Türkiye`nin küresel ekonomiye entegrasyonu üzerine gözlemler

advertisement
tepav
Küreselleşme ve kriz
Slide 1
türkiye ekonomi politikaları araştırma vakfı
Türkiye’nin küresel ekonomiye
entegrasyonu üzerine gözlemler
Güven Sak
İstanbul
20 Mart 2008
Küreselleşme ve kriz
Slide 2
Çerçeve
„ Küreselleşme olgusuna uzun dönemli bir bakış
Î Tanımlar: Küreselleşme dalgaları
Î Türkiye üzerine yansımalar
„ Son küreselleşme dalgasının kapımıza getirdikleri
Î Türkiye’nin kontrolsüz entegrasyon süreci
Î Şirketlerimiz nasıl intibak ediyor?
• Nasıl risk biriktiriyoruz?
„ Ne yapmalı?
Î İkinci nesil reform süreci
Î Sanayi politikası ve kontrollü intibak süreci
Küreselleşme ve kriz
Slide 3
Küreselleşme ve kriz (1)
„ Küreselleşme sürekli bir yeniden yapılanmayı
beraberinde getiriyor
Î Ulusal ekonomiler birbirleri ile sürekli bir etkileşim içinde
yapı değiştiriyorlar
„ Küreselleşmenin iki ayağı
Î Ticari entegrasyon: Üretim faaliyetlerinin ve mal
hareketlerinin küresel ölçekte örgütlenmesini ve
yürütülmesini ifade ediyor
Î Finansal entegrasyon: Ulusal finansal piyasaların
birbirine bağlanmasını, birlikte hareket etmesini ifade
ediyor.
Küreselleşme ve kriz (2)
„
Finansal entegrasyon kaynaklı krizler, ticari entegrasyona
göre daha çok ve daha gürültülü
Î Sebep: Finansal piyasaların daha hızlı intibak ediyor olması
„
Ayrıca ticari entegrasyonun yol açtığı problemler son
derece yerel kalıyor ve dışarıdan zor izleniyor.
Î Şimdilerde Türkiye’de olduğu gibi
„
Yeniden yapılanma ve değişim gibi kelimeler, içinde kriz
olgusunu zaten barındırıyor
Î Sektörlerin önemi artar, sektörlerin önemi azalır; becerilere talep
artar, becerilere talep azalır.
„
Ne yapacağız? Açık fikirlilikle Türkiye’de olana bitene bir
bakalım
Küreselleşme ve kriz
Slide 5
Küreselleşme ve kriz (3)
„ Her değişim süreci, kendi kazananını ve
kaybedenini yaratıyor
Î Küreselleşmeye karşı artan direncin temelinde de bu
yatıyor
Î Ancak, teknoloji ve küreselleşmenin etkilerini de ayırmak
gerekir
„ Problem: Bir halden diğerine en az hasarla geçişi
yönetmek
Î Bu mümkün olabilir mi?
„ Dönüşümü yönetmek mümkün değilse, küresel
entegrasyon kontrolsüz oluyor, ortaya bir kriz hali
çıkıyor
Î Finansal krizler ve küresel rekabete karşı koyamayan
sektörler
Küreselleşme ile kriz arasında bir ilişki var mıdır?
Slide 6
Birinci küreselleşme dalgası
„ Birinci küreselleşme dalgası
Î1870’de başladı, I. Dünya Savaşı’nın başlaması ile sona erd
ÎTaşımacılığın gelişmesi ve ticaretin önündeki engellerin
azaltılması
Îİhracatın dünya üretimi içerisindeki payının yüzde 8’e
yükselmesi
ÎI. Dünya (Ticaret) Savaşı ile korumacılığın yeniden
canlanması
„ Ara dönem- (1914-1980)
ÎBüyük buhran, iki adet dünya savaşı
ÎGümrük duvarlarının yükseltilmesi, ithal ikameci politikalar
ÎBretton Woods sisteminin kurulması
Küreselleşme ve kriz
Slide 7
Üçüncü küreselleşme dalgası
1980’de başladı ve soğuk savaşın sona ermesiyle hızlandı
„ Doğu Asya ülkeleri küresel ekonomiye hızla entegre oluyor
„
Î Çin’de kırsaldan kente yılda 20 milyon insanın göçü (300 milyon
hala kırsalda)
Î Merkezin tüketim kalıplarının yaygınlaşıyor
Bilgi ve iletişim teknolojilerindeki gelişmeler iş yapma
biçimlerini değiştiriyor, verimliliği arttırıyor
„ Dün ticari entegrasyon hammaddeyi alıp merkeze getirme
amaçlıydı.
„
Î Şimdi iş süreci bir bütün olarak küresel ölçekte yeniden
örgütleniyor.
„
Dün finansal entegrasyon hammadde için merkez
ülkelerden çevre ülkelere gidenlerin parasal işlemleri içindi.
Î Bugün ise çevrede yaşayanların finansal ihtiyaçları için.
Küreselleşme ve kriz
Slide 8
Ne değişti?
Sermayenin miktarı ve dolaşım hızı
Küresel sermaye serbestisi endeksi (1820-2005)
Birinci
dalga
İkinci
dalga
Kaynak: Reinhart ve Rogoff (2008)
Küreselleşme ve kriz
Slide 9
Finansal entegrasyon kriz getirir mi?
Sermaye serbestisi ve bankacılık krizi yaşayan ülkelerin yüzdesi (1800-2005)
Bankacılık krizi yaşayan
ülkelerin yüzdesi
Sermaye
serbestisi endeksi
(sol eksen)
Bankacılık krizi
yaşayan ülkelerin
yüzdesi
(sağ eksen)
Küreselleşme ve kriz
Slide 10
Ne değişti?
Ticari entegrasyon
Dünya mal ihracatının dünya üretimi içindeki payı (1870-2006)
Birinci
dalga
İkinci
dalga
Kaynak: OECD ve Dünya Bankası
Küreselleşme ve kriz
Slide 11
Finansal entegrasyon ve Türkiye’nin
yakınsama performansı
Türkiye’de kişi başına milli gelir (1820-2005, AB ve ABD’nin yüzdesi olarak)
Küresel sermaye serbestisi endeksi (1820-2005)
Kaynak: Pamuk (2007), Reinhart ve Rogoff (2008)
Küreselleşme ve kriz
Slide 12
Bizden daha iyi yakınsayanlar var
Seçilmiş ülkelerde kişi başına düşen milli gelirin
ABD’de kişi başına düşen milli gelire oranı (PPP, 1975-2005)
90%
80%
AB -15 / ABD
70%
60%
Kore / ABD
50%
40%
30%
Türkiye / ABD
Çin / ABD
20%
10%
0%
1970
1975
1980
1985
1990
1995
2000
2005
2010
Kaynak: Dünya Kalkınma Göstergeleri
Küreselleşme ve kriz
Yakınsayamadığımız yılları nasıl
geçirdik?
„ 1980’ler: Küresel ekonomiye entegrasyonun ilk
adımları
„ 1990’lar: Makroekonomik ve siyasi istikrarsızlık
„ 1996: Gümrük Birliği Anlaşması
„ Siyasi/ekonomik istikrarsızlığın hakim olduğu bir
açık ekonomi olmanın sonucu:
Î 2001 krizi
Slide 13
Küreselleşme ve kriz
Slide 14
2001 sonrası performans umut verici
„ Kriz ertesinde başarıyla uygulanan ekonomik
program
„ Göreli makroekonomik istikrarın tesisi
Î Tarihsel ortalamaların üzerinde bir hızla sürdürülen
ekonomi büyüme
„ Gümrük Birliği’nin işlemeye başlaması
Î Artan ticari entegrasyon: 100 milyar dolarlık ihracat
hedefinin aşılması
Î Artan doğrudan yatırımlar: 2002-2006 döneminde 35,5
milyar dolar
Küreselleşme ve kriz
Slide 15
Küresel ekonomi ile artan
entegrasyon
Mal ve hizmet ihracatı, 1987-2006 (2000 ABD doları ve Milli gelirin yüzdesi)
200,000
50
150,000
40
30
20
10
100,000
Toplam Dış Ticaret,
milyon $ (Sabit Fiyatlarla,
2000 ABD Doları), sağ
eksen
0
19
87
19
88
19
89
19
90
19
91
19
92
19
93
19
94
19
95
19
96
19
97
19
98
19
99
20
00
20
01
20
02
20
03
20
04
20
05
20
06
Toplam Dış Ticaret (Milli Gelir içindeki Payı, %)
60
Toplam Dış Ticaretin Milli
Gelir İçindeki Pay, %, sol
eksen
50,000
0
Toplam Dış Ticaret, Milyon $
(Sabit Fiyatlarla, 2000 ABD Doları)
250,000
70
Küreselleşme ve kriz
Slide 16
Türkiye’nin ihracat sepetinin yapısı
değişiyor
UNCTAD’ın tanımladığı ürün gruplarının toplam ihracat içerisindeki payı, Türkiye (1989-2005)
Kaynak: UNCTAD sınıflandırması, TEPAV’ın hesaplamaları, COMTRADE veritabanı
Küreselleşme ve kriz
Slide 17
Diğer bazı ülkelerde de benzer bir
durum söz konusu
UNCTAD’ın tanımladığı orta ve yüksek becerili işgücü gerektiren ürünlerin toplam ihracat içerisindeki
payı, Türkiye ve seçilmiş ülkeler (1989-2005)
Kaynak: UNCTAD sınıflandırması, TEPAV’s hesaplamaları, COMTRADE veritabanı
Küreselleşme ve kriz
Slide 18
Türkiye’deki özel sektör artık daha
fazla sayıda ülkeye ihracat yapıyor
Seçilmiş ülkelerin 1 milyar dolar tutarından daha fazla ihracat yaptığı ülke sayısı
Kaynak: COMTRADE, TEPAV Hesaplamaları
Küreselleşme ve kriz
Slide 19
1 milyar doların üzerinde ihraç
ettiğimiz ürünlerin sayısı artıyor
Seçilmiş ülkelerin 1 milyar dolar tutarından daha fazla ihracat yaptığı ürün sayısı
Kaynak: COMTRADE, TEPAV Hesaplamaları
Küreselleşme ve kriz
Küresel ekonomiye nasıl entegre
oluyoruz?
