleştirilmesine destek yerine istismar potansiyeli bulunan resmi otorite. Yükümlülükler hakkında kısıtlı bilgi Çocuklara karşı belirli yükümlülükler konusunda net olmayan otorite; BMÇHS ve diğer uluslar arası araçların içerik ve hükümleri Devlet gündemi oluşturabilme- ancak yarışan öncelikler YASB içinde zayıf otorite Örgütsel kapasite, bilgi, beceri, siyasi alan; mali destek-bağışçı önceliklendirmesi Etkin teknik kapasite, mali kaynak, bürokratik karar verme süreci eksikliği Bakanlığın teknik kapasitesi zayıf, karar verme sürecinde kabine baskın-sınırlı danışma ve genel kötü yönetişim Çocuk koruma ve programlama hükümleri tam anlaşılamamış. Mali destek ve izleme mekanizmaları hayata geçirilmemiş 3 ÇOCUK HAKLARI DURUM ANALİZİ ● 33 ● ÇOCUKLAR İÇİN DOĞRU OLANI YAPMAK 5. Belirlenen boşluklara dayanarak daha fazla veri toplanması ve analiz Şüphesiz, ÇHDA çalıştayında ihtiyacınız olan bazı bilgilerin halen bulunamadığı görülecektir. Bazı bilgilerin elde edilmesi mümkün olmayabilir, bunu ÇHDA’nizde belirtin. Ek bilgi toplanması için gereken tüm kaynakları yönlendirin. Bu hemen mümkün değilse, bu işe –ve gerekli araştırmayıprogram planlarınızın ilk aşamalarına yerleştirin. 6. ÇHDA’nizin taslağının yazılması ÇHDA’nizin taslağını yazacak birine-ideal olarak sürece dahil olmuş, çalışmanın bağlamı ve haklar temelli yaklaşıma aşina ve iyi yazım ve analiz becerilerine sahip birin- ihtiyacınız vardır. Bu kişi kendi ekibinizden biri, ortak örgütlerden biri ve/veya bir danışman olabilir. Aşağıdakiler Myanmar (Burma) ve Cote d’lvoire’deki Çocukları Kurtarın programından alınan iki farklı gerçek ÇHDA’nin içerik sayfalarıdır. Myanmar ÇHDA( toplam 54 sayfa) 1. Giriş 1.1. Altyapı 1.2. Kavramsal çerçeve 1.3. Ülke bağlamı 2. BMÇHS’nin uygulanmasına yönelik genel önlemler 2.1. BMÇHS’nin genel ilkelerinin uygulanması 2.2. Sivil toplumun rolü 2.3. Uluslararası topluluk 3. Çocuk haklarının elde edilmesi karşınındaki temel sorunlar 3.1. Vatandaşlık hakları 3.2. Eğitim 3.3. Sağlık ve beslenme 3.4. HIV/AIDS 3.5. İnsan ticareti 3.6. Özel korumaya muhtaç çocuklar 3.7. Gıda güvenliği 3.8. Sığınmacı ya da IDI olarak yerinden edilmiş çocuklar 4. Çocukları Kurtarın’ın önündeki fırsat ve engellerin özeti 4.1. Çapraz konular 4.2. Tematik fırsatların özeti 34 3 ÇOCUK HAKLARI DURUM ANALİZİ ● Cote d’lvoire ÇHDA( toplam 40 sayfa) 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. Giriş 1.1. Metodoloji 1.2. Yaklaşım/Kavramsal çerçeve 1.3. Sorunlar 1.4. Senaryolar Genel bağlam 2.1. Coğrafya 2.2. Nüfus ve profil 2.3. İdare 2.4. Tarih ve siyasi süreç 2.5. Ekonomi Çocuklara dair yasa ve politika çerçevesi 3.1. Uluslar arası araçlar ve ulusal mevzuat Çocuklar- çocukların gözünden ve yetişkinlerin gözünden 4.1. Çocukların katılımının önündeki temel engeller Çocuk haklarının elde edilmesi karşınındaki temel sorunlar 5.1. Eğitim 5.2. Sağlık 5.3. HIV/AIDS 5.4. Gıda güvenliği ve beslenme 5.5. Özel korumaya muhtaç çocuklar 5.6. Çocuklara karşı ayrımcılık Yükümlülük sahipleri 6.1. Kimler yükümlülük sahibidir? 6.2. Sivil toplum Çocukları Kurtarın’ın önündeki fırsat ve engellerin özeti 7. Geniş çaplı danışma ÇHDA’nin iyi bir taslağı oluştuğunda bunu hem program ekibi içinde hem de geniş bir paydaş ve potansiyel ortak yelpazesi ile paylaşarak mümkün olduğu kadar çok görüş alın. Bu sadece iyi bir haklar temelli uygulama (öğrenme ve geri besleme halkasının parçası)olmakla kalmayıp, analizinizi doğrulamak için gereklidir. Diğerlerinin analiziniz ile ilgili ciddi çekinceleri varsa sizinle belirlediğiniz hedeflere yönelik çalışma olasılıkları düşüktür. 35 ● ÇOCUKLAR İÇİN DOĞRU OLANI YAPMAK İzleme ve değerlendirme, öğrenme ve geri besleme nasıl yapılır İ&D sistemleri, eylem-araştırma projeleri, etki değerlendirmeleri, değerlendirmeler ve raporlar gibi birçok öğrenme ve geri besleme çerçevesi bulunmaktadır. Hangi sistemi kullandığınızdan bağımsız olarak, net bir amacı, bir veri toplama planı, sonuçları analiz etmek için ayrılmış zamanı ve bunları ortaklarla paylaşma yolları bulunduğundan emin olunuz. Etkinliklerinizin çocukları nasıl etkilediği konusunda ihtiyacınız olan bilgiyi sağladığından emin olmak için mevcut İ&D sisteminizi değiştirmeniz gerekebilir. İ&D için ihtiyacınız olan temel bilgiyi ÇHDA’nde bulacaksınız. Program planlarınız – Değişimin Boyutları’nı kullanarak geliştirilen değişim hedefleri ve Üç Ayak’a göre haritalanmış etkinlikleriniz/beklenen çıktılarınız dahil olmak üzere-izleme ve değerlendirme sistemlerinizi daha da geliştirmenizde ve süreç ve etki göstergelerinin gelişiminde başlangıç noktanız haline gelir. İzleme, değerlendirme, öğrenme ve geri besleme sonuçlarınızı belgelemeye, beraber çalıştığınız çocuklar ve topluluklarla, bağışçılarınızla ve yerel yönetimler gibi diğer paydaşlarınızla paylaşmaya hazır olun. Raporlama biçiminiz hitap ettiğiniz kitleye uygun ve erişilebilir olmalıdır. Her bir grupla uygun gördüğünüz şekilde iletişim kurun (çocuk grupları bağışçılarınız için hazırladığınız uzun yazılı raporlarla ilgilenmeyecektir). Alan çalışması Eyitopya’da 1998 ve 2002 yılları arasındaki kısıtlı yağışlar (çoğunlukla belg yağmurları) geniş çaplı bir kuraklığa ve Amhara bölgesindeki hassas hane halkları arasında varlık kaybına sebep olmuştur. Çocukları Kurtarın, normal yıllarda farklı hane halklarının nasıl gıda ve gelir sağladığını anlamak için Hane Halkı Ekonomi Değerlendirmelerini (HEDleri) kullanmıştır. Bunun ardından kuraklığın insanların geçimlerini sağlama becerilerini nasıl etkilediğini görme amacıyla izleme değerlendirmeleri kullanılmıştır. Değerlendirmeler sonucunda, 2002)03 yılında en yoksul ailelere destek amacıyla bir gıda yardımı programı başlatılmıştır. Devamı sonraki sayfada 56 5 İZLEME, DEĞERLENDİRME, ÖĞRENME VE GERİ BESLEME ● Öğrenme sistemleri, araçları ve çıktıları Öğrenme sistemleri Araçlar (bilgi nasıl elde Çıktılar (sonuç Düzenli alan raporları edilir) ürünleriniz) İzleme sistemleri Değişimin Boyutları Yayınlar Değerlendirme İkincil kaynaklar Raporlar (içsel, bağışçı, sistemleri Bütçe analizi değerlendirme, etki Katılımcı araştırma Doğrudan gözlem değerlendirme, hükümet Anketler Soru formları güdümlü, vb.) Hızlı değerlendirme Yarı yapılandırılmış Bağışçı teklifleri Etki değerlendirmesi görüşmeler Strateji belgeleri ÇHDA Bireysel görüşmeler Basın açıklamaları ve Alan çalışmaları Kilit bilgilendirici Brifingler Hane Halkı Ekonomisi görüşmeleri Pazarlama ve para Yaklaşımı Grup görüşmeleri ve toplama malzemesi tartışmalar Multimedya belgeleme Odaklı grup (film, fotoğraf, tiyatro, ses tartışmaları kayıtları, posterler, vb.) Sözlü tarih Sonuçların paylaşılması, Sıralama ve puanlama toplantılar, konferanslar, Şema ve haritaların çalıştaylar yapımı Zaman akış şemaları Tarihi profiller Şarkılar Gelişim için tiyatro Oyunlar ve rol oynama 57 ● ÇOCUKLAR İÇİN DOĞRU OLANI YAPMAK Alan çalışması (devamı) Gıda yardımı programı HEDlerin çocukların güvenlikleri ve geçiminin nasıl etkilendiğini anlamaya odaklanmak üzere değiştirilmiş bir biçimi kullanılarak 2004 yılında değerlendirilmiştir. Çocuklar ve aileleri ile konuşulmuştur. Değerlendirmeler sonucunda, kuraklık olmasa da çocukların hem evde hem de para karşılığında çalışmaya çok fazla dahil olduğu tespit edilmiştir. Ancak, stresli yıllarda iş yüklerinin arttığı, gittikçe daha fazla oranda durumu daha iyi evlerde çalıştıkları ya da serbest işler için kasabalara taşındıkları görülmüştür. Bu durum daha fazla çocuğun okulu bırakmasına neden olmuş ve istismara uğrama risklerini arttırmıştır. Değerlendirme, yardımların sadece çocukların yeterli beslenmesine katkıda bulunmakla kalmayıp, zararları önleme yönünden başka önemli yararları da olabileceğini göstermiştir. Araştırma projeleri ve değerlendirmeler tasarım, araştırma, analiz ve bulguların yayımlanması süreçlerinde çocuk ve gençlere gittikçe artan oranda yer vermektedir. Alan çalışması Pakistan’ın Sialkot yerleşiminde, çoğu okul ya da üniversite öğrencisi olan 40 genç (20 kız ve 20 oğlan) çocuk işçiliği üzerine bir çalışma yürütmüşlerdir. Aslında gençlerin birçoğu Sialkot proje alanın yerlisidir. İki yerel STK araştırmaya dahil olmuş, bir danışman istatistiki analizi yürütmüştür. Rapor bir temsilci ekibi tarafından hazırlanmış ve araştırma danışmanı tarafından derlenmiştir. Ekibin her üyesi bir bölümü yazmıştır. Sonuçlar ve öneriler ise tüm ekip tarafından ortaklaşa yazılmıştır. 58 5 İZLEME, DEĞERLENDİRME, ÖĞRENME VE GERİ BESLEME ● Alan çalışması (devamı) Çocukları Kurtarın Bangladeş’te yerel bir STK ile işbirliğinin ilk yılında, kendi programımızı iyileştirmek ve iyi uygulamaları başkalarına benimsetmek amacıyla bazı eylem araştırmaları üstlenmiştir. Sonuçlar çocukların sesleri ve fotoğrafları ile belgelenmiştir. Örneğin: “Normalde parkta yiyecek için dilenirim ya da kapkaççılık yaparım, ama asla parkta uyumam. Şimdi merkezde ya da bir tezgahın yanında ya da bir pastanenin önünde uyuyorum. Burası Kumlapur’dan daha güvenli. Kumlapur’da adamlar sürekli masaja çağırır ve bir kere de bir polis memuru beni denedi. Ona bir tuğlayla vurdum.” 11 yaşında oğlan çocuğu, alıntı: Güvenli GecelerYaşam için: cinsel sömürüye maruz sokaktaki oğlan çocukları için destek rehberi, Çocukları Kurtarın Danimarka, 2006 Geri besleme mekanizmaları da çocuk ve gençlere etkin bir biçimde yer verebilir. Alan çalışmaları Çocukları Kurtarın Zimbabwe’de, gıda yardımlarının dağılımını ve çocuklar üzerindeki etkilerini (olumsuz etkiler dahil olmak üzere) izlemek amacıyla çocuk komiteleri oluşturmuştur. Çocukların geri beslemesi doğrultusunda dağıtım sistemi yeniden gözden geçirilmiş ve uyarlanmıştır. Hindistan’da seller karşısındaki çalışmalarımıza destek olması amacıyla çocukları katılımcı kırsal değerleme konusunda eğittik. Etkilenen aile sayısı ve çocukların ihtiyaçlarını öğrenmek istiyorduk. Çocukların topladığı bilgiler başka etkinliklerin geliştirilmesinde kullanıldı. Örneğin çocuklar, yardım paketlerinin büyüklüğünün yanlış olduğunu, çünkü standart miktarların aile büyüklüğüne göre değil aile başına dağıtıldığını, dolayısıyla büyük aileler için büyük zorluklar yarattığını buldular. 59 ● ÇOCUKLAR İÇİN DOĞRU OLANI YAPMAK İ&D, öğrenme ve geri besleme sisteminiz: • • • • • • • • • • • • ÇHSA ile desteklenmiş olmalıdır. Program döngüsünün her aşamasına dahil edilmelidir. İlerlemeyi ölçmek için Dönüşümün 5 Boyutunu kullanmalıdır. Bilginin yaş, cinsiyet ve diğer ilgili sınıflandırmalara göre ayrıştırıldığından emin olmalıdır. Hem niceliksel (objektif) hem de niteliksel (sübjektif) bilgileri kullanılmalıdır. Neler yaşandığının yanı sıra bunların nasıl yaşandığı da ortaya koymalıdır (süreçsel öğrenme). Etkinliklerinizin sonucu olarak ortaya çıkabilecek beklenmeyen değişimleri de dikkate almalıdır. Soruların belirlenmesi, izleme sistemleri, veri toplama ve analizinde çocuklara yer vermelidir (ancak etik konuları dikkate almalı ve her daim çocukların yüksek yararı ve korunmasını sağlamalıdır) Güç, ayrımcılık ve erişim konularını ele alarak çeşitli paydaşlara yer vermelidir. Sonuçlara varmak için birçok bilgi kaynağına başvurmalıdır (üçgenleme) Yarattığınız etkiyi ve nedenlerini bildirmelidir Sonuçlarınızı stratejik biçimde yayımlamalıdır Araçlar Kullanılacak bazı araçları sunmadan önce, İ&D, öğrenme ve geri besleme sisteminiz için bazı ipuçları aşağıda verilmiştir. İpuçları • Öğrenme sisteminiz ve yaklaşımlarınız üzerine hep en başından düşünün. Bunları düzenli olarak gözden geçirin ve uyarlayın. • Bulmak istediğiz in ne olduğu ve neden bunu bulmak istediğiniz konusunda net olun. • Tutarlı olun-programın yaşamı boyunca aynı temel soruları sorun. • İşe yarayan şeyler kadar işe yaramayan şeylere ve nedenlerine de ilgi gösterin. • Eylemlerinin farklı çocuk grupları üzerindeki etkilerini ele alın (kızlar, oğlanlar, belli yaş grupları, vb) 60 5 İZLEME, DEĞERLENDİRME, ÖĞRENME VE GERİ BESLEME ● • Zamanla öğrenin- sonuca kadar beklemeyin. Değişim zaman alır. Sonuç etkinin yanı sıra parçacıl adımları da ölçün. • Bulguların bütün paydaşlarınız için erişilebilir olduğundan emin olun. • Süreç boyunca ekiplerin, ortakların, çocukların ve toplulukların kapasitelerini geliştirin. • Öğrenen bir örgüt olmanın zaman ve kaynak gerektirdiğinin farkında olun. Çocuk haklarını İ&D, öğrenme ve besleme sistemlerinizin bütünleşmiş bir parçası haline getirirken üzerinde durmanız gereken üç alan aşağıda verilmiştir: 1. Göstergelerin belirlenmesi 2. İzleme ve değerlendirme sistemleri 3. Katılım düzeylerinin ölçülmesi 1. Göstergelerin belirlenmesi Göstergeler ilerlemenin ölçülmesi ya da değerlendirilmesi için kullanılır. Sayılar (niceliksel ya da objektif) ya da kelimeler(niteliksel ya da sübjektif) olarak ifade edilebilirler. Uluslararası ya da yerel düzeyde tanımlanabilir ve farklı düzeylerdeki etkinliklerinizin ölçülmesinde kullanılabilirler-örneğin, süreçler/etkinlikler ve çıktılar/etkiler (Çocukları Kurtarın, 2003). Değişim hedeflerinize göre programınız için uygun göstergeleri tespit etmek için Değişimin 5 Boyutunu kullanabilirsiniz. Her bir boyut bir soru olarak ifade edilebilir. Doğrudan faydalar- çocuk ve gençlerin ya da topluluk üyeleri diğer paydaşların hayatlarında ciddi değişimler yarattınız mı? Nasıl? Gösterge örnekleri: • • Cinsiyet, yaş ve hizmet türüne göre ayrıştırılmış, artan sağlık hizmetlerini kullanma Bir yaşın altındaki tam olarak bağışıklık kazandırılmış çocukların artan yüzdesi Daha geniş etki- mevzuatta, yapılarda, mekanizma, politika, uygulama ve inanışlarda çocuk haklarına dair değişim yarattınız mı? Nasıl? Gösterge örnekleri: • • Etkin çalışan eğitimi ve uygulanan devamlılık politikaları Anne ve çocuk sağlığı hizmetlerinde artan devlet bütçesi aktarımı 61 ● ÇOCUKLAR İÇİN DOĞRU OLANI YAPMAK Geliştirilmiş katılım- çocukların, sadece kendilerine özel olarak ayrılmış yerlerde değil, geleneksel olarak yetişkinlere ayrılmış alanlarda da, daha fazla katılımını sağladınız mı? Ne ölçüde? Nasıl? Gösterge örnekleri: • Sağlık hizmetlerinde önceliklerin belirlenmesinde artan çocuk katılımı • Topluluk sağlık komitelerinde çocukların katılımı Azaltılan ayrımcılık- marjinalleştirilmiş çocuk grupları ve gençlerin karşılaştığı ayrımcılıkta bir azalma sağladınız mı (cinsiyet, engellilik ve etnik kimliğe özel olarak eğilerek)? Nasıl? Gösterge örnekleri: • • Marjinalleştirilen grupların sağlık hizmetlerine artan erişimi Ergenler için sağlık hizmetlerinin daha fazla kabul edilebilir ve ucuz hale getirilmesi İşbirliği- iyileştirilmiş ortaklık ve işbirliği sağladınız mı? Gösterge örnekleri: • Sağlık sistemlerine daha fazla yatırım yapılması için kampanya yürüten yerel ve ulusal sivil toplum örgütlerinin sayısı/türleri/başarıları • Ulusal sivil toplum gruplarının katılım ve eğitimini destekleyen güvence altına alınmış fonlar Göstergeler belirlenirken, güvenilir bilgiye ulaşılmasının mümkün olup olmadığı konusunda gerçekçi olunması önemlidir. Bu özellikle niteliksel göstergeler ve ayrımcılık gibi hassas konular için geçerlidir. Programınız ın etkisini ölçmeniz için kullanabileceğiniz göstergelerin örnekleri burada verilmiştir. Bunlar sektöre göre gruplandırılmıştır. Gıda güvenliği ve geçim- nakdi aktarımların etkileri şu değişimler ile ölçülmelidir: • • • • 62 Hane halkının varlığı (hane halkı sosyo-ekonomik statü göstergesi)birincil etki grubu hane halkıdır Çocuğun beslenmesindeki çeşitlilik (gıda alımı göstergesi)-sonuç etki grubu Antropometrik göstergeler (yaşa göre ağırlık, yaşa göre uzunluk/boy ve uzunluk7boya göre ağırlık) (beslenme statüsü göstergeleri)- sonuç etki grubu Ulusal hedef belirleme politikaları 5 İZLEME, DEĞERLENDİRME, ÖĞRENME VE GERİ BESLEME ● • Topluluk tabanlı örgütlerin (TBÖler) nakdi aktarımların izlenmesine katılımı • Hane halkı düzeyinde karar verme süreçleri Eğitim- eğitim desteğinizin etkisi şu değişimlerle ölçülebilir: • • • • • Net kayıt oranları, cinsiyete göre ayrıştırılmış- sonuç etki grubu Terk oranları, kilit gruplara göre ayrıştırılmış- sonuç etki grubu Öğretmenlerin çocuk dostu yöntemleri kullanımı- sonuç etki grubu Çocukların çocuk dostu yaklaşımların tasarımına katkısı Hayatta kalma, devamlılık ve tamamlama oranları, kilit gruplara göre ayrıştırılmış • Ulusal ve il bazında eğitim bütçeleri • Okul aile birliklerinin etkililiği ve ebeveyn katılımı • Ulusal mevzuat ve eğitim politikaları Çocuk koruma- çocuk koruma etkinliklerinizin etkisi şunlarla ölçülebilir: • Başarılı biçimde ailelerine ve/veya topluluklarına döndürülen ayrılmış çocukların ya da eski çocuk askerlerin sayısı, yaş ve cinsiyete göre ayrıştırılmış- sonuç etki grubu • Topluluk koruma ağları tarafından çocuk istismarı ve sömürüsü ile başarılı bir şekilde mücadele edilmiş örnek sayısı- sonuç etki grubu • Etkin ve bilgilendirici çocuk kulüpleri, topluluk koruma ağları • Ulusal bir koruyucu aile politikası bulunması • Hükümet yapıları arasında koordinasyon • Ulusal mevzuatta ve koruma politikalarında değişimler • Bağımsız çocuk haklarını koruma ofisleri tarafından çocuk istismarı ve sömürüsü ile başarılı bir şekilde mücadele edilmiş örnek sayısı Sağlık- çocukların sağlığını iyileştirmeye yönelik etkinlikleriniz şunlarla ölçülebilir: • • • • • • • Kızamık, ishal ve/veya yüksek ateşten kaynaklı çocuk hastalanma oranlarında değişimler- sonuç etki grubu Tedavi için kliniklere başvuran ergenlerde cinsel yolla bulaşan hastalıkların sıklığında değişimler- sonuç etki grubu Sağlık hizmetine erişebilen engelli çocuk sayısında değişimler Eşli eğitim grupları aracılığıyla üreme sağlığı farkındalığında değişimler Geleneksel ebelik uygulamasında değişimler Hükümetin sağlık harçlarının kullanılışında değişimler Ulusal sağlık aktörlerinin koordinasyon mekanizmalarında değişimler 63 ● ÇOCUKLAR İÇİN DOĞRU OLANI YAPMAK İzleme ve değerlendirme sistemleri İzleme ve değerlendirme sistemlerine çocuk hakları bakış açısının bütünleştirilmesi için: • Net planlama süreçleri • Bunları karşılayan göstergeler • Düzenli izleme mekanizmaları • Ekip içi kapasite • Hem ekibiniz içinde ve bağışçılarınızda çocuklar ve hakları hakkında belirli bir anlayış Kalkınma uygulayıcıları ve bağışçılar tarafından en sık kullanılan İ&D çerçevesi Mantıksal Çerçevedir. Mantıksal Çerçeve’nin çocuk hakları temelli yaklaşımla uyarlanmış hali aşağıdadır. 64 5 İZLEME, DEĞERLENDİRME, ÖĞRENME VE GERİ BESLEME ● Çocuk hakları temelli Mantıksal Çerçeve Amaç (çocuk haklarının gerçekleştirilmesi) Hedefler (amaca katkı) Süreç Çıktılar/etki Etkinlikler Anlatıcı özet Göstergeler Çocukların hangi hakları yerine getiriliyor? (ÇHDA’nden beslenerek ve çocuklar için genel değişimler olarak çerçevelenir) Değişimin bütün boyutları ve BÖBUZ yönünden hedefe katkınız Çocukların haklarının yerine getirilip getirilmediğini gösteren göstergeler nelerdir? Ne tür bilgileriniz var? Hangi ek bilgilere ihtiyaç duyuyorsunuz? Nasıl elde edeceksiniz? Kaynak Amaçtan vizyona: başarı sürdürülebilir mi? Altta yatan sebepler çözümlendi mi? Varsayımlar Değişimlerin gerçekleştiğini hangi göstergeler, nasıl belirtiyor? Ne tür bilgileriniz var? Hangi ek bilgilere ihtiyaç duyuyorsunuz? Nasıl elde edeceksiniz? Hedeflerden amaca: hedeflerinizin toplamı amacınıza ulaşacak mı? Engeller neler? Süreç nasıl katılımı teşvik ediyor, kapasite, hesap verebilirlik ve eşitlik geliştiriyor? Eşitliği ve cinsiyet ayrımını nasıl etkiliyor? Sürdürülebilir mi? Programınızın çocuk haklarının gerçekleştirilmesi için hangi çıktıları/etkiyi üretecek? Katılımı, gelişmiş kapasiteyi, hesap verebilirliği ve güçlendirmeyi hangi göstergelerle (ya da diğer kanıtlarla) ölçeceksiniz? Ne tür bilgileriniz var? Hangi ek bilgilere ihtiyaç duyuyorsunuz? Nasıl elde edeceksiniz? Katılımdan amaca: proje süreci katılımı iyileştirirse ve istenen sonuçları üretirse, amaca ulaşmak için hangi dış etkenlere ihtiyaç vardır? Hangi çıktıları/etkiyi, ne zaman üreteceksiniz? Ne tür bilgileriniz var? Hangi ek bilgilere ihtiyaç duyuyorsunuz? Nasıl elde edeceksiniz? Çıktıdan amaca: program katılım sağlar ve çıktılarını üretirse, amaca ulaşmak için hangi dış etkenlere ihtiyaç vardır? Çıktıdan hedeflere: çıktılarınızın başarısı hedeflerinizi gerçekleştirecek mi? Altta yatan sebepleri belirleyip hedeflediniz mi? Hangileri ve ne zaman? Girdiler: hangi sorumluluk ve yetkiler kabul edildi ve dönem boyunca yükümlülük sahipleri tarafından hangi kaynaklar istendi? Ne tür bilgileriniz var? Hangi ek bilgilere ihtiyaç duyuyorsunuz? Nasıl elde edeceksiniz? Etkinlikten çıktıya: planlanan çıktıların zamanında üretilmesi için hangi dış etkenler gerçekleşmelidir? 