aile dostu kentler etüt araştırması - Aile ve Toplum Hizmetleri Genel

Aile Dostu Kentler Etüt Araştırması
Aile Dostu Kentler
Etüt Araştırması
AİLE DOSTU KENTLER
ETÜT ARAŞTIRMASI
T.C.
AİLE VE SOSYAL POLİTİKALAR BAKANLIĞI
AİLE VE TOPLUM HİZMETLERİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ
AİLE DOSTU KENTLER ETÜT ARAŞTIRMASI
Editör: Murat Şentürk
T.C. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı
Aile ve Toplum Hizmetleri Genel Müdürlüğü
KISALTMALAR
AB
AvrupaBirliği
Aile Dostu Kentler Etüt Araştırması
Editör: Murat Şentürk
ABD
Amerika Birleşik Devletleri
ADNKS AdreseDayalıNüfusKayıtSistemi
APA
American Planning Association
Bk.
bakınız.
BM
Birleşmiş Milletler
CNR
ConsiglioNazionaleDelleRicerche
ÇEV.
Çeviren
DPT
DevletPlanlamaTeşkilatı
ED.
Editör
OECD
İktisadiİşbirliğiveKalkınmaTeşkilatı
Proje İzleme Grubu
Didem Yılmaz, Ömer Faruk Danış, Pınar Erol,
Melih Onur Erdoğan
Ör.
Örneğin
TNSA
TürkiyeNüfusveSağlıkAraştırması
TOKİ
Toplu Konut İdaresi
Akademik İçerik Danışmanlığı
EDAM Eğitim Danış. ve Araş. Merkezi
TÜİK
TürkiyeİstatistikKurumu
UN
United Nations
Redaksiyon
Derya Avcı
UNICEF Children’sFundBirleşmişMilletler
Tasarım ve Uygulama
Semih Edis
WHO
Dünya Sağlık Örgütü̈
YAY.Y.
YazarıYok
Kapak Fotoğrafı
©tatoman
YÖK
Yükseköğretim Kurumu
Araştırma Takımı
Koordinatör
Mustafa Turğut
Yürütücü
Murat Şentürk
Bölüm Yazarları
Büşra Turan, Melikşah Yasin, Murat Şentürk,
Reyyan Beyza Büyükgümüş, Yasemin Çakırer
Özservet, Zelal Günel
ÇocuklaraYardımFonu
Araştırma ve Politika Serisi 40
2016,Ankara
ISBN: 978-605-4628-88-9
Baskı ve Cilt
Limit Ofset
Litros Yolu 2. Matbaacılar Sitesi
ZA-13, Topkapı / İstanbul
Tel: 0212 567 4535
İletişim
T.C. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı
Eskişehir Yolu Söğütözü Mah. 2177. Sok.
Nu. 10/A 24. Kat Çankaya/ANKARA
T: +9 0312 705 5513
F: +9 0312 705 5599
www.aile.gov.tr
arsopol@aile.gov.tr
©2016 Bu araştırmanın tüm yayın hakları saklıdır.
AileveSosyalPolitikalarBakanlığınınizniolmaksızın
tamamıveyaherhangibirkısmıherhangibirbiçimde
veyöntemdeçoğaltılamazvedağıtılamaz.
TEŞEKKÜR
Bu çalışma süresince görüşlerini bizimle
paylaşan, yol gösterici kentsel sosyal politika
önerileri sunan başta akademisyen ve kamu
görevlileri olmak üzere herkese teşekkür ederiz.
GÖRÜŞÜLEN UZMANLAR*
Ahmet Yılmaz: YıldızTeknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi Mimarlık Bölümünde lisans, Mimar
SinanÜniversitesiFenBilimleriEnstitüsüRestorasyonBölümündeyükseklisanseğitiminitamamladı.Lisanseğitiminitamamladığı1994yılındansonraçoksayıdaprojede,çeşitliofislerdeproje
yöneticisiveşantiyeşefiolarakgörevaldı.2012yılındanitibarenFatihSultanMehmetÜniversitesi
MühendislikveMimarlıkFakültesindemimaritasarımderslerivermektedir.
Cengiz Bektaş: İstanbul Devlet Güzel SanatlarAkademisi İç Mimarlık ve Mimarlık bölümlerindeokudu.1959yılındaMünihTeknikÜniversitesiMimarlıkBölümünübitirdi.1960yılındaAlman
ŞehircilikAkademisi kurslarını izledi. 1959-1962 yılları arasında Münih’te Prof. Dr. FredAngerer
veAlexanderBaronvonBrancaileçalıştı.1962yılındaOrtaDoğuTeknikÜniversitesineöğretim
görevlisiolarakçağrıldı.OradaMimarlıkBürosunuyönetti.1963yılındaserbestmimarlığabaşladı.ZaferMühendislikMimarlıkYüksekOkulu,AnadoluÜniversitesi,TrakyaÜniversitesi,Marmara
Üniversitesi ve Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesinde dersler verdi. Davetli olarak gittiği
Makedonya’da,Amerika’da,Almanya’dakısasürelikonukhocalıkyaptı,konferanslarverdi.Hâlen
kendimimarlıkofisindeçalışmalarınısürdürmektedir.
Enes Battal Keskin: 1999yılındaUludağÜniversitesiKamuYönetimiBölümündenmezunoldu.
2005-2009yıllarıarasındaBursaBüyükşehirBelediyesiYerelGündem21Projesi’nde,KentKültürüveKentlilikBilinciProjesiDanışmanıgöreviniyürüttü.2008yılındaDumlupınarÜniversitesi
SosyalBilimlerEnstitüsüKamuYönetimiAnaBilimDalındayükseklisanseğitimini,2014yılında
Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Kamu YönetimiAna Bilim Dalında doktorasını tamamladı.HâlenBursaKentKonseyiGenelSekreterliğigöreviniyürütmektedir.
Francesco Tonucci: 1963yılındaMilanKatolikÜniversitesiPedagojiBölümündenmezunoldu.İlkokul
öğretmeniolarakçalıştı.1966yılındaİtalyaUlusalAraştırmaKonseyiPsikolojiEnstitüsündearaştırmacı
oldu.1982yılındanbuyanasözkonusuenstitüdePsikopedagojiBölümBaşkanlığıgöreviniyürütmektedir.2003yılındaprofesörunvanıalanTonucci,uzunsüredirçocuklarilekentlerarasındakibağlantıyla
ilgilenmektedir.Tonucci,1991yılındaFano’daÇocukŞehri(Lacittàdeibambini)projesiniuygulamaya
soktu;projeönemlibirbaşarıgöstererekAvrupa’daveGüneyAmerika’dayaygınlıkkazandı.
Halil İbrahim Düzenli: 2000yılındaKaradenizTeknikÜniversitesiMimarlıkBölümünübitirdi.Aynı
üniversiteden2005yılındayüksekmimar,2009yılındadoktorderecelerialanDüzenli,2009-2015
yılları arasında Mardin Artuklu Üniversitesi Mimarlık Bölümünde yardımcı doçent olarak çalıştı.
HâlenFatihSultanMehmetVakıfÜniversitesindeöğretimüyesiolanDüzenli’ninyazarveeditör
olarakyeraldığıbirçokçalışmabulunmaktadır.
Helga Rittersberger Tılıç: 1982yılındaRenFriedrichWilhelmÜniversitesiCoğrafyaBölümünden
mezun oldu. 1984 yılında aynı üniversitenin aynı bölümünde yüksek lisans eğitimini tamamladı.
1985-1987yıllarıarasındadoktoraeğitimiiçinOrtaDoğuTeknikÜniversitesiSosyolojiBölümünde
bulundu.Duisburg-EssenÜniversitesindedoktoratezinitamamladı.1985yılındaOrtaDoğuTeknik
Üniversitesindearaştırmagörevlisiolarakgörevebaşladı.2005yılındaprofesörunvanınıaldı.Hâlen
OrtaDoğuTeknikÜniversitesiSosyolojiBölümündeöğretimüyeliğiyapmaktadır.
* İsimler alfabetik olarak sıralanmıştır.
Hülagü Kaplan: 1980 yılında Oxford Polytechnic Mimarlık ve Planlama Fakültesi Şehir PlanlamaBölümündenmezunoldu.Yükseklisansını1982yılındaaynıbölümdetamamladı.Doktorasını
1998yılındaOrtaDoğuTeknikÜniversitesiFenBilimleriEnstitüsüŞehirveBölgePlanlamaAna
BilimDalındanaldı.Yurtdışındaçeşitlieğitimleraldı.1983-1988yıllarıarasındaKültürveTurizm
BakanlığındaBaşuzmanŞehirPlancısıolarakçalıştı.1998-2003yıllarıarasındaKonyaKültürve
TabiatVarlıklarınıKorumaKuruluüyesiolarakgörevyaptı.2008-2011yıllarıarasındaBaşbakanlık
Özürlüler İdaresi Başkanlığında (daha sonra Özürlü ve Yaşlı Hizmetleri Genel Müdürlüğü) BaşkanDanışmanıolarakgörevyaptı.GaziÜniversitesiRektörlüğünceAnkaraBüyükşehirBelediyesi
içinhazırlanan“AnkaraveYakınÇevresiUlaşımAnaPlanı”projeçalışmasındaprojeyürütücüsü
yardımcısıolarakçalışmalarınısürdürmektedir.HâlenGaziÜniversitesiMimarlıkveMühendislik
FakültesiŞehirveBölgePlanlamaBölümündeöğretimüyesidir.
İlhan Tekeli: İstanbulTeknikÜniversitesiİnşaatMühendisliğiBölümündenmezunoldu.Şehirve
BölgePlanlamacılığıalanında,1964yılındaOrtadoğuTeknikÜniversitesinde,1966yılındaPennsylvaniaÜniversitesindeyükseklisansınıtamamladı.1968yılındaİstanbulTeknikÜniversitesinde
ŞehirPlanlamakonusundadoktorayaptı.1970yılındanbuyanaOrtadoğuTeknikÜniversitesinde
ŞehirveBölgePlanlamaBölümündeöğretimüyeliğiyapmaktadır.Yurtdışındakiçeşitliüniversitelerde konuk profesör olarak ders verenTekeli, birçok belediyede ve kuruluşta danışma kurulu
üyeliğiyaptı.TarihVakfınınkuruculuğunuvebaşkanlığınıyaptı.Bununlabirlikte“WorldAcademy
forLocalGovernmentandDemocracy”de(YerelYönetimveDemokrasiiçinDünyaAkademisi)İcra
Heyeti’ninkurucusuoldu.
Leyla Doğan: 1992yılındaOrtaDoğuTeknikÜniversitesiŞehirveBölgePlanlamaBölümünden
mezun oldu. 2003 yılında Uludağ Üniversitesinde yüksek lisansını tamamladı. 1992 yılından itibarenbaştaİstanbulBüyükşehirBelediyesi,KonyaSelçukluBelediyesi,İnegölBelediyesiolmak
üzereçeşitliyerelyönetimlerde“şehirplancısı”olarakgörevaldı.Aile Dostu Kent Planlamasıtemasındaaraştırmaveyazılarıbulunmaktaolup,ulusal(TÜBİTAK-Ardep1001)veuluslararası(JPI)
fonkuruluşlarınaaynıtemaileprojeyürütücüsüolarakçalıştığıkurumadınaprojebaşvurularında
bulunmuştur.2004yılındanitibarenBursaBüyükşehirBelediyesiİmarveŞehircilikDairesiBaşkanlığında“şehirplancısı”olarakgörevinisürdürmektedir.
Osman Kayaer: 1985yılındaAnkaraÜniversitesiİlahiyatFakültesinibitirdi.1986-1992yıllarıarasındaöğretmenlik,1992-2004yıllarıarasındaAnkara’dakitapyayıncılığıyaptı.2004yılındaAnkara
BüyükşehirBelediyesivePursaklarBelediyesiMeclisüyeliğineseçildi.PursaklarBelediyesiMeclis
BaşkanVekilliğiveBaşkanYardımcılığıyaptı.2009yılındaikinci,2014yılındaüçüncükezmeclis
üyesiseçildi.Hâlen,YazıİşleriMüdürlüğü,BilgiİşlemMüdürlüğüveZabıtaMüdürlüğündensorumluBaşkanYardımcılığı,MeclisBaşkanVekilliğiveEncümenBaşkanlığıgörevleriniyürütmektedir.
Ömer Bozoğlu:AtatürkÜniversitesiEdebiyatFakültesiTürkDiliveEdebiyatıBölümündenmezun
oldu.YıldırımBeyazıtÜniversitesiSosyalBilimlerEnstitüsüSosyalPolitikaProgramındayüksek
lisansını tamamladı. Bir süre öğretmenlik yaptı. 2004-2007 yılları arasında Kütahya İl Kültür ve
TurizmMüdürüolarakgörevyaptı.2007-2011yıllarıarasındaKültürveTurizmBakanlığındaçeşitliyöneticilikgörevleriüstlendi.2011-2014yıllarıarasındaAileveSosyalPolitikalarBakanlığında
AileveToplumHizmetleriGenelMüdürüolarakgörevyaptı.2014yılıTemmuzayındaMüsteşar
Yardımcısıkadrosunavekâleten,2015yılıHaziranayındadaBakanlıkMüşavirliğineatandı.Aynı
zamanda Memur-Sen ve Eğitim-Bir-Sen Kütahya Şube Başkan Yardımcılığı, Milli Gençlik Vakfı
KütahyaŞubeBaşkanYardımcılığıyapmaktadır.
Şengül Öymen Gür:1970yılındaKaradenizTeknikÜniversitesiMimarlıkFakültesindenmezun
oldu.1971yılındaaynıfakültedeasistanolarakçalışmayabaşladı.1978yılındaPensilvanyaÜniversitesinden doktorasını aldı. Bina BilgisiAna Bilim Dalında 1983 yılında doçent, 1989 yılında
profesöroldu.1989-1991yıllarıarasındaKaradenizTeknikÜniversitesiMimarlıkBölümündebölüm
başkanlığıgöreviniyürüttü.UzunyıllarTMMOBMimarlarOdasıMerkezYayınKuruluüyeliğiveDış
İlişkilerKomisyonuüyeliğigörevleriniüstlendi.2003-2010yıllarıarasındaKaradenizTeknikÜniversitesiMimarlıkBölümüBinaBilgisiAnaBilimDalıBaşkanlığıyaptı.2010yılındanbuyanaBeykent
ÜniversitesiMühendislikMimarlıkFakültesiMimarlıkBölümBaşkanlığınıyürütmektedir.
Şimşek Deniz: 1987yılındaTrakyaÜniversitesiMimarlıkBölümündenmezunoldu.7yılserbest
mimarolarakbüro,şantiyeveiçmimarlıkalanındaçalıştı.1994yılındaİstanbulBüyükşehirBelediyesiŞehirPlanlamaMüdürlüğü,İstanbulMetropolitenPlanlamadaTarihiÇevreSektörŞefliği
göreviniyürüttü.1996-1999yıllarıarasındaPlanlama-İmarlailgiliGenelSekreterYardımcısıDanışmanlığıyaptı.İstanbul-Süleymaniye'debulunansivilmimarlıkörnekleriüzerineyükseklisansınıtamamladı.1999yılındaUlaşımPlanlamaMüdürüolarakatandı.İstanbulAcilUlaşımEylemPlanı’nı
ve Makro Ulaşım Planları’nı hazırladı. İstanbul 2023 Vizyonu ve Stratejik Eylem Planı Çalışma
Ekibi’nde bulundu. Eminönü Belediyesinde İmardan Sorumlu Teknik Başkan Yardımcılığı yaptı.
2004yılındaBüyükşehirBelediyesiİmarMüdürüolarakgörevlendirildi.BirdönemİmarveŞehircilikDaireBaşkanlığıgöreviniyaptı.HâlenİstanbulBüyükşehirBelediyesindegörevyapmaktadır.
Uğur Tanyeli: 1970yılındaİstanbulDevletGüzelSanatlarAkademisiYüksekMimarlıkBölümüne
girdi. 1976 yılında aynı kurumun MimarlıkTarihi Kürsüsünde asistan oldu. 1982 yılında İstanbul
TeknikÜniversitesiMimarlıkFakültesiMimarlıkTarihiAnaBilimDalındaçalışmayabaşladı.19901991yıllarındaMichiganÜniversitesiOrtaDoğuveKuzeyAfrikaAraştırmalarıMerkezindekonuk
öğretimüyesiolarakbulundu.1992-1998yıllarıarasındaAnadoluÜniversitesiMühendislikMimarlıkFakültesiMimarlıkBölümündegörevyaptı.1998yılındaYıldızTeknikÜniversitesiMimarlıkFakültesineprofesörolarakatandı.2011-2014yıllarıarasındaMardinArtukluÜniversitesiMimarlık
Fakültesindegörevaldı.2014yılındanbuyanaİstanbulBilgiÜniversitesiMimarlıkFakültesinde
dekanolarakgörevyapmaktadır.
Yusuf Yüksel: 2000yılındaBoğaziçiÜniversitesiSosyolojiBölümündenmezunoldu.2002yılında
FıratÜniversitesindenyükseklisansını,2008yılındaMimarSinanGüzelSanatlarÜniversitesinden
doktorasınıaldı.Yurtdışındakiçeşitliüniversitelerdeeğitimleraldı.2003-2010yıllarıarasındaKalkınmaBakanlığındaPlanlamaUzmanıolarakgörevaldı.2010-2015yıllarıarasındayineaynıBakanlıktaGelirDağılımıveSosyalİçermeDaireBaşkanlığıyaptı.2012-2013yıllarıarasındaOxford
Üniversitesindemisafiraraştırmacıolarakbulundu.HâlenİslamKalkınmaBankasıAnkaraOfisinde
İnsanKaynaklarıProgramKoordinatörlüğügöreviniyürütmekteveYıldırımBeyazıtÜniversitesinde
yarızamanlıokutmanlıkyapmaktadır.
İÇİNDEKİLER
YÖNETİCİÖZETİ
8
GİRİŞ
20
CUMHURİYET’TENGÜNÜMÜZETÜRKİYE’DEAİLEVEKENTİLİŞKİSİNİELE
ALANÇALIŞMALAR
27
2.1.
2.2.
2.3.
2.4.
2.5.
Giriş 1923-1950:YeniBirKentYapmak
1950-1980:KentleşmeyadaKentlileşme
1980veSonrası:KüreselKent
SonuçYerine 27
28
29
30
31
TÜRKİYEKENTLEŞMEDENEYİMİVEAİLE:EVVEKAMUSALMEKÂNLARDA
YAŞANANDEĞİŞİMLER
33
3.1.
3.2.
3.3.
3.4.
35
39
41
42
YaşamaveVarOlmaMekânıOlarakEv
AçıkveKapalıKamusalMekânlar
KentselDönüşümveTürkiyeKentleşmesi
SonuçYerine KENTLEİLGİLİHUKUKİMEVZUATVEAİLE
4.1.
4.2.
4.3.
4.4.
4.5.
44
Giriş AileninHukukiTanımı İmarMevzuatımızveAile
AvrupaBirliği’ninŞehirPlanlamasınaİlişkinDüzenlemelerindeAile AileDostuKentleriçinHukukiÖneriler
4.6. Öneriler
4.7. AileDostuKentleriçinKentselDönüşümFırsatı
44
45
46
48
49
49
50
51
52
AİLEDOSTUKENTİÇİNKAVRAMSALANALİZ
53
5.1. Giriş 5.2. KenteDairFarklıYaklaşımlar 53
53
53
56
57
58
59
60
60
62
65
4.5.1. Aile Hukukuna Egemen Olan İlkeler
4.5.2. Aile Hukukuna İlişkin İlkelerin Şehir Planlamasına Etkileri
5.2.1.
5.2.2.
5.2.3.
5.2.4.
5.2.5.
5.2.6.
5.2.7.
Çocuklara Dost Kent Arayışları
Genç Dostu Kent
Kadın Dostu Kent
Yaş(lı) Dostu Kent
Engelli Dostu/Engelsiz/Erişilebilir Kent
Evrensel Tasarım/Herkese Dost/İnsanlar için Kent
Yaşanabilir/Sürdürülebilir ve Yavaş Kent
5.3. AileDostuKentKavramı
5.4. SonuçYerine DÜNYADAAİLEDOSTUKENTÖRNEKLERİ
6.1.
6.2.
6.3.
6.4.
Giriş AileDostuKentÖrnekleri
ÇocukDostuKentÖrnekleri
GençDostuKentler 69
69
69
72
75
6.5.
6.6.
6.7.
6.8.
YaşlıDostuKentler
EngelliDostuKentler
KadınDostuKentler
Sonuç 76
78
79
80
TÜRKİYEKENTLEŞMEDENEYİMİVEAİLEDOSTUKENTKAVRAMININİMKÂNI
7.1. TürkiyeKentleşmeDeneyimininDeğerlendirilmesi
82
82
7.1.1. Eve ve/veya Konuta İlişkin Değerlendirmeler
83
7.1.2. Kamusal Mekâna İlişkin Değerlendirmeler
91
7.1.3. Kentsel Dönüşüme İlişkin Değerlendirmeler
95
7.2. KentleİlgiliHukukiMevzuataDairDeğerlendirmeler 98
7.3. AileTanımındaYaşananFarklılıklarveAileninDeğişimi
101
7.4. DostKentlerveAileDostuKentKavramıArasındakiİlişkiyeYönelikDeğerlendirmeler 104
7.5. AileDostKentKavramınınİmkânına,SınırlılıklarınaveUygulanabilirliğineİlişkin
Değerlendirmeler
108
7.5.1. Aile Dostu Kente İki Farklı Yaklaşım
108
7.5.2. Aile Dostu Kente İlişkin İki Farklı Yaklaşımın Birbirlerine İlişkin Değerlendirmeleri
112
7.6. YaşanabilirKentlerinSahipOlmasıGerekenUnsurlarve/veyaİlkeler
118
7.6.1. Evin Bir Rant Aracı Olmaktan Çıkarılması ve Yaşama Alanı Olarak Konumlandırılması
118
7.6.2. Toplumun İnançlarının ve Yaşama Kültürünün Merkeze Alınması
119
7.6.3. Toplumun Katılımının Sağlanması
121
7.6.4. Nesillerin Bir Arada ve/veya Temas Edebilecek Yakınlıkta Olması
122
7.6.5. Aile Tiplerinin Özelliklerinin ve Sosyal İhtiyaçlarının Dikkate Alınması
126
7.6.6. Kuşakların Bir Araya Gelebileceği Kamusal Mekânların Korunması ve/veya İnşa Edilmesi
127
7.6.7. Çocukların Merkezde ve Özgür Olduğu Kentsel Mekânın İnşa Edilmesi
128
7.6.8. Yürüme Mesafesinde Kent: İnsanın Yürüyerek Tüm İhtiyaçlarını Karşılayabilmesi
132
7.6.9. Kamusal Mekânlarda ve Çalışma Alanlarında Aile Bireyleri İçin Düzenlemelerin Yapılması
133
7.6.10. İnsanın Doğal Çevreyle İlişkisinin Kurulması
135
7.6.11. Müstakil ve/veya Az Katlı (İnsani Ölçekte Yapılar) ama Her Durumda Bahçeli Evlerin İnşası
136
7.6.12. Yaşanabilir Kentler İçin Yeni Kentlerin Kurulması
137
7.7. YaşanabilirKenteGeçişteOlasıSosyalMaliyetler 138
SONUÇVEÖNERİLER:AİLEDOSTUKENTTEN(AİLELERİÇİN)
YAŞANABİLİRKENTE
140
8.1. AileleriçinYaşanabilirKenteDairİlkeler
8.2. KentselSosyalPolitikaÖnerileri
8.3. KentselSosyalPolitikalaraHazırlıkiçinUygulamaÖnerileri 145
147
149
KAYNAKÇA
152
EK1-TÜRKİYE'DEAİLEVEKENTİLİŞKİSİNİELEALANÇALIŞMALAR
161
Kitaplar
Makaleler
YüksekLisansveDoktoraTezleri
161
167
169
8
Aile Dostu Kentler Etüt Araştırması
YÖNETİCİ ÖZETİ
Türkiye’de göç olgusunun kentleşmenin temel dinamiğini oluşturduğu, kentleşmenin olması
gerekendendahahızlıyaşandığı,kentlerinkontrolsüzbirşekildebüyüdüğü,kentselaltyapılarıngöçlegelennüfusunkenteyerleşmesindensonrakurulmasınedeniyleçarpıkbirkentleşmeninvebununsonucundaplanlıolmayanbirkentformununoluştuğusöylenebilir.Çarpıkbir
kentleşmeninvenihayetindeplanlıolmayanbirkentformununoluştuğusöylenebilir.Ülkemizde, ideal biçiminin gerçekleşmediği konusunda hemen herkesin aynı fikirde olduğu kentleşmevekentlileşme,baştabireyveaileyietkilemektedir.Mekânsalvetoplumsalproblemlerin
çoğunlukla içiçe geçtiği kentleşme deneyiminde, aile yapılarının veilişkilerinin değiştiği, bir
toplumsalkurumolarakaileninveaileyioluşturanbireylerinkentselmekânınkullanımındazorluklaryaşadıklarıgörülmektedir.Buaraştırma,sözkonusudeğişimlerinvezorluklarınfarkında
olarakailevekentilişkisineodaklanmaktadır.
Ekonomik,siyasal,toplumsalvekültürelbiryapıolankentin,insanoğlununenkarmaşıkörgütlenmesiolduğudikkatealınırsa,insanlarındoğalçevreylesağlıklıbirilişkikurmaları;huzurlu,
sağlıklıverefahseviyesiyüksekbirbiçimdeyaşamalarıkentselortamınbutaleplerikarşılayacaknitelikteolmasınıgerektirmektedir.Belirtilenniteliklerisağlamakamacıyladezavantajlı
toplumsalgruplarayönelikkentselvetoplumsalalandamekânsaldüzenlemeleryapılmaktadır.
Buçerçevedeçocuğa,kadına,gence,yaşlıyavediğertoplumsalgruplarileçevreye,hayvana
vedoğalhayatadostkentlerininşaedilmesigerekmiş,mevcutkentlerinçeşitlidüzenlemelerle
buözellikleresahipolmasınayönelikihtiyaçortayaçıkmıştır.Bubağlamdabuaraştırma,Türkiyekentleşmedeneyimini“kentveaile”arasındakiilişkiüzerindenelealarak,modernBatılı
kentlerdekendisineyerbulandost kentyaklaşımındanhareketetmektedir.Aileninkentleşme
deneyimindekikonumuvegeleceği,dostkentbağlamındadeğerlendirilmektedir.Buaraştırmanındikkatçektiğitemelproblemisesözkonusudeğerlendirmelerden hareketle Türkiye
kentleşmesinevebukentlerdeyaşayanailelereilişkin aile dostu kent yaklaşımını uygulamanın imkânının olup olmadığı,eğerimkânıvarsakapsamının ve sınırlılıklarının neler olması gerektiği,hangi ilkeler ve unsurlar etrafında tasarlanacağı ne tür hukuksal düzenlemelere ihtiyaç
duyulacağıvebu sürecin sosyal maliyetinin neler getireceğidir.
CUMHURİYET TEN GÜNÜMÜZE TÜRKİYE DE AİLE VE KENT İLİŞKİSİNİ
ELE ALAN ÇALIŞMALAR
Cumhuriyet’tengünümüzeTürkiye’deailevekentilişkisinielealançalışmalarabakıldığında,
ulaşılan eserlerin tümünün 1923-1950, 1950-1980 ile 1980 ve sonrası şeklinde tarihsel dönemlereayrıldığıöneçıkmaktadır.Kentçalışmaları,buüçdönemüzerindenincelenmişvebu
dönemlerdekentçalışmalarınınnasıldeğişimgösterdiğitartışılmıştır.
İlkdönemde(1923-1950)dahaçok;kentinyapısalplanlanması,düzenlenmesivedünyadaki
belediyecilikuygulamalarınınincelenmesineyoğunlaşılmıştır.BukapsamdaTürkçeyetercümeleryapılmış,Avrupa’dakişehircilikörneklerindenyolaçıkılarakTürkiyeiçindeönerilergeliştirilmiştir.1923-1950yıllarıarasıkentçalışmalarındadahaçok“yenidenbirkentyapılanması”
fikrigörülmektedir.Kentlerinyenidenplanlanmasıveyerelyönetimlerinbukonudanekadar
aktifolacaklarıtartışmalarındaAvrupaülkelerindekiuygulamalarabaşvurulmuştur.Birçokkent
planlamacısı,Türkiye’ninçeşitlikentleriiçinplanlarçizmiştir.Bu“yenideninşa”faaliyetininen
önemlisebebi,Cumhuriyet’inplanlıvedüzenlikentleroluşturmaçabasıdır.
Yönetici Özeti
İkincidönemde(1950-1980)çalışılanentemelkonular;kentleşmeninhızlaartması,büyükşehirleregöçedilmesivedolayısıylaşehirlerinkontrolsüzbüyümesisebebiylegecekondulaşma,konut
sorunuvekentlileşmeproblemidir.Budönemdeyapılançalışmalardasayılanproblemlerinbireyleri
vetoplumunasıletkilediği,nasılbirdeğişiminyaşandığıtartışılmaktadır.Yinebudönemdedaha
çokanketeveistatistikselverianalizlerinedayalısahaçalışmalarınınyapıldığıgözlemlenmiştir.Bu
sayede,aileninvetoplumundoğrudanmuhatapolduğukentselsorunlaraçözümaranmıştır.
Üçüncüvesondönemde(1980vesonrası)yapılançalışmalarda,kentleşmeninküreselboyutlaraulaştığınıgösterenvetartışanaraştırmalargörülmektedir.1950-1980yıllarıarasında
yaşanangecekondusorunubudönemdefarklılaşmıştır.Üçüncüdönemde“dünyakenti”,“küreselkent”ve“kozmopolitkent”kavramlarıtartışılmayabaşlanmıştır.Budönemdeçokkatlıyapılarileilgiliçalışmalarınarttığıgörülmüştür.Ayrıca,2000'liyıllarlabirliktekentseldönüşümle
ilgiliçalışmalardadaartışgözlenmiştir.
TÜRKİYE KENTLEŞME DENEYİMİ VE AİLE: EV VE KAMUSAL
MEK NLARDA YAŞANAN DEĞİŞİMLER
Türkiyekentleşmedeneyiminde,ailekurumunundeğişimindenbağımsızbirbiçimdemerkez ya
dayerelotoritelertarafındansüreklidönüştürülenbirkentselmekândanbahsetmekyerine,aileyi
sözkonususürecinbirparçasıolarakdeğerlendirmekgerekmektedir.Buçalışmadaaileyideğiştirenmakrosüreçlerinfarkındaolarakmeseleyeyaklaşılmakta,ailevekentleşmeilişkisinikentsel
değişimlereksenindeelealmayaodaklanarakmekânabağlıkonumlanmayıvedönüşümübetimlemeyeçalışılmaktadır.