„ Sadece ihracatın miktarına ve yapısına bakarak
küresel ekonomideki konumumuzu anlamak
mümkün değil
„ Cari açığın ulaştığı seviyeler de bu görüşü
destekliyor
„ Sektörlerin içinde bulunduğu durum dikkate
alındığında herhangi bir politika çerçevesine
sahipmişiz gibi görünmüyor
Slide 20
Küreselleşme ve kriz
Slide 21
Rekor seviyedeki cari açık
Cari denge / milli gelir (2000-2007 ilk 9 ay)
Kaynak: TCMB
Küreselleşme ve kriz
Slide 22
Türk lirasındaki reel değerlenme cari açığı
tetikliyor…
Seçilmiş ülkelerdeki reel kur endeksi 1996=100 (1996-2006)
Kaynak: UNCTAD, Trade and Development Report 2006-2007
Küreselleşme ve kriz
Slide 23
Daha çok ithal ara girdi kullanan
sektörler daha hızlı büyüyor
bu durum cari açığı da tetikliyor
İmalat sanayi alt sektörlerinin yıllık ortalama büyüme hızı ve ithalat gereği
İthalat gereği
Ortalama
büyüme
(2002-2006)
Büro Muhasebe ve Bilgi İşleme Makineleri
İmalatı
34%
37%
Radyo ve telekom cihazları
43%
27%
Tıbbi, Hassas ve Optik Alet, Saat İmalatı
37%
15%
Kimyasal Madde Ürünleri İmalatı
41%
11%
Deriden İşlenmiş Bavul, Çanta vb. İmalatı
23%
1%
Tekstil Ürünleri İmalatı
20%
0%
Tütün Ürünleri İmalatı
14%
0%
Giyim Eşyası İmalatı
29%
-1%
Sektörler
2007’de durum
değişiyor
Küreselleşme ve kriz
Slide 24
İmalat sanayindeki ikili yapı
İmalat sanayi alt sektörlerinin yıllık ortalama büyüme hızları (2002-2007)
30.0%
25.0%
20.0%
15.0%
10.0%
5.0%
0.0%
-5.0%
Kaynak: TUİK
Küreselleşme ve kriz
Slide 25
Özellikle emek yoğun sektörlerin
durumu endişe verici
Seçilmiş ülkelerde çalışılan saat başına işgücü maliyetleri (ABD doları)
3.0
2.5
2.0
1.5
1.0
0.5
0.0
2000
2001
Çin
2002
Hindistan
2003
Malezya
2004
Filipinler
2005
2006
Türkiye
Kaynak: Economist Intelligence Unit
Ekonomik durum ve ikinci nesil reformlar
Slide 26
Tekstil sektöründen bir örnek
„ 5084 sayılı teşvik kanunu
Î Amaçlar net mi? Fiyat rekabetine ve ucuz işgücüne
dayalı bir strateji ne kadar makul?
„ DTM’nin dahilde işleme rejimi düzenlemesi
„ Eskiler için 2008’de teşvik kalkıyor; sadece yeniler
faydalanacak
„ Kahramanmaraş’taki iplik üreticileri
Î Kaybedenler: Daha önce kurulmuş olanlar;
Kahramanmaraş dışındakiler
Î Yeni kurulanlar da kurdan dolayı kaybediyorlar
Î Uzun vadede kazanan?
Ekonomik durum ve ikinci nesil reformlar
TV sektöründen bir örnek
„
Televizyon üretimi – elektronik sektörü
Î İhracatın en hızlı arttığı sektörlerden
Î Tüplü TV’lerde AB’de %50’den fazla pazar payı
Î Belirleyici unsur: AB’nin Doğu Asya ülkelerine uyguladığı anti-
damping vergisi
AB, 2007’de anti-damping vergilerini müzakereye açtı
(2002’de biliniyordu) ve vergiler sıfırlandı
„ Türkiye’de LCD-Plazma üretimine geçilmedi
„
Î Dünyada “Panel” üretebilen sınırlı sayıda oyuncu var.