65 ● ÇOCUKLAR İÇİN DOĞRU OLANI YAPMAK Çocukları Kurtarın Myanmar’da, çeşitli bağışçı koşulları ve ajans yaklaşımıyla ortak bir İ&D çerçevesi oluşturmaya çalışmıştır. Çeşitli raporlama biçimlerini karşılaştırarak öğrenme programınızın tümüne yayılabilecek bir yaklaşım ve üzerinde mutabık kalınan bir dizi ilkeye ulaştık. Bunlar aşağıda özetlenmiştir. İzleme ve değerlendirme çerçevesi- Myanmar Genel ilkeler İ&D sistemi Çıktılar Program tasarımı ile İ&D çerçevesi bağlantısının geliştirilmesi Çocuk hakları ilkesine dayanarak Karşılaştırma tabanı bulunması Kanıta dayanan karar verme ve alınan dersler İ&D kullanarak etkinin iyileştirilmesi Etki değerlendirmesi için tasarım En belirgin değişimin savunuculuk için etkisi Yararlanıcıların İ&D’ye katılımının teşviki Kilit bilgi ve en uygun göstergelerin odaklanması Yönetim bilgi sistemi Veriyi programın hesap verebilirliği için kullanma Standart belgeleme sistemi İşletme araştırması Örgütsel öğrenme Süreli inceleme ve raporlama İ&D sistemi değerlendirmesi “ Bilgi paylaşma ve iletişim Çocuk Katılımının Ölçülmesi Çocukların kendi gelişimlerinde yeterlilik sahibi birer aktör olduklarını ve topluklarının gelişiminde yapıcı bir rol oynama potansiyeline sahip olduklarını kabul etmeniz gerekmektedir. Çocukları anlamlı bir şekilde sürece dahil etmek için kendi topluluklarına şimdiye kadar nasıl katılım sağladıklarını analiz etmeniz ve anlamanız gerekir. Çocuklarla bulundukları ve buluştukları yerde bir araya geliniz- sadece sizin programlarınıza katılmaları ve uymaları için davet etmekle yetinmeyiniz. Çocukların etkinliklerinize ne derece katıldıklarını görmek için katılım ölçeklerini kullanabilirsiniz. Bunları performans hedefleri belirlemek ya da projeleri birbirleri ile karşılaştırmak için de kullanabilirsiniz. Çocukları Kurtarın Küba’da sonraki sayfada görülen aracı kullanarak çocukların proje etkinliklerine katılım düzeylerini ve kalitesini değerlendirmiştir. 66 5 İZLEME, DEĞERLENDİRME, ÖĞRENME VE GERİ BESLEME ● Çocuk katılımının değerlendirilmesi Çocukların ve gençlerin şunlara katıldıkları iş: Çocuk ve genç katılım düzeyi Katılmıyor Bilgi ve hizmet alıyor Girdi sunuyor Planlama ve eylemlerde sorumlu Hizmetin ya da projenin planlanması Çalışanlara iş gösterme Lider ve gönüllülerin seçimi Hizmetin sunumu Hizmetin incelenmesi ve değerlendirilmesi Öğrenim ve eşli eğitim Politika savunuculuğu çalışmaları Unutmayın! Çocukları İ&D etkinliklerinin merkezine koymanız şunları iyileştirmek için gereklidir: • Öğrenmeniz- hedefleriniz belirlemek ve bunlara ulaşıp ulaşmadığınızı izlemek, çalışmanız ile çocukların yaşamlarındaki değişimler arasındaki ilişkiyi anlamanıza yardımcı olacaktır. Başarılarınız paylaşabilir ve başkalarının gelecek başarısızlıklarını engellemeye yardımcı olabilirsiniz. • Hesap verebilirliğiniz- çalışmanızın etkisini ölçmek ve çıkarı için çalıştığınız kişileri dahil etmek, eylemleriniz için sorumlu tutulmanızı sağlar ve belki de etkilemeye çalıştığınız diğer yükümlülük sahiplerine iyi bir örnek sunar. • Karar verme mekanizmanız- etkililiğinizi geliştirmek ve çocukların hayatına etki etmek için değişikler yapmak için, neleri iyi yaptığınızı ve neleri daha az iyi yaptığınızı bilmeniz gerekir. 67 ● ÇOCUKLAR İÇİN DOĞRU OLANI YAPMAK Evet, ama.... “ Bağışçımız bir izleme ve değerlendirme sistemi ve buna bağlı raporlama koşulları dayatıyor” Çoğu bağışçı etkinliklerinizin çocukların hayatı üzerindeki etkilerini gösterecek raporlamalar ister. Onlar biçimine bağlı kalın. Ancak, eğer hedeflerinizi, amaçlarınızı ve göstergelerinizi belirlediyseniz ve bunlara ne ölçüde ulaştığınızı gösterebilirseniz, bu bağışçının raporlama şartlarına uyacaktır. Etkinliklerinizin çocuklar için olumlu etki yarattığına ve paranın iyi harcandığına dair kanıt isteyeceklerdir. “Bazı katılımcı izleme ve araştırmaları yürütmek için gereken bazı becerilere sahip olmakla birlikte, program ekibinin yazım becerileri sınırlı.” O zaman, bunu ekibinize yatırım yapmak için bir fırsat olarak değerlendirin! Onlara yeni beceriler edinme konusunda yardımcı ve destek olun. Bu zaman ve para gerektireceğinden, kıdemli yöneticilerin desteğini almalısınız. Ancak zaten, ekibinizin kapasitesini örgütünüzün uzun vadeli çıkarı ve birlikte çalıştığınız çocuklar ve topluluklar için geliştiriyor olacaksınız. “Tüm bu belgelere sahip olsak bile bunlarla ne yapacağımızı nerden bileceğiz?” Bunları en baştan kullanıma sokun! Öğrenme programınız genel stratejinizin bir parçası olmalıdır. Neler başarmak istediğinizi baz alarak plan ve tasarım yapın. “Bu kadar tam ve derin bilgi toplama ve kayıt çalışmasını, zamanın ve kaynakların kısıtlı olduğu acil durumlarda nasıl yürütebiliriz?” Hazırlıklı olun. Güncel bir ÇHDA’niz bulunması ve acil durumlara hazırlık planlarınıza zor durumlarda bilgi toplama yollarını dahil etmeniz, gerekli kaynaklar için plan yapmanıza yardımcı olacaktır. Böylece etkiyi, iyi uygulamaları ve etkili savunuculuğu daha iyi gösterebilecek ve daha fazla kaynak için talepte bulunma durumunuzu sağlamlaştırabileceksiniz. “Bütün bunları başarmak için bir İ&D memuruna ihtiyacımız var mı?” Bir “öğrenen memur” kadrosu oluşturmaya karar verirseniz dikkatli olun. Bu öğrenme sorumluluğunu bir kişiye ve hatta bir bölüme atmak için bir bahane değildir.! Örgütünüzün her düzeyindeki çalışanların öğrenme yaklaşımını benimsemesi gerekmektedir. 68 5 İZLEME, DEĞERLENDİRME, ÖĞRENME VE GERİ BESLEME ● “Zaten yazmamız gereken iç ve dış bir yığın rapor var. Bu iş yükümüzü arttırıyor ve çalışanları asıl işlerini yapmaktan alı koyuyor.” Doğru soruları sormanız, cevapları kayıt altına almanız, analiz etmeniz ve bu bilgileri çocukların hayatında gerçek bir fark yaratmak için kullanmanız gerekmektedir. İlerledikçe bazı değişiklikler yapmanız gerekebilir ve bu liderlik ve mali yatırım gerektirebilir. Ancak, eğer sizinki öğrenen bir örgütse, bu bir ek iş değil çalışma biçiminizin özünde olmalıdır. Daha fazla bilgi için nereye başvurulmalı Kalkınma için Araştırma: Bir uygulama rehberi, Laws S, Çocukları Kurtarın İngiltere/Sage Yayınları, 2003. Bu kitabı hızlı bir referans kılavuzu olarak kullanabilirsiniz. Kitap iki bölümden oluşur- kalkınma için araştırmanın yönetimi ve kalkınma için araştırma yapma. Araştırmanın rolü ve amacını özetler, kalkınma araştırmalarına özel bazı konuları vurgular ve araştırmaların nasıl değerlendirileceğini, en iyi sonuçların nasıl alınacağını gösterir. Araç Setleri: Planlama, izleme ve değerlendirme için bir uygulama rehberi, Çocukları Kurtarın, 2003. Bu kitabı aynen bir “araç seti”ni kullandığınız gibi kullanın. Belirli bir sorunla başa çıkmak için ihtiyacınız olan araçları seçin (bu örnekte yaklaşım ve teknikler). Kitap üç bölümden oluşmaktadır: birinci bölümü yarattığınız etkiyi planlarken, izlerken, gözden geçirirken ve değerlendirirken okuyun. İkinci bölüm planlama, izleme, gözden geçirme, değerlendirme ve etki değerlendirmesi süreçlerini daha detaylı bir biçimde ele almaktadır. Üçüncü bölüm ise kullanılabilecek farklı araç ve teknikleri tarif etmektedir. SPHERE Projesi: Afete müdahalede insani şartlar ve azami standartlar, Sphere Projesi, 2004. Bu kılavuz, başlangıç değerlendirmesinden koordinasyon ve savunuculuğa, insani eylemlerin farklı yönlerine altlık oluşturan bir dizi azami standart ve kilit gösterge sunmaktadır. www.sphere.org Çocuklar ve Katılım: Çocuklar ve gençlerle birlikte araştırma, izleme ve değerlendirme, Çocukları Kurtarın İngiltere, 2001 Bu kaynak çocuk ve gençleri bilgi toplamaya nasıl dahil edebileceğinizi söylemektedir. Detaylı açıklamalar vermek yerine sizi başka bilgi kaynaklarına yönlendirecektir. İyi uygulamalar, etik, yöntemler ve araçlar hakkında da bilgi içermektedir. 69 ● ÇOCUKLAR İÇİN DOĞRU OLANI YAPMAK Öğrenme ve etki değerlendirmesine giriş, Çocukları Kurtarın İngiltere, 2006 Küresel Etki İzleme Kuralları, Çocukları Kurtarın İngiltere, 2004 ve Küresel Etki İzleme Biçimi, Çocukları Kurtarın İngiltere, 2004 Acil Durumlarda Etki Ölçme ve Hesap Verebilirlik: Yeterince iyi bir rehber, Acil Durum Kapasite Oluşturma Projesi, 2007 Tavsiye edilen web siteleri Uluslar arası hesap verebilirlik ve Küresel Hesap Verebilirlik Projesi aracılığıyla uluslar arası hedef ve taahhütlerin izlenmesi hakkında bilgi için www.oneworldtrust.org. Alınan derslerin paylaşılması, ortak sorunların belirlenmesi ve uygun yerlerde yaklaşımlar üzerine uzlaşma oluşturulması aracılığıyla insani eylemlerin kalite ve hesap verebilirliğini geliştirmeye adanmış www.alnap.org ww.hapinternational.org İnsani Hesap Verebilirlik Ortaklığı çalışmalarını afetzedelere daha hesap verebilir hale getirmeye kendini adamıştır. Yararlanıcılara karşı hesap verebilirliği sağlayacak bir dizi ilke ve denetlenebilir göstergeler içerir. Notlar 1 ÇHDA’ne katkı olarak muhteşem bir veri kaynağı, program etkinliğinin bir parçası olarak ilgi ve savunuculuk fırsatları ve her hangi bir bağlamda haklar ikliminin ve çocuk haklarının gerçekleşme derecesinin izlenmesi için bir çerçeve sunan BMÇHS’nin kendi izleme ve raporlama süreci ile karıştırılmamalıdır. BMÇHS izleme ve raporlama süreci ile ilgilenme tüm ÇHP yaklaşımlarının kilit öğeleri arasında olmalıdır. BMÇHS’ne Raporlama- Kırsal Programcılar için Başlangıç Paketi, Çocukları Kurtarın İngiltere, 2007 bunu derinlemesine ele almıştır. 2 Patel M Yeni bir Kalkınma Paradigması olarak İnsan Hakları ve program planlaması, izleme ve değerlendirme için bazı etkileri, UNICEF, Nayrobi, 2001’den uyarlanmıştır. 3 Theis J Hak Temelli Yaklaşımların Teşvik Edilmesi, Çocukları Kurtarın İsveç, 2004 70 6 Ortaklar ve çalışma ilişkileri Bu bölümün sonuna geldiğinizde: • • • Çocuk haklarının gerçekleştirilmesinde ortaklarla çalışmanın önemini anlamış Çocukların hayatında değişimler yaratmanızı yardımcı olabilecek çeşitli potansiyel ortakları tespit etmiş Ortak seçimi ve çalışma ilişkileri yönetiminin kilit ilkelerini anlamış olacaksınız. Bu bölüm, 2. Bölümde verilen temel ÇHP ilkeleri, araçları ve süreçleri hakkında belirli bir bilgi düzeyi gerektirmektedir ve bunun üzerine kurulmuştur. Bu bölüm ortaklarla çalışmanın zorluklarını araştırmaktadır. “Ortak” derken ne anlatılmak istendiğini ve çocukların hayatında istediğiniz değişiklikleri aratmak için nasıl birlikte etkili bir biçimde çalışacağınızı söylemektedir. Neden ortaklarla çalışılır? Çocuk haklarının gerçekleşmesini destekleyebilecek diğer gruplarla birlikte çalıştığınızsa çocuklar için istediğiniz değişimleri yaratma ihtimaliniz artacaktır. Ortaklığınız ortak değerlere, net duruşlara ve rollerin açıklığına dayanmalıdır. Birlikte çalışmak istediğiniz ortaklarla ilgili dikkatli kararlar vermeniz gerekmektedir. Ortaklara çalışmak sayesinde: • Toplulukları ve yükümlülük sahiplerinden hesap sorma kapasitelerini güçlendirebilirsiniz. 71 ● ÇOCUKLAR İÇİN DOĞRU OLANI YAPMAK • • • • • • Hesap verebilirlik ve açıklık için bir platform yaratabilirsiniz. Meşruiyeti arttırabilirsiniz- uzun vadede, çocuk haklarının uluslararası örgütlerden ziyade ulusal örgütlerce güvence altına alınması daha iyi olacaktır. Yerel yapılar geliştirip destekleyerek çalışmanızın sürdürülebilirliğini arttırabilirsiniz. Çalışmanızın potansiyel ölçek ve kapsamını arttırabilirsiniz. İşbirliği ilişkileri aracılığıyla karşılıklı öğrenmeyi teşvik edebilirsiniz. Yerel örgütler aracılığıyla katılımcı yaklaşımlar geliştirebilirsiniz. Ortaklarınız kimlerdir? “Ortak” terimi birçok farklı bağlamda çok geniş bir iş ilişkisi yelpazesini kapsayabilir. Başka bir örgüt ile resmi ya da yarı resmi biçimde beraber ortak bir hedef için çalışan tüm örgütler için kullanılır. Ortaklar bölgesel, ulusal ya da yerel STK’lar, ağlar, topluluk tabanlı örgütler (TTÖ), inanç temelli örgütler (İTÖ), çocuk ve genç birlikleri, sendika hareketleri, kadın örgütleri, meclis grupları, üretici firmalar, bakanlıklar, uluslar arası STK’lar, BM ajansları ve diğerleri..... olabilir. Liste uzun! Mümkün olduğu yerlerde, yerel örgütlerle kilit ortaklıklar kurma ihtimaliniz yüksektir. Bunlar genellikle program/proje alanlarına daha aşina, yerel kültür ve geleneklere daha duyarlı ve dolayısıyla yerel topluluklarla daha iyi ilişkiler kurmaya yatkın olurlar. Karşıdaki kutuda birlikte çalışabileceğiniz farklı türde ortakların bazıları listelenmiştir. Alan çalışması Çocukları Kurtarın’ın Irak’taki koalisyon içinde çalışma ve ortaklık oluşturma deneyimi 2005 yılında uluslar arası ve ulusal STK’lar arasında bir ağ yaratılmasına dayanmaktadır. Bu ağ çocuk hakları üzerine çekirdek bir kaygıyı yeni Irak Anayasası’na bütünleştirmeyi hedeflemiştir. Çok zor çalışma koşullarına rağmen Çocuk Hakları ve Anayasa Ağı kurulmuştur. Bu ağ, iyi araştırmaya dayalı güçlü bir savunuculuk planı ortaya çıkarmıştır. Anayasa taslağının oluşturulmasından sonra da çalışmaya devam etmiştir. 72 6 ORTAKLAR VE ÇALIŞMA İLİŞKİLERİ ● Ortaklarınız kimlerdir? Yerel, ulusal ve bölgesel STK’lar, büyük , orta ve küçük ölçekli STK’lar, özelleşmiş ya da genel STK’lar, koalisyonlar, ittifaklar ve ağlar dahildir • Ortak çıkar birlikleri: insanlar için değil insanların örgütleri, genellikle ortak bir kaygı ya da hedef için bir araya gelmiş üyeli örgütler. Bunlar arasında sendikalar, meslek birlikleri, çocuk ve gençlik birlikleri ve okul kulüpleri bulunur. • Topluluk tabanlı örgütler (TTÖ): insanlar için değil insanların örgütleri, resmi ya da gayri resmi olarak destekçilerini temsil eder ve onlara karşı hesap verir (geleneklere göre). Bunlar arasında köy komiteleri, üretici grupları, kooperatifler, kadın grupları, kredi örgütleri, okul aile birlikleri ve federe TTÖ’ler (örneğin çiftçi birlikleri) • Özel sektör: STK’lar özel sektör ile gittikçe artan çeşitlilikte ortaklıklara girmektedir. Bunlar arasında uluslar üstü şirketler, tekil şirketler (yerel ya da uluslararası), yerel ticaret ya da sanayi odaları, iş federasyonları ve basın bulunur. • Hükümet: ulusal, bölgesel, mahalle ve yerel düzeylerde hükümet. Bunlar arasında, hükümet finansmanlı pilot projeler, belediyeler, belediye birlikleri ve meclis grupları. • Destek ve akademik kurumlar: bunlar arasında akademik, eğitim ve araştırma kurumları ve meslek birlikleri (avukatlar, doktorlar, mühendisler, gazeteciler, vb.) • İnanç temelli gruplar ve kurumlar • Çok taraflı ve iki taraflı ajanslar: örneğin Avrupa Birliği (AB), UNICEF, Birleşmiş Milletler Sığınmacılar Yüksek Görevlisi(BMSYG), Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (BMKP) ve diğerleri, ancak bu örgütlerle ilişkiler genellikle ortaklıktan ziyade bağışçı olarak kapasiteleri üzerindendir. • 73 ● ÇOCUKLAR İÇİN DOĞRU OLANI YAPMAK Ortaklarla nasıl çalışılır Birlikte çalışmak isteyebileceğiniz çeşitli ortaklar ve birlikte çalışmanın bir çok yolu vardır. Çocuklar için istediğiniz değişimleri gerçekleştirmek için ortaklığınız aşağıdaki genel ilkelere dayalı olmalıdır. Genel ilkeler • Ortak bir vizyon ve çocuk haklarına bağlılık • Ayrım gözetmeme, çocukların istismar ve sömürüye karşı korunması ve çocukların yüksek yararı konusunda ortak değerler, politikalar ve uygulamalar. Bunlar örgütlerin tüzüklerine, vizyonlarında ve yönetişim yapılarında yansıtılacaktır. • Ortak hedefler, açıkça tanımlanmış ve ölçülebilir • İyi planlanmış sistemlerle karşılıklı öğrenme ve tanıma • Ortakların profilleri, yaklaşımları, kendi ağları ve çalışanları tarafından yansıtılan, farklı kültürlere karşılıklı saygı • Karşılıklı güçlendirme • İyi yönetilmiş sistemler aracılığıyla karşılıklı hesap verebilirlik • Ortaklığın düzenli olarak gözden geçirilmesini içerecek şekilde açıklık ve güven • Çocukların yüksek yararının tüm siyasi ya da diğer eğilimlerin üstünde tutmak için, tarafsızlık. Ortaklığınız diğerlerini etkilemek ve kendinizin etkilenebilmesine açık olmak demektir. Ortakların yavaş yavaş birbirlerinden öğrendiği bir süreçtir. Ortaklarınızın belirlenmesi ve seçilmesi ÇHDA’niz ve program öncelikleriniz birlikte çalışacağınız ortağın/ortakların türünü belirler. Etkili bir ilişkiye girmeden önce hem kendi örgütünüzün hem de potansiyel ortaklarınızın güçlü ve zayıf yanlarını bilmeniz gerekmektedir. Diğer şeylerin yanında potansiyel ortağınız hakkında şunları bilmeniz gerekir: • Vizyon, hedef ve politikalar- örgütü kendisi yapan şeyler nelerdir, kurulma nedeni nedir, kimin tarafından kurulmuştur, ne kadar süredir çalışmaktadır • Etkinlikler ve çalışma biçimleri – mevcut ve planlanan etkinlikler, uygulamalar, başarılar (beklenen sonuçlar), ve hayati bir biçimde, proje planlaması, uygulaması ve izlemede çocuklara ne derece yer verildiği 74 6 ORTAKLAR VE ÇALIŞMA İLİŞKİLERİ • • • • • • ● Hedef grup ve yararlanıcılarla ilişkiler: örgüt topluluk tarafından nasıl görülüyor? Örgüt başkalarıyla iyi çalışma ilişkileri içinde mi? Örgüt yapısı- üyelik, çalışanlar, liderlik ve karar vermede katılım Proje ve mali yönetim için örgütsel kapasite, planlama ve idare kapasitesi Fon yaratmak için durum bulma ve kapasite ile kimlerden fon aldıkları Bilgi ve savunuculuk çalışması- çocuk hakları konuları üzerine bilgi. Örgüt bilgi ve savunuculuk çalışmaları yürütüyor? Meşruiyet, yasal statü ve anayasa. Denetlenen hesaplar, raporlar ve başvurular mevcut mu? Alan Çalışmaları Güney Doğu Asya’da belli sayıda çocuk ve genç örgütü kurulmuştur. Bunların üyeleri çocukların hayatlarının iyileştirilmesi hedefine güçlü bir biçimde bağlıdır. Bu çocuk ve gençlerin çoğu yönetim, politika geliştirme, idare, öneri yazımı ve fon toplama konularında deneyimsiz olduklarından, örgütlerinin hayatta kalabilmesi için mücadele etmek durumundadır. Sahip oldukları tek şey ise, birer eş eğitimci olarak eğitildikleri ve daha önce yerel ve uluslararası STKlar için projeler uygulamış oldukları için, çocuk hakları konusunda deneyim ve uzmanlıktır. Çocukları Kurtarın bu tür örgütlerle ortaklık kurmuş ve hesap verebilirlik, katılım, açıklık, çocuğun yüksek yararı, ayrım gözetmeme ve dışlamama ilkeleri üzerinde güçlü bir şekilde odaklanarak gelişmelerine yardımcı olmuştur. Amaç çocuk ve gençlik örgütlerinin sivil toplumun güçlü ve özerk birer üyesi haline getirilmesidir. Karşılaşılan sorunlar arasında ortaklığın ve ortakların rol ve sorumluluklarının anlaşılması, güç ilişkileri ve gündem yaratma yer alır. Başarılı ortaklık çalışmaları iki tarafın da açık ve esnek olmasını gerektirir. Devamı sonraki sayfada 75 ● ÇOCUKLAR İÇİN DOĞRU OLANI YAPMAK Alan Çalışmaları (devamı) Çocukları Kurtarın Afrika’da, Çocuk Yasası’nın revizyonu yoluyla cinsel suçlara dair yeni bir mevzuat geliştirilmesini desteklemektedir. Çocuklar dahil olmak üzere çeşitli paydaşlarla yeni yasanın nasıl olması gerektiği konusunda danışma toplantıları gerçekleştirilmesini sağladık. Çocuk Yasası Çalışma Grubu çocuk hakları örgütlerin bir koalisyonudur ve dolayısıyla Çocukları Kurtarın’ın kilit ortaklarındandır. Koalisyonun lobi çabaları yasa metninde ciddi değişiklikler yapmış ve hükümet çıkartılan önemli birçok hükmü yeniden eklemiştir. Ortaklık anlaşmaları Ortak bağlılığınızı ve net rol ve sorumluluklarını belirlemek için bir ortaklık anlaşmasına ihtiyacınız vardır. Anlaşmanızda şunların bulunması gerekir: • Ortaklık vizyonu: Neye inanıyor ve çocuklar için ne tür değişiklikler yaratmak istiyoruz? • Ortaklık hedefleri: Birlikte çalışma nedenlerimiz nelerdir? Vizyonunuza ve çocuklar için belirli değişimlere ulaşmak için, deneyim, yöntemler, bilgi ve kapasite anlamında nelere ihtiyacınız olduğunu tanımlayınız. • Ortaklık çıktıları: Ortaklığınız neler üretecek? Bunlar arasında projler, çalışmalar, ağlar, vb... yer alabilir. • Ortaklık stratejisi: hedeflerinizi ve çıktıları nasıl elde edeceksiniz? • Ortaklık etkinlikleri: hedeflerinizi ve çıktıları elde etmek için yürüteceğiniz temel etkinliklerin listesini yapınız. • Ortaklık süreci: Ortaklık nasıl yönetilecektir? Raporlama, çocuk koruma ve diğer yükümlülükler, karşılıklı rol ve sorumluluklar, mali düzenlemeler, anlaşmazlıkların çözümü için yaklaşım ve mekanizmalar yönünden neler üretmeniz gerektiği konusunda net olunuz. Ortaklığın taraflardan biri ya da hepsi tarafından feshedilebileceği koşulları da belirlemeniz gerekir. Bir ortaklığı sonlandırmaya karar verdiğinizde, beraber neler başardığınızı ve çocukların yaşamında değişiklikler yaratmak konusunda ne kadar başarılı olmuş olduğunuzu değerlendirmek önem taşımaktadır. Bu gelecekte gireceğiniz ortaklıklara yol gösterici olacaktır. 