2. Sınıf öğretmenliği Uygarlık Tarihi Türk Kültür Tarihi

advertisement
önce bİz sorduk
KPSS
2017
50 Soruda
32
soru
ÖABT
SINIF
ÖĞRETMENLİĞİ
UYGARLIK TARİHİ, TÜRK KÜLTÜR TARİHİ
TÜRKİYE COĞRAFYASI ve JEOPOLİTİĞİ
Eğitimde
30. yıl
Komisyon
Uygarlık Tarihi, Türk Kültür Tarihi
Genel Coğrafya, Türkiye Coğrafyası ve Jeopolitiği Konu Anlatımlı
ISBN 978-605-318-644-1
Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir.
© Pegem Akademi
Bu kitabın basım, yayın ve satış hakları
Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti.ye aittir.
Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri,
kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt
ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz.
Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır.
Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında
yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları
satın almamasını diliyoruz.
3.Baskı: Ekim 2016, Ankara
Proje-Yayın: Özge Işıkcı
Dizgi-Grafik Tasarım: Hilal Sultan Coşkun
Kapak Tasarımı: Gürsel AVCI
Baskı: Vadi Grup Ciltevi A.Ş.
İvedik Organize Sanayi 28. Cadde 2284 Sokak No:105
Yenimahalle/ANKARA
(0312 394 55 91)
Yayıncı Sertifika No: 14749
Matbaa Sertifika No: 26687
İletişim
Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARA
Yayınevi: 0312 430 67 50 - 430 67 51
Yayınevi Belgeç: 0312 435 44 60
Dağıtım: 0312 434 54 24 - 434 54 08
Dağıtım Belgeç: 0312 431 37 38
Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60
İnternet: www.pegem.net
E-ileti: pegem@pegem.net
ÖN SÖZ
Sevgili Öğretmen Adayları,
Elinizdeki bu kitap, Kamu Personeli Seçme Sınavı (KPSS) Sınıf Öğretmenliği Alan Bilgisi
Testi (Uygarlık Tarihi, Türk Kültür Tarihi, Genel Coğrafya, Türkiye Coğrafyası ve Jeopolitiği) kapsamındaki soruları çözmek için gerekli bilgi, beceri ve teknikleri edinme ve geliştirme
sürecinde siz değerli öğretmen adaylarımıza kılavuz olarak hazırlanmıştır.
Kitabın hazırlanış sürecinde, sınav kapsamındaki temel alanlarda kapsamlı alanyazın taraması yapılmış, bu kitabın gerek ÖABT’de gerekse gelecekteki meslek hayatınızda ihtiyacınızı
maksimum derecede karşılayacak bir başucu kitabı niteliğinde olması hedeflenmiştir. Detaylı, güncel ve anlaşılır bir dilde yazılan konu anlatımları, çıkmış sorular ve detaylı açıklamalarıyla desteklenmiş, her ünite içeriği ÖSYM formatına uygun, çözümlü test sorularıyla
pekiştirilmiştir.
Ayrıca konu anlatımlarında verilen bilgi ve çözüm tekniklerine ek olarak uyarı kutucuklarıyla önemli konulara dikkat çekilmiştir. Yoğun bir araştırma ve çalışma sürecinde hazırlanmış olan bu kitapla ilgili görüş ve önerilerinizi pegem@pegem.net adresini kullanarak
bizimle paylaşabilirsiniz. Geleceğimizi güvenle emanet ettiğimiz siz değerli öğretmenlerimizin hizmet öncesi ve hizmet içi eğitimlerine katkıda bulunabilmek ümidiyle...
Başarılar
SINIF ÖĞRETMENLİĞİ ÖABT İLE İLGİLİ ÖNEMLİ BİLGİLER
ÖABT SINIF ÖĞRETMENLİĞİ, 50 sorudan oluşmakta ve Sınıf Öğretmeni Adaylarının Alan Bilgisi (Temel Matematik,
Genel Biyoloji, Genel Fizik, Genel Kimya, Türk Dili, Cumhuruyet Dönemi Türk Edebiyatı, Çocuk Edebiyatı, Uygarlık
Tarihi, Türk Tarihi ve Kültürü, Genel Coğrafya, Türkiye Coğrafyası ve Jeopolitiği) ile Alan Eğitimi alanlarındaki bilgi ve
becerilerini ölçmeyi hedeflemektedir.
Öğretmenlik Alan Bilgisi Testinde çıkan sorular, Sınıf Öğretmenliği Lisans Programlarında verilen akademik disiplinlere
paralel olarak hazırlanmaktadır. Sınavdaki Alan-Soru dağılımı aşağıdaki tabloda belirtilmiştir.
Genel Yüzde
Alan Bilgisi Testi
Yaklaşık Yüzde
% 80
1 - 40
a) Temel Matematik
% 12
b) Genel Biyoloji
%6
c) Genel Fizik
%6
d) Genel Kimya
%6
e) Türk Dili
% 12
f) Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyat
%6
g) Çocuk Edebiyatı
%6
h) Uygarlık Tarihi
%6
i) Türk Tarihi ve Kültürü
%6
j) Genel Coğrafya
%6
k) Türkiye Coğrafyası ve Jeopolitiği
%8
Alan Eğitimi Testi
% 20
Soru Sayısı
41 - 50
Genel Kültür, Genel Yetenek ve Eğitim Bilimleri Sınavlarınıza ek olarak gireceğiniz Öğretmenlik Alan Bilgisi Testi ile ilgili
verilen bu bilgiler 2014 - 2015 - 2016 ÖABT Sınıf Öğretmenliği Sınavı çerçevesinde hazırlanmıştır. Sınav içeriğinde
yapılabilecek olası değişiklikleri ÖSYM'nin web sitesinden takip edebilirsiniz.
İÇİNDEKİLER
I. Abdülhamit Dönemi ................................ 34
TARİH
III. Selim Dönemleri ................................... 34
En Uzun Yüzyıl (1800 - 1922) ......................... 35
II. Mahmut Dönemi .................................... 36
1. BÖLÜM: TÜRK SİYASİ TARİHİ
Abdülmecit Dönemi ................................... 38
Abdülaziz Dönemi...................................... 41
Genel Türk Tarihi .................................................... 5
II. Abdülhamit Dönemi ............................... 41
İslamiyet Öncesi Türk Tarihi .............................. 5
II. Meşrutiyet Dönemi....................................... 45
İslamiyet’ten Önceki Türk Devletleri .................. 6
Türkiye Cumhuryeti Devleti Tarihi ......................... 52
Asya’da Kurulan Türk Devletleri ................. 6
I. Dünya Savaşı Sonunda Osmanlı Devleti .... 52
Avrupa’da Kurulan Türk Devletleri ............. 10
Millî Mücadelenin Hazırlık Dönemi .................. 53
Türk İslam Tarihi ............................................. 11
Samsun Raporu......................................... 54
Türklerin İslamiyet’i Kabul Etme Sebepleri .....11
Havza Genelgesi ....................................... 54
Türklerin İslam Dünyası'nda Olan Hizmetleri ....11
Amasya Genelgesi .................................... 54
İlk Türk İslam Devletleri ............................. 11
Erzurum Kongresi ...................................... 54
Anadolu'da Kurulan İlk Türk Devletleri ........... 14
Sivas Kongresi........................................... 55
I. Beylikler Dönemi..................................... 14
Amasya Görüşmesi ................................... 55
Türkiye Selçuklu Devleti ............................ 15
Misak-ı Millî'nin Kabul Edilmesi .....................56
II. Beylikler Dönemi.................................... 17
TBMM’nin Açılması.................................... 56
Anadolu’da Kurulan Diğer Devletler .......... 19
Sevr Antlaşması ........................................ 58
Moğol İstilası’ndan Sonra Kurulan Bazı Türk
Devletleri ......................................................... 20
Kurtuluş Savaşı Dönemi .................................. 58
Moğollar ..................................................... 20
Timur Devleti ............................................. 20
Timurlulardan Sonra Kurulan Hanlıklar ..... 21
Osmanlı devleti ..................................................... 25
Beylikten Devlete (1300-1453) ........................ 25
Dünya Gücü Osmanlı Devleti (1453-1600)...... 27
Fatih Sultan Mehmet Dönemi (1451-141) ....27
II. Bayezıt Dönemi (1481-1512)................. 28
Yavuz Sultan Selim Dönemi (1512-1520).. 29
Kanuni Sultan Süleyman Dönemi (1520-1566) ...29
II. Selim Dönemi (1566-1574).................... 31
III. Murat Dönemi (1574-1595) .................. 31
III. Mehmet Dönemi (1595-1603)............... 31
Arayış Yılları (XVII. Yüzyıl) .............................. 31
Osmanlı Devleti- Avusturya İlişkileri .......... 31
Osmanlı Devleti - İran İlişkilleri .................. 31
Doğu Cephesi ............................................ 58
Güney Cephesi .......................................... 58
Batı Cephesi .............................................. 59
Mudanya Ateşkesi Hükümleri .................... 61
Lozan Antlaşması ...................................... 61
Atatürk Dönemi Dış Politikası .......................... 63
1923-1932 Yılları Arasında Türk Dış Politikası .....63
1932-1938 Dönemi Dış Politikası .............. 65
Atatürk Dönemi İç Gelişmeler .......................... 66
Teşkilat-ı Esasiye’nin İlanı ......................... 66
Saltanatın Kaldırılması .............................. 66
II. TBMM’nin Açılması................................ 66
Ankara'nın Başkent Olması ....................... 66
Cumhuriyet’in İlan Edilmesi ....................... 67
1924 Anayasası’nın Kabul Edilmesi .......... 67
Halifeliğin Kaldırılması ............................... 67
Osmanlı - Lehistan İlişkileri........................ 32
Şeriye ve Evkaf Vekaleti’nin Kaldırılması
(3 Mart 1924) ............................................ 68
Osmanlı - Venedik İlişkileri ....................... 32
Ordunun Siyasetten Ayrılması .................. 68
Osmanlı - Rusya İlişkileri ........................... 32
Arayış Yıllarında Islahatlar......................... 32
Atatürk Dönemi Siyasi Partiler ve Çok Partili
Hayata Geçiş Çabaları ................................... 68
XVIII.Yüzyılda Değişim ve Diplomasi .............. 32
Cumhuriyet Halk Fırkası ........................... 68
III. Ahmet Dönemi ...................................... 33
Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası.............. 68
I. Mahmut Dönemi .................................... 33
Şeyh Sait İsyanı......................................... 69
III. Mustafa Dönemi ................................... 34
Mustafa Kemal Paşa’ya Suikast Girişimi ... 69
vi
Serbest Cumhuriyet Fırkası ...................... 69
Kara Kuvvetleri .......................................... 99
Menemen Olayı ......................................... 69
Deniz Kuvvetleri....................................... 101
Bursa Olayı ................................................ 69
Türklerde Sosyal Yapı ......................................... 102
Vagon Lits Olayı ........................................ 69
İslamiyet Öncesi Türk Devletlerinde Sosyal Yapı . 102
Razgrat Dolayı ........................................... 70
Türk-İslam Devletlerinde Sosyal Yapı............ 102
Dersim Olayları .......................................... 70
Osmanlı Devleti’nde Sosyal Yapı .................. 103
Hükûmet Değişikliği ...................................70
Türklerde Ekonomi ............................................. 105
Atatürk İlke ve İnkılapları ................................. 70
İslamiyet Öncesi Türk Devletlerinde Ekonomi ..105
İnkılabın Tanımı, Özellikleri ve Hedefleri ... 70
Türk-İslam Devletlerinde Ekonomi................ 105
Hukuk Alanında Yapılan İnkılaplar............. 70
Osmanlı Devleti’nde Ekonomi ...................... 108
Eğitim Alanında Yapılan İnkılaplar ............. 71
Türklerde Din ve İnanış ...................................... 114
Sosyal Yapı ve Sağlık Alanında Yapılan İnklaplar ..73
İslamiyet Öncesi Türklerinde Din ve İnanış .. 114
Ekonomi Alanında Yapılan İnkılaplar ......... 75
Türk-İslam Devletlerinde Din ve İnanış......... 115
Atatürkçülük ve Atatürk İlkeleri ........................ 76
Türklerde Dil, Edebiyat ve Yazı .......................... 115
Atatürk Sonrası Türkiye Siyaseti ..................... 78
İslamiyet Öncesi Türklerinde Dil Edebiyat ve Yazı 115
İsmet İnönü Dönemi ................................. 78
Türk-İslam Devletlerinde Dil, Edebiyat ve Yazı ..117
Adnan Menderes Dönemi .......................... 79
Osmanlı Devleti’nde Dil, Edebiyat ve Yazı ... 117
Yumuşama Dönemi’nde Türkiye .......................80
Türklerde Eğitim ve Bilim .................................... 119
Küreselleşme Dönemi’nde Türkiye ...................80
İslamiyet Öncesin Türk Devletlerinde Eğitim ve Bilim119
Çağdaş Türk Devletleri ve Toplulukları ............ 82
Türk-İslam Devletlerinde Eğitim ve Bilim ..... 119
Kafkasya .................................................... 82
Osmanlı Devleti’nde Eğitim ve Bilim ............. 121
Orta Asya (Batı Türkistan) ......................... 82
Türklerde Sanat .................................................. 126
Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti .................. 83
İslamiyet Öncesi Türk Devletlerinde Sanat... 126
Balkanlar.................................................... 83
Türk-İslam Devletlerinde Sanat .................... 127
Ukrayna ve Kırım Tatarları ......................... 83
Osmanlı Devleti’nde Sanat ........................... 131
Rusya Federasyonu’ndaki Türk Toplulukları . 83
Çözümlü Test ...................................................... 136
Çözümlü Test ........................................................ 84
Çözümler ............................................................ 139
Çözümler ............................................................... 87
3. BÖLÜM: UYGARLIK TARİHİ
2. BÖLÜM: TÜRK KÜLTÜR ve UYGARLIK TARİHİ
Uygarlığın Tanımı ................................................ 143
Türklerde Devlet Yönetimi ..................................... 91
Tarihin Tanımı ...................................................... 143
İslamiyet Öncesi Tüklerde Devlet Yönetimi ..... 91
Tarihe Yardımcı Sosyal Bilimler ........................... 143
Türk-İslam Devletlerinde Devlet Yönetimi ....... 92
Evren ve Dünya ................................................... 143
Osmanlılarda Devlet İdaresi ............................ 93
İnsan Yeryüzünde ................................................ 143
Merkez Yönetimi ....................................... 93
Uygarlık Tarihi ve Zaman Şeridi........................... 144
Hükûmdar ve Saray ................................... 93
İlkçağ Tarihi ve Uygarlıkları.................................. 145
Divan-ı Hümayun ....................................... 94
Asya Uygarlıkları ........................................... 145
Taşra Yönetimi ........................................... 95
Anadolu’da Kurulan Medeniyetler.................. 146
Türklerde Hukuk .................................................... 95
Mezopotamya Uygarlıkları ............................. 147
İslamiyet Öncesi Tüklerde Hukuk .................... 95
Mısır Uygarlığı ............................................... 149
Türk-İslam Devletlerinde Hukuk ...................... 96
Doğu Akdeniz Uygarlığı ................................. 150
Osmanlı Devleti’nde Hukuk ............................. 96
İran Uygarlığı ................................................. 150
Türklerde Ordu ...................................................... 97
Hint Uygarlığı ................................................. 151
İslamiyet Öncesi Türk Devlerinde Ordu ........... 97
Çin Uygarlığı .................................................. 151
Türk-İslam Devletlerinde Ordu......................... 97
Ege Uygarlıkları ............................................. 151
Osmanlı Devleti’nde Ordu .............................. 98
Orta Çağ Tarihi ve Uygarlığı ................................154
vii
Feodalite Sistemi ............................................154
Orta Çağ Avrupasında Sosyal Sınıflar ...........155
Orta Çağ’da Kilise ve Siyaset İlişkisi ..............155
Orta Çağ Siyasi Tarihi.....................................156
Orta Çağ İslam Tarihi ve Uygarlığı .......................157
İslamiyet Öncesi Dünya'nın Durumu ....... 157
İslamiyet Öncesi Arap Yarımadası'nın Durumu 157
İslamiyet’in Doğuşu, Yayılışı ve Hz. Muhammet Dönemi ............................................. 158
Dört Halife Dönemi .................................. 159
Emevi Devleti........................................... 160
Endülüs Emevi Devleti............................. 161
Ben-i Ahmer Devleti................................. 161
Abbasi Devleti.......................................... 161
İslam Kültür ve Uygarlığı ......................... 162
Yeniçağ ve Yakınçağ Uygarlığı ve Tarihi........ 164
Coğrafi Keşifler ........................................ 164
Rönesans Hareketleri .............................. 166
Avrupa’da Reform Hareketleri ................. 167
XVII. ve XVIII. yy.da Avrupa .................... 169
Otuz Yıl Savaşları ve Westphalia Barışı . 169
İspanya’da Veraset Savaşları ve Utrecht Barışı 169
1740-1748 Avusturya Veraset Savaşları 170
Rus Çarlığı’nın Kurulması ....................... 170
Yedi Yıl Savaşları ................................... 170
Amerika Birleşik Devletleri’nin Kurulması....170
Avrupa’da Bilimsel Gelişmeler ve
Aydınlanma Çağı ..................................... 170
SSCB Yönetimindeki Türk Topluluğunun
Durumu .................................................... 190
Basmacı Hareketi .................................... 191
Ortadoğu'da Manda Yönetimlerinin
Kurulması ................................................ 191
Uzak Doğu'da Yeni Güç Japonya ............ 191
1929 Dünya Ekonomi Krizi ...................... 192
Ekonomik Kriz Öncesi Dünya .................. 192
Ekonomik Krizin Ortaya Çıkışı (Kara Perşembe) .................................................... 192
İki Savaş Arası Dönemde Avrupa............ 192
Barışın Sürekliliğini Sağlama Çabaları ... 192
Avrupa’da Sosyal ve Ekonomik Hayat..... 193
Totaliter Rejimlerin Doğuşu...................... 193
Almanya’da Nazi İktidarı ......................... 193
İspanya’da Franco Dönemi...................... 194
İki Savaş Arası Dönemde Dünya............. 195
II. Dünya Savaşı ................................................. 196
Savaş Öncesinde Gelişmeler .................. 196
Japonya ................................................... 196
İtalya ........................................................ 196
Almanya................................................... 196
Savaş Yılı: 1939 ...................................... 198
Avrupa’da Savaş ..................................... 198
Almanya-Fransa Savaşı .......................... 199
Almanya-İngiltere Savaşı......................... 199
Almanya – Sovyet Rusya Savaşı ............ 199
Almanya’nın Balkanlardaki Yayılımı ........ 199
Yakınçağ’da Avrupa ................................. 173
İtalya’nın Yunanistan’a Saldırması .......... 199
İtalya’da Siyasi Birliğin Sağlanması ........ 175
Kuzey Afrika’da Savaş ............................ 200
Almanya’da Siyasi Birliğin Sağlanması .. 175
Asya ve Pasifik’te Savaş ........................ 200
Sanayi İnkılabı ......................................... 176
Savaş Öncesi ABD .................................. 200