Türkiye’ninkentleşmedeneyimindeaileninkonumuna ev /konutvekamusalmekânlaraçısındanbakıldığındaortayaçıkansosyolojikkoordinatdüzlemindeaileyikesenenönemlieksenin
evolduğu,kamusalmekânlarailişkintartışmanıniseçokdahaazbiralanıkapsadığısöylenebilir.
Ancakkentinbirkarşılaşma mekânıolaraktanımlandığıbuçalışmada,karşılaşmayaimkânverenkamusalmekânlarbağlamındayaşanansorunlarınaileaçısındançokönemliolduğutespit
edilmektedir.Türkiyekentleşmesideneyimi,hemevhemdekamusalmekânlaraçısındanailenin
rahatlıkla kullanabileceği, huzurlu ve müreffeh bir biçimde yaşayabileceği kentsel bir mekânı
önemliölçüdevaredememiştir.İktisadihedeflerinodağındagelişenkentlerdeaileninsahipolduğuimkânlarsınırlıdır.Buimkânlarınnasılartırılabileceğineilişkinsorularhenüzyenidir.Konut
konusunda farklı çözümler bulunduğu ve önemli sorunlar yaşanmadığı kabul edilebilir.Ancak
Türkiyekentleşmedeneyiminin,özellikleaileaçısındanbakıldığında,kamusalmekânlarkonusundasınıftakaldığıiddaedilebilir.Aileninvebireyin,kendisinitoplumsalolarakvaretmesikamusalmekânlakurduklarıiletişimlegerçekleşebilmektedir.
Evinmoderndönemdegidereksadecebirbarınma işlevinehapsedildiğini;evkavramının,sadecebarınmayaindirgendiğindeaileninyaşamakültüründen,toplumlaolanilişkisindendekoparıldığınısöylemekmümkündür.Türkiye’deCumhuriyetsonrasında,1940’larakadarnüfusun
azlığı ve demografik yapı nedeniyle görünür olmasa da ev sorunu hemen her dönem kentleşmenin önemli gündem maddelerinden biri olmuştur. Mesken sorunu, gecekondu sorunu,
apartmanlaşma,gecekondulaşma,sosyalkonut,toplukonut,siteler,kapalısitelerkavramları
bugündeminönemlimaddeleriarasındasayılabilir.
9
10
Aile Dostu Kentler Etüt Araştırması
Kamusalmekânlar,aileningerekbütünüyelerinintamamınıngerekfertlerininherbirininbizzatbaşkabireyveailelerlekarşılaştığı,birarayageldiğisosyalleşmealanlarıdır.Kentiçinde
kamusal mekân kullanımına ilişkin tartışmaların ev meselesine göre daha yeni olduğu söylenebilir. Bununla birlikte, kamusal mekânlardaki çeşitli olumsuzluk ve yetersizliklerin bütün
gündelikhayatıdolayısıylaevlekurulanilişkiyietkilemesi;ailevekentilişkisibakımındankamusalmekânolgusunuönemlikılmaktadır.Yeşilalanlardışındakikamusalmekânlarınihmal
edilmesi, kamusal mekânlara ilişkin merkezileşme sorunu kamusal mekânlara erişmek için
özel araç ya da toplu taşıma araçlarına duyulan ihtiyacın zorunluluğu, kamusal mekânların
-kentiçinde,kentinmerkezindekonumlansabile-kentlebütünleşememesi,bumekânlarınve
fiziksel işlevsel yada kullanımamacı mıdemeli olarakbütünüyleyapılandırılmışolması,
gerekaçıkgereksekapalıkamusalmekânlarınyapaybirbiçimdekurgulanmasıgibiproblemleraileninkamusalmekânkullanımınısınırlandırmaktaveailenindiğertoplumsalgruplarlabir
arayagelmesiniengellemektedir.Budaaileninevdışında,niteliklialanlarıkullanmasınıengelleyerekaileüyelerininbirliktegeçirdiklerizamanınazalmasınavedahabireyselaktivitelere
yönelmesinenedenolmaktadır.
Büyüyen,fizikselolarakgenişleyenkentmekânındainsan-çevreilişkisideönemliorandadeğişmiştir.Budeğişim,hemkonuthemdekamusalmekânlaraçısındangeçerliolmuştur;böyleceinsanıngiderekçevresindenkoptuğu,ekolojikalanlarısınırlıbirkentselmekânortayaçıkmıştır.
Türkiye kentleşme deneyiminden bahsederken ihmal edilmemesi gereken kentsel dönüşüm
uygulamalarının,aileninvediğertoplumsalgruplarınbeklentileriniiçermediğigibivarolantoplumsal yapıyı ve ilişkileri de dönüştürdüğünü söylemek mümkündür. Kentteki ekonomik ve
sosyalayrışmayıderinleştirmesi;kentlerinparçalıhâlegelmesi;toplumaçısındanevinvekamusalmekânınanlamınındeğişmesi;mevcuttoplumsal,ekonomikvekültürelilişkilerinyeni
yerleşilenalandaüretilememesikentseldönüşümünyolaçtığısosyalproblemlerarasındadır.
Bubağlamdagerekailegereksediğertoplumsalgruplarınkentteyaşadıklarısorunlarınçözümüvetaleplerininkarşılanabilmesiiçinyenibirmekânsiyasetineihtiyaçolduğudilegetirilebilir.
Aileninvediğertoplumsalgruplarayönelikkentselsosyalpolitikaların,buyenimekânsiyasetinintemelodağıolmasıönerilmektedir.
KENTLE İLGİLİ HUKUKİ MEVZUAT VE AİLE
İmarmevzuatındaçocuk,engelligibiözellikleriileailefertleribakımındanbazıdüzenlemelereyer
verildiğitespitedilmişisedeaileyiodakolarakkabuledenbiranlayışınbulunmadığıgörülmüştür.Buanlayışeksikliği,şehirlerinplanlanmasıaşamasındaaileninihtiyaçvesorunlarınıbütüncül
şekildedeğerlendirenbiruygulamayıdamümkünkılmamaktadır.Ancak,mevcutdüzenlemelerin
idareyeşehirplanlamasıkonusundatanıdığıgeniştakdiryetkisinin,aileleriçinyaşanabilirkentler
planlamakbakımındanimkântanıdığını,diğerbirifadeilemevcutdüzenlemelerinaileleriçinyaşanabilirkentanlayışınauygunkentplanlamasıbakımındanciddibirengeltaşımadığınıdanotetmek
gerekmektedir.Bununlabirlikte,aileleriçinyaşanabilirkentanlayışınınidarenintakdirinebırakılmasıyerinebirşehircilikilkesiolarakbenimsenmesiveidarelerbakımındanuyulmasızorunlubir
hukukiilkeolarakortayakonulması,buanlayışauygunkentlerinoluşumubakımındanönemlidir.
Ailemüessesininhukukivesosyolojikaçıdanzamanavetoplumlaragöredeğişmesinedeniyle,aynınitelikleresahipşehirlerinplanlamasıgerçekçivedoğrubiryaklaşımdeğildir.Do-
Yönetici Özeti
layısıylaulusaldüzeydekimevzuattaaileleriçinyaşanabilirkentanlayışınınbirşehircilikilkesi
olarakbenimsenmesiveyereldüzeydekidüzenlemeleriniseoyerinihtiyacınauygunçözümler
üretmesineimkanvermekbakımındanyerelidarelerebırakılmasıgerektiğideğerlendirilmiştir.
Bu bağlamda 3194 Sayılı Kanun’un 8. maddesinin f bendine idarelere aileyi esas alan bir
planlamayapmagörevieklenebileceğiönerilmiştir.Maddeninşuşekildeyenilenmesiedilmesi
durumunda,amacauygunbirdüzenlemegerçekleştirilmişolabilir:
Madde 8/f (Ek: 12/7/2013-6495/73 md.): Kentsel asgari standartlar, Bakanlıkça belirlenen
esaslardoğrultusundaçevredüzeniplanıilebelirlenebilir.İdareler,imarplanlamasındaailenin
korunması ilkesinden hareketle aileyi ve aile bireylerinin ihtiyaçlarını dikkate alır.Aile odaklı
planlamayailişkinuygulamaesaslarını,idarelerkendişehirlerininihtiyaçlarıdoğrultusundaimar
yönetmelikleri ile belirler. Şehir planlamasında aileye ilişkin düzenlemeler konusundaAile ve
SosyalPolitikalarBakanlığınındagörüşüalınır.Uygulamayailişkinkararlar,yöreninkoşulları,
parselin bulunduğu bölgenin genel özellikleri, yapının niteliği ve ihtiyacı, erişilebilirlik, sürdürülebilirlik,çevreyeetkisidikkatealınarakveölçüleriverilerekBakanlıkçabelirlenenesaslara
göreuygulamaimarplanındabelirlenir.Belirtilenifadelerin,sözkonusuhükmeeklenmesidurumunda,“ailedostukent”birşehircilikilkesiolarakimarmevzuatındayeralmışolacaktır.Bu
düzenlemeyebağlıolarakilgiliyönetmeliklerdedeailedostukenteilişkinkriterlerinbelirlenmesi
yetkisivekendikentlerinin,özelliklerinegörebelirlemeyetkisideidarelerebırakılmışolacaktır.
AİLE DOSTU KENT İÇİN KAVRAMSAL ANALİZ
Farklı toplumsal kategorilere, dost kentlere ve farklı odaklarda kentsel gelişim yaklaşımlarınayönelikuluslararasıdüzeydeyapılmışteorikveuygulamalıbirçokaraştırmanınkavramsal
analiziyeralmaktadır.Bubağlamdaailebireylerine(çocuk,genç,kadın,engelliveyaşlı)dost,
toplumunbütününe(herkese)dostveevrenseltasarım,kaynaklaradost(sürdürülebilirlik),yaşamadost(yaşanabilir)veyavaşkentlergibipekçokörnekmevcuttur.
Kentedairfarklıyaklaşımlarınilki,çocuklaradostkentarayışlarınıiçermektedir. ÇocuklarınŞehriHareketi bunoktadaöncüveoldukçakapsamlıbirçalışmaolarakgörünmektedir.Çocuklara
dostyaklaşımlar,çocuğadostbiryerleşiminherkesededostolduğusavındanhareketetmektedir.
ÇocuklarınŞehriHareketi'ninardından1996yılındaİstanbul’dagerçekleştirilenBirleşmişMilletler
İnsani Yerleşimler Habitat II Konferansı’nda kentlerde yaşayan milyonlarca insanın yarısını çocuklarınoluşturduğugündemegetirilmişvekentlerdeçocuklarınyaşamşartlarınınoldukçakötü
durumda olduğu özellikle vurgulanmıştır. Çocuk Dostu Kent Girişimi de bu vurgudan hareketle
UNICEFbünyesindeçalışmalarabaşlamıştır.Kenthayatındaçocuğaayrılanalanlarınazalışıile
birlikte,çocuklarınyaşadığısıkıntılarınfarkındaolunarakçocuklariçinalanlaryaratmakveçocuklara dost mekânlar üretmek bu girişimin üst hedefidir. Genç dostu kent yaklaşımı, çocuğa dost
yaklaşımlardançokdafarklıgörünmemektedir.Çocuğadostyaklaşımlardantekfarkı,elealdıkları
grubunyaşaralığıveyerelpolitikadadahaaktifbirkatılımönermesiolarakgörünmektedir.
Kadınlarıngelenekselolarakkendilerineyüklenmişrollerdolayısıylakentselmekândanerkeklerleeşitdüzeydefaydalanamadığındanveyerelyönetimlerin,cinsiyetbağlamındatoplumsal
eşitsizliklerinsürmesiveartmasınakarşımücadeledevegerçekmanadaeşitlikçibirtoplumun
geliştirilmesinde en uygun noktayı temsil ettiklerinden hareketle, 2006 yılında “Kadın Dostu
Kent” projesi Birleşmiş Milletler Kadın ve Kız Çocuklarının İnsan Haklarının Korunması ve
11
12
Aile Dostu Kentler Etüt Araştırması
GeliştirilmesiOrtakProgramıçerçevesindeortayaçıkmıştır(BMİnsanHaklarınınKorunması
ve Geliştirilmesi Ortak Programı, 2010). Kadın dostu bir kentin var olabilmesinin en önemli
koşulu,kadınlarınkararalmamekanizmalarındaveplanlamasüreçlerindeyeralmalarıvekendilerinidoğrudanetkileyenyerelpolitikalarüzerindesözsahibiolmalarıdır(Takıl,2015).
Yaşlı dostu kent, bütün yaşlı bireylerin toplum içinde aktif olma ve aktif yaşlanma imkânına
sahipolmasıgerçeğindenhareketetmektedir.Aktif likyalnızcafizikselanlamdaaktifolmaya
daişgücünekatılmayıdeğilaynızamandamevcutsosyal,ekonomik,kültürel,din vebireyolmaylailgilisüreçlerekatılımıdakapsamaktadır(TutalveÜstün,2009).Yaş(lı)dostukentlerde
enönemlihusus,yaşlıbireyinyaşamkalitesineyönelikalgılarıdır.Yaşlıdostukentlerinortaya
çıkışındakitemelprensiplerBMtarafındanşuşekildebelirlenmiştir:Bağımsızlık,katılım,bakım,kendinigerçekleştirmevehaysiyetkonularıdır(Bo ling,2005’tenakt.,Dülger,2015).
Kentte“engelli”olaraktanımlananbireylerindeişe,okula,alışverişe,sporalanlarına,parklara
vediğerkentselmekânlaraherkesinkullandığıyollarlagidebilmesiniyanifizikselçevreyeulaşabilmelerini/erişebilmelerinisağlamakihtiyacındanhareketle engellidostukent anlayışınınortayaçıktığısöylenebilir.Buçerçevedeengellilerinbaşkalarınınyardımınagerekduymadankent
yaşamı/aktiviteleriilebütünleşmesineyönelikkenttasarımıarayışlarıbulunmaktadır.Erişilebilir
kentanlayışında,yapılarınveçevrelerininulaşılabilirolaraktasarlanmasıylaçocuklar,pazararabasıkullananyetişkinler,tümyaşlılar,alışverişyapaninsanlar,satıcılarveeşyataşıyanlargibi
herkesin yararlanacağı düzenlemelerin yapılması önemlidir. Engelsiz kent anlayışı, erişilebilir
kentlerle,herkesiçinkentleveevrenseltasarımçalışmalarıylaoldukçakesişennoktalarasahiptir
(Theodorou,2009).Evrenseltasarımilkeleriise;eşitlik,esneklik,basitveanlamlıkullanım,pratik
bilgi,hatalarakarşıtoleranslıkorumavegüvenlik,enazfizikselefor,ölçüvemekânınuygunluğu
olarakelealınmaktadır(Uslu,2005).Yapılıçevrevemekânlarulaşılabilirolduğutakdirde,bunlar
tartışmasız herkesiçin’dahakullanışlıolacaktır(Sungur-Ergenoğlu,2013).
1996yılındaHabitatIIKonferansı,İstanbul’dadüzenlenmişvebuzirvedealınankararlarçerçevesindegerçekleştirileceküçamaç;yaşanabilirlik,sürdürülebilirlikvehakçalıkolarakelealınmıştır(Tekeli,2015).Sürdürülebilirkent,birkentinnüfusveyapıtaşımakapasitesininüstünde
kullanılmasısonucundadoğaldeğerleringeridönülemeyecekşekildeyokolmasınıönleyenve
şimdikikuşaklarınyanındagelecekkuşaklarındaihtiyaçlarınıkarşılayanbirkenttir(Bayram
2001’denakt.,Altuntaş,2012).Sürdürülebilirlikiçerisindeağırlıklıyertutançevre,yavaşşehir
ilkeleriarasındadailksıralardayeralmaktadır.Yenilenebilirenerjikaynaklarınınyaygınşekilde
kullanılmasıiçinteşvikedilmesi,kenteaitevselveyaendüstriyelatıklarıngeridönüşümünün
sağlanmasıveçevreyönetimsistemlerineuyumgibimaddeler,çevreunsurundasürdürülebilir
kent ve yavaş kent anlayışlarının ortak bir görüşe sahip olduğunu göstermektedir (Keskin,
2012,94).Sürdürülebilirkalkınmanınbirdesosyalboyutubulunmaktadır.Yavaşkentanlayışı
ile de sosyal adaletin ve toplumun geniş kesimlerinin karar verme süreçlerine katılmasının
sağlanmasıifadeedilmektedir.Yavaşşehrinamaçlarındanbiriolanyerelbazdaekonomikbir
gelişimsağlayarakgelirinadaletlidağılımınısağlamakdüşüncesi,sürdürülebilirlikkavramıile
arasındakidiğerilintiyikurmaktadır(Yurtseven,2007’den,akt.,ŞahinveKutlu,2014).Yerelde
sürdürülebilirbirgelişmeiçinbirrolmodelolanyavaşkenthareketi,yavaşyaşamolanakları
sunan, doğasını ve kültürünü korumuş, sosyal değerlerinde aşınma olmamış kentlerin üretilmesinevebukentlerinyenikültür,turizm,rekreasyonvegastronomiodaklarıolarak,yeni
bakışaçılarıvealternatiflergetireceğineinananbirharekettir(Polat,2011).
Yönetici Özeti
Aile konseptinin kent planlaması ile birlikte ele alındığı en geniş kapsamlı çalışmalardan birisi,2008yılındaAmerikanPlanlamaBirliğinin(AmericanPlanningAssociation-APA)düzenlediği
“AileDostuYerleşimlerTasarlamak”başlıklıulusalkongredir.Kongredeaile;mekânsal,sosyal
veekonomikboyutlarıileelealınmışveakabindebirçokçalışmayapılmıştır.Kongrede;kentsel
mekânınmevcutşartlarındanbahsedilmişvekentmerkezlerininyetersizhizmetsunumlarıdolayısıileçocukluailelerinmerkezdışındayaşamalanlarıseçtiklerindenbahsedilmiştir.Budurum
da merkezde yaşayan nüfusun ortalama yaşının yükselmesi şeklinde kendini göstermektedir.
Kongre’dekentçeperlerineyayılmanınvebanliyöleşmeninçocukluailelerinihtiyaçlarınıöncelemediğiveulaşımimkânlarınınkısıtlılığıvurgulanmış,aynızorluklarınyaşlıbireyleriçindegeçerliolduğununaltıçizilmiştir.Kentmerkezlerindeyürünebilirlik,toplutaşıma,uygunfiyatlıkonut,
donatıalanları,parklarvesivilkatılımiçinfırsatlarınyetersizliğiüzerindedurularak,ailedostu
yerleşimlerin oluşturulmasına önem verilmesi gerektiği vurgulanmıştır (Doğan, 2014).ABD’de
ailedostukentleilgilibirağoluşturmayaçalışanbaşkabirgirişimdebulunmaktadır(FamilyFriendlyCities,t.y.).Bugirişimegöre“ailedostu”yerleşimdemek,herkesedostyerleşimdemektir.
Heraileveçocuk,kentselalanlarınbirersınıfolması,öğrenmelaboratuvarıolmasıkonusunda
fırsatlarasahipolmalıdır.Çalışmadaaileninyanındaözelolarakçocukkonusuvurgulanmaktadır.
DÜNYADA AİLE DOSTU KENT ÖRNEKLERİ
Ailedostukentyaklaşımınınuygulanabilirliğininveyapılansomutçalışmalarınneyöndegeliştiğininanlaşılmasında,iyiörneklerinincelenmesioldukçaönemlidir.Aileyioluşturançocuk,
genç,yaşlı,engellivekadıniledostolankentuygulamalarıkapsamındaincelemeleryapılmıştır.Buincelemelersonucundauygulamalarıntemeldeaileninkentselmekândakiniteliklivarlığı
ve sürdürülebilirliğinin sağlanması, ailenin tüm fertleriyle kentteki yönetim mekanizmalarına
katılımıkapsamındaşekillendiğigörülmüştür.Aileüyelerininkenttekiyönetimsüreçlerineve
kararalmamekanizmalarınakatılımı,ailedostubirkentininşasındasözsahibiolmakveihtiyaçlarıdoğrudandilegetirebilmekbağlamındaoldukçaönemlibiranlayışolarakincelenen
uygulamalardaağırlıklıolarakyerbulmuştur.
Herbiraltgrup(çocuk,yaşlıvb.)içinfarklılaşanözellikleriolsadaev/konut,dışmekân,çevreseldüzenlemeler,ulaşım,güvenlik,kentselhizmetlerilebuhizmetlereerişimvekatılımuygulamalarıortaklaşanyönlerioluşturmaktadır.Ev/konut;alımgücüneuygunevlersağlanmasını,
eviçerisindeortakoyunvesosyalleşmealanlarınınoluşturulmasını,çocukluaileleriçinevlerin
yeterligenişlikteolmasını,dış mekân;park,bahçeveaçıkalandüzenlemelerini,kamusalalanlarınaileyeuygundüzenlenmesini,çevresel düzenlemeler;yayayolları,kaldırımlar,banklar,
yeşillendirilmişalanlarveyollargibiuygulamaları,ulaşım;gelişmişvebirbirinebağlantısıolan
ulaşımağlarıuygulamalarını,paylaşımlıyolları,güvenliverahatulaşımayönelikuygulamaları,
güvenlik;yeterliaydınlatmasıolan,suçtanarındırılmışgüvenlimahalleleri,güvenliokulrotaları
veyürümeyollarıuygulamalarını,kentsel hizmetler ve bu hizmetlere erişim;çocukbakımhizmetlerininvarlığıveerişilebilirödenebilirolmasını,kalitelieğitimmerkezlerininolmasını,kentsel katılımiseaileninherbirbireyininkentingeleceğinibelirleyenyönetimmekanizmalarına
katılımınınsağlanmasınayönelikuygulamalarıkapsamaktadır.
Çalışmanındünyadakiailedostukentörneklerininincelendiğibubölümündeeldeedilensonuçlardanbirdiğeride,ailedostukentinayrıayrıaileyioluşturanfertleredostbirkentolmasınınötesindeşehrintamamlayıcıöğelerolarakçevredostu,işdostu,yayadostu,bisikletdostu
13
14
Aile Dostu Kentler Etüt Araştırması
daolmasıdır.İncelenen uygulamaların ortakhedeflerinden enönemlisi iseaile dostukentin
ailenintümfertleriylebirbütünolarakkentteniteliklibirşekildevarolabilmesi;sosyalentegrasyonunsağlanmasıvebütünbunlarlabirliktekentişekillendirebilmesiolarakortayaçıkmaktadır.
TÜRKİYE KENTLEŞME DENEYİMİ VE AİLE DOSTU KENT
KAVRAMININ İMK NI
Araştırmakapsamındaşehirplanlama,mimarlık,mimarlıktarihi,sosyoloji,siyaset,kamuyönetimigibialanlardakentleilgiliçalışmalarıbulunantoplam15kişiilederinlemesinemülakatlar
gerçekleştirilmiştir.Derinlemesinemülakatyapılankatılımcılarınfarklıalanlardakiuzmanlıkları
vebirikimleri,katılımcılarındeğişiksiyasalvetoplumsalperspektiflerininolması,araştırmanın
bulgularınıçokboyutluvekatmanlıbirhâlegetirmiştir.Sözkonusufarklılıkveçokkatmanlılık,
kentteyaşanandeğişimlerianlamlandırmakvekentingeleceğikonusundaçeşitlidüşünceler
geliştirmeknoktasındaoldukçafaydalıolmuştur.Ayrıcabelirtmekgerekirkideğerlendirmelerin
akışınızedelememek;uzmanların,görüşlerinönünegeçmesiniönlemekamacıylabirkodlama
yapılmışvedeğerlendirmelerbukodlararacılığıylasunulmuştur.
Bunagöre,genelolarakkatılımcılarTürkiyekentleşmedeneyimindeaileninveaileyioluşturan
bireylerinçeşitliaçılardan,olumsuzşekildeetkilendiğinibelirtmektedirler.Bununlabirliktekentlerinbütünüyle“ailemerkezli”olaraktahayyüledildiğiniveplanlandığınıifadeedenkatılımcılar
dabulunmaktadır U.Tanyeli .Türkiye’ninkentleşmedeneyimindeaileninvedahagenişölçektetoplumunyaşama kültürünün1gerektirdiğiihtiyaçlarınyeterincedikkatealınmadığı,katılımcılarınönemlibirkısmınınhemfikirolduğukonularınbaşındagelmektedir.
GerekaileningereksebireyinyaşamakültürügereksinimlerinindışındagelişenTürkiyekentleşmedeneyimineyönelikkatılımcıgörüşleri,aileninkullandığımekânlarıdeğerlendirmenoktasındadaönemliipuçlarısunmaktadır.Ailebireylerininbirbirleriyle,ailenintoplumlailişkilerinde
evinyapısındakideğişimlerinpayıolduğunudüşünen,enazındanbazısorunlargetirdiğinibelirten,hatırısayılırsayıdakatılımcıbulunmaktadır.Özellikleapartmanlaşmanınaileninyapısını
veaileyioluşturanbireyleriönemliölçüdeetkilediği,gerekaileniniçiletişiminigereksekamusalmekânlakurduğuilişkibiçiminideğiştirdiğibelirtilmiştir.Katılımcılarınneredeysetamamına
göre,herkesinamaözellikleçocuklarınmutlakabahçeylevedolayısıylatabiatlailişkisiolmak
durumundadır.AyrıcakatılımcılarınönemlibirkısmıtoplukonutuygulamasınınBatıtarafından
terkedildiğiniamagelecektefarklıtoplumsalsorunlaranedenolabilecekbukonutlarınburada
üretilmeyedevamedildiğinibelirterekeleştirelbirperspektifsergilemiştir.
Merkez tekil alanlaradönüştürülenkamusalmekânlar,katılımcılartarafından“dahafazlainsangörülenamadahaazilişkiyegirilen” Y.Yüksel ,“büyükprojelerlebirlikteçokdahaartan
birdışlanmailekarşıkarşıyakalınanveözellikleyoksulkesimlerleartıktemasedilmeyen” H.
Rittersberger Tılıç , “ eğer önlemler alınmazsa yakın gelecekte kentte önemli ayrışmaların
yaşanmasına sebep olabilecek” H. Kaplan mekânlar olarak nitelenmiştir.Ayrıca katılımcılar
çalışmasürelerinin Y.Yüksel veulaşımdageçensürelerin L.Doğan ,bireylerinailelerineayıracaklarızamanıbelirlemenoktasındaönemlifaktörlerolduğunubelirtmişlerdir.Türkiyekentleşmesideneyimindekentlilikbilincininoluşmamasıve/veyagelişmemesidekatılımcılarınde1 Yaşama kültürükavramıbirtoplumungeçmişindengetirdiğiinançları,örfveâdetleri,mekânsaltercihleri,inşa
deneyimlerini,toplumsalilişkilerivedeğerlergibiözellikleriiçermektedir.BukavramıCengizBektaş’ın(2013)
Türk Evi başlıklıçalışmasındanalıntılıyorum.
Yönetici Özeti
ğindiğihususlardanbirisidir.Bununlabirlikte,Türkiyekentleşmedeneyimineilişkinkatılımcıların
değerlendirmelerindeev lerlevekamusalmekânlarlailgiliönemlisorunalanlarınındilegetirildiği
görülmektedir.Ailesözkonusuolduğundasadeceevlerindeğileviçevreleyenbahçenin,sokağın,mahallenin,doğal(parklarvb.)ve/veyayapaykamusalmekânların(alışverişmerkezivb.)
damevcutsorunlarınıntanımlanmasıveardındançözülmesigerektiğisöylenebilir.
Katılımcılarınneredeysetamamıkentseldönüşümeilişkindeğerlendirmelerinde,bugünekadarkideneyimlerinsorunlarıçözmekyerineyenisorunlarortayaçıkardığındahemfikirdir.Kentsel
dönüşüm sonrası ortaya çıkan fiziksel ve sosyal yapının geçmişte burada yaşayan insanları
ekonomikvesosyalaçıdanolumsuzetkilediği,katılımcıların,hatırısayılırbirkısmıtarafından
belirtilmiştir.Kentseldönüşümleilgilibazıuygulamalar,aileleriçinbirfırsatolacakkentseldönüşümünyenikrizleroluşturmasınanedenolmaktadır.Budurumunfarkındaolankatılımcıların
önemlibirkısmıkentsel dönüşümün,kenttevarolanmekânsalproblemleriçözebilecekönemli
birimkânasahipolduğunuvebufırsatınkaçırılmamasıgerektiğinibelirtmiştir.Kentseldönüşümünmekânsaluygulamalarınınyanısırasosyalboyutunundaçokciddiproblemleroluşturduğu
katılımcılarınneredeysetamamınınüzerindemutabıkolduğubirbaşkanoktadır.Katılımcıların
değerlendirmeleri,kentveaileiçinbirfırsatolmapotansiyelinesahipkentseldönüşümün,mevcutuygulamalarnedeniyledahaçokkrizyarattığınıgöstermektedir.Uygulamanınbenzerşekilde
devametmesikrizleriderinleştirecekveçeşitlendirecektir.Bufırsatıdeğerlendirebilmekiçinkentseldönüşümünticari/iktisadideğilailevetoplumeksenliyapılmasıgerekmektedir.
Görüşmelerdekatılımcılarıntamamınayakınıkentleilgilihukukimevzuatüzerineözelolarak
düşünmediklerini,ailedostukentlereve/veyayaşanabilirkentlerevaracakolanyoldahukuki
düzenlemelerdenöncekente ilişkin zihniyetinvepolitik bir tavır alışınönemliolduğunubelirtmiştir.Katılımcılarınhukukiboyutaönceliktanımamaları,konuyaolanuzaklıklarındankaynaklanmamaktadır.Türkiyekentleşmedeneyimde,kenteilişkinmüdahalelerdehemzihniyetinve
politik tavrınönemliolduğunuhemdemevzuatınistenildiğindedeğişebildiğinivurgulamaktadırlar.Katılımcılarıntamamınayakınıkentleilgilihukukimevzuatı,zihniyetvepolitikbirtavır
değişikliğinebağlasadaçeşitliönerilerdilegetirmiştir.