76 6 ORTAKLAR VE ÇALIŞMA İLİŞKİLERİ ● Devletle ve onları yapabilir kılacak şekilde çalışmak BM Çocuk Hakları Sözleşmesi’ni (BMÇHS) kabul etmiş olan tüm devletler kendi ülkelerinde çocuk haklarının gerçekleştirilmesini sağlama konusunda birincil yükümlülük sahibi ve ana sorumluluk sahibidirler. İlkesel olarak o ülkenin çocuk ve yetişkinlerine ve uluslar arası topluluğa karşı hesap verme durumundadırlar. Devlet ebeveynleri ve velileri çocuk haklarının gerçekleştirilmesini sağlama konusunda da desteklemekle yükümlüdür. Devletle birlikte çalışmak müdahalelerinizin etkililiğini arttırabilir ve iyileşmelerin sürdürülebilir ve uzun vadeli olmasını sağlayabilir. Böyle bir ortaklığın kilit amacı Devlet’in çocuklara karşı yükümlülüklerini yerine getirme konusunda cesaretlendirilmesi ve desteklenmesi olacaktır. Bunun yanı sıra, ortaklığınız geliştikçe sivil toplumun çalışmalarınıza daha fazla katılmasını sağlamak da hedeflenecektir. Devletler çocuklar dahil olmak üzere, vatandaşlarının haklarının yerine getirilmesi konusunda bağlılıkları ve yükümlülüklerini yerine getirme konusunda isteklilikleri ve becerileri bakımından farklılaşır. Devletle birlikte çalışma fırsatları ve bunun önündeki engeller yerel bağlama göre değişecektir. Bazen Devletle çalışmaktan başka şansınız olmayacaktır. Bağlam ne olursa olsun, Devletle birlikte çalışmak önemlidir, çünkü: • Devletle aranızda güven ve anlayışa dayalı bir ilişki kurar • Devletin eşsiz vukufu ve deneyimi ve çocuk haklarının yerine getirilmesinde oynaması gereken hayati rolü sayesinde etkililiğinizi arttırabilir • Devletin zamanla size göre daha fazla artan kapasiteyle, daha büyük ölçekte ve daha fazla etkiyle çalışacağı beklentisiyle, sürdürülebilirliği sağlayacaktır. Ortaklık düzenlemeleri arasında: • Özelleşmiş teknik elemanların devlet dairelerinde geçici olarak görevlendirilmesi • Farklı düzeylerdeki Devlet memurları için kapasite geliştirme programları • Seçilen alanlarda birleşik ya da ihale edilmiş hizmet sunumu aracılığıyla etkili uygulamaların ortaya konması • Devlet kurumlarının yeni politikalar geliştirmesi ve uygulamasının desteklenmesi. Hangi ortaklık yöntemini seçerseniz seçin, şunlara ihtiyaç duyacaksınız: • Planlama sürecinde devletin katkı koyabileceği uygun platformu, net olarak tanımlanmış rol ve beklentileri belirlemek. 77 ● ÇOCUKLAR İÇİN DOĞRU OLANI YAPMAK • • Devletin kendi kapasitesini güçlendiren program müdahaleleri uygulamak. Çalışmalarınızı, veri toplama, analiz ve geri besleme süreçleri için sistem ve göstergeleri Devletle işbirliği içinde geliştirecek ve uygulayacak biçimde izlemek ve değerlendirmek. Tüm bu birlikte çalışma biçimleri bazı sorunlar yaratabilir. Bıktırıcı gecikmelere yol açacak bürokratik kural ve düzenlemelerle karşılaşabilirsiniz. Farklı bir örgüt kültürü, ideolojisi ve çalışma biçimi olabilir. Bu sizin tarafınızdan etkili bir savunuculuk çalışması gerçekleştirilmesi potansiyelini sınırlayabilir. Kararların nasıl verildiğini ve hükümetin farklı düzeylerindeki karar vericileri etkilemek için ne tür fırsatların var olduğunu bilmeniz gerekecektir. Bu ÇHDA’nizin önemli bir bölümü olmalıdır. Devletle ortaklık içinde çalışıyorsanız, şu konuları göz önünde bulundurun: • • • • Bağımsızlık: Ortaklığınız siyasi partiler, hükümetler ve kurumlarını içeriyorsa, bu durum siyasi bağımsızlığınız konusunda soru işaretleri yaratıyor mu? Yükümlülük sahiplerini ortaklık ya da koalisyonlara dahil etmeniz çıkar çatışmalarını yol açabilir. İtibar: Bir örgütün itibarı birlikte yakın bir şekilde çalıştığı kişilerden etkilenir. Bir ortak olarak hükümet ele alınan konuda güçlü bir destek sunabileceği gibi, ortağınızın bazı yönleri örgütünüzü rahatsız edici olabilir. Niyet: Hükümetin ve diğer yüksek riskli ortakların niyetleri konusunda daha fazla belirsizlik olması muhtemeldir. Bu doğrudan çıkar çatışmalarına neden olabilir. Hedef grup ya da ortak? Devletle birlikte çalışmak onları ve duruşlarını etkilemek için daha iyi durumda olmanız anlamına gelir. Onlar da sizin örgütünüz için aynısını düşünüyor olabilirler! Kimin ortak ve kimin hedef grup olduğu arasındaki çizginin kaybolmamasına dikkat edin. Hükümetle gireceğiniz ortaklıktaki güç dengesizliğin farkında olun. Unutmayın! Devletle ortaklık içinde çalışmaya karar verirseniz, uzun vadede çocuklara karşı yükümlülüklerini yerine getirmelerini desteklemeyi hedefliyorsunuz. Bekçilik rollerinde ve devletten hesap sormalarında ve çocuk hakları savunuculuğunda onları desteklemek için sivil toplum gruplarıyla yakın ilişkinizi devam ettirmeniz hayati önem taşımaktadır. 78 6 ORTAKLAR VE ÇALIŞMA İLİŞKİLERİ ● Alan çalışması Çocukları Kurtarın, Mexico City’de topluluk temelli küçük yaştaki çocuklara bakım merkezlerinin oluşturduğu bir ağ ile ortaklık kurmuştur. 30 yıllık deneyime ve yüksek düzeyde hizmet sunumuna rağmen, okul öncesi eğitim zorunlu hale geldiğinde topluluk temelli merkezler kapanma tehlikesiyle karşı karşıya kalmıştır. Bunun nedeni eğitimcilerinin resmi olarak vasıflı olmaması ve binalarının yasal koşullara uymamasıdır. Kadınların bu girişimlerinin kendi ülkelerinde resmen kabul görmesi acil bir ihtiyaçtır. Bu nedenle, eğitimle ilgili STKlardan temsilciler, çocuk bakım merkezlerinin kendileri ve ulusal çocuk bakımı ve eğitim yetkilileri konu hakkında bir çalışma grubu kurmaya karar vermişlerdir. Sivil toplumun çabalarının ve topluluk hizmetlerinin kalitesinin kabul gördüğü bir dizi yeni düzenlemenin üzerinde anlaşılması iki yıl sürmüştür. Çalışma grubu halen toplanmaktadır ve erken yaştaki çocukların eğitiminde kalitenin değerlendirilmesi için bir dizi gösterge geliştirmiştir. Ortaklarla çalışmak ve program döngüsü Ortaklarla çalışmanız program döngünüzün her aşamasında görülmelidir. Amacınız: • • • • Ortaklarınızla insan hakları ilkeleri ve çocuk hakları programlaması konusunda farkındalık ve anlayışı paylaşmak Sivil toplum gruplarının ve potansiyel ortaklarınızın (Devlet dahil olmak üzere) kapasitelerini ve aralarındaki dinamiklerin ÇHDA’niz ile değerlendirmek Program planlarınızı hazırlarken ve birlikte çalışmak istediğiniz ortakları seçerken topluluğun çocuk haklarının her düzeyde destekleme kapasitesini göz önünde bulundurmak Ortaklık çeşitlerinizin program uygulamasına yansıtılması. Bu üç ayakla ilişkilendirilebilir. Örneğin, ortaklarınız acil durum barınakları oluşturan yerel bir STK (1. ayak), hükümet yetkililerinin çocuk koruma becerileri konusundaki kapasitelerini 79 ● ÇOCUKLAR İÇİN DOĞRU OLANI YAPMAK • geliştiren ulusal bir STK (2. ayak) ve çocuk hakları üzerine çalışan sivil toplum gruplarının oluşturduğu ulusal bir koalisyona kendi desteğiniz (3. ayak) olabilir. Programınızı geliştirmek ve savunuculuğunuza altlık oluşturmak için ders almak ve deneyimleri geri beslemek. Bunu yapmak için izleme, değerlendirme ve geri besleme sistemlerinizi kullanın. Veri toplama, analiz ve sonuçların paylaşılmasında ortaklarınıza yer verin. Alan çalışması Romanya’da Çavuşesku döneminin ardından ve çocuk istismarının düzeyi hakkında artan farkındalık ile ( özellikle bakım kurumlarındaki çocukların koşulları), Çocukları Kurtarın ulusal bir çocuk STK’sını desteklemeye karar verdi. İlk üç yıl boyunca örgüt içinde yönetişim yapılarının kurulmasını destekledik. Örgütün yılda bir kez toplanacak üye genel kurulu aracılığıyla temsili demokrasi ile yönetileceğini belirten yönetmelik taslakları hazırlandı ve onaylandı. Rol ve sorumluluklar yönetim kurulu ve yürütücü direktör arasında paylaştırıldı. Programın geliştirilmesine de yardımcı olduk. 1990ların ortasından itibaren kapasite geliştirilmesi için doğu Avrupa’daki diğer ortaklarımızın yanında mali program desteği ve teknik destek sunduk. Çocuklara karşı cinsel istismar, şiddet, çocuk iş gücü, sokak çocukları ve kurumlardaki çocuklar gibi konularda çalıştay ve konferansların yanı sıra BMÇHS ve raporlama mekanizmaları hakkında eğitimler düzenledik. Ortak olduğumuz STK hak temelli programlama dahil olmak üzere danışmanlık ve kavramsal çerçeveler üzerine teknik beceriler geliştirdi. Bir BMÇHS izleme odağı, bir araştırma merkezi ve çocuk hakları konusundaki savunuculuk çalışmalarının üssü rolünde bir İletişim ve Bilgi Merkezi kuruldu. 1997’de bu STK Uluslar arası Çocukları Kurtarın İttifakı’nın (Salvati Copili- Çocukları Kurtarın Romanya) üyesi oldu. Düzenli bir gelirin güvence altına alınması için bir pazarlama bürümü kurulması gibi konularda halen Çocukları Kurtarın İsveç tarafından desteklenmektedir. Romanya’daki daha geniş çaplı değişimlere ayak uydurabilmek için yönetim yapılarını da gözden geçirmektedir. 80 6 ORTAKLAR VE ÇALIŞMA İLİŞKİLERİ ● Olası bir ortaklık döngüsü ve çeşitli adımları aşağıdaki gibi görselleştirilebilir ve aşağıdaki şemada program döngüsünün çerçevesi içinde gösterilmiştir: Program döngüsünde ortaklık 8. Aşamalar halinde bitirme/feshetme ya da yenileme 7. Ortaklığın kapanmasıetkinlik ve raporları tamamla, örgütsel içe dönük değerlendirme Dışsal etkilenme, savunuculuk ve hesap verebilirlik 3. Planlama-ortak belirleme ve seçme süreci dahil 2. Analiz- ÇHDA, sivil toplum aktörlerinin tespit edilmesini içerir 6. İzleme, değerlendirme, öğrenme ve geri beslemeöğrenme kültürü, belgeleme 1. insan hakları ilkeleri ve çocukluk üzerine anlayış ve farkındalık 4. Ortaklık oluşturmailkeler, anlayış pusulası 5. Uygulama- iş planı, düzenli toplantılar, etkileşimli ilişki 81 ● ÇOCUKLAR İÇİN DOĞRU OLANI YAPMAK Çalışma kodları Ortaklarınızın bazı çalışma kodlarına- örneğin, çocuk koruma hakkında- aşina olmalarını, ya da bazen bunları taahhüt etmelerini isteyebilirsiniz. Aşağıdaki tablo bu tür anlaşmaların- bu örnekte çocuk koruma (ÇK) çalışma kodu- birer kağıt parçasından öteye geçmesini nasıl sağlayabileceğinizi göstermektedir. Çocuk koruma (ÇK) çalışma kodu ve yerel STKlar Talep ÇK hükmüne ortaklık anlaşmasında yer verilmesi Rol ve sorumlulukların netleştirilmesi Ortağın gelişimine devamlı destek sağlanması Ortağın çalışanlarına brifing verilmesi ÇK’ya uyumun izlenmesi Ortağın ÇK konularını kapsayan durum yönetim prosedürleri oluşturma ÇK’nın ortak üzerindeki etkisinin ölçümü Vekalet planlaması/ortaklık düzenlemesi sona erdiğinde devamlılık süreçlerinin oluşturulmasını sağlama Seçenekler/kaynaklar • Standart ÇK sözleşme hükmünü kullanın • • Ortaklık sözleşmesine ekleyin Ortakları ÇK eğitimi ve ÇK hakkındaki diğer etkinliklere dahil edin • • Düzenli aralıklarla güncellemeler/brifingler düzenleyin • • • ÇK ve diğer destekleyici malzemelerin sunumu • • ÇK denetlemelerinin zamanlarını belirleyin • • • • Önceden belirlenen ziyaretlere ÇK tartışmaları ekleyin • Etki değerlendirme süreci ve göstergelerini kararlaştırın • • ÇK gelişme planını kararlaştırın Ortak ajansta ÇK odak noktasının kurulmasını destekleyin Başlangıç tanıtım çalıştayı Proje raporlama mekanizmalarında ÇK güncellemelerine yer verin Çalışanlar ve çocuklar aracılığıyla geri besleme seansları düzenleyin Ziyaretler sırasında gözlem Birleşik raporlama prosedürü hazırlayın ÇK olaylarına dair roller, sorumluluklar, raporlama süreçleri ve hesap verebilirlikleri kararlaştırın ÇK konularında ortağınıza sürekli destek belirleyin (Liberya Çocukları Kurtarın programından uyarlanmıştır.) 82 6 ORTAKLAR VE ÇALIŞMA İLİŞKİLERİ ● Evet, ama.... “Neden tek başımıza çalışmıyoruz? Ortaklarla çalışmak pahalı, çok zaman alıyor ve genellikle sonuç vermiyor?” Ortaklarla çalışmanın, özellikle küçük, yerel STK’larla çalışmanın çok zaman, enerji, beceri ve mali kaynak gerektirdiği doğrudur. Ancak bunun ödülü büyüktür. Yerel ortaklar sürdürülebilir çözümler sunmanıza, yerel gerçeklikleri daha iyi anlamanıza, yerel savunuculuk ağları kurmanıza, kopyalama ve ölçek için daha fazla potansiyel sunmanıza ve daha fazla hesap verebilirlik için çalışmanıza yardımcı olur. “Peki, acil durumlarda ya da ortak bulunmadığında ne olacak?” Çocuk ve topluluklara doğrudan hizmet götürecek çalışmalar yapmanız gereken zamanlar olacaktır. Örneğin, sivil toplum ağları zayıf ya da fazla yüklenmiş bir ülkede bir acil durumda ya da erişim ve insani müdahale olasılıkları çok sınırlı bir çatışma durumunda. Ancak, bu durumlarda bile mümkünse yerel ortaklıklar kurmalı ve ulusal ve uluslar arası düzeylerde koalisyonlar ve devlet ortaklarıyla birlikte çalışmalısınız. “Bazı ülkelerde devlet yapısı bulunmamakta ya da devlet dışı aktörler bazı bölgelerin yönetimini ele almış durumdadır. Bu durumda “devlet güçleri” ile birlikte çalışma kuralı hakkında ne yapmalıyız?” Her durumun birbirinden farklı ve sürekli değişmekte olduğu gibi, ortaklık biçimleriniz de dönüşecektir. Ulusal düzeyde devletle birlikte çalışmak sorunlu olsa bile, yerel hükümetlerle ortaklıkların birçok iyi örneği bulunmaktadır. Hassas çocuklara ulaşmanın tek yolu bu olabilir. Çocukları Kurtarın güney Sudan’da devlet dışı tarafların insani kanatlarıyla uzun yıllar çalışmış, kuzey Sri Lanka’da devlet dışı aktörlerle işbirliği yapmış ve Somali’de yerel yönetimlerle yaşamsal ortaklıklar kurmuştur. Dolayısıyla, bu mümkündür. Ancak tarafsız kalmalı ve çocuk haklarının gerçekleştirilmesi vizyonunuza bağlı kalmalısınız. Böylece en beklenmedik ortaklıklar kurulabilir! 83 ● ÇOCUKLAR İÇİN DOĞRU OLANI YAPMAK “Kültürel gerçekliklere bakıldığında, ekibimiz çocuk koruma çalışma kodunu kabul ettirebilmekte zaten zorun yaşıyor. Bunun ortaklarımızı kapsayacak şekilde genişletmek ve sözleşme koşulu haline getirmek gerçekçi ve makul görünmüyor.” Çocuk koruma ya da başka bir çalışma kodunuz varsa ortaklarınızın da bunu benimsemesini isteyebilirsiniz. Ortaklarınızı, ortak değerler ve vizyon bazında dikkatlice seçtiyseniz bu kodları benimsemelerini istemek gayet makuldür. Özellikle de herkesi çocuklarla sorumlu, güvenli ve saygılı biçimde çalışmaya teşvik ettiği için. “ Çocukları koruma çalışma kodunu tüzüğü bizimkinden çok farklı olan ticari şirketlere nasıl uygulayabiliriz?” Özel sektör ortakları ile çalışan ve onların işleyişlerine çocuk koruma üzerine çalışma kodları eklemelerine yardımcı olan STKların birçok dikkate değer başarısını bulabilirsiniz. Örneğin, 2002’de güney Afrika’da uluslar arası ajanslar ve bağışçıların gıda yardımı taşıyan nakliye şirketleriyle ortaklığı, bu ve benzeri ortaklıklarda çalışma kodu anlaşmalarıyla sonuçlanmıştır. Mozambik’ta Zambezi üzerinde yeni bir köprü inşa edilirken, çalışma kodu anlaşmaları inşaat şirketleri tarafından da kabul edilmiştir. Daha fazla bilgi için nereye başvurulmalı Devlet ve Sivil Toplum ile ilgili ortak anlayış, Çocukları Kurtarın Danimarka, Çocukları Kurtarın İsveç ve Çocukları Kurtarın Norveç için, 2006 Burada farklı ilişkiler, kilit ilkeler ve yaklaşımlarla ilgili mantık ortaya koyulmuştur. Güçlü bir haklar temelli yaklaşım gerektirir. Ortaklık Politikası ve Kuralları ve Ortaklık Uygulama Rehberi, Çocukları Kurtarın Uganda ve Çocukları Kurtarın Danimarka, 2006 Birçok ortakla birlikte çalışma hakkında adım adım izlenecek yollar. Uganda’da ki çalışma için özel olarak üretilmiş olmakla birlikte uyarlanarak dünyanın her yerinde kullanılabilecek örnekler, biçimler ve kontrol listeleri içerir. Çocuk Koruma Politikası, Çocukları Kurtarın, 2003. 84 6 ORTAKLAR VE ÇALIŞMA İLİŞKİLERİ ● Çocukları Güvende Tutmak: Çocuk koruma için araç seti,Çocukları Güvende Tutma Koalisyonu, 2006 Program ekibi için ortak bir örgütün ÇHP değerlendirmesini üstlenme aracı, Çocukları Kurtarın Danimarka, 1999 Bu aracı ortak bir örgütün ÇHP ilkelerini nasıl anladığı ve uyguladığını değerlendirmek için kullanabilirsiniz. Program yetkililerinin taban değerlendirmesini yapmalarına ve böylece kapasite geliştirmenin (çocuk hakları programlaması için eğitim ve destek) etkisini ölçmelerine yardımcı olacaktır. Tavsiye edilen web siteleri ve web üzerindeki malzemeler Çocuk hakları üzerin e başkalarıyla birlikte çalışma konusunda daha fazla bilgi, ulusal ve uluslar arası koalisyonlar ve savunuculuk inisiyatifleri, yayınlar ve kurallar için www.crin.org. Ortaklaşma Araç Kitabı, Tennyson R, Uluslararası İş Dünyası Liderleri Forumu ve İyileştirilmiş Beslenme için Küresel İttifak, 2003. Ortaklık ilişkisinin her aşamasında size yardımcı olmak üzere yazılmış araçların bulunduğu tam bir ortaklarla çalışma rehberi. Kitaba İnternet üzerinden erişim: http://the partneringinitiative.org Basın ile birlikte çalışma ve çocuklarla çalışırken basına yol gösterme konusunda daha fazla bilgi için, www.mediawise.org.uk, ve Basın ve Çocuk Hakları, MediaWise,2005 (UNICEF tarafından hazırlatılmış). Mekong alt bölgesinde çocuk ticaretine karşı topluluk tabanlı inisiyatifler hakkında daha fazla bilgi için, www.mekongchildrensforum.com STK ve sivil toplum kapasitesinin geliştirilmesi konusunda daha fazla rehberlik için www.intrac.org. 85 7 Çocuk Halkları Savunuculuğu Bu bölümün sonuna geldiğinizde: • • • savunuculuk kavramıyla ne anlatılmak istendiğini anlamış savunuculuk döngüsünün tüm adımlarını kavramış ve bu adımları kendi programınıza uygulamak için ihtiyacınız olan anahtar araçları biliyor olacaksınız. Bu bölüm, 2. Bölümde verilen temel ÇHP ilkeleri, araçları ve süreçleri hakkında belirli bir bilgi düzeyi gerektirmekte ve bunun üzerine oturmaktadır. Bu bölüm savunuculuğun çocuk haklarının uygulanmasını sağlamanıza nasıl yardımcı olacağı kısaca anlatmaktadır. Kati bir rehber olmamakla birlikte, izlemeniz gereken temel adımları ortaya koymaktadır. Neden savunuculuk yapalım? Çocukların yaşamını iyileştirmek için istediğiniz tüm değişimleri tek başınıza gerçekleştiremezsiniz. Çocuk hakları genellikle, aile ve topluluktan ulusala kadar çeşitli düzeylerde bir araya gelmiş karmaşık süreçlerle ihlal edilmektedir. BM Çocuk Hakları Sözleşmesi (BMÇHS ile verilen yükümlülükleri yerine getirmeleri için sorumluları etkileyebilmeli ve lobi yapabilmelisiniz. Kendi deneyimlerinizden elde ettiğiniz kanıtlar ve çocuklara bir ses verme konusunda aldığınız sorumluluğa dayanarak çocukların, ailelerinin ve ait oldukları toplulukların haklarını aramaları için desteklenmesinde önemli rol alabilirsiniz. Etkili savunmacılık sayesinde politika, mevzuat ve uygulamada çocukların yaşamına kalıcı etkide bulunabilecek temel değişimler gerçekleştirebilirsiniz. 86 7 ÇOÇUK HAKLARI SAVUNUCULUĞU● Etkili savunuculuk: • çocukların, ailelerinin ve ait oldukları toplulukların kendi yaşamlarını etkileyen kararlarda söz sahibi olmalarının ve kendi gelişimlerinde temel aktörler olarak yer almalarının taşıdığı değeri gösterebilir • çocukların yararına olacak şekilde değiştirilen politika, uygulama ve mevzuatın getirilerini gösterebilir • devletleri çocukların (özellikle dezavantajlı çocukların) ihtiyaçlarını tanıma ve bu konuda yükümlülüklerini yerine getirme konusunda teşvik edebilir • uluslar arası bağışçıları bütçelerini çocukların yaşamında gerçek bir fark yaratacak şekilde harcamaya zorlayabilir • çocukların durumlarını takip etmek için sistemler kurma ihtiyacını belgeleyebilir. Savunuculuk stratejinize ÇHDA’niz yön vermelidir. Aşağıda bunun üç ayağa nasıl dayandığını görebilirsiniz (2. Bölüm) Etkinliklerinizden elde ettiğiniz deneyim ve bilgiyi (birinci ayak) politika, uygulama ve mevzuatı (merkezi ayak) bilgilendirmek ve etkilemek için kullanabilirsiniz. Bu süreç, çocukların ve gençlerin görüşlerini dışa vurdukları, haklarını talep ettikleri ve sorumlulardan hesap sordukları güçlü bir sivil toplum ile desteklenir (üçüncü ayak). Çocuk Hakları Durum Analizi ÇOCUK HAKLARI DURUM ANALİZİ 1. AYAK Çocuk hakları ihlallerine ve desteklerdeki boşluklara karşı doğrudan eylemler Savunuculuk kanıtı ve deneyiminin temeli 2. AYAK Yükümlülük sahiplerinin yükümlülüklerini yerine getirme kapasitelerini güçlendirmek (politika, uygulama ve mevzuat) Etki için savunuculuk 3. AYAK Çocukların, velilerinin ve sivil toplumun hak talep etme ve diğerlerini sorumlu tutma anlayış ve kapasitelerini güçlendirmek Güçlü sivil toplumu savunmak ÖRGÜTSEL KAPASİTE 87 ● ÇOCUKLAR İÇİN DOĞRU OLANI YAPMAK Bazı tanımlar Çocukları Kurtarın için savunuculuk: “çocukların hayatında olumlu değişimler yaratmak için, çocuklar, aileleri ve toplulukları ile doğrudan çalışmanın verdiği deneyim ve bilgiye dayanarak başkalarının politika ve etkinliklerini etkilemek üzere tasarlanmış bir dizi örgütlü etkinliktir” İpuçları: Çocukların haklarını geliştiren bir savunuculuk için: • savunuculuğunuzu alanda başlatın: kendiniz ve ortaklarınızın programlarından elde ettiğiniz kanıtlara dayanın • savunuculuğu asla bir kerelik bir etkinlik ya da mevcut bir programa ek olarak görmeyin • ilerlemeyi ve başarıları izleyebilmek için, ÇHDA’nize dayanarak net hedefler ve ölçülebilir göstergeler planlayın • sürecin kendisinin güçlendirici olması sağlayın • olumlu eylemelerde bulunun ve politika, uygulama ve mevzuatta çocukların yarına değişimlere yol açacak, güvenilir seçenekler sunun • çok çeşitli ortaklıklar, koalisyonlar ve ağlar içinde çalışın • uzun vadeli sonuçlar için çalışın. Genel hedeflerinize ulaşmak yıllar ve hatta on yıllar alabilir. Savunuculuk çalışması nasıl yapılır Savunuculuk çalışmanızın çocuklar için olumlu değişimler yaratma konusunda etili hale getirilmesi için kilit adımlar burada verilmiştir. 1. Çocuk hakları temelli savunuculuğu anlayın 2. Amacınızı belirleyin: neyi değiştirmek istiyorsunuz? 3. Durumu inceleyin: değişiklik nasıl yaratılabilir? 4. Hedef gruplarınızı ve etkilileri/yandaşlarınızı tespit edin- kimi etkilemeye çalışıyorsunuz? Onları etkilemenize kimler yardımcı olabilir? 5. Amaç ve değişim hedeflerinizi ortaya koyun 6. Mesajınızı iletmek için kullanabileceğiniz olay ve fırsatları belirleyin 88 7 ÇOÇUK HAKLARI SAVUNUCULUĞU● 7. 8. 9. 10. 11. Farklı hedef gruplar için kullanılabilecek farklı yaklaşımlar seçin. Her bir hedef gruba yönelik mesajınız nedir? Etkinlikler planlayın: kim neyi yapacak? Ne zaman? Hangi kaynaklara ihtiyacınız var? İlerlemeyi izlemek için hangi göstergeleri kullanacaksınız? Planladığınız etkinlikleri uygulayın İzleyin ve değerlendirin: neler oldu? Yaklaşımlarınız değiştirmeniz gerekiyor mu? Hangi iyileştirmelere ihtiyaç var? Planınızı uyarlayın: Amaçları değiştir? Taktik değiştir? Zamanlamaları gözden geçir? Savunuculuk döngüsünün farklı adımları üzerinde düşünmeniz için aşağıdaki şema hazırlanmıştır: Etkili savunuculuk için kilit adımlar Planı uyarlayın Kişi belirleyin • • • • • Amaçları değiştir? Taktik değiştir? Kimi etkilemeye çalışıyorsunuz Kim yardım edebilir? Zamanlamayı gözden geçir? Durumu inceleyin • İstediğiniz değişiklikleri nasıl yaratabilirsiniz? • Hangi olay ve fırsatlara sahipsiniz? Yaklaşım seçin Değerlendirin Her biri için hangi yaklaşımlar işe yarar? • Her biri için mesajınız nedir? Amacınız • • Neler yaşandı? • Ne tür iyileştirmeler gerekiyor? Yaklaşımlarınızı gerekiyor mu? • • değiştirmeniz Neyi değiştirmek istiyorsunuz? Etkinlikler planlayın • • • Kim hangi işi yapacak? Ne zaman? Hangi kaynaklar duyacaksınız? ihtiyaç Uygulayın • Planlanan etkinlikleri gerçekleşirin 89 ● ÇOCUKLAR İÇİN DOĞRU OLANI YAPMAK Savunuculuk döngüsünün çizilmesi Bazı insanlar atmaları gereken tüm adımlar üzerine düşünebilmek için şemaları yararlı bir yol olarak görürler. Ancak bu süreçleri herkes gözünde farklı canlandırır. • Yukarıdaki şema bu adımları sürekli bir spiral olarak gösterir. Bunun yaraları nedir? Dışarıda bırakılan bir şey var mı? • Kendi şemalarınızı, örgütünüzün geçirmesi geren süreçleri de dahil ederek, başka biriyle beraber oluşturun. • Her bir çiftin kendi şemalarını grubun diğer üyelerine anlatmasını isteyin. En iyi çalışan öğelere beraber karar verin ve kendi planlamanız için sonuç bir şema üretin. Liberya’da Çocukları Kurtarın eğitim savunuculuğu stratejisini yukarıdaki döngüye dayanarak, kurmuştur. Sonuçta ortaya çıkan çeşitli mesajlar, amaçlar, hedefler ve yaklaşımlar aşağıda özetlenmektedir. Çocukları Kurtarın Liberya eğitim savunuculuğu stratejisi Mesaj 1: Yeni Liberya hükümeti ve uluslararası topluluk, çatışma sonrası bağlamı ücretsiz ilköğretimin yeterince desteklenmesi ve bütün çocuklara sunulmasını sağlamak için kullanır. Savunuculuk: Liberya hükümeti, bağışçılar ve uluslar arası topluluk, vaat ve taahhütlerini karşılayacak fonları sağlayarak, Liberya’nın eğitim sistemini kaliteli ve ücretsiz ilköğretim sunacak şekilde yeniden inşa eder. Değişim hedefleri: 1. Hükümet bütçesinin en az yüzde 20sini eğitime, bunun da yüzde 40’ını ilköğretime ayırır. 2. Hükümet eğitim fonlarının şeffaflığını ve hesap verebilirliğini destekler. 3. Artan bağışlar ücretsiz kaliteli eğitim sunmak için Liberya hükümetine destek olur. 90 7 ÇOÇUK HAKLARI SAVUNUCULUĞU● Çocukları Kurtarın Liberya eğitim savunuculuğu stratejisi devam Hedef gruplar: ulusal ve yerel düzeyle Eğitim Bakanlığı, eğitimle ilgili kilit bağışçılar (AB, USAID). Toplumsal hizmetler için hükümet bütçesinden pay ayrılmasına izin verecek makro ekonomik çerçeve ve kararlar için Maliye Bakanlığı, Dünya Bankası ve İMF. Küresel olarak: Dünya Bankası /diğer Herkes için Eğitim Kısa Yol İnisiyatifi (HE/FTI) bağışçıları Yandaşlar: USAID ve İngiltere Uluslar arası Kalkınma Birim (UKB) beklenen bağışçı konferansını etkileyebilecek potansiyel yandaşlardır. Yaklaşımlar: • Eğitim sistemine kaynak aktarımını kilit ulusal toplantılarda (örneğin bağışçı • • • grup) lobi yaparak iyileştirmeyi hedefleyen Liberya’da daha İyi Eğitim Koalisyonu Ulusal ve yerel düzeyde ilköğretime ayrılan bütçe ve harcamaların analizi (yerel düzeyde Eğitim Bakanlığı ve okullarla çalışarak mali analizlerde önde olan UNESCO ile birlikte) Çocuklar ve toplulukların okulları için yerle bütçeden ayrılan paylar hakkında farkındalığı ve paranın nereye harcandığını izleme sürecinde yer almaları. Program alanlarında elde edilen kanıtlar kullanılarak Eğitim Bakanlığı ve Maliye Bakanlığı ile yapıcı diyalog Çocukları Kurtarın’ın Liberya’daki savunuculuk stratejisi Uluslar arası Çocukları Kurtarın İttifakı’nın çatışma altındaki ülkelerde yaşayan çocukların eğitime erişimini güvence altına almayı amaçlayan Geleceği Yeniden Yaz Kampanyası’nın bir parçasıdır. www.savetyhechildren.net/rewritethe future. Savunuculuk çalışmanızın her adımında çocukların, topluluk üyelerinin ve yerel örgütlerin katılımı için fırsatlar gözetmelisiniz. Bu sadece size daha fazla güvenilirlik kazandırmakla kalmayacak, siyasi ya da kültürel olarak hassas durumlarla başa çıkmanıza da yardımcı olacaktır. Bu süreçte istediğiniz değişimlerden en çok yararlanacak olan insanları da güçlendirmiş olacaksınız. 91 ● ÇOCUKLAR İÇİN DOĞRU OLANI YAPMAK Alan çalışmaları Bangladeş’de Çocukları Kurtarın tarafından desteklenen bir STK pazar yerinde çalışan ve taciz edilen bir grup sokak çocuğunun katılımını sağlamıştır. Bazı tartışmalardan sonra sokak çocukları kimlik kartı taşımanın durumlarını iyileştireceğini önermişlerdir.. Yerel STK çocukların pazar yönetimi ile görüşmesini desteklemiştir. Çocuklar onları kimlik kartı taşımanın sadece çocuklar için değil, hisse sahipleri ve müşteriler için de yararları konusunda ikna etmişlerdir. Çocukların savunuculuğu başarılı olmuştur- şuanda kimlik kartlar var ve durumları iyileştirildi. Yine Bangladeş’te Çocukları Kurtarın ve UNICEF ulusal düzeyde hareket ederek Ulusal Eylem Planı (UEP) sürecine çocukların dahil edilmesini savunarak öncül bir duruş sergilemişlerdir. UEP kendisine ait bir gündemi bulunan hükümet tarafından yürütülmekte idi. Çocukları Kurtarın hükümetin BM’ye çocukların UEP sürecine katılımı ile ilgili verdiği sözü tutması konusunda ısrarcı olmuştur. Bu sürecin sonuna doğru 12 çocuk, 6 komitenin her birinde ikisi olmak üzere katılım sağlamışlardır. Çocukları Kurtarın uluslar arası düzeyde çalışma ve politika ve uluslar arası mevzuatı etkileme konusunda geniş bir deneyime sahiptir. Savunuculuk çalışmalarımız çocuklar ve toplulukları ile doğrudan çalışma deneyimlerimizden sürekli beslenmektedir. Kullandığımız farklı yaklaşımların örnekleri burada verilmiştir. Alan çalışmaları 2005 yılında Birleşik Britanya ulusları sağlık hizmet harçlarını kaldıran tüm ülkelere destek verme kararı almıştır. Çocukları Kurtarın tarafından somut ve güvenilir araştırmalara dayanarak yürütülen yoğun uluslar arası lobi çalışmaları bu karara ve sonuçlarına katkıda bulunmuştur. Şu anda, Dünya Bankası bile bu harçların yoksullara karşı ayrımcılık yarattığını kabul etmiş ve yoksullara temel sağlık hizmetlerinin sunulmasında harç alınmasını desteklemeyi bırakmıştır. Uganda, Kenya, Güney Afrika ve Zambiya temel sağlık hizmetlerinden aldığı harçların bir kısmı ya da tamamını kaldırmıştır. Bu ülkelerde çocukların sağlık hizmetlerinden yararlanma oranı ciddi seviyede ve hükümetlere nispeten düşük mali yük ile arttırılmıştır. Uganda’da, temelde çocukların yararlanma oranının Devamı sonraki sayfada 92 7 ÇOÇUK HAKLARI SAVUNUCULUĞU● Alan çalışmaları devam artışı nedeniyle, sağlık hizmetlerinden yararlanma oranı iki kattan fazla artmıştır. Şu anda bu hareketi takip eden ve sağlık ücretlerini kaldıran ülke sayısının artması için çalışmaktayız. Bunun yanı sıra, uluslar arası düzeyde, benzer görüşteki örgütler arasında çok uluslu şirketlerin uygulamalarını değiştirmelerine yönelik lobi çalışmaları yapmak amaçlı koalisyonlar üzerine çalıştık- örneğin, çocuk işgücünün tekstil sanayiinde zararlı olarak kullanılması ile ilgili ya da bebekler için süt tozu reklamlarının durdurulması için. Bu kampanyaların kökleri program deneyimlerimize dayanır ve araştırmalarla desteklenmektedir. Uluslar arası düzeyde işlerler ve çok çeşitli ortak gruplarının etkin katılımına dayanırlar. BM Çocuklara karşı Şiddet Çalışması ve 2005 yılında dünyanın çeşitli yerlerinde gerçekleştirilen ulusal ve bölgesel 9 adet danışma toplantısı çocuklar için etkili ve anlamlı bir karılım platformu sunmuştur. Çocukların sesine daha fazla önem veren, kaygılarını ve önerilerini gören ve en önemlisi kız ve oğlanlara karşı şiddetin ortadan kaldırılmasına yönelik çocukların kendi eylemliliğinin tanınması için bir platform oluşturulması BM çalışmasının merkezinde yer almıştır. Her bölgedeki ülkelerden gelen çocuk ağlarının temsilcileri her bir bölgesel danışma toplantısında önce hazırlık toplantılarına katılmışlardır. Bu onlara şiddet ile ilgili konularda diğerleriyle araştırma ve arkasından yapılacak danışma toplantılarına katılımlarını planlama fırsatı vermiştir. Bölgesel danışma toplantılarına çocuk ve gençlerin katılımı seslerini ve daha önemlisi şiddete karşı eylemlerini etkin bir biçimde duyurabilmelerini sağlayacak şekilde tasarlanmıştır. Hükümet temsilcileri, plancılar ve politikacıların yanında kendi önerilerini savunmaları sadece bir toplantıdan öteye geçmiştir. Çocukların danışma toplantısının her aşamasına canlı katılımı ve yer almaları çalışmanın başarısı için yaşamsal olan aciliyet ve gerçeklik duygusunu yaratmıştır. Her bir bölgesel danışma toplantısında çocuk ve ergenler kendi deklarasyon ya da sonuç bildirgelerini hazırlamışlardır. Danışma Devamı sonraki sayfada 93 ● ÇOCUKLAR İÇİN DOĞRU OLANI YAPMAK Alan çalışmaları devam toplantılarındaki grup tartışmalarına doğrudan katkıda bulunacak olan önceliklerini tespit etmişlerdir. Sonuçta, bu öncelikler her bir danışma toplantısının sonuç tavsiyelerine yansıtılmıştır. Danışma toplantılarına farklı altyapılar ve çeşitli ülkelerden toplam 260 kız ve oğlan katılmıştır. Çalışmaya katılımlarının düzenlenmesinde, uygun yapıların oluşturulmasında ve teknik destek ve eğitimin sağlanmasında en büyük sorumluluğu Çocukları Kurtarın almıştır. Çocukların katılımı için kalite standartları sistematik olarak uygulanmıştır. Ayrıca, sonuç tavsiyeleri üzerinde doğrudan etkisi olan BM Çalışması, çocuklara karşı şiddete dair BM kararı ve her bir üye devlet tarafından verilen sözler ile ilgili ulusal, bölgesel ve küresel savunuculuk stratejilerine ön ayak olunmuştur. Kilit araçlar Genel stratejinizi planlarken Savunuculuk Araç Seti’ni (Çocukları Kurtarın, 2007) kullanabilirsiniz. Savunuculuk döngüsü aşamaları ile her aşamada kullanabileceğiniz araçlar aşağıda verilmiştir: 1. Çocuk hakları temelli savunuculuğunu anlayın Bireysel ve ekip olarak ihtiyaç duyulan savunuculuk becerilerinin listesine dayanarak savunuculuk yeterliliği ve kapasite değerlendirme aracını kullanın. Bir de güçlü ve zayıf yanları belirlemek için egzersiz bulunmaktadır (Savunuculuk Araç Seti, Çocukları Kurtarın, 2007, s. 19-20) 2. Neyi değiştirmek istediğinizi belirleyin Kökler ve Meyveler ağacına bakınız, Eğitimde Değişim için Çalışmak: savunuculuk planlaması için el kitabı, Çocukları Kurtarın, 2000, s.21. 3. Durumu analiz edin Çocuklar için arzu ettiğiniz değişiklikleri nasıl yaratabilirsiniz? Ne tür olay ve fırsatlar bulunmaktadır? Kanıt temeliniz ve analizleriniz için ÇHDA’nize başvurun. Başlangıç noktası olarak Etki ve Yükümlülük Çemberleri’ni kullanın. 94 7 ÇOÇUK HAKLARI SAVUNUCULUĞU● 4. Kimi etkilemek istediğinizi ve onlara ulaşmanıza kimlerin yardımcı olabileceğini belirleyin? Aşağıdaki araçlardan her hangi birini kullanın: • Hedef grup ve etkilileri belirleme, Eğitimde Değişim için Çalışmak: savunuculuk planlaması için el kitabı, Çocukları Kurtarın, 2000, s.29 • Etki hatları, Eğitimde Değişim için Çalışmak, s.35 • Yandaş ve muhalifler matrisi, ÇHP: planlama için bir kaynak, Çocukları Kurtarın, 2003 Kim kimdir hatırlatması Paydaşlar savunuculuğunu yaptığınız değişimde çıkarı olabilecek birey ve gruplardır. Hedef gruplar istediğiniz değişimi gerçekleştirebilecek konumdaki kilit kişilerdir. Etkililer hedef gruplarınız üzerinde etkisi olan kişilerdir. 5. Amaç ve hedeflerini belirleyin Kökler ve Meyveler ağacına bakınız, Eğitimde Değişim için Çalışmak, 2000, s.21. 6. Kullanabileceğiniz olay ve fırsatları tespit edin Fırsatlar planlayıcısını kullanın, Savunuculuk Araç Seti, Çocukları Kurtarın, 2007, s. 68. BMÇHS için oluşturulan STK grubu, STK’ların Çocuk Hakları Komitesi’ne rapor vermelerine yardımcı olmak için bir de rehber hazırlamıştır (2006 baskısı). Bu rehberde prosedürlerin bir özeti, planlama için araçlar, kontrol listeleri ve sürecin her aşaması için ipuçları yer almaktadır. Çocukları Kurtarın raporlama süreci ne dahil olmak isteyen ekipler için bir rehber üretmiştir. Rehber altyapı malzemesi, araçlar, başvuru kaynakları ve alan çalışmaları sunmaktadır: BM Çocuk Hakları Komitesi hakkında Raporlama: Başlangıç Paketi, Çocukları Kurtarın, 2007. 7. Doğru yaklaşımları seçin Her amaç ve hedef için işe yarayacak yaklaşım nedir? Her bir hedef ve hedef grup için mesajınız nedir? Yaklaşımların türleri vardır: kooperatif, ikna edici ve yüzleşmeci. Farklı yaklaşımlarla dair risk analizleri yürütmeyi unutmayınız. 95 ● ÇOCUKLAR İÇİN DOĞRU OLANI YAPMAK Olası savunuculuk yaklaşımları arasında: • Olaylar • Çözümleri ortaya koyma • Politika analizi • Farkındalık arttırma • Kampanya • Lobi • Basın çalışması • Ortaklık • İnsanlara eylem biçimleri geliştirmek Savunuculukta riskler ile ilgili daha fazla tartışma için, Savunuculuk Araç Seti, Çocukları Kurtarın, 2007, s. 65-67. Risk değerlendirme ve risk yönetimi matrislerini içerir. Alan çalışması Çocukları Kurtarın uluslar arası ajansların oluşturduğu bir koalisyonun dahil olarak Gazze’deki insanların gittikçe kötüleşen durumlarını bağışçıların ve kamuoyunun gündemine taşımıştır. Bunu basın aracılığıyla çalışarak başardık. Uluslar arası Kalkınma Ajansları Birliği (UKAB) Savunuculuk Alt Komitesi başkanı olarak Altı Ay Sonra Gazze adını verdiğimiz etkinliğin planlanmasına önderlik etmiştir. Alınan dersler: • Sayılarla güvenlik: potansiyel olarak riskli ve hassas bildirgeler üzerinde beraber çalışmak için bir grup itibarlı örgüt bulun. • Hazırlıklı olun. UKAB planlama komitesi bunu mümkün kılmak için çok çalıştı. • Hitap ettiğiniz kesimi tanıyın. Mesajlarımız alıcı bir kitleye göre özel olarak hazırlanmıştır. Bağışçı topluluğu temel mesajımıza uymaktadır ama konuyu merkezleri düzeyinde anlatmak için destek istemişlerdir. 96 7 ÇOÇUK HAKLARI SAVUNUCULUĞU● Alan çalışmaları devam Doğru zamanlamayı yakalayın. Etkinlik, bağışçı topluluğu ile • tam de etkilemek isteğimiz konular üzerine yüksek düzey tartışmalar sırasında, doğru zamanda yapılmıştır. • Ödevinizi yapın. Bilgi ve rakamlarınızın doğru olduğundan emin olun, alıntı yapın, bilgilerinizi tarafsız kaynaklara dayandırın. • Çevreyi izleyin. Hamas’ın seçilmesi insanların Gazze’deki durum üzerindeki ilgisini dağıtmıştır. • Merkez bürodan destek alın. Basın açıklamaları, basın bildirileri gibi yardımları olacağı gibi kendi taraflarında da mesajınızı destekleyebilirler. İlgili diğer birimlerle (fon sağlayıcılar, kamusal savunuculuk, kampanyacılar, basın, bölgesel büro) neler olup bittiğini paylaşarak hassas konulardaki riskleri de azaltabilirsiniz. • Vurgulu olun. Açıklamalarınız ve sorularınızı net olsun. Alıntılar kullanın. • Sadece tepkili olmayın- daha büyük hedefleriniz olsun. Çocukların mağdur olduğunu sadece bir olay yüzünden değil, çocuk hakları kabul edilmediği için söylüyorsunuz ve şu anda ki eyleminiz bunun yapısal/sistematik sebeplerini ortaya koymaya yönelik eylem dizisinin bir parçası. • Eğer yüksek riskli bir olay yaşanıyorsa, durdurma/risk azaltma prosedürlerinizi netleştirin. Kararı kimin vereceğini, nerede olduklarını bilin, bu bildirgeyi hangi durumda alacaklarını bilsinler ve sonra bunu onlara sunun. • Düşmanlarınızı tespit edin. Yandaşlarınız gibi düşmanlarınızı da tanıyın. Bu sizin hazırlıklı olmanızı, tartışmalar üzerine düşünmenizi, diğer bakış açısını anlamanızı, riskleri tespit etmenizi ve saldırılara karşılık vermek için stratejiler geliştirmenizi sağlayabilecektir! 8. Etkinlikleri planlayın Kim neyi yapacak? Ne zaman? Ne tür kaynaklara ihtiyacınız var? Etkiliklerinizi planlamak için üçayağı kullanabilirsiniz. Bu sayede, kanıt temeliniz, deneyiminiz ve yükümlülük sahiplerinin çocukları etkileyen politikalarını, uygulamalarını ve mevzuatını etkilemek üzere güçlendirilmiş bir sivil toplumun desteğine sahip olabilirsiniz. 97 ● ÇOCUKLAR İÇİN DOĞRU OLANI YAPMAK 9. Uygulayın Planladığınız etkinlikleri gerçekleştirin. Eğitimde Değişim için Çalışmak, Çocukları Kurtarın, 2000, s 77’deki planlama matrisini kullanabilirsiniz. 10. İzleme, değerlendirme, öğrenme ve geri besleme Şu ana kadar neler yaptınız ve neler yaşandı? Yaklaşımlarınızı değiştirmeniz gerekiyor mu? Ne tür iyileştirmelere ihtiyaç var? Savunuculuk sürecinin izlenmesi ve savunuculuğun etkisinin izlenmesi için çerçeveleri, Savunuculuk Araç Seti, Çocukları Kurtarın, 2007,s. 71-71’yi, ya da, savunuculuğun değerlendirilmesi sırasındaki soru ve ikilemlerin listesi, Savunuculuk Araç Seti, s.78. Oxfam Değişimin Boyutları2na alternatif olarak Değişimin Aşamaları’nı geliştirmiştir (karşıdaki kutucuğa bakınız) Bu sizin planlamanıza, izlemenize ya da değerlendirme sisteminize uygulanabilir. 11. Planı uyarlayın Amaçlarınızı değiştirmeniz, taktik değiştirmeniz ya da zamanlamanızı revize etmeniz gerekiyor mu? Öğrenme ve geri besleme halkası savunuculuk programınızın iyileştirilmesinde ve içeriğinin, yaklaşımlarının ve evriminin altlığının oluşturulmasında yine kilit roldedir. Analizinizi gerçekleştirdiğiniz, savunuculuk çalışmanızı planladığınız ve kaynaklarınız bulduğunuz ve ortaklarınızın hazır olduğundan ve aynı niyeti paylaştıklarından emin olduğunuz zaman, şu soruları sorun: • Değişim hedefleriniz hakkında net misiniz? • Çocukların görüşlerini dinleyip onlara yer verdiniz mi? • Yerinde kanıt ve çözümleriniz var mı? • Hitap ettiğiniz kitleyi tanıyor musunuz? • Etkilileriniz arasında iyi iletişim kişileriniz var mı? • Hangi yaklaşımları kullanacağınıza karar verdiniz mi? • Niyet ve amaçlarını bildiğinize emin misiniz? • Güvenilirliğinize katkıda bulunuyorlar mı? • Resimden çıktıklarında ne olacak? 98 7 ÇOÇUK HAKLARI SAVUNUCULUĞU● Değişimin Aşamaları • • • • • • 1. Tartışmada değişim: savunuculuk mesajınızın politika geliştirme sürecine dahil edilmesi için ilk adım mesajınızın ve iddianızın ilgili paydaşlar arasındaki tartışmalarda yer almasını sağlamaktır. Örneğin, basın mesajınıza yer veriyor mu? Konu hakkında sizin başvuru terminolojinizi bir bakan kullanıyor mu? Geliştirici ya da kısıtlayıcı faktörleri, örn. İdeolojik taraflılık, not etmeniz gerekecektir. 2. Fikirlerde değişim: mesajınız kimsenin fikrini değiştirdi mi? Tartışmalarda mesajınız insanların ne düşündükleri etkileyecek şekilde kullanılıyor mu? Bu analizde geniş bir paydaş çeşitliliğini kapsadığınızdan emin olun. 3. Politikada değişim: önerilen politikaların mevzuata ya da ilgili bağlama girmesini sağlamak. 4. Uygulamada değişim: önerilen politika değişiklikleri hedef gruplar-hükümet ya da ajanslar- tarafından uygulanıyor. Mali destek verilmiş ve harcanıyor. Bütçe tahsisi ve dağılımının, örn. bölgesel ve yerel bütçelere, izlenmesi ve fonların hedef etkinliklere harcanıp harcanmadığının takibi (harcanmadıysa neden?) anlamına gelir. 5. İnsanların hayatlarında değişim: bu aşamaya ancak istenen politika uygulamaya geçip sonuçlar görünür (ya da görünmez) olduğunda ulaşılır. Bu noktada değişimler tüm yönleriyle ele alınmalıdır. Elimizde hangi kaynaklar- mali, teknik, insan- var? Kullandığınız farklı yaklaşımları nasıl koordine edecek ve izleyeceksiniz? Risk var mı? Etkinlikleriniz örgütünüzün ismini nasıl etkileyecek? Mali desteklerinizi nasıl etkileyecek? Eğer..... olursa, ne yapacaksınız? Alternatifleriniz ve acil durum planlarınız nelerdir? 