Çarlık Rusyası’nın Yıkılışı ve Bolşevik İhtilali 177
Çözümlü Test ....................................................... 179
Pearl Harbour Baskını ve ABD’nin Savaşa
Girmesi .................................................... 200
Çözümler ............................................................. 184
Pasifik Savaşları ..................................... 200
Barışa Doğru .......................................... 200
Avrupa’da Savaşın Sona Ermesi ............. 200
4. BÖLÜM: ÇAĞDAŞ DÜNYA TARİHİ
I. Dünya Savaşı ................................................... 189
I. Dünya Savaşı’nın Sebepleri ................. 189
Ana Sebepler ........................................... 189
Ara Sebepler............................................ 189
Pasifik’te Savaşın Sona Ermesi............... 201
Iı. Dünya Savaşı’nda Toplanan
Konferanslar ...........................................201
Türkiye’nin II. Dünya Savaşı’na katılması
yönünde kararların alındığı konferanslar ....201
Savaşın Başlaması .................................. 189
Birleşmiş Milletlerin kurulması yönünde
kararların alındığı yerler .......................... 201
Paris Barış Konferansı............................. 189
Savaşın Etkileri ........................................ 201
I. Dünya Savaşı’ndan sonra imzalanan
barış antlaşmaları .................................... 189
Siyasi Sonuçları ....................................... 201
Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği
(SSCB), Orta Asya’daki Türk Devlet ve
Toplulukları ............................................. 190
Savaş Yıllarında Türkiye.......................... 203
İkinci Dünya Savaşı’nda Türk Dış Politikası 203
viii
Adana Konferansı (30 Ocak 1943) ......... 204
Irak-İran Savaşları (1980-1988)............... 220
Kahire Konferansı (4-6 Aralık 1943) ........ 204
Irak’taki Gelişmeler .................................. 220
II. Dünya Savaşı’nın Türkiye’ye Etkileri ... 204
İran’daki Gelişmeler ................................. 220
II. Dünya Savaşı Kronolojisi..................... 205
Savaş ve Sonuçları ................................. 220
Soğuk Savaş Dönemi .............................. 205
Yumuşama Dönemi Dünya ...................... 221
Doğu Bloku'nun Kuruluşu ....................... 205
Ekonomi................................................... 221
Doğu Bloku İçinde Gelişmeler ................. 206
Bilimsel Gelişmeler .................................. 221
Sovyet Modeline Göre Ekonomik ve Sosyal
Düzenin Kurulması .................................206
Kültürel Gelişmeler .................................. 222
Sosyalist Blok'ta Sarsıntılar ..................... 207
Batı Bloku’nun Kurulması ....................... 208
Truman Doktrini ....................................... 208
Marshall Planı ......................................... 208
Küreselleşen Dünya ............................... 222
SSCB’de Politika Değişiklikleri ve Nedenleri . 222
SSCB’nin Dağılması ............................... 223
SSCB’nin Dağılmasının Sonuçları .......... 224
NATO’nun Kuruluşu ................................. 208
SSCB’nin Dağılmasının Güçler Dengesi
Üzerindeki Etkisi ...................................... 224
Avrupa Konseyi’nin Kuruluşu .................. 209
Bağımsız Devletler Topluluğu .................. 226
Avrupa Ekonomik Topluluğu ................... 209
TİKA (Türk İşbirliği ve Kalkınma İdaresi
Başkanlığı) .............................................. 226
Paylaşılamayan Ortadoğu ...................... 209
İsrail’in Kuruluşu ..................................... 209
Eisenhower Doktrini................................. 210
Uzak Doğu’da Çatışma............................ 210
Doğu Bloku'ndan Sonra Avrupa’da Yeni
Arayışlar .................................................. 227
İki Almanya’dan Tek Devlete ................... 227
Çin Halk Cumhuriyeti’nin Kurulması ........ 210
Avrupa Ekonomik Topluluğu’ndan (AET)
Avrupa Birliğine ....................................... 227
Uzak Doğu’da Hâkimiyet Mücadeleleri .... 210
Maastrich Kriterleri................................... 227
Kore Savaşı ............................................. 210
Kopenhag Kriterleri .................................. 227
Tibet Sorunu ............................................ 211
Avrupa Birliği ve Dünya .......................... 227
SEATO’nun Kuruluşu (8 Eylül 1954) ....... 211
NATO’nun Avrupa’da Genişlemesi ......... 227
Asya ve Afrika’nın Kurtuluşu ................... 211
Yeni Oluşum Sürecinde Balkanlar............. 228
Güney Asya’daki Gelişmeler ................... 211
Arnavutluk’un Demokratikleşme Süreci ... 229
Afrika’daki Gelişmeler .............................. 212
Ortadoğu, Afganistan Ve Arap Baharı ........229
Soğuk Savaş Dönemi’nde Dünya ............ 213
Körfez Savaşları ...................................... 229
Yumuşama Dönemi ve Sonrası ............... 213
Uluslararası İlişkilerde Değişim Süreci .... 213
Filistin Sorunu ve Orta Doğu’da Barış
Görüşmeleri ............................................. 230
Yumuşama Dönemi Politikaları................ 214
Afganistan’daki Gelişmeler ...................... 230
Helsinki Konferansı (1 Ağustos 1975) ..... 214
Ortadoğu’da Su Sorunu .......................... 230
Yumuşama Dönemi Çatışmaları ve
Anlaşmazlıkları ....................................... 214
Arap Baharı ............................................. 231
Müslüman Kardeşler (İhvan-ı Müslimin) .. 231
Berlin Buhranı ......................................... 215
Vahhabilik ................................................ 231
Küba Bunalımı ......................................... 215
Dünyadaki Gelişmeler ............................. 231
Vietnam Savaşı ...................................... 215
Bilimsel ve Teknolojik Gelişmelerin Etkileri ... 231
Keşmir Meselesi ...................................... 216
Küreselleşme ve Etkileri .......................... 232
Afganistan’ın SSCB Tarafından İşgali...... 216
Barış İçinde Bir Arada Yaşama ............... 216
Bağlantısızlar .......................................... 216
Arap İsrail Savaşları ............................... 217
Camp David Antlaşmaları ........................ 218
İslâm Konferansı Örgütü.......................... 219
Uluslararası Politikada Petrolün Yeri ....... 219
Küresel Sorunlar ...................................... 233
Kaynaklar ........................................................... 235
ix
COĞRAFYA
21 Mart ve 23 Eylül Durumu (Ekinokslar) ......259
21 Haziran Durumu (Yaz Solstisi).................. 260
21 Aralık Durumu (Kış Solstisi)...................... 260
1. BÖLÜM: FİZİKİ COĞRAFYA
Gölge Boyu Grafiklerini Yorumlama .................... 261
Coğrafyanın Prensipleri (İlkeleri) ......................... 245
Harita Bilgisi (Kartografya)................................... 263
1. Dağılış İlkesi ............................................. 245
1. Silindirik Projeksiyon (Açı Koruyan)........... 264
2. İlgi ve Bağlılık İlkesi .................................. 245
2. Konik Projeksiyon ...................................... 264
3. Nedensellik İlkesi ...................................... 245
3. Düzlem Projeksiyon (Uzunluk Koruyan) .... 265
Coğrafyanın Bölümleri ......................................... 245
Harita Bilgisi İle İlgili Bazı Kavramlar ............. 265
A. Fiziki Coğrafya ................................................ 245
Haritada Ölçek Kavramı ................................ 265
1. Jeomorfoloji ............................................... 245
Ölçek ............................................................. 266
2. Klimatoloji .................................................. 245
Ölçeklerin Birbirine Çevrilmesi....................... 266
3. Hidrografya ................................................ 245
A. Kesir Ölçeğin Çizgi Ölçeğe Çevrilmesi 266
4. Bitki Coğrafyası ......................................... 245
B. Çizgi Ölçeğin Kesir Ölçeğe Çevrilmesi 266
5. Zoocoğrafya............................................... 246
Haritaların Ölçeklerinden Yararlanma............ 267
6. Toprak Coğrafyası ..................................... 246
1. Ölçekten Faydalanarak Uzunluk Hesaplamaları 267
7. Kartografya ................................................ 246
A) Gerçek Uzunluğun Hesaplanması ...... 267
B. Beşerî ve Ekonomik Coğrafya......................... 246
B) Haritadaki Uzunluğun Hesaplanması.. 267
1. Nüfus Coğrafyası ....................................... 246
C) Haritanın Ölçeğinin Hesaplanması .... 268
2. Yerleşme Coğrafyası ................................. 246
2. Ölçekten Faydalanarak Alan Hesaplamaları .... 268
3. Siyasi Coğrafya ......................................... 246
A) Gerçek Alanın Hesaplanması ............. 268
4. Kültürel Coğrafya ....................................... 246
B) Haritadaki Alanın Hesaplanması......... 269
5. Ekonomik Coğrafya ................................... 246
C) Harita Ölçeğinin Hesaplanması .......... 269
Doğal Unsurlar..................................................... 248
Eğim .............................................................. 269
Litosfer: .......................................................... 248
Harita Çeşitleri ............................................... 270
Atmosfer ........................................................ 248
Ölçeklerine Göre Haritalar ............................. 270
Biyosfer.......................................................... 248
1. Büyük Ölçekli Haritalar ........................ 270
Hidrosfer ........................................................ 248
2. Orta Ölçekli Haritalar ........................... 270
Coğrafyanın Tarihçesi ve Gelişimi ....................... 248
3. Küçük Ölçekli Haritalar ........................ 270
Dünya (Yer Yuvarlağı) ......................................... 251
Ölçeklerine Göre Haritaların Birbirleriyle
Karşılaştırılması ............................................. 271
Dünya'nın Şekli ve Sonuçları............................... 251
Dünya'nın Geoid Şeklinin Sonuçları .............. 251
Dünya'nın yüzeyinin küre olmasının sonuçları ..252
Dünya'nın Hareketleri .......................................... 253
Dünya'nın Kendi Ekseni Etrafındaki Hareketi
(Günlük Hareketi) ve Sonuçları ..................... 253
Dünya'nın Ekseni Etrafındaki Hareketinin
(Günlük Hareketin) Sonuçları ........................ 253
Dünya'nın Eksen Hareketinin (Günlük
Hareketin) Yönü............................................. 254
Dünya'nın Güneş Etrafındaki Hareketi (Yıllık
Hareketi) ve Sonuçları ......................................... 255
Eksen Eğikliği (Ekvator İle Yörünge Düzlemi
Arasındaki Açı) .................................................... 256
Eksen Eğikliğinin Sonuçları ........................... 256
Konularına Göre Haritalar.............................. 271
A. Genel Haritalar .................................... 271
B. Özel Haritalar ...................................... 271
1. Fiziki Haritalar ............................................ 271
2. Beşerî ve Ekonomik Haritalar .................... 272
3. İdari Haritalar ............................................. 272
Haritalarda Yeryüzü Şekillerinin ve Çeşitli Bilgilerin
Gösterilmesi......................................................... 272
1. Tarama Yöntemi ........................................ 272
2. Gölgelendirme Yöntemi ............................. 272
3. Kabartma Yöntemi ..................................... 273
4. Renklendirme Yöntemi .............................. 273
5. İzohips (Eş Yükselti Eğrileri) Yöntemi........274
İzohipslerden Yararlanarak Profil Çıkarma .... 277
Güneş Işınlarının Yıl İçinde Dik Düştüğü Enlemlerin
Değişmesi ............................................................ 258
Coğrafi Koordinat Sistemi .................................... 278
Eksen yörünge düzlemine dik olsaydı ........... 258
Matematik (Mutlak) Konum............................ 278
Dünya'nın Yıl İçinde Güneş'e Karşı Konumları.... 259
1. Paraleller ............................................. 278
x
2. Meridyenler .......................................... 279
a) Basınç Farkı (Basınç Gradyanı) .......... 302
3. Enlem .................................................. 280
b) Basınç Merkezleri Arasındaki Mesafe . 302
4. Boylam................................................. 281
c) Sürtünme ............................................. 302
Yerel Saat ............................................................ 281
d) Günlük Hareket (Koriyolis Kuvveti)...... 302
Güneş'in Gün İçindeki Konumu ..................... 282
Rüzgârın Yönü............................................... 302
Yerel Saat Hesaplamaları .............................. 282
Rüzgârın Yönünü Etkileyen Faktörler ........... 302
Uluslararası Saat (Saat Dilimleri) ........................ 283
a) Basınç Merkezlerinin Konumu............. 302
Ulusal Saat .................................................... 283
b) Yer şekilleri .......................................... 302
Tarih Değiştirme Çizgisi ................................. 284
c) Dünya'nın Günlük Hareketi.................. 303
Göreceli (Özel) Konum ........................................ 284
Rüzgârın Esme Sıklığı (Rüzgâr Frekansı) ..... 303
Çözümlü Test ....................................................... 285
Rüzgâr Çeşitleri ............................................. 304
Çözümler ............................................................. 287
A) Sürekli Rüzgârlar ...................................... 304
Klimatoloji - İklim Bilgisi ....................................... 289
1. Alizeler ................................................. 304
Atmosfer .............................................................. 290
2. Batı Rüzgârları..................................... 304
Atmosferin Katları ................................................ 292
3. Kutup Rüzgârları.................................. 305
a) Troposfer ................................................... 292
B) Mevsimlik Devirli Rüzgârlar....................... 305
b) Stratosfer ................................................... 292
Musonlar .................................................. 305
c) Şemosfer ................................................... 292
C) Yerel Rüzgârlar ......................................... 305
d) İyonosfer.................................................... 292
1. Meltemler ............................................. 305
e) Eksosfer .................................................... 292
2. Sıcak Yerel Rüzgârlar .......................... 307
İklim Elemanları ................................................... 292
Akdeniz Çevresinde Sıcak Yerel Rüzgârlar 307
Sıcaklık ................................................................ 292
3. Soğuk Yerel Rüzgârlar ......................... 307
Sıcaklığın Yeryüzüne Dağılışını Etkileyen Faktörler293
Akdeniz Çevresinde Soğuk Yerel Rüzgârlar.. 307
1. Güneş Işınlarının Yere Düşme Açısı ... 293
D) Tropikal Rüzgârlar (Tropikal Siklonlar)...... 308
2. Atmosferdeki Nem Oranı ..................... 294
Nemlilik Ve Yağış ................................................. 309
3. Yükselti ................................................ 295
Nem ve Yağışlar .................................................. 309
4. Kara ve Denizlerin Dağılışı .................. 295
1. Mutlak Nem (Salt Nemlilik) ........................ 309
5. Rüzgârlar ............................................. 295
2. Maksimum Nem - Doyma Noktası ............. 309
6. Okyanus Akıntıları ............................... 296
3. Bağıl Nem (Nispi Nem) .............................. 309
İzoterm Haritaları ........................................... 296
Yoğunlaşma ......................................................... 310
Dünya Yıllık İzoterm Haritası ......................... 297
Yoğunlaşma Şekilleri ..................................... 310
Dünya Ocak Ayı İzoterm Haritası .................. 298
Sis ve Bulut.................................................... 310
Dünya Temmuz Ayı İzoterm Haritası ............. 298
Bulut Şekilleri ................................................. 311
Basınç.................................................................. 299
A) Şekillerine Göre .................................. 311
Basıncın Yeryüzüne Dağılışını Etkileyen Faktörler .299
B) Yüksekliklerine Göre ........................... 311
1. Yerçekimi ............................................. 299
Yağışlar................................................................ 312
2. Yoğunluk .............................................. 299
1. Konveksiyonel (Yükselim) Yağışlar ........... 312
3. Yükselti ................................................ 299
2. Orografik (Yamaç) Yağışlar ....................... 312
4. Sıcaklık (Termik faktörler) .................... 299
3. Frontal (Cephesel) Yağışlar ....................... 312
5. Dinamik Nedenler (Günlük Hareket).... 300
Yağış Biçimleri ......................................... 312
Alçak Basınç (Siklon)..................................... 300
Çiy ........................................................... 313
Yüksek Basınç (Antisiklon) ............................ 300
Kırağı ....................................................... 313
Basınç Alanlarındaki Sapmalar ..................... 301
Kırç .......................................................... 313
İzobar Haritaları ............................................. 301
4. Yükselen Havanın Oluşturduğu Yağışlar.......313
Rüzgârlar ............................................................. 302
Yağmur .................................................... 313
Rüzgârın Hızı................................................. 302
Kar ........................................................... 313
Rüzgârın Hızını Etkileyen Faktörler ............... 302
Dolu ......................................................... 313
xi
Yağış Rejimi............................................. 313
3. Volkanizma .......................................... 335
Yeryüzünde Yağış Dağılışı....................... 314
4. Depremler ............................................ 336
Büyük İklim Tipleri ............................................... 315
Depremlerin Yeryüzüne Dağılışı .................... 336
Başlıca Büyük İklim Tipleri ............................. 315
B. Dış Kuvvetler ............................................. 337
Ekvatoral İklim ............................................... 315
Çözülme ........................................................ 337
Yazı Yağışlı Tropikal İklim (Subtropikal) ........ 316
1. Fiziksel (Mekanik) Çözülme................. 337
Savan İklimi ................................................... 316
Muson İklimi................................................... 316
Çöl İklimi ........................................................ 317
Akdeniz İklimi................................................. 317
Ilıman Okyanus İklimi .................................... 318
Sert Karasal İklim .......................................... 318
2. Kimyasal Çözünme.............................. 337
Akarsu Topografyası (Flüvyal Topografya) .......... 338
Akarsuların Oluşturduğu Aşındırma Şekilleri . 339
Vadi Çeşitleri.................................................. 339
Akarsuların Oluşturduğu Biriktirme Şekilleri .. 341
Kıyı Topografyası ................................................. 343
Dalga Aşındırma Şekilleri ............................. 344
Step İklimi (Ilıman Karasal İklim) ................... 319
Dalga Biriktirme Şekilleri................................ 344
Tundra İklimi .................................................. 320
1. Kumsallar................................................... 344
Kutup İklimi .................................................... 320
2. Kıyı Oku ve Kıyı Kordonu .......................... 344
Bitki (Vejetasyon) Topografyası ........................... 321
3. Birikim Düzlükleri ....................................... 345
Bitki Yetişme Koşulları ................................... 321
4. Lagün......................................................... 345
1. İklim ..................................................... 322
5. Tombolo ..................................................... 345
2. Yer şekilleri .......................................... 322
6. Resifler ...................................................... 345
3. Toprak (Edafik) .................................... 322
Kıyı Tipleri ...................................................... 345
4. Biyotik (Canlı) ...................................... 322
Karst Topografyası............................................... 348
Başlıca Bitki Toplulukları ................................ 323
Karstik Aşındırma Şekilleri................................... 348
1. Ağaç Formasyonu................................ 323
2. Çalı Formasyonu ................................. 323
3. Ot Formasyonu .................................... 323
Çözümlü Test ....................................................... 325
Çözümler ............................................................. 327
Jeomorfoloji (Yer şekilleri) ................................... 328
Dünya'nın İç Yapısı .............................................. 328
1. Lapya ......................................................... 348
2. Dolin (Kokurdan - Koyak - Tava)................ 349
3. Uvala ......................................................... 349
4. Polye.......................................................... 349
5. Obruk ......................................................... 349
6. Düden (Su yutan- Su batan) ...................... 349
7. Mağara ...................................................... 349
8. Doğal Tünel ve Köprüler ............................ 350
Yeryuvarlağının Yapısı ................................... 328
9. Kör ve Kuru Vadiler.................................... 350
1. Yerkabuğu (Litosfer) ............................ 328
Karstik Biriktirme Şekilleri .................................... 350
2. Manto (Magma) ................................... 328
1. Traverten ................................................... 350
3. Çekirdek .............................................. 329
2. Sarkıt, Dikit ve Sütun ................................. 350
Levha Hareketleri .......................................... 329
Kurak Ve Yarı Kurak Bölgeler Topografyası ........ 351
Kıtaların Kayması .......................................... 329
Kurak ve Yarı Kurak Bölgede Aşındırma Şekilleri 351
Jeolojik Zamanlar .......................................... 330
1. Mantarkaya (Şahit Tepeler) ....................... 351
Yer Kabuğunun Malzemesi Taşlar ................. 331
2. Tafoni ......................................................... 351
A. Katılaşım Kayaçları (Püskürük) ........... 331
3. Yardanglar ................................................. 352
B. Tortul Kayaçlar (Sediment) .................. 331
Kurak ve Yarı Kurak Bölgelerde Biriktirme Şekilleri... 352
C. Metamorfik (Başkalaşım) Kayaçlar ..... 331
Tor Topografyası ............................................ 332
Karst Topografyası......................................... 333
Peri Bacaları .................................................. 333
Yer şekillerinin Oluşumu ...................................... 333
Yer şekillerinin Oluşum Süreçleri ve
Yer şekillerini Oluşturan Kuvvetler ................. 333
A. İç Kuvvetler ............................................... 333
1. Orojenik Hareketler (Dağ Oluşumu) .... 334
2. Epirojenik Hareketler (Kıta Oluşumu) .. 334
1. Kumullar (Kum Yığınları) ........................... 352
2. Lös ............................................................. 352
Buzul Topografyası (Glasiyal) .............................. 352
Buzullar................................................................ 352
Başlıca Buzul Tipleri ............................................ 353
Buzul Aşındırma Şekilleri..................................... 354
1. Sirkler (Buz Yalağı) .................................... 354
2. Buzul Vadileri (Tekne Vadi) ........................ 354
3. Fiyord......................................................... 354
4. Hörgüç Kayalar .......................................... 354
xii
Buzul Biriktirme Şekilleri ...................................... 354
1. Moren .......................................................354
2. Sandur Ovası.............................................355
3. Drumlinler .................................................. 355
Yeryüzünde Ana Yer şekilleri ............................... 355
2. BÖLÜM: BEŞERÎ VE EKONOMİK COĞRAFYA
Nüfus Coğrafyası ................................................. 383
Nüfusun Sıçrama Dönemleri ......................... 383
Nüfus Artışı .................................................... 383
Dağlar ............................................................ 355
Dünyada Nüfusun Dağılışı ve Bu Dağılışı
Etkileyen Faktörler ......................................... 384
Ovalar ............................................................ 356
1. Doğal Faktörler .................................... 384
Platolar .......................................................... 357
2. Beşerî ve Ekonomik Faktörler ............. 384
Denizler ve Okyanuslar ................................. 358
Nüfus Politikaları.................................................. 386
A. Dalgalar ............................................... 359
Nüfusun Yapısı .................................................... 387
B. Akıntılar ............................................... 359
Nüfusun Yaş ve Cinsiyet Piramitleri .............. 388
C. Gelgit (Med - Cezir) ............................360
Nüfusun Cinsiyete Göre Dağılımı .................. 390
Kanallar ve Boğazlar ..................................... 361
Nüfusun Eğitim Durumu ................................ 391
Kanallar ve Boğazlar Tablosu ........................ 364
Çalışan Nüfusun Ekonomik Faaliyet Kollarına Dağılımı .............................................. 391
2. Akarsular ......................................................... 365
Akarsu Rejimi (Akım Düzeni)......................... 366
Akarsu Rejimleri ............................................ 366
3. Göller ............................................................... 367
A. Doğal Göller .............................................. 367
B. Yapay Göller (Barajlar) .............................. 367
Su Özelliklerine Göre Göller .................... 368
4. Yer Altı Suları ve Kaynaklar ............................. 368
A. Artezyen Kaynaklar ................................... 368
B. Karstik Kaynaklar (Voklüz) ........................ 369
C. Fay Kaynakları .......................................... 369
D. Yamaç (Vadi) Kaynakları ........................... 369
E. Gayzer Kaynaklar...................................... 369
F. Kaplıcalar ve Ilıcalar .................................. 370
Sulardan Faydalanma ............................. 370
A) Deniz ve Okyanuslardan Yararlanma ....... 370
B) Akarsulardan Yararlanma ......................... 370
C) Göllerden Yararlanma ............................... 370
D) Yer Altı Sularından Yararlanma................. 370
Kırsal - Kentsel Nüfus .............................. 392
Nüfus Yoğunluğu Kavramları ......................... 392
1. Aritmetik Nüfus Yoğunluğu .................. 392
2. Tarımsal Nüfus Yoğunluğu ................... 393
3. Fizyolojik Nüfus Yoğunluğu ................. 393
Göçler .................................................................. 393
Dünyada Geniş Çaplı Göçlere Örnekler .............. 393
Göçlerin Nedenleri ............................................... 395
Göçlerin Sonuçları ............................................... 395
Gidilen Yere Göre Göçler .................................... 396
Kalma Süresine Göre Göçler............................... 396
Beyin Göçü .......................................................... 396
Beyin Göçü Veren Ülkeler ............................. 396
Beyin Göçü Alan Ülkeler................................ 396
Yerleşme Coğrafyası ........................................... 397
Yerleşmeyi Etkileyen Faktörler ...................... 397
Yerleşme Çeşitleri .......................................... 397
Kır Yerleşmeleri ............................................. 397
Kent Yerleşmeleri .......................................... 397
Hidroelektrik Potansiyel ........................... 370
Yerleşme Dokuları ......................................... 398
Toprak Coğrafyası ............................................... 371
Konut Tipleri .................................................. 399
Toprağın Özellikleri ve Toprağın Oluşumunu
Etkileyen Faktörler ............................................... 372
Yapı Malzemesine Göre Evler ....................... 399
Toprak Türleri....................................................... 373
1. Zonal (Yerli Kaya Toprakları) ..................... 373
2. Azonal (Taşınmış Topraklar) ...................... 374
3. İntrazonal ................................................... 374
Heyelan ............................................................... 374
Heyelana Neden Olan Faktörler .......................... 375
Erozyon ............................................................... 375
Çözümlü Test ....................................................... 377
Çözümler ............................................................. 379
Çözümlü Test ................................................. 400
Çözümler ....................................................... 402
Ekonomik Coğrafya ............................................. 404
Gelişmiş Ülkeler............................................. 404
Gelişmemiş Ülkeler........................................ 404
Ekonomik Faaliyet Türleri .................................... 405
Tarım Faaliyetleri ................................................. 406
Mümbit Hilal (Bereketli Topraklar)........................ 406
Tarımı etkileyen doğal faktörler............................ 406
Tarımı etkileyen beşerî faktörler .......................... 406
Tarımsal Yöntemler ve Tipler ............................... 407
Tahıl Tarımı .......................................................... 408
xiii
Endüstri Bitkileri ................................................... 408
Değişmeyen Unsurlara Göre Türkiye ............ 429
Meyveler .............................................................. 408
Değişen Unsurlara Göre Türkiye ................... 429
Hayvancılık .......................................................... 409
Medeniyetlerin Çıkış Noktasi Türkiye .................. 430
Büyükbaş Hayvancılık ......................................... 409
Dünyadaki Çatışma Bölgeleri ve Türkiye............. 430
Küçükbaş Hayvancılık ......................................... 409
Orta Asya....................................................... 431
Su Ürünleri........................................................... 409
Afrika ............................................................. 431
Ormanlar ve Ormanlardan Faydalanma .............. 410
Pakt - Birlikler ve Türkiye ..................................... 431
Madenler.............................................................. 411
Birleşmiş Milletler (BM) .................................. 432
Enerji Kaynakları ................................................. 412
Avrupa Birliği (AB) ......................................... 432
Ulaşım ................................................................. 412
Kara Yolu ............................................................. 412
Demir Yolu ........................................................... 412
Deniz Yolu ........................................................... 412
Hava Yolu ............................................................ 413
Turizm .................................................................. 413
A. Doğal Turistik Kaynaklar ................................. 413
B. Beşerî Turistik Kaynaklar ................................ 415
1. Tarih Öncesi Yerleşmeler ........................... 415
2. Tarihî Yerleşmeler ...................................... 415
3. Konaklama Tesisleri................................... 415
Sanayi.................................................................. 416
Sanayinin Gelişimi ............................................... 416
a. Ev İmalatı................................................... 416
b. Atölye İmalatı ............................................. 416
c. Modern Sanayi (Fabrika Sanayisi)............. 416
Sanayide Yer Seçimi ........................................... 416
a. Ham madde ............................................... 417
b. Enerji ......................................................... 417
c. Sermaye .................................................... 417
d. İşgücü ........................................................ 417
e. Ulaşım ....................................................... 417
Karadeniz Ekonomik İşbirliği Teşkilatı (KEİ) .. 432
Arap Birliği (Arap Ligi).................................... 432
G7 Ülkeleri ..................................................... 432
Gelişmekte Olan 8 Ülke (D8) ......................... 433
Petrol İhraç Eden Ülkeler Örgütü (OPEC) ..... 433
İslam İş Birliği Örgütü (İİÖ) ............................ 433
Türkiye'nin Dünya Üzerindeki Coğrafi Konumu ve
Avantajları............................................................ 433
Türkiye'nin Sınırları.............................................. 434
Türkiye'nin Jeolojik Özellikleri.............................. 436
Jeolojik Zamanlarda Türkiye................................ 436
Birinci Jeolojik Zaman (Paleozoik)................. 436
İkinci Jeolojik Zaman (Mesozoik)................... 436
Üçüncü Jeolojik Zaman (Tersiyer) ................. 436
Dördüncü Jeolojik Zaman (Kuaterner)........... 436
Türkiye'de Arazilerin Yaşları .......................... 437
Türkiye'de Orojenik Hareketler ............................ 438
Türkiye'de Epirojenik Hareketler ......................... 438
Türkiye'de Volkanizma......................................... 439
Oluşumlarına ve Bulunduğu Yere Göre Dağlar .. 440
Türkiye'de Depremler .......................................... 441
f. Pazar .......................................................... 417
I. Dereceden Deprem Alanları ....................... 441
Ticaret .................................................................. 418
Türkiye'de Yeryüzü Şekillerinin Genel Özellikleri. 442
Çözümlü Test ....................................................... 419
Türkiye'nin Bazı Ovaları ve Platoları ................... 443
Çözümler ............................................................. 421
Türkiye'nin Ovaları............................................... 444
Bulundukları Yere Yani Yükseltilerine Göre Ovalar ... 444
3. BÖLÜM: TÜRKYE'NİN JEOPOLİTİĞİ ve
TÜRKİYE COĞRAFYASI
Türkiye'nin Coğrafi Konumu ................................ 425
Türkiye'nin Matematik (Mutlak) Konumu Ve
Sonuçları ............................................................. 425
A. Kıyı Ovaları ............................................... 444
B. İç Ovalar .................................................... 444
Türkiye'nin Platoları ............................................. 445
Türkiye'de Çözülme ............................................. 445
1. Fiziksel (Mekanik) Çözülme....................... 445
Türkiye'nin Özel Konumu ve Sonuçları ............... 426
2. Kimyasal Çözünme.................................... 445
Özel Tarihlerde Türkiye........................................ 427
Türkiye'de Başlıca Toprak Tipleri ......................... 446
Türkiye'de Ortak Saat Kavramı ........................... 428
1. Zonal Topraklar .......................................... 446
Türkiye'nin Jeopolitik Konumu ............................. 429
2. İntrazonal Topraklar ................................... 447
Değişen Unsurlar ........................................... 429
3. Azonal Topraklar ........................................ 447
Değişmeyen Unsurlar .................................... 429
Türkiye'de Topraklardan Yararlanma ................... 448
Zaman ........................................................... 429
xiv
1. Tarım, Hayvancılık ve Ormancılık Alanında.... 448
2. Sarkıt, Dikit ve Sütun ................................. 461
2. Sanayide Ham madde Olarak ................... 448
Türkiye'de Heyelan .............................................. 448
Türkiye'de Dalgaların ve Akıntıların Oluşturduğu
Şekiller ................................................................. 461
Türkiye'de Erozyon .............................................. 448
Türkiye'de Dalga Aşındırma Şekilleri................... 461
Türkiye'de Erozyonu Artıran Faktörler ........... 448
Türkiye'de Rüzgâr Erozyonunun Etkili Olduğu
Alanlar ........................................................... 449
Falez (Yalıyar) ............................................... 461
Türkiye'de Dalga Biriktirme Şekilleri .................... 462
Türkiye'de Kıyı Tipleri .......................................... 463
Türkiye Akarsuları................................................ 450
1. Boyuna Kıyılar ........................................... 463
Türkiye Akarsularının Genel Özellikleri ............... 450
2. Enine Kıyılar .............................................. 463
Türkiye'deki Akarsu Havzaları ............................. 450
3. Ria Tipi Kıyılar .......................................... 463
Türkiye'deki Başlıca Akarsular ............................ 451
4. Dalmaçya Tipi Kıyılar ................................. 463
Türkiye Akarsularının Rejimleri............................ 451
5. Limanlı Kıyılar .......................................... 464
A. Yağmur Suları ile Beslenen Akarsular....... 451
Türkiye'de Göller ................................................. 464
B. Kar ve Buz Suları ile Beslenen Akarsular . 451
A. Doğal Göller .............................................. 465
C. Kaynak Suları ile Beslenen Akarsular ....... 452
1. Yerli Kaya Gölleri ................................. 465
D. Gölden Çıkan Akarsular (Göl Ayağı)......... 452
2. Set Gölleri ............................................ 465
E. Karma Rejimli Akarsular............................ 452
B. Yapay (Baraj) Göller .................................. 466
Türkiye'de Akarsu Aşındırma ve Biriktirme Şekilleri.. 452
Türkiye'nin İklimini Etkileyen Faktörler ve Türkiye'de
İklim Elemanları ................................................... 467
Türkiye'de Akarsuların Oluşturduğu Aşındırma
Şekilleri .......................................................... 452
Matematik Konumun İklime Etkisi........................ 467
Vadi Çeşitleri.................................................. 452
Özel Konumun İklime Etkisi ................................. 467
Türkiye'de Akarsuların Oluşturduğu Biriktirme
Şekilleri ................................................................ 454
a. Etrafındaki Denizlerin Etkisi ....................... 467
Türkiye'de Rüzgârların Oluşturduğu Şekiller ....... 455
Türkiye'de Buzulların Oluşturduğu Şekiller.......... 456
Türkiye'de Buzul Aşındırma Şekilleri ................... 456
1. Sirkler (Buz Yalağı) .................................... 456
b. Yükselti ...................................................... 467
c. Dağların Uzanışı ........................................ 467
d. Etrafındaki Basınç Merkezlerinin Etkisi ..... 467
e. Bakı ........................................................... 467
Türkiye'de Sıcaklık .............................................. 468
2. Buzul Vadiler (Tekne Vadiler) ..................... 456
Türkiye'nin Yıllık Ortalama Sıcaklık Haritası........ 468
Türkiye'de Buzul Biriktirme Şekilleri .................... 456
Türkiye Ocak Ayı İndirgenmiş İzoterm Haritası ... 468
Moren ............................................................ 456
Türkiye Temmuz Ayı İndirgenmiş İzoterm Haritası ..469
Türkiye'nin Yeraltı Suları Ve Kaynakları............... 457
Türkiye Yıllık Sıcaklık Farkı Haritası .................... 469
Türkiye'nin Kaynakları ......................................... 457
Türkiye'yi Etkileyen Basınç Merkezleri ....................... 469
1. Artezyen Kaynaklar ................................... 457
Türkiye'yi Etkileyen Rüzgârlar ............................. 470
2. Karstik Kaynaklar (Voklüz)......................... 457
Türkiye'de Nem ve Yağış ..................................... 471
3. Fay Kaynakları........................................... 457
Oluşumuna Göre Yağış Çeşitleri ......................... 471
4. Yamaç Kaynakları...................................... 458
Türkiye'de Yağışın Fazla Olduğu Yerler ........ 471
Türkiye'nin Kaplıca Ve Ilıcaları ............................ 458
Türkiye'de Yağışın Az Olduğu Yerler ............. 471
Türkiye'de Karstik Şekiller ................................... 458
Türkiye'de İklim Tipleri ......................................... 472
Türkiye'de Karstik Arazilerin Dağılışı ................... 459
Karadeniz İklimi ................................................... 472
Türkiye'de Karstik Aşındırma Şekilleri ................. 459
Akdeniz İklimi....................................................... 473
1. Lapya ......................................................... 459
Karasal İklim ....................................................... 473
3. Uvala ......................................................... 460
Sert Karasal İklim .................................... 473
4. Polye.......................................................... 460
Step İklimi ................................................ 474
5. Obruk ......................................................... 460
Türkiye'nin Bitki Örtüsü........................................ 474
6. Düden (Su yutan - Su batan) ..................... 460
1. Ormanlar.................................................... 474
7. Mağara ...................................................... 460
2. Maki ........................................................... 475
Türkiye'de Karstik Biriktirme Şekilleri .................. 461
3. Bozkır ........................................................ 476
1. Traverten ................................................... 461
4. Yüksek Dağ Çayırları................................. 476
xv
Türkiye'de Nüfus ve Yerleşme ............................. 478
A. Coğrafi Konum .......................................... 504
Türkiye'de Nüfus Sayımları ................................ 478
B. Yer Şekilleri ............................................... 504
Nüfus Artışı ve Sonuçları .................................... 478
C. İklim........................................................... 504
Türkiye'de Nüfusun Dağılışını Etkileyen Faktörler .... 481
D. Nüfus Yerleşme ......................................... 505
1. Doğal Faktörler .......................................... 481
Türkiye'de Arazi Kullanımı ................................... 505
2. Beşerî ve Ekonomik Faktörler ...................481
Türkiye'de Yer Şekillerinin Arazi Kullanımına Etkileri... 505
Türkiye'de Nüfusun Seyrek Olduğu Yerler........... 481
Türkiye'de Topraklardan Yararlanma ................... 506
Türkiye'de Nüfusun Sık Olduğu Yerler ................ 482
Türkiye'de Tarım (Ziraat) ..................................... 507
Türkiye'de Nüfus Yoğunlukları ............................ 482
Türkiye'de Tarımı Etkileyen Doğal Faktörler ........ 507
1. Aritmetik Nüfus Yoğunluğu ....................... 482
2. Tarımsal Nüfus Yoğunluğu ......................... 483
3. Fizyolojik Nüfus Yoğunluğu ...................... 483
Türkiye Nüfusunun Özellikleri (Nüfusun Yapısı) .. 484
1. Türkiye'de Nüfusun Yaş Gruplarına Göre
Dağılımı ..................................................... 484
A. İklim ........................................................... 507
B. Yer Şekilleri ............................................... 508
Türkiye'de Tarımı Etkileyen Beşerî Faktörler ....... 508
1. Sulama ...................................................... 508
2. Tarımda Makine Kullanımı ......................... 508
2. Türkiye'de Nüfusun Cinsiyete Göre Dağılımı . 486
3. Gübreleme ................................................. 509
3. Türkiye'de Çalışan Nüfusun Ekonomik
Faaliyet Kollarına Dağılımı ............................ 486
4. Tohum Islahı .............................................. 509
4. Türkiye'de Nüfusun Eğitim Durumu ........... 486
5. Türkiye'de Kırsal - Kentsel Nüfus ............. 487
Türkiye'de Nüfus Politikaları ............................... 488
Gelecekte Türkiye Nüfusu .................................. 489
5. Toprak ve Bakımı ....................................... 509
6. Zirai mücadele (İlaçlama) ......................... 509
8. Pazarlama ................................................. 509
Bitkisel Üretim...................................................... 509
Türkiye'de Göçler ................................................ 489
Tahıllar ........................................................... 509
1. Türkiye'de Nedenlerine Göre Göçler ......... 489
1. Buğday ................................................ 510
2. Türkiye'de Mekânlara Göre Göçler............ 490
2. Arpa ..................................................... 510
İç Göçler .................................................. 490
3. Mısır..................................................... 510
Dış Göçler................................................ 491
4. Çeltik (Pirinç) ....................................... 511
1. Dış Ülkelerden Türkiye'ye Olan Göçler ...491
Baklagiller ...................................................... 511
2. Türkiye'den Dış Ülkelere Olan Göçler .....491
Sanayi Bitkileri ............................................... 512
3. Türkiye'de Zamana Göre Göçler ............... 491
1.Tütün .................................................... 512
Sürekli Göçler .......................................... 491
Mevsimlik Göçler ..................................... 491
Türkiye'de Yerleşme ............................................ 492
Yerleşmenin Tarihçesi ......................................... 492
Türkiye'de Yerleşmeyi Etkileyen Faktörler ........... 494
Türkiye'de Yerleşme Şekilleri .............................. 494
Yerleşmelerin Sınıflandırılması ............................ 494
2. Pamuk ................................................. 512
3. Şeker Pancarı ...................................... 512
4. Keten - Kenevir .................................... 513
5. Çay ...................................................... 513
6. Haşhaş ................................................ 513
7. Anason ................................................ 513
A. Köy Altı Yerleşmeleri ................................. 496
8. Gül ....................................................... 513
Yerleşme Dokularına Göre Köyler ........... 498
Yağ Bitkileri .................................................... 513
Toplu Yerleşmeler .................................... 498
1. Ayçiçeği ............................................... 513
Dağınık Yerleşmeler ................................ 499
2. Zeytin ................................................... 514
B. Kent Yerleşmeleri ..................................... 499
3. Soya Fasulyesi .................................... 514
1. Nüfuslarına Göre Kentler ..................... 500
Yem Bitkileri ................................................... 514
2. Fonksiyonlarına Göre Kentler .............. 500
Meyvecilik ...................................................... 514
Türkiye'de Kentlerin Gelişmeleri ve Sorunları...501
Türkiye'de Mesken Tipleri .............................. 502
1. Ahşap Meskenler ................................. 502
2. Toprak (Kerpiç) Meskenler................... 502
3. Taş Meskenler ..................................... 502
Türkiye'nin Ekonomik Coğrafyası ........................ 504
Türkiye'nin Ekonomisini Etkileyen Faktörler ........ 504
1. Fındık................................................... 514
2. Turunçgil ............................................. 515
3. İncir ...................................................... 515
4. Üzüm ................................................... 515
5. Muz ...................................................... 516
6. Antep Fıstığı ........................................ 516
xvi
Sebzecilik ...................................................... 516
Sanayide Planlı Devre ......................................... 530
Seracılık......................................................... 516
Sanayi Kolları ...................................................... 531
Turfandacılık .................................................. 516
Besin Sanayii ................................................. 531
Türkiye'de Hayvancılık ........................................ 516
Türkiye'de Ulaşım ................................................ 534
Hayvancılığı Etkileyen Faktörler .......................... 517
Türkiye'de Hayvan Varlığı ve Coğrafi Dağılışı ..... 517
Türkiye'de Ulaşımı Etkileyen Doğal Ve Beşerî
Faktörler .............................................................. 534
1. Küçükbaş Hayvancılık ............................... 517
Doğal Faktörler .............................................. 534
Koyun ...................................................... 517
Beşerî ve Ekonomik Faktörler ....................... 534
Kıl Keçisi .................................................. 517
Türkiye'de Ticaret ................................................ 537
Tiftik Keçisi .............................................. 518
İç Ticaret .............................................................. 537
2. Büyükbaş Hayvancılık ............................... 518
Dış Ticaret ........................................................... 538
3. Kümes Hayvancılığı................................... 519
Transit Ticaret ...................................................... 539
4. İpek Böcekçiliği .......................................... 519
Serbest Ticaret Bölgeleri ..................................... 539
5. Arıcılık........................................................ 519
Ülkemizde Serbest Ticaret Bölgeleri .................. 540
6. Su Ürünleri................................................. 519
Türkiye'de Boru Hatları ........................................ 540
Türkiye'de Ormancılık .......................................... 520
Türkiye İçinde Boru Hatları .................................. 541
Ormanlardan Yararlanma Ve Orman Ürünleri ..... 520
Türkiye'de Kültür ve Turizm ................................. 542
Ormancılığın Türkiye Ekonomisindeki Yeri Ve Önemi ...520
Türkiye'de Turizmi Etkileyen Faktörler ................ 542
Türkiye'de Madenler ............................................ 521
Doğal Faktörler .............................................. 542
Madenciliğin Türkiye Ekonomisindeki Yeri Ve Önemi ...524
Beşerî Faktörler ............................................. 542
Türkiye'de Enerji .................................................. 524
Türkiye'nin Turistik Değerleri ............................... 543
Türkiye'de Enerji Kaynakları ................................ 526
A. Doğal Güzellikler ....................................... 543
Taş Kömürü ................................................... 526
B. Tarihî Değerler........................................... 544
Linyit .............................................................. 526
Türkiye'de Hizmet Sektörü .................................. 545
Petrol ............................................................. 527
İstatistiki Bölge Birimleri Sınıflandırması (İBBS) ... 546
Doğalgaz ....................................................... 527
Bölgesel Kalkınma Projeleri................................. 548
Su Gücü (Hidroelektrik Enerji) ....................... 527
Zonguldak - Bartın - Karabük (ZBK) Projesi ........ 549
Rüzgâr Gücü ................................................. 527
Doğu Karadeniz Projesi (DOKAP) ....................... 549
Türkiye'deki Rüzgâr Santralleri............................ 527
Yeşilırmak Havzası Gelişim Projesi ..................... 549
Güneş Enerjisi ............................................... 528
Jeotermal Enerji............................................. 528
Nükleer Enerji (Radyoaktif mineraller) ........... 528
Türkiye'de Sanayi ................................................ 528
1. Sermaye .................................................... 529
2. Ham madde ............................................... 529
3. Enerji ......................................................... 529
4. İşgücü ........................................................ 529
5. Pazarlama ................................................. 529
6. Ulaşım ....................................................... 529
Sanayinin Türkiye Ekonomisindeki Yeri Ve Önemi ... 529
Türkiye'de Sanayinin Gelişimi ............................. 529
Doğu Anadolu Projesi (DAP) ............................... 549
Güneydoğu Anadolu Projesi (GAP) ..................... 550
Çözümlü Test ....................................................... 551
Çözümler ............................................................. 557
TARİH
1. BÖLÜM
TÜRK SİYASİ TARİHİ
5
Sevgili arkadaşlar:
Türklerin Anayurdu
ÖSYM tarafından yapılan alan bilgisi
sınavı kapsamında (ÖABT) 6 tane tarih sorusu bulunmaktadır. Bu soruların üç tanesi “Türk Tarihi ve Kültürü”,
diğer üç tanesi ise “Uygarlık Tarihi”
konularındandır. “Türk Tarihi ve Kültürü” dersi KPSS içeriğinden de yabancı olmadığınız konulardır. Kitabımızın
bu bölümünde konunun ana eksenini
akademik kitap desteğiyle derinleştireceğiz. Olabildiğince az sözle çok şey
anlatmaya çalışacağız.
Altay Dağları ve etrafı Türklerin ilk anayurdudur. Anayurdun doğusunda Kingan Dağları; batısında Hazar Denizi;
kuzeyinde Sibirya stepleri, Altay Dağları, Baykal Gölü,
güneyinde ise Himalaya, Hindikuş, Karanlık Dağları bulunur.
Çok değerli arkadaşlar, zaman zaman;
"Tarihin konusu bu kadar uç noktalara
varıyor mu? Biz sınıf öğretmenleri için
soruları bu kadar kasarlar mı?" şeklinde düşüncelere kapılacaksınız. Sizi
anlıyor, siteminizi ve rahatsızlığınızı
da paylaşıyoruz. Lakin tarih sorularının içerik olarak ne kadar derinliklere
inebileceğini hepimize 2014 - 2015 2016 KPSS ve ÖABT sınavları göstermiştir. Gün sitem etme günü değildir,
gün canla başla hedefe varmak için
çalışma günüdür. Pegem Ailesi olarak
üzerimizdeki büyük yükün, sorumluluğun farkındayız. Bu bilinç içerisinde
sizlerin ideallerinizi, ideal haline getirdik ve sizlere mahcup olmamak için
eksiksiz bir kitap oluşturmak için çaba
harcadık. ÖABT için hazırladığımız bu
kitabın KPSS Tarih konularınız için de
tamamlayıcı olacağını biliyor çalışmalarınızda başarılar diliyoruz.
GENEL TÜRK TARİHİ
İSLAMİYET ÖNCESİ TÜRK TARİHİ
Türklerin Adı
“Türk” adı etnik bir isim olmayıp siyasi bir ad olarak kullanılmıştır. Türk kelimesi, “Olgunluk çağı” (Kaşgarlı
Mahmut), “Töre sahibi” (Ziya Gökalp), “Güç, kuvvet,
kudret” (Nemeth), “Kanunla düzenlenmiş halk” (W.
Barthold), “Miğfer” (Çin kaynakları), “Türemek, çoğalmak” (Arminius Wambery), “devlete bağlı halk” (G. Doerfer (Dorfer) anlamlarında da kullanılmıştır.
Türk kelimesinin yer aldığı Türklere ait ilk belge ise Orhun Anıtları'dır. Orhun kelimesinden "Türük" şeklinde
söz edilmiştir. Bizans kaynaklarında, Orta Asya için
“Türkiye” ifadesi kullanılmıştır. Türk kelimesi Göktürkler
ile siyasi bir kimlik kazanmıştır.
Türklerin ilk anayurdunda kurulan uygarlıklar: Anav,
Afanasyevo, Kelteminar, Andronova, Karasuk, Tagar
şeklindedir.
•
Anav (MÖ 4500-1000) Orta Asya’nın en eski kültürüdür.
•
Minusinsk Bölgesi’nde ortaya çıkan Afanasyevo
(MÖ 3000 - 1700), Türklerin en eski kültürüdür. Burada görülen brakisefal savaşçı beyaz ırk Türklerin ilk
prototipi olarak kabul edilir.
•
Tagar (MÖ 700-100) Orta Asya uygarlık merkezlerinden en yeni ve gelişmiş olanıdır.
Göçler, Sebepleri ve Sonuçları
Göçebe ve savaşçı Proto-Türkler MÖ 1700’den itibaren
çevresine egemen olmaya başlamıştır. Atı evcilleştiren,
tekerlekli araba yapan Türkler çevresel faktörlerin de etkisiyle göçebe hayat yaşamışlardır. Türklerin göç etme
sebepleri şunlardır:
•
İklim şartları ve coğrafi koşullar
•
Boylar arası mücadele
•
Dış baskı
•
Bağımsız yaşama isteği
•
Hayvancılık yapılması ve salgın hastalıklar
•
Otlakların yetersizliği
•
Cihan hâkimiyeti anlayışı
•
Nüfus artışı
•
Göç eden boyların birbirini etkilemesi
Göçebe hayatın sonuçları şunlardır:
•
Türklerin farklı coğrafyalara gitmesi dil alanında farklı lehçelerin ortaya çıkmasına sebep olmuştur.
•
Devlet, boylar federasyonu şeklinde örgütlenmiştir.
•
Toplumsal dayanışma artmıştır.
•
Toprak mülkiyeti anlayışı gelişmemiştir. Feodal sistem oluşmamıştır. Sermayeden kaynaklı sosyal sınıflaşma oluşmamıştır.
•
Yerleşik yaşam özellikleri gelişmemiştir.
•
Hayvancılığa dayalı ürünler ihraç edilmiştir, tarıma
dayalı ürünler ise ithal edilmiştir.
•
Cezalar ölüm gibi katı ya da kısa süreli olmuştur.
•
Savaşçı özellikler gelişmiştir.
•
Yazılı kültürün gelişimi (matbaa) gecikmiştir.
6
•
Dinî inançta, doğacı anlayış etkili olmuştur.
•
Kültürel etkileşim artmıştır.
•
Türk tarihini bir bütünlük hâlinde incelemek de zorlaşmıştır.
•
Göçebe hayat ve istilalar Türk kültüründen günümüze kalan eserlerin de azalmasına sebep olmuştur.
•
Duvar sanatı, mimari kültür gelişmemiştir. Dokumacılık ve çadır sanatı ise gelişmiştir. Sanat eserleri
taşınabilir nitelikte yapılmıştır.
Türk göçlerinin, İran yaylası üzerinden
Mezopotamya’ya kadar erişmesi muhtemeldir. Sümerlerin dil ailesi “Sami” ya da “HintAri” değil Türkçenin de dahil olduğu “bitişken”
gruptadır.
İSLAMİYET'TEN ÖNCEKİ TÜRK DEVLETLERİ
Türk Devletleri
Avrupa
Akademik
Bakış
Asya
1. Avrupa Hunları
1. Asya Hunları
2. Avarlar
2. Göktürkler
3. Bulgarlar
3. Kutluklar (II. Göktürk)
4. Macarlar
4. Uygurlar
5. Kıpçaklar
5. Kırgızlar
6. Oğuzlar
6. Hazarlar
7. Peçenekler
7. Türgeşler
8. Akhunlar
9. Sabarlar
İskitler (Sakalar)
10. Kimekler
İskitler, yoğunlukla Kırım çevresinde yaşamışlardır. Kimmerler, Asurlular, Urartular, Medler ve Perslerle mücadele etmişlerdir.
11. Tabgaçlar
•
Bilinen en önemli hükümdarı Alp Er Tunga’dır. Ölümü üzerine “Alp Er Tunga Sagusu” söylenmiştir.
12. Başkurtlar
Asya’da Kurulan Türk Devletleri
Asya Hunları
•
Firdevsî, İran-Turan savaşlarını anlattığı Şehname
adlı eserinde Alp Er Tunga’dan Efrasiyab adıyla söz
etmiştir.
•
Alp Er Tunga ve Şu İskit destanlarındandır.
Moğolistan, Orhun-Selenga nehirleri ile Ötüken dolaylarında hâkimiyet kurmuşlardır. Asya Hun Devleti hakkındaki ilk yazılı belge MÖ 318 yılında Çin ile yapılan
Kuzey Şansi Antlaşması’dır.
•
“Tomris” adında bir kadın hükümdarları vardır.
•
•
Atlı-göçebe bir kavim olan İskitler, keçeden kubbeli
çadır araba yapmışlardır.
•
At hayvanının savaş aracı olarak kullanılmasını sağlayan "Üzengi" yi bulmuşlardır. Böylelikle at üzerinde
ayağa kalkma ve ok atışı yapma imkânı da bulmuşlardır.
Hunlar, tarihin bilinen ilk Türk devletidir. Bilinen
ilk hükümdarı Teoman’dır. Teoman; Tunguz, Yüeçi ve Çin’e yaptığı seferlerde başarılı olmuştur.
Teoman’dan itibaren Çin ile yapılan mücadelelerin
temelinde İpek Yolu ticaretine hâkim olma arzusu
vardır. Çin, Teoman zamanında Hun akınlarını durdurmak için Çin Seddi'ni inşa etmiştir.
•
Teoman’ın oğlu Mete Han, rehin olarak bırakıldığı
Yüeçilerden kurtularak, babasına karşı isyan ederek
“Tanhu” (yüce, ulu) unvanıyla hükümdar olmuştur.
Mete Han (MÖ 209-174), Moğollara, Tunguzlulara ve
Yüeçilere karşı üstünlük sağlamış Çin’i Pai-teng’te
mağlup etmiştir. Mete Han, Türklere millet olma bilinci kazandırmıştır.
•
Yoğurt, çökelek yapar, kımız (kısrak sütünden yapılan bir çeşit içecek) içerlerdi. Uzun etekli ceket ve
pantolon giymişlerdir. Uzun konçlu ayakkabılar giyerken başlarına da sivri börkler takmışlardır. Altın
ve gümüşten at koşum takımları ile kemer tokaları
yapmışlardır.
•
Gök Tanrı ve Şamanizm inançları yaygındı. Ölümden sonra yaşama inanmışlardır. Ölülerini “kurgan”
denilen mezara eşyalarıyla gömmüşlerdir. Ölülerini
mumyalamışlardır.
Mete Han, Çin’i mağlup etmesine rağmen
Çin’e yerleşmemiş, bu ülkeyi vergiye bağlamakla yetinmiştir. Bunun sebebi Çin içerisinde Türk kültürünün yok olmasından duyduğu
endişedir.
•
Akademik
Bakış
Mete Han’dan sonra başa Ki-ok (MÖ 174-160)
geçmiştir. Bu dönemde Çin prensesleri ile siyasal
amaçlı evlilikler yapılmıştır. Çin, evlilikler yoluyla
Hun ülkesine casuslar sokak hanedan ailesinde ikilikler, entrikalar çıkartmıştır. Bu dönemde Türkler, Çin
kültürüne özendirilmiş; kültürel açıdan asimile edilmek istenmiştir.
7
•
Kun-çin zamanında (MÖ 160-126), Çin’in Orta Asya
siyaseti değişmiştir. Çinli Çang-hien’in hazırladığı rapor neticesinde Çin, ordusunu Türk usulüne
göre eğitmeye başlamıştır. Çin, Türklere karşı üstünlük sağlamıştır.
•
Ho-han-yeh zamanında (MÖ 58-31) ülke ikiye ayrılmıştır. Çin himayesinde bulunan Ho-han-yeh’e başkaldıran Çi-çi; Vu-sun, Ogur, Kırgız ve Ting-Ling kavimlerini kendisine bağlamıştır. Çi-çi Kağan: “Boyun
eğmeyeceğiz. Zira öteden beri Hunlar kuvveti takdir
eder, tabi olmayı hakir görürler. Savaşçı özelliklerimiz
sayesinde adı yabancıları titreten bir ulus olduk. Zira
bilirler ki savaşta muhariplerimizin kaderi ölümdür.
Biz ölsek de kahramanlığımızın şöhreti kalacak, çocuklarımız ve torunlarımız diğer kavimlerin efendisi
olacaklardır.” sözleriyle bağımsızlığın önemini ortaya
koymuştur. Buna rağmen Doğu ve Batı Hunları Çin’in
egemenliği altına girmekten kurtulamamıştır.
•
Yu Tanhu (MÖ 18-46) zamanında Hunlar tekrar bağımsızlığına kavuşsa da Hun hakanı Punu zamanında Hunlar Kuzey - Güney şeklinde ikiye ayrılmıştır
(MÖ 48). Ancak Kuzey Hunları Siyenpilerin, Güney
Hunları ise Çin egemenliği altına girmiştir.
Avrupa Hunları
Asya’da Çin hâkimiyetini reddeden Hun kavimleri batıya
göç ederek Balamir öncülüğünde Avrupa Hun Devleti’ni
kurmuşlardır. Hunlar ilk olarak Got Devleti’ni mağlup etmiştir (374). Gotlar Vizigotlar üzerinde, Vizigotlar ise
Alanlar üzerinde baskı kurarak batıya doğru bir göç dalgasının yaşanmasına sebep olmuştur. Kavimler Göçü
(375) olarak adlandırılan bu olayın sonuçları şunlardır:
•
Avrupa Hun Devleti kuruldu.
•
Roma İmparatorluğu doğu ve batı olmak üzere ikiye
ayrıldı. Batı Roma İmparatorluğu 476’da yıkıldı.
•
Avrupa’da feodalite (derebeylik) sistemi oluştu.
•
Avrupa’nın siyasal birlikteliği bozulmuş, kral otoriteleri zayıflamıştır.
•
Avrupa’da Hristiyanlık yayıldı. Kilisenin etkisi arttı. Skolastik felsefe, Avrupa’nın düşünce hayatında
egemen oldu.
•
Avrupa’nın etnik yapısı değişti. İngiltere, Fransa, Almanya ve İspanya gibi devletlerin temeli atıldı.
•
İlk Çağ sona erdi. Orta Çağ başladı.
•
Avrupa’da ekonomik, siyasi ve sosyal açıdan karışıklık başladı.
Hunlar, Roma İmparatorluğu’nun ikiye ayrılmasıyla beraber Trakya ve Kafkaslar üzerinden tekrar saldırıya geçmiştir. Hunlar Anadolu’da Kayseri ve Ankara dolaylarına
kadar ilerlemişlerdir.
Avrupa Hun hükümdarı Uldız zamanında “Zayıfa karşı güçlüyü desteklemek” şeklinde özetlenecek bir dış
politikayı uygulanmıştır. Hunlar bu dönemde Bizans’a
baskı uygularken Batı Roma İmparatorluğu ile dostluk
ilişkileri kurmuşlardır. Uldız; “Güneşin battığı her yeri
zapt edebilirim” sözleriyle dünya hâkimiyeti politikasını
uygulayabilecek güçte olduğunu ifade etmiştir. Bu dönemde Türkler ilk kez Anadolu'ya girmiştir.
Hükümdar Karaton zamanında varlık gösteremeyen Avrupa Hunları Rua zamanında Batı Roma ile Bizans’a
karşı ittifak yapmış Bizans’ı vergiye bağlamıştır.
Rua’dan sonra başa Atilla geçmiştir.
Avrupa Hun Devleti en güçlü dönemini Atilla Dönemi’nde
yaşamıştır. Atilla (434-453), ülkeyi kardeşi Bleda ile birlikte yönetmiştir. Bu dönemde Bizans Devleti’ni baskı altında tutarak Bizans hükümdarı Theodosius ile Margus
Barışı’nı (434) yapmıştır. Bu anlaşmaya göre;
•
Bizans ele geçirdiği esirleri iade edecektir.
•
Bizans ödediği vergiyi 350 altın libreden 700 altın
libreye artıracaktır.
•
Ticari ilişkiler serbestçe devam edecektir.
•
Bizans’a sığınan Hun kaçakları kabul edilmeyecek, iade edilecektir.
•
Romalı mülteciler ve esirler için Hunlara fidye ödenecektir.
•
Anlaşma sürekli olacak, taraflar anlaşma koşullarına
uygun davranacaktır.
Bizans, anlaşma hükümlerine uymayarak Hun kaçaklarını
himaye etmiş, Akatir İsyanı’nı desteklemiştir. Hunların siyasi ve iktisadi çıkarlarının zedelenmesi üzerine Atilla, I.
Balkan Seferi'ne (441) çıkarak Belgrad ve Niş üzerinden
Trakya’ya ulaşmıştır. Batı Roma Devleti Başkomutanı
Aetius’un verdiği güvence ile Bizans hükümdarı Theodosius ile anlaşma yapılmıştır. Lakin Bizans verdiği sözleri
tutmamış, bu durum II. Balkan Seferi’ne sebep olmuştur
(447). Sefer sonucunda Anatolios Barışı yapılmıştır. Bu
anlaşma ile Bizans’ın ödediği vergi 3 kat artırılmıştır.

Atilla, Avrupa’da saldığı korku ve dehşet sebebiyle “Tanrı’nın Kamçısı" ya
da “Cesur Kavimlerin Efendisi” sıfatlarıyla tanınmıştır.

Attila’nın Germenler ile yaptığı mücadeleler Nibelungen Destanı’nda
anlatılmıştır. Nibelungen Destanı’nda
Attila’dan “Etzel” adıyla söz edilmiştir.

Avrupa Hunlarında hükümdarlık Atilla
Dönemi'nden itibaren babadan oğula
geçmeye başlamıştır.

Atilla zamanında Avrupa Hunları ve Bizans arasındaki sorunların çözümünde
Bizans adına Priskos, Avrupa Hunları
adına ise Edekon görev almıştır.
Akademik
Bakış
Batı Roma İmparatoru III. Valentinianus’un kızkardeşi Honoria, Attila’ya nişanlanmak için yüzük göndermiş, Attila bunun karşılığında çeyiz olarak Batı Roma
İmparatorluğu’nun Honoria’nın payına düşen yarısını istemiştir. III. Valentinianus’un red cevabı üzerine Attila Galya Seferi’ne çıkmıştır (451). Aetıyus ve Atilla arasında
meydana gelen savaşın galibi kesin olarak belli değildir. İki
taraf da önemli kayıplar vermiştir. Atilla daha sonra İtalya
üzerine bir sefer daha düzenlemiştir (452). İtalya seferi’nde
8
Roma kuşatılmış, üstünlük sağlanmış ise de Atilla, Papa I.
Leo’nun isteği üzerine Roma’yı bağışlamıştır.
Atilla’dan sonra başa İlek, Dengizik ve İrnek geçmiştir. Atilla sonrasında Avrupa Hun Devleti yıkılış sürecine
girmiştir.
I. Göktürk Devleti (552-630)
Göktürk, “göke mensup, ilahi Türk” anlamlarına gelir.
Göktürkler, Bumin Kağan tarafından Juan Juanlara
(Avar) karşı yapılan isyanla kurulmuştur. Devletin kurucu soyu “Aşina” (Kurt) kabilesidir. Devletin merkezi
“Ötüken”dir. Türkler, Ötüken'e "Toprak Ana" adını vermiştir.
•
Bumin Kağan ülkeyi kardeşi İstemi Yabgu ile beraber yönetmiştir. İstemi Yabgu ülkenin batısını özerk
bir şekilde idare etmiştir.
•
Ko-lo Kağan’ın bir yıllık idaresinden sonra başa Mukan Kağan geçmiştir. Mukan Kağan zamanı ülkenin en parlak dönemidir (553-572). Mukan Kağan;
Kitanlar, Kırgızlar, Avarlar ve Çin ile mücadele
etmiştir. Çin’i baskı altında tutarak İstemi’nin batıdaki politikalarını kolaylaştırmıştır. Göktürkler, İpek
Yolu’na hâkim olmak için Sasanilerle birleşerek
Akhunlara son vermişlerdir (557). Göktürkler, daha
sonra Sasanilere karşı Bizans ile ittifak yapmıştır.
Göktürkler, Orta Asya’dan Bizans’a ilk kez resmî elçi
gönderen devlet olmuştur. Bizans ise Göktürklere
Zemarkhos’u elçi olarak göndermiştir.
•
•
•
Mukan Kağan’ın ölümünün ardından başa önce Tapo Kağan sonra ise İşbara Kağan geçmiştir. Çin,
İşbara Kağan’dan Türk töresinden vazgeçmesini
istemişse de İşbara Kağan bunu reddetmiştir. Çinli
diplomat Çang-Şeng’in tahrikleri sonucunda Göktürk Devleti ikiye ayrılmıştır (582).
Doğu Göktürk Hakanları arasında Tulon, Kimin, Şipi,
Çulo ve Kieli bulunur. Çin’in izlediği “Böl ve yönet”
politikalarına Kieli’nin tecrübesizliği de eklenince
ülkede güven ortamı zedelenmiştir. Doğu Göktürkler
Çin’in egemenliği altına girmiştir (630).
İstemi’nin oğlu Tardu öncülüğünde kurulan Batı Göktürk Devleti İran ve Çin sınırlarında hâkim olmak için
çalışmıştır. Çin tarafından kışkırtılan Töles, Karluk,
Onok gibi Türk boylarının ayaklanmasıyla zayıflayan
Batı Göktürkler Çin’in egemenliği altına girmiştir (659).
Çin egemenliğinde bulunan Türkler; Kürşat,
Tu-çi gibi kişilerin öncülüğünde çeşitli isyanlar çıkarmıştır. Kürşad İsyanı; Kürşad’ın otuz
dokuz arkadaşıyla Çin sarayını ele geçirmek
istemesiyle başlamış ancak başarısızlıkla
sonuçlanmıştır. Kürşad, başarısız olsa da
Türklerde bağımsızlık düşüncesinin simge
ismi olmuştur.
II. Göktürk Devleti (680-745)
İkinci Göktürk Devleti, Kutluk Kağan tarafından kurulmuştur. Kutluk Kağan’a “İlteriş” unvanı verilmiştir. Kutluk Kağan bir yandan Çin, Ki-tan ve Oğuzlara akınlarda
bulunurken diğer yandan ülkeyi teşkilatlandırmıştır.
İlteriş’ten sonra başa Kapgan Kağan geçmiştir. Kapgan
Kağan; Çin’i baskı altına alarak burada bulunan Türkleri
ülkesinde toplamaya, Türk kavimlerini bir bayrak altında toplamaya çalışmıştır. Kapgan Kağan’ın Türk boylarına karşı barış dili yerine şiddet dili kullanması kendisine
karşı Türk boylarında tepkinin oluşmasına sebep olmuştur. Çin ile anlaşan Bayırku Türk boyu Kapgan Kağan’ı
pusuya düşürerek öldürmüştür (716). Kapgan Kağan’ın
büyük oğlu olan İnel Kağan'ın devlet yönetimindeki beceriksizliğinden dolayı "İnel Kağan İhtilali" yaşanmıştır.
Kapgan Kağan’dan sonra ülkedeki siyasi istikrar Bilge
Kağan tarafından sağlanmıştır (716-734). Bilge Kağan
ülkeyi kardeşi Kültigin ile beraber idare etmiştir. Kendilerine Vezir Tonyukuk da yardımcı olmuştur. Bu dönemde
Türk boylarına iyi davranılarak Çin ve Kitanlar üzerine
akınlar yapılmıştır. Bilge Kağan’dan sonra ülkede siyasal
istikrar bozulmuştur.
Bilge Kağan, şehirlerin surlarla çevrilmesini,
Budizm ve Taoizm’in tanıtılmasını kurultaya
önermiş ancak bu öneriler kurultayca reddedilmiştir.
Dikkat
Orta Asya’da Türk birliğinin sağlanması sırasında baskı
altına alınan Türk boylarından Uygur, Basmil ve Karluk Türk boyları Göktürklere karşı ayaklanmışlardır. Bu
ayaklanma sonrasında devlet yıkılmış yerine Uygur devleti kurulmuştur.
Kutluk Devleti’nin Önemli Özellikleri
•
Türk adıyla tarihte kurulan ilk devlettir.
•
Orta Asya’da kurulan İkinci Türk Devleti’dir.
•
Parayı kullanan ilk Türk Devleti’dir.
•
Türk tarihi ve edebiyatına ait ilk yazılı eser olan “Orhun Anıtları”nı dikmişlerdir. Bunlar Tonyukuk, Bilge Kağan ve Kültigin adına dikilmiştir.
•
Bozkurt ve Ergenekon Destanları Göktürklere aittir.
•
Orhon harfleriyle, Türklere ait ilk millî alfabeyi
oluşturmuşlardır. Bu alfabeyi okuyan kişi Wilhem
Thomsen’dir.
Akademik
Bakış
Ben
Kimim?
(Tonyukuk)
•
Göktürklerin Bismarc'ı olarak tanımlanırım.
•
İlk Türk tarih yazarı olarak da bilinirim.
Adıma diktirdiğim Orhun Anıtı'nı ben
yazdım.
•
II. Göktürk Devleti'nde Kapgan Kağan
ve Bilge Kağan dönemlerinde vezirlik
yaptım. Dönemin siyasetinde etkili oldum. - Orhun anıtlarından bir tanesi
benim adıma dikilmiştir.
9
Uygur Devleti (744-840)
Dokuz oğuz boyunun kendilerine katılmasıyla beraber
“On-Uygur” olarak da adlandırılan bu devletin kurucusu
Kutluk Bilge Kağan’dır. Devletin başkenti “Ötüken”dir.
Daha sonra ülke güvenliğini sağlamak için başkent
Ötüken'den Karakurum'a taşınmıştır.
Uygur hükümdarı Moyen-Çur, Talas Savaşı sırasında
çıkan isyanları bastırmak için Çin’e yardım etmiş, karşılığında Çin hükümdarının kızıyla evlenmiştir. Bu dönemde Uygurlara bağlı Karluk, Yağma, Çiğil, Tuhsi boyları
İslamiyet’i kabul etmiştir.
Bögü Kağan zamanında et yemeyi yasaklayan, barışçı
ve tapınaklı bir din olan “Mani Dinî” resmî din olarak kabul edilmiştir. Mani dininin kabulünün sonuçları şunlardır:
•
Tarımsal faaliyetler gelişmiştir.
•
Yerleşik hayata geçilmiş, köy ve şehir kültürü gelişmiştir.
•
Savaşçı özellikler zayıflamıştır.
•
İbadethaneler inşa edilmiştir.
Baga Tarkan zamanında isyan eden Kırgızlar Ho-sa zamanında Uygurlara son vermişlerdir. Dağılan Uygur topluluklarından bir kısmı Kansu bölgesine, diğer kısmı ise
Doğu Türkistan’da Turfan bölgesine yerleşmiştir. Her
iki Uygur koluna da Moğollar son vermiştir. Kansu bölgesindeki Uygurlar “Sarı Uygurlar” adıyla yaşamlarını
sürdürmektedirler.
•
Barışçı bir toplumdur. Ticaret hayatı gelişmiştir. Ücretli bir orduya sahiptirler.
•
Adalet ve hoşgörüye önem vermişlerdir. Kurdukları
mahkemelerde farklı dinlere mensup kişilere temsilci bulundurma hakkı vermişlerdir. Kurdukları şehirlerde cami, kilise, havra gibi farklı ibadethaneler yan
yana bulunmuştur.
•
Sasanilere karşı Bizans ile ittifak yapmışlardır.
•
965 yılında Kiyef (Kiev) Rus Knezliği tarafından yıkılmıştır.
•
Slav toplumlarını yönetim olarak etkilemiştir. Rus ve
Macar Devletleri'nin kuruluşuna zemin hazırlamıştır.
Rus beyleri bazen kağan unvanını kullanmışlardır.
Kırgızlar (840-1207)
Uygurları yıkarak kurulmuşlardır. Moğol egemenliğinde yaşayan ilk Türk kavmidir. Ötüken bölgesini, Moğol
istilasından koruyamamışlardır.
•
Manas Destanı’na sahiptirler.
•
Yenisey Yazıtları, Kırgızlardan kalmıştır.
•
Moğolların Türkleşmesinde de etkili olmuşlardır.
Türgişler (659-766)
Issık Gölü civarında Baga Tarkan tarafından kurulmuşlardır. Başkent Balasagun’dur. Doğu Göktürklere karşı
Çin ve Kırgızlar ile ittifak yapmıştır.
•
Türk tarihinde kendi adına para bastıran ilk hükümdar
Baga Tarkan’dır. Parada Çin ve Arap etkisi görülür.
Uygurların Diğer Özellikleri
•
Uygurlar yerleşik mimariye örnek eserler vermişlerdir.
•
Yerleşik hayata geçmişler, ticaretle uğraşmışlardır.
•
Moğol yaşantısını etkileyerek onların Türkleşmesini sağlamışlardır.
•
•
Çinlilerden kâğıdı ve matbaayı öğrenmişler ve kullanmışlardır.
Emevîlere, karşı Sulu Kağan öncülüğünde mücadele ederek İslamiyet’in yayılmasını “Haristan Savaşı”
ile durdurmuşlardır.
•
Türgişlere Karluklar son vermiştir.
•
Kütüphaneler kurmuşlardır.
•
Soğdlardan aldıkları alfabeyi geliştirerek 18 harften
oluşan Uygur alfabesini kullanmışlardır.
•
Türeyiş ve Göç Destanları Uygurlara aittir.
•
Çiçek ve göz hastalıkları için tedavi geliştirmişlerdir.
İnsan vücudunda "Kırık" tedavisi uygulamışlardır.
•
Hükümdarlarının “Ay tengri” unvanını kullanmışlardır.
•
Planlı ve örgün eğitim faaliyetlerini başlatmışlardır.
•
Anadolu Beyliklerinden, Eretnaoğullarının Uygur
asıllı olduğu düşünülmektedir.
Hazar Devleti (630-1006)
Kafkaslarda ve Karadeniz’in kuzeyinde yaşamışlardır.
Museviliği benimseyen ilk ve tek Türk devletidir. Bizans,
Emevî, Abbasi ve Ruslarla mücadele etmişlerdir.
•
Hz. Osman Dönemi’nde İslamiyet’in kuzeye yayılmasını “Belencer Savaşı”yla engellemişlerdir.
Akhunlar (Eftalitler)
Uar ve Hun adlı iki Türk kabilesi tarafından kurulmuştur. 457’de Heftal adlı Türk ailenin yönetimine girmişlerdir. Akhunlar, Sasanilerin iç işlerine karışarak Firuz’u
tahta çıkarmışlardır. Mazdek İsyanı’nın bastırılmasında bu ülkeye yardım etmişlerdir. Ülke sınırlarını Kuzey
Hindistan’da genişleterek Gupta Devleti’ni dağıtmışlardır. Göktürkler, Sasanilerle ittifak yaparak Akhunlara
son vermiştir (557).
Tabgaçlar (356-556)
Tabgaç, “ulu, muhterem” anlamlarına gelir. Tabgaçların başkenti, “Tai”dir. En ünlü hükümdarı Tai-wu’dur.
Avar, Hsia ve Çin’e karşı üstünlük sağlayan Tabgaçlar
“Budizm” inancını benimsemişler millî benliklerini kaybederek Çin egemenliği altına girmişlerdir.
Sabarlar
Kuzey Kafkasya ve Batı Sibirya’da kurulmuştur.
Bizans’a karşı Balak Han zamanında üstünlük sağla-
10
yarak Ankara ve Konya dolaylarını ele geçirmişlerdir.
Avarlara mağlup olmuşlar bir süre sonra da Göktürklerin egemenliği altına girmişlerdir.
•
Buğarık isimli bir kadın hükümdarları vardır.
•
Hazar Devleti’nin temelini oluşturmuşlardır.
•
Günümüz “Sibirya” coğrafyasına isimlerini vermişlerdir.
Avrupa’da Kurulan Türk Devletleri
•
Codex Cumanicus adında bir Kıpçak sözlüğü oluşturmuşlardır.
•
Moğollar ile yaptıkları Kalka Muharebesi’ni kaybetmişlerdir.
•
Kırım bölgesinde Moğolların (Altınorda) Türkleşmesinde etkili olmuşlardır.
•
Romenleri, kültürel olarak etkilemişlerdir.
•
Eyyubi ordusunda askerlik yapmışlardır. Memluk Devleti’nin ve Hindistan’da bulunan Delhi Türk
Sultanlığı’nın kurucu unsuru olmuşlardır.
Avarlar (558-805)
Sabarlara ve Bizans’a karşı üstünlük sağlamışlardır.
•
En parlak dönemlerini Bayan Han zamanında yaşamışlardır. Avarlar, Bayan Han zamanında Sasaniler
ile ittifak yaparak İstanbul’u iki kez kuşatmıştır
(619-626).
•
Slavları devlet teşkilatı konusunda etkilemişler, onların millî bilinç kazanmalarına katkı sağlamışlardır.
•
Avarlar, üzengiyi Avrupa'ya taşımıştır.
•
Macarlar (896-1526)
Fin-Ogur soyundan gelen bu toplum Arpad önderliğinde
Macaristan’da bir devlet kurmuştur.
•
X.yy.da Hristiyanlığın Katolik mezhebini benimsemişlerdir.
•
Doğu Roma İmparatorluğu’nun etkisi altında kalmışlardır.
Bizans’ı vergiye bağlamışlardır. Romanya ve
Macaristan’ı almışlardır.
•
Macarlar, Slavların birleşmesine engel olmuş ve
yine Slavların Cermenleşmesini önlemişlerdir.
•
Avrupa’yı kültürel olarak etkilemişlerdir. Avarlar
millî kimliklerini yitirerek Hristiyanlaşmışlardır.
•
Osmanlı Devleti ile yaptıkları Mohaç Savaşı’nı kaybederek Osmanlıların egemenliğine girmişlerdir.
•
Frank İmparatoru Şarlman 805 yılında kesin olarak
bu devlete son vermiştir.
•
Macarlar, Hristiyanlığı benimsemişlerse de 19. yy. da
Türk kültürüne ilgi duymuşlardır. Dünya’da ilk Türkoloji Enstitüsü 1870’de Budapeşte’de kurulmuştur.
•
Rasony, Nemeth, Vambery gibi Macar tarihçiler
Türk kültürü üzerine araştırmalarda bulunmuşlardır.
Bulgarlar (630-669)
Kökeni Asya Hunlarına dayanan kurucu Dulo hanedanı Ogur Türkleriyle birleşerek bu devleti oluşturmuştur.
Devlet, Kafkasya’nın kuzeyinde Kubrat tarafından kurulmuştur. Hazarların baskısı altına giren Bulgarlar batıya göç etmek zorunda kalmış ve ikiye ayrılmıştır.
Tuna Bulgarları
Asparuh tarafından kurulmuştur. Kurum zamanında
İstanbul’u kuşatmıştır. Omurtag zamanında şehirleşme hızlanmıştır. Boris Han zamanında ise Hrıstiyanlık
resmî devlet dinî olmuştur.
İtil Bulgarları
İtil -Kama Nehri dolaylarında kurulmuştur. Başkenti Bulgar şehridir. 922’de Almış Han zamanında İslamiyet
devletin resmî dinî olarak kabul edilmiştir. Almış Han,
Müslüman olduktan sonra Emir Cafer bin Abdullah
adını almıştır. 923’de Simeon İstanbul’u kuşatmıştır. İtil
Bulgarlarına Altınorda Hanlığı son vermiştir.
Kıpçaklar (Kumanlar)
Balkaş Gölü ile İrtiş Irmağı arasında kurulmuşlardır.
1185’de Rus Knezi İgor ile yaptıkları muharebeyi kazanmışlardır. Bu savaş bir Rus destanı olan İgor Destanı’na
da konu olmuştur.
•
Oğuzlar ile yaptıkları mücadeleler Dede Korkut masallarına konu olmuştur.
•
Slavlar ile mücadele ederek onların Karadeniz’e inmelerine engel olmuşlardır.
Peçenekler
Kırım dolaylarında yaşayan Peçenekler, Rusların
Karadeniz’e inmelerine engel olmuşlardır. Boy teşkilatını aşarak devletleşememişlerdir. Turak zamanında Hristiyanlığı benimsemişlerdir (1048). Peçenekler
ve Çaka Bey İstanbul’u almak için anlaşmışlardır.
Bizanslılar bu ittifaka karşı Kıpçaklardan destek alarak
mücadele etmişlerdir. Peçenekler Levunion Savaşı’nda
Bizanslılara mağlup olmuşlardır. Bizans ordusunda paralı askerlik yapan Peçenekler, Malazgirt Savaşı’nda
Selçuklular ile beraber hareket etmişlerdir.
Oğuzlar (Uzlar)
Oğuz kelimesi, “boy”, “kabile” anlamına gelmektedir.
Oğuzlar ise Türk tarihinin en etkin boy topluluğu olarak
bilinir. Hun, Göktürk, Selçuklu ve Osmanlı gibi Türk
devletlerinin kurucu unsurudur. Çin baskısı ile batıya göç
eden Oğuz Türklerinden Hazar Denizi’nin kuzeyinden
gidenler Hristiyanlaşırken Hazar Denizi’nin güneyinden
gidenler ise İslamiyet’i seçmiştir.
•
Günümüzde Moldova Cumhuriyeti'nde yaşayan Gaguz Türkleri, batıya göç eden Oğuzlarun uzantısıdır.
•
Peçenek ve Slavlar ile savaşmışlardır.
•
Balkanlara giden Oğuz toplumları devletleşememişlerdir.
11
•
Oğuzların bir kısmı Peçenekler gibi Bizans ordusunda ücretli askerlik yapmıştır. Malazgirt Savaşı’nda
Selçuklu Türkleriyle beraber hareket etmişlerdir.
TÜRK İSLAM TARİHİ
Türk ve İslam kültürleri arasındaki komşuluk ilişkileri ilk
temas Hz. Ömer’in, Nihavend Savaşı’yla Sasanilere
son vermesiyle başlamıştır. Hazarlar ve Türgişler,
İslamiyet’in kuzeye yayılımını engellemiştir. Hz. Osman
Dönemi’nde İslam Devleti, Hazar Türkleri ve Cürcan
Türk Hükümdarlığı ile Belencer Savaşı’nı yapmıştır.
Emevîler Dönemi’nde, Türgişler, Kuteybe bin Müslim’e
karşı “Haristan Savaşı”nı yapmıştır. Emevîlerin “Mevali
Politikası”yla Arap milliyetçiliği yapması Türklerin İslam
dinini kabul etmelerini geciktirmiştir.
Bazı Hazar Türkleri, Hz. Osman’a karşı mücadele ederken İslamiyet’i tanıma ve benimseme imkânı bulmuştur.
Bu kişiler Volga boylarında bulunan İtil Bulgarları ile ticaret yaparak onların da İslamiyet’i tanımasını sağlamıştır.
İtil Bulgarları, Almış Han zamanında İslamiyet’i devletin resmî dinî olarak kabul etmişlerdir.
Orta Asya Türkleri için Talas Savaşı, İslamiyet’in kabulü
açısından farklı bir dönemi başlatmıştır. Abbasi ve Çin
arasında yapılan savaşta Karluk, Yağma, Çiğil, Tuksi
boyları Ziyad bin Salih komutasındaki Abbasi ordusuna
destek vererek savaşın Abbasilerce kazanılmasını sağlamıştır. Abbasilerle başlayan dostluk ilişkisi İslamiyet’in
kitleler hâlinde Orta Asya Türklerinde yayılmasına sebep
olmuştur. İslamiyet'İ kabul eden ilk Türk boyu Karluklardır.
Talas Savaşı
Sebepleri
•
İslamiyet’i yaymak •
•
Kafkaslarda
hâkimiyet kurmak
•
Bölgede
Çin
hâkimiyetini engel- •
lemek
•
İpek Yolu ticaret
akışını kontrol altı- •
na almak
•
Sonuçları
Kâğıt Türklerce kullanılmaya
başlandı.
Semerkant’ta kâğıt atölyesi kuruldu.
Karluk, Yağma, Çiğil,
Basmil, Tuksi boyları
İslamiyet’i benimsedi.
Çin, İpek Yolu ticaretindeki üstünlüğünü kaybetti.
Orta
Asya’da
Çin
hâkimiyeti engellendi.
Türklerin İslamiyet’i Kabul Etme Sebepleri
Abbasiler, Mevali politikasını terk ederek özellikle Mansur, Memun ve Mutasım zamanlarında Türklerin İslamlaşmalarını sağlamış, onlara devlet idaresinde de önemli
görevler vermişlerdir.
Türk ve İslam kültürleri arasındaki benzerlikler Türklerin
İslamiyet’e geçiş sürecini hızlandırmıştır. Bu benzerlikler
şunlardır: Hoşgörü anlayışı, Tek Tanrılı din inancını be-
nimseme, Ahlaki benzerlikler, Kurban kesmek, Cennet
ve cehennem inançları, Savaşçı özellikleri pekiştirme
(cihat ve cihan hâkimiyeti anlayışı), Ruhban sınıfına
sahip olmama, Ozan ve kamlık ile Müslümanlardaki evliyalık geleneğinin benzemesi.
Türklerin İslam Dünyası’nda Olan Hizmetleri
•
Abbasilerden itibaren İslam Devlet idaresinde görev alma.
•
Abbasi halifesi Harun Reşid’in kurduğu Avasım şehirlerine (Antep, Maraş, Urfa) yerleşerek Abbasileri,
Bizans’a karşı koruma.
•
Abbasi halifesi Mutasım’ın kurduğu Samarra ordugah şehrine yerleşerek askerî hizmetlerde bulunma.
•
Abbasi halifesini Şii Büveyhoğulları, Fatımiler ve
İlhanlılardan gelen tehlikelere karşı koruma (Gazneliler, Selçuklular, Memluklar).
•
Halifeden “sultan” unvanı alarak İslam dünyasının
siyasi liderliğini yapma.
•
Osmanlı hükümdarı Yavuz Sultan Selim’den itibaren
halifelik yetkilerini kullanarak İslam dünyasının dinî
liderliğini yapma.
•
İslam dünyasını, haçlı saldırılarına karşı koruma
(Danişmentliler, Saltuklular, Selçuklular, Artuklular,
Musul Atabeyliği).
•
İslamiyet’in Asya ve Avrupa’da yayılmasına öncülük etme.
•
Farabi, İbn-i Sina, Harezmi, Birunî, Gazali gibi kişiler aracılığı ile dinî ve pozitif bilimlerde İslam dünyasına katkı sağlama.
İlk Türk İslam Devletleri
Abbasilerden Kopan Türk İslam Devletleri
Abbasilerin devlet otoritesini sağlayamamaları sebebiyle
bu ülkeden koparak kurulan devletler Sacoğulları, Tolunoğullları, İhşidlerdir.
Tolunoğulları (868-905)
Samanoğullarına bağlı Tolun, Buhara’dan Mısır’a gönderilerek Abbasi hizmetine verilmiştir. Daha sonraları
Tolun’un oğlu Ahmet Mısır’a vali olarak atanmış, kısa
sürede bölgenin kalkınmasını sağlayarak bağımsızlığını
ilan etmiştir. Tolunoğulları, Mısır’da kurulan ilk Türk İslam devletidir. Tolunoğlu Ahmet, Mısır’da Kata’i şehrini
kurmuş, Tolunoğlu Ahmet Cami ve Ulu Cami’ni inşa
ettirmiştir. Nil Nehri’nin akışını düzenleyerek tarım faaliyetlerini geliştirmiştir. “Maristan” isimli hastanede din ve
ırk ayrımı gözetmeksizin halka ücretsiz hizmet verilmesini sağlamıştır. Tolunoğlu Ahmet’ten sonra başa geçen
Humareveyh zamanında ülke zayıflamıştır. Tolunoğularına Abbasiler son vermiştir.
12
Sacoğulları (890-929)
Karahanlıların Önemli Özellikleri
Abbasilere bağllı Azerbaycan Valisi Muhammet el Afşin
tarafından kurulmuştur. Ermenilere karşı üstünlük sağlamıştır. Diğer hükümdarları arasında Yusuf ve Ebu’l Müsafit Feth bulunur.
İhşidiler (925-969)
Mısır’da kurulan ikinci Türk-İslam devletidir. Abbasilerin Mısır valisi Muhammet bin Toğaç tarafından kurulmuştur. Abbasi halifesi Razi, Muhammet’e “İhşid”
(prens, hükümdar) unvanı vermiş. Devletin diğer adı da
Akşidilerdir. İhşidler Suriye, Filistin, Lübnan ve Hicaz
(Mekke, Medine) topraklarına egemen olmuştur. Kutsal
topraklarda egemenlik kuran ilk Türk devleti İhşidilerdir.
İhşidilere Fatımi hükümdarı Cevher son vermiştir.
•
Devlet ismini, kurucu hanedandan almıştır.
•
Türk-İslam mimarisine örnek ilk eserleri vermişlerdir.
•
İslamiyet’i kabul etmesine rağmen millî benliğini korumuştur. Halkı, ordusu, yöneticisi Türk;
resmî dilî Türkçedir.
•
Bu dönemde Semerkant Şehri, "Şehirlerin Şah"ı
unvanıyla tanımlanmıştır. Karahanlı şehirlerinden
İsfahan, Nısf-ı Cihan (Dünya'nın Yarısı), İslam'ın
Roma'sı Buhara'dır. Kaşkar ise "Kaşi" "ışıldayan
inci" anlamına gelir. İslam’ın kubbeleri anlamına
gelen "Kubbet- ül İslam Şehirleri"; Ahlat, Buhara
ve Belh'tir.
•
Dönemin önemli eserleri arasında; Kutadgu Bilig (Yusuf Hashacip), Atabetül Hakayık (Edip
Ahmet), Divan-ı Hikmet (Hoca Ahmet Yesevi),
Divan-ı Lügati’t Türk (Kaşgarlı Mahmut), Kısası
Enbiya (Rabguzi) ve Satruk Buğra Han Destanı
bulunur.
•
Uygur alfabesini kullanmışlardır.
Türk İslam Devletleri
İdil (Volga) Bulgar Hanlığı
İdil Bulgarları, Hazarlarla ticaret yaparak İslamiyet’i tanımıştır. Almış Han zamanında ise İslamiyet’i devlet dinî
olarak kabul etmişlerdir (922). Almış Han, İslamiyet’i kabul
ettikten sonra Emir Cafer b. Abdullah adını almıştır. Abbasi halifesi, İdil Bulgarlarına İslamiyet’i daha iyi anlatmak ve bu ülkeyle olan ilişkilerini geliştirmek için bir elçilik
heyeti göndermiştir. Elçilik heyetinde bulunan kişiler arasında seyahatnamesiyle ünlü “İbni Fadlan” da yer alır.