„
Doğu Asyalılar artık LCD’yi tüplüden daha ucuza imal
edebiliyorlar
Î Profilo-Telra’nın iflası. Vestel ve BEKO zarar açıklıyor.
Î Samsung’da 4000 AR-GE personeli, Türkiye’de 400.
Slide 27
Küreselleşme ve kriz
Slide 28
Neden böyle?
„ Bu sektörlerin içinde bulunduğu kriz halinin tek
sorumlusu küreselleşme midir?
ÎYükselen Asya, azalan karlar, artan hammadde fiyatları
„ Var olan kurumsal çerçevenin ve politika tasarım
sürecindeki zayıflıkların rolü yok mudur?
„ Mesele sektör seçmek değil, sektörlerin sorunlarını
analiz edip, strateji ve çözüm geliştirmek ve
uygulamak
Î Devlet yardımları sistemi
Î Sistem yatırımcıya yanlış sinyaller gönderiyor
Î Sektörel ve bölgesel teşvik – proje bazlı teşvik
Küreselleşme ve kriz
Slide 29
Ne yapmalı?
„ Küreselleşmenin yarattığı olumsuzlukları en
aza indirmek için bir stratejiye ihtiyaç vardır
ÎSanayi stratejisi ve ikinci nesil reform sürecinin
öncelikleri
„ 2008 yılında bu ihtiyaç daha da belirgin hale
gelmiştir
ÎKüresel finansal piyasalardaki çalkantılar
ABD’de bu arada olanlar
„ Kamu otoritesinin menkul kıymetleşme sürecini sağlıklı yönetmemiş
olması geleneksel finansal piyasaları krize sürükledi.
„ Ortada artan bir karşı taraf riski algılaması ve buradan kaynaklanan
güven krizi var.
„ İntibak, iflaslar ve küreselleşme sürecinde biriken çevre
sermayesinin merkeze alınması yoluyla olacak gibi duruyor.
Cari Hesaplar Fazlası Veren Ülke Gruplarından Toplam Sermaye Çıkışının Dağılımı (%)
50%
45%
40%
35%
30%
25%
20%
15%
10%
5%
0%
1995
2000
Petrol ihracatçısı ülkeler
Doğu Asya
2006
Batı Avrupa
Diğer
Kaynak: McKinsey
Yeni bir Sanayi Politikası Çerçevesi
Slide 31
İkinci nesil reformlar
„ Ekonominin kurumsal altyapısı
Î Yargı, vergi, kamu yönetimi
„ Finansmana erişim
Î KOBİ kredileri; kayıtdışılıkla
mücadele
„ İstihdam politikaları
Î İşgücü maliyetleri
• İşgücü maliyetlerini düşürmek iş
dünyasının bağlayıcı kısıdını ortadan
kaldırmak için yeterli değildir.
Î Nitelikli işgücü (eğitim reformu)
„ Girdi maliyetleri
Î Altyapı ve enerji reformları
„ Önceliklerimizi iyi
saptamamız
gerekiyor.
„ Kaybedecek bir 100
günümüz daha yok.
„ Kaybettiğimiz her
gün, rakiplerimizi
yakalamamızda geri
kaldığımız bir gün
daha demektir.
Yeni bir Sanayi Politikası Çerçevesi
Slide 32
Dört ayaklı bir sanayi politikası
„ Yatırım ve iş yapma ortamının iyileştirilmesi/düzleştirilmesi
„ Değer zincirinin yüksek katma değer yaratan halkalarına geçmek için
malumat toplanması
Î Kümelenme ve değer zinciri çalışmaları
„ Piyasa aksaklıklarına yönelik, sektörel-bölgesel değil proje-faaliyet bazlı
bir devlet yardımı sistemi
„ Geçiş sürecinden zarar göreceklerin kayıplarını telafi etmeye yönelik
politikalar
Özel sektör ve kamu sektörü arasında etkin işleyen
bir diyalogun sağlanması
Sonuçlar
„ Türkiye ekonomisi küresel entegrasyondan
kaynaklanan bir dönüşüm sürecinin içinde
„ Dönüşüm kelimesi içerisinde kriz olgusunu zaten
barındırıyor
Î2001 krizine benzer bir kriz değil ekonominin belli
sektörlerinde karşılaşılan sıkıntılar
„ Enerjimizi ve potansiyelimizi doğru değerlendir,
önceliklerimizi doğru belirlersek en az hasarla yeni
bir aşamaya geçeriz
„ Eylem planlarından, planlanmış eylemlerin hayata
geçirildiği bir döneme geçmeliyiz
Download