Word belgesi olarak indirmek için tıklayın.

TÜRKLERİN TARİH SAHNESİNE ÇIKIŞI
TÜRKLERİN ANA YURDU
Arkeolojik kazılar sonunda ortaya çıkan bulgular, Türk tarihinin günümüzden 4000 yıl
öncesine uzandığını göstermektedir.
Son yapılan araştırmalar Türklerin ilk ana yurdu Altay-Sayan dağlarının kuzey batısı,
Tanrı dağlarının kuzeyi, Hazar Denizi’nin doğusu, Sibirya steplerinin güneyi olarak
belirlenmiştir.
Orta Asya, karasal bir iklime sahiptir. Türklerin yaşadıkları bu coğrafya, onların göçebe bir
hayat tarzını benimsemelerine ve mücadeleci bir karaktere sahip olmalarına neden
olmuştur.
ANAYURTTA KURULAN İLK UYGARLIKLAR
1-Anav kültürü ( M.Ö. 4500-M.Ö. 1000)
Anav kültürü, bugünkü Türkmenistan’ın başkenti Aşkabat yakınlarındaki Anav bölgesinde
yapılan kazılarda ortaya çıkarılmıştır.
Yapılan araştırmalara göre Anav kültürü insanları yerleşik hayata geçmişlerdi,
dokumacılığı biliyorlardı, topraktan ve bakırdan eşyalar yapabiliyorlardı.
2-Afanasyevo kültürü (M.Ö.3000-M.Ö. 1700)
Altay ve Sayan dağlarının kuzeybatısındaki bozkırlarda gelişen bir kültürdür. Afanasyevo
toplumu, avcı ve savaşçı bir toplumdu. Bu kültür Orta Asya uygarlığının temelini
oluşturmuştur.
3-Andronova kültürü ( M.Ö.1700- M.Ö. 1200)
Altay-Tanrı dağları, Güney Sibirya ve Hazar Denizi’nin doğusuna kadar olan bölgede
oluşmuş bir kültürdür. Afanasyevo kültürünün gelişmiş bir halidir. Bu dönemde ilk defa
tunçtan ve altından eşya yapılmıştır. Bu kültürde insanlar atı binek ve yük hayvanı olarak
kullanmışlardır.
4-Karasuk kültürü ( M.Ö. 1200-M.Ö.700)
Bu kültür adını, Yenisey ırmağının kollarından biri olan Karasuk nehrinden almıştır. Demir
ilk olarak bu kültürde kullanılmıştır. Bu kültürde toplum keçeden çadır yapmayı öğrenmiş
ve üzeri çadırla örtülü, dört tekerlekli arabalar kullanmışlardır.
5-Tagar kültürü ( M.Ö. 700-M.Ö 100)
Abakan bölgesinde görülen kültürdür. Tagar kültürüne ait çok sayıda kalıntı bulunmuştur.
HUNLARDAN ÖNCEKİ TÜRKLERİN YAŞAYIŞI
Çin kaynaklarında Orta Asya’nın Hunlardan önceki sahiplerinden Hiung-nu diye
bahsedilmektedir.
Bozkır iklimi Türklerin karakterini etkilemiştir. Zor koşulların getirdiği kendine güven,
güçlü bir irade, dayanıklılık ve kanaatkârlık Türk milletinin başlıca özellikleri olmuştur.
Bozkırlar tarımdan çok hayvancılığa elverişlidir. Atın ehlileştirilmesi Türklerin hayatını
kolaylaştırmıştır. Ekonomik hayatın temeli hayvancılığa dayanmaktadır. Türkler sürülerine
ot ve su bulabilmek için konargöçer bir hayat yaşamışlardır.
Evcilleşen hayvanların beslenmesi için bazı bitkileri ekmek zorunda kalınca tarıma önem
vermişlerdir. Türkler tarımla uğraşmaya başladıktan sonra toprağa büyük önem
vermişlerdir. Türkçe’de bilinen ilk tarım sözcüğü saban bu dönemde ortaya çıkmıştır.
Türkler hayvanlarına yem olarak yonca, kendi beslenmeleri için de mısır yetiştirmişlerdir.
ORTA ASYA TÜRK GÖÇLERİ
Orta Asya’daki Türk göçlerinin yoğun olarak M.Ö. 1700’lerde başladığı kabul edilmektedir.
Yüzyıllarca devam eden Türk göçlerinin sebepleri şunlardır:
1-Orta Asya’da iklim değişiklikleri ( Soğuk hava)
2-Nüfusun hızla artması sebebiyle geçim kaynaklarının yetersiz kalması
3-Dış baskılar (Çin, Kitan baskıları)
4-Özellikle Çin, Moğol saldırıları sonucu esaret altına girmektense yurtlarını terkedip
bağımsız yaşama arzusu
5-Yeni ülkeler fethetme arzusu
6-Türk boyları arasındaki mücadeleler
7-Hayvan hastalıkları
MİLLATTAN ÖNCEKİ TÜRK GÖÇLERİ
Milattan önce Türkler Çin’in kuzeybatısındaki Kansu ve Ordos bölgelerine doğru göç
etmeye başladılar. Bir kısım Türk boyları da İran üzerinden geçerek Mezopotamya ve
Anadolu’ya yerleştiler. Yakut ve Çuvaş Türkleri de Sibirya’ya doğru göç ettiler.
MİLATTAN SONRAKİ TÜRK GÖÇLERİ
Bu dönemdeki göçler daha çok güney ve batı yönlerine olmuştur. Güneye göç edenler Çin
içlerine yerleşerek çeşitli Türk devletleri kurdular. Batıya yapılan göçler 9. yüzyıl sonlarına
kadar devam etti. Orta Macaristan’a kadar ilerleyen topluluklardan Hunlar, Avarlar,
Bulgarlar ve Macarlar Avrupa’da devletler kurdular. Batıya göç eden Türklerden bir kısmı
ise Afganistan ve Kuzey Hindistan’a yerleşerek Akhunlar (Eftalitler) Devleti’ni kurdular.
GÖÇLERDEN SONRA ANA YURT
Anayurtta kalan Türkler Orhun-Selenga ırmakları ve Baykal Gölü çevresinde yaşamaya
devam ettiler. Bu Türkler, Orta Asya’da Asya Hun Devleti’ni, Göktürk Devleti’ni, Kutluk
Devleti’ni (II. Göktürk Devleti) ve Uygur Devleti’ni kurdular.
ORTA ASYA TÜRK GÖÇLERİNİN GENEL SONUÇLARI
1-Göç eden Türkler Asya ve Avrupa’nın siyasal ve kültürel yapısının değişmesine sebep
oldular.
2-Göç ettikleri yerlerdeki yerli kavimlerin başka yerlere göç etmelerine sebep oldular.
3-Batıya göç eden Hunlar, Kavimler Göçü’nün gerçekleşmesine ve Roma
İmparatorluğu’nun zayıflayıp parçalanmasına yol açtılar.
4-Göçlere katılan bazı boylar Hazar ve Sabar devletlerini kurarak Kafkasya’da üç yüz
yıldan fazla hâkimiyet sürdüler.
5-Horosan topraklarında Büyük Selçuklu Devleti’ni kuran Oğuzlar Yakın Doğu’ya egemen
oldular. Anadolu Selçuklu Devleti’ni, Anadolu Türk beyliklerini ve Osmanlı Devleti’ni kuran
Oğuzlardır.
İSKİTLER ( SAKALAR)
Asya kavimlerinden olan İskitlerin M.Ö. 7. yüzyılda Tanrı dağları ile Fergana bölgesinde
yaşadıkları tahmin edilmektedir.
Yunan kaynaklarında İskit, İran kaynaklarında Saka olarak geçerler.
Atlı göçebe bir topluluk olan İskitler, üstü çadırlarla örtülü arabalar kullanıyordu. Göktanrı
inancına sahiptiler. Eşyalarında hayvan üslubunu ustalıkla kullanmışlardır.
İLK TÜRK DEVLETLERİ
HUNLAR (BÜYÜK HUN DEVLETİ)
Tarihte bilinen ilk Türk devleti Hunlardır (Asya Hunları).
Hun Türkçe’de halk, insan anlamına gelir.
Hunlarla ilgili ilk yazılı belge M.Ö. 318’de Çinlilerle yapılan bir antlaşmadır.
Hun Türklerinin ana yurdu Orhun- Selenga ırmakları arasındaki Ötüken şehridir. Ötüken
kutsal başkent olarak bilinir.
Çinliler Hun saldırılarına karşı koymak için Çin Seddi’ni yapmışlardır.
*Hunların bilinen ilk hükümdarı Teoman’dır. Teoman’ın en büyük başarısı Orta Asya’daki
Türk boylarını bir bayrak altında toplamasıdır.
Teoman’ın oğlu Mete, babasını öldürerek tahta çıkmıştır. Mete bu gün de dünyada
kullanılan onluk askeri sistemi bulmuştur.
Mete han Çin’i işgal etmiş ancak Türklerin Çin’e yerleşmesine izin vermemiştir. Bunun
sebebi Çin medeniyetinin Türkleri yok etmesini engellemektir.
Hun hükümdarlarından Ki-ok’un en büyük hatası Çinli bir prensesle evlenmesidir. Çünkü
bu prensesler:
1-Türk akınlarını önceden Çin’e haber verdiler
2-Yanlarında getirdikleri hizmetçilerine casusluk yaptırdılar
3-Türk beylerinin arasını açtılar
4-Türkleri lükse ve sefahate alıştırdılar.
Sonuçta Hun hükümdarı Hohan-yeh Çin’in hâkimiyetine girmek istedi. Ancak kardeşi Çi-çi
buna karşı çıktı. Böylece Hun Devleti doğu ve batı olmak üzere ikiye ayrıldı.
Batıyı yöneten Çi-çi’nin iki hatası vardı:
1-Kendine bağlı boylara çok sert davrandı. Bu da Türklerle Çinlilerin işbirliği yapmasına
sebep oldu.
2-Şehirlerin etrafını surlarla çevreleyerek Türk savunma sistemine ters düşen bir
uygulama yaptı.
Bu sebeplerle M.Ö. 38’de Batı Hunları yıkıldı.
Doğu Hunları kuzey ve güney olarak ikiye ayrıldı. Bu iki topluluk da Çin hâkimiyetine
girmiştir.
KAVİMLER GÖÇÜ
Orta Asya’daki hâkimiyetlerini kaybeden Hunlar Balamir başkanlığında İtil (Volga)
ırmağının kıyısına kadar geldiler. Bunları gören Barbar kavimler (Barbar: Romalı
olmayan) Roma’ya doğru yöneldiler. Bu kavimlerin Türklerden korkarak Batıya doğru
göçlerine Kavimler Göçü adı verilir.
KAVİMLER GÖÇÜ’NÜN SONUÇLARI
1-Bu olay ilk çağın sonu, orta çağın başlangıcı kabul edildi.
2-Roma İmparatorluğu 395’te doğu ve batı olmak üzere ikiye ayrıldı.
3-Barbar kavimler Avrupa’da İngiltere, Fransa, İspanya gibi devletler kurdular.
4-Avrupalı krallar güçlerini kaybettiler ve feodalite (derebeylik) rejimi ortaya çıktı.
5-Avrupa’da kalan Türkler Avrupa Hun Devleti, Avarlar, Bulgaristan ve Macaristan’ı
kurdular.
AVRUPA HUN DEVLETİ
4. yüzyıl sonlarında Macaristan’da Balamir’in torunu Uldız tarafından kuruldu.
Uldız, Bizans’ı devamlı baskı altında tuttu. Cermen kavimleriyle işbirliği yaparak Batı
Roma’ya saldırdı.
Uldız, “Güneşin battığı yere kadar her yeri zabt edebilirim” sözü ile ünlüdür.
Uldız’dan sonra yerine geçen Rua, devleti kardeşleri Muncuk, Oktar ve Aybars ile birlikte
yönetti.
Rua’dan sonra yerine Muncuk’un oğlu Attila çıktı.
ATTİLA DÖNEMİ
Attila, amcası Rua’nın yerine tahta çıktı. Devleti kardeşi Bleda ile yönetti.
ATTİLLA’NIN SEFERLERİ
BİZANS SEFERİ
Tarihi: 434
Tarafları: Avrupa HunlarıX Bizans
Sebep: Attila Bizans’a sığınan Hun kaçaklarını yakalamak istiyordu.
Sonuç: Margos Antlaşması ile savaş sona erdi.
MARGOS ANTLAŞMASI
Tarih:
Taraflar:
Maddesi:
I.BALKAN SEFERİ
Tarih: 441
Taraflar: Avrupa Hunları X Bizans
Sebep: Bizans, Margos Antlaşması şartlarına uymamıştı.
Sonuç: Bizans, Hunlara verdiği vergiyi artırdı.
Önemi: Avrupa Hunlarına Balkanların yolu açıldı.
II. BALKAN SEFERİ
Tarih:447
Taraflar: Avrupa Hunları X Bizans
Sebep: Bizans vergisini vermiyordu.
Sonuç: Anatolyos Antlaşması ile savaş sona erdi.
ANATOLYOS ANTLAŞMASI
Tarih:
Taraflar:
Maddesi:
BATI ROMA (GALYA) SEFERİ
Tarih: 451
Taraflar: Avrupa Hunları X Romalılar
Sebep: Roma imparatorunun kız kardeşi Honoria Attila ile evlenmek istemişti. Attila da
çeyiz olarak Roma’nın yarısını istedi. Çeyiz verilmeyince Attila sefere çıktı.
Sonuç: İki ordu da ağır kayıplar vererek geri çekildi.
İTALYA SEFERİ
Tarih: 452
Taraflar: Avrupa Hunları X Romalılar
Sebep: Attila’nın Roma’ya son darbeyi vurmak istemesi
Sonuç: Papa I.Leo Attila’ya Roma şehrinde veba salgını olduğunu söyleyince Attila geri
çekildi.
AKHUNLAR
Afganistan’da kurulmuştur.
Akhunlar, İpek Yolu’nu ellerinde bulunduruyorlardı. Göktürkler Sasanilerle birleşerek
Akhunları yıktılar ve topraklarını aralarında paylaştılar.
GÖKTÜRKLER
*Tarihte Türk adı ile kurulan ilk Türk devletidir.
*Büyük Hun Devleti’nden sonra Orta Asya’da kurulan 2. büyük Türk devletidir.
*Orta Asya’daki en geniş topraklara sahip olan Türk devletidir.
Bumin Kağan tarafından 552’de Ötüken’de kuruldu. Demircilikle uğraşıyorlardı ve
Avarlara silah satıyorlardı.
Göktürklerden İstemi Yabgu, (Yabgu: Batıyı yöneten Türk hakanı) bütün hayatını ipek
yolunu ele geçirmek için geçirmiştir. İstemi Yabgu önce Sasanilerle birleşerek Akhunları
yıktı. Daha sonra Bizans ile anlaşarak Sasanilerin elindeki İpek Yolu’nu ele geçirdi. İstemi
Yabgu 568’de ilk kez Orta Asya’dan Bizans’a bir elçi gönderdi.
Göktürk hakanı Ta-po Kağan, Budizm’i kabul etti. Kardeşi İşbara bu kararına karşı çıktı.
Bunun üzerine Göktürkler doğu ve batı olmak üzere ikiye ayrıldı.
Doğu Göktürkler 630’da Çin’in hâkimiyetine girdiler. Aynı yıl Batı Göktürkler de Çin’in
hâkimiyetini kabul ettiler.
II. GÖKTÜRK DEVLETİ (KUTLUK DEVLETİ)
682 yılında Kutluk bilge Kağan tarafından Ötüken’de kuruldu. Kutluk Kağan’ın diğer ismi
İlteriş Kağan’dır. İlteriş, devleti derleyen ve toparlayan demektir.
İlteriş Kağan 47 kez Çin Seddi’ni aştı. Bunun sebebi:
1-Çin’de yaşayan esir Türkleri kurtarıp nüfusunu çoğaltmak
2-Çin’den ganimet elde etmek
Göktürk Kitabeleri II. Göktürk Devleti’nin kağanı, Bilge Kağan, kardeşi Kültigin Kağan ve
baş danışman (aygucı) Tonyukuk adına dikilmiştir.
Bu kitabeler Türk edebiyatının ilk yazılı örnekleridir.
UYGURLAR
745 yılında Kutluk Bilge Kül Kadir Han tarafından Ordubalık (Karabalgasun) şehrinde
kuruldu.
Çinliler Göktürklere yaptıklarını Uygurlara yapmadılar. Uygurlara farklı bir taktik
denediler. Bu da Budizm’in Uygurlar arasında yayılmasıydı. Budizm et yemeyi ve canlı
öldürmeyi yasaklıyordu. Böylece Türkler et yemediler ve Savaşçı özelliklerini kaybettiler.
Ayrıca Budizm sebebiyle mabetler yapmaya başladılar ve yerleşik hayata geçtiler.
Uygurların Türk tarihindeki önemi ilk kez yerleşik hayata geçen Türk devleti olmalarıdır.
Uygurlardan Baga Tarkan ilk kez Türk tarihinde yazılı kanunları çıkarmıştır.
Uygurlar ikiye ayrıldılar:
1-Kansu Uygurları
2-Doğu Türkistan Uygurları (Turfan Uygurları)
UYGURLARIN TARİHTEKİ ÖNEMİ
1-İlk kez Göktanrı dinini bırakarak Budizm’e geçen Türk topluluğudur.
2-İlk kez yerleşik hayata geçen Türk topluluğudur.
3-Uygurlar okuma yazma bilmeyen Moğolların devlet memuru oldular ve Moğolların
Türkleşmesinde büyük rol oynadılar. Moğolların resmi dili Uygurca oldu.
DİĞER TÜRK DEVLETLERİ
KIRGIZLAR
840’da Uygurları yıkarak Ötüken’de kuruldular.
Kırgızları Moğollar yıkmıştır.
Türk tarihinde ilk kez Moğol hâkimiyetine giren Türk devleti Kırgızlardır.
Kırgızlar 1991’de başkent Bişkek olmak üzere Kırgızistan Devleti’ni kurmuşlardı.
SABARLAR
Bu günkü Sibirya adını Sabar Türklerinden almıştır.
AVARLAR
560 yılında Bayan Han tarafından Macaristan’da kuruldular.
Avarlar 619 ve 626’da iki kez İstanbul’u kuşattılar. İki kuşatma da başarısız olmuştur.
805 yılında Franklar tarafından yıkıldılar.
Avarlar Balkanlardaki Slavları etkilemişler, onların devlet ve askeri teşkilatlarını
kurmuşlardır.
HAZARLAR
630 yılında Hazar Denizi’nin yakınında kurulmuşlardır. Hazar Denizi adını Hazarlardan
alır.
Hazarlar ilk ve son Yahudi Türk kavimidir.
Hazarların bölgede oluşturduğu barış Rusya’nın kurulmasına sebep olmuştur.
BULGARLAR
Kavimler Göçü sonucunda Bulgaristan’a giren Türkler oradaki Ogur Türkleri ile karışarak
karışmak anlamına gelen Bulgar Devleti’ni kurdular.
Büyük Bulgar Devleti kısa zamanda ikiye ayrıldı:
1-İtil (Volga) Bulgarları
2-Tuna Bulgarları
*İtil Bulgarları 10. yüzyılda Almış Han zamanında Müslüman oldular.
*Tuna Bulgarları ise Boris Han zamanında Hıristiyanlığı kabul ederek Türklük özelliklerini
kaybettiler.
TÜRGİŞLER
630 yılında Baga Tarkan tarafından kuruldu.
Türgişler, Maveraünnehir’e gelen İslam ordularını durdurarak Türklerin Araplaşmasını
engellediler.
KARLUKLAR
Karluklar Talas Savaşı’ndan sonra Müslüman oldular.
Karluklar Müslümanlığı kabul eden ilk Türk boyudur.
Karluklar Karahanlı Devleti’ni kurmuşlardır.
MACARLAR
Kavimler Göçü sonucunda Türkler tarafından kurulmuştur.
Avrupalılar Macarlara Hunlar adını vermiştir. 1000 yılında Hıristiyanlığı kabul edip Türklük
özelliklerini kaybetmişlerdir.
PEÇENEKLER
Oğuz boylarından olan Peçenekler bir devlet kuramamışlardır.
1090’da Çaka Bey ile İstanbul kuşatması için anlaştılar. Peçenekler karadan, Çaka Bey
denizden İstanbul’u kuşatacaktı. Fakat Bizanslılar Peçenekleri başka bir Türk boyu olan
Kumanlara kırdırdılar.
Peçeneklerin tarihteki en önemli başarıları 1071 Malazgirt Savaşı’dır. Bu savaşta Uzlarla
beraber Bizans ordusunda ücretli asker olan Peçenekler savaştıkları ordunun Türk
olduğunu anlayınca saf değiştirdiler ve Alparslan Malazgirt Savaşı’nı kazandı.
OĞUZLAR
Oğuz kelimesi ok+ uz’dan oluşmuştur. Ok, hâkimiyet sembolü, uz, aile demektir. Yani
Oğuz Hâkim aile anlamına gelir.
Oğuzların Hıristiyan olanları Romanya’ya yerleştiler ve Gagavuz (Gök Oğuz) adını aldılar.
Müslümanlığı kabul eden Oğuzlar ise Büyük Selçuklu Devleti’ni, Türkiye Selçuklu
Devleti’ni, Akkoyunlular’ı, Karakoyunluları, Osmanlıları, Safeviler ve bütün Anadolu
beyliklerini kurmuşlardır.
Türkiye Türklerinin ataları Oğuzlardır.
KUMANLAR (KIPÇAKLAR)
Kumanlar bir devlet kuramadılar. Çaka Bey’in İstanbul kuşatmasında Peçenekleri yok
ettiler.
Romanya’nın kurulmasına sebep oldular.
Kıpçak-Oğuz savaşlarından Dede Korkut Hikâyeleri ortaya çıkmıştır.
İLK TÜRK DEVLETLERİNDE KÜLTÜR VE UYGARLIK
TOPLUM YAPISI
Türklerde aile toplumun en küçük birimidir.
Aileye Oguş adı verilir.
Oguşların birleşmesiyle Urug (sülale) oluşur.
Urugların birleşmesiyle boy, boyların birleşmesiyle bodun (millet), bodunların
birleşmesiyle il (devlet) oluşur.
Boyları boy beyi, bodunları han yönetirdi. İlleri yönetenlere kağan, hakan adı verilirdi.
Türklerde toplum sınıflara ayrılmazdı. Çünkü Türkler Aşina adlı bir kurttan geldiklerine
inanıyorlardı.
Türkler hükümdarlarına kağan, hakan, şenyü, ilteber, yabgu, idi-kut, tanhun adını
verirlerdi.
Türkler hükümdarlık yetkisinin Göktanrı’dan geldiğine inanırlardı. Buna kut denirdi.
Türklerin yazılı kuralları yoktu. Töre ile yönetilirlerdi.
Türklerde hükümdarlık sembolleri:
1-Otağ (hükümdar çadırı)
2-Örgün (taht)
3-Tuğ
4-Sancak
5-Davul’dur.
VERASET SİSTEMİ (TAHTA GEÇME SİSTEMİ)
Orta Asya Türklerinde hükümdarın oğullarından her biri taht üzerinde hak sahibiydi. Bu
sistem Türk devletlerinin çok kolay parçalanmalarına ve yıkılmalarına sebep olmuştur. Bu
sistemi Türklere benimseten Çinlilerdir. Çinliler bu sistemle Türk devletlerini parçalayarak
himayelerine almışlardır.
Bu sisteme Orta Asya Veraset Sistemi adı verilir.
Daha sonraki Türk devletleri bu sistemi kaldırıp ekberiyet (en büyük oğlun tahta çıkma)
sistemine geçmişlerdir.
KURULTAY-HÜKUMET
İlk Türk devletlerinde devlet işlerinin görüşüldüğü meclise kurultay (toy- kengeş) adı
verilirdi. Türkler hükümete ayukı adını vermişlerdir. Başbakana aygucı, bakanlara buyruk,
dışişleri bakanına bitikçi veya tamgacı, saraydaki askeri komutanlara tarkan, vergi
memurlarına tudun adı verilmişti.
İKİLİ TEŞKİLAT
Orta Asya Türk devletlerinde devlet doğu ve batı olarak ikiye ayrılırdı. Göktanrı inancına
göre Güneş’in doğduğu yer olan doğu kutsal sayılır ve hakan tarafından yönetilirdi.
Güneş’in battığı yer olan batı ise ikinci derecede kutsal yerdi ve hakanın kardeşi yabgu
tarafından yönetilirdi.
ORDU
Türk ordusunun özellikleri:
1-Ücretsiz
2-Daimi
3-Gönüllü
4-Atlı
TURAN TAKTİĞİ
Bütün dünya Türklerinin bir bayrak altında toplanacağı hayal devlete Turan Devleti adı
verilir.
Turan taktiğinde ordu üçe ayrılır. Sağ kol, sol kol ve merkez. Savaş sırasında merkez
önce ileriye, sonra geriye çekilir (sahte çekiliş-sahte ricat) sağ ve sol kollar hilal biçimini
alarak düşmanı kuşatır. Bazen de dolunay yapılarak düşman çember altına alınır. Bütün
Türk savaşları hatta Büyük Taarruz bile turan taktiği ile yapılmıştır. Turan taktiğinin diğer
bir adı da kurt kapanıdır.
DİN VE İNANIŞ
1-Şamanizm (Putperest bir dindir. Bir totem ve etrafında dönen şamandan (kamdan)
oluşan bir dindir. Şaman aynı zamanda kötü ruhları dans ederek kovar ve hastalara şifa
verir.)
2-Göktanrı dini
3-Tabiat kuvvetlerine inanma
4-Atalar kültü ( Atalara ait her şeye saygı duyma, özellikle mezarlara saygı duyma)
5-Hıristiyanlık
6-Musevilik
7-Budizm (Çinlilerin Türklere benimsettiği bir dindir. Budizm et yemeyi ve canlı öldürmeyi
yasaklıyordu. Bu sebeple Türkler kısa sürede Budizm’den vazgeçtiler.)
8-İslamiyet
DİL VE EDEBİYAT
Türkler Göktürk ve Uygur alfabelerini kullanmışlardır.
Türklerden kalan en önemli eser Göktürk Kitabeleri (Orhun Yazıtları)’dir. Kitabeler II.
Göktürk Devleti hakanlarından Bilge Kağan ve Kültigin ile meşhur aygucı Tonyukuk adına
dikilmiştir.
Bilge Kağan ve Kültigin kitabelerini Yolluğ Tigin yazmıştır. Bu sebeple Yolluğ Tigin bilinen
ilk Türk yazarıdır. Tonyukuk kendi kitabesini kendisi yazmıştır.
İPEK YOLU
Çin’den başlayıp Orta Asya’yı aşarak Akdeniz’de sona eren ticaret yoludur.
KÜRK YOLU
Hazar Denizi’nden başlayarak İpek Yolu’na paralel olarak Çin’e kadar ulaşan ticaret
yoludur.
*Uygurlar minyatür sanatı ile ilgilendiler. Minyatür boyutu olmayan resime verilen isimdir.
Ayrıca Türkler balbal adı verilen küçük taşlara çok önem vermişlerdir. Balballar
mezarların etrafına dikilir ve o kişinin öldürdüğü düşman sayısını gösterirdi.
*Türkler şehirlerine balık adını vermişlerdir. Ordubalık gibi
İLK TÜRK DEVLETLERİNİN DİĞER DEVLETLERLE İLİŞKİLERİ
TÜRK-ÇİN İLİŞKİLERİ
Çin kaynaklarında Türklere ait ilk belge M.Ö. 318 yılında yapılan Kuzey Şansi Savaşı
sonunda imzalanan antlaşmadır.
Hunlar Çinliler üzerine:
1-İpek Yolu’na hâkim olmak için
2-Türklerin ihtiyacı olan ipek, buğday ve pirinci temin etmek için saldırılar
düzenlemişlerdir.
Çinliler Türklere karşılık:
1-Çin Seddi’ni inşa ettiler.
2-Ordularını Türkler gibi kurdular.
3-Çinli prensesleri Türk hakanları ile evlendirdiler.
4-İpek Yolu hâkimiyeti için Türkler aleyhine bütün devletlerle birleştiler.
5-Türklere Budizm’i benimseterek onların savaşçılığını yok etmeye çalıştılar.
6-Orta Asya Veraset sistemini Türklere benimseterek Türk ülkelerinin parçalanmasını
sağladılar.
Çin kültürü:
1-Şehircilik alanında
2-Tarım alanında
3-Felsefi alanda Türkleri etkiledi.
Türk kültürü:
1-Askeri teşkilatta
2-Kıyafette
3-Takvimde
4-Göktanrı inancıyla Çinlileri etkiledi.
TÜRK-MOĞOL İLİŞKİLERİ
Uygurlar Moğolların devlet memurlarıydı. Bu sebeple Moğollar Türk sanılmaktadır.
Uygurlar Moğolları:
1-Tarımda
2-Yazıda
3-Hukukta
4-Devlet teşkilatlanmasında
5-Orduda etkilemişlerdir.
TÜRK-ARAP İLİŞKİLERİ
Hz. Osman zamanında başlayan İslam saldırıları Orta Asya’ya gelmeye başladı. Bu
orduları Türgişler durdurarak Orta Asya’nın Araplaşmasını engellemişlerdir.
Emeviler döneminde Türkler Müslüman olamadılar. Çünkü Emeviler kendilerinden
olmayan halklara iyi davranmıyorlardı.
Abbasiler Emevilerin bu siyasetini uygulamadılar ve Arap olmayanlara iyi davranmaya
başladılar. Bu sebeple Abbasiler döneminde Türkler Müslüman oldular.
750 Talas Savaşı’nda Araplar Çinliler ile savaşırken Karluk Türkleri Araplara yardım
ettiler. Karluklar ilk Müslüman Türk boyu oldular.
TÜRK-İRAN İLİŞKİLERİ
İstemi Yabgu, İpek Yolu için Akhunlara karşı Sasaniler (İran) ile anlaştılar. İpek Yolu’nun
büyük bir kısmı Sasanilerin eline geçince İstemi Yabgu bu sefer Bizans ile anlaştı ve İpek
Yolu Türklerin kontrolüne geçti. 642 yılında Sasaniler yıkılınca Türklere İran, Irak ve
Anadolu’nun yolları açıldı.