99 ● ÇOCUKLAR İÇİN DOĞRU OLANI YAPMAK Alan çalışması Bulgaristan’dan bir başarı öyküsü: Çocukları Kurtarın engelli çocuklara yönelik bir bakım evinde kötü koşullar ve kötü muamele olduğunu gösteren üç işaretin farkına varmıştır. Program hemen bakanlıkları, Bulgaristan’daki Avrupa Birliği’ni ve kilit araştırmacı gazetecileri haberdar etmiştir. Bunların her biri baskı oluşturarak tepkiyi tetiklemişlerdir. Her bir çocuğun ihtiyaçları değerlendirilerek bu kurumların dışında bakımları planlanırken bakım evinin kapatılması planlanmıştır. Ekip öğrenme noktalarını şöyle özetlemiştir: “Tek başınıza yapmaya kalkışmayın, hızlı sonuçlar beklemeyin, olumsuz “yaprak dökümünü” hafife almayın, politikacılarla uğraştığınızı unutmayın ve “hayır” cevabını kabul etmeyin.” Sürdürülebilir Topluluklar Enstitüsü (STE) Savunuculuk Merkezi savunuculuk için “Dokuz Soru” olarak bilinen alternatif bir planlama aracı geliştirmiştir. Dokuz Soru Dış faktörler İç faktörler 100 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. Ne istiyoruz? (amaçlar) Bize bunu kim sağlayabilir? (hedef kitle, kilit oyuncular ve güç sahipleri) Neyi duymaya ihtiyaçları var? (mesajlar) Kimden duymaları gerekiyor? (mesajlar) Duymalarını nasıl sağlayabilirsiz? (ulaştırma) Elimizde ne var? (kaynaklar) Neleri geliştirmemiz gerekiyor (boşluklar) Nasıl başlayacağız? (ilk adımlar) Çalışıp çalışmadığını nasıl bileceğiz (değerlendirme) 7 ÇOÇUK HAKLARI SAVUNUCULUĞU● Evet, ama.... “Savunuculuk çalışmamızın etkisini ölçemiyoruz. Bu uzun yıllar alacak ve çabalarımızın değişime katkıda bulunup bulamadığını kimse bilemeyecek?” Her birinin hedefleri ve göstergeleri olan fazlar oluşturun. Böylece ilerlemenizi izleyebilir ve hız ve motivasyonunuzu koruyabilirsiniz. “ Büyük bir fırsat yakalarsak - örneğin, savunuculuk planı yapmadığımız bir konuda üst düzey bir yuvarlak masa tartışmasına davet edilirsek- ne olacak?” Kısa cevap isterseniz, gidin! Ancak, gitmeden önce şu soruları kendinize sorun: • • • • • • • • Tartışma konusu mevcut program ve stratejimizle ilgili mi? Net bir konumumuz var mı? Konumumuzu destekleyecek kanıtlarımız var mı? Konumumuzu sunmak için gereken becerilere sahip miyiz? Diğerleri konumumuzu ve hedeflerimizi paylaşıyor mu? Bu zamanımız ve kaynaklarımızı en iyi kullanma yolu mu, ya da başka bir şey yapıyor olsak daha mı iyi olacak? Tartışmayı belgeleyebilir, sonuçları paylaşabilir ve devamlılığı sağlayabilir miyiz? Çocukların görüşlerini doğrudan ya da dolaylı olarak sunabilir miyiz? “Politika ve mevzuat çocuklar ve haklarından çok politikayla ilgili. Zamanımızı boşa harcamıyor muyuz?” Kimlerin nasıl değişim yaratabileceklerini bilmeniz, dolayısıyla, güç ilişkilerini iyi anlamanız gerekir. Bu uzun zaman alabilir ama büyük ölçekli değişim için hayatidir. Politika ve yasal çerçevede temel değişikler sayesinde değişimlerin büyük sayıda çocuk için, muhtemelen birkaç jenerasyonda gerçekleşebileceğini göreceksiniz. Doğrudan deneyime dayanan güçlü tutumlar takınmak, iyi ortaklıklarda çalışmak ve zaman içinde gerçek bağlılık sergilemek yüksek makamların saygısını kazanacak ve sonuçta başarı getirecektir. 101 ● ÇOCUKLAR İÇİN DOĞRU OLANI YAPMAK “Ulusal ve desantralize düzeylerde mali kaynaklar olmaksızın ne biz ne de devletin bir etki yaratması mümkün değildir.” Hükümetler ve bağışçılarla her düzeyde çalışmanız ve çocukların hayatında görmek istediğiniz iyileştirmelerin yapılabilmesi için gereken mali destek ve bütçe şeffaflığı için baskı yapmanız gerekmektedir. Örneğin, Çocukları Kurtarın’ın küresel kampanyası olan Geleceği Yeniden Yaz, çatışma altındaki ve çatışma sonrasındaki ülkelerde eğitime yeterli bütçenin ayrılması için devletlere ve bağışçılara çağrıda bulunmaktadır. Kampanyanın tavsiyesi “çatışma etkisi altındaki hassas devletlerde eğitim için tahmin edilebilir uzun vadeli bütçe aktarımının arttırılması ve bu yardımın ciddi bir bölümünün temel eğitimin sunumunda harcanmasını” talep etmektedir. Daha fazla bilgi için nereye başvurulur Savunuculuk hakkında birçok kaynak bulunur. Burada en uygulanabilir ve çocuk hakları temelli savunuculukla ilgili olanlardan oluşan küçük bir seçki verilmiştir. Çocuk Hakları savunuculuğu Operasyonel Rehberi ve Savunuculuk Pozisyonu Belgesi, Çocukları Kurtarın Danimarka, 2006. Savunuculuğun ne olduğunu ve savunuculuk inisiyatiflerinin yürütülmesine uygulanabilir yaklaşımları planlama üzerine odaklanarak sunan iki birbirini tamamlayıcı belge. Savunuculuk Araç Seti, Çocukları Kurtarın İngiltere, 2007. çeşitli araçlar, açıklamalar ve biçimler içeren bir adım adım uygulama rehberi. Savunuculuk Önemlidir: Çocukların kendi dünyalarını değiştirmelerine yardımcı olmak. Uluslar arası Çocukları Kurtarın İttifakı’nın savunuculuk rehberi, 2007. Bütçe yönünden Çocuk Hakları için Çalışmak. Birçok ülkeden çalışma ve deneyimler, Çocukları Kurtarın İsveç, 2005. Eğitimde Değişim için Çalışmak: Savunuculuk planlaması için el kitabı, Çocukları Kurtarın İngiltere, 2000. Eğitim programları üzerine odaklanmış olmasına rağmen tüm program alanlarında büyük değer taşıyan bir kilit başvuru kaynağı. Kilit araçlar, kontrol listeleri ve alan çalışmaları içeriri. Şimdi Harekete Geçin! BM Genel Sekreteri Çocuklara karşı Şiddet Çalışması’nın Bölgesel Danışma Toplantısı’nda çocukların katılımının bazı ilginç noktaları, Çocukları Kurtarın, 2006. 102 7 ÇOÇUK HAKLARI SAVUNUCULUĞU● Çocuk Haklarının Gerçekleştirilmesi için Savunuculuk üzerine Bölgesel Kapasite Geliştirme Çalıştayı, Çocukları Kurtarın İsveç, 2007. Yeni bir Güç Örgüsü, İnsanlar & Politika: savunuculuk ve vatandaş katılımı için eylem rehberi,VeneKlasen L, Just Associates, 2002, Washington DC www.justassociates.org. Kritik Güç ve www.actionaid.org Değişim Ağları, Actionaid International, 2005 Çocuk Ombudsmanı Eğitimi ve Kaynaklar Rehberi, Çocukları Kurtarın Norveç, 2006 Tavsiye edilen web siteleri: İnsan Haklarında Yeni Taktikler: www.newtactics.org/main.php birçok iyi eğitim aracı sunar. Uluslar arası Bütçe Projesi, www.internationalbudgetproject.org, daha hak temellidir ve bütçe analizi, ülkelerde alan çalışmaları, bilgi alışverişi ve araçlar üzerinde daha fazla durur. Sivil toplum ve kapasite geliştirmeye bol bol yer verilmiştir. Genç Yaşamlar, www.younglives.org.uk, Etiyopya, Hindistan, Peru ve Vietnam’da çocuk yoksulluğunun değişmekte olan doğasını inceleyen, yenilikçi bir uzun vadeli uluslar arası araştırma projesidir. Proje araştırmayı politikacılar ve plancılarla ilişkilendirerek üretilen bilginin çocukların yaşam kalitesini yükseltmek için kullanılmasını sağlamaktadır. Genç Yaşamlar İngiltere ve Güney Afrika’nın yanı sıra bu dört ülkede de akademik ve STK ortaklara sahiptir. Ombudsmanlar ile ilgili daha fazla bilgi için alt bilgi ve bir eğitim paketi içeren Avrupa Çocuk Ombudsmanları Ağı’na bakınız, www.ombudsnet.org. 103 8 Çocuk hakları programlaması ve acil durumlar Bu bölümün sonuna gelindiğinde: • • Acil durumlarda ÇHP’nın neden ve nasıl uygulanacağını Acil durumlarda ÇHP’nın uygulanmasının zorluklarını olacaksınız. anlamış Bu bölüm, 2. Bölümde verilen temel ÇHP ilkeleri, araçları ve süreçleri hakkında belirli bir bilgi düzeyi gerektirmektedir ve bunun üzerine kurulmuştur. Acil durumlarda hak temelli yaklaşımı kullanamamanız için hiçbir geçerli sebep yoktur. Tersine, Çocukları Kurtarın iddia etmektedir ki, ÇHP tüm acil durum müdahalelerine içselleştirilmiş olmalıdır. Şüphesiz ki acil durumlara özgü bazı zorluklarla karşılaşılacaktır. Bu bölüm bu zorluklara nasıl cevap vereceğinizi göstermektedir. Acil durumlarda çocuk hakları planlaması neden uygulanır? Acil durumlarda iki nedenden ötürü ÇHP yaklaşımı kullanılmalıdır: uluslar arası topluluk bir haklar ve ilkeler çerçevesi aracılığıyla çocukların bütün haklarının her durumda saklı olduğuna hükmetmiştir ve ÇHP’nın altını dolduran değer ve ilkeler iyi insani uygulamalar sunmaktadır! Acil durumlarda ÇHP yaklaşımının uygulanması uluslararası kabul görmüş birçok yol gösterici çerçeve metnine dayanmaktadır. Bunlar arasında: • • 104 Uluslar arası insani yasalar ve Cenova Sözleşmesi Sığınmacı yasası 8 ÇOÇUK HAKLARI PROGRAMLAMASI VE ACİL DURUMLAR ● Bazı tanımlar Acil durumlar ile kast ettiğimiz “çocukların yaşamları, fiziksel ya da ruhsal varlık ve gelişim fırsatlarının silahlı çatışma, afet ya da karmaşık durumlar nedeniyle tehdit altında olduğu ve yerel kapasitenin aşıldığı ya da yeterli olmadığı durumlar”dır. Acil durumlar şöyle sınıflandırılabilir: • • • Doğal afet: “doğal risklerin tetiklediği olayların sonuçlarının yerel müdahale kapasitesini aştığı ve bir bölgenin toplumsal ve ekonomik gelişmesini ciddi şekilde etkilediği” yerler Karmaşık acil durum: iç ya da dış çatışma nedeniyle otoritede ciddi bir boşluk yaşanan, tek bir ajansın yetkisini aşan uluslar arası müdahaleler gerektiren insani krizler” Kronik acil durum: “bazı doğal ve yapay durumların “acil durum” olarak adlandırıldığı ama “uzun soluklu karmaşık durumlar” olarak görülmesinin daha yararlı olabileceği” yerler • • Uluslararası insan hakları araçları; BM Şartı ve BMÇHS İnsani standartlar; Uluslar arası Kızılhaç ve Kızılay Hareketleri ve Afet Sonrası STK’lar için Çalışma Kodları (1994), SPHERE Projesi İnsani Şartı ve Azami Standartlar, INEE kronik krizler ve erken yeniden yapılanmada azami eğitim standartları, silahlı kuvvetler ya da gruplarla ilişkili çocuklar için Paris İlkeleri ve Kuralları ve İnsani Hesap Verebilirlik Projesi azami standartları. • Uluslar arası hedef gruplar, Bin Yıl Kalkınma Hedefleri. Buna benzer çerçeve metinlerden birinde şöyle denmektedir: “Afetlerden etkilenen insanlar insan hakları yayası altında ülkelerindeki diğer insanlarla aynı hak ve özgürlükleri yaşamalıdır ve ayrımcılığa maruz kalmamalıdır.” Doğal Afetlerden Etkilenen İnsanları Koruma, İnsan Hakları ve Doğal Afetlere dair IASC Operasyonel Kuralları, 2006. 105 ● ÇOCUKLAR İÇİN DOĞRU OLANI YAPMAK Diğer çerçevelerde ise şunlar ortaya konmaktadır: • • • • Çocuklar, kim olduklarından bağımsız olarak (BMÇHS ve diğer birçok uluslar arası insan hakları aracı ve Uluslar arası İnsani Durum Yasası’nda belirtildiği gibi) her durumda tüm haklarına sahip olmalıdır. Bu hakların ihlal edilme, korunmama ve gerçekleştirilmeme riski hassas durumlarda daha fazladır Yükümlülük sahipleri her durumda ve tüm haklar için sorumluluk ve yükümlülüklerini yerine getirmeye devam etmelidir Uluslararası sözleşmeler, şartlar ve ilkeler acil durumlarda hak temelli bir yaklaşımı destekler Acil durum müdahalenizde ÇHP yaklaşımını kullanmanız iyi insani uygulamalar da sunacaktır. Şunları sağlayacaktır: • • • • • • • Tarafsız kalmanızı Çocukları güç istismarından korumanızı Diğer yararlanıcıların yanı sıra çocuk katılımını da teşvik etmenizi En korunmasız çocukları, ailelerini ve topluluklarını hedeflemenizi Sivil toplumla işbirliği yapmanızı ve onları güçlendirmenizi, insani müdahaleniz ilerledikçe bunu artan öncelik vermenizi, ancak bunu ilk analizinize dayandırmaya devam etmenizi (ÇHDA, acil durum hazırlık planları (ADHP) ve hızlı değerlendirmeler) Devleti çocuklara, ailelerine ve topluluklarına karşı yükümlülüklerin yerine getirmek konusunda sorumlu tutmanızı Yararlanıcılar ve diğer paydaşlara karşı hesap verebilir olmanızı, girdilerini programınıza dahil etmenizi ve yarattığınız etki konusunda onlardan geri besleme almanızı. Acil durum müdahaleleri için çalışma kodları Bazı ajanslar, ağlar ve koalisyonlar acil durum çalışmalarına yol göstermek amacıyla çalışma kodları (azami standartlar ve çalışma prosedürleri) geliştirirler. Bunların en yaygın olanlarından biri Uluslar arası Kızılhaç ve Kızılay Hareketleri ve Afet Sonrası STK’lar için Çalışma Kodu’dur. Bu 1994’de geliştirilmiş olan gönüllü bir koddur. İnsani yardım örgütleri, bağışçılar, hükümetler ve devlet dışı aktörler tarafından yaygın bir şekilde dikkate alınan hak temelli bir koddur. Aşağıdaki kutuda Kızılhaç/Kızılay Çalışma Kodu’nun insan hakları ve ÇHP ilkeleri ile nasıl ilişkilendiği görülmektedir. 106 8 ÇOÇUK HAKLARI PROGRAMLAMASI VE ACİL DURUMLAR ● Kızılhaç/Kızılay Çalışma Kodu ve ÇHP İlkeleri 1. 2. Çalışma Kodu İnsani zorunluluklar önceliklidir 1. Yardımlar alıcıların ırkı, inancı ya da uyruğuna bakılmaksızın ve herhangi türe olumsuz bir ayrımcılık yapılmadan verilir. Yardım öncelikleri sadece ihtiyaca göre hesaplanır. Yardımlar siyasi ya da dini bir görüşün yayarına kullanılamaz. Hükümetlerin dış politikasına alet olmayacak şekilde hareket ederiz. 2. 5. Kültür ve geleneklere saygı göstermeliyiz 5. 6. Afet müdahalelerini yerel kapasite üzerine kurmalıyız. 6. 7. Program yararlanıcılarının yardımların yönetimine dahil olmaları için yollar bulunmalıdır. Yardımlar temel ihtiyaçları karşılamanın yanı sıra gelecek afetlerdeki korunmasızlıkları engellemeli 7. 3. 4. 8. 9. Kendimizi yardım etmek istediklerimiz ve kaynaklarından yararlanmayı kabul ettiklerimiz karşı sorumlu tutarız. 10. Bilgi, duyuru ve reklam etkinliklerimizde, kurbanları çaresiz nesneler değil, onurlu insanlar olarak görürüz. 3. 4. 8. 9. İnsan hakları ve ÇRP ilkeleri evrensellik ve verilen hakkın geri alınamaması ilkelerinin uygulanması Ayrım gözetmeme ilkesinin uygulanması Ayrım gözetmeme ilkesinin uygulanması Hem Devletin hesap verebilirliğini saplamak hem de kapasitesinin güçlendirilmesine yardımcı olmak için güç, kapasite ve marjinalleştirilmiş ve hassas gruplara (ÇHDA ile ilişkili)dair belirli bir anlayış gerektirir Çocuk ve genlerin bakış açısını içerek şekilde, toplumsal, kültürel, ekonomik ve siyasi bağlama (ÇHDA ile ilişkili) dair belirli bir anlayış ve analiz gerektirir Hak sahiplerinin güçlendirilmesi ve sivil toplumun rolü/kapasitesine dayanan sürdürülebilir etki (üç ayak ve değişimin boyutlarına bakınız) Çocuklar gençler dahil olmak üzere paydaşların karar verme süreçlerine katılımı Hak sahiplerinin ve sivil toplumun kapasite /rolünün güçlendirilmesine dayanan sürdürülebilir etki (3. ayak) ve altta yatan sebeplere yönelik savunuculuk (ÇHDA) yararlanıcılara ve çocuklar ve diğer paydaşlara karşı hesap verebilirlik 10. Çocuklar ve gençler dahil olmak üzere yararlanıcılar toplumsal aktörlerdir 107 ● ÇOCUKLAR İÇİN DOĞRU OLANI YAPMAK Kısıtlar Her örgüt, gerek içsel örgütsel kısıtlar gerekse içinde çalışılan ortamın özelliklerinden kaynaklı kısıtlarla karşılaşır. Acil durumlarda bu kısıtların çok önemli olma ihtimali yüksektir. Kısıtlar şöyle özetlenebilir: • Yetkili makamların (yükümlülük sahipleri) sorumluluklarını yerine getirme konusunda kapasite ya da iradelerinde eksiklik • ÇHDA yürütülebilmesini, paydaşların dahil edilmesini, stratejik savunuculuk inisiyatiflerinin planlanmasını ve sürdürülebilir etkinin güvence altına alınmasını engelleyecek çabuk müdahale etme baskısı • Planlamayı zorlaştıran, esneklik ve çeviklik gerektiren ve genellikle net bir program döngüsüne bağlı kalarak uygulama yapılması olasılığını ortadan kaldıran içinde çalışılan ortamın öngörülemez doğası • Çocuklara dair bütüncül bir bakış açısını, bütünleşik müdahaleyi ve uzun vadeli planlamayı sınırlayan, çocukları hak sahibi değil kurban olarak gören teknik uzmanlık vurgusu • Kapasite geliştirmenin etkililiğini sınırlayan ve ÇHP’Nın yanlış anlaşılma ihtimalini arttıran yüksek eleman değişikliği • Paydaş katılımını sınırlayan, hedeflenen ve tespit edilen çocukları muhtemelen risk altına alan güvenlik koşulları vurgusu • Anlık ve elle tutulur sonuçlara odak yaratan daha az güvenli/uzun vadeli mali destek • Çocukların ve diğer paydaşların katılımını, ortaklı içinde çalışmayı ve koordineli savunuculuğu sınırlayan cevap vermeyen ve güçsüzleştirilmiş çocuklar, veliler ve sivil toplum • Yetişkinler tarafından yönlendirilen planlama ve uygulamalara yol açan çocuklara kısıtlı erişim. Bu program döngüsü boyunca çocukların katılımını, güçlendirilmesini ve yaşamlarında uzun vadeli iyileştirmeler yaratılmasını engeller. Kilit adımlar Aşağıdaki şemada görüldüğü gibi, acil durumlardaki müdahalenize yol göstermesi için 2. Bölüm’de tarif edilen çekirdek ÇHP araçları ve çocuk hakları program döngüsünü kullanabilirsiniz. Bunun anlamı acil durumlarda alışılagelmiş bazı çalışma biçimlerinizi uyarlamanız ya da değiştirmeniz gerekebileceğidir. 108 8 ÇOÇUK HAKLARI PROGRAMLAMASI VE ACİL DURUMLAR ● Acil durumlarda çocuk hakları program döngüsü 8. 2. Aşama- acil durum müdahalesi-1. aşamanın bilgilerine dayanarak 3. Dış savunuculuk verebilirlik ve etkiler, hesap 2. ÇHDA’ya dayalı acil durum hazırlık planı 7.EXTERNAL IFLUENCING, ADVOCACY AND ACCOUNTABILITIY 1 insan hakları ilkeleri ve çocukluk anlayışı ve farkındalık 4. Planlama: önerileri ve planlar Bağışçı örgütsel 5. Uygulama 6. İzleme, değerlendirme, öğrenme ve geri besleme Farkındalık ve anlayış Çocuklar, çocukluk ve çocuk hakları konusunda program ekipleri ve acil durum çalışanlarında (bunlar birbirinden ayrı ise) bir farkındalık ve anlayış yaratmalısınız. Bunun için referans koşullarını, işe alma prosedürlerini, iş tanımlarını, bilgilendirme ve değerlendirmeleri, tümevarımları, bireysel eleman geliştirme planlarını ve benzerlerini gözden geçirmeniz gerekebilir. Ayrı acil durum ekipleri bulunduğunda ya da yeni elemanlar işe görevlendirildiğinde bu anlayış ve değer ve ilke ortaklığı onlarla mevcut program ekipleri arasındaki saygı ve duyarlılığın yaratılmasında da faydalı olacaktır. Bunun için kaynaklar ve liderlik gerekecektir. Araçlar: Yükümlülük sahibi ve hak sahibi ilişkisi, BMÇHS 4 Genel İlkesi, Çalışma Kodu, SPHERE İnsani Şartı 109 ● ÇOCUKLAR İÇİN DOĞRU OLANI YAPMAK Analiz Acil durum hazırlık planları hazırlamalısınız. Bunlar veri toplama ve analiz bakımından ÇHDA ile aynı çerçeveye dayanmalıdır. Ancak aynı zamanda acil durum ortaya çıktığında hızlı bir çocuk hakları değerlendirmesi yapmanız gerekecektir. Paydaşları haritalandırmak ve rollerini, kapasitelerini ve aralarındaki güç ilişkilerini analiz etmek için Etki ve Yükümlülük Çemberleri aracını kullanın. Veri toplama ve analizde çocuklara mutlaka yer verin. Araçlar: Etki Çemberleri, kapasite boşluğu matrisi. Hesap Verebilirlik ve Performans için Etkin Öğrenme Ağı (ALNAP) tarafından insani eylemlerin değerlendirme aşamasında katılımcı yaklaşımlar üzerine geliştirilen araç da yararlıdır. (Krizden etkilenmiş grupların İnsani Eyleme Katılımı: Uygulayıcılar için el kitabı, ALNAP, 2003, s.98). Alan çalışması Sri Lanka’da Acil Durumlarda Çocuklar ve Geçim: Acil durum değerlendirmeleri, doğası gereği zaman bakımından kısıtlıdır ve değerlendirmede yeterli danışma ile zamanında müdahale için yeterince hızlı sonuç alma arasındaki ince denge korunmalıdır. Ancak son yıllarda Çocukları Koruyun acil durumlardaki hızlı geçim değerlendirmelerinde, krizin ve hane halkının geçimi üzerindeki etkilerinin sonuçta nasıl çocuk haklarını etkilediğini anlamak üzere çocuklarla görüşmelere mutlaka yer vermiştir. Sri Lanka’da, örneğin 2004’deki tsunaminin ardından, Çocukları Koruyun etkilenen çocuk grupları ile görüşmeler yapmış ve onların. “Çocuklar ve Geçim” belgesinden yola çıkarak hazırlanan sorunlar kontrol listesini kullanmıştır. Değerlendirmede, en fakir ailelerin çocuklarının okulu bırakma ve sağlık hizmetine maddi gücünün yetmemesi ihtimalinin daha yüksek olduğu ortaya çıkmıştır. Tsunaminin getirdiği ek ekonomik zorluklar sonucunda bu çocuklar üç temel riske daha fazla maruz kalmıştır: (a) küçük yaşta silahlı kuvvetlere katılma, (b) seks işçiliği gibi yüksek riskli geçim etkinliklerine katılma, (c) yerinden edilmiş kamplarda ve yardımların dağıtımı ürecinde cinsel istismara uğrama olasılığı. 110 8 ÇOÇUK HAKLARI PROGRAMLAMASI VE ACİL DURUMLAR ● Planlama Amaç ve hedeflerinizi acil durum hazırlık planlarınıza, ÇHDA’nize ve acil durum ortaya çıktığında yürüttüğünüz hızlık çocuk hakları değerlendirmesine dayanarak belirleyin. Değişimin 5 boyutunu kullanın ve etkinliklerinizi üç ayağa yerleştirin. Bu sadece anlık hayatta kalma ihtiyaçlarıyla ilgilenmekle kalmayıp, altta yatan sebeplere bakmanızı ve devlet ve sivil toplumun uzun dönemli gelişim haklarına yönelme kapasitesini güçlendirmeyi planlamanızı sağlayacaktır. Araçlar: değişimin boyutları ve üç ayak Uygulama Üç ayak modeline göre düzenlenen ve ÇHP ilkelerine uygun bir insani müdahale programının uygulanması, belirlenen etkinlikler aynı kalsa bile çalışma şeklinizde bir değişim anlamına gelebilir. Örneğin, Sri Lanka’daki tsunami sonrası müdahaleden öğrenilenler, özellikle yerel sivil toplum örgütleri ile işbirliğinde, sürdürülebilir çözümlerin uygulanması üzerine odaklanılmasındaki eksikliği vurgulamıştır: “ Sri Lanka’daki tsunami sonrası müdahale, yerel kapasiteyi dikkate almamanın uluslar arası yardımı yavaşlatışına çok iyi bir örnektir... Her uluslar arası ajans halkın anlık ihtiyaçlarına cevap vermek üzere kendi araç setindeki bir dizi müdahale ile, ancak işlevsel yerel yapıların zaten bu ihtiyaçları karşılamak üzere çalışıyor olmaları durumunda yarımcı olabilmek için ikinci bir plan yapmadan gelmiştir.” Fitzpatrick M Daha Gelişmiş Dünya’da Müdahale Pazartesi Gelişmeleri, 2006 Araçlar: Üç ayak Aşağıda üç ayağa dayanan bir acil durum program seti örneği verilmiştir. Ayaklar arasında etkinliklerinizin dengesi durum geliştikçe değişebilecektir. 111 ● ÇOCUKLAR İÇİN DOĞRU OLANI YAPMAK Örnek- Üç ayak kullanılarak uygulama planlaması ÇHDA-EPP-HIZLI ÇOCUK HAKLARI DEĞERLENDİRMESİ 1. AYAK 2. AYAK 3.AYAK Çocuk hakları ihlalleri ve Yükümlülük sahiplerinin Çocukların, velilerinin ve hizmet sunumunda yükümlülüklerini yerine sivil toplumun hak arama ve boşluklara dair doğrudan getirme kapasitelerinin diğerlerini sorumlu tutma eylemler arttırılması (politika, anlayış ve kapasitesinin uygulama ve mevzuat) güçlendirilmesi • Topluluk temelli • Ulusal gıda yardımı • Çocuk geri besleme tedavi edici hedef belirleme komiteleri besleme merkezleri politikaları • Basın eğitimi • Kamp temelli temel • Çocuk koruma eğitimi • Yerel STK’ların eğitim- okullar, ve raporlama örgütsel gelişimi öğretmenler ve mekanizmaları • STK savunuculuk malzemeler • Ulusal hazırlık planları koalisyonu • Aile takibi ÖRGÜTSEL KAPASİTE Alan çalışmaları Endonezya Açe’de, 2004 yılının Ekim ayındaki tsunami nedeniyle birçok çocuk ailesinden ayrılmıştır. Çocukları Kurtarın Sosyal Hizmetler Bakanlığı bünyesinde Açe’de bir aile takip veritabanı kurmuş ve bakanlığın bu yük ile başa çıkabilme kapasitesini geliştirmede yardımcı olmak için elemanlarını geçici olarak orada görevlendirmiştir. Kongo Demokratik Cumhuriyeti’nde (KDC) nüfusun büyük bölümünün sınırlı olarak erişebildiği bir çatışma ortamındaki savunmasız çocuklara yardım etmek için bir program uyguladık. Ulusal düzeyde, Yoksulluk Azaltma Strateji Belgesi’nin (YASB)geliştirilmesi konusunda Planlama Bakanlığı’na teknik destek sunduk. Strateji, çocukların sorunlarının belirtilerinin yanı sıra temel sebeplerini de ele almayı, savunmasız çocuklar için “birleşmiş” politika ve programın geliştirilmesini ve Devamı sonraki sayfada 112 8 ÇOÇUK HAKLARI PROGRAMLAMASI VE ACİL DURUMLAR ● Alan çalışmaları devam öncelikli sektörler arasında çocukların sağlığı, eğitim, beslenmesi ve korunması etkinliklerinin yer almasını sağlamayı amaçlamaktadır. Yerel yönetim yapılarının kırılganlığına rağmen, Çocuklara Kurtarın bunu önümüzdeki on yılda en fazla sayıda savunmasız çocuğa yardım edebilmek için kilit bir fırsat olarak görmüştür. Süreç dahilinde eylem araştırmaları yürütülmüş, hükümet bakanlıklarının bilgi altlığı güçlendirilmiş, bir sivil toplum aktörleri koalisyonu içinde çalışılmış ve çocukların fikirlerinin dikkate alınabileceği katılımcı mekanizmalar geliştirilmiştir. İzleme, değerlendirme, öğrenme ve geri besleme 5. Bölüm’de tartışılan nedenlerle ve buradaki süreçleri kullanarak, planlama aşamasında etkili izleme ve değerlendirme sistemleri kurmalısınız. Bir acil durumda, mali destek yapıları ve bağışçı beklentilerini dikkate alarak, önce bir ay sonunda, sonra 4–6 hafta sonunda, sonra bir yılın sonunda etkinliklerinizi gözden geçirmek isteyebilirsiniz. Son yıllarda yapılan bazı acil durum müdahalesi değerlendirmesi sonucunda, özellikle hazırlıklı olma, yerel ortaklarla çalışma ve onların kapasitelerini arttırma, yararlanıcı katılımı, hesap verebilirlik ve genel şeffaflık ile koordinasyon konusunda tutarlı tavsiyeler elde edilmiştir. Araçlar: etkinizi izlemek ve değerlendirmek için değişimin 5 boyutunu (ve 5. Bölüm’de detaylandırılmış olan birçok katılımcı izleme aracını) kullanın. Aşağıda Afrika kronik acil durum koruma programından alınan bir örnek bulunmaktadır. 113 ● ÇOCUKLAR İÇİN DOĞRU OLANI YAPMAK Örnek-5 boyutu kullanarak göstergelerin izlenmesi Amaç 2009 yılının sonuna gelindiğinde, yeterli aile bakımına sahip olmayan 42 bin çocuk, topluluk temelli koruma mekanizmalarından doğrudan yararlanmaktadır ve bu durum ulusal tartışma, politika geliştirme ve kaynak aktarımının altlığını oluşturmuştur. Etki göstergeleri ( değişimin 5 boyutunun her birinde) Çocukların hayatındaki değişiklikler Çocuk koruma ağlarıyla doğrudan desteklenen çocuk sayısı • • • • Okula döndürülen ve düzenli olarak okula devam eden çocuk sayısı Rapor edilen çocuk istismarı sayısı ve başarıyla çözümlenenlerin yüzdesi • Savunmasız çocukları hedef alan yeni topluluk girişimlerinin sayısı En fakir hane halkları şoklara dayanma konusunda en büyük ekonomik kapasiteyi ortaya koyar Çocuk ve gençlerin katılımı ve etkin vatandaşlık • Çocuk ve yetişkinler çocukların planlama sürecine katılımının faydaları anlar Çocuk ve gençleri haklarını etkileyen politika ve uygulamalarda değişiklikler • Oluşturulan ve etkili biçimde çalışan çocuk koruma ağlarının sayısı Sivil toplum ve topluluğun çocuk haklarını destekleme kapasitesinde değişiklikler Kilit süreçler 2. bölümde ÇHP’nın dayandığı kilit süreçleri sunduk: çocukların her aşamada dahil edilmesi, en savunmasız çocuklarla çalışmak ve ayrımcılıkla savaşmak, haklar ikliminin yaratılması, ortaklık içinde çalışmak, devletle birlikte çalışmak ve onun yapabilirliğini arttırmak, sivil toplumu güçlendirmek ve toplulukların katılımını teşvik etmek. Kilit süreçler acil durum çalışmanızda uygulamaya yönelik bazı etkiler yaratacaktır. 114 8 ÇOÇUK HAKLARI PROGRAMLAMASI VE ACİL DURUMLAR ● Çocukları dahil etmek Değerlendirme ve planlamayı hızlıca yapma baskısı çocukların katılımını sağlamanın olduğundan daha büyük bir sorun gibi görünmesine neden olabilir. Tabi ki çocukların dahil edilmesinin onları zarar görme riskine sokup sokmadığını değerlendirmeniz gerekecektir. Ancak birçok acil durum müdahalesi çocuklara program döngüsünün her aşamasında yer verilmesinin etkinliklerin çocuklar, velileri ve toplulukları üzerindeki etkisini arttırdığını göstermektedir (bu bölümün ilerleyen sayfaların Pakistan ve Küba alan çalışmalarına bakınız) Uygulamada, çocukları acil durumlarda dahil etmek şu anlamlara gelir: • Çocukların acil durum planlarını etkilemeleri ve biçimlendirmeleri ve acil durum müdahaleleriyle anlamlı bir şekilde uğraşmaları için fırsatlar yaratmak. • Çocukların güvenli, anlamlı ve etik katılımını sağlamak için bilgi, anlayış ve becerileri kazanmak. • Çocuk koruma prosedürlerine aşina olmak • Çocuk dostu malzemeler hazırlamak • Güvenli ve destekleyici ortamlar sağlamak • Çocukların becerilerini güçlendirmek • Yetişkinlerin çocuklarla uğraşma kapasitelerini arttırmak • Çocukların savunuculuk ve yeniden yapılanma çabalarını etkilemesi için fırsatları araştırmak • Çocukların katılımını iyileştirmek için öğrenmenin planlamayı beslemesini sağlamak • Çalışanları çocuklarla birlikte çalışmak için gereken beceri ve tekniklerle donatmak Alan çalışması Çocukların katılımı-güvenli alanlar hazırlama Güvenli alanlar acil durum müdahalenize yol göstermenin iyi bir yolu olabilir. Solomon Adaları’ndaki 2007 depreminden sonraki müdahalede Çocukları Kurtarın güvenli alanlar hazırlamış ve acil durum müdahalesinin her aşamasında çocukların görüşlerini almak üzere çalışanlarını eğitmiştir. Kullanılan yol gösterici kurallar şunlardır: Devamı sonraki sayfada 115 ● ÇOCUKLAR İÇİN DOĞRU OLANI YAPMAK Alan çalışması devam Uygulama kuralları Değerlendirmeler • Çocuklarla koruma tehditleri ve eğitim ihtiyaçları ve istekleri üzerine görüşmeler • Gençler değerlendirmelere katılmak ve bunları yönlendirmek konusunda eğitilebilir. Genellikle heyecanlı ve etkilenen nüfusun demografisi ve ihtiyaçları konusunda bilgilidirler. Güvenli alan tasarımı ve hazırlanması • Güvenli alan araç ve malzemelerinin listesini oluştururken çocuklara yer verin. Onları algısal, fiziksel ve psiko-sosyal olarak koruyacak oyun ve etkinlikleri kendileri daha iyi bilirler. • Çocukları ve topluluklarını güvenli alanın yerini seçerken dahi edin. Kilit kaynaklara yakınlık ile ilgili uygulamaya yönelik bilgilerin yanı sıra güvenlik önlemlerini tespit edebilirler. • Güvenli alanı inşa ederken hangi malzemelerin kullanılması gerektiğine çocuklar ve toplulukları ile birlikte karar verin. Mümkün olduğunda inşaata katılmalarını sağlayın. Güvenli alan yönetimi Çocuklar kayıt, güvenli alan kurallarını izleme, yiyeceklerin dağıtımı, zaman tablolarının takibi ve oyun ve etkinliklerin kurulması ve toplanmasına yardım edebilirler. • Güvenli alan etkinlikleri • Güvenli alan etkinlikleri katılımcı ve öğrenici merkezli olmalıdır. Kooperatif, etkileşimli ve çocukların kendileri için öğrenmelerine yardımcı olmalıdır. • Sorumluluk sahibi gençler daha genç çocukların etkinliklerini yönetip destekleyebilirler. Güvenli alan ve izleme ve değerlendirmesi • Çocuklar güvenli olanın göstergelere göre izlenmesi ve değerlendirilmesinde etkin rol oynamalıdır. Anketler, kontrol listeleri ya da soru formları ve diğer çocuk ve ebeveynlerle görüşmeler aracılığıyla nelerin işe yaradığını, sorun alanlarını ve muhtemel çözümleri bulmanıza yardımcı olabilirler. Devamı sonraki sayfada 116 8 ÇOÇUK HAKLARI PROGRAMLAMASI VE ACİL DURUMLAR ● Alan çalışması devam Sürekli olarak çocukların görüşlerine başvurulması ile güvenli alanlar çocukların ihtiyaçlarına cevap vermeye devam etmiş ve hayatlarını etkileyen acil durumlarla başa çıkmalarına yardım etme genel amacına ulaşmıştır. Alan Çalışması Paraguay’da Global İnfancia adlı ulusal bir örgüt, ülkenin bazı bölgelerindeki okullarda acil durum hazırlıklarını desteklemektedir. Proje okul meclisleri ile işbirliği içinde yayınlanmaktadır. Risk engelleme ve acil durumlarda hazırlıklılığı vurgulamakta ve farkındalık arttırma ve öğrencilerin kapasitelerini arttırma etkinlikleri içermektedir. Hazırlık planları çocuklar tarafından tasarlanıp paylaşılmaktadır. Hem öğrenci hem de öğretmenlere ilk yardım, yangın engelleme ve binayı boşaltma eğitimi verilmekte ve tatbikatlar yapılmaktadır. En savunmasız çocuklarla çalışma ve ayrımcılıkla mücadele Savunmasız ve marjinalleştirilmiş çocukları ÇHDA’nizde tespit etmiştiniz. Bunun üzerine hızlı değerlendirmeler yapılarak bu grupların çevrelerindeki şoklara nasıl tepki verdikleri ve sizin onlara en iyi nasıl yardımcı olabileceğiniz belirlenebilir. ( cinsiyet ilişkilerinin savunmasızlık üzerine etkisini nasıl inceleyeceğiniz arka sayfadaki kutucukta görülebilir.) Savunmasız çocuklara erişiminizin kısıtlı olduğu ülkelerde-örneğin, DRC ya da Sudan’ın bazı bölgelerinde- ana yükümlülük sahibi olarak devletin yükümlülüklerine odaklanmak önemlidir çünkü sınırları içindeki çocuklara karşı sorumlulukları değişmez. Ortaklık içinde çalışmak Acil durumlarda koordinasyon ve ortaklık içinde çalışma konusundaki zorlukların birçoğu (zaman baskısı, yerel ortakların kısıtlı kapasiteleri, güvenlik sorunları, tarafsızlık sorunları, kaynaklar için rekabet, vb), analiz ve önceden planlama sayesinde avantaja dönüşebilir. 117 ● ÇOCUKLAR İÇİN DOĞRU OLANI YAPMAK Cinsiyet ilişkileri ve savunmasızlık Cinsiyet ilişkileri ve eşitsizliklerin kapasite ve savunmasızlıkları nasıl etkilediğine dair bir anlayış şunları ele alır: • • • • • • • • Oğlan ve kız çocuklarının güvenlik ve korunma ihtiyaçları arasındaki fark Kimin hangi sorumlulukları taşıdığı, kimin hangi işi yaptığı ve kimin kaynakları kontrol altında tuttuğu Kadınlar, erkekler, oğlanlar ve kızların öncelikleri arasındaki farklar (ve benzerlikler) Kadın ve kız çocuklarının nasıl örgütlendikleri ya da toplumsal, ekonomik, siyasi ve dini yapılara nasıl katıldıkları Kadınlar, erkekler, kızlar ve oğlanların karar verme süreçlerine ve yeniden yapılandırmaya katılma kapasiteleri Erkeklerin cinsiyet kimliklerinin savunmasızlıkları, ihtiyaçları ve öncelikleri üzerine etkileri Kadın ve kız çocukları (ve erkekler ile oğlan çocukları) arasındaki farklar Cinsiyetler arasındaki eşitsizlikleri azaltma ve kadın ve kız çocuklarının karar verme süreçlerine eşitlikçi biçimde katılımını destekleme fırsatları Ortaklık içinde çalışma acil durumlarda özellikle önemlidir çünkü: • Yerel ortağınızın kültür ve ortam ile ilgili bilgisi müdahalelerinizin etkisini arttırabilir • Müdahalelerinizin uzun vadede etkili olmasını sağlar-yerel ortaklarınız muhtemelen uluslar arası ajanslar ayrıldıktan uzun süre sonra halen orada olacaktır • Özellikle ulusal ve uluslar arası örgütlerin güvenlik koşulları nedeniyle erişemediği ve yerel ortakların bütünleştiği topluluklarda, erişim, ölçek ve kapsam potansiyelini arttırır • Çocuklar ve hakları hakkında sizin örgütünüzün ötesinde bilgi ve anlayış yaratır • Çocuk haklarının toplumun her düzeyinde gerçekleştirilmesini destekleme kapasitesi olan örgüt ağları yaratır • Ortakların kapasitesini arttırır. 118 8 ÇOÇUK HAKLARI PROGRAMLAMASI VE ACİL DURUMLAR ● Devletle birlikte çalışmak ve onu yapabilir kılmak Devlet çatışma, doğal afet ve karmaşık acil durumlarda da birincil yükümlülük sahibidir. Ancak, yükümlülüklerinin hepsine yerine getirme ihtimali düşüktür. Bunun nedeni yerel yapılarının geçirdiği şok (örneğin yıkılmış okullar, sağlık merkezleri ve yer değiştirmiş personel gibi), ya da isteksizlik ve/veya alandaki yetki eksikliği (örn, askeri harcamalara öncelik veren bütçeler, merkezi kontrol altında olmayan bölgeler ve belli insan gruplarını daha da marjinalleştirmeye yönelik politikalar) olabilir. Uygulamada, acil durumlarda Devletle birlikte çalışmak/ yapabilir kılmak için şunların yapılması gereklidir: • Devletin, uluslar arası ajansların, yerel örgütlerin vb. farklı rollerinin yapıcı ve şeffaf bir yaklaşımla netleştirilmesi • Devlet’in birincil yükümlülük sahibi olarak desteklenmesi- örneğin teknik kapasite, mali destek, koordinasyon mekanizmaları vb. konularda. • Kendi programlarınızda, araştırmanızda, savunuculuğunuzda ve politika geliştirmenizde sergileyeceğiniz iyi uygulamalar aracılığıyla insan hakları ilkeleri, uluslar arası insani yasalar ve çocuk hakları programlaması hakkında farkındalık ve anlayışın Devletle paylaşılması Sivil Toplumun Güçlendirilmesi ve topluluk katılımı Acil durumlar ortaya çıktığında ve bunlar ne kadar uzun sürerse topluluklar ve toplumun zayıflama, güçsüzleşme ve marjinalleşme olasılığı o kadar artar. Ancak, başlangıçtan itibaren bir sivil toplumun güçlendirilmesi ve acil durumdan etkilenmiş toplulukların dahil edilmesi bu süreci tersine çevirebilir. Bu yerel kapasiteyi göz ardı etmek yerine geliştirecek, bağımlılığı azaltacak ve insanların yaşamları üzerinde kontrolü geri almalarına yardım edecektir. Ayrıca, çocukların yaşamında daha uzun vadeli değişikliklerin temelini oluşturabilecek çocuk hakları anlayışı ve farkındalığı yaratır. Devamı sonraki sayfada 119 ● ÇOCUKLAR İÇİN DOĞRU OLANI YAPMAK Uygulamada, acil durumlarda sivil toplumun güçlendirilmesi şunları yapmanızı gerektirir: • • • • • • • Topluluk ve sivil toplumun rolleri Kapasiteleri ve güç dinamiklerini incelemek ve programınız ilerlerken bunları izlemek Çocuk haklarının altında yatan ilkeler üzerine anlayış ve farkındalığınızı sivil toplumla paylaşmak Sivil toplum ve topluluk üyelerine (çocuklar dahil) ÇHDA’nize yönelik veri toplama ve analizde, acil durum hazırlık planı ve hızlı değerlendirme de yer vermek Sivil toplum gruplarının net olarak tanımlanmış rol ve beklentilerle katkı koymaları için uygun yolları belirlemek Program müdahalelerinizi sivil toplum ortakları ve topluluk üyeleri ile birlikte uygulamak Sivil toplum grupları ve topluluk üyelerine izleme ve etkinliklerinizin etkisini değerlendirmede yer vermek Haklar iklimi yaratmak Çocuk hakları özellikle acil durumlarda en savunmasız haldedir-hem anlık hayatta kalma hakları (gıda, sağlık ve eğitim gibi) hem de artan marjinalleşme, istismar ve sömürü riski. Uygulamada, acil durumlarda haklar ikliminin yaratılması şu anlama gelir: • • • • 120 Toplumsal değişim, güç dinamikleri ve haklara erişimin boyutları konusunda, insani yardım personeli dahil olmak üzere, acil durum müdahalesinin tüm doğrudan aktörlerinin anlayış ve farkındalıklarının geliştirilmesi Mevcut güç ilişkilerini acil durum nedeniyle marjinalleşen insanlar ve grupları dahil etme ve güçlendirme fırsatları yaratarak zorlayan bir program uygulamak. Güç ilişkilerinin zorlanmasının risk ve sonuçlarını anlamanız program kararlarınızı destekleyecektir. Örneğin Erişimin çocukları sömürdüğü bilinen yerel yönetimlere bağımlı olduğu yerlerde büyük ölçekli bir gıda dağıtım programının üstlenilip üstlenilmeyeceği ve istismarcı uygulamalarına karşı çıkılıp çıkılmayacağı Marjinalleştirilen ve güçsüzleştirilen insanları çalışmanızın izlenmesi ve değerlendirilmesine katmak 8 ÇOÇUK HAKLARI PROGRAMLAMASI VE ACİL DURUMLAR ● Alan çalışması 2005 yılında Pakistan’da büyük bir deprem yaşandı. Çocukları Kurtarın etkilenen ülkelerin hepsine anında müdahale etti. Etkilenen 4 milyon insanın 1,6 milyonu çocuktu. Pakistan’da bulunan Uluslar arası Çocukları Kurtarın İttifakı2nın 3 üyesi belirlenen coğrafi alanlarda koordineli bir müdahale yürütülmesi için önderlik ettiler. Çocukları Kurtarın İsviçre uygulama stratejisi olarak topluluk hareketlendirme yaklaşımını benimsemiştir. Bu yaklaşım geçmişte Afgan çatışması acil durumu müdahalesinde başarılı olmuş, deneyimler anlamlı topluluk katılımının toplulukları kendi yaşamlarını kontrol etmeleri konusunda güçlendirdiğini göstermiştir. Bu yaklaşım kullanılarak depremden etkilenen toplulukların acil durum müdahalesinin her aşamasında-değerlendirmeden yaşam desteğine ve daha sonra devam etmekte olan yeniden inşa aşamasında- yön verici rol almaları sağlanmıştır. Operasyonun başlangıcında her hedef topluluktan bir erkek ve bir kadın sosyal animatör topluluğun tavsiyelerine uyarak seçilmiştir. Bunlar erkek, kadın ve çocuk topluluk grupları örgütlemişlerdir. Bu gruplar, proje personelinin desteği ile depremin yarattığı zararlar üzerine değerlendirmeler yapmış ve etkilenen insanların hayatta kalmasını sağlamak için gereken katkıları belirlemişlerdir. Topluluk tarafından önceliklendirilmiş bu müdahale, topluluk gruplarının yardım dağıtım sürecine önderlik etmesi ve en savunmasız ailelere ulaşılmasını sağlaması sayesinde uygulanmıştır. İkinci adımda, bu topluluk gruplarının resmi erkek, kadın ve çocuk komiteleri kurmaları sağlanmıştır. Bunlara çocuk koruma konuları ve acil durumlarda toplulukların çocukları nasıl koruyabilecekleri konusunda bilgilendirilmiştir. Şu anda komitelerin kendilerini resmi topluluk temelli örgütler (TTÖ) şeklinde örgütlemeleri desteklenmektedir. Çıkış stratejisi olarak Çocukları Kurtarın bu TTÖleri tek bir örgütte toplanmak için destekleyecek ve çocuk hakları konusunda çalışma kapasitesini geliştirecektir. Müdahalemiz çadır, battaniye, su geçirmez çocuk ayakkabısı, para transferi, barınak inşası ve çocuklar için güvenli oyun alanları ile çocuk kulüplerinin 121 ● ÇOCUKLAR İÇİN DOĞRU OLANI YAPMAK kurulmasını içermektedir. Etkilenen çocukların temel eğitime erişimini yeniden sağlamak konusunda da öncü rol üstlendik. 130 adet okul yapısı inşa ettik ve devlete bağlı ilköğretim okullarının yeniden açılması ve desteklenmesi için öğretmenler. Topluluklar ve il yönetimleriyle ortaklık kurduk. Bu öğrencilerin birçoğu, özellikle kızlar, daha önce hiç okula gitmemişlerdi. Tüm çocukların okula gidebilmesi için büyük çaba harcandı. Yerel ortaklığı iyileştirmek için Çocukları Kurtarın, okul yönetim komitelerinin yeniden hayata geçirilmesine yardım etmiş, bunları kamu eğitiminin planlama, yönetim ve değerlendirmesine dahil etmiştir. Bu komiteler depremden önce mevcuttur ancak sadece kağıt üzerindedirler. Şimdi komite üyelerini topluluklar belirlemiş, komite başkanlarını eğitmiş, hükümetle koordinasyon kurmuş, ilk toplantıları mümkün kılmış ve katılımcı olarak kadın ve çocukları görevlendirmişlerdir. Müdahalenin acil durum aşaması hala devam ederken, eğitim ve çocuk korumaya uzun vadeli desteğimizi sürdürmeyi planlamaya başladık bile. Bunun için yerel ortaklarımıza yatırım yapmamız, onlarla uzun vadeli sözleşmeler imzalamamız ve projemizin sorumluluğunu bu ortaklara aktarımımızı planlarken yerel yönetimlerle ilişkiye girmemiz gerekmektedir. Şimdi bazı mahallelerde, bu eğitim programı tüm temel eğitimi kapsayacak şekilde genişletilmiştir. Hem yerel STKlarla hem de Eğitim Birimi ilke acil durum müdahalesinden en iyi uygulama deneyimine dayanarak güçlü ortaklıklar kurduk. Evet, ama.... “Doğrusu hiç zamanımız yok. İnsani yardım çalışmaları tamamen hız, etkililik ve hayat kurtarma müdahaleleri ile ilgilidir. Nelerin iş yarayıp nelerin işe yaramadığını biliyoruz.” ÇHP ortamı anlamanıza ve uygun tepkiyi vermenize yardımcı olacaktır. Müdahalenizi yavaşlatması gerekmez. Doğru insanlar için doğru soruları sormak anlamına gelir-çocuklar, gençler, kadınlar ve diğerlerini kapsar. Bu müdahalenizin hızlı ve uygun olmasını, öncelik ihtiyaçlarınızı karşılamasını ve hem görünen hem de altta yatan sebeplerin ele alınmasını sağlamak için en iyi yoldur. 122 8 ÇOÇUK HAKLARI PROGRAMLAMASI VE ACİL DURUMLAR ● “ Acil durumlar ve kalkınma kültürleri birbirlerine karşıt biçimde gereklidir, ekipler çok farklı insanları, farklı becerileri ve deneyimleri ve farklı çalışma şekillerini cezp eder.” Bu sorun uzun süredir mevcuttur. ÇHP yaklaşımı bu iki dünyayı birleştirmeniz için gerçek bir fırsattır. Temel ilkeleri, yaklaşımları ve araçları her durumda uygulayabilirsiniz-acil durum programları ya da kalkınma çalışmaları-çünkü önceliğiniz çocuk haklarının gerçekleştirilmesidir (hem anlık hem de nesilleri kapsayacak şekilde). “Bizler uzmanlık alanları, deneyimi ve öncelikleri olan profesyonel insani yardım işçileriyiz. Haklar işçisi değiliz-uluslar arası insani ilkelerin ötesinde hak temelli yaklaşımlarla ilgili bilgi ve eğitime sahip değiliz.” Çocuk hakları örgütleri için çalışmak hak temelli bir yaklaşım benimsemenizi ve uygulamanızı gerektirir. Bu durumda bile, ve diğer örgütler bünyesinde, ekibinizin eğitim ve gelişme için ek desteğe ihtiyacı olabilir. Ancak bu durum en iyi müdahaleyi mümkün kılan teknik uzmanlığınızın önemini kesinlikle reddetmez. “İnsani durumlarda ortaklık içinde çalışmak bir lükstür. Eğer varsa yerel ortaklar çabuk bıkarlar ve muhtemelen tarafsız değillerdir. Bu işi kendi kendimize yapsak ve yerel nüfusun kapasitesini doğrudan geliştirsek daha iyi olur.” Hak temelli yaklaşımlarda yerel örgütlerin kapasitelerinin değerlendirilmesi ve onlarla birlikte çalışılması esastır. Bu etkinliklerinizin etkisini arttıracak ve hem kısa hem de uzun vadede çocukların yaşamında yaratmak istediğiniz değişikliklerin gerçekleşmesine yardımcı olacaktır. Acil durum hazırlığınız, doğrudan operasyonlarınız ve Devletle birlikte çalışmalarınızın yanı sıra bu potansiyel ortaklarla çalışmak için planlamayı da içermelidir. “Keşke araçlarımız, kontrol listelerimiz, biçimlerimiz olsaydı – operasyon prosedürleri-şansımızı denerdik.” Acil durumlarda ÇHP yaklaşımının uygulanmasına özel araçların az olduğu doğrudur. Bunun bir nedeni, bizim de gösterdiğimizi umduğumuz gibi, genel hak temelli araçlar ve soruların acil durumlara uyarlanıp kullanılabilmesidir. Ancak, acil durumlarda daha kolay erişilebilir deneyimlere (dil ve esneklik bakımından) dayanan yeni araçlar geliştirmek için yer vardır. 123 ● ÇOCUKLAR İÇİN DOĞRU OLANI YAPMAK “ Acil durumlarda, kalkınma durumlarında olduğundan daha da fazla, bağışçıların genellikle politize gündemleri vardır ve fonları hızlı bir biçimde harcama ve anında somut sonuçlar elde etme baskısı hissedilir.” Bağışçılarınızla ilişkileriniz iki yönlü olmalıdır. Fonları kabul etme ve kullanma şekliniz çocuk hakları temli ilkelerle uyumlu olmalı ve acil durum müdahale programlarına yansıtılmalıdır. Bazı bağışçılarla, özellikle hak temelli olduğunu iddia edenlerle (örneğin DFID, SIDA, CIDA ve WFP gibi), bu konu zamanla çözülebilir. Acil durum müdahaleniz anında ve oldukça görünür sonuçlar verebilir. Ancak durumun köklü sebeplerine yönelik olması da gerekir. Bunun için etkili öğrenme programları, sivil toplum örgütleri ve devlet yapılarının kapasitelerinin geliştirilmesi, çocukların ve topluluklarının etkin katılımı ve etkili savunuculuk çalışması içerir. “Topluluk temelli hedef belirleme, müdahale belirleme ve hatta uygulama kulağa çok hoş geliyor ancak bunların hepsini ve hatta bazılarını bile yapmaya zaman bulamayabiliyoruz. Bunun yanında, topluluklar da kendi gündemleri ve ayrımcı güç temelleri ile özneldirler.” Deneyimlerimize göre, en savunmasız çocukları tespit ederken çeşitli topluluk üyelerine yer vermek –sadece bariz olanlara (köy muhtarları, en eğitimli kesim, ihtiyar heyeti vb) değil- gerçekten iyi sonuçlar vermektedir. Uzun vadeli katkı ve özgüven, gerçek potansiyel ortaklar yaratır ve tüm ilgilileri güçlendirecek şeffaf ve daha eşitlikçi bir süreç sunar. Genellikle bu bilgiyi diğer kaynaklardan doğrulayabilirsiniz (örneğin okula devamlılık, nüfus sayımı rakamları, beslenme anketleri vb). “Çalıştığımız yerlerde önceliğimiz hayat kurtarıcı insani müdahalelerdir. Bu kadar geniş bir etkinlik çeşitliliğini üstlenmeye zaman ve kaynağımız yok.” Acil durumun aniden ortaya çıkması halinde hayat kurtarıcı müdahalelere öncelik vermeniz gerektiği açıktır. Ancak deneyimler göstermektedir ki, müdahalenizin uzun vadeli etkisi, çocukların yaşamında iyileştirmeler yapmak için birlikte çalıştığınız toplulukların kapasite ve bağlılığına bağlıdır. 124 8 ÇOÇUK HAKLARI PROGRAMLAMASI VE ACİL DURUMLAR ● Alan çalışma Küba’da sık sık kasırga ve seller yaşanmaktaysa da diğer afete maruz ülkelere kıyasla nüfusun ve çevrenin etkilenme düzeyi nispeten daha azdır. Son yıllarda Küba hükümeti, nüfusun doğal afetlere karşı savunmasızlığını azaltmak ve çocuk ve gençlerin toplumda etkin katılımını geliştirmek amacıyla okullarda ve topluluklarda acil durum hazırlık eğitimlerine öncülük yapmıştır. Bu başka yerlere model olarak uyarlanabilecek bir süreçtir. Küba Eğitim Bakanlığı ve Sivil Savunma Kurumu’nun, içlerinde Çocukları Kurtarın’ın da bulunduğu başka örgütlerle işbirliği sonucunda “Hazırlıklıyız, Suya Kulak Vermek” adı verilen bir proje başlatılmıştır. Amaç ülkenin doğusundaki sel, deprem ve fırtınalar için risk yönetiminde gençlere yer vermektir. 42 okul katılım sağlamıştır ve projenin başarısının anlamı kamu düzenini sağlamakla sorumlu yerel yönetimler ve topluluk üyelerinin acil durumlarda çok sayıda çocuğa ulaşabilir hale gelmesi olmuştur. En önemlisi, öğrenciler programın tasarlanması ve uygulamasına her aşamada katılmışlardır. Acil durum önlemlerinden sorumlu 4 grup oluşturulmuş ve şu konulara odaklandırılmıştır; teknik riskler ve kaynaklar, sağlık ve temizlik, topluluktaki sosyal sorunlar ve eğitim. Her grup kendi özel alanları hakkında öğrenmişler, risk azaltma konusunda eğitilmişler ve fikirlerinin diğer topluluk üyeleri ve yerel yönetimlerle paylaşmışlardır. Örneğin, eğitim grubu en yüksek risk grubunu hedefleyen bir kampanya başlatmış ve afet risk yönetiminin okul programlarına alınması üzerine önerilerde bulunmuşlardır. 125 ● ÇOCUKLAR İÇİN DOĞRU OLANI YAPMAK Daha fazla bilgi için nereye başvurulur Acil durum çalışması yaklaşımları üzerine birçok kılavuz, rehber ve eğitim seti bulunmaktadır ancak, acil durumlarda çocuk hakları temelli yaklaşımların kullanılması nispeten yeni bir alandır. Acil durumlara ÇHP yaklaşımınıza yol gösterecek en pratik kaynaklardan bazıları aşağıda verilmiştir. CRIN Bülteni: Çocuk Hakları ve acil Durumlar, 2007 Acil Durumlar, Kronik Krizler ve Erken Yeniden Yapılanmada Eğitim için Azami Standartlar, Acil Durumlarda Eğitim için Ajanslar arası Ağ tarafından desteklenmiştir. Acil Durumlarda Etki Ölçümü ve Hesap Verebilirlik: Yeterince iyi bir rehber, Acil Durum Kapasite Geliştirme Projesi, 2007 (İzleme, değerlendirme, öğrenme ve geri beslemeye bakınız) Güney Asya’da Doğal Afetlere Müdahalede Çocuk Hakları Bakış Açısı: Geriye dönük bir çalışma, Çocukları Kurtarın İsveç, 2006. Çocukları Kurtarın’ın Güney Asya bölgesindeki deneyiminin kapsamlı bir özetidir ve detaylı alan çalışmaları ve alınan dersleri içerir. Nijerya’da Acil Durumlarda Çocukları Korumak: Eğitimciler için bir araç seti, Çocukları Kurtarın İngiltere, 2005 Küllerinden Doğmak: Topluluklar deprem müdahalesine önderlik ediyor, Çocukları Kurtarın, 2006 Acil Durumlarda Cinsiyet: Genel kurallar, Çocukları Kurtarın İngiltere, 2005 Acil Durumlarda En Savunmasız Kesim ile Çalışmak, Çocukları Kurtarın İngiltere, 2005 Tavsiye edilen web siteleri ve acil durumlarda çocuklar ve diğer gruplara dair ek malzemeler Çocuk Hakları için Eylem (ÇHE): Sığınmacılar/yerinden edilmiş çocuklar için eğitim modülleri, Çocukları Kurtarın, 2002, durum analizi, çocuk askerler, ailelerinden ayrılmış çocukları içerir. http://www.icva.ch/doc00000773.html#bc 126 8 ÇOÇUK HAKLARI PROGRAMLAMASI VE ACİL DURUMLAR ● Afet müdahalesinde İnsani Şart ve Azami Standartlar, SPHERE Projesi, 2004 baskısı, Oxfam Yayıncılık. www.sphereproject.org adresinden erişilebilir. Bu kılavuz bir dizi azami standart ve ilk değerlendirmeden koordinasyon ve savunuculuğa, insani eylemlerin farklı yönlerini besleyen kilit göstergeler sunar (izleme bölümüne bakınız). Cinsiyet ve İnsani Yardım Kaynak Seti- www.reliefweb.int/library/gharkit Sığınmacılara, Geri Dönenlere ve Zorunlu İç Göçmenlere Yönelik Cinsel ve Cinsiyet Temelli İstismar: Engelleme ve müdahale Kuralları, UNHCR, güncellenmiş 2003 baskısı, www.umhcr.ch Çatışma ve Çatışma sonrası Durumlarda Ergen Programlaması, UNICEF, 2004, www.unicef.org/publications Uluslar arası Kızıl Haç ve Kızılay Hareketleri ve Afet sonrası Müdahaleyle ilgilenen STK’lar için Çalışma Kodu, www.icrc.org Uluslararası İnsani Hesap Verebilirlik Ortaklığı, www.hapinternational.org adresinde bulunabilir ve insani eylemlerin öz denetim ve uygunluk doğrulaması aracılığıyla istenen yararlanıcılara karşı hesap verebilir hale getirilmesini amaçlar. Doğal Afetlerden Etkilenenleri Koruma-İnsan Hakları ve Doğal Afetler Üzerine Operasyonel Kurallar, IASC, 2006, www.reliefweb.int adresinden erişilebilir Barınma Ağacını Büyütmek: İnsani eylem aracılığıyla hakları korumak, IASC, 2002 http://www.icva.ch/files/gstree.pdf Yardımdaki İnsanlar Ağı: www.peopleinaid. Org, yardım çalışanlarının yönetimi ve desteklenmesinde en iyi uygulamalar Hesap Verebilirlik ve Performans için Etkin Öğrenme Ağı (ALNAP): www.alnap.org . ALNAP Ruanda’daki soy kırımın çoklu ajanslarca değerlendirilmesini takiben 1997’de kurulmuştur. İnsani yardım sektörünün ortak bir tepkisidir ve arttırılmış öğrenme ve hesap verebilirlik aracılığıyla insani yardım performansını arttırmaya adanmıştır. 127 ● ÇOCUKLAR İÇİN DOĞRU OLANI YAPMAK Notlar 1 Uluslar arası Çocukları Kurtarın İttifakı Acil Durum Lezyon Ekibi’nin acil durumlarda İttifak işbirliği hakkında tutum bildirgesi ve Çocukları Kurtarın 2003 Acil Durumlarda Çocuk Koruma belgelerine dayanarak 2 Ajanslar arası Kalıcı Komite (AKK) tanımlarından 3 ihtiyaç değerlendirmesi ve insani yardım planlamasına cinsiyetin bütünleştirilmesi üzerine ajanslar arası çalıştayın özet kurallarından, Kanada Uluslar arası Kalkınma Ajansı (KUKA) ve Dünya Gıda Programı (WFP) cinsiyet kurallarından uyarlanmış 128 8 ÇOÇUK HAKLARI PROGRAMLAMASI VE ACİL DURUMLAR 9 ● Hak temelli bir örgüt olmak Bu bölümün sonuna gelindiğinde: • • Hak temelli bir örgütün ne olduğunu anlamış Kendi örgütünüzün hak temelli hale gelmesi için hangi adımları atmanız gerektiğini biliyor olacaksınız. Bu bölüm 2. Bölümde sunulan çekirdek ÇHP ilkeleri, araçları ve süreçleri üzerine bir anlayış gerektirir ve bunlar üzerine kuruludur. “Çocuk hakları odaklı bir örgüt haline gelmek, yeterli örgütsel yapılar kadar değerler ve net ilkeler düzeyinde de köklü değişiklikler gerektirir.” Latin Amerika Bölgesinde Çocuk Hakları Programlaması Uygulama Çerçevelerinden Alınan Deneyim ve Dersler, Çocukları Kurtarın İsveç, 2006 Bu bölüm hak temelli bir örgütün ne olduğunu açıklar ve örgütünüzün hak temelli hale gelmesi için örgüt çapında atmanız gereken pratik adımları gösterir. Hak temelli örgüt nedir? Hak temelli örgütler iç politikaları ve uygulamaları aracılığıyla insan hakları değerlerini ve ilkelerini her düzeyde benimser. Bunu sadece başkalarına anlatmakla kalmaz! Katılım, hesap verebilirlik ve ayrım gözetmemeyi program etkinliklerinde olduğu kadar iç prosedürlerinde de teşvik eder. Tün ilişkilerinde insanlara saygılı ve onurlu davranır ve tüm eylemlerinde eşitlik ve adalet sergiler. Aşağıdaki şema (Uluslar arası Çocukları Kurtarın İttifakı ÇHP El kitabı, 2005’den alınmıştır) çocuk hakları temelli örgütlerin yapısını gösterir.- dışarıda (programlarında) ve içeride (örgütsel yapıda). 129 ● ÇOCUKLAR İÇİN DOĞRU OLANI YAPMAK Hak temelli örgütün yönleri Planlama Uygulama Öğrenme ve değerlendirme Beceriler Programlama Değerler Bilgi Özgüven Katılım ÇHP Kişisel kararlılık Örgütsel işlevler Çocuklara karşı hesap verebilirlik Ayrım gözetmeme Adalet Örgütsel adalet ilkesi hak temelli örgütler için hayatidir, bu nedenle aşağıda bu konunun detayına girilmiştir. Örgütsel adalet Hak odaklı bir örgüt haline gelmek için örgütsel adalet ile ilgili konulara eğilmeyi gerektirir. Bir işveren olarak siz yükümlülük, çalışanlarınız ise hak sahibidir. Ancak, çalışanlarınızın bazı yükümlülükleri sizin de bazı haklarınız vardır. İnsan kaynağı ve örgütsel gelişme anlamında, işveren olarak sizinle çalışanlarınız arasında “psikolojik bir sözleşme” kurulur. Bu sözleşme sizin hem yükümlülük hem de haklarınızla ilgili karşılıklı beklentilerinizden oluşur- işveren olarak sizin için çalışanlarınız neler yapacak ve ne almayı beklemektedirler ve karşılığında onlara nasıl davranmanızı beklemektedirler. Örgütsel adalet, bir birey ya da grubun kendisine ne kadar adaletli davranıldığı ile ilgili algısına ve bunun ardından gelen davranışsal tepkilere odaklanır. Hak temelli örgütler yüksek örgütsel adalet standartlarını yakalamak için çok çalışırlar. Örgütsel adaletin üç boyutu vardır: 130 9 HAK TEMELLİ BİR ÖRGÜT OLMAK ● Dağıtımsal adalet: Çalışanlarınız takdir, ödül, iş yükü ya da diğer örgütsel talepler ve faydaların adil dağıtıldığını düşünüyor mu? Bunun örgütünüzün maaş farklılıkları, aylık yapıları, iş değerlendirmesi, diğer ödenek paketleri ve tanıma süreçleri için sonuçları olabilir. Prosedürsel adalet: Çalışanlarınız örgütsel kural ve prosedürlerin uygulamalarının adaletli ve tutarlı olduğunu düşünüyor mu? Bu uygulamada tutarlılık, tarafsızlık, kararları doğru bilgiye ve mantıklı analize dayandırma, uygun olmayan kararları düzeltme mekanizmaları, çalışanlarınızın seslerini duyurma, karar vermeye katılım ve kendi kaygılarını temsil ettirme fırsatları ve etik ve ahlaki standartlara uyumluluk ile belirlenir. Etkileşimsel adalet: Çalışanlar yöneticileriyle açık şekilde iletişim kurabiliyor ve güvenebiliyor mu? Bu karar vericilerden görülen kişisel muamelenin kalitesi ile ilgilidir- kişinin altta yatan karar ve kaynak aktarımlarının net ve yeterli bir biçimde kendisine açıklandığını hissedip hissetmediği ve bir kararı uygulamakla sorumlu olanların onlara onurlu ve saygılı bir biçimde davranıp davranmadı. Çalışanların morali, motivasyonu ve kaybedilmemesi Hak temelli örgütlerde çalışanların işlerine güçlü bir bağlılık duyuyor olmaları tesadüf değildir. Bu bağlılık özellikle çalıştıkları örgütün misyon, değerler ve ilkelerini kişiselleştirmekten kaynaklanmaktadır. Dolayısıyla, eğer hak temelli örgütler çalışanları tarafından bu değer ve ilkelere aykırı görülen eylem ve kararlara imza atarlarsa bu örgütsel adaletin yadsınması olarak görülür. Çalışanlar çok gerçek bir kişisel ihanet hissine kapılabilir ki bu kendi bireysel onurlarına zarar verir ve öfke ve içerleme ile sonuçlanır. Bu nedenle, örgütünüzü yönetme biçiminiz-süreç ve prosedürleriçalışanların morali, motivasyonu ve kaybedilmemesi için en az alandaki başarılarınız kadar kilit roldedir. Hak temelli örgüt haline nasıl gelinir Hiçbir hak temelli örgüt diğerine benzemez. Her örgüt farklı ekiplere, kendi kültür ve tarihine sahiptir ve farklı ortamlarda çalışır. Hak temelli bir örgüt olmak için kendi yolunuzu bulmanız gerekir. Ancak, yararlanabileceğiniz ve kendi bağlamınıza uyarlayabileceğiniz bir çok deneyim mevcuttur. Çocukları Kurtarın’ın deneyimi Çocuk Hakları Programlaması’nın Uyarlanması ve uygulanmasında İlerlemenin Tespiti için bir Çalışma (2004)’da belgelenmiştir. 131 ● ÇOCUKLAR İÇİN DOĞRU OLANI YAPMAK (Ayrıca Çocukları Kurtarın İsveç’in bu bölümün ilerleyen sayfalarında sunulan alan çalışmasına bakınız.) Hak temelli ilkeler Politika ve prosedürlerinizin hak temelli bir örgüte doğru hareketinizi yansıtmasını sağlamak için atabileceğiniz bazı adımlar burada verilmiştir. 1. Ayrım gözetmeme • Çalışma saatlerini aile bağlarını göz önünde bulundurarak değiştirin. Örneğin, Kenya’da, Çocukları Kurtarın bünyesinde Cuma günleri yarım gündür ve bu sayede çalışanlar eve doğru uzun bir yolculuk yapıp yerel pazara gidebilmekte ve hafta sonunu aileleriyle geçirebilmektedirler. • Engellilerin erişimin kolaylaştırın. • İşe alma prosedürleriniz ve koşullarınız çalıştığınız topluluktaki çeşitliliği yansıtacak şekilde çeşitli gruplardan başvuruları teşvik etsin. • Saygı ve korumaya dayalı çalışma kodları geliştirin. • Yayınlar, münazaralar, tartışmalar ve personel değerlendirme mekanizmaları, örneğin bir poster kampanyası ile, ayrım gözetmeme üzerine iletişim ve eğitim çalışmaları yürütün. 2. Onur, saygı ve adalet • Güvenlik ve sağlık önlemleri uygulayın. • Geri besleme ve takdir mekanizmaları kurun. • Adil ve şeffaf ödüllendirme mekanizmaları kurun • Çalışanların temsil edilmesini sağlayın, örneğin sendikalar. • Şeffaf ve danışmacı karar verme süreçleri benimseyin, örneğin strateji geliştirme, politikalar, örgütsel değişimler ve yer değiştirmede. • Etkili iç iletişim geliştirin, örneğin işçi bültenleri, intranet. • Davranışsal bir çalışma kodu benimseyin. • Etik şirketlere yatırım yaptığınızdan emin olun. 132 9 HAK TEMELLİ BİR ÖRGÜT OLMAK ● 3. Hesap verebilirlik Açıklık, şeffaflık ve etkili iletişime dayandırılarak şunlar aracılığıyla başarılabilir: • Çalışma kodları • İstihdam sözleşmeleri • İş tanımları • Plan ve bütçeler • Beklentilerin netliği • Yeterliliklerin tanımlanması • Denetim prosedürleri • Performans yönetimi süreçleri • Ceza ve disiplin prosedürleri 4. Katılım ve güçlendirme Çalışanlarınızın tam katılımı mümkün olmalı ve şunlar aracılığıyla güçlendirilmelidir: • Tümevarım prosedürleri, örneğin örgütle, amaçlarıyla, değerleriyle, stratejileriyle, politikalarıyla, çalışma yöntemleriyle, temel rutinleriyle tanışma • Desteğe uygun erişim • Kapsayıcı karar verme süreçleri ile eşitlikçi, şeffaf kaynak aktarımı • Yeterlilikler, potansiyel ve özgüvene saygı gösteren delegasyon • Büyüme ve gelişme için fırsatlar (geçici görevlendirme, inisiyatif kullanma, eğitim, akıl hocalığı vb.) 5. Çocuklar birlikte çalışma Şunların geliştirilmesine öncelik vermelisiniz: • Çocuk koruma politikası • Çocuklara verilen zarara yönelik etki değerlendirmesi • Uyarlanmış işe alma ve tümevarım prosedürleri • İşyerinde çocuk dostu mekanlar • Performans yönetimi süreçleri • Çocukların katılımda uygulama standartlarının uygulanması • Çocukların yönetim yapılarında yer almasının yolları • Çocukların planlama süreçlerinde yer almasının yolları • Çocukların uygulama, izleme ve değerlendirme programlarında yer almasının yolları • Çocuk dostu iletişim stratejileri 133 ● ÇOCUKLAR İÇİN DOĞRU OLANI YAPMAK Çocuk hakları temelli örgütün sorumlulukları (yönetici ve personel) Çocuklara karşı sorumluluklar Ortaklara karşı sorumluluklar Çalışanlara karşı sorumluluklar Destekçi ve bağışçılara karşı sorumluluklar Etki, etkililik, kaynak kullanımı ve verimliliği değerlendirmek için geri besleme, izleme, değerlendirme ve denetim mekanizmaları • • Çocuklar üzerindeki etkiyi değerlendirme Çocuklar programlar hakkında geri besleme yapar ve değerlendirmelere katılır • Program değerlendirmeleri • • Performans takdiri Net performans standartları belirleme ve uygulama • • • • Mali denetleme Dürüst raporlama Paydaş değerlendirmeleri Etik yatırımlar Eşitlik, adalet, ayrım gözetmeme, çeşitlilik. En kötü hak ihlalleri ve en savunmasız ve marjinalleştirilmiş çocuklar üzerine yoğunlaşın. Ayrımcılıkla savaşın ve eşitlik ve tüm çocukların katılımını teşvik edin. • • En marjinalleştirilmiş çocuklar üzerine eğilin Programların bazı dezavantajlı çocuk gruplarını dışlamadığından emin olun • • • • Kapsayıcı ve ayrım gözetmemeye kararlı ortaklar seçin Ayrımcılık yapan ve dışlayıcı ortaklara karşı çıkın Ortaklarınızı çeşitli kesimlerden seçin Ortaklarınızı daha kapsayıcı olmaya teşvik edin • • • • • Çeşitli iş gücü Eşitlikçi ücret Terfiler için net politikalar Personel geliştirme planları Kariyer planlama • • • • • İş yasalarına uyun Personel güvenliği Cinsel taciz politikaları Çocuk koruma politikaları Sağlık sigortası ve sosyal güvenlik • • Bağışçıların ayrımcı politikalarına karşı çıkın Destekçileriniz arasında adillik, eşitlik ve çeşitliliği teşvik edin Koruma, güvenlik, etik. Çocukları, yetişkin topluluk üyelerini, çalışanları ve ortakları koruyun • • Çocuk koruma politikası Program dahilindeki tüm çocukların güvenliğini sağlayın • • Ortakların korunması, ortaklarınız için savunuculuk ya da tehlikeli alanlarda çalışmaktan dolayı ortaya çıkabilecek riskleri engelleyin Ortak örgütlerde çocuk koruma politikalarını destekleyin ve izleyin • Bağışçılar arasında çocuk koruma politikalarını destekleyin Katılım. Çocuk haklarını talep etme konusunda diğer kişi ve kurumları destekleyin. Çocuk katılımını ve çocukların bilgi, ifade,karar verme ve birlik oluşturma haklarını teşvik edin. Bilgiye erişim • Program ve örgütün tüm ilgili bölümlerinde çocuk dostu bilgi Karar verme sürecine katılım • Çocuklarla birlikte çalışacak personelin işe alımında çocukları dahil edin • Çocukları planlama ve uygulamaya dahil edin • Ortaklar program hakkında bilgilendirilmiştir • Ortaklara program kararlarında yer verin • İşbirliği. Çocuk haklarını geliştirmek için diğer ajanlarla birlikte çalışın 134 Çocuklar tarafından yönetilen örgütlerle işbirliği yapın Bütüncül personel tümevarımı Personel ilgili tüm bilgiye ücretsiz ve kolay erişebilir Personel dosyalarının gizliliğini güvence altına alın • Şeffaf ve katılımcı karar verme süreci • Birleşme özgürlüğü • Çocukların kendilerini örgütlemelerini destekleyin • • • • • • Bağışçı, destekçi ve üyelere tam ve dürüst raporlama • Destekçilere program kararlarında yer verin • Bağışçıların işbirliklerini destekleyin Çalışanların sendikalaşma hakkı vardır Ortakların örgütsel kapasitelerini güçlendirin Ortakların ağlarını destekleyin • Çalışanlar arasında işbirliğini teşvik edin 9 HAK TEMELLİ BİR ÖRGÜT OLMAK ● 135 ● ÇOCUKLAR İÇİN DOĞRU OLANI YAPMAK 136 9 HAK TEMELLİ BİR ÖRGÜT OLMAK ● Çocuklara örgüt yapınız ve prosedürlerinizde yer vermek zor olmak durumunda değildir. İşte bunu gerçekleştirmenin başarılı yollarında örnekler. Alan çalışması: çocuklara planlama süreçlerinde yer vermek Zimbabwe’de Çocukları Kurtarın, çocukların kendilerinin yer almadıkları programlar üzerine geri besleme vermeleri için bir çocuk danışmanlar kurulu oluşturulmuştur. Eğitim, üreme sağlığı, acil durum gıda yardımı ve su ve temizlik üzerine programları değerlendirmişlerdir. Bu yaklaşımın bir güçlü yanı programlardan bağımsız olmaları sayesinde kendilerine dönemeyecek eleştiriler yapabilmeleri olmuştur. Zayıf yanlardan biri ise, çocukların inceledikleri programların doğası ve karmaşıklığını kimi zaman tam olarak anlamakta zorlanmaları olmuştur. Alan çalışması: çocuklara yönetişim yapılarında yer verilmesi Vietnam’da çocuk odaklı bir HIV ve AIDS müdahale projesinin ikinci yılında, çocukların temsilcileri 3 aylık proje yönetim kurulu toplantılarına katılmışlardır. Başlangıçta proje ortaklarının direniş göstermesine rağmen, sonuçta çocukların özgüven ve çok iyi kolaylaştırıcılık ve iletişim becerileri gösterdikleri hissedilmiştir. Alan çalışması: çocuklara işe alma sürecinde yer vermek Hindistan’da Çocukları Kurtarın, tüm program ekibinin işe alınması ürecine çocukların dahil olması gerektiğine karar vermiştir. İşe alma süreci birlikte çalıştığımız topluluktan çocuklara mutlaka yer vermektedir. Adayların ilk elemesinden sonra dahil olurlar. Mülakat süreci hakkında bilgi aldıktan sonra aday adaylarının başvurularını görürler ve üç ya da dört soru düşünmeleri istenir. Bunun ardından yetişkin üyelerin yanında ve eşit statüde mülakata katılırlar. 137 ● ÇOCUKLAR İÇİN DOĞRU OLANI YAPMAK Hak temelli yönetim ya da sadece iyi uygulama? Sonuçta, bu durumda hak temelli örgütlerde iyi (profesyonel) uygulama ile yönetim arasındaki fark nedir diye sorabilirsiniz. Cevap inanç ve motivasyon ile ilgilidir; hak temelli örgütlerin temel haklar, değerler ve ilkeler gereği bu konulara eğilme zorunluluğu. Kalkınma ve insani yardım ajanslarının oluşturduğu uluslar arası bir ağ olan Yardımdaki İnsanlar, yukarıda özetlenen insan kaynağı konularının birçoğu ile ilgili bir İyi Uygulama Kodu geliştirmiştir. Aşağıdaki kutucukta bunların 7 ilkesinin bir özeti verilmiştir. Yardımdaki İnsanlar İyi Uygulama Kodu Yol gösterici ilke: misyonumuza ulaşmakta insan merkezde yer alır. İlke 1: İnsan kaynağı stratejisi: insan kaynakları stratejik ve operasyonel planlarımızın ayrılmaz bir parçasıdır. İlke 2: Personel politikası ve uygulamaları: insan kaynakları politikalarımız etkili, adil ve şeffaf olmaya çalışır. İlke 3: İnsanları yönetmek: personelin iyi desteklenmesi, yönetimi ve liderlik edilmesi etkililiğimiz için anahtardır. İlke 4: Danışma ve iletişim: istihdamlarını etkileyecek konular üzerine çalışanlarla diyalog kurmak politika ve uygularımızın kalitesini ve etkisini arttırır. İlke 5: İşe alma ve eleme: politika ve uygulamalarımız ihtiyaçlarımıza cevap verebilecek çeşitli beceri ve vasıflara sahip bir işgücünü cezp etmeye ve seçmeye yöneliktir. İlke 6: Öğrenme, eğitim ve gelişme: örgüt çapında öğrenme, eğitim ve personel gelişimi teşvik edilmektedir. İlke 7: Sağlık ve güvenlik: çalışanlarımızın sağlığı ve güvenliği örgütümüzün temel sorumluluğudur. 138 9 HAK TEMELLİ BİR ÖRGÜT OLMAK ● Alan çalışması 2004 yılında, Uluslar arası Çocukları Kurtarın İttifakı çocuk hakları koordinasyon grubu bir çalışma yaptırmıştır. Amaç bazı İttifak örgütlerinin haklar çerçevesini uygulama konusunda ne derece başarılı olduklarını görmektir. Çalışmanın yenilikçi bir öğesi, programlamaya hak temelli yaklaşımın benimsenmesi için gerek en önemli örgütsel değişiklikleri ortaya koyan 14 göstergenin (aşağıdaki kutucukta görülebilir) geliştirilmiş olmasıdır. Çocukları Kurtarın İsveç bu göstergeleri bir altlık çalışmada kullanmıştır. Bu çalışma örgütün, yönlendirici belgeleri ve genel politikalarında da görüldüğü gibi, çocuk haklarına bağlılığını açıkça göstermiştir. Çalışanlar çocuk hakları temelli yaklaşımları çalışmalarında teşvik etmek ve benimsemek üzere eğitilmiş ve bazı araçlar geliştirilerek tanıtılmıştır. Ancak, birçoğu ÇHP konusunda kendini yeterli görmemekte ve özgüven duymamaktadır. Daha fazla gelişmeye ihtiyaç duyulan diğer bir alan ise çocukların paydaş olarak nasıl dahil edileceği ve çocuklara karşı hesap verebilirliğin ne anlama geldiğidir. 14 gösterge ve çalışma sonuçlarının, bir çocuk hakları örgütü olarak yeterlilikleri, kimliği ve profili güçlendirme stratejisi için temel alınmasına karar verilmiştir. Stratejinin altı temel bileşeni vardır: 1. 2. 3. 4. 5. 6. Çocukları Kurtarın İsveç’in iç yönetim ve insan kaynakları gelişimi değerlerinin, çocuk hakları ve çocuk hakları programlaması konusunda yeterliliklerin geliştirilmesini kapsayacak şekilde uygulanması, liderlik ve insan kaynağı politikalarının değerlendirilmesi ve örgütün iç işleyişte çocuk katılımı konusundaki duruşunun netleştirilmesi. Program çalışmalarında çocuk hakları bakış açısının norm haline getirilmesi Dış iletişimde çocuk hakları bakış açısı ve kilit öncelik alanları üzerine çocuk dostu malzemelerin üretilmesi Bilgi yönetimi ve yöntem geliştirme, derleme analizi, kilit öncelik alanlarında alınan derslerin yaygınlaştırılması Dış aktörlerin kapasitesinin arttırılması, eğitim stratejisi hazırlanması ve dış gruplara danışmanlık desteği BMÇHS izleme sürecini vurgulayarak, küresel bir çocuk gündeminin STKlarca geliştirilmesine katkıda bulunmak ve destek vermek. Şimdiye kadar alınan derslerden biri kıdemli idarecilerin stratejiye bağlılığı, öncülük etmesi ve destek vermesinin hayati önemde olduğudur. 139 ● ÇOCUKLAR İÇİN DOĞRU OLANI YAPMAK Çocuk hakları programlaması (ÇHP) uygulamasında ilerleme göstergeleri Gösterge 1 Net bir tüzük, vizyon ve misyon çocuk haklarına bağlılığı ifade eder Gösterge 2 Politika ve stratejiler tüzüğü ve misyonu uygulamaya döker Gösterge 3 Personel politikaları, işe alma ve tümevarım etkili ÇHP’nı mümkün kılar Gösterge 4 araçlar, rehberlik ve planlama rehberliği ÇHP kapasitesi oluşturmak üzere geliştirilir Gösterge 5 ÇHP’na bütünleşik yaklaşımı güçlendirmek için örgütsel destek sunulur Gösterge 6 Tüm çalışanlar ve kurul üyeleri ÇHP konusunda net bir anlayış ve bağlılığa sahiptir Gösterge 7 Çalışanlar ÇHP konusunda yeterli ve özgüvenli hissederler Gösterge 8 Ortaklar hak temelli yaklaşım benimsemeleri için desteklenir Gösterge 9 Durum analizi, çocukların görüşlerine saygılı bir süreç aracılığıyla hak ihlallerinin haritalandırılması ve sebep ve yükümlülük sahiplerinin belirlenmesine yöneliktir. Gösterge 10 Önceliklerin belirlenmesi ve planlama hak temelli bir yaklaşımla beslenir ve çocukların görüşlerini göz önünde tutar Gösterge 12 İzleme ve değerlendirme, süreç ve odak bakımından ÇHP’den beslenir Gösterge 13 Çocuklar paydaş olarak görülür Gösterge 14 Çocuklara karşı hesap verebilirlik mekanizmaları kurulmuştur 140 9 HAK TEMELLİ BİR ÖRGÜT OLMAK ● Evet, ama.... “Çocuklar yönetişim yapılarımıza katılacak kapasite ya da yeterliliğe sahip değiller. Göstermelik bir iş yapmış oluruz.” Çocuklara yönetişim yapılarınızda yer vermenin en iyi yolunu dikkatlice planlayın. Aşamalı bir süreç olmalıdır ve çeşitli biçimler alabilir. Çocuk temsilcilerine karar verme yapılarınızda yer verebilir ya da çocukları projelerin topluluk düzeyinde değerlendirilmesi sürecine katabilirsiniz. Çocukları dahil etmenin bir çok başarılı örneği olmuştur. Bunu kendi bağlamınıza uygun ve çocukların gelişen becerilerini anlayıp saygı gösterecek biçimde yapmak için elinizden gelen bütün çabayı göstermelisiniz. “Çocukların yüksek yararını gözetmeyen bir bağışçı bize mali destek teklif ederse ne olacak?” Bağışçılarınızla ilişkileriniz sadece mali ve sözleşmesel konuların ötesine geçmeli ve çocukların yüksek yararı ve sizin değer ve ilkelerinize uygun olmalıdır. Bunun gerçekleşmesi için bağlılık ve kararlılık ve bazen zor kararlar vermeniz gerekebilir (daha fazla yol gösterme için savunuculuk ve ortaklarla ilgili 6. Bölüm’e bakınız) “Bu kadar yatırım ve bürokrasi gerektiren bu iç değişikleri yaparken, diğer taraftan en savunmasız çocuklar için değişim yaratma üzerine etkili bir biçimde nasıl odaklanabiliriz?” Tüm değişimler aşamalıdır. Bir günden diğerine mucizevî bir dönüşüm beklentisi içine girmeyin. Ancak, eğer bu değişimlerin gerçekleşmesini hakikaten istiyorsanız ve bunların çocukların hayatını nasıl iyileştireceğini biliyorsanız, yatırımıza değeceğini bilirsiniz. Plan yapmanız, sistematik ve gerektiğinde fırsatçı olmanız gerekecektir. Başkalarından öğrenin, kendi deneyimlerinizi paylaşın ve hak temelli örgütlerin daha geniş hareketinin parçası olun. “Program dışındaki çalışanlarımızın çoğu ÇHP konusunda ne bilgili ne de eğitimliler. Bu yaklaşımı kabullenip uygulamalarını nasıl bekleyebiliriz?” Hak temelli örgütlerin kalbinde yatan haklar, görevler, şeffaflık ve hesap verebilirlik ilkeleri her düzey çalışanlarınız için geçerlidir. Çocuk hakları programlamasını tüm çalışanlarınızla mümkün olan en etkili şekilde geliştirmek sizin sorumluluğunuzdur. Ekibinizin her üyesine saygı gösterip oynamaları gerektikleri rolün farkında olmanız motive olmuş, etkili ve hırslı bir ekip yaratır. 141 ● ÇOCUKLAR İÇİN DOĞRU OLANI YAPMAK “Çalışanlarımızın bu hak temelli yaklaşımı gerektirdiği yatırımlar sonucunda kapacağını varsaysak bile, ya ortaklarımız? Bu daha da büyük ve muhtemelen gerçekçi olmayan bir zorluk değil mi?” Ortaklarınızı zaten paylaşılan değerlere, ilkelere ve yaklaşımlara dayanarak dikkatlice seçtiniz (6. Bölüm’e bakınız). Zaten aynı amaca yönelik çalışıyor, yükümlülük sahiplerini yükümlülüklerini yerine getirme konusunda destekliyor ve hak sahiplerinin haklarını talep etmelerine yardımcı oluyor olmalısınız. “Mali destek toplama, markalaşma ve iletişim konusu ne olacak? Bir taraftan “etik” yönümüzü koruyup diğer taraftan mali destek çekmeye nasıl devam edebiliriz?” İletişim çalışmalarınıza çocukları dahil etmek için uygun yollar bulmalısınızbunun etkili bir biçimde yapıldığı birçok örnek bulunmaktadır. Ancak bu zaman, liderlik, bağlılık ve çaba gerektirir. Avrupa’da elde edilen yeni bulgulara göre çocukları olumlu ve onurlu bir biçimde sürece dahil etmek daha fazla etki yaratır ve kamu oyunda sürekli bir ilgi yaratır. Yatırım ve bağışçılardan elde edilen mali destek için net ölçütleriniz olması etik bir yaklaşım ortaya koymanız için gereken şeffaflık ve özgüveni yaratacaktır. “Doğrudan operasyonlar çoğunlukla teknik personel ve alan memurları tarafından yürütülmektedir. Bu kişilerin işlerinin gündelik baskılarıyla uğraşırken bir taraftan da ÇHP’nı anlamalarını ve uygulamalarını bekleyemeyiz.” Çalışanlarınızın tümüne bu ilke ve yaklaşımları eyleme geçirmeleri için gereken zaman, mekan ve yatırımı vermelisiniz. Teknik deneyim bazı işler için esas olmakla birlikte, çocuklar için istediğiniz kalıcı değişiklikleri ancak çalışanlarınız hak temelli değerlere sahip çıkarsa yaratabilirsiniz. Daha fazla bilgi için nereye başvurulur Etik Kuralları: Çocukları Kurtarın İsveç personeli için yol gösterici ilkeler, Çocukları Kurtarın İsveç tarafından hazırlatılmıştır, 2005 Bu bütüncül ilkeler Çocukları Kurtarın İsveç’in bütün çalışmalarının temelini oluşturur ve tüm personelin bu ilkeleri tanıdıklarına dair imzalarını alarak hak temelli özgür ve kültürün yaratılmasına yönelik çalışır. Paydaş olarak Çocuklar Politikası, Çocukları Kurtarın İngiltere, 2003 Çocukları Kurtarın İngiltere’nin çocukları paydaş olarak görme politikası hem yaklaşımını hem de ana eylem alanlarını belirleyici olmaktadır (proje, program, savunuculuk ve politika düzeyinde). 142 9 HAK TEMELLİ BİR ÖRGÜT OLMAK ● Çocuk Koruma Politikası, Çocukları Kurtarın, 2003 Demek Çocuklara Danışmak İstiyorsunuz, Çocukları Kurtarın, 2005 Çocuk Katılımında Uygulama Standartları, Çocukları Kurtarın, 2005 Çocukları Kurtarın Çalışmalarını Biçimlendirmede Çocuk ve Gençlerin Katılımı, Çocukları Kurtarın İngiltere için Lansdown G, 2003 Çocukları Kurtarın tarafından program döngüsü boyunca çocukların dahil edilmesi ve iç yönetim ve karar verme süreçli konusunda bugüne kadar gerçekleştirilen iyileştirmeler üzerine ilginç bir analiz. İlerlemenin devam ettirilmesini sağlamak için uygulamaya dönük tavsiyeler içerir. Hak Temelli Yaklaşımların Teşviki: Asya ve Pasifik’ten deneyim ve fikirler, Theis J, Çocukları Kurtarın İsveç, 2004 Çocuğun Gelişen Becerileri, Lansdown G, Innocent,Insight 1, UNICEF, 2005 Tavsiye edilen web sitesi ve materyaller Yardımda İnsanlar kalkınma ve insani yardım ajansları arasında uluslar arası bir ağdır. Yoksulluk ve eziyetin azaltılmasını amaçlayan örgütlerin etkisinin daha iyi insan yönetimi ve desteği aracılığıyla geliştirilmesine yardımcı olmaktadır. Notlar 1 Örneğin, Sparrow P ve Cooper C, İstihdam İlişkisi: İnsan İlişkilerinde Kilit zorunlar, Butterworth-Heinemann, 2003 2 Theis J, Hak Temelli Yaklaşımların Teşviki: Asya ve Pasifik’ten Deneyim ve Fikirler, Çocukları Kurtarın İsveç, 2004 143 Sözlük Ayrım gözetmeme: Ayrım gözetmeme ilkesi tüm insan hakları anlaşmalarında bulunur ve tüm insanlara eşit haklar ve fırsatların sunulmasını şart koşar. Çocuklar toplumsal kimlikleri (örneğin bir kız çocuğu, engelli ya da belirli bir etnik grubun üyesi olarak) ya da bazı koşullar nedeniyle (örneğin, HIV’den etkilendiklerinde ya da göçmen veya sokak çocuğu olarak) ayrımcılıkla karşılaşabilirler. Birçok örnekte kimlik ve koşulların bu yönleri çocukları “faklı” olarak tanımlamak için kullanılır. Kimlik ve farklılığın bu yönleri bir araya gelebilir ve çifte ayrımcılık ve hatta çocukların haklarının daha da fazla reddedilmesine neden olabilir. Ayrıştırma: belli gruplar arasındaki farkları göstermek amacıyla verinin farklı gruplamalara göre analiz edilmesi (cinsiyete, yaşa, etnik gruba, vb. göre) Çocuk hakları programlaması tüm yardım ve kalkınma çalışmalarının analiz, planlama, uygulama, izleme ve değerlendirilmesinin çocuklarla birlikte yapılması için bir çerçevedir. Kalkınmada ve insani yardımlarda çocuk haklarının korunması ve geliştirilmesi üzerine birçok fikir, kavram ve deneyimim bir çerçevede birleştirir. Temelde çocukların insan hakları ilkeleri ve standartlarına dayalıdır ancak genelde iyi kalkınma uygulamalarının yanı sıra çocuklarla birlikte birçok alanda yapılan çalışmalarda (örn. Çocukların fiziksel, duygusal, algısal ve sosyal gelişimlerinin incelenmesi, çocukluk çalışmaları, erken çocuklukta eğitim, çocuk psikolojisi, vb.) iyi uygulamalar kullanır. Değerlendirme: belirli bir anda, farklı amaçları olabilecek ancak önceden belirlenmiş hedefleri olan ve genellikle bağımsızlığı sağlamak için dış araştırmacılar tarafından yürütülen değerlendirmedir. Etki değerlendirme: belirli bir eylem ya da eylemler dizisi ile insanların hayatında olumlu ya da olumsuz, kasıtlı ya da kasıtsız, kalıcı ya da önemli değişikliklerin sistematik analizi. 144 SÖZLÜK● Etkili: çeşitli yollarla (örn. mali baskı, statü ve tanınmışlık, iş ilişkileri, vb.) bir paydaşın fikir ya da uygulamasını etkileme konumunda olan kişi ya da örgüt. Göstergeler: ilerlemenin kaydedildiğine dair nesnel ölçüm (gösterim) yoları. Bunlar projenin amaç ve hedefleriyle ilişkilendirilmelidir. Güçlendirme: halkın yaşamlarını etkileyen kararlar, varlıklar, politikalar, süreçler ve kurumlar üzerinde daha fazla kontrol sahibi olabilmelerini sağlayan bir süreç/fenomendir. Hak sahibi: bir hakka sahip olan ve bu hakkın saygı görmesini, korunmasını ve gerçekleştirilmesini talep edebilen birey ya da bireyler grubudur. Hak Sahibi’nin diğer hak sahiplerine karşı görev ve yükümlülükleri de bulunabilir. Hesap verebilirlik: hesap verebilirlik anlayışının iki tarafı vardır: birincisi kişilerin, örgütlerin ve hükümetlerin eylemlerinin hesabını verdikleri ve sorumlu tutuldukları, diğeri ise kaygı, şikayet ve istismarların güvenli ve meşru biçimde raporlanması ve gerektiğinde bunlara yönelik harekete geçilmesi için sistemlerin oluşturulduğu taraftır. İnsan hakları: “ hiçbir ayrım gözetmeden, her bireyin onur ve bütünlüğünü kabul eden ve koruyan üzerinde anlaşılmış uluslar arası standartlardır. İnsan hakları içtihat hukukunun bir bölümünü oluşturur ve insan hakları araçları olarak adlandırılan çeşitli ulusal, bölgesel ve uluslar arası yasal belge ile şarta bağlanmıştır. Bunların en önde geleni Birleşmiş Milletler Şartı ve İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi, Uluslar arası Sivil ve Siyasi Haklar Anlaşması ve Uluslar arası Ekonomik ve Sosyal Haklar Anlaşması’ndan oluşan BM Haklar Birdirgesi’dir.” (Birleşmiş Milletler Sığınmacılar Yüksek Komisyonu 2006 Terimler Sözlüğü’nden) İzleme: bir projen ya da programın zamanla ilerlemesi hakkında bilginin sistematik ve sürekli olarak toplanması ve analiz edilmesi. Katılım bir görüşü ifade etme, karar verme sürecini etkileme ve fark yaratma fırsatına sahip olmakla ilgilidir. Çocukların katılımı; en fazla marjinalleştirilmiş ve farklı yaşlarda ve farklı yetenekleri olanları da dahil edecek şekilde, onları doğrudan ya da dolaylı biçimde etkileyecek her konuda çocukların bilgili ve gönüllü olarak yer almasıdır. Çocukların katılımı bir hak, bir çalışma biçimi ve tüm programlar için geçerli olan temel bir ilkedir. Dolayısıyla, çocukların katılımı ve onlara yer verilmesi her alanda gerçekleşmelidir- evden hükümetlere, yerelden uluslar arası düzeylere kadar. 145 ● ÇOCUKLAR İÇİN DOĞRU OLANI YAPMAK Paydaş: bir proje ya da programda çıkarı ya da ilgisi olabilecek olan- çocuklar, bireyler, kurumlar, girişimler ya da kamu kurumları dahil - insan grupları. Her paydaşın rolü ve sorumluluğu, kaynakları erişim ve kontrolü ve karar vermedeki rolleri farklıdır. Program: aynı sektördeki, temadaki ya da coğrafi alandaki bir ajans tarafından desteklenen, ortak bir amaca ulaşılmasına katkıda bulunması istenen projeler grubudur. Savunuculuk: Çocukları Koruyun savunuculuğu “çocukların hayatında, doğrudan çocukların kendileri, aileleri ve topluluklarıyla birlikte çalışarak elde edilen deneyim ve bilgiye dayanarak olumlu değişimler yaratmak amacıyla politika ve başkalarının eylemlerini etkilemek üzere tasarlanmış örgütlü etkinlik dizisi” olarak tanımlar. Talep etmek: bir hak ya da haklar grubuna saygı gösterilmesini, korunmasını ya da gerçekleştirilmesinin talep etmek için yükümlülük sahibini tespit etmek ve onlardan hesap sormak gerekir. Hakları talep edebilirlik çocuk hakları programlamasının içsel bir öğesidir. Her çocuk haklarının gerçekleştirilmesini talep etme kapasitesine sahip değildir ve bunu onun adına yapmaları için başkalarına güvenmek durumunda olabilir (aileleri, toplulukları ve sivil toplum). Bu, çocuğun gelişen becerilerine bağlıdır. Yükümlülük sahipleri: uluslar arası ve ulusal yasa ve insan hakları araçlarına göre hak sahiplerine karşı sorumluluk ve yükümlülükleri bulunan kurum ya da kişi. Ana yükümlülük sahibi olarak Devlet, insanların haklarına saygı göstermek, insan haklarını korumak ve gerçekleştirmekle yükümlüdür Yüksek yarar: BMÇHS 3. maddesi: “…gerek kamu gerekse özel sosyal güvenlik kurumları, mahkemeler, idari ve yasama kurumları tarafından gerçekleştirilen çocukları ilgilendiren her eylemde, çocukların yüksek yararı öncelikli olmalıdır.” Burada tüm eylemlerin çocuklar üzerine etkisinin değerlendirilmesi ihtiyacı vurgulanmaktadır. 146 Çocuk Hakları Programlaması Hak temelli yaklaşımlar programlamaya nasıl uygulanır Bu yayın çocuk hakları programlaması kavramları ve ilklerine bütüncül bir giriş sunar ve Doğru Olanı Yapmak kullanılmadan önce okunacak en ideal yayındır. Çocuk Hakları Programlaması, programlamanın temel kavramlarını ve kullanımını, ve yardım ve kalkınma çalışmalarındaki mevcut iyi uygulamalardan nasıl farklılaştığını ele alır. Bu yaklaşımın gelişiminin ve çocuklarla birlikte ve onlar için çalışma üzerindeki etkisinin izini sürer. BM Çocuk Hakları Sözleşmesindeki ilkeleri uygulamaya dökmenize yardımcı olacak araçları, çocuk hakları programlamasını program döngüsüyle nasıl ilişkilendireceğinizi ve örgütünüzü çocuk hakları odaklı bir örgüt haline getirmeye nasıl başlayacağınızı sunar. Çocuk Hakları Programlaması, başka okumalar ve yararlı kaynakları içeren bir CD ROM ile birlikte sunulmuştur. ISBN 978-9971-696-33-6, 72 sayfa,2005 Araç Setleri Planlama, izleme, değerlendirme ve etki değerlendirmesi için uygulama rehberi Doğru Olanı Yapmak kitabına yararlı bir eş olan Araç Setleri dünyanın her yerindeki kalkınma çalışanları için izleme ve değerlendirme üzerine popüler ve pratik bir rehber olarak kendini kanıtlamıştır. Planlama, izleme, değerlendirme ve etki değerlendirmesi sürecini sistematik olarak anlatmakta ve kimi dahil etmeliyiz, ayrımcılıktan nasıl kaçınmalıyız ve hangi yöntemleri kullanmalıyız gibi kilit soruları ele almaktadır. Farklı koşullara uyarlanabilecek 14 adet pratik izleme ve değerlendirme aracı içermektedir. İkinci baskısı son dönemde yaşanan gelişmeleri ve etki değerlendirmesi gibihem uygulayıcılar hem de bağışçılar için önemi artmakta olan bir alan- yeni ortaya çıkan zorlukları ele almaktadır. Savunuculuğun izlenmesi ve değerlendirilmesi için bir bölüm ve araç ile acil durumlarda izleme ve değerlendirmeye yönelik bir araç içerir. Araç Setleri Çocukları Kurtarın’ın deneyimlerinden alınan derslerden yola çıkarak genel geçer bir yaklaşım benimser. Bu uygulama rehberi, kalkınma ve insani yardım konularındaki uygulayıcılar ve akademisyenler için faydalı olacaktır. “Araç Setleri geçen 8 yılda benim için vazgeçilmez oldu.” Andrew Jowett, Harvest Help Örgütü “Her tür insani müdahalenin değerlendirilmesi için kilit bir metin.” Dr. Tom Corsellis, shelter project.org ISBN 978 1 84187 064 9, 342 sayfa, 2003