Karahanlılar (840-1212)
Orta Asya’da kurulan ilk Türk İslam devletidir. Hakaniye
ya da İlig Hanlar olarak da bilinirler. Hükümdarları “Kara”
(kuvvetli) unvanı kullandığı için ülke “Karahanlılar” kelimesiyle adlandırılmıştır. Devlet, Uygurların bir kolu olan “Yağma” Türkleri tarafından Bilge Kül Kadir Han öncülüğünde
kurulmuştur. Bilge Kül Kadir Han’dan sonra sırasıyla
Bazir Arslan ve Oğulcak Kadir Han hükümdar olmuştur. Oğulcak Kadir Han zamanında Müslüman olan Satuk
Buğra Han amcasına karşı isyan ederek hükümdarlığını
ilan etmiştir. Satuk Buğra Han, İslamiyet’in kabulünden
sonra Abdülkerim Satuk Buğra Han adını almıştır.
•
Gaznelilerle ittifak yaparak Samanoğullarına son
vermişlerdir, Buhara ve Maveraünnehir’i almışlardır.
•
Ebu Nasr, Abbasi halifesi tarafından hükümdarlığı
tanınan ilk Karahanlı hükümdarıdır.
•
Yusuf Kadir Han Dönemi’nde ülke doğu ve batı olarak ikiye ayrılmıştır. Doğu Karahanlıların başına
Tamgaç Buğra Han, Batı Karahanlıların başına ise
Ahmet Arslan Han geçmiştir.
•
Doğu Karahanlılara, Karahıtaylar (1211), Batı Karahanlılara ise Harzemşahlar son vermiştir (1212).
•
Karahanlılar, Batı Türkistan ve İran’ın Türkleşmesini
sağlamıştır.
Gazneliler (963-1187)
Kurucusu Alp Tigin, kurucu boyu ise Halaç Türkleridir.
Samanoğullarından koparak bağımsızlıklarını ilan etmişlerdir. Başkenti Gazne’dir.
•
Sebük Tigin zamanında hükümdarlık saltanata dönüşmüştür. Bu dönemde Toharistan, Belucistan ve
Zabulistan alınarak sınırlar Hindistan’a dayanmıştır.
•
Gazneli Mahmut, Karahanlılardan Horasan’ı almıştır. Yine Karahanlılar ile beraber Samanoğulları topraklarını paylaşmıştır. Gazneli Mahmut ve Karahanlı
hükümdarı Yusuf Kadir Han Maveraünnehir Görüşmelerinde (1025) Büyük Selçuklu Devleti’ne karşı
ortak hareket etme kararı almışlardır. Hindistan’a on
yedi sefer düzenleyerek orada İslamiyet’i yaymıştır.
Bu seferlerin en bilineni 1026 yılında yapılan Somnat
seferidir. Abbasi halifesini Şii Büveyhoğulları’nın
baskısından kurtarmıştır. Halife, Gazneli Mahmut’a
“Sultan” unvanı vermiştir. Türk tarihinde ilk kez Sultan unvanını kullanan kişi Gazneli Mahmut olmuştur.
•
Gazneli Mesut zamanında Selçuklular ile Nesa, Serahs ve Dandanakan Savaşları yapılmıştır. Kaybedilen bu savaşlar neticesinde Horasan ve Nişabur
elden çıkmış Gazneliler yıkılma sürecine girmiştir.
Gaznelilere son veren topluluk Gurlulardır. Son dönem Gazneli hükümdarları arasında Behram Şah,
Muhammet, Mevdud, İbrahim, III. Mesut, Hüsrev Melik bulunur.
13
-
Abbasi halifesi El Kadir Billah, Gazneli
Mahmut’a İslam dinine olan hizmetlerinden dolayı “Yemin ed Devle ve
emin el-Mille” unvanını vermiştir. Ayrıca halife, Hindistan’daki fetihlerinden
dolayı ise Gazneli Mahmut’a “Seyfü’dDevle ve’l-İslam” unvanını vermiştir.
-
Pendname, Gaznelilerde hükümdar
hayatlarının anlatıldığı eserlere verilen
isimdir. Gazneli Mahmut, babasının
Pendnamesi’ni okuyarak siyasi yönünü
kuvvetlendirmiştir.
-
Utbi “Tarih-i Yemin”, Firdevsi ise “Şehname” adlı eserlerini Gazneli Mahmut’a
sunmuşlardır.
-
Gazneliler, çok uluslu devlet niteliğine
sahiptir. Gulam sistemini Müslüman olmayan topluluklara uygulayarak asker
ve bürokrat ihtiyacını karşılamışlardır.
Biliyor
musunuz
Alparslan, kardeşi Ebul Kasım Süleyman’a üstünlük
sağlayarak hükümdar olmuştur (1063-1072).
Kendisine vezir olarak Nizamülmülk’ü tayin etmiştir.
Azerbaycan, Kafkasya ve Gürcistan üzerine seferler
yapmıştır. Kars, Ani Kalesi’ni fethetmiştir. Abbasi Halifesi Kaim bi Emrilllah Alparslan’a bu fetihten dolayı
“Ebu’l-Feth” (Fethin Babası) unvanını vermiştir. Cent
ve Gürgenç’i topraklarına katmıştır. Ermeni Vaspuragan Krallığı’na son vermiştir. Fatımilere son vermek
üzere sefere çıkan Alparslan Halep’i almakla yetinmiştir.
Bizans, Manuel Kommenos’u, Selçuklular üzerine göndererek Türkleri Anadolu’dan atmak istemiş bunu başaramamıştır (1070). Bunun üzerine Bizans hükümdarı
Romenos Diogenes harekete geçerek Büyük Selçuklulara savaş ilan etmiştir. Tarihe “Malazgirt Savaşı” olarak
geçen bu muharebede Bizans ordusunda paralı askerlik
yapan Peçenek ve Oğuz Türkleri taraf değiştirerek Büyük Selçuklularla beraber hareket etmiştir. Savaşı Büyük
Selçuklular kazanmıştır.
Büyük Selçuklu Devleti (1040-1157)
Oğuzların Kınık boyundandır. Selçuk Bey, Cend
Şehri’ne yerleşerek İslamiyet’i benimsemiştir. Selçuk
Bey, Cend’de Müslüman olmayan Oğuz Yabgu Devleti’ne
vergi vermeyi reddederek bu devletten kopmuştur. Kendisine, “El Melikü’l-Gazi Selçuk” denilmiştir.
•
•
Selçuk Bey’den sonra yönetim yetkilerini kullanan Arslan Yabgu ve Musa Yabgu pek varlık gösterememiştir.
•
Tuğrul ve Çağrı Beyler ülkeyi ortak idare etmişlerdir.
Çağrı Bey, bu dönemde Doğu Anadolu Seferi’ne çıkarak Ermeni ve Gürcülere karşı üstünlük sağlamıştır.
Tuğrul Bey Nesa, Serahs ve Dandanakan Savaşları'yla
Gaznelilere karşı üstünlük sağlamıştır. Büyük Selçuklu
Devleti, Dandanakan Savaşı’ndan (1040) sonra kurulmuştur. Bu savaşla Horasan kesin olarak alınmış, Merv
başkent yapılmış, batıya olan akınlar hız kazanmıştır.
1048’de Anadolu’ya yapılan akınlarda Bizans’a bağlı
Gürcülerle Pasinler Savaşı yapılmıştır. Savaşta Gürcü
Liparit esir edilmiş, Bizanslılar ile ilk yazılı anlaşma yapılmıştır. Anlaşma ile Bizans, İstanbul’da cami yapılmasına ve bu camide Abbasi halifesi ile Tuğrul Bey adına
hutbe okutulmasına izin vermiştir. Tuğrul Bey daha sonra Muradiye ve Erciş’i ele geçirmiştir. Bayburt Erzincan
ve Kars’a akınlar yapmıştır.
•
-
Tuğrul Bey, Abbasi halifesi Kaim Bi
Emrillah adına hutbe okutmuştur. Halife Çağrı Bey’in kızı ile evlenmiştir.
-
Tuğrul Bey, Abbasi halifesini baskı altına alan Şii Büveyhoğulları hükümdarı Arslan Besasiri üzerine “Bağdat
Seferi”ni yapmış, bu devlete son vermiştir (1055). Halife Tuğrul Bey’e, “Doğunun ve Batının Sultanı” ile “Rükneddin” unvanlarını vermiştir.
Biliyor
musunuz
Malazgirt Savaşı
Sebepleri
Sonuçları
Bizans’ın Türkleri • Bizans mağlup düşmüş,
Romen Diyojen esir edilAnadolu’dan çıkarmiştir.
ma isteği
Bizans’ın
Türk •
akınlarını engelleme düşüncesi
•
Türkmenlere yurt
bulma zorunluluğu
•
İslamiyet’i yayma
(cihat) isteği.
Anadolu’nun
kapıları
Türk yerleşimine açılmıştır.
Anadolu’da Türkiye Tarihi başlamıştır.
Selçuklu komutanlarınca
Anadolu’da Beylikler kurulmuştur.
•
Bizans’ın İslam dünyasındaki baskısı azalmıştır.
•
Savaşın kazanılması üzerine, Doğu Roma (Bizans
ilk kez Papalıktan yardım
istemiş ve Haçlı Seferleri
başlamıştır.
Malazgirt Savaşı, "Yurt açan” : Miryokefalon
Savaşı, “Yurttutan” Büyük Taarruz ve Başkomutanlık Savaşı ise “Yurtkurtaran” Savaşı
olarak tanımlanır.
Dikkat
Alparslan’dan sonra başa geçen Melik Şah (1072-1092)
Kirman’da amcası Kavurd’u mağlup etmiştir. Karahanlılar ve Gaznelileri tekrar itaat altına almıştır. Anadolu ve Suriye’ye seferler düzenlemiş, İznik, Antakya,
Halep, Diyarbakır, Urfa, Meyyafarıkin (Silvan) ülkeye
dahil edilmiştir. Mervani Devleti’ne son verilmiştir. Bu
dönemde Atsız Bey, Kudüs ve Şam’ı almıştır: Tutuş öncülüğünde Suriye Selçukluları Devleti kurulmuştur. Hicaz ülke topraklarına dâhil edilmiştir. Şii Fatımilerce desteklenen Hasan Sabbah, yürüttüğü Batınilik faaliyetleri
ile Selçuklulara karşı terör eylemlerinde bulunmuştur.
14
Melikşah ve Nizamülmülk, Batınilerce düzenlenen suikastlarda öldürülmüştür.
göç hareketine sebep olmuştur. Celaleddin Harzemşah,
Melik şah’ın ölümünden sonra Selçuklularda fetret dönemi yaşanmıştır (1092-1118).. Berkyaruk, Muhammed
Tapar, Mahmut, Sencer arasında taht kavgaları olmuştur. Dönem dönem iktidarda farklı kişiler etkili olmuştur.
Mehmet Tapar (1104-1118) dönemlerinde Haçlı Seferleri gerçekleşmiş, Batıni ve Gürcülerle mücadele edilmiştir. Mehmet Tapar, Berkyaruk, Sancar ve Mahmut arasında yaşanmış taht kavgalarıyla geçen dönem "Fetret
Devri" olarak adlandırılır.
da Selçuklu şehri Ahlat’a askerlerini sokunca ittifak
Sultan Sencer zamanında (1118-1157) ülke güç kazanmış Gaznelilere, Karahanlılara ve Gurlulara karşı üstünlük sağlanmıştır. Ancak Moğol Karahıtaylar ile yapılan Katvan Savaşı (1141) sonrasında zayıflayan devlet,
Oğuz İsyanı’yla yıkılmıştır.
Büyük Selçuklu Devleti’nin yıkılmasıyla beraber ortaya
çıkan siyasi güçler şunlardır:
Anadolu Selçukluları ile Moğollara karşı ittifak yapmışsa
bozulmuştur. Yaşanan bu gelişme, Anadolu Selçukluları
ile Yassıçemen Savaşı’na sebep olmuştur. Harzemşahlar
bu savaş ile yıkılmıştır (1230).
Eyyubiler (1175-1250)
Selahattin Eyyubi tarafından Mısır’da kurulmuştur. Başkent Kahire’dir. Fatımilere son vermiştir. Hıttin Savaşı’yla
Kudüs’ü Haçlılardan almıştır. Bu durum III. Haçlı
Seferi’ne sebep olmuştur. Selahattiin Eyyubi’nin ölümüyle ülke dağılma sürecine girmiş ve Eyyubi toprakları
Memluk hâkimiyetine girmiştir.
Memluklar (1250-1517)
Eyyubi ordusunda görevli Türk komutanlardan Aybek
tarafından kurulmuştur. Devletin kökenini Türkmenler,
Kıpçak Türkleri ve Kafkas Çerkezleri oluşturmuştur.
•
Büyük Selçuklu Devleti'nin Yıkılmasıyla
Ortaya Çıkan Atabeylik ve Devletler
Memluk
Devleti’nden
Arap
kaynaklarında
“El
Devletü’t- Türkiye” olarak söz edilmiştir.
•
İlhanlı hükümdarı Hülâgu Han’ın Orta Doğu’daki
ilerleyişini Ayncalud ve Elbistan Savaşları'yla durdurmuşlardır.
•
Bağlı Devletler
•
Irak - Horasan
Selçukluları (1119 1194)
Atabeylikler
•
•
Salgurlular (Fara Atabeyliği) (1147 - 1284)
•
İldenizoğulları
(Azerbaycan) (1126
- 1225)
•
Kirman Selçukluları
(1048 - 1187)
•
Suriye Selçukluları
(1069 - 1118)
•
Beg (Şam Atabeyliği,
(1128 - 1154)
•
Türkiye Selçukluları
(1077 - 1308)
•
Zengiler (Musul Atabeyliği) (1127 - 1259)
Abbasi halifesi Mustansır’ı himaye etmişlerdir.
Venedik’i Kıbrıs’ta kalmalarının karşılığında vergiye bağlamışlardır.
•
Fatih Dönemi’nde, Hicaz su yolları meselesi sebebiyle Osmanlı Devleti ve Memluklar karşı karşıya
gelmiştir.
•
Memluklar, Cem Sultan İsyanını desteklemiş ve II.
Bayezit Dönemi’nde Osmanlılar ile savaş yapmıştır.
•
Yavuz Sultan Selim, Memluklardan Mercidabık Savaşı ile Suriye’yi almış, Ridaniye Savaşı ile Mısır’ı
alarak Memluklara son vermiştir.
Harzemşahlar (1097-1230)
Selçuklular, hâkimiyetleri altındaki Harezm’i 1097’den
itibaren Gürcistanlı bir Türk olan Anuş Tigin’in oğlu
ANADOLU’DA KURULAN
İLK TÜRK DEVLETLERİ
Kudbettin Muhammet aracılığıyla idare etmiştir. İl Arslan,
Selçukluların Oğuz isyanı ile yıkılmasından sonra
bağımsızlığını ilan etmiştir. Başkentleri Gürgenç’tir.
Alaattin Tekiş ve Alaattin Muhammet Dönemi’nde,
I. Beylikler Dönemi
Anadolu’ya ilk Türk akınları Orta Asya’dan batıya doğru
ülke sınırları Azerbaycan’dan Maveraünnehir’e kadar
göç eden Asya Hunları tarafından yapılmıştır. Daha son-
genişlemiştir. Gurlular ve Karahıtaylarla mücadele
ra Balak Han öncülüğündeki Sabarlar da Anadolu’ya göç
edilmiştir. Alaattin Muhammet Dönemi’nde Cengiz
etmiştir. Abbasi halifesi Harun Reşid’in kurduğu Avasım
Han’ın önderliğinde Moğol Devleti ile ticari anlaşma
(Tarsus, Mersin, Çukurova) şehirlerine Türklerin yerleşti-
aykırı
rilmesiyle de Türkler Anadolu’da varlık göstermeye baş-
davranması Moğol istilasına sebep olmuştur. Otrar
imzalanmıştır.
Harzemşahların
anlaşmaya
lamıştır. Büyük Selçuklularda Çağrı Bey Anadolu’ya keşif
Hadisesi denilen bu olay Anadolu’ya doğru büyük bir
amaçlı seferler yapmıştır. Dandanakan Savaşı’ndan son-
Download