Katılımcılarınaile dostu kent kavramınanasılyaklaştıklarıincelenecekolursa,bununiçinönce
ailekavramınıtanımlama,algılamavekentbağlamındadeğerlendirmebiçimlerinedeğinmek
gerekmektedir.Aile kavramına muhafazakâr perspektifin2 dışında bakan katılımcıların neredeysetamamı,aile dostu kentkavramınıntartışılmasındanönce,ailenintanımlanmasınave
sınırlarınınbelirlenmesinedikkatçekmiştir.BugerekçeylekatılımcılarAileveSosyalPolitikalar
Bakanlığınınönceliklebiraile tanımıyapmasıgerektiğiniilerisürmektedir.Bununlabirliktebu
katılımcılaragöre;aileyihangiölçektetanımlarsanıztanımlayınkategorikolarakbazıtoplum
gruplarınıdışarıdabırakmakzorundakalırsınız.Bunedenleyapılmasıgereken;ailetanımındanhareketlebirtoplumvekenttasavvuruoluşturmakdeğil,bireylerdenoluşanbirtoplumsal
vekentselyapıyıtahayyületmektir.Ailekavramınıntoplumsalyapıiçinönemlianlamlartaşıdığınıveaileyapısındameydanagelendeğişimlerintoplumsalilişkileridoğrudanveolumsuz
etkilediğigörüşündeolankatılımcılarbulunmaktadır.Buyaklaşımasahipkatılımcılarise,aile
2 Katılımcılardan bir kısmına göre aile dostu kent kavramı bütünüyle muhafazakâr bir perspektiften hareketle
gündemegetirilmektedir.“Dünyadaböylebirkavramıbenimseyecek,kullanabilecekolanlarherhaldeiktidardaki
muhafazakâr çevrelerde, muhafazakâr çevrelerin aileyi yüceltmesi doğrultusunda böyle bir kavramı ön plana
almalarıbeklenebilir.” İ.Tekeli
15
16
Aile Dostu Kentler Etüt Araştırması
eksenli bir toplum ve kent tasavvurunun kategorik olarak farklı toplumsal grupları doğrudan
dışarıdabırakmakanlamınagelmediğinisavunmaktadır.
Aile dostu kentkavramınabüyükölçüdeyabancı olankatılımcılarınilişkilidiğerkavramlarkonusundabilgisahibiolduklarıbelirtilebilir.Katılımcılardanbirkısmınagöre,çocuk,yaşlı,engelli
vb.dostukentlerinoluşturduğubütün,aile dostu kentlerolaraktanımlanabilir.Katılımcılardan
birkısmıiseçocuk,kadın,yaşlıvb.dostukenttanımlamalarınınsınırlıalanlarıkapsadığını,
diğerkategorileridışarıdabırakabilmeve/veyaihmaledebilmepotansiyelleriolduğukanaatindedir.Araştırmakapsamındayapılangörüşmelerdeaile dostu kentdendiğindekatılımcıların
önemlibirkısmımeseleyeyaklaşımınıev bağlamındadeğerlendirmiştir.Aile dostu kentkavramınaeleştirelyaklaşanvebukavramınbelirlitoplumsalgruplarıdışlayıcı,dışarıda bırakıcı
birözelliğibulunanbirkavramolduğunubelirtenkatılımcılarisedeğerlendirmelerinekamusal
mekânlarla başlamıştır. Bu durum, aile dostu kent kavramıyla kurulan ilişkiyi gösterdiği gibi
kavramınhangimekânsalalanlarlanetürbirilişkisibulunduğunadaişaretetmektedir.
Katılımcılarıntamamınayakınıadıherneolursaolsun,mevcutkentlerindahainsani ve yaşanabilir olmasıgerektiğikonusundamutabıktır.Bunoktadamerkez veyerelaktörlerinnasıl
konumlanmasıgerektiğineilişkintartışmadaisekatılımcılarınneredeysetamamımerkez idareninyetkilerininsınırlanmasıgerektiğini,dahaçokyerelyönetimlerininisiyatifüstlenmesinin
yerindeolacağınıvurgulamıştır H.İ.Düzenli,U.Tanyeli,L.Doğan .
Aile dostu kentkavramınailişkindeğerlendirmelerelealındıktansonrakatılımcılaraailedostukentinsahipolmasıgerekenunsurlarınve/veyailkelerinnelerolmasıgerektiğisorulmuştur.Bazıkatılımcılarınkavramayönelikeleştirilerinedeniylesözkonususoru,bazımülakatlardayaşanabilir
kentlerbağlamındayöneltilmiştir.Mülakatlardaeldeedilenverilerlebelirlenenunsurlarınve/veyailkelerinbirbirleriyleilişkideolduğu,herbirininbirdiğerininiçeriğiyleçelişmedenkendisinivaretmesi
gerektiğisöylenebilir.Unsurlarınve/veyailkelerinönemlibirkısmıkentlerdemakro,diğerbirkısmı
isemikrodüzeydeyapılabilecekönerileriiçermektedir.3Buunsurlar;evinbirrantaracıolmaktançıkarılmasıveyaşamaalanıolarakkonumlandırılması,toplumuninançlarınınveyaşamakültürünün
merkezealınması,toplumunkatılımınınsağlanması,nesillerinbiraradave/veyatemasedebilecek
yakınlıktaolması,ailetiplerininözelliklerininvesosyalihtiyaçlarınındikkatealınması,kuşaklarınbir
arayagelebileceğikamusalmekânlarınkorunmasıve/veyainşaedilmesi,çocuklarınmerkezdeve
özgürolduğukentselmekânıninşaedilmesi,insanınyürüyerektümihtiyaçlarınıkarşılayabilmesi,
kamusalmekânlardaveçalışmaalanlarındaailebireyleriiçindüzenlemelerinyapılması,insanın
doğalçevreyleilişkisininkurulması,müstakilve/veyaazkatlı(insaniölçekteyapılar)amaherdurumdabahçelievlerininşası,yaşanabilirkentleriçinyenikentlerinkurulmasışeklindesıralanabilir.
Sonolarakmülakatlardayaşanabilirkentegeçişteolasısosyalmaliyetlerinneolduğusorulmuş ancak katılımcıların önemli bir kısmı bu konuya ilişkin detaylı görüşler paylaşmamıştır.
Aile dostu kent kavramınıgöreceolumsuzdeğerlendirenler,butürdenbirgeçişinolmaması
gerektiğinidüşündükleriiçinsosyalmaliyetideğerlendirmemişlerdir.Bununlabirlikteailedostu
kentlerindışlamaveayrımcılıkyaratacağıkanaatindeolduklarıiçineğerbutürdenbirgeçişyaşanırsaciddisosyalmaliyetleroluşabileceğineişaretetmişlerdir.Busosyalmaliyetleriniseönlenemeyeceğikanaatinipaylaşmışlardır.Diğertaraftanbirgrupkatılımcıisemevcutkentlerin,
3 Unsurlarınve/veyailkelerinsıralamasındaeylemsırasıdeğilönemvekapsamsırasıgözetilmiştir.
Yönetici Özeti
hâlihazırdabirçoksosyalmaliyetürettiğinibelirtmekte,bunlarınönlenebilmesiiçinçalışmalar
yapılması gerektiğini belirtmektedir. Bu bağlamda yapılacak yatırımlarla gelecekte oluşması
muhtemelsosyalmaliyetlerazaltılmışolacaktır.
Aile dostu kent kavramınınuygulanmasıdurumunda,aileyiveailemerkezlikenti“muhafazakâr”
bakışaçısınınbirsonucuolarakgörenkişilerinduyacaklarırahatsızlıklarnedeniylekatılımcılık
ilkesinigözetenbiruygulamanınmümkünolmayacağısöylenebilir.Diğerbirdeyişleenönemli
sosyal maliyetlerden birisi, kentle ilgili iki farklı yaklaşımın var olması ve taraflardan birinin
katılımcılık ilkesinin vaz ettiğinin tersine dışarıda bırakılmasıdır E. B. Keskin . Bu durumda
aile dostu kent vizyonununtoplumunbelirlibirkesimitarafındankabuledilmemesisözkonusu
olacakvebukavramınkatılımcıbirperspektiftenyoksunolduğuilerisürülecektir.Bunedenle
dahakapsayıcıbirkavramolarakyaşanabilir kentkavramınıntercihedilmesiönerilmektedir.
SONUÇ VE ÖNERİLER
Ailedostukentkavramınıgerekeleştirelgerekseişlevsel vebütünsel bir bakışladeğerlendiren
katılımcılarınortaklaştığıhususyaşanabilir kentlereduyulanihtiyaçtır.Yaşanabilir kent4kavramı,bizatihimekânaodaklanabilmeyimümkünkılmaktadır.Yaşanabilirlik5kriteriilemekâna
odaklanmak,bumekânlailetişimdeveilişkideolmasıgerekentümtoplumsalgruplarıdikkate
almayıgerektirmektedir.6
Temelproblemlerinbaşındayaşanabilir kent kavramınınsoyutolmasıvegörecelibirboyutununbulunmasıgelmektedir.Buproblemlerinçözümüiçinhemenherkestarafındankabuledilebilecekkentleilişkiliilkelereveailedostuvb.kavramlarabaşvurmakgereklidir.Sözkonusu
ilkeler,modernşehircilikuygulamalarındançıkarılabileceğigibibizatihikentivemekânıorada
yaşayarakdeneyimlerininparçasıhâlinegetirenleringörüşlerindenhareketledeoluşturulabilir.
BudeneyimlerisürecinanaunsuruhâlinegetirebilmekiçinTürkiyetoplumunaveonunkentle
ilgilikonularailişkintavıralmabiçimineuygunkatılımcılık mekanizmalarınıngeliştirilmesigerekir.Bununlabirliktesadecemekânıonuniçindeyaşayaraktecrübeedenleringörüşlerikatılım
içingeçerlideğildir.Budeneyimesahipolanlarınyaşamakültürü,inançlarıvedeğerleridekatılımsürecininbirparçasınıoluşturmaktadır.Katılımcıbiranlayışlabelirlenenilkelerinyanısıra
modernkentlerinşehircilikdeneyimlerindenhareketledebazıtemelilkeleringeliştirilmesi,bu
ilkelerinpolitikayanasıldönüşeceğiveuygulanacağıkonusundatemelhususlarınbelirlenmesi
gerekmektedir.
Yaşanabilir kent kavramınınsoyutlukvegörecelikproblemleriniçözmekvekavramıkentseluygulamalarbağlamındasomutlaştırmakiçinaile dostu kentveilişkilitanımlamalarıkullanmak;
aile dostu kentifarklıtoplumsalgruplarıiçerecekşekildekavramsallaştırmakgerekmektedir.
Bununlabirliktetemeldeyaşanabilirlikilkesiilehareketedildiğiiçindostkavramındanziyade
4 Yönetişim’, yaşanabilir’, yaşamkalitesi’, kentlibağlılığı’,gibikavramlarHabitatraporundayeralmıştır.Aynıyıllarda sürdürülebilirkalkınma’, katılım’, kentlihakları’,ve siviltoplumkuruluşu(STK)’kavramlarıdakullanımda
yoğunluklayerbulmuştur(Erkan,2014,s.294).
5 Katılımcılarınbirkısmı,herkesiçinkent,toplumdostukent,yaşanabilir,yaşanasıkentlergibifarklıtanımlamalar
kullanmışlardır.Ailedostukentkavramıyerinebutürdenkavramlarındahakapsayıcıolduğunubelirtmişlerdir.Katılımcılardanbiriisekentiniçintemelilkenin“yaşanabilirlik”olduğunuvurgulamış,geçmiştekiplanlamageleneğinden
farklıolarakbuilkeninuygulanmasındakatılımcıbiryönteminizlenmesigerektiğiniifadeetmiştir İ.Tekeli .
6 Katılımcılardanbirininyaptığıkapsamlıliteratüraraştırmasındadaaile dostu kent,önceherkes için yaşanabilir
kent kavramıylailişkilendirilmiştir L.Doğan .
17
18
Aile Dostu Kentler Etüt Araştırması
yaşanabilirkavramınınkullanılmasıdahayerindeolacaktır.Bubağlamdaaileler için yaşanabilir kent (livablecitiesforfamilies) kavramınıntercihedilmesiönerilmektedir.
Aileler için yaşanabilir ya da aile dostu kent kavramınınsomutlaşmasıveilkelerininbelirlenmesindediğerdostkentyaklaşımlarındanistifadeedilmesigerekir.Birkentinailedostuolup
olmadığınıölçmekiçingeliştirilecekölçeğinfaktörleriolarakdiğerdostkentleridüşünmek,ölçme problemlerini asgariye indirecektir. Bu bağlamda yaşanabilir kent üst bir çerçeve olarak
değerlendirilmeli,buçerçevenintoplumsalaçıdansomutlaşanbiçiminiaile oluşturmalı,ailenin
bütünselliğiisefarklıtoplumsalgruplardikkatealınaraksağlanmalıdır.7Böyleliklekavramların
sahipolduklarıdışlayıcı özelliklerortadankaldırılmakta,birbirileriniiçermelerisağlanmaktadır.
Buaraştırmakapsamındayapılanliteratürtaramasısonucunda,kentsözkonusuolduğunda
aileninönemlibirdeğişkenolmadığıgörülmüştür.Bubağlamdaailelerinev/konut ve kamusal
mekân kullanımınailişkinnicelikselvenitelikselyöntemlerinkullanıldığıvefarklıkentlere,ilçelereodaklanıldığıçoksayıdaaraştırmayaihtiyaçduyulduğubelirtilebilir.
Türkiyekentleşmedeneyimindeaileleriçinev,entemelmekânıoluşturmaktadır.Göçlegelen
nüfusun kentte tutunabilmesini sağlayan temel unsulardan birisi ev olmuştur. 1980’li yıllara
kadarkentlerdeevinniteliğivesahipolduğuimkânlarınmerkez biryertuttuğusöylenemez;
evinözelliklebüyükkentlerdeöncesatınalınabilirolmasıönemlidir;diğersosyalşartlarbunun
ardındangelir.Buanlamdayaşanangelişmeler,Türkiyekentleşmedeneyimindeevinveçevresinin(bahçenin),giderekbiryaşamalanıolmaktanuzaklaşmasınanedenolmuştur.
Türkiyekentleşmesindekamusalmekânlarhemkentegöçedenlerhemdeyöneticileriçinev
kadaröncelikliolmamıştır.Bununlabirliktekentselalanındaralmasının,büyükkentlerdekamusalmekânihtiyacınıartırdığınısöylemekmümkündür.Kamusalmekânlar,özellikleiktisadi
koşullarıgörecedahakötüolanaltveortagelirgrubuiçinönemlidir.Ancakyöneticilertarafındanburalarayeterliönemingösterilmediğisöylenebilir.
Çalışma hayatındaki değişimler, özellikle kadın istihdamının artması hem iş yerlerinde hem
deevlereyakınalanlardaçeşitlimüdahalelerinyapılmasıgerektiğinigöstermektedir.Özellikle çocukları olan aileler için iş yerlerinde, kamu binalarında, eğitim kurumlarında, kamusal
mekânlardadüzenlemeleregidilmelidir.
Türkiyekentleşmedeneyimininsononyılınadamgavurankentsel dönüşüm/yenileme yaşanabilir
kentlerinşaedilmesindebirfırsatolarakgörülmüştür.Ancakilkuygulamalarneticesindekentsel
dönüşümüntoplumsalaçıdanolumsuzsonuçlarıgörülmüştür.Bununlabirliktekentsel dönüşüm
olmasıgerektiğigibiuygulandığında,kendiliğindengelişenkentlerinolumsuzkoşullarınındeğiştirilmesindeveyaşanabilir kentlereerişilmesindebirimkânadönüşebilir.Kentsel dönüşümünkentlerin
7 Aile dostu kentkonusundakapsamlıaraştırmalaryapmışveprojelerhazırlamışbirkatılımcınınulaştığısonuçlar
daaile dostu kentkavramınınkapsamındayaşanabilirkentin,çocuğunvediğertoplumsalgruplarınbirarada
yeraldığıgörülmektedir.Sözkonusuilkelerinbuaraştırmasonucundaulaşılanyaşanabilir kentveaileler için
yaşanabilir kent kavramınaolanbenzerliğidikkatçekicidir.Bukatılımcı“aile dostu kent” bağlamındadünyaçapındayaptıklarıaraştırmalardaşuilkelereulaştıklarınıbelirtmiştir: (1)Heryaşvecinsehizmeteden,yaşanabilir
kentler,(2)çocukluailelerinveyaşlılarınihtiyaçlarınaözelönem,(3)uygunfiyatlıkonutlar,(4)herkesinihtiyacına
yönelikdonatılarınolduğukarmakullanımlar(çalışmaalanlarıilekonutalanlarınınayrılmadığı),(5) kompaktkent
formu,(6)yürünebiliryerleşmeler,(7)Yenilenebilirenerjikaynaklarıkullanılmasınınteşvikedildiğive(8)kentsel
tarımalanlarıolanyerleşmeler...” L.Doğan
Yönetici Özeti
aşırıbüyümesineyolaçacakşekildedeğilkenttekisorunlarıçözecekşekildeyapılandırılmasıgerekmektedir.Bubağlamdayenişehirlerkurulması,kentsel dönüşümüngerçekleşeceğialanlarda
yaşayanlarınyerindenedilmemeleri,eğerbiryerdeğiştirmegerçekleşecekseinsanlarınyenişehirleredoğruyönlendirilmesigerekmektedir.Mülkiyetineldeğiştirmesiveyerdeğiştirmelertamamenrızayadayalışekildegerçekleştirilmelidir.Bubağlamdayaşanabilir kentleriçinönceliklekarar
vericilerinkentebakışlarında (zihniyet)vetavırlarında değişikliğeihtiyaçbulunduğuilerisürülebilir.
Buçerçevedeyaşanabilir kentin (Bukentinbaştaailelereveaileyioluşturanbireyleredostolduğu
unutulmamalıdır.)ilkelerininnelerolmasıgerektiğielealınmalıdır.Builkelerhemmevcutkentlerin
dönüşümündehemdeyeniinşaedilecek/yerleşimeaçılacakalanlardamutlakagözetilmelidir.Söz
konusuilkelerhembireyolarakinsanınhemdeaileninsağlıklı,mutluverefahiçindeyaşayabileceği,yaşama sevinciniduyabileceğivekarşılaşabileceklerihertürlümekânsalolumsuzluğungiderilebileceğikentleriçingeçerlidir.Sözkonusuilkelerinsanın doğayla/tabiatla ilişkisinin kurulması inanç
değerlerinin ve yaşama kültürünün merkeze alınması insanın çevresini inşa etmesinin/katılımın
sağlanması bütünsel işlevlerin bir arada olmasının sağlanması yürünebilir yerleşme düzeninin
oluşturulması,yapılıçevreninkompaktolması,çocuklaraveyaşlılaraözelmekânsaluygulamaların
yapılması,farklı aile tiplerine uygun ve satın alınabilir konutların inşa edilmesi ulaşım sürelerinin
kısalması açık ve kapalı kamusal mekânların inşa edilmesi kentteki toplumsal ilişkilerin korunması
ve güçlendirilmesi kuşakların bir arada yaşayabilmesinin ya da yakın mesafelerde yerleşmelerinin
sağlanması ebeveyn ve çocuğun birlikte vakit geçireceği kamusal mekânların inşa edilmesi çok
katlı ve yüksek binalar yerine yatay binaların inşa edilmesi toplumsal ritüeller için açık ve kapalı
kamusal mekânlar inşa edilmesi siteler hâlinde kentleşmenin önlenmesi şeklindesıralanabilir.
Mevcutkentlerinyaşanabilir kentleredönüştürülmesikonusundailkplandayapılmasıgereken
çalışmalarageçmek,kentselpolitikaönerilerindenbahsetmekgerekirse;kentseldönüşümuygulamalarıylayaraalankurumsalgüvenartırılmalı,farklıailetiplerininveyaşamakültürlerinin
varlığıdikkatealınmalı,herkentteyaşayan(bubazıkentleriçinilçedüzeyindeolacaktır)insanlarınkendiyaşama kültürlerineuygunbiryapılıçevrekurmalarısağlanmalı,kentselarazininve
konutuniktisadiaçıdandeğişimdeğeriniyükseltenvemetalaşmasınanedenolanpolitikalardan
vazgeçilmeli,bununiçiniktisadipolitikalaravekararlarakentselsosyalpolitikaçerçevesinden
bakılmalıvegerektiğindebunlaramüdahaleedilmeli,kentfarklıtoplumsal,etnikvedin grupların
birkarşılaşma mekânıolaraktasavvuredilmeli,buçerçevedefarklıkuşakların,sosyoekonomik
statüdebulunankişilerinbirarayageldiğiaçıkvekapalıkamusalmekânlarinşaedilmeliveetkinlikler düzenlenmelidir. Bu anlamda aileler için yaşanabilir kent düşüncesinin somutlaşması
veyenitartışmalaraçmasıiçinbirpilotuygulamayapılmasıgerekliliğidegündemegelmektedir.
Kentsel sosyal politikalara hazırlık için ise çok sayıda toplumsal araştırmaya ihtiyaç olduğu
söylenebilir.Bununlabirliktebirdiziakademiketkinlikyapılmalı,“YaşanabilirKent Ölçeği”geliştirilmeli,özellikleÇevreveŞehircilikBakanlığıveyerelyönetimlerolmaküzereçeşitlikurumlarlaişbirliklerinegidilmelidir.
19
20
Aile Dostu Kentler Etüt Araştırması
GİRİŞ
MuratŞentürk-BüşraTuran
Kent, mekânsal ya da yönetimsel bir birim olmasının yanında bireyin ve toplumun gündelik
hayatınıbelirleyipondanetkilenentoplumsalbiralandır.İnsanoğlununoluşturduğuenönemli
mekânsalvetoplumsalorganizasyonlardanbirisiolankent;yemeksaatlerindengüniçerisinde
muhatapolunaninsansayısına,serbestzamanlardançalışmabiçimlerine,kullanılanulaşım
ve iletişim araçlarından arkadaşlık ilişkilerine kadar pek çok günlük aktivitenin nasıl gerçekleşeceği konularında bireyi ve toplumu etkileyebilmektedir. Kent bu bakımdan insan hayatı
üzerindekietkililiğinigüngeçtikçeartırmaktadır.Diğertaraftanfarklısüreçlerleyaşanantoplumsaldeğişimlerkentivekentselmekânıdönüştürmektevekentinyenibiçimleralmasınayol
açabilmektedir.Kentvekentselmekâniletoplumsalolanarasındakibuyakınilişkininvarlığı,
Türkiye’dekikentleşmedeneyiminebakıldığındadahaaçıkbirbiçimdegörülebilir.
Türkiye’dekikentleşmedeneyimininanagüzergâhındayeralanmekânsalvetoplumsalsorunların belirlidönemlerdefarklılaşmaklabirlikte özelliklekırdankentegöçedenlerinyaşamlarında
önemlideğişiklikleryarattığıbilinmektedir.Modernkentlerintemelözelliklerindenbirisisayılan
kırdan kente göç, kentsel alanda nüfusun yoğunlaşmasına ve kalabalıklaşmasına yol açarak
kırsalalandakiyakıntoplumsalilişkilerideğiştirmiştir.Kenttegöçlerlebirliktefarklıbirtoplumsal
ilişkilerbiçiminegeçildiği1vebuilişkilerin,meydanagelenekonomik,siyasalvetoplumsalgelişmelerneticesindesürekliolarakdeğiştiğigörülmektedir.Türkiye’degöçolgusukentleşmenin
temeldinamiğinioluşturduğu,kentleşmeninolmasıgerekendendahahızlıyaşandığı,kentlerin
kontrolsüz bir şekilde büyüdüğü, kentsel altyapıların göçle gelen nüfusun kente yerleşmesinden sonra kurulması nedeniyle çarpık bir kentleşmenin ve bunun sonucunda planlı olmayan
bilkentformununoluştuğusöylenebilir.Buçerçevedenhareketedenaraştırmacılar,kentlileşme
sürecinindesağlıklıbirşekildegerçekleşmediğini,göçedenlerinkırdakiilişkilerininönemlibir
kısmınıkentetaşıdıklarınıvenekentlinedeköylüolduklarınıbelirtmektedirler.Kentleşmeninve
kentlileşmeninidealbiçiminingerçekleşmediğikonusundaneredeyseherkesinhemfikirolduğu
Türkiye’de,buplansızvekontrolsüzgelişmeninhembireyihemdeaileyietkilediğisöylenebilir.
Diğerbirdeyişlebusüreç,gerekkentegöçedenlerigereksekentteyaşayanlarıhembireysel
hemdeailevivetoplumsaldüzeydeetkilemiştir.DünyadakiveTürkiye’dekikentleşmeninhızına
bakıldığındakentlerdekitoplumsalhayatıngiderekönemkazanacağıgörülmektedir.2007yılındadünyadakentselvekırsalnüfusoranlarınıneşitlenmesininardından2014’tekentselnüfus
oranı 54’eulaşmıştır(UnitedNations UN ,2014:7).2Türkiye’deisekentselnüfus(ilveilçe
merkezleri) 91,3oranınaulaşmıştır(TürkiyeİstatistikKurumu TÜİK ,2014).
KamununkentpolitikavemüdahalelerininCumhuriyettarihiboyuncasağlıklı,planlıvekontrollü
birkentselgelişmeyisağlamakamacındaolduğuifadeedilsedeuygulamalarvebunlarınneticelerifarklıbirkentleşmedeneyiminiortayaçıkarmıştır.Siyasalveekonomikkararlarınyanısıra
toplumsalgelişmelerindeetkidebulunduğubusüreçtekentleringerekmekânsalformlarıgerek1 19.yüzyıldayaşayansosyologlartarafındantoplumsalgelişmelerikilikarşıtlıklarlaelealınmıştır.Örneğincemaat
cemiyet organik mekanik ilişki/toplumgibi.Buaraştırmanınkonusudışındakaldığıiçindeğinilmekleyetinilmiştir.
2 Kentselnüfusoranı2014itibarıylaAfrika’da 40,Asya’da 47,5,Avrupa’da 73,4,LatinAmerika’da 79,5,
KuzeyAmerika’da 81,5veOkyanusyaBölgesi’ndeise 70,8’dir.Nüfusu10milyondanfazlaolanşehirsayısı
41,5-10milyonarasındanüfusasahipolanşehirsayısı63,1-5milyonarasındanüfusuolanşehirsayısı558,
500bin-1milyonarasındanüfusuolanşehirsayısı731’dir(UN,2014:8,13).
Giriş
seoluşturduklarıbireylerarasıvetoplumsalilişkibiçimlerikonusundabazıproblemlerinyaşandığıtespitedilmektedir.Mekânsalvetoplumsalproblemlerinçoğunluklaiçiçegeçtiğikentleşme
deneyimindeaileyapılarınınveilişkilerinindeğiştiği,toplumsalbirkurumolarakaileninveaileyi
oluşturanbireylerinkentselmekânınkullanımındaçeşitlizorluklaryaşadıklarıgörülmektedir.İlk
aşamada bekâr erkeklerin göç ettiği kentlere çok kısa sürede ailelerin geldiği söylenebilir. Bu
nedenleaileaçısındankent kentleşme kentlileşme vekentsel dönüşümönemlideğişkenlerdir.
Busürecin,aileninyapısındaveilişkilerindemeydanagetirdiğideğişimlerbulunmaktadır.Elbette
ekonomik,siyasal,kültürelveteknolojikalandayaşanandeğişimlerdeaileyiyakındanilgilendirmektedir.Buaraştırma,sözkonusudeğişimlerinfarkındaolarakailevekentilişkisineodaklanmaktadır.Evrenselbirgerçeklikolanaile;psikolojik,sosyolojik,ekonomik,biyolojik,kültürel
olmaküzerepekçokboyutasahiptir.Buaçıdankentin,aileüzerindekietkililiğidebuboyutların
tamamına değen, dolayısıyla çok boyutlu değişimlere sebep olabilen, incelenmesi ve dikkate
alınmasıelzemolangenişbiretkililikalanıdır.BunarağmenbirçokdisipliniçerisindeTürkiye’de
ailevekentilişkisineodaklanmışçalışmaoldukçasınırlıdır.3Yakıngelecekteçokdahayoğun
birkentleşmesürecinin(içgöçünyerinedışgöçünartması,kentseldönüşümsüreçlerivb.)yaşanacağıTürkiye’de,sürecehazırlıkyapılmasıveailegibiönemlibirtoplumsalbirimeyönelik
kentselsosyalpolitikalarıngeliştirilmesigerekmektedir.Uzunbirsüredir,sadecefizikselmekâna
odaklanan kentsel politikaların ve müdahalelerinin sosyal boyutunun çözümlenmesi için farklı
bağlamlardageliştirileceksosyalpolitikaönerilerineihtiyaçbulunduğusöylenebilir.
Aileninveaileyioluşturanbireylerin,kentlevekentselmekânınkullanımıylaolanilişkileri1970ve
özellikle1980sonrasıdönemdedahafazlaönemkazanmıştır.Sanayiveekonomiküretimtemelligenişleyenkentlerde,toplumsalvekültüreltaleplersözkonusuolmuş,kentinekolojikhassasiyetleridikkatealınarakyenidenorganizeedilmesi,bireyinveaileninkullanımınauygunhâlegetirilmesitartışmalarıbaşlamıştır.Sadeceekonomikkoşullarıniyiolduğubirkentyerineekolojik;
toplumsal,kültürelvemekânsalkoşullarıniteliklivebumekânlarıntoplumtarafındankullanıldığı
birkenttasavvurugelişmeyebaşlamıştır.Ekonomik,siyasal,toplumsalvekültürelbiryapıolan
kentin,insanoğlununenkarmaşıkörgütlenmesiolduğudikkatealınırsainsanlarındoğalçevreyle
sağlıklı bir ilişki kurmaları; huzurlu, sağlıklı ve refah seviyesi yüksek bir biçimde yaşamalarını
sağlayacakkentselortamınbutaleplerikarşılayacaknitelikteolmasıgerekmektedir.Bunitelikleri
sağlamakamacıyladezavantajlıgruplarayöneliközelliklekentselvetoplumsalalandamekânsal
düzenlemeleryapılmayabaşlanmıştır.Buçerçevedeçocuğa,kadına,gence,yaşlıyavediğer
toplumsalgruplarileçevreye,hayvanavedoğalhayatadost kentlerininşaedilmesigerektiği,
mevcutkentlerinçeşitlidüzenlemelerlebuözellikleresahipolmasınayönelikihtiyaçolduğuortayaçıkmıştır.Batı’da dezavantajlıtoplumsalbirgrupolarakgörülmediğinden ailevurgusudost
kentlerbağlamındayapılmasadaözellikleABD’degeliştirilenplanlarlaveyapılanuygulamalarla
ailekurumununvarlığınınsürdürülmesinevegüçlendirilmesineilişkinmekânsalbiryönelimbulunmaktadır.Türktoplumuaçısındanhâlâöneminikoruyanaile,bahsedilenkentleşmedeneyimi
vekentbağlamındaönemlitoplumsalbirdeğişkenolarakdüşünülmelidir.
Türkiyekentleşmesideneyimibağlamındabuaraştırmada,“kentveaile”arasındakisözkonusu
ilişkiüzerindenhareketedilmektedir.BununlabirliktemodernBatılıkentlerdekendisineyerbulan
dost kentyaklaşımı,buaraştırmadahemTürkiyekentleşmesideneyiminideğerlendirmektehem
degeleceğeyönelikönerilergeliştirilmektedir.Diğerbirdeyişleaileninkentleşmedeneyimindeki
3 Şehircilik,şehirplanlamaeksenindeyapılankavramlartarihiçalışmasındayaşlı,çocuk,engelli,gençvb.dostu
kentkavramınayerverilmemişolması(Erkan,2014)budurumabirörnekolarakgösterilebilir.
21
22
Aile Dostu Kentler Etüt Araştırması
konumuvegeleceğidost kent bağlamındadeğerlendirilmektedir.Buaraştırmanındikkatçektiği
temelproblemiseyapılandeğerlendirmelerdenhareketle Türkiyekentleşmesinevebukentlerdeyaşayanailelereilişkin aile dostu kent yaklaşımınıuygulamanınimkânının olup olmadığı
eğerimkânıvarsakapsamının ve sınırlılıklarının neler olması gerektiği hangi ilkeler ve unsurlar
etrafında tasarlanacağı,ne tür hukuksal düzenlemelere ihtiyaç olduğuvebusürecinsosyal ma
liyetinin neler olduğudur.Dahaevvelbelirtildiğiüzerekentleşmedeneyimininözellikleailekurumunaetkilerininolduğu,ailelerinmekânsalgelişmelerdenönemliölçüdeetkilendiği,evlerinve
kamusalmekânlarınaileninihtiyaçlarınıvetaleplerinikarşılamadığıyönündedeğerlendirmelere
rastlamak mümkündür. Bu değerlendirmelerde özellikle kamu politikaları, kamu politikalarının
kenteilişkinmüdahalelerive/veyamüdahalesizliklerisorumlututulmaktadır.Örneğineveilişkin
tartışmalar,geçmiştemüdahale edilmediğivesiyasal rant sağlandığıiçingecekondulara;bugün
isekamununmüdahalesiyleoluşantoplukonutlaraodaklanmaktadır.Özelliklesondönemdebir
taraftanhemçokkatlıtoplukonutlarınhemdekapalısitelerinyaygınlaşmasıylaailevivesosyal
ilişkilerin yara aldığı, diğer taraftan mekânsal yoğunlaşmaların, ulaşım problemlerinin ve çevrenin/doğanın tahrip olmasının ailenin kamusal mekân kullanımını daralttığı, hatta neredeyse
ortadankaldırdığıkonusundabirmutabakatsözkonusudur.Bununlabirlikteyaklaşıkonyıldır
gündemdeolankentsel dönüşüm uygulamalarıdabireylerveaileleraçısındandeğerlendirilmekte,uygulamalarınolasıavantajlarıvedezavantajlarıanalizedilmektedir.Ailebağlamındakentlerinbirikensorunlarınavekentseldönüşümünnasılyapılacağınailişkintartışmalarönemlibir
gündemmaddesihâlinegelmektedir.Buaraştırma,sözkonusutartışmalarabilimselbirtemelde,
akademikveeleştirelbirarkaplansunmayıveaile dostu kentkavramınıliteratürveuzmangörüşleribağlamındadeğerlendirmeyiveönerilergeliştirmeyiamaçlamaktadır.
Aile dostu kentkavramınındetaylarıilgilibölümlerdeelealınmaktadır.Ancakbubölümdeaile,
kent ve dost kavramlarına açıklık getirmek ve bu araştırmada nasıl konumlandıklarını göstermek gerekmektedir.4 “Aile” kavramının sosyolojik olarak tanımlanmasındaki güçlük araştırmanınönemlisınırlılıklarındanbirinioluşturmaktadır.Kültürelbirgerçekliksayılabilecekbu
kavramın tanımlanmasını güçleştiren, kültürler arasındaki yatay ve dikey farklılıklardır. Aile
bir toplumdan başka bir topluma geçerken farklı özelliklere bürünebildiği gibi tarihsel süreç
içerisindededeğişimlereuğramakta;budagenelgeçerbirtanımınyapılmasınınönünegeçmektedir.TürkDilKurumunagörealtıfarklıanlamıolanailede,sosyalvebiyolojikbağların,bir
aradalığın,akrabalarlailişkilerin,aynımeskenipaylaşmanın,ortakbirgayedeolmanınönemli
olduğugörülmektedir.5Birsosyalbilimlersözlüğündeise“Evlilik,sütveyakanbağıilebirbirine
bağlıinsanlardanoluşanvetoplumuntemelikabuledilenküçüktoplumsalbirim.”(Demirve
Acar,1992:18-19)şeklindetanımlananaile,ailesosyolojisinikonualanbirbaşkaçalışmada
“biyolojikilişkilersonucuinsantürünündevamınısağlayan,toplumsallaşmasürecininilkortaya
çıktığı,karşılıklıilişkilerinbelirlikurallarabağlandığıogünedektoplumdaoluşturulmuşmaddi
(özdeksel)vemanevi(tinsel)zenginliklerikuşaktankuşağaaktaran,biyolojik,psikolojik,ekonomik,toplumsal,hukuksalvebenzeriyönleribulunantoplumsalbirkurum”(Sayın,1990’dan
akt.,Doğan,2000:170)olaraktanımlanmıştır.“Birbirlerinedoğrudanakrabalıkbağlarıylabağlı
4 Ailevekentzortanımlanabilenikikavramdır.Buikikavramıtartışmakaraştırmanınnihaiamaçlarındanbiriolmadığıiçinsadeceişlevselbirtanımlamayapılmayaçalışılmıştır.
5 Türk Dil Kurumuna (t.y.) göre ailenin altı farklı anlamı mevcuttur. Bunlar şöyle sıralanmıştır: 1. Evlilik ve kan
bağınadayanan,karı,koca,çocuklar,kardeşlerarasındakiilişkilerinoluşturduğutoplumiçindekienküçükbirlik,
2.Aynısoydangelenveyaaralarındaakrabalıkilişkileribulunankimselerintümü,3.Birlikteoturanhısımveyakınlarıntümü,4.Eş,karı,5.Aynıgayeüzerindeanlaşanvebirlikteçalışankimselerinbütünü,6.Temelniteliğibir
olandil,hayvanveyabitkitopluluğu,familya.
Giriş
olan,erişkinüyelerinçocuklarabakmasorumluluğunuüstlendiğibirinsantopluluğu”(Giddens,
2005:173),“insansoyunusürdürmeküzereikifarklıcinsarasındakurulan,evlilikbağıylabaşlayan,birincililişkileredayanan,buaradacinselilişkileremeşruiyetkazandıran,soyveakrabalıkdüzeyleriyletoplumsalbirboyuttaşıyan,soyutbirilişkilerağıolmasıitibarıylakültürelbir
kurum;amanesnelinsanlardanoluşmasıitibarıylafiilibirgrup”(Aydın,2014:20),“cinslerarası
ilişkileriveinsansoyununçoğalmasınıkurallarabağlayan,istikrarakavuşturanvestandartlaştırandavranışlarsistemi”(ArslantürkveAmman,2000:307),“genelgeçerliğiolanvesosyal
grupileailefertleriarasındakiilişkileriiçerenveaynızamandaadetleri,örfleri,görenekleriile
gelenekleri bulunan ve debir sosyal kurum (sosyal müessese-social institution) olan, kültür
unsurlarınıiçindetaşıyanbirbirim;vehattabirsosyal sisteminadı”(Nirun,1994:17)tanımları,
ailekavramıiçinyapılmışdiğertanımlardandır.
Tümbutanımlardananlaşıldığıüzere,tekbirailetanımıolmadığıgibi,tanımlamalarçokfarklı
düzeylerdeyapılmaktavefarklıodaknoktalaravurguyapmaktadır.Buaraştırmadaaileyitanımlamaktanziyadeailetiplerineilişkinkısabirtanımlayıcışemanınverilmesiuygungörülmüştür.Bu
anlamda,AileveSosyalPolitikalarBakanlığınaait2014tarihliTürkiyeAileYapısıAraştırması'nda
(2014)yeralanşemaözetlenmiştir.Bunagöreaile;çekirdekaile,genişaileve dağılmış aile olmak üzere üçe ayrılmaktadır. “Karı-koca ve/veya evlenmemiş çocuklardan oluşan aile biçimi”
olaraktanımlanançekirdekaile,çocukluçekirdekveçocuksuzçekirdekolmaküzereikibaşlık
altındaelealınmıştır.“Çekirdekailebirimineyatay,dikeyyadadüşeyolarakeklenmişdiğerbir
kişininyadaaileninbulunduğuailebiçimi”şeklindetanımlanangenişaileiseataerkil geniş ve
geçici geniş aileolarakikiyeayrılmış;bunlarıntanımlarısırasıyla“çekirdekailebirimineyatay,
dikeyyadadüşeyolarakbiryadabirkaçailebiriminineklenmişolduğuailebiçimi”ve“çekirdek
ailebiriminedağılmışbiraileninyadadiğerbirkişininyatay,dikeyyadadüşeyolarakeklenmiş
olduğuailebiçimi”şeklindeyapılmıştır.Sonolarakdağılmışaile“çekirdekailebiriminintekkişiye,
tekebeveynedönüşmüşolduğuyadaaralarındakanbağıolanyadaolmayankişilerdenoluşan
ailebiçimi”olaraktanımlanmış;tek kişilik tek ebeveynli diğer dağılmış veakraba olmayan şeklindedördeayrılmış;bunlardasırasıyla“tekbaşınayaşayanbiryetişkinkadınyadaerkekten
oluşanailebiçimi”,“çocukluçekirdekaileninboşanma,ayrıyaşamayadaölümnedeniyleeşlerdenbirininailedenkopmasıylaoluşanailebiçimi”,“geçicigenişaileninçekirdekunsurlarından
birininkopmasıylaoluşan(anneanne-torun;dede-torunvb.)ailebiçimi”ve“aralarındakanbağı
yadaakrabalıkilişkisiolmayankişilerdenoluşanailebiçimi”olaraktanımlanmıştır.
Araştırmanın bir diğer temel kavramı olan kent, çeşitli disiplinlerde çeşitli ölçütler kullanılarak tanımlanan, çok yönlü bir kavramdır. Şüphesiz bu, kentin; tarihsel, demografik, mimari,
toplumsal, ekonomik ve yönetimsel boyutlarda pek çok yönünün olmasından ileri gelmiştir.
Keleş(1993:74-75),kentüzerineyapılantanımlamalarıdörtkümedeincelemiştir.Bunagöre
ilk kümede yönetsel sınır ölçütlerinin, ikinci kümede nüfus ölçütünün, üçüncü kümede ekonomikölçütlerinvesonkümedeisesosyolojikölçütlerinkullanıldığıtanımlarbulunmaktadır.
Yönetselsınırölçütlerikullanılarakyapılantanımlamalarda,“bellibiryönetselörgütbiriminin
sınırları içinde kalan yerlere” kent denilmişken nüfus ölçütünün kullanıldığı tanımlamalarda;
“bellibirnüfusdüzeyiniaşan”yerleşimyerlerinekentdenilmiştir.Ekonomikölçütlerindikkate
alınmasısuretiyleyapılantanımlamalardaisebelirleyiciolanunsurçoğunlukla,tarımdışında
çalışan nüfusun oranı olmuştur. Buna göre tarım dışında çalışan nüfusun oranının yüksek
olması,kentikentyapanögesayılmışvekent,ekonomikbirmekanizmaolmasıboyutuylain-
23
24
Aile Dostu Kentler Etüt Araştırması
celenmiştir.Sonolaraksosyolojikölçütlerinkullanıldığıtanımlamalardaisekent,“bellibirnüfus
çokluğu,yoğunluk,işbölümü,uzmanlaşmavetürdeşolmama”gibiortaközelliklerüzerinden
elealınmıştır.“Yerinevezamanınagöregenişsayılacakbiçimdebirarayagelmişvebirtakım
ayırt edici özellikleri bulunan insanlar ve yapılar topluluğu”, “toplumsal bakımdan benzerlik
göstermeyenbireylerinoluşturduğu,göreceliolarakgeniş,yoğunnüfusluvemekândasüreklilikniteliğiolanyerleşme”tanımları,sosyologlartarafındanyapılmıştanımlaraörnekverilebilir.
Birdiğerçalışmadaisegörecenüfusbüyüklüğüvenüfusyoğunluğu,tarımdışıçalışmaoranınınyüksekliği,işbölümüveuzmanlaşmanınyaygınolmasıgibiniteliklerinyanısırafiziksel
altyapınıngörecegelişmişliği,yereldeğerlerdenziyadeulusalve/veyaevrenseldeğerlerinhakimolması,eğitimdüzeyiningöreceyüksekolması,çocukbakımındaveeğitimindeailedışı
kurumlarınrolalması,sosyalnormlarınyeriniresm denetlemekurumlarınınalmışolması,statülerinbireylerinkendiçabalarıilekazanılıyorolmasıgibiniteliklerdebiryerleşimbiriminikent
yapanniteliklerarasındagörülmüştür(Erkan,2002’denakt.,Kaya,2004:15-16).
Kenti tanımlama çabaları tıpkı aile kavramında olduğu gibi araştırmacının perspektifine ve
bilimselalanınagörefarklılaşabilmektedir.Butürdençokyönlükavramlarıtanımlamanıngüçlüğüortadadır.Bubağlamda,kentkavramınıtanımlamakyerinebuaraştırmada ailekavramıiçinyapıldığıgibi tanımlayıcıbirçerçevepaylaşılmaktadır.Kenti,öncelikleinsanoğlunun
meydana getirdiği en önemli siyasal, toplumsal, ekonomik ve kültürel bir örgütlenme olarak
tanımlamakgerekir.Sosyolojikdüşünceninilkevrelerindedesıklıklavurgulanan,kentinkırdan
fiziksel,iktisadivetoplumsalaçıdanfarklıoluşu,kentinbirdiğerözelliğinioluşturmaktadır.Birçokayırtediciözelliğibulunankentin,enönemliunsurlarındanbirikarşılaşmaya temasave
karşılıklı alışverişeimkânvermesidir.Farklıetnik,din toplumsalgruplaramensupbireylerinve
ailelerinbirarayagelipekonomik,kültürel,siyasalvetoplumsalaçıdanbiryaşamakültürüve
mekânsalformoluşturduklarıalanıkentolaraktanımlamakmümkündür.
“Ailedostukent”üzerineyürütülenbuaraştırmada“aile”ve“kent”arasındakurgulananilişkiyi
betimlemeküzerekullanılan“dost”kavramının,TürkDilKurumununverdiğitanımlardan6hareketle,temelde“sevilen,güvenilen,iyianlaşılankimse”anlamıylailişkiliolduğuve“iyigeçinen,
aralarındaiyiilişkibulunan”sıfatanlamınasahipolduğukabuledilebilir.Sonzamanlardaçocuk
dostu,engellidostu,gençdostu,kadındostu,yaşlıdostugibikavramsallaştırmalarlapratiktekikullanımıartan“dost”kavramı(friendly),buanlamıylanispetenyenibirkavramsayılabilir.
“Dost”kavramınınmoderndünyayaaitbuanlamı;moderndünyanındezavantajlarınıikame
etmegirişimleriyleşekillenmiş,“-euygun,-nınihtiyaçlarınıkarşılayan,-nınrahatedebileceği,
-ıbaşkasınamuhtaçetmeyen,-ızorasokmayan,-nıngüvendehissedeceği,-eengelçıkarmayan,-edeğerveren”gibiimalaryüklenmiştir.Buaraştırmadaisebukavram,“aile”ve“kent”
kavramlarıarasındakullanılacakve“-euygun,-nınihtiyaçlarınıkarşılayan,“-nınrahatedeceği,-nıngüvendehissedeceği,-edeğerveren”inyanısıra“-ıbiraradatutan,-nınçözülmesini
engelleyen”gibianlamlarıdaiçerecektir.
6 Dilimize Farsçadan geçmiş olan “dost” kavramı, bu araştırmada kullanılacak olan temel kavramlardan biridir.
KavramınTürkDilKurumuGüncelTürkçeSözlüğü’ndeki(t.y.)tanımlarışöyledir:(1) (isim)Sevilen,güvenilen,
yakınarkadaş,gönüldaş,iyianlaşılankimse,düşmankarşıtı,(2)Erkekveyakadınınevlilikdışıilişkikurduğu
kimse,zamazingo,(3)Sahibinesevgigösterenhayvan,(4)Birşeyeaşırıilgiduyan,koruyankimse,(5) (sıfat)İyi
geçinen,aralarındaiyiilişkibulunan.
Giriş
Kavramsal yaklaşımı özetledikten sonra araştırmanın yönteminden de bahsedilmelidir. Bu
araştırmadanitelaraştırmageleneğiiçerisindeyeralanderinlemesine mülakat vedoküman
inceleme teknikleri kullanılmıştır. Çocuk, genç vb. dost kent örnekleri ve aile dostu kentlere
ilişkinbilgilerİngilizceveTürkçeliteratüraraştırmasınınyanısıradokümanincelemetekniği
ileeldeedilmiştir.Türkiyekentleşmesi,kentseldönüşüm,ailedostukentveilişkilikavramve
temalarıkonuşmakvedetaylarıylaanalizetmekiçin15uzmanilederinlemesinemülakatlar
gerçekleştirilmiştir.Çalışmagrubununoluşturulmasındaolabildiğinceçeşitliliksağlanmış,farklı
alanlardanuzmanlarlauzunsürenmülakatlaryapılmıştır.Derinlemesinemülakatlarınherbirininseskaydıalınmış,ardındanbütünkayıtlardeşifreedilmiştir.Deşifreninardındanuzmanlarıngörüşleribelirlitemalaraltındabirleştirilmiş,betimselvekategorikbiranalizyapılmıştır.
Uzmanlarlayapılanderinlemesinemülakatlarda,ailekavramıçokçatartışılırkenkentkavramının nasıl tanımlandığı sorusu araştırmacılara bir soru olarak yöneltilmemiştir.Ancak aile
vekentilişkisinideğerlendirenkatılımcıların,birkent tanımındanhareketettiklerisöylenebilir.
Araştırmanınbirkavramınimkânınaodaklanmasınedeniyle,uzmanlarabirailevekenttanımıyla gidilmemiş, onların kendi durdukları yerden her iki kavramı ve aralarındaki ilişkiyi değerlendirmeleriistenmiştir.Yinebuçerçevede,dostkelimesive/veyaailedostukavramlarına
ilişkin de belirli bir tanım uzmanlara aktarılmamıştır.Araştırmanın belirli bir çerçeveyle değil
dahaaçıkbiryaklaşımlagerçekleştirilmesihedeflenmiştir.Bubağlamdatekbirmeslekgrubuna,aynımeslekgrubuiçindetekbiralanaodaklanılmamış,farklımesleklere(sosyolog,şehir
plancısı,mimarvb.)sahipkatılımcılaraulaşılmıştır.
Araştırmadaaile dostu kent,kentinaileüzerindekigenişetkililikalanınımümkünolduğunca
olumlubirdüzeyeçekebilecekveaileyizorlayıcı,kısıtlayıcı,çözücüetkilerindenarındıracakbir
kavramolaraktasarlanmıştır.Diğerbirdeyişle,araştırmanınniyetibuyöndedir.Bununlabirliktearaştırmacılargerekliteratürdengerekseuzmanmülakatlarındanhareketle,bukavramın
imkânınıvesınırlarınısorgulamayıkendilerinehedefolaraktayinetmiş,herikiverikaynağındangelecekdeğerlendirmelerleyönününbelirleneceğikonusundabirönkabulleyolaçıkmışlardır.Sözkonusukaynaklardangelecekverilerideğerlendirerekkavramailişkineleştirelbir
tutumtakınmakvesonrasındabiröneridebulunmakaraştırmanıntemelyaklaşımıdır.Bubağlamdaaraştırmada,Türkiyekentleşmedeneyimideğerlendirilmişvebudeneyimdeailevekent
ilişkisinielealançalışmalartaranmıştır.Yinekentleilgilimevzuattaranmışveaileyiilgilendiren
boyutlarıanalizedilmiştir.Aile dostu kent bukavramlailişkiliolandiğerkavramlarvedünyadakiörneklerlebirlikteincelenmiştir.Ayrıcaalanındauzmanakademisyenlerle,siyasetçilerleve
bürokratlarladerinlemesinemülakatlaryapılarakonlarınhemTürkiyekentleşmesinehemde
ailedostukentkavramınailişkinyaklaşımlarıdeğerlendirilmiştir.
Altıtemelbölümdenoluşanbuaraştırmanınilkbölümünde,Türkiye’deCumhuriyet’tenbuyana
ailevekentilişkisinielealançalışmalargenelhatlarıyladeğerlendirilmiş,bukapsamdahazırlananbibliyografyaekolaraksunulmuştur.
Araştırmanınikincibölümündemevcutkentlerinaileyaşamındanegibiolumsuzluklaraneden
olduğu,buolumsuzluklarınhangikentselunsurlarabağlıolduğu(konut,ulaşım,boşzaman
aktivitelerivb.)vemevcutkentlerifizikselvetoplumsalaçıdandönüştürmeyiplanlayankentsel
dönüşümünortayaçıkardığıveçıkarmasımuhtemelsorunlartartışılmıştır.
25
26
Aile Dostu Kentler Etüt Araştırması
Aile ve kent konusunun hukuki boyutunun irdelendiği üçüncü bölümde ise kent hukukunda
aileyleilişkilive/veyaaileyidoğrudanyadadolaylıolaraketkileyenkanunlarveyönetmelikler
ele alınmış, mevcut kentlerin aile dostu kente dönüştürülebilmesi için hangi kanunlarda ve
mevzuatlardanegibideğişiklikleryapılmasıgerektiğianalizedilmiştir.
Aile dostu kent kavramının ve diğer ilişkili kavramların ele alındığı dördüncü bölümde, söz
konusu kavramın kavramsal ve pratik düzeyde imkânı tartışılmakta, sınırları belirlenmekte,
ailedostukenttekentselunsurların(ulaşım,okul,işyeri,konut,alışverişmerkezlerivs.)rolü
değerlendirilmektedir.
Beşincibölümdeaile dostu kentkavramınıngeliştirilmesisürecindeihtiyacıduyulanaile,çocuk,yaşlı,engelli,kadın,gençdostuyaklaşımınıbenimseyenkentörnekleriincelenmiştir.Bu
türdenbirincelemeyegereksinimduyulmasınıntemelnedeni,dünyadaailedostukentörneklerineazsayıdarastlanmasıdır.Aile dostu kenttanımlamasınınsınırlıolmasıvediğertanımları
savunankişilerinve/veyakurumlarınisekenditanımlarınınkapsayıcıolduğunailişkinyaklaşımları (eğer bir kenti çocuk/yaşlı/engelli dostu yaparsanız orası aile dostu olur yaklaşımı)
nedeniyleaileyleilişkiliolduğudüşünülendiğerdostkentlerdeincelenmiştir.
Araştırmanınaltıncıvesonbölümündeisediğerbölümlerdeyürütülentartışmalardanyararlanılarakuzmanlarlayapılmışderinlemesinemülakatlar,betimselvekategorikolarakanalizedilmiştir.Özelliklederinlemesinemülakatlardanhareketlehazırlanansonuçveönerilerbölümü
isearaştırmanınnihaikısmınıoluşturmuştur.
Cumhuriyet ten Günümüze Türkiye de Aile ve Kent...
CUMHURİYET TEN GÜNÜMÜZE TÜRKİYE DE AİLE VE KENT İLİŞKİSİNİ
ELE ALAN ÇALIŞMALAR
ReyyanBeyzaBüyükgümüş
2.1. Giriş
BubölümdeCumhuriyetsonrasıdöneminkentçalışmalarıliteratürü,aileeksenlişekildetaranmışvebulgularsunulmuştur.Kent,sadeceyapıdanibaretdeğildir;yapılardanoluşsadabirçok
toplumsalişlevesahiptir.Kentinişlevlerivekentedairsorunlarşeklindetanımlananbirçokmesele,ailekurumuüzerindengözlemlenebilir.Ayrıcakentleşme,aileninyapısınıveişlevinietkiler.
Literatürtaramasınabaşlarken,öncelikle“kent”,“kentli”,“şehir”,“metropol”,“aile”,“kadın”,“çocuk”,“genç”,“yaşlı”ve“engelli”şeklindeanahtarkelimelertespitedilmiştir.Buanahtarkelimelereksenindeçeşitlikütüphanelerde,veritabanlarında,toplukataloglardavesanalortamlarda
taramalar yapılmıştır. Milli Kütüphane, Ulusal Toplu Katalog, İSAM Kütüphanesi ve Google
Akademik;kitap,raporvemakaledüzeyinde;TürkiyeMakalelerBibliyografyasıveçeşitliüniversitelerinbölümdergileri,makaledüzeyinde;YÖKtezTaramaKataloğu,yükseklisansve
doktoratezidüzeyindetaranmıştır.Ayrıcaçeşitlisanalkitapsatışsiteleritaramasürecinedâhil
edilmiştir.Taramasonucueldeedileneserler;kitap,makalevetezolmaküzereüçbaşlıkaltındasınıflandırılmışveekolaraksunulmuştur.
Tarama sürecinde “aile” ve “kent” kelimeleri öncelenmekle birlikte kenti ve aileyi ilgilendiren
kavramlar da taranmıştır. Bu kavramlar arasında “kentleşme”, “gecekondulaşma”, “konut”,
“apartmanlaşma”,“göç”,“suçvegüvenlik”yeralmaktadır.Literatürtaramasıaileeksenligerçekleştirildiğinden“şehirplanlama”,“şehircilik”,“yerelyönetim”,“kentseldönüşüm”ve“kimlik”
anahtarkelimeleritaranmamıştır.
Ulaşılanveriler,1923-1950,1950-1980ve1980vesonrasışeklindesınıflandırılmıştır.Buüç
dönemarasındafarklılaşanveöneçıkankavramlartespitedilmiş,bunauygunşekildebukavramlarınhangibağlamdaelealındıklarıvehangitartışmalarasebepolduklarıaçıklanmıştır.
Yapılan literatür taraması sonucunda, kent konusunun birçok disiplin tarafından incelendiği
görülmüştür. Bu disiplinler arasında şehir planlama, mimari, siyaset bilimi, iletişim ve yerel
yönetimleröneçıkmaktadır.Kent,herdönemdeçokçaçalışılmışbirkonudur.Herbirdisiplinin
kentitanımlamabiçimivekenttartışmalarınısürdürmebiçimibirbirindenfarklıdır.Bubölümde
taramabulgularısosyolojidisiplinininyaklaşımıileincelenmiştir.Kentmimarisi,planlanmasıve
düzeniyapısalolarakdeğerlendirilmemiştir.Taramabulgular,sonucueldeedilenbulgularaile
eksenliolarakincelenmiştir.
Taramabulgularıneticesinde,Türkiye’ningenelinielealançalışmalarınyanındasadecebüyük
şehirler(İstanbul,Ankara,İzmirvs.)ilesınırlıalançalışmalarınındaolduğugörülmüştür.Yine
küçükbirşehiryadabölgeilesınırlı,buralarındurumunavesorununaodaklanançalışmalarda
tespitedilmiştir.Bulgulardabüyükveyaküçükşehirlerdeyapılmışçalışmalarbirliktesunulmuştur.
Kent çalışmaları literatürü için temel üç dönemden bahsedilebilir. İlk dönem, Cumhuriyet’in
ilanından1950’liyıllarakadarolandönem;ikincidönem,1950’liyıllardan1980’liyıllarakadar
27
28
Aile Dostu Kentler Etüt Araştırması
olandönem;üçüncüvesondönemise1980’liyıllardangünümüzekadarolandönemdir.Bahsedilenüçdönemdekentçalışmalarındafarklıkavramlarönplanaçıktığından,buşekildebir
dönemlendirmeyapılmaktadır.
İlkdönemde,kentçalışmalarıdahaçokkentinyapısalplanlanmasına,düzenlenmesinevedünyadakibelediyecilikuygulamalarınınincelenmesineyoğunlaşmıştır.BukapsamdaTürkçetercümeler
yapılmış,Avrupa’dakişehircilikörneklerindenyolaçıkılarakTürkiyeiçindeönerilergeliştirilmiştir.
İkincidönemde,entemelkonular;kentleşmeninhızlaartması,büyükşehirleregöçedilmesive
dolayısıylaşehirlerinkontrolsüzbüyümesisebebiylegecekondulaşma,konutsorunuvekentlileşmeproblemidir.Budönemdemimarlıkvemühendislikbilgisiyanındasosyalbilimlerden
istifadeeden,kentinvekenttekiinsanınkarşılaştığısorunlarlailgiliistatistikverianalizlerine
dayalıçalışmalaryapılmıştır.Buçalışmalardakentleşmeninaileyinasıletkilediğivenasıldönüştürdüğütartışılmayabaşlanmıştır.
Üçüncüvesondönemde,kentleşmeninküreselbirboyutaulaştığıgörülmüştür.Çalışmalarda
artık “dünya kenti”, “küresel kent” ve “kozmopolit kent” kavramları tartışılmaktadır. Küreselleşme tartışması beraberinde kente dair bazı sorunları ve farklılıkları da getirmektedir.Yine
“apartmanlaşma”,“güvenliklisitetercihi”sonucundaortayaçıkan“mekânsalayrışma”ve“soylulaşma”deneyimiçalışmalardaençokkarşılaşılankavramlardandır.
2.2. 1923-1950: Yeni Bir Kent Yapmak
Budönemdedahaçokkentplanlamasıileilgiliçalışmalararastlanmaktadır.1923’teCumhuriyet’in
ilanıilebirlikteTürkiye’ninçağdaşveplanlıkentleresahipolmasıgerekliliğidüşünülmeyebaşlanmıştır.Cumhuriyet’inilkdönemindegörülenmerkez planlamafaaliyetleri,kentleremodernbir
yapıvekarakterkazandırmaisteğiyleortayaçıkmıştır(Arlı,2005).Dolayısıylaçalışmalarınçoğu,
kentinplanlanmasıvedüzenlenmesiileilgilidir(ör.CanaBilsel,F.VePinonB.,2010).BelediyeninkentyönetimindekirolününtartışıldığıbudönemdeAvrupaülkelerindekipekçokbelediyecilik
uygulamasıincelenmişvetercümeedilmiştir.Dünyacatanınmışbirçokkentplanlamacısı(Jansen,Lambert,Prost,ÖelsherveVanderberg)Türkiye’yedavetedilmiş;1930’luve1940’lıyıllarda
Türkiye’ninbirçokkentininayrıntılıplanlarıyapılmıştır(Arlı,2005).
Kentlerin planlanması ve düzenlenmesi çabaları bu dönemin çalışmalarında Cumhuriyet’in
“asrikentler”yaratmanosyonundanhareketlegerçekleşmiştir(Akyurt,2012).Kentveçağdaşlıkarasındaki ilişki vekentleri yeniden kurmanın önemi, 1927-1938 yılları arasında Dâhiliye
VekiliolanŞükrüKayatarafındanşöylevurgulanmıştır:
“Medeniyetveterakki,şehirlerinmahsülüdür.Birmilletinirfanvesanatticaretmenbaışehirlerdir.Köylerindağınıkveküçükolması,orayamedeniyetingirmemesiiçinenbüyüksebeptir.Ancakbüyükşehirvekasabalardırkimilliirfanvemedeniyetteessüsedebilsin.Şehirne
kadarbüyükolursamedeniyetinoradakitecellisideokadargenişolur.”(Kuruç,1987’den
akt.,Uluengin,2005)
KentçalışmalarınınilkdönemiCumhuriyet’inilanındanbaşlatılsadayapılandeğişiklikler,belediye
veimaryasaları,dünyaşehirciliğininvebelediyeciliğininTürkiye’yeaktarılması1930’lardansonradır.
Cumhuriyet ten Günümüze Türkiye de Aile ve Kent...
Budönem,Türkiye’dekentplanlamasınınbiruzmanlıkalanıolarakkabuledilmediği,eğitiminin
gerçekleştirilmediği;ancakkentplanlamasınınilkadımlarınınatılmayabaşlandığıdönemdir.
Budöneminilkyarısındakiçalışmalardadahaçokmimarlıkvemühendislikbilgisikullanılırken;
ikinciyarısındayapılançalışmalardasosyalbilimlerinyöntemlerindendeyararlanılmayabaşlandığıgörülmektedir.Yinebudöneminikinciyarısında,çeviriyayınlaryerineTürkiyekoşullarınıdikkatealançalışmalaryapılmayabaşlamıştır.Budasosyalbilimselyöntemlerinsürece
dâhiledildiğinigöstermektedir(Tekeli,1986).Sosyalbilimdisiplinlerininkentsorunlarıylailgilenmesiilebirliktedahaçokistatistikiverileredayanançalışmalarortayaçıkmıştır.
1940’lardansonra,kentleşmeninhızlanmasıylabirliktepekçoksorunlakarşıkarşıyakalınmıştır.Budönemdekentleşmeyidahaçoknüfusbilimiaçısındanelealançalışmalargörülmektedir
(bk.Önür,1943).
1923-1950arasıdöneminilkyarısındayapılankentçalışmalarındaaileeksenlikentçalışmalarınınyapılmadığı,kentlerinyapısalolarakincelendiğigörülmüştür.Kentindüzenlibirşekilde
planlanmasıveidareedilmesisorunubudönemçalışmalarındasıkçakarşımızaçıkmaktadır.
“Aile”, kent çalışmalarında bir değişken olarak kabul edilmemiş, kenti yeniden düzenlerken
bununaileyinasıletkilediğiçalışılmamıştır.Ancakbudöneminikinciyarısınagelindiğinde,hızlanan kentleşme ile birlikte toplumda ortaya çıkan sorunlar fark edilmiş ve bunlar üzerinde
bilimselolarakdeğerlendirilmiştir.Budönemdekentlerdeyavaşyavaşgecekondulaşmabaşlamıştır.Dolayısıylaailevetoplum“kentlileşmek”olgusuilekarşıkarşıyakalmıştır.Kentaraştırmalarındabudurumunbüyükbirsorunolacağıöngörülmüşvebusorunadairçözümönerileri
gündeme getirilmiştir. 1950 sonrasında “gecekondulaşma” ve “kentlileşme” kavramları kent
çalışmalarındaençokkarşılaşılankavramlarolmuştur(bk.Tatlıdil,1987:45-76).
1950’liyıllarınilkyarısındakigecekonduçalışmaları;gecekondununtanımlanması,gecekondulu
nüfusunyapısı,ailetipolojisi,azgelişmişlik(bk.Kıray,1998:152-167)vekentleşme,nüfusunkentlebütünleşmesi,sanayiveişgücüilişkisi,gecekondudayaşayannüfusunkenteilişkintutumları
gibitemalarüzerineyoğunlaşmıştır.1950’liyıllarınikinciyarısındaisebuçalışmalarınyerini,“kente
tutunma”ve“dayanışma”sorununacevaparayançalışmalaralmıştır(Şatıroğlu,2011).
2.3. 1950-19 0: Kentleşme ya da Kentlileşme
Türkiye’denüfusunveiçgöçünartmasıdolayısıyla1950-1980arasındaşehirlerkontrolsüzce
büyümüştür(Erkan,2014).Türkiyebusürecindoğalbirsonucuolarakhızlıkentleşmedenkaynaklanansomutsorunlarlakarşılaşmış,karşılaşılansorunlarasomutcevaplararanmıştır.Bu
sebeple,budönemdeveriyeveanketedayalıayrıntılısahaçalışmalarınarastlanmaktadır.Bu
çalışmalarda“düzenlikentleşme”,“konut”,“gecekondu”,“kentselyaşamauyum”,“kentlileşme”
gibikavramlarönplanaçıkmaktadır.Kentleşmeninhızlanmayabaşladığı1950’liyıllarınbaşlarındakiçalışmalarincelendiğinde;mevzuatlardaçalışmalarındaveyasatekliflerindekentler,
yapılar düzeyinde sorunlara yoğunlaşıldığı gözlenmiştir. 1950’lerin sonuna gelindiğinde ise
kentsadeceyapılardüzeyindedeğil,toplumsalveekonomikişlevleribakımındangelişenbir
mekânolarakelealınmayabaşlanmıştır(Keleş,1986).
1960’lardaisegecekondulaşmaciddibirsorunhâlinegelmiştir.Budönemdekiçalışmalarda
göçünnasılortayaçıktığı,sanayileşmeilebağlantısı,göçedenlerinkentlenasılbütünleştiği,
nasılmodernleşeceklerielealınmıştır(ör.Güçlü,2002;Karpat,1975).
29
30
Aile Dostu Kentler Etüt Araştırması
Budönemdeyapılanaraştırmalardasosyalbilimçalışmalarıaçısındanbirçeşitlenmeyaşanmıştır.
Buyıllardakikentçalışmaları;kentselmekânsorununu;iktisat,toplumsaldeğişim,kültüreldönüşüm,
mekânsalfarklılaşmaveörgütlenme,sınıfsalfarklılaşma,mekândakifizikselyoğunlaşma,mülkiyet
sorunlarıveyerelyönetimlergibibirçokfarklıdisiplininkonusuhâlinegetirmiştir(Arlı,2005).
1970’lerdekikentlerindeüstgelirgrubuiçinlojmanlar,yerleşketipikonutlargörülürkenişçive
altgelirgrubuiçingecekondularvebakımsızapartmantipikonutlargörülmektedir.Yapılançalışmalarincelendiğinde,bahsedilensorunlarailişkin,planlıverasyonalistbirçözümarayışında
olunduğutespitedilmiştir(ör.Balamir,1982;Keleş,1983;Karpat,2003).
1980’lerekadarşehirleringeçirdiğidönüşümsüreciileilgiliistatistikianalizlere,şehirveimarplanlarıiçinetütlere,farklımeskentipleriüzerinearaştırmalarasıkçarastlanmaktadır.Budönemde
karşılaşılansorunlar,disiplinlerarasıbilgiyizorunlukıldığından,akademikdüzeydedisiplinlerarasıderinçalışmalararastlanılmaktadır.Sonuçolarak,1960’lardabaşlayıp1980’leregidensüreçte
kentçalışmalarındakimimariyaklaşımlarınteknikayrıntılarüzerindenilerleyenegemenliğinden,
sosyalbilimlerdekiampirikçalışmalaradoğruilerlendiğinisöylemekmümkündür(Arlı,2005).
2.4. 19 0 ve Sonrası: Küresel Kent
1950’lerdearaştırılmayabaşlanangecekondulaşmakonusu,1980’live1990’lıyıllarda,elealınışşeklideğişerekaraştırılmayadevametmiştir.Çünküplanlıkentleşmehedefleriniengelleyen
gecekonduları,yasaldaireniniçinealmakiçin1984’tedahaöncekiafyasalarındanfarklıbiraf
yasasıçıkarılmıştır.1984’tekiafyasası,gecekondusahiplerinekendiparselleriüzerindedört
katakadarbinayapmaolanağısağlamıştır(Şen,1995:8-9).Böylecegecekondudayaşayan
nüfusun,kentrantındanpayalmasıteminedilmiştir.Bununsonucundatekkatlıevlerdençok
katlıyapılaradoğruhızlıbirdeğişimyaşanır.Budeğişimkentalanındayapılançalışmalarada
yansır.Budönemdekiçalışmalardagecekondulaşmanınticarileşmesinevurguyapılmayabaşlanır(Şatıroğlu,2011).2000’liyıllardansonraiseözelliklekentseldönüşümçalışmalarıyoğunlukvekentseldönüşümleilgilirantyaratmasorunu,çalışmalardaönemlibirkonuhâlinegelir.
1980 sonrasında gecekonduların çok katlı yapılara dönüşmesi ve ticarileşmesi neticesinde
gecekondubölgelerindekiracılıkoranınınarttığı,çalışmaların“varoş”kavramıeksenindesürdürüldüğü gözlemlenmektedir. Bu dönemde kentsel değişmede bir yandan yoksullaşma, bir
yandandazenginleşmetecrübeedilmektedirdenilebilir.Zenginleşmesonucundaönceşehrin
çevresindeyenisitelerinşaedilmeyebaşlamış,sonradaşehrinmerkez yerlerinde“soylulaştırma” ve kentsel dönüşüm süreçleri işletilmiştir. Böylelikle yeni zenginlik, kentsel yoksulluk,
kentsel dönüşüm, kentsel yenileme, kentsel ayrışma, güvenlikli siteler, çöküntü mahalleleri,
soylulaştırma,altkültürler,kentselyenikimlikler,kentyönetimigibiyenikonularvekavramlar
tartışılmayabaşlanmıştır(Akyurt,2012).
Kentleşmeninolumlubirolguşeklindeelealındığıveteşvikedildiği1980vesonrasıdönemdedünya
kentiyatırımlarınavestratejilerinedairçalışmalargörülmektedir.Budönemdeyinebüyükşirketlerin
doğuşundan,kapitalbirikimaşamalarından,kenttebüyükparçalarhâlindebüyümedenbahseden
pekçokçalışmamevcuttur.Özellikle2000’liyıllaragelindiğinde,küreselleşmeninsosyalbilimlerin
ortakgündemihâlinegelmesiilebirlikteküreselkentvedünyakentikonularıgündemegelmiştir.
Ne York,Tokyo,Londragibikentlerin,küreselkentlerolduğusöylenmeyebaşlamıştır.Ayrıcabu
dönemde,küreselyadabüyükkentlerinyanında,küçükbölgelerleilgiliçalışmalardamevcuttur.
Cumhuriyet ten Günümüze Türkiye de Aile ve Kent...
Çalışmalardagenelolaraköneçıkankonular,şuşekildeifadeedilebilir:Şehirleşmesüreçleri
içindesermayebirikimimodellerininoluşumu,ortaveuzundönemlisosyalyapıdeğişimleri,
küçükzanaattürlerininveyapılarınınsanayisüreçleriiçerisindekimevcutdurumu,göçebağlı yoksullaşma, yeni iş süreçlerine, sermayeye ve emek örgütlenmesine bağlı yoksullaşma
vemülksüzleşme,şehirleşmeaşamalarındaçevre-merkezilişkilerininekonomikniteliği,kırsal
alanların dönüşümde şehirleşmenin etkileri, suç artışları ve farklı toplumsal faktörlerce belirlenenyoğundemografikdeğişimler,budönemdeyapılançalışmalardasıkçakarşılaşılan,
tartışılankonularvekavramlardır(Arlı,2005).
Sonolarak,budönemdeyapılançalışmaların,öncekilerenazarandahaeleştirelolduğu,kamusalkaygılarlahareketettiğitespitinidepaylaşmakgerekir(Arlı,2005).Ayrıcabudönemdeki
çalışmalarda“yaşanabilirlik”,“sürdürülebilirlik”,“sosyalekoloji”gibikavramlarortayaçıkmıştır.
Diğerdönemlerdenfarklıolarakakademininvebürokrasininyanındasiviltoplumkuruluşlarıncayapılançalışmalardabirartışgörüldüğüdesöylenebilir.
2.5. Sonuç Yerine
BuçalışmakapsamındaCumhuriyetsonrasıkentçalışmaları,aileeksenliolaraktaranmıştır.
Literatürtaramasıgerçekleştirilirkenkütüphanelerden,veritabanlarındanvesanalortamdan
faydalanılmıştır.Çalışmalarınaileeksenigözönündetutularaktaranmasıisekentinyaşadığı
değişimlerinvedönüşümlerinbirebiraileyietkilediğidüşüncesidir.
Taranmasürecindensonraverilerindönemselşekildetasnifedilmesigerekmiştir.Bukapsamda kent çalışmaları üç ayrı dönem; 1923-1950, 1950-1980, 1980 ve sonrası üzerinden ele
alınmıştır.1923-1950yıllarıarasıkentçalışmalarındadahaçok“yenidenbirkentyapılanması”
fikridikkatçekmektedir.KentlerinyenidenplanlanmasıveyerelyönetimlerinbukonudanekadaraktifolacaklarıtartışmalarındaAvrupaülkelerindekiuygulamalarabaşvurulmuştur.Birçok
kentplanlamacısı,Türkiye’ninçeşitlikentleriiçinplanlarçizmiştir.Bu“yenideninşa”faaliyetinin
enönemlisebebi,Cumhuriyet’inplanlıvedüzenlikentleroluşturmaçabasıdır.Dolayısıylabu
dönemdekikentçalışmalarındakentinbiryapıolarakgörülüpiyileştirilmesineyöneliköneriler
sunulmuştur.Budönemdekiçalışmalardakentinaileyevetoplumaetkilerindenbahsedilmemiş,bununyerineyapısalözelliklerinindönüşümüdikkatealınmıştır.
Kent çalışmaları, 1950-1980 yılları arasındaki ikinci dönemde farklılaşmıştır. Bu yıllarda büyükşehirleregöçvekentinyapısalbirmekânolmaözelliğideğişmeyebaşlamıştır.Göçünve
nüfusunartması,kentlerinkontrolsüzbüyümesineticesindekent,toplumsalolarakdeğerlendirilmesigerekenbirmekânhâlinegelmiştir.Budönemdekentleşmevegecekondulaşmaen
çoktartışılanveçözümaranansorunlardır.Dolayısıylakenttekiyenibiroluşumunvedeğişimin
aileyivetoplumunasıletkilediğiileilgilibirçokçalışma,budönemdegerçekleşmiştir.
Birincidönemdenfarklıolarakkentdüzeniüzerineyapılançalışmalar,yeriniinsanıvetoplumu
ilgilendirenkentselsorunlaraçözümarayanampirikçalışmalarabırakmıştır.Budönemdedaha
çokanketeveistatistikselverianalizlerinedayalısahaçalışmalarıgörülmektedir.Busayede,
aileninvetoplumunbirebirmuhatapolduğukentselsorunlaraçözümaranmıştır.Diğertaraftan
kentintekbirboyutuylaelealınamayacağınınanlaşılmasıyla,kentmeselesifarklıdisiplinlerin
odağıhâlinegelmiştir.
31
32
Aile Dostu Kentler Etüt Araştırması
1980sonrasıdönemdeisekentçalışmalarında“küreselkent”ve“dünyakenti”kavramlarıtartışılmaya,Türkiye’dekişehirler,dünyadakibüyükşehirlerilekıyaslanmayabaşlanmıştır.19501980yıllarıarasındayaşanangecekondusorunubudönemdefarklılaşmıştır.Budönemdeçok
katlıyapılarileilgiliçalışmalardahafazlamevcuttur.Aynızamandakentseldönüşümileilgili
çalışmalardagörülmektedir.
Yapılançalışmalardaençoktartışılankonuise“dünyakenti’olmaçabasıdır.Dünyakentiolmakiçin
hangiyatırımlarınyapılacağı,hangistratejileringeliştirileceğibudönemdetartışılankonulardandır.
Kentçalışmalarının,çalışmanınyapıldığıdönemdeyaşananolaylaragöreşekillendiğinisöylemekmümkündür.Kent;siyasi,ekonomikvetoplumsalpekçokşeyietkilemektevebunlardan
etkilenmektedir.Buçalışmadaisekentçalışmalarıliteratürünün,ailevetoplumekseniortaya
konmayaçalışılmıştır.Verilergöstermektedirki,bazıdönemlerdekentinaileyeetkisihiççalışılmamışkenbazıdönemlerdekent,ailevetoplumilişkisiçokçaçalışılmıştır.
Türkiye Kentleşme Deneyimi ve Aile...
TÜRKİYE KENTLEŞME DENEYİMİ VE AİLE: EV VE KAMUSAL
MEK NLARDA YAŞANAN DEĞİŞİMLER
MuratŞentürk
Türkiyekentleşmedeneyiminde,aileninnasılkonumlandığı,kentteyaşanandeğişimlerdenhangi
boyutlardavenasıletkilendiğibuçalışmanınilgilendiğitemelkonudur.Budeneyimde,aileveaileyi
oluşturanunsurlaredilgenbirkonumdadeğildir.Kentleşmedeneyimindefarklıaktörlerindeğişik
düzeylerdekatkılarıilebirlikteailebudeğişiminbirparçasıolarakkonumlandırılmalıdır.Diğerbir
deyişleailedenveailenindeğişimindenbağımsızbirbiçimdemerkez yadayerelotoritelertarafındansüreklidönüştürülenbirkentselmekândanbahsetmekyerine,aileyisözkonususürecinbir
parçası1olarakdeğerlendirmekgerekmektedir.Kentçalışmalarıalanındaçoksayıdaaileyieksenealançalışmaolmasadayaygınkanaat,kentleşmevedolayısıylamodernleşmesürecininaile
yapısınıönemliölçüdedeğiştirdiğiyönündedir.Modernleşmeperspektifiyleyapılankentselmüdahalelerin,mekânıvedolayısıylatoplumsalyapıyıfarklılaştırmasıtemelbelirleyicilerdenbiriolabilir;
ancakburadadeğişiknedenlerintoplumsalkurumlarüzerindekietkisinidegörmekgerekmektedir.
Ailenin,hemkentebağlıolarakdeğiştiğihemdekenttenbağımsızbirbiçimdefarklıekonomik,
siyasal,toplumsalvekültürelfaktörlerinetkisiylebirdönüşümgeçirdiğidedikkatealınmalıdır.
Ailenin,kentselmekândakonumlanmasıilebirliktebumekândagerçekleşenbirçokdeğişim
sürecindenetkilenmesisözkonusudur;ancakaileningeçirdiğideğişimleri özellikleolumsuz,
bozulma dönüşme olarak değerlendiren yaklaşımlar sadece otoriteler tarafından yapılan
kentselmüdahalelerebağlamak,genişvedahakapsayıcıbirtoplumsaldeğişimsüreciniihmaletmesonucunudoğuracaktır.Buçalışma,altıçizilenmakrodeğişimsüreçlerininfarkında
olarak meseleye yaklaşmakta, aile ve kentleşme ilişkisini kentsel değişimler ekseninde ele
almayaodaklanarakmekânabağlıkonumlanmayıvedönüşümübetimlemeyeçalışmaktadır.
Türkiyekentleşmedeneyimindeaileninkonumunailişkinyapılacakdeğerlendirmenin,kentsel
mekânınönemliikibileşenindenhareketetmesiyerindeolacaktır:Evvekamusalmekânlar.
Kentçalışmalarıliteratüründe,aileyikesenenönemlieksenininevolduğu,kamusalmekânlara
ilişkintartışmanıniseçokdahaazbiralanıkapsadığısöylenebilir.Buçalışmada,Türkiye’nin
kentleşmedeneyimindeaileninkonumuevvekamusalmekânlaraçısındanelealınmaktadır.
Toplumun temel birimi olarak değerlendirilen ailenin bir araya geldiği, gündelik hayatında ailevi
hertürlüilişkiyivarettiği,dışarıdan,kamusalolandankendiniayırdığıvekendiniontolojikolarak
konumlandırdığıbirmekândırev.Evindeğişimi,metropoldeolupbitenlerianlamakveanlamlandırmakaçısındanaydınlatıcıörnekbiralanolabilir.Ziraev,hemdeğişenbarınmaörüntülerinin,
kültüreltalepvebeklentilerinindışavurulduğubirmekânıhemdebir“karşılaşmalar alanını yansıttığı için, önemli bir keşif sürecine olanak sağlamaktadır. Eve ilişkin modernleşme sürecinde,
kamu otoritesinin etkinlik alanı ile toplumsal grupların ve sınıfların tercihlerinin kesiştiği bir alan
olarakev,kentteolupbitenlerianlamakaçısındanözelbiralanolarakdeğerlendirilebilir.Örneğin
19.yüzyıldanitibarenkamuotoritesievinbiçimine,tekniğine,konumunailişkindüzenlemeleriyaparkenkentteyaşayanlarisebudüzenlemelerkarşısındakendikişiselve/veyatoplumsaltalepleri
1 Tanyeli (2004: 13-14) Geç Osmanlı ve Erken Cumhuriyet kenti hakkında yapılan çalışmaların, kentlilerin
kendiçevrelerinivekendilerinidönüştürdükleriniçokfazlaelealmadığınıbelirtir.Buyaklaşım,toplumsalolanın
dakentmekânındakideğişimlerinbirparçasıolduğunugöstermeyeçalışmaktadır.Bunagöre“...insanfiziksel
çevresini,kentselliği,kentliliğivekendisinisüreklideğiştiriyor.”ifadeleripaylaşılmaktadır.
33
34
Aile Dostu Kentler Etüt Araştırması
doğrultusundapozisyonalmaktavebazen“uzlaşmalarla”,zamanzaman görmezden gelmeler ve
çevresinden dolanmalarla evlerinenihaişekillerinivermektedirler(Tanyeli,2004:14-16).
Kamusal mekânlar ise aile üyelerinin ev dışında, kendi ailesi dışındaki bireylerle, toplumsal
gruplarla karşılaştığı ve kentsel toplumsallığı ürettiği mekânlardır. Ailenin kullandığı evin,
ilişkide olduğu fiziksel mekânlar bulunmaktadır. Sokak, mahalle, meydan, park vb. kamusal
mekânlar,ailenintoplumunfarklıkesimleriylebirarayageldiği,karşılaştığımekânlardır.Ailenin
kenttekonumlanmasınaodaklananbuçalışmada,evdahamerkez biryerişgaledebilir.Ancak
kentin bir karşılaşma mekânı olarak tanımlandığı bu çalışmada, karşılaşmaya imkân veren
kamusalmekânlarındaelealınmasıgerekmektedir.
Türkiyekentleşmedeneyiminde,1980’liyıllarakadar,aileninkamusalmekânkullanımınailişkin
kamuotoritelerininyeterliçabayıortayakoyamadığı,1980’liyıllarınortalarındanitibarenkenteyönelikmüdahalelerdebireksenolarakbelirmeyebaşlayankamusalmekântartışmasının,
2000’liyıllardakentsel dönüşümsüreçleriyledahamerkez birkonumeldeettiğigörülmektedir.
Budurumkamuotoritelerininyaklaşımınıgösterirken,1980öncesindeaileninvetoplumunbir
kamusalmekânkullanımınınolmadığıanlamınagelmez.Buradaaileninvetoplumun,sadece
evodaklıihtiyaçlarınınolmadığının;kamuotoriteleritarafından1980’lerlebirliktedahafazladikkatealındığıbelirtilmelidir.Budurum2000’liyıllarınöncesindeaileninkentleşmedeneyimindeki
konumununyoğunlukluolarakev merkezliolarakdüşünülmesigerektiğinigöstermektedir.1980
vesonrasındakigelişmelerisehemeve hemdekamusal mekânlaraodaklanmaktadır.
Aileninevlevekamusalmekânlaolanilişkisielealınırken,Türkiyekentleşmedeneyimindebaşatkonumuüstlenenİstanbulörneğiüzerindendeğerlendirilmeyegidilecektir.Türkiyekentleşmedeneyimini,tümkentlerüzerindendeğerlendirmekbuçalışmanınkapsamınıaşmaktadır.
DünyanınbirçokyerindeolduğugibiTürkiye’ninkentleridebirbirininaynıdeğildir.Ancakbu
kentlerinmodernleşmevedeğişimdeneyimindeortaklaştıklarıenönemlinokta;İstanbul’unbir
örnekolarakkabuletmeleri,vizyonlarınaonuyerleştirmeleridir.Buortaklaşmanınvarlığınedeniyleİstanbulvediğerbüyükkentler(Ankara,İzmirvb.)tartışmanınmerkezindeyeralırken,
diğerkentleregerektiğindedeğinilmektedir.2Anadolu’dakineredeysebütünkentleringelişme
dinamiklerielealınmayabaşlandığında,bukentlerinİstanbul’laolanilişkilerinedeğinmekbir
zorunlulukolarakortayaçıkmaktadır.Budurumhemsözkonusukentlerinverdiklerigöçlerle
hemdemekânsalgelişmelerinde,İstanbul’uörnekalmalarıylayakınilişkiiçerisindedir.
Türkiye kentleşme deneyimine ilişkin yapılan dönemlendirmelerin neredeyse tamamı,
İstanbul’unyaşadığıönemlikırınımlarıodağaalmaktadır.KlasikOsmanlı’danTanzimat’a,TanzimattanII.Meşruiyet’e,II.Meşruiyet’ten1930’lara,1930’lardan1950’lilere(Tekeli,1986:239),
1950’lilerden1980’lere,1980’den2000’lere,2000’lerdengünümüzeolacakşekildeyapılandönemlendirmeçabalarında,aslındamerkezdegenellikleİstanbulveİstanbul’abağlıdeğişimler
vardır.Budönemlendirmede,bazen1923tarihi,İstanbul’unbaşkentolmaözelliğinikaybetmesiyleveCumhuriyet’inkurulmasıyladadikkatealınabilmektedir.BubağlamdaTürkiyekentleşmesiniokumadenemeleridegenellikleİstanbulüzerindengerçekleşmektedir.Buçalışmada
dasözkonusukentüzerindengidilmekte,yerigeldikçediğerkentlerededeğinilmektedir.
2 Sözkonusuyaklaşım buaraştırmanınkonusuiçindegeçerliolacakşekilde Türkiyekentlerininherbirinikendi
başlarınaelealınmasınızorunlukılmaktadır.Buradadikkatedilmesigerekenhusus,birkentinkendiiçindearaştırılması,komşukentlerlevebölgesiyleolanilişkisinindeğerlendirilmesigerektiğidir.Buyapılırkenülkeningenel
kentleşmedeneyimibağlamınaoturtulmasıdabirzorunluluktur.
Türkiye Kentleşme Deneyimi ve Aile...
3.1. Yaşama ve Var Olma Mek nı Olarak Ev
Evin geçmişten günümüze sadece bir barınma alanı olarak var olmadığı söylenebilir.Ancak
gelenekselinsanınrasyonaliteötesievmimarisiilemoderndönemdekievkavramlarıarasında
uzlaşmaz farklar bulunmaktadır.Entemelfark,gelenekseldünyada yuva olanev,modern
dünyadabuözelliğiniyitirmiştir.Moderndönemde ev artık insanın kavgalı olduğu ve içinde
kavga verdiği mekândır .Bu,geçmişte insanın aramaksızın bulduğu , amaçlamaksızın sahip
olduğu yuvadeğildir.Moderndünyahızlaevstandartlarıüretmektevebunlardanhızlanefret
etmekteveyinedebunlarıüretmeyedevametmektedir.Budevinimseldurumdaartıkhiçbireve
işte benim evim denilemeyecektir(Tanyeli,2004:58-59).Budeğerlendirmeevinmoderndönemdegidereksadecebirbarınma işlevinehapsedildiğinigöstermektedir.Ev,sadecebarınmayaindirgendiğindeaileninyaşamakültüründen,toplumlaolanilişkisindendekoparılmaktadır.
Türkiyekentleşmedeneyimininmerkez konularındanbirievdir.Türkiye’deCumhuriyetsonrasında,1940’larakadarnüfusunazlığıvedemografikyapınedeniyleevsorunugörünürolmasa
dahemenherdönem,evmeselesikentleşmeninönemligündemmaddelerindenbiriolmuştur.
Örneğin, mesken sorunu (Kessler, 1949), gecekondu sorunu, apartmanlaşma, gecekondulaşma,sosyalkonut,toplukonut,siteler,kapalısitelerkavramlarıbugündeminönemlimaddelerindensadecebirkaçıdır.EvmeselesininTürkiyekentleşmesindekideğişimdönemlerine
genel olarak bakıldığında dört farklı dönemden bahsedilebilir: Ev meselesinden ziyade şehirleringüzelleştirilmeyevegenelolarakyenideninşaedilmeyeçalışıldığıErkenCumhuriyet
dönemi (1923-1950), kentlerdeki nüfusun artmaya başlamasıyla önemli oranda eve ihtiyaç
Tablo1.Yıllaravecinsiyetegöreil/ilçemerkezlerivebelde/köynüfusu,1927-2014
Toplam
İl ve ilçe merkezleri Belde ve köyler
Toplam
Toplam
Toplam
Genel Nüfus Sayımları
1927
13.648.270
3.305.879
10.342.391
1935
16.158.018
3.802.642
12.355.376
1940
17.820.950
4.346.249
13.474.701
1945
18.790.174
4.687.102
14.103.072
1950
20.947.188
5.244.337
15.702.851
1955
24.064.763
6.927.343
17.137.420
1960
27.754.820
8.859.731
18.895.089
1965
31.391.421
10.805.817
20.585.604
1970
35.605.176
13.691.101
21.914.075
1975
40.347.719
16.869.068
23.478.651
1980
44.736.957
19.645.007
25.091.950
1985
50.664.458
26.865.757
23.798.701
1990
56.473.035
33.326.351
23.146.684
2000
67.803.927
44.006.274
23.797.653
Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi
2012
75.627.384
58.448.431
17.178.953
3
2013
76.667.864
70.034.413
6.633.451
2014
77.695.904
71.286.182
6.409.722
Yıl
İl ve ilçe merkezleri
Toplam (%)
Belde ve köyler
Toplam (%)
24,2
23,5
24,4
24,9
25,0
28,8
31,9
34,4
38,5
41,8
43,9
53,0
59,0
64,9
75,8
76,5
75,6
75,1
75,0
71,2
68,1
65,6
61,5
58,2
56,1
47,0
41,0
35,1
77,3
91,3
91,8
22,7
8,7
8,2
Kaynak: Genel Nüfus Sayımı Sonuçları 1927 2000 ve Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi Sonuçları 2007 2014
3 2013yılındakibudramatikartışınsebepleriarasındabüyükşehirlerinköylerinindekentinparçası,mahallesi
olarakkabuledilmesiniiçerenyasanınetkisibulunmaktadır.
35
36
Aile Dostu Kentler Etüt Araştırması
olduğu 1950-1980 dönemi, farklı kent ve konut biçimlerine ilişkin farklılaşmaların yaşandığı
vebirtaraftankonutihtiyacınınartarakdevamettiği1980-2000dönemivesonolarakkentsel
dönüşümsüreciylebiçimlenmeyebaşlayan2000vesonrası.
Türkiye kent literatüründe özellikle 1950 ve 1960 sonrası dönem için sıklıkla kullanılan “nü
fus artışı , göç , kontrolsüz büyüme gibikavramlarbulunmaktadır(Erkan,2014:292).1950
sonrasındayavaşçaartangöçün,1960sonrasıkalkınmaeksenliplanlamapolitikalarıylahızlanmasısözkonusudur.Budurumkentmekânındadoğrudankonutprobleminindederinleşmesine neden olmuştur. 1950 öncesinde de Türkiye’de İstanbul,Ankara ve İzmir’de konut
sorunubulunmaktadır.1960sonrasıderinleşenkonutsorunu,kenteyenigelenlerinyaptıkları
gecekondularlabelirliölçülerdeaşılsadahemfizikselmekânınniteliğinindüşükolmasınahem
dekamusalalansızvesosyalmekânıolmayanyerleşimlerinortayaçıkmasınayolaçmıştır.
Nüfusunkentlerdeyoğunlaşmasınınsadecekonutsorununayolaçmadığısöylenebilir.Konutlarınyetersizliğinedeniylekenteyenigelenleringecekondularinşaetmesibarınmaproblemini
çözmüştür.Fakatgecekondularıngenelliklealtyapısıolmayanalanlarakurulması,fizikselalt
yapınınvekamusalmekânlarınsonrasındainşaedilmesinenedenolmuştur.Budurum,fiziksel
koşullarıyeterliolmayanevlerinyanısırasosyaldonatıalanlarınınvekamusalmekânlarınyer
almadığıve/veyaçoksınırlıbirdüzeydebulunduğukentselalanlaroluşturmuştur.
Kenteyenigelenlereveyoksullaraevsahipliğiyapangecekondularınyaygınlaşmasıhemnüfusu artırmış hem de problemlerin katlanarak devam etmesine neden olmuştur. Hâlihazırda
kentte yaşayan ve görece sosyoekonomik koşulları daha iyi olan orta, üst-orta ve üst gelir
grubundaki kişilerin ise belirli alanlarda müstakil evde yaşasalar da önemli bir kısmı apartmanlarda yaşamayı tercih etmiştir.Apartmanların Osmanlı Devleti’nin son döneminde kent
formundabelirginbirbiçimdesahnealdığı(Öncel,2010)bilinmektedir.AncakbueğilimErken
Cumhuriyet döneminde devam etmiş, 1950’li yıllardan sonra ise hız kazanmıştır. 1970’lere
gelindiğinde tarih kent merkezindeki konutların yap-sat usulü ile, 1980’lere gelindiğinde ise
yasaldüzenlemelerleilkkuşakgecekondusahiplerininevleriapartmanadönüşmüştür.Kentler
giderekyüksek,çokkatlıvehaneli,bahçesiz(yadaçokküçükbahçeli,zirabugenişlemeile
apartmanlardaoturansayısıartmış,budaotomobilleriçinparkyerisorununugündemegetirmiştir)apartmanlaraevsahipliğiyapmıştır.Hangisosyalgruptayeralırsaalsınapartmanlaşma
olgusu,aileninkendiiçindekiiletişimi,komşulukilişkilerini,sokaklavemahalleyleolanteması
vebahçeyle,doğaylaolanmünasebetineredeysebütünüyleortadankaldırmıştır.Apartmanlarıngöğedoğruyükselmesinisadeceestetikaçıdandeğil,toplumsalilişkilerdeyarattığıdeğişimleraçısındanelealmakgerektiğisöylenebilir.
Apartmanlaşma olgusunun sadece toplumsal ilişkileri değiştirmesi değil, kentlinin ve kente
yenigelenlerintabiatlailişkilerinidedönüştürmesisözkonusudur.Gelenekselkentformunda
mevcutkentlilerinhemözelhemdekamusalalandakolaylıklaerişebileceklerivetemasedebilecekleritabiathızlakonutlara,üretimveticaretalanlarınadönüşmüştür.Diğertaraftandoğal
birçevreniniçindeyaşamışolanvekırdankentegelerekyaşamınısürdürmeyeçalışanlarise
gecekondularlabuilişkiyidevamettirselerbile1980sonrasındaapartmanlaşmanınyaygınlaşmasıileonlardabahçesizkonutageçişyaşamıştır.Budurumapartmanlaşmanınfarklısosyoekonomikvekültürelyapıdaolantoplumsalgruplarıgenelolarakaynıbiçimlerdeetkilediğini
göstermektedir.Bununlabirliktesosyoekonomikvekültürelözellikleriolanailelerinyeraldığı
Türkiye Kentleşme Deneyimi ve Aile...
apartmanlarda,kültürelalışkanlıklarveyaşambiçimiaçısındançeşitliproblemleryaşanabilmekte,mekânsalolarakbirbirineyakınolanbireylerveailelerbirbirlerindenuzaklaşmaktave
hattakavgalıdurumagelebilmektedir.Aile apartmanlarındadahibirçoksorunyaşanabilmektedir.Türkiyekentleşmesiaçısındanmüstesnabiryeriolanaile apartmanları kırdagenelolarak
birlikteyaşayangenişailenin,kenttehemekonomikhemdesosyalvekültürelihtiyaçlarınedeniyleortayaçıkmıştır.Aileilişkilerininkenttedesürmesinisağlayanaile apartmanları,kentsel
mekândaaileninkonumunugöstermesiaçısındanoldukçadikkatçekicidir.
Apartmanlaşma ile insanın çevreyle olan ilişkisinin kopması söz konusudur. Hâlbuki konut
çevresiylebirbütünoluşturmaktadır(Düzenli,2009:208).Cansever(1994:273)“yüksekyapı
ideolojisi” ile hareket edilerek inşa edilen sosyal mesken ve çok katlı konut programlarının
Batı’dafelaketlesonuçlanmasındansonrakonutüretimindekullanılmamayabaşlandığınıbelirtmektedir.Zirayüksekkatlıyapılar,amacıgüneşidahafazlabarındıranbirkentinşaetmek
olmasınarağmenkonutlarıgüneşsizbırakmaktadır.Butürdenkonutlarda;bloklararasındaki
boşluklarınbakımı,güvenliğinsağlanması,insanlarınçevrelerivekomşularıileilişkilerininkesilmesi,çocuklarınbahçevedoğaylairtibatlarınınortadankalkması,ailelerinkendileridışında
geliştirilmişkonutlarda“yaşamayamahk medilmesi”veçevrebilincindenvesorumluluğundanuzaklaşılmasıgibisorunlaranedenolmaktadır(Cansever,1994:278).
Apartmanlaşmanın kentlerde evin bahçeyle olan ilişkisini koparması, ev ve kamusal mekân
arasındabirgeçişmekânıolarakkonumlananbahçeninyitirilişiileaileninbirliktevakitgeçireceği,komşuylatemasedeceğiveoturupkalkacağıbirmekândanyoksunkalmasınaneden
olmuştur.Budurumaileninhemiçeridekihemdedışarıdakisosyaletkileşiminiönemliölçüde
değiştirmiştir.Apartmanların çok katlı olması, çocuğun, yaşlının ve nihayetinde tüm ailenin
sokaklaolanilişkisinizayıflatmıştır.Aynızamandakomşuylaolanmesafeninyataydandikeye
doğru geçişi O.Kayaer ve çok yakın hâle gelmesi mahremiyete ilişkin önemli problemleri
beraberindegetirmiştir.Bununlabirlikteapartmanhemaileninhemdebireyinkendineözgü
davranışlarınıtörpülemesinizorunluhâlegetirmektedir A.Yılmaz .Apartmanlarınveçokkatlı
binalarınbirtaraftankentinestetiğinezararverdiği,başkabirtaraftanyenibirestetikortaya
koyduğuşeklindedeğerlendirilebilir.Fakatçokkatlılığasadeceestetikaçıdanbakılmasımeseleyisınırlandırmaktadır.Bahsedilensorunlaraekolarakevlerinyüksekolması,bireylerinve
ailelerinufkibakışınıengellemesi,mülkiyetproblemlerini(gelecekteçokdahahissedilecek)ve
iktisadirantıartırmasıvb.birçoksorunayolaçmaktadır.
Türkiyekentleşmesineevmimarisianlamındadamgasınıvuranapartmanlaşmanınyanısırafarklıkonuttiplerideüretilmiştir.Gecekondualanlarınınönlenmesivekenteyenigelenleriçinkonut
üretiminisağlamakamacıylatoplukonutdüşüncesiningeliştiğisöylenebilir.Gecekondusorunuyla
hemenhemenaynıtarihesahipolantoplukonutdüşüncesininkentlereyansımasıiseçokdaha
somutolarak1970’lerivehatta1980’leribulmaktadır.Kamununyadakooperatiflerintoplukonutlar
üreterekçarpıkbirhâlalankentleşmeyidüzeltebileceğiyönündekideğerlendirmeler,çokkatlıbloklarıninşaedilmesiniberaberindegetirmiştir.Gecekondulardangörecedahaiyifizikikoşullarasahip
olantoplukonutlarınaltyadaorta-altgelirgrubunaulaşması2000’liyıllarıbulmaktadır.Düzenli,
planlıvemodernyapılarolarakinşaedilentoplukonutlarayadakooperatifuygulamalarınadüzenli
geliriolangöreceortaveüst-ortagelirgrubununyöneldiğigörülmektedir.Budurumtoplukonut
uygulamalarınınhedefindeolanaltgelirgrubununsorunlarınıçözmemiş,ortagelirgrubununyeni
37
38
Aile Dostu Kentler Etüt Araştırması
alanlarayerleşmesineimkântanımıştır.2000sonrasıdönemdealtveorta-gelirgrubunundayararlandığıtoplukonutuygulamalarınınoluşturduğuyapılıçevreninaileveaileyioluşturanbireyleraçısındanfizikselyaşamniteliğiniyükseltsedeönemlitoplumsalsorunlarayolaçtığısöylenebilir.Bu
durumunnedenisosyalihtiyaçlarındeğilfizikselunsurlarındikkatealınmasıdır.Bu,Türkiyekentleşmesinintemelyaklaşımlarındanbiridir.Modernyapılarinşaetmek,fizikselsorunlarıolmayanalanlarıoluşturmaktemelamaçlardanbirihâlinegelmiştir.Apartmanilebirlikteyaşanandeğişimlerin
hemenhepsitoplukonutuygulamalarıiçindegeçerlidir.Zirafizikselmekânıntasarımyaklaşımını,
bloklarhâlindeapartmanlarinşaetmekoluşturmaktadır.Kentselarazinindeğerliolmasınedeniyle
kentteçokfazlaseçeneğiolmayantoplumsalgruplarınseçtiğitoplukonutmekânlarınınsosyaletkileşimi,dayanışmacıilişkileri,komşularlateması,bahçekullanımını,mahalleileolanalışverişivb.
değiştirdiğigözlemlenebilir.Elbettetoplukonutlardayaşayanailelervebireyleryenibirtoplumsallık
üretebilmektedirancakbugeçmişlekopukveyaşamakültüründençoğukezbağımsızdır.Yaşama
kültürüyleuyumluolmayantoplumsallığındaarız taraflarınınolduğuifadeedilebilir.
Toplukonutuygulamalarıylaneredeyseeşzamanlıolarakbaşlayansitealanlarısözkonusudur.
Dahaçokkooperatifeliyleyürüyensiteler,nispetenkentleilişkiiçindekonumlanmıştır.Ancak
çoğunluklaçokkatlıdırveapartmanlardanoluşmaktadır.1980’liyıllarınikinciyarısındanitibaren
kentinçeperinde,busitelerdenfarklıolarakgüvenliklialanlarasahipkapalı sitelerinoluşmaya
başladığısöylenebilir.Busitelerdemimarievlerinyapısıönemliölçüdedeğişmiştir.Ancaksöz
konususitelerinyüksekduvarlarla,bulunduklarısokaktan,mahalledenvehattakenttenayrıbir
mekânoluşturmalarıkentiçiparçalanmayıartırmıştır.Farklısosyalgruplarınetkileşimhâlinde
olduğubirkentdokusundanadımadımuzaklaşılmışvenihayetindebugünkapalısiteolgusu
yaygınlaşmıştır.Aşırı güvenlik kaygısı ile oluşturulan bu mekânlarda görece güvenlik sorunu
bütünüyleçözülmüş,ancakiçindeyaşadığıkentlevetoplumlatemasıneredeysehiçolmayan
birdurumortayaçıkmıştır.Dahaçokçocuklarıngüvenliğinedeniyletercihedilenbutürkonutlar,
çocuklarıgüvenlikılsadayapayvesterilbirmekânahapsetmektedir.Görecedoğaylaiçiçeolan
çocukların,doğaylatabiibirilişkikurabildiklerisöylenemez.Ziraiçindebulunduklarımekânaşırı
birbiçimdeyapılandırılmıştır.İnsanabırakılanözgürlükalanınınkısıtlıolması,tabiibirilişkiye
izinvermemektedir.Bununyanısıraçocuklarınyalnızca kendi gibi olanlateması,toplumave
toplumunyaşamakültürüneyabancıkalabilenkuşaklarınyetişmesineyolaçabilir.
KapalısitelerindışındayenibirkonutbiçimiolanrezidanslardaTürkiyekentleşmedeneyiminde yerini almıştır. Kent merkezindeki tüm olanaklara (tüketim, kamusal mekânlar vb.) yakın
olanalanlardainşaedilenvedahaçokprofesyonelmesleksahipleri,sanatçılar,sporculargibi.
meslek grupları tarafından tercih edilen rezidanslar, içerisinde alış veriş merkezlerinin, spor
salonlarınınbulunduğubirotelebenzeyenkonutlarıiçermektedir.Kapalısitelergibigüvenlikli
veyalıtılmışbirmekânasahiprezidanslarındayaşamtarzıaçısındankentlerinyaşamakültürü
ileolanilişkisioldukçazayıftır.Ayrıcakentindiğermekânlarındanvetoplumsalilişkilerinden
olabildiğinceuzaktayeralmaktadır.
Farklı konut tipleri ve bu konut tiplerini tercih eden çeşitli sosyoekonomik gruplardan gelen
sakinlerinhemkendiiçlerindehemdekentinbütünüylebirmekânsalvetoplumsalayrışmayaişaretetmektedir.Gelenekselilişkileringörecedevamettiğigünümüzdebüyükproblemler
olarak belirmese de bu mekânsal ve toplumsal ayrışmanın kentleşmenin ve değişimin hızı
dikkatealındığındayakıngelecekteciddisorunlarayolaçmapotansiyelibulunmaktadır.Buaçı-
Türkiye Kentleşme Deneyimi ve Aile...
dankamununyenibirev(konut)politikasınıgeliştirmesi,iktisadi,sosyalvemekânsalaçıdan
düzenleyicirolünüüstlenmesigerekmektedir.
Bununla birlikte Türkiye kentleşme deneyimine bakıldığında konuta ilişkin kamu politikalarınınuzuncabirsüreihmaledildiğigörülmektedir.1980’liyıllarakadarkonutprobleminibizatihi
toplumabırakandevletin,budönemdedevreyegirmeyeçalıştığı,ancakbütünüyle2000’lerde
girebildiği söylenebilir. Bu bağlamda devlet, konut sektörünün enformel olarak gelişmesine
vekentlerinkuraldışı/çarpıkyerleşmelerşeklindeoluşmasınanedenolmuştur.Enformelyerleşimler devlet tarafından atılan adımlarla düzenli hâle getirilmiştir. Bu durum, giderek toplumla devlet arasında olumsuz bir mütekabiliyet/karşılıklılık ilişkisine dönüşmüş, Türkiye’de
gayriahlakikonutekonomisindebarınmaihtiyacınınmeşruiyetininaltüstolmasına,kuraldışı/
çarpıkyerleşmelerinticarileşmesineveortasınıfkonutpiyasasıiçindeolumsuzmütekabiliyet/
karşılıklılıkağlarınınönemininartmasınanedenolmuştur(Buğra,1998:306).Bubağlamdakamunungayriahlakikonutekonomisiniteşvikedenyaklaşımlardanvazgeçilmesigerekmektedir.
İktisadialandakidüzenlemelerinyanısırakonutuninşaedilmesisürecindedekamuotoritesinin
belirlediğiönemliimardüzenlemeleribulunmaktadır.Konutsahipleribukurallarlakarşıkarşıyadır,çoğuzamanaçıktartışmalaragirmeden, uyar gibi yapılıp uyulmadığı bir kentsel imar dü
zeni varlığınısürdürmüştür.Budurum kerhen uzlaşma olaraktanımlanabilir.Bununsonucu
olarakörneğinİstanbul’dagörüntünün“fragmanlaşması”, türdeşlik yoksunluğu ve kaotikliği
çarpık kentleşme yi ortaya çıkarmaktadır. FakatTanyeli’ye göre kerhen üretilen bu çeşitliliği
olağan kılmak gerekmektedir. Zira görüntüdeki çarpıklık, ortamda sürekli çarpıklık görenlerin
zihintutulmasındanibarettir.Çarpıklıksanılangörüntü,metropolün(İstanbul’un)asl niteliklerini
oluşturmaktadır(2004:16-17).Bubağlamdakamupolitikalarındaiktisadikoşullarınyanısıra
kentteyaşayaninsanlarınoluşturduğutoplumsallığındadikkatealınmasıönemarzetmektedir.
Diğerbirdeyişleinsanlarınvebiranlamdatoplumungayriahlakibiralanaitilmesinenedenolan
koşullarındeğiştirilmesigerekmektedir.AksitakdirdeTürkiyekentleşmedeneyimindeortayaçıkanevtiplerivebunabağlıolarakyaşananmekânsalvetoplumsalproblemlerdevamedecektir.
3.2. Açık ve Kapalı Kamusal Mek nlar
Ailelerin ev dışında kullanımlarının olduğu mekânlar kamusal mekânlardır. Söz konusu
mekânlarınbazısıfizikselolarakaçık,birkısmıisekapalıdır.Bumekânlarınaileninhayatında
önemlibiryerivardır.Gerekaileninbirbütünolarakgerekseaileüyelerininherbirininfarklıailelerle,bireylerlekarşılaştığı bir araya geldiği mekânlarolarakkamusalmekânlartoplumsallığın
üretildiğialanlardır.Aileninyadakentiçindekamusalmekânkullanımınailişkintartışmaların,ev
meselesinegöredahayeniolduğusöylenebilir.Bununlabirlikteaileninveailebireylerininhemen
hergündeneyimlediğikamusalmekânlarınkullanımıçokönemlidir.Ev edinilmesi,fizikselkoşullarınıniyiolması,sosyalilişkilereimkântanımasıvb.açılardanaileveaileyioluşturanbireyleriçin
yaşamsalönemdedir.Ancakbukoşullaryeterliolsabile,eğerkamusalmekânlardayetersizlikler
bulunuyorsabudurumbütüngündelikhayatı,hattaevlekurulanilişkiyibiledeğiştirebilmektedir.Dolayısıylakentlerdeev vefizikselolarakev dışışeklindetanımlanabilecekolankamusal
mekânların,bireyinveaileninhayatındamerkez biryeriolduğunusöylemekmümkündür.
Çocuk,genç,yaşlı,kadın,engellivb.toplumsalgruplaraodaklanandostkentlerebakıldığında,
ilkelerinneredeysetamamınınkamusalmekânlarınkullanımınayönelikolduğuifadeedilebilir.
Ev ve kamusal mekân arasındaki erişilebilirlik, yürünebilir olma güvenlik doğayla ilişki ku
39
40
Aile Dostu Kentler Etüt Araştırması
rulabilecek mekânlar esna a ve mahallede yaşayanlar iletişim kurma vb. hususlar,kamusal
mekânlarlailgilidir.Türkiyekentleşmedeneyimindeisekamusalmekântartışmalarınınsınırlı
kaldığını,mevcuttartışmalarınisegenelliklesiyasalboyuttasürdüğüsöylenebilir.Budurumun
kentlerin,ailelerveaileyioluşturanbireyleraçısındanhemnicelikselhemdenitelikselolarak
yeterlikamusalmekânıiçermemesinenedenolduğugörülmektedir.
Kamusalmekânlarsözkonusuolduğunda,Türkiyekentleşmesindeenönemlideğinilerinyeşil
alanlaraveparklarayoğunlaştığısöylenebilir.Kenttedahafazlayeşilalanınolmasıdurumunda,
kamusalmekânproblemininaşılacağıyönündebiryaklaşımbulunmaktadır.Ancakbuyaklaşım,
kamusalmekânlarailişkindarbirbakışaçısınınürünüdür.Yeşilalanveparkkentiçinönemlikamusalmekânlardır;ancakmeydanlar,meydancıklar,pazaryerleri,çarşılar,alışverişalanları,sokaklar,okullar,hastaneler,ibadethaneler,kültürmerkezlerivb.birçokmekânkamusalmekândır.
Kenttekimeydanların,meydançevresindeve/veyameydanlailişkiliolarakvarolandiğerkamusalmekânların,ibadethanelerin,ibadethaneyleilişkilibirbiçimdeoluşandiğermekânların
ihmaledildiğianlaşılmaktadır.Bununlabirliktetoplumsalritüelleringerçekleştiğialanlarında
kentlerinoluşmasürecindedışarıdabırakıldığıgörülmektedir.Taziyeevlerinin/yapılarının,düğün(nikah,sünnet)merasimleriiçinmekânların,bayramkutlamalarınınyapılacağıalanların
kamusalmekântartışmasınadahiledilmediğivebunlarınkentmekânındanasılkonumlanacağınailişkintartışmanınyürütülmediğiifadeedilebilir.
Türkiyekentleşmedeneyimindekamusalmekânlarailişkinmerkezileşme birçoksorunuberaberindegetirmektedir.İnsanlarınkullanabileceğikamusalmekânlarıngenelliklekentmerkezindeya
dabelirlimerkezlerdetoplanması,ulaşımınkentin merkez eksenindegeliştirilmesi,hastane,okul
vb. kamusal mekânların büyük kampüsler şeklinde inşa edilmesi ve kentin gündelik hayatından
çıkarılmasıparçalıbirkentdokusuoluşturmaktadır.Parçalıbirkentdokusununoluşmasındakidiğer
nedenlerdenbiri,kentinbelirlibölgelerinetekbirişlevinverilmesidir.Özelliklekonutalanlarıileüretimveticaretmekânlarınıngiderekbirbirindenayrıldığıkentlerde,kamusalmekânlarkentinbelirli
bölgelerinde yoğunlaşmaktadır. Bu durum, belirli zaman dilimlerinde kullanılma zorunluluğu olan
kamusalmekânlaraaynıandayönelmeyiberaberindegetirmektevebumekânlarındayoğunlaşmasınanedenolmaktadır.Ayrıcakentinyadailçeninbelirlibölgelerindekamusalmekânlarınvarolması,çocuk,yaşlıvb.toplumsalgruplarınerişiminigüçleştirmektedir.Diğerbirproblemisekamusal
mekânlaraerişmekiçinözelaraçyadatoplutaşımaaracınamutlakaihtiyaçduyulmasıdır.Butürden
zorluklarkamusalmekânaerişimisınırlandırmaktaveçoğuzamankullanımıengellemektedir.
Kentiçindeüretimveticaretmekânlarıilekonutalanlarının,tarihimerkezlerleyaşamalanlarınınarasındakimesafelerinaçılmasıkentiparçalıbirhâlegetirdiğigibi,belirlimekânlarınsadecegününsınırlıvakitlerindekullanılabilmesineyolaçmaktadır.Budurumkentinmerkezine
bağlananulaşımakslarındagününhemenheranındatrafikyoğunluğunuartırmakta,kişilerin
iş-evarasındakiulaşımsürelerivemaliyetleriartmaktadır.
Kamusalmekânlarlailgiliyaşananenönemlisorunlardanbirikentiçinde,kentinmerkezinde
konumlansabilekentlebütünleşememesidir.Bubağlamdakamusalmekânları,kentingündelik
hayatınındışında;dahaçokyalıtılmışalanlarolaraktanımlamakmümkündür.Özelliklekapalı
kamusalmekânlarıniçindeyeraldıklarımekânsalvetoplumsalçevredenyalıtılmışbirşekilde
tasarlandığıbelirtilebilir.Bununlabirliktesözkonusumekânlarınhemfizikselhemdeiçerikola-
Türkiye Kentleşme Deneyimi ve Aile...
rakbütünüyleyapılandırılmışolması,farklıtoplumsalgruplarıntemasınızorlaştırmakta,insanlarınbutürdenmekânlarıniçinegirmektenimtinaetmelerinenedenolabilmektedir.Gerekaçık
gereksekamusalmekânlarınyapaybirbiçimdekurgulanması,katılımıvekullanımısınırlandıranbirdiğerhusustur.Yapaylık,hemmekânlahemdeomekânıkullananinsanlarlailetişimeve
ilişkiyegeçmeyiengellemektedir.Kamusalmekânlarınenönemliözelliği,bireyinvetoplumun
bizatihiinşasınakatılabildiği,deneyimleriyleonayenidenbiçimverdiğibirmekânolmasıdır.Toplumsallıkkamusalmekânıbiranlamdasürekliolarakyenidenüretmektedir.Ancakaşırıdüzeyde
yalıtılmış,yapılandırılmışveyapaykamusalmekânlardatoplumsalolankendineçokfazlayer
bulamamaktadır. Kamu politikaları çerçevesinde inşa edilen kamusal mekânların neredeyse
tamamınınbuolumsuzözellikleresahipolduğusöylenebilir.Açıkkamusalmekânlarınbutürden
sorunlarınispetendahaazbulunsada,donatıalanlarınınyetersizolmasıvefarklıgruplarınaynı
andakullanmasınaimkânvermemesigibiönemlieksikliklerivardır.
Budurumaileninkamusalmekânkullanımınısınırlandırmakta,ailenindiğertoplumsalgruplarlabirarayagelmesiniengellemektedir.Aileninevdışında,niteliklidonatılarasahipalanları
kullanamaması aile üyelerinin birlikte geçirdikleri zamanın azalmasına ve nihayetinde daha
bireyselaktivitelereyönelmelerinenedenolmaktadır.Sonuçolarak,nicelikselolarakyetersiz
kamusalmekânlarınniteliğinindedüşükolduğuveailelerinkullanımıaçısındansınırlılıklara
sahipolduğusöylenebilir.
3.3. Kentsel Dönüşüm ve Türkiye Kentleşmesi
Kentseldönüşüm,2000’liyıllarakadaruzanankentleşmedeneyiminebiritirazolarakortayaçıkmıştır.Buitiraz,geçmiştekentlerinplanlıvekontrollübüyümemelerinedeniyleoluşanfiziksel(altyapı),
mekânsal,toplumsalsorunlaraçözümbulma,kenttekigelişimikontrol altına almavegelişmeyiyön
lendirmeamaçlarınıkapsamaktadır.Dolayısıyla2000’liyıllarakadar,kenttekimekânsalgelişmelerin
olumsuzbağlamdadeğerlendirilmesisözkonusudur.Özelliklegecekondu, varoş çöküntü vb.şekillerdeifadeedilenbölgeleriyenidendüzenlemeamacıtaşıyankentsel dönüşüm kentlerindahaya
şanabilirhâlegetirilmesiiçinbirimkânsunmaktadır.AncakTürkiye’deyapılanuygulamalar özellikle
ilkuygulamalar buimkânınönemliölçüdeyanlışkullanılmasınanedenolmuştur.
Kentsel dönüşüm uygulamalarıyla birlikte yaşanan üç temel değişimden/sonuçtan bahsedilebilir:kentselarazispekülasyonununartmasıvekentselmekânınsüreklideğerkazanması,
mülkiyetin transferi ve yer değiştirme/mekânsal hareketliliklerin yaşanması (Şentürk, 2012).
Buüçtemeldeğişim/sonuç,kentevekentselmekanaaileaçısındanyaklaşılmadığınıgöstermektedir.Zirakentseldönüşümleortayaçıkanbusonuçlaraileninvediğertoplumsalgrupların
beklentileriniiçermediğigibivarolantoplumsalyapıyıveilişkileridedönüştürmektedir.
Kentselarazininaşırıdeğerlenmesininvemülkiyettransferinin,kenttekiekonomikvesosyal
ayrışmayıderinleştirdiğiiddiaedilebilir.Sosyoekonomikdüzeyegöreyerleşimalanlarıyeniden
şekillenmekte,değişiktoplumsalgruplarınbiraradaolmasıgiderekzorlaşmaktadır.Buaçıdan
kentlerin, daha parçalı hâle geldiği, mekânsal ayrışmanın yaşandığı ileri sürülebilir. Kentsel
dönüşümuygulamalarıilebazıtoplumsalgruplarınsadecebelirlimekânlardakonumlanması
mümkünolmaktadır.Kenttekiarazilerindeğerininsürekliartmasının,toplumaçısındanevinve
kamusalmekânınanlamınındeğişmesinenedenolduğusöylenebilir.Artıkmekânınkullanım
değerideğil,değişimdeğeriönemlidir.Budurumsözkonusumekânlarayaşamsalaçıdandeğil,iktisadikazançlarperspektifindenbakılmasınanedenolmaktadır.
41
42
Aile Dostu Kentler Etüt Araştırması
Kentseldönüşümuygulamalarıneticesindeyaşananyerdeğiştirmelerin(isteyerekyadazorla)
ardından,yeniyerleşilenkentselçevreye,oradakitoplumsalkoşullaravegündelikhayatbiçimineuyumsağlanamadığısöylenebilir.Zirakentseldönüşümüngerçekleştiğibölgedekimevcut
toplumsal,ekonomikvekültürelilişkileryeniyerleşilenalandaüretilememektedir.Kentseldönüşümöncesindevarolanekonomik,sosyalvekültürelsermayeyeniyerleşilenalanlaratransfer
edilememektedir.Bubağlamdayaşamlarınıniyileştirilmesihedeflenentoplumsalgrupların,yeni
durumdaönemlizorluklarlakarşılaştığıgörülmektedir.Yenimekânlaraalışamayanbireylerinve
ailelerin eski sosyal alışkanlıklarını mekânda sürdürmeye çalışması (örneğin apartman boşluklarındaoturmavesohbetetme)budurumunenönemliörneklerindenbirinioluşturmaktadır.
Geniş parkların, yeşil alanların vb. kamusal mekânların artırılmasını hedefleyen kentsel dö
nüşümuygulamalarınınkısmenbaşarılıolduğubelirtilebilir.Yenialanlardaeskisinenispeten
dahafazlakamusalmekânolduğu,ancakbunlarınniteliklerininyeterliolmadığıgörülmektedir.
Ayrıcayeniyerleşimalanlarında maliyetindüşükolmasınedeniyle çokkatlıyapılarıninşa
edilmesi, kamusal mekânların kullanımını azaltmaktadır. Nitelik sorunu ve erişimin sınırlılığı
kamusalmekânlarınkullanımınımümkünkılmamaktadır.
Sonuçolarakkentseldönüşümuygulamalarınınodaklandığıamaçlarıhenüzgerçekleştiremediği,aksineyenisorunlarınoluşmasınanedenolduğusöylenebilir.Bununlabirlikteamaçlarıve
vizyonu,ailevetoplumolarakyapılandırıldığındakenttekisorunlarıçözmekaçısındankentsel
dönüşümpolitikalarınınönemliimkânlarsağlayacağıilerisürülebilir.
3.4. Sonuç Yerine
Türkiyekentleşmesideneyimi,hemevhemdekamusalmekânlaraçısındanaileninrahatlıklakullanabileceği,huzurluvemüreffehbirbiçimdeyaşayabileceğikentselbirmekânıönemli
ölçüdevaredememiştir.İktisadihedeflerinodağındagelişenkentlerde,aileninsahipolduğu
imkânlar sınırlıdır. Bu imkânların nasıl artırılabileceğine ilişkin sorular henüz yenidir. Konut
konusundafarklıçözümlerbulunduğuveönemlisorunlaryaşanmadığıkabuledilebilir.Ancak
Türkiyekentleşmedeneyiminin-özellikleaileaçısındanbakıldığında-kamusalmekânlarkonusundasınıftakaldığısöylenebilir.Aileninvebireyinkendisinitoplumsalolarakvaretmesi,
kamusalmekânlakurduklarıiletişimlemümkünolmaktadır.Kenttekikonutproblemininçözülmesinibüyükorandatoplumabırakan,dahaçokkentselfizikselaltyapınınoluşturulmasına
vemekânınmodernilkelerçerçevesindeestetikleştirilmesineodaklanankamupolitikalarının,
ailenin birlikte vakit geçirebileceği ve mekânı deneyimleyebileceği kamusal mekânları hem
nicelikhemdenitelikolarakyeterincevaredebildiğisöylenemez.
Kentleşme süreçlerinin belirli zamanlarda yavaşlaması, bazı zamanlarda ise aradaki farkları
kapatmakiçinkenteyönelikmüdahalelerinhızlanması,kentlerinçoksüratlibirbiçimdedeğişmesinenedenolmaktadır.Geçmiştebiryadaikikuşaksonrafarkedilendeğişimlerbugünbir
kuşağınkendiseyriiçindebileönemliölçüdefarklılaşmaktadır.Kentlerinhızlıbirbiçimdedönüşmesi;hemevinhemkamusal mekânındeneyimlenmesinigüçleştirmekte,mekânadayalıbir
biçimdeaidiyet,kimlik,sorumlulukvesüreklilikoluşturmamaktadır.Kentindeğişimdegösterdiği
bu hızlı performansa ne aile ne de aile içinde yer alan çocuk, yaşlı vb. dezavantajlı gruplar
ayakuydurabilmektedirler.Özelliklemetropollerdekivebüyükşehirlerdekihızlıdeğişimlerinne
türtoplumsalsonuçlarıolacağı,üzerindeönemledurulmasıgerekenbirnoktadır.Busüreçte
kentin,konutun,kamusalmekânın,kentliolmanınanlamıdeğişmiştir.Bumekânlarınaileaçısın-
Türkiye Kentleşme Deneyimi ve Aile...
dandeğişenanlamlarınıntoplumsalaraştırmalarlaelealınmasıgerekmektedir.Aileninyaşadığı
değişimeparalelolarakçalışma hayatındakidönüşümlerdedikkatealınmalıdır.Ziraçalışma
hayatı,aileiçinbelirleyicikonumdadır.Ancakörneğingiderekistihdamyapısınındeğişimive
çalışmakoşullarınınfarklılaşmasısözkonusudur.Kadınlarınistihdamoranınınartması,esnek
istihdamkoşulları,evileişyeriarasındakiulaşımmesafesininartmasıvb.değişimleraileyi,aile
içiilişkileriolduğukadaraileninkenttekiyaşamınıdaetkilemektedir.
Kentin dönüşümüyle hem paralel hem de ondan ayrı bir biçimde ailenin ve aileyi oluşturan
bireylerin farklı sosyal, ekonomik ve kültürel değişkenler nedeniyle önemli ölçüde değiştiği
söylenebilir.Ailedeğişmekteveaileninanlamıdadönüşmektedir.Makrodüzeyde,hemkentin
hemdeaileninmodernlikleilgiliyaşadığıdönüşümleranlaşılmadansomutlaştırılmayaçalışılacakolanöneriler,romantikvenostaljikkalmayamahkumdur.
Büyüyen,hemfizikselhemdenüfusolarakgenişleyenkentmekânında,insan-çevreilişkiside
önemliorandadeğişmiştir.Budurumhemkonuthemdekamusalmekânlaraçısındangeçerli
olmuş,insangiderekçevredenkopmuş,ekolojikalanlarısınırlıbirkentselmekânortayaçıkmıştır.İnsanınçevreyleolanilişkisininazalması,onudahamekanikhâlegetirmiş,tabiiolandan
uzaklaştırmıştır.Bugününkentlerinde neredeysebazıküçükAnadolukentlerindebile kentli
insanınçevreyleolanilişkisiyokdenecekkadarazdır.
Ekonomikvesosyaldışlanmasüreçleri,kentselmekândaaileyietkilemektedir.Özellikleenformelsüreçlerinformeledönüştürülmesi,üretimsektöründenhizmetsektörünegeçişvb.değişimler, gelecekte kentsel yoksulluğun daha fazla görünür olmasına yol açacaktır. Kentsel
müdahalelerlekentmekânındakieşitsizliğinderinleştirilmesi,göreceyoksulailelerivebuailelerioluşturanbireyleriortavadedeolumsuzetkileyebilecektir.Kenttekisosyaldışlanmaise
ekonomikboyutlarlayakındanilişkilidir.Bununlabirliktekenttekimekânsalayrışmayenikonut
politikalarıyla ve kamusal mekânlara ilişkin müdahalelerle oluşabilmektedir.Ayrıca dışlama;
varoş getto çöküntü vb.kavramlararacılığıyladagerçekleştirilebilmektedir.Bubağlamdagelecekte,farklıailetiplerinibekleyenekonomikvesosyaldışlanmaolacağıifadeedilebilir.Bu
durumunşimdidenönlenebilmesiiçinçalışmalarbaşlatılmalıdır.
Son dönemde Türkiye kentleşme literatürüne giren kentsel dönüşüm uygulamaları, kentsel
mekânınevvekamusalmekânlarınaileaçısındansahipolduğuproblemleringiderilmesinde
birimkânolarakdeğerlendirilebilir.Ancakbugünekadarkiuygulamalar,kentselmekânıngiderekdeğerininartmasınavekentmekânındasermayeninbaskısınındahafazlahissedilmesine
nedenolmaktadır.Kentselarazininsüreklideğerininartması,mülkiyetindeğişimivetransferine neden olurken, kentsel mekânın sosyal ihtiyaçlar ekseninde düzenlenmesine de engel
olmaktadır.Bubağlamdagerekaileningereksediğertoplumsalgruplarınkentteyaşadıkları
sorunlarınçözümüvetaleplerininkarşılanabilmesiiçinyenibirmekânsiyasetineihtiyaçolduğusöylenebilir.Aileyevediğertoplumsalgruplarayönelikkentselsosyalpolitikaların,buyeni
mekânsiyasetinintemelodağıolmasıönerilmektedir.
43
44
Aile Dostu Kentler Etüt Araştırması
KENTLE İLGİLİ HUKUKİ MEVZUAT VE AİLE
MelikşahYasin
4.1. Giriş
Hukukbilimininailekavramına/olgusunailgisi,büyükölçüdeailebirliğininkurulmasıveaileüyelerininvelayet,nesepgibihukukistatüleriniilgilendirenmeselelerileilişkilidir.Buçalışmadaailekavramınınhukukitanımıverilipailehukukunailişkinilkeleraçıklandıktansonra,şehirplanlamasında
ailemüessesininyeriüzerindedurulmuştur.“Ailedostukent”kavramıbakımındanimarhukukumuzunmevcutyaklaşımıdeğerlendirilerek,bukonuyailişkinhukukiönerilerdebulunulmuştur.
Aile, sosyolojik bir müessese olmakla birlikte hukukun da ilgi alanına girmektedir. Zira aile,
biryandandoğaldiğeryandandahukukalanındayapılandüzenlemelersonucuhukuksalbir
bağdır(KöprülüveKaneti,1989).
Ailebirliğininoluşumu,sonaermesi,ailebireylerininhaklarıveyükümlülüklerigibihukukimeseleler medeni hukukun bir alt dalı olan aile hukuku içinde incelenmektedir.Aile hukukuna
ilişkinçalışmalarda,ilginçbirşekildeaileninönemivegerekliliğiüzerindedurulmaktadır.Aile
müessesesinesosyolojikbakışın,ailehukukununoluşumuveuygulanmasıbakımındanönem
taşıdığınakuşkubulunmamaktadır.Bunedenlehukukçularınaileyebakışıveaileyitanımlamalarıbualanailişkinhukukunüretilmesinidedoğrudanetkileyecektir.
Aileyeilişkinhukukkurallarınıngerekçelendirilmesi,büyükölçüdebumüesseseninönemiileizah
edilmektedir.Bireylerinkenditercihleriileaileoluşturmaküzerebirlikteyaşamayailişkinkararları
(evlilikbirliğininkurulması),kendiözelhayatlarınailişkinbirtercihinötesinde;toplumsalyaşam
bakımındanönemliolmasınedeniylehukukkurallarıileayrıntılışekildedüzenlenmektedir.
Hukukçuların aile hukukuna başlarken yaptıkları bazı tespitlerin, ne kadar hukuki oldukları
tartışmayaaçıkolmaklabirlikte,örnekolmasıbakımındanaktarılmasındayararbulunmaktadır.
“Gerçektendeferdidevletebağlayanensağlamzincirailedir.Aileyireddedenyadaaileyi
korumayantoplumlar,erveyageçfakatmutlakaçökmeyemahk mdurlar.Aileesasınadayanmayanbirtoplum,harçsızyapılmışbirbinagibidir,enküçükbirsarsıntıyadayanmaz;
öyletoplumdayaşayaninsanlarrüzgârınesintisinegöreyöndeğiştiren,sokaklardasürüklenenyapraklargibidir,butürkişilerinmeydanagetirdiğitoplumlarisedüzenden,faziletten,
ümitveçalışmaazmindenyoksunolurlar.Oysaşefkatin,karşılıklıyardımlaşmanın,birlikve
beraberliğin,fedakârlığınkaynağı“Aile”sağlambirailetemeliüzerindeyükselentoplumlar
daimabirilerleme,birümid,bircanlılıkiçindeolur.”(Feyzioğlu,1986:1).
Görüldüğüüzere,yukarıdakiifadelerhukukibirtespitinötesindesosyolojikvepsikolojikaçıklamalardır.Buaçıklamalar,aileyeilişkindüzenlemeleringerekliliğivehukukunbualanamüdahalesinin
zorunluluğunu/meşruluğunuizahetmektedir.Örneğin;ailenin,çocukyetiştirecekolannesillerinilk
ahlakieğitiminigörecekleriortamlarolduğuvebubakımdanaileninözelolarakkorunmasıgerektiği
ifadeedilmektedir(HatemiveSerozan,1993:4).Bunedenle;pozitifhukuk,tabiihukuktanvesosyolojidenayrıcapsikolojibilimininverilerindenyararlanarakdoğrugerçekyargısınavedoğruahlak
yargısınadayanarakailehukukunormlarınıdüzenler(HatemiveSerozan,1993:8).
Kentle İlgili Hukuki Mevzuat ve Aile
Ailemüessesininfarklıtoplumlardakialgılanışıilezamaniçindekideğişimideyinehukukçularınilgisiniçekmişvehukukçularbunailişkindeğerlendirmeleryapmışlardır.1
Bunakarşılık;başkabirtakımeserlerdemoderndevletiçindeaileninrolününazalmadığı,devletinbüyükölçüdeaileninfonksiyonlarınıüstlendiğidüşünülsedehiçbirsosyalmüessesenin
aileninyerinitutamadığıveaileninöneminiazaltmadığıkabuledilmektedir(OğuzmanveDural, 1994). Her ne kadar ailenin zaman içinde ortadan kalkacağı ileri sürülüyorsa da bunun
görülebilenbirgelecekiçinsadecebirütopyaolduğuveaileninhâlâinsantopluluklarınınen
önemliçekirdeğiolarakvarlığınısürdürdüğüifadeedilmektedir(Öztan,2004:4).
Buvebenzerideğerlendirmeler,ailehukukunailişkinçalışmalarınbaşlangıçkısımlarındayer
almaktadır(KöprülüveKaneti,1989:4;OğuzmanveDural,1994:1).
Bu tespitler ve değerlendirmeler, özellikle toplumların aile anlayışlarının ve aileye verdikleri
değerin/öneminhukukbakımındanbelirleyicibirrolüolduğunugöstermektedir.Bunabağlıolarak,aileyaşamındakideğişim/dönüşümdeazveyaçokailehukukunatesiretmektedir.
4.2. Ailenin Hukuki Tanımı
Buçalışmanınkonusunuteşkileden“ailedostukent”kavramının,hukukperspektifindendeğerlendirilebilmesi için öncelikle “aile” kavramına yüklenen hukuki anlamın açıklanması zorunludur.Hukukitanımların,sosyolojiveyabaşkabilimlertarafındanyapılanailetanımlarını
tamamendışlamadığıbirgerçekisedeailekavramının,hukukmetinlerindekianlamıüzerinde
durmakgerekir.Zirasosyolojiktanımlarınveyakabullerin,hukukzeminindeherzamanaynı
anlamdavekapsamdakarşılıkbulmasımümkünolmayabilir.Ayrıca,“ailedostukent”kavramı
kapsamında,imarhukukualanındabirdüzenlemeyapılacakiseailekavramınınhukukenneyi
ifadeettiğinintespitigerekmektedir.
EsasenailehukukunundüzenlendiğitemelkanunolanTürkMedeniKanunu’nda,ailetanımlanmamıştır. Kanun koyucu, aileyi sosyal bir gerçeklik olarak bulmuş ve onu kabullenmiştir.
Günümüzün toplum düzeninde böylesine önemli yer tutan ailenin içeriğinin ve kapsamının,
yukarıda açıklandığı üzere, zamana ve toplumlara göre değişikenlik göstermesi nedeniyle,
kanunhükümleriyletanımlanmasızatenimkânsızdır.Herdöneminvehertoplumunkendisine
hasbirailekavramınasahipolduğu,değişikmilletlerinvedönemlerinhukuklarıincelendiğin1 “Bugününailesi,dününailesininaksineolarakbelkibirtüketimbirliğimanzarasıtaşımaktadır.Bugünevveaile
ekonomisinden,şehirveşehirlerarasıekonomiyegeçilmiştir.Budeğişiklik,ailelerindoğal biyolojikfonksiyonunda
daetkisinigöstermiştir.Çağımızınyaşamkoşulları,yenikuşaklarıdahagençyaşlardaçalışmazorunluğundabırakmaktadır.Ekonomikşartlarokadarağırlaşmışgeçimkoşullarıoderecegüçleşmiştirki,tekbaşınakendiihtiyaçlarınıdahikarşılamakimkânlarındanyoksunolanpekçokkimselerhayatıbuekonomikengelleriniaşarakortahalli
biryuvakurmanındahikendileriiçinhayâolduğunusöylemekte,bunedenledeevlenmektenkaçınmakta,adeta
ürkmektedirler.(...)Ekonomikvedoğalfonksiyonlarıniyiişlemediğibugününailelerinemaneviahlakiödevlerinde
önemliölçüdeihmaliveihlalisonuçlarınıdoğurmaktadır.Hâlbukiaileherdevirdevehertoplumdaenkutsalen
insancılenahlakiduygularınbeşiğiolmaklazımdır.Anlaşmışköklübirsaygıyabilinçlibirduyguyadayananbiraile
ocağındateneffüsedilenahenkvehuzurhavasıbaşkahiçbiryerdebulunamazMutluluğunveumutlarınyeşerdiği,
fedakârlıkveferasetinyarıştığıhuzurunvegüveningeliştiğibiryeraranıncaaileocağınınsıcakvesamimialanını
bugündahihiçduraksamadangösterebilmekgerekir.Fakatitirafetmekzorundayızki,budüşüncelergündengüne
yaşantılarımızdarastlanangerçeklerolmaktançokidealaileyeaitdileklerdurumunadüşmektedir.Çünkübugün
aileocağıçeşitlinedenlerinetkisialtındakorkunçbirbuhranadoğrusürüklenmektedir.Bugüneşlerinbirbirinekarşı
göstermesigerekenyasalvemoralbirerborçolansadakatvekarşılıklıyardımgörevlerininüzerineçokzaman
siyahbirvefasızlıkveilgisizlikperdesiçekilmektedir.Çocuklarınannevebabalarınakarşıtaşımalarıgerekensaygı
hisleriyuvayabağlılıkduygularıgündengüneazalmakta,sönmektedir.”(Feyzioğlu,1986:3).
45
46
Aile Dostu Kentler Etüt Araştırması
den kolayca fark edilir (Öztan, 2004: 3). Çünkü “yapısı zamanla çekilen, çevresi genişleyip
daralan bir kurumu ifade eden” ailenin, bir tanımının yapılması zordur. Gerçekten de çeşitli
zamanlardaveçeşitlitoplumlardaaileterimiyleifadeedilmekistenenşey,Butoplumlarınalgılarınavedeğerlerinegöredaimabirbirindenfarklıolmuştur(Akıntürk,1996:4).Bunedenle
kanunkoyucu,aileyitanımlamakyerineonubirsosyalolguolarakkabuletmiştir.
YukarıdaaçıklandığıüzereTürkMedeniKanunu’ndaailetanımıyapılmamıştır.Bununlaberaberaileyioluşturankişileresasalınarakdar,genişveengenişanlamdaailetanımlarıyapılmaktadır.Butanımlaragöre(Akıntürk,1996:5-6);
En dar anlamda aile;sadecekarıdanvekocadanoluşanbirliğiifadeetmektedir.
Daha geniş anlamda aile;yalnızkarıilekocanınoluşturduğuevlilikbirliğiniifadeetmez;onlardandünyayagelençocuklarıdaiçinealan(ana-babaveçocukları)topluluğuifadeeder.
En geniş anlamda aileise;kanveyasıhrihısımsıfatıylayahutişçi,çırak,aşçıvediğerlerininde
olduğugibi,akitsebebiylebirlikte(ailehâlinde)yaşayankimselerinteşkilettiğitopluluğuifadeeder.
Birçatıaltındayaşayanveevreisininbaşkanlığıaltındaçalışanbuanlamdakitopluluklara,şehir
ekonomisinintamamıylakurulmamışbulunduğuvetüketiciüreticilerdiyeadlandırılabileceğimiz
Anadoluköylerindeancakrastlayabiliriz.Birdebüyükşehirlerde,artıkolupolmadığınaemin
olmadığımızeskikonaklardayaşayankimselerdebugrubakatılabilir(Feyzioğlu,1986:4-5).
TürkMedeniKanunu’ndadaranlamdaaileibaresiaçıkçakullanılmamaklaberaberTürkMedeniKanunu’nun124-281.maddeleri,daranlamdaaileyidüzenlemiştir.Genişanlamdaaileye
iseKanun’un335-363.maddeleriarasındayerverilmiştir(Öztan,2004:3).Engenişanlamda
aile,MedeniKanun’da“EvDüzeni”başlığıaltında367-369.maddelerarasındadüzenlenmiştir.
TürkMedeniKanunu’ndaengenişanlamdaaile,eskitipaileninbirizi(uzantısı)olarakhükme
bağlanmıştır.Günümüzailesi,birüretimortaklığıolmaktançıkmış,birtüketimortaklığıhâline
dönmüştür(Öztan,2004:4).
4.3. İmar Mevzuatımız ve Aile
İmarmevzuatımızda,maalesef,doğrudanaileyiesasalanbirdüzenlemebulunmamaktadır.İmar
hukukualanındakitemelkanunsayılan3194sayılıİmarKanunu’nda,doğrudanaileyeilişkinbir
düzenlemebulunmamaktadır.Benzerşekilde,imaryetkilerinesahipidarelerinkuruluşunu,görevleriniveyetkilerinidüzenleyenkanunlardadadoğrudanaileyeilişkinbirhükmerastlanmamaktadır.
Nitekimkendicoğrafisınırlarıiçindeimarplanlamasıyapmayayetkiliolanbelediye,büyükşehir
belediyesiveilözelidarelerineilişkinkanunidüzenlemelerdedeaileolgusunayerverilmemiştir.
Ayrıca,kamuoyundakentseldönüşümkanunlarıolarakbilinen5366sayılıYıprananTarihiveKültürel Taşınmaz Varlıkların Yenilenerek Korunması ve Yaşatılarak Kullanılması Hakkında Kanun
ile6306SayılıTabiiAfetRiskiAltındakiAlanlarınDönüştürülmesiHakkındaKanun’larda,kentlerin
yenilenmesisürecindeaileyiesasalanbiryaklaşımınizinibulmakpekdemümkündeğildir.
Kanunidüzenlemelerde,doğrudanaileyiesasalanbiryaklaşımbulunmamaklaberaber,şehirplanlamasındayerverilenbazıhususlarındolaylıolarakaileyaşamınıkolaylaştırıcıetkisininolduğusöylenebilir.Ancak,planlamada“aile”birodaknoktasıveyaenazındanplanlama
Kentle İlgili Hukuki Mevzuat ve Aile
sürecindeesasalınacakbirmüesseseolarakdüzenlenmemiştir.Örneğin,MekânsalPlanlar
Yönetmeliği’nde,ailebireyiolarakçocukiçinoyunalanlarısosyaldonatıalanlarıolarakbelirlenmişfizikselçevrenin,engellileriçinulaşılabilirveyaşanabilirkılınmasıiçinimarplanlarıile
kentsel, sosyal, teknik altyapı alanlarında ve yapılarda belirlenen standartlara uyulması zorunluluğugetirilmiştir.İmarmevzuatındayeralanbuvebenzeridüzenlemeler,doğrudanaileyi
esasalmamaklaberaber,aileiçindekiözelihtiyaçsahibibireylerinihtiyaçlarınayönelikveya
yaşamlarınıkolaylaştırıcıbazıönlemleralınmasınıöngörmektedir.
Ancak;şüphesizkiailemüessesiniesasalanbirşehirplanlamasınıntektekaileüyelerininihtiyaçlarıkadar,birbütünolarakaileyidemerkezealan,aileyaşamınıkolaylaştıran,aileolarak
kentteyaşamanınzorluklarınıgiderenbiranlayışıortayakoymasıbeklenir.Buanlayış,sadece
planlarınyapılmasındadikkatealınacaksosyalvefizikidonatıalanlarınınoluşturulmasınıdeğil,ilkeselolarakbuyöndekibirkabulünortayakonulmasınıgerektirmektedir.Ailemerkezlibir
şehirplanlaması,elbettekiaileiçindeyaşamayanbireyleridışlayıcıbiranlayışolarakkabul
edilemez.Tamaksine,ailelereyönelikihtiyaçlarıdadikkatealanbirplanlamaanlayışınıngeliştirilmesigereğiniifadeeder.Esasenyaşanabilirşehirleriçingerekliolanpekçokplanlama
ilkesi,aileveyabireyayırımıolmaksızınşehirdeyaşayanherkesehitapeder.Ancakailemüessesininkendineözgüihtiyaçları,planlamaaşamasındaözelbazıdüzenlemelerinyapılması
gereğiniortayakoymaktadır.
Ailemüessesinintoplumlaravezamanagöredeğişkenliği,hattaaynıtoplumiçindeyaşayan
farklısosyalgruplarınaileanlayışlarındakifarklılıknedeniyle,aileyeyönelikplanlamailkelerinintespitizorlukgösterebilir.Örneğin,birdenfazlaçekirdekaileninbirlikteyaşadığı(bugün
bileAnadolu’dahâlârastlanananne,babavebirdenfazlaevliçocuklarınbirlikteyaşaması)
aileanlayışınınyaygınolduğutoplumlardayapılaşmakurallarınındabunagörebelirlenmesi
ihtiyacıdoğabilir.Aksihâldebutürailelerin,yaşamkoşullarınauymayanyapılardabirlikteyaşamalarıimkânsızolacaktır.Benzerşekilde,genişaileyapısınınmuhafazaedilebilmesi,buaileninihtiyaçlarınauygunyapılaşmanınsağlanmasıiledoğrudanilişkisiinkâredilemez.Bugün
büyükşehirlerdeaileyapılarınınbüyükölçüdeçekirdekaileyedönüşmesinde,apartmantürü
yapılaşmanıngenişaileyaşamıiçinuygunolmamasınındaetkisibulunmaktadır.Budurumlarda,hangiaileanlayışınınkabulgöreceğikadarşehrinplanlamaimkânlarınınbunauygun
olmasıdaönemtaşımaktadır.Örneğin;genişailebakımındanenuygunyapıtürününbahçeli
evolduğukabuledilirisebuşekildekibiryapılaşma,şehirplanlarınayansıtılsadahiözellikle
arazi stokunun yetersiz ve değerinin yüksek olduğu şehirlerde bu şekilde bir yapılaşmanın
öngörülmesimümkünolmayabilir.Ailemerkezlişehirplanlamasında,aynızamandatercihedilecektoplumsalilişkitarzıdaönemtaşıyacaktır.Bunedenle,aileyimerkezealanbirşehircilik
anlayışında,spesifikdüzenlemeleryerineilkelerinbelirlenmesidahaişlevselolacaktır.Böyleceidareyezamanvedeğişentoplumsaldeğerlereveyerelihtiyaçveözelliklereuygun,ama
herhalükardaaileninihtiyaçlarınauygunçözümleruygulanmasınafırsattanınacaktır.
Görüldüğüüzere,imarplanlaması,sosyolojikdeğerlerindeğişmesiüzerindeetkiliolabilenhukukibiraraçtır.Planlamailesosyolojikyapıya/değerleremüdahaleninkabuledilmesininçok
tartışmalıbirmeseleolduğunakuşkuyoktur.Bunedenle,temelyaklaşımınsosyolojikyapıya
uyumlubirplanlamaolmasıgerektiğidüşünülmelidir.İmarplanlamasınınamacıveişlevitoplumlarıdönüştürmekdeğil,topumunihtiyaçlarınauygunçözümlerüretmekolmalıdır.
47
48
Aile Dostu Kentler Etüt Araştırması
4.4. Avrupa Birliği nin Şehir Planlamasına İlişkin Düzenlemelerinde Aile
Avrupa Birliği, 1990’lı yıllardan sonra şehir planlaması ile ilgilenmeye başlamıştır. Özellikle
1992 Maastricht Antlaşması’nda, kent planlaması ve arazi kullanımına ilişkin konulara yer
verilmiştir.Ancak asıl önemli düzenleme, 1999 yılında kabul edilen ve birliğe üye devletlerinmekânsalplanlamasorunlarıkonusundabirliktehareketetmelerinisağlamayayönelikBakanlarKonseyi’ninkabulettiğiAvrupaMekânsalGelişmePerspektifi'dir(ESDP).Birliküyesi
ülkelerinmekânpolitikalarıarasındabirbağkurmakiçinhazırlananESDP,birlikçapındabir
planlamaaracıolaraktasarlanmamış;üyeülkeleriçinbağlayıcılığıbulunmayansadecegönüllüuygulamalariçinbiryolgöstericiniteliğindedir(DemirciveGenç,2007:59).
Diğer önemli bir belge olanAvrupa Kentsel Şartı, 1980-1982 arasındaAvrupa Konseyince
düzenlenen“EuropeanCampaignforUrbanRenaissance”çalışmalarısonucundaoluşturulmuştur.Bubelgekentselfizikselçevreningeliştirilmesine,mevcutkonutalanlarınıniyileştirilmesine, kentlerde toplumsal ve kültürel olanakların yaratılmasına ve toplumsal kalkınma ile
halkkatılımınadayanmaktaydı.AvrupaKentselŞartıçerçevesindehazırlanan“AvrupaKentsel
Haklar Bildirgesi” ise kentte yaşayan bireylerin günlük yaşamlarında karşılaştıkları sorunlar
konusundakihaklarınıbirarayagetirenbirbelgedir.Güvenlik,sağlıklıçevre,istihdam,konut,
sağlık,trafik,spor,kültürlerarasıkaynaşma,niteliklimimarivefizikselçevre,katılım,ekonomik
kalkınma, sürdürülebilir kalkınma, doğal kaynaklar ve değerler, bireysel gelişim, belediyeler
arasıişbirliği,malikaynak,eşitlikgibikonularınelealındığıbelge;AvrupaKentselŞartı’nda
ortayakonanilkeleredayanmaktadır(Duru,2005).Özelliklebuşartkapsamındayeralanher
bireye ve aileye güvenli ve sağlıklı konut sağlanması; dezavantajlı grupların (kadın, çocuk,
yaşlı,hastaveengelli)kenthayatınaetkinşekildekatılımınıöngörensokaklarıniyileştirilmesi,
ulaşımsorunlarınıngiderilmesigibihususlar,aynızamandaailelerbakımındandayaşanabilir
şehirleriçinolmasıgerekenhususlarıifadeetmektedir.
Bumetinlerdedoğrudanaileyeyönelikbirdüzenlemeolmamaklaberaber,toplumunihtiyaçları
esas alınarak şehirde eşit koşullarda, refah içinde yaşamayı temin eden bir perspektif ortayakonmayaçalışıldığıgörülmektedir.Buperspektifeuygunşekildeplanlananşehirlerin,aile
dostukentolgusunailişkinunsurlarınönemlibirkısmınıdaiçereceğisöylenebilir.Ancak,aile
dostu kent kavramının özel anlamı ve ailenin kendine özgü sorunlarını esas alan yaklaşımı
bakımından, bu metinlerin yeterli olmadığı eleştirisi yapılabilir. Özetle; esasenAvrupa Birliği
düzenlemelerinindeimarmevzuatımızdaolduğugibişehirciliksorunlarınıgidermeyeyönelik
planlamaesaslarınıbelirlemekleberaber,“ailedostukent”perspektifiileyapılmışbirdüzenlemeninbulunmadığınıifadeetmekgerekir.
İmarmevzuatında,doğrudanaileyiesasalanbiryaklaşımbulunmadığıgibidoğrudanailenin
aleyhinebirdüzenlemedebulunmamaktadır.Bugünkentlerinailelerbakımındanyaşanabilir
niteliğininzayıflığı,dahaçokimaruygulamalarındankaynaklanmaktadır.Ziraimarmevzuatı,
aileodaklıbiryaklaşımıortayakoymamaklaberaberimarplanlarınıyapmakonusundageniş
takdiryetkisinesahipidarelerin,ailedostukentanlayışınadairplanlamayapmalarınahukuki
birengeldebulunmamaktadır.Diğerbirdeyişleidare,imarplanlarınınhazırlanmasıkonusundakendisinetanınantakdiryetkisiniaileodaklıbiranlayışlakullanabilir.Ayrıca,gözlemleyebildiğimizkadarıyla,yargıyerleride,imarplanlarınınhukukidenetimindekullanılan“şehircilik
ilkeleri”arasındaailedostukentibirilkeolarakbenimseyenbiranlayışdabulunmamaktadır.
Kentle İlgili Hukuki Mevzuat ve Aile
Başkabirifadeyle,imarplanlarınınyargısalbirölçünormuolarakkullanılan“şehircilikilkeleri”
arasındaailedostukentin,birşehircilikilkesiolarakmahkemelercekabuledildiğinigösteren
birveridebulunmamaktadır2.
4.5. Aile Dostu Kentler İçin Hukuki Öneriler
Anayasa’nın“AileninKorunması”başlıklı41.maddesinde3yeralandüzenlemedenhareketleaile
hukukunailişkinbazıtemelilkelerortayakonulmaktadır.Builkelerinbüyükölçüdeailebirliğinin
korunmasınayönelikolduğunusöylemekmümkündür.Önceliklebuilkelerhakkındakısaaçıklamayapıldıktansonra,builkelerinimarhukukunayansımalarıveetkileriüzerindedurularak,
builkelerin“ailedostukentler”bakımındanbirişlevininolupolamayacağıhususuirdelenecektir.
4.5.1.AileHukukunaEgemenOlanİlkeler
Süreklilik ve Birlik İlkesi: Ailehukukualanınagirenilişkilerniteliklerigereğisürekliilişkilerdir.
Hukukundiğerdallarınagirenbazıilişkilerdedeazçokbirsüreklilikgörülmeklebirlikte,bunlarınsürekliliğinispidir.Hâlbukieşlerarasındaevlenmetöreniylebirliktedoğmuşdaranlamdaki
veyaana,babaileçocuklardanoluşmuşgenişanlamdakiaile,eşlerinveyaanababaveçocuklarınanlaşmalarıileortadankaldırılamaz(Akıntürk,1996:9).
Zayı arın Korunması İlkesi: Aile hukukunun özelliklerinden bir diğeri zayıfların korunması
ilkesininbenimsenmesidir.“Kişiliğinözelolarakkorunmasıilkesi (KöprülüveKaneti,1989:6)
olarakdaifadeedilenbuilkeyegöre,MedeniKanun'umuzailehukukuilişkilerindedahazayıf
durumdaolanlarınkorunmasıilkesindenhareketetmektevekarıyı,kocayaveçocukları,ana
vebabayakarşıkorumaktadır(Akıntürk,1996:10).
Ailenin Korunması İlkesi: Anayasa'nınbuilkesi,birsüslemegörevindençokmaddibirdevlet
görevine,gerçekbirişlevedelaletediyorsaDevlet,Anayasa’da(ikincikısım,üçüncübölüm)
yeralansosyalveekonomikhaklarınıveödevleriniöncelikleailebirimidüzeyindegerçekleştirmeye,bunlaraişlerlikkazandırmayadikkatetmelidir(HatemiveSerozan,1993:15).
Devletin Müdahalesi İlkesi: Aile,kamuyararınıyakındanilgilendirentoplumsalbirimolduğundan devlet ailenin sürekli bir düzen hâlinde varlığını devam ettirebilmesi amacı ile aile hukuku
ilişkilerinegenişölçüdemüdahaleetmektedir.Toplumuntemelnüvesisayılanaile,yoğunbiçimde
kamunungözetimialtındadır.Ailehukukuilişkilerindekikamusalgözetimiikidoğrultudagözlemek
mümkündür.İlkindevlet,ailehukukuilişkilerininkurulmasınaveişleyişineheraşamadamüdahale
etmektedir.İkinciolarakdevlet,aileyikorumakveihtiyaçhâlindeyardımdabulunmaküzeremüdahaledebulunmaktadır.Birdiğerdeyişleailehukukundakikamusalgözetimhemdenetlemehemde
korumaişlevinikapsamaktadır(KöprülüveKaneti,1989:8).Toplumyönündenailehukukuilişkileri,
diğerhukukiilişkilerdençokdahabüyükbirönemesahiptir.Buitibarladırkidevlet,ailehukuku
alanınadiğerhukukalanlarındandahafazlakarışmak,müdahaleetmekzorundadır.Gerçekten
devlet,aileilişkileriningerekmeydanagelmesindegerekilişkilerinindevamındavesonaermesinde
genişçaptakarışma,müdahalevekontrolgöreviniifaetmektedir(Akıntürk,1996:11).
2 Budeğerlendirme,ulaşabildiğimizyargıkararlarıçerçevesindeyapılmıştır.Danıştaykararlarınınönemlibirkısmı
yayımlanmadığından,budeğerlendirmeninulaşabildiğimizkararlaresasalınarakyapıldığıbelirtilmelidir.
3 AnayasaMadde41:“AileTürktoplumununtemelidirveeşlerarasındaeşitliğedayanır.Devlet,aileninhuzurve
refahıileözellikleananınveçocuklarınkorunmasıveaileplanlamasınınöğretimiileuygulanmasınısağlamak
içintedbirlerialır,teşkilatıkurar.”
49
50
Aile Dostu Kentler Etüt Araştırması
Aile Hukukunda İrade Özerkliğine Yer Verilmemesi İlkesi: Kanunkoyucu,ailehukukuilişkilerindegenelliklekişilereiradeözerkliğitanımamışveailehukukunubüyükölçüdeemredici
kurallarladüzenlemiştir.Bununtemelgerekçesi,ailehukukuilişkilerininaynızamandagenel
ahlakvekamudüzeniileyakındanilgilibulunmasıdır(KöprülüveKaneti,1989:6-7).
4.5.2.AileHukukunaİlişkinİlkelerinŞehirPlanlamasınaEtkileri
Ailehukukunailişkinyukarıdaaktarılanbazıilkelerin,buhukukdalınaözgüolduğuveşehir
planlamasıiledolayısıylakentleşmeilebirilgisiolmadığısöylenebilir.Örneğin;“süreklilikve
birlik”ve“ailehukukundairadeözerkliğineyerverilmemesi”ilkeleri,tamamenailehukukuna
ilişkinilkelerolupbunlarınimarhukukunabiryansımasındansözetmekgüçtür.
Ancak,“zayıflarınkorunması”,“aileninkorunması”ve“devletinmüdahalesi”ilkelerininailehukukunaözgüanlamlarıdışında,imarhukukunauyarlanmasıvebuilkelerinimaruygulamaları
bakımındandagözönündebulundurulmasımümkünolabilir.
Zayıflarınkorunmasıilkesi;imaruygulamalarında çocuk,yaşlı,engelli aileüyelerinin gereksinimlerinindikkatealınmasınıgerektirir.Buailebireylerininihtiyaçlarınıkarşılamayayönelik
sosyaldonatılarınvekamuhizmetitesislerininyeterliveulaşılabilirolması,kentinbubireyler
bakımındandayaşanabilirmekânlarolarakdizaynedilmesigerekir.
Aileninkorunmasıilkesi,şehirlerinailelerinyaşamınauygunolarakplanlanmasınıgereklikılar.Diğerbirifadeyle,aileninkorunabilmesiiçingerekyapılaşmagerekseşehirleşmebakımındanuygun
biryaşamortamınınsağlanmasıgerekmektedir.Aileninbiraradayaşamasınızorlaştıran,ailebireylerinintemelihtiyaçlarınıgözardıedenbirşehirleşmenin,aileninkorunmasınahizmetedemeyeceğiaçıkolupaksineailelerin“küçülmesine”yolaçabilecektir.Yukarıdadabelirtildiğiüzere,günümüz
şehirlerindegelenekselTürkailesimodeligenişaileanlayışınınterkedilmesindekientemeletkenlerindenbirininşehirimkânlarının,genişailelerinbiraradayaşamasınaimkânvermemesiolduğu
söylenebilir.Benzerşekildeçocuk,yaşlı,engelliailebireylerininihtiyaçlarınauygunolmayanşehir
yerleşimleriterkedilmekte,özellikleçocukluaileler,ihtiyaçlarıkendiiçindekarşılayansitetarzıyerleşimalanlarındayaşamayıtercihezorunlututulmaktadır.İdaretarafındansağlanamayanyaşam
koşullarını,bireylerbedeliniödeyerekoluşturduklarısitetürüyapılarlakarşılamaktadırlar.Hâlbuki
busitelerdeyaşamanıntercihedilmesinigerekelikılanhemenhementümhususlar,ailedostubir
kenttezatenkarşılanmasıgerekenhususlardır.Örneğin;çocuklariçinyeterlivegüvenlisporve
oyunalanları,yaşlıbireylerinvakitgeçirebileceklerisosyaltesisler,ailebireylerininbirliktezaman
geçirmelerinisağlayanküçüksinemasalonları,oyunalanlarıvb.tesisleresasenailedostubirkent
planlamasındatümkentsakinlerineyönelikolarakbulunmasıgerekendonatılardır.
Devletin müdahale ilkesi; idarenin şehir planlarına yukarıda açıklanan tüm gereksinimlerin
sağlanabilmesi,ailebirliğininkorunabilmesiveaileyaşamınınkolaylaştırılmasıveyaaileolarakyaşamanınzorluklarınınortadankaldırılmasıiçinmüdahaleedilmesiniifadeeder.Ailenin
korunmasıdevleteverilmişbirgörevolduğundan,bugörevinkapsamınaailelerinihtiyaçlarına
uygunkentlerinoluşturulmasınındagirdiğinekuşkuyoktur.İdare,şehirplanlamasınıbubakış
açısıylabiraraçolarakkullanmalıdır.Güvenli,yeterlisosyaldonatıalanlarıbulunan;çekirdek
veyagenişailelerin,kendikültüreldeğerleriniyaşayabildiklerivesosyalihtiyaçlarınıkarşılayabildikleri,biraradayaşamayaimkânveren,aileninbirliktezamangeçirmesinikolaylaştıran
çözümleriiçerenşehirleşmeiçinidareninmüdahalesigereklidir.
Kentle İlgili Hukuki Mevzuat ve Aile
4.6. Öneriler
Ailedostukentkavramınınanlamıvekapsamı,ailekavramıiledoğrudanilişkilidir.Diğerbir
ifadeile“nasılbiraile”sorusununcevabı,aynızamanda“nasılbirailedostukent”sorusunun
dabirölçüdecevabıolacaktır.Aileninzamanavetoplumlarahattafarklışehirleregöredeğişen
anlamıdikkatealındığında,imarhukukunailişkindüzenlemelerdeailedostukenteilişkinilkelerinortayakonulmasıveuygulamanınidarelerebırakılmasıgerekmektedir.
Dahaöncededilegetirildiğiüzere,imarmevzuatımızdadoğrudanaileyeilişkinbirdüzenleme
bulunmamaklaberaber,idarelerinşehirplanlamasındaaileodaklıbirplanlamayapmalarının
önündehukukibirengeldebulunmamaktadır.Ancak,aile dostu kentinbirşehircilikilkesiolarakkabuledilmesivekentlerinbuniteliğinevurguyapılması,idarelerinşehirplanlamasında
bu ilkeye uyması zorunluluğunu getirecektir. Böylece aile dostu kentler planlamak idarenin
planlamalarda dikkate almak zorunda olduğu bir şehircilik ilkesine dönüşecektir.Ancak hemenifadeedelimki“şehircilikilkeleri”bizimhukukumuzdamevzuatladüzenlenmişdeğildirve
maalesefşehircilikilkelerininneolduğukonusundabirfikirbirliğideyoktur.Hernekadaridari
yargıuygulamasında“şehircilikilkeleri”imarplanlarınınyargısaldenetimindeönemlibirkriter
olarakkullanılmaktaisedebuilkelermevzuatayansıtılmamaktaveherbiruygulamaözelinde
çoğunluklabilirkişideğerlendirmelerinebağlıyorumlarolarakkarşımızaçıkmaktadır.
Bunedenle,ailedostukentkavramınınbirşehircilikilkesiolarakmevzuatayansıtılması,idareyiimaruygulamalarındabağlayıcıbiretkiyesahipolacağından,önemlibiradımolacaktır.
3194SayılıKanun’un8.maddesininfbendine,idarelereaileyiesasalanbirplanlamayapma
görevieklenebilir.Maddeninşuşekilderevizeedilmesidurumunda,amacauygunbirdüzenlemegerçekleştirilmişolabilir:
Madde 8/f (Ek: 12/7/2013-6495/73 md.): Kentsel asgari standartlar, Bakanlıkça belirlenen
esaslardoğrultusundaçevredüzeniplanıilebelirlenebilir.İdareler,imarplanlamasındaailenin
korunması ilkesinden hareketle aileyi veaile bireylerinin ihtiyaçlarını dikkate alır.Aile odaklı
planlamaya ilişkin uygulama esaslarını, idareler kendi şehirlerinin ihtiyaçları doğrultusunda,
imar yönetmelikleri ile belirler. Şehir planlamasında aileye ilişkin düzenlemeler konusunda,
AileveSosyalPolitikalarBakanlığınındagörüşüalınır.Uygulamayailişkinkararlar,yörenin
koşulları,parselinbulunduğubölgeningenelözellikleri,yapınınniteliğiveihtiyacı,erişilebilirlik,sürdürülebilirlik,çevreyeetkisidikkatealınarakveölçüleriverilerekBakanlıkçabelirlenen
esaslaragöreuygulamaimarplanındabelirlenir.
Yukarıdayerverilenifadelerin,sözkonusuhükmeeklenmesidurumunda,“ailedostukent”bir
şehircilikilkesiolarakimarmevzuatındayeralmışolacaktır.Budüzenlemeyebağlıolarakilgili
yönetmeliklerdedeailedostukenteilişkinkriterlerinbelirlenmesivekendikentlerininözelliklerinegörebelirlemeyetkisideidarelerebırakılmışolacaktır.
Belirtmekgerekirki,aile dostu kentleriçinpekçokplanlamaönerisindebulunulabilir.Bilhassa
ailedostukenttemutlakabulunmasıgerekensosyaldonatıalanlarıvb.hususlarkonusundaçok
farklıönerilerveuygulamaörneklerivardır.Ancakbuörneklerinözelliklekanunseviyesindetek
tekyazılması,hemkanunyapmatekniğineuymazhemdeidarelerinfarklızamanlardavefarklı
toplumsalihtiyaçlarauygundavranmakiçinhareketserbestisikısıtlanmışolur.Bunedenle;aile
51
52
Aile Dostu Kentler Etüt Araştırması
dostukentbirşehircilikilkesiolarakbelirlenipbirkentinneşekildeyapılaşacağıvetasarlanacağınailişkinuygulamakonusundatakdiryetkisininzamana,mekânavetoplumunözelliklerineve
taleplerinegöreidareyebırakmanındahadoğrubirçözümolacağıkanaatindeyiz.
4.7. Aile Dostu Kentler için Kentsel Dönüşüm Fırsatı
Öncelikle,imarmevzuatımızdadoğrudanaileodaklıbiryaklaşımolmamaklaberaberailedostubirkentüretilmesiiçinhukukibirengelbulunmadığınailişkintespitimizitekrarhatırlatmakisteriz.Başta6306SayılıKanunolmaküzere,kentseldönüşümeilişkinmevzuattadaaileodaklı
biryaklaşımınizlerinibulmakpekmümkündeğildir.Kaldıki,bukanununamacıvekapsamı
itibarıileböylebiryaklaşımbeklemekdegereksizdir.ÇünküKanun,bazıistisnalardışında,
kentseldönüşümkapsamındayapılacakplanlamada3194SayılıKanunuesasalmaktadır.
Ancak,kentselyenileme/dönüşüm,şehirlerin“risklialan”olaraktespitedilenkısımlarınınadeta
yenidendizaynedilmesineimkântanımaktadır.Kentinçöküntüalanıhâlinegelmişbukısımlarınınyenilenmesisürecinde,aileodaklıbirbakışlaplanlamayapılmasıvekentlerinbukısımlarınınbubakışladüzenlenmesiönündeenazındanhukukibirengelbulunmamaktadır.Riskli
alanilanedilenalanlarınbüyükkısmının,aynızamandaplanlamabakımındanciddisorunları
olduğubirgerçektir.Öyleisebualanlarınyenilenmesisürecinde,idarelerin“ailedostukent”
anlayışıylahareketederekkentinbukısımlarınıplanlamasımümkündür.
Aile Dostu Kent İçin Kavramsal Analiz
AİLE DOSTU KENT İÇİN KAVRAMSAL ANALİZ
YaseminÇakırerÖzservet
5.1. Giriş
Aile dostu kentinkavramsalaçıdananalizinegeçmedenöncebugünekadardost kentleredair
ortayaçıkmışçeşitliyaklaşımlarıirdelemekçalışmayaönemlibirzeminoluşturacaktır.Kentedair
yaklaşımlarınortayaçıkışnedenleri,amaçları,ilkeleri,sınırlılıklarıveTürkiye’yeuygulamaolarak
dahaöncegelipgelmediği,geldiysenasılbirişbirliğiilegeldiğibubölümdeirdelenmektedir.
Kentedairfarklıyaklaşımlarınilkiçocuklaradostkentarayışlarınıiçermektedir.Ardındanyaş
grubuolarakgenç dostu kentanlayışına,toplumsalcinsiyetolarakkadınlaravurguyapankadın dostu kentyaklaşımıvenihayetindeyaşa/yaşlıyadostkentyaklaşımlarıirdelenmektedir.
Toplumsalolarakkentselyaşamdabirçokengellekarşılaşanengellilere dost/engelsiz kentve
erişilebilir kent yaklaşımları ise bir arada değerlendirilmektedir. Erişilebilir kentle benzeşen
yaklaşımlarlaevrenseltasarım,herkesiçinkentveinsanlariçinkentyaklaşımlarınadakısaca
değinilmektedir.Ailedostukentkavramınageçmedenöncesonolarakyaşanabilir/sürdürülebilirveyavaşkentyaklaşımlarıelealınmaktadır.
Bu farklı yaklaşımlarla birlikte, kaynağıABD olan aile dostu kent yaklaşımı irdelenmektedir.
Aile dostu kent kavramının incelenmesinin ardından tüm bu yaklaşımların ortak bir biçimde
değerlendirildiğisonuçbölümüyeralmaktadır.
5.2. Kente Dair Farklı Yaklaşımlar
5.2.1.ÇocuklaraDostKentArayışları
ÇocukHaklarınaDairSözleşme(1989)metninegöre0-18yaşgrubuarasındayeralanbireyler,çocukolaraktanımlanmaktadır.1991’de(İtalyabusözleşmeyi1990’daimzaladıktan1yıl
kadarsonra)İtalyaUlusalAraştırmaMerkezibünyesindeçalışanpedagogProf.Dr.Francesco
Tonuccitarafından“ÇocuklarınŞehriProjesi”sözleşmemetinlerinevurguyapmaküzerehayatageçirilmiştir.Projeilkolarakİtalya’nın,nüfusu50.000olanFanokentindeuygulanmıştır
(Çakırer-Özservet,2014a,2014b).ÇocuklarınŞehriHareketiçocuklarınbilme,planlama,öngörme,önerme,tartışma,kararvermeveuygulamakapasiteleriüzerindenyaşadıklarıkenti
değiştirmeleriniamaçlamaktadır(Çakırer-Özservet,basımda).Fanokentindeortayaçıkanbu
deneyimaltıncıyılınaulaştığında,“ÇocuklarınŞehri”anlayışıyenibiryönetimanlayışınadoğru
ülkeçapındahızlayayılmayabaşlamıştır.1996yılında,Roma’dabulunanCNR(İtalyaUlusal
AraştırmaMerkezi)AlgılamaTeknolojileriveBilimleriEnstitüsü,çocukdostuhareketinmerkez
üssürolünüüstlenmiştir(Tonucci,2002).Sözleşmedekiçocukhaklarınayönelikmaddelerigözetmeküzere1997’deİtalya,Ulusal Çocuk ve Gençler için Eylem Planı’nıhazırlamıştır.Yine
aynıdönemdeİtalyaÇevreBakanlığı“CittaSostenibilidelleBambineedeiBambini”(Çocuklar
için Sürdürülebilir Kentler) projesini desteklemiştir. Bu proje ile çocuklar için uygun bir kent
planlamakveyenibiryönetimkültürüoluşturmakamaçlanmıştır.Proje;kentlerinçocuk-kent
sürdürülebilirliğineyönelikgöstergeleriylebirliktedeğerlendirilipeniyisininödüllendirilmesini,
iyideneyimler,pratiklervebilgilerinyayılmasınınsağlanmasınıveheryıluluslararası“Çocuk
dostukentleredoğru”adlıbirforumdüzenlenmesiniamaçlamıştır(Corsi,2002).
53
54
Aile Dostu Kentler Etüt Araştırması
ÇocuklarınŞehriHareketininardından1996yılındaİstanbul’dagerçekleştirilenBirleşmişMilletlerİnsaniYerleşimlerHabitatIIKonferansı’ndakentlerdeyaşayanmilyonlarcainsannüfusununyarısınıçocuklarınoluşturduğukonusuelealınmış,kentlerdeçocuklarınyaşamşartlarının
oldukçakötüolduğuözelliklevurgulanmıştır.ÇocukDostuKentGirişimidebuvurgudanhareketleUNICEFbünyesindeçalışmalarabaşlamıştır.Kenthayatındaçocuğaayrılanalanların
azalışıilebirlikte,çocuklarınyaşadığısıkıntılarınfarkındaolarakçocuklariçinalanlaryaratmak
veçocuklaradostmekânlarüretmekbugirişiminüsthedefidir.Girişim,yerelyönetimleriçocuk
odaklıçalışmalaryapmayateşviketmektedir.“ÇocukDostuKentGirişimi”ilehedeflenenlerşu
şekildesıralanabilir:(1)Sağlıklıvegüvenlibirçevre;(2)çocuklarıngelişimiiçindostbirçevre;
(3)sürdürülebilirveadilbirçevre;(4)temelhizmetlerinverildiğiveherkesebakımsağlayan
birçevre;(5)özelliklegüçdurumdakiçocuklariçindostbirçevre;(6)ayrımcılıkgözetmeyen
vedayanışmayıözendirenbirçevredir(Topsümer,BabacanveBaytekin,2009).Buprojeaynı
zamandaçocukdostuhukuksalaltyapı,kentçapındaçocukhaklarıstratejisininbelirlenmesi,
çocukhaklarıbirimiveyakoordinasyonmekanizmasınınkurulması,çocuketkideğerlendirmesiveölçümlerininyapılması,yerelçocukbütçelerininoluşturulması,düzenliolarakkenttekiçocuklarındurumraporununhazırlanıpyayımlanması,çocukhaklarınınbilinirkılınması,çocuklar
içinbağımsızsavunmaortamlarınınoluşturulmasışeklindetemelmekanizmalarlailerlemektedir. Gaye Birol (2009), çocuk dostu kenti “çocuğun gelecekte kentine sahip çıkan yetişkin
birbireyolabilmesinivefizikselvesosyalgelişiminidestekleyenkent”şeklindetanımlamakta
vebununsadece“çocukoyunalanlarıçokolankent”olarakalgılanmasınıiseeleştirmektedir.Çocukdostukentolmahedefindekibelediyelerin,üzerindedüzenlemeyapmalarıgereken
alanlarşuşekildesıralanabilir:(a)Çocuklarınyaşadıklarıkenthakkındakararvericilereetkide
bulunmasınıdesteklemek,(b)nasılbirkentistediklerihakkındadüşüncelerinipaylaşmalarını
sağlamak,(c)aileye,toplumavesosyalhayatakatılmalarınıdesteklemek,(d)sağlıkveeğitim
gibitemelgereksinimlereerişmelerinde,temizsuyavesağlıklıbesineulaşmalarında,şiddete
vekötülüklerekarşıkorunmalarında,kendialanlarındagüvenli bir şekilde yürümelerinde,arkadaşlarıylabuluşmaveoyunoynamalarında,bitkilervehayvanlariçinyeşilbirçevreyesahipolmalarında,kirliliğinolmadığıbircevredeyaşamalarındavekültürelvesosyaletkinliklere
katılmalarındadestekleyiciortamlaroluşturmaktır(TheUnitedNationsChildren’sFund,t.y.).
IKEAveUNICEFTürkiyeMilliKomitesininfinansaldesteğiileçocukdostupolitikalarınveprogramlarıngeliştirilmesiveçocukdostumekânlaroluşturulmasıiçinTürkiye’deÇocukDostuKentGirişimi
sürecibaşlatılmışveprojekapsamındabelirliücretlerkarşılığındabelediyeleredesteklerverilmektedir(Çakırer-Özservet,2015).ÇocukDostukentprojesindeyerelsavunucularvekolaylaştırıcılar
olarakgençlerinaktifkatılımıistenmektedir.Öncelikleprojekonusundagençlerbireğitimetabitutulmaktavedahasonrabueğitimekatılangençlerdenkentlerininçocukdostuyönetişimanlayışına
sahipolmasıkonusundaaktifroloynamalarıistenmektedir(ÇocukDostuŞehirler,t.y.).Bunoktada,
çocukdostubirgirişiminnedendirekçocuklarlabuçalışmayıgerçekleştirmediğidesoruişaretidir.
ÇocukDostuKentGirişimi,uygulamadadahaçokyerelyönetimlerdüzeyindeçocukhakları
konusunda farkındalık yaratma çabası ve çocuğun kentlerdeki durumunu analiz ederek iyileştirmeçabasındanöteyegidememiştir.Kentselmekândaçocuklaraalanaçmak,kentintüm
kamusalalanlarınınçocuklartarafındankullanılmasınınönünüaçmak,çocuklarınkendilerini
ilgilendirenhertürlükonudagörüşlerinibildirmesinisağlamakveçocuklarınkentmekânının
planlanmasınaveplanlarınuygulanmasınakatkısısürecinedeğinilmemektedir.
Aile Dostu Kent İçin Kavramsal Analiz
ÇocukdostukentgirişimineilhamkaynağıolanÇocuklarınŞehriHareketiise1991’denbuyana
çalışmalarına devametmektedirveçocuklarınkentmekânıylailişkisinevurgu,buçalışmada
dahaönplandadır.Öncelikleİtalya’daküçükbirkentolanFanokentindenülkeçapınayayılmış
olanbuhareket,2001yılındaRoma’nındakatılıpöncüvemerkezüssüolmasıyladevametmektedir(AlamanaccodellaScienza,t.y.;Tonucci,2005).Kasım2015’teÇocuklarınŞehriHareketikurucusuFrancescoTonucciileİtalya’dayapılangörüşmedeTonucci’ninbelirttiğiüzere,
ÇocuklarınŞehriHareketibugünuluslararasıkonferanslarvetanıtıcıetkinlikleryoluyla;İtalya,
İspanya,Arjantin,Meksika,Kolombiya,Uruguay,ŞiliveLübnangibiülkelerden300’ünüzerinde
belediyenindekatılımıylaoldukçabüyükbirağadönüşmüştür.
ÇocuklarınŞehriHareketiTürkiyeKoordinatörüBattalÖzservetileKasım2015’teyapılangörüşmeninverilerinegöre;ülkemizdeÇocuklarınŞehriHareketiçokfazlabilinmemeklebirlikte,
çocukveşehirilişkisineyönelikMarmaraÜniversitesibünyesindesonbirsenediryapılanüç
bilimseletkinlikten(Çocuk,KentveYerelYönetimler,1.UluslararasıÇocuklarınŞehriKongresiveYerelYönetimleriçinÇocukStratejileriÇalıştayı)sonrayenibirfarkındalıkoluşmaktadır.
SonetkinliğeÇocuklarınŞehriHareketikurucusuFrancescoTonuccikatılmışveçalışmanın
felsefesihakkındayerelyönetimtemsilcilerinibilgilendirmiştir.Bugünyerelyönetimlerinprojeyeolanilgisiartmaktaveİstanbul,Kocaeli,Sakarya’danbirerilçebelediyesiÇocuklarınŞehri
Hareketiağınadahilolmasüreciiçerisindedir.
“ÇocuklarınŞehri”projesiçocuklarınözgürleştirilmesiniönermekte,çocuklarışehrintasarımına
veyönetiminekatılımadavetetmekteveonlaraşehrinkamusalalanlarındaözgürcegezebilme
imkânlarını geri vermeye çabalamaktadır (Tonucci, 2015). Projenin oldukça başarılı örnekleri
mevcuttur.Projeherseneİtalya’dadüzenlenenbirgünlüksempozyumlaçıktılarınpaylaşıldığı
bir ağa dönüşmüş durumdadır. Çocukların Şehri Hareketi’nin kurucusu ve öncüsü Francesco
Tonucci,bundanonseneönceçocukolmakilebugünçocukolmakarasındakienbelirginfarkın
büyükolasılıklaçocuklarınbugünevdentekbaşlarınadışarıçıkamamalarıveboşzamanlarını
değerlendirmeözgürlüğünükaybetmişolmalarışeklindetanımlamaktadır.“ÇocuklarınŞehriHareketi,belediyebaşkanlarına,yerelyönetimidarecilerine,siyasetçilereveeğitimcilere(ebeveynlerveöğretmenler)çocuklardanöneriveyardımistemeleriniveonlarıilgilendirenherkonuda
onlarlaçalışmalarınıteklifetmektedir.Ayrıcaçocuklarınşehirlerindeğişimindevedeğerlendirilmesindetemelparametreolarakkabuledilmesiniönermektedir.HeryerelyönetiminkendiyerelliğinesaygıduyaraközgünprojelerleÇocuklarınŞehriağınıgeliştirmeleri,ağakatkıvermeleribu
çalışmanınözgünyanlarındanbirisidir.Buharekette,çocuklarauygunbirkentinherkeseuygun
birkentolacağıözelliklevurgulanmaktavebuhareketikitemelesasüzerindenilerlemektedir:
(a)ÇocukHaklarınaDairSözleşme’nin12.maddesindebelirtildiğiamamevcuttahiçuygulanmadığıüzereçocuklar,kentivekamusalalanlarıprojelendirmedebelediyelerinveyerelyönetimlerinbirorganıolanÇocukmeclisleriaracılığıilekentinyönetimineveidaresinedirekkatkıdabulunmalıdırlar.Zatensözleşmeyiimzalayanherülkebunuçocuklarataahhütetmektedir.
(b)Çocuklarınkentteyenidenserbestbirşekildehareketedipdolaşabileceklerimekânlaronlarageriverilmelidirvebunlarıgeriverirkendekenttedolaşımvehareketpolitikasının(araç
mıinsanmıodaklıolacağıkonusunun)yenidenincelenmesivegözdengeçirilmesigerekmektedir.BubağlamdaÇocuklarınŞehriHareketi’nedahilolanyerelyönetimlerinbirçoğuinsan
odaklıulaşımplanlarınıhayatageçirmektevehareketintemelprojelerindenolan“OkulaKendi
55
56
Aile Dostu Kentler Etüt Araştırması
BaşımayadaArkadaşlarımlaGiderim”projesinihayatageçirmektedir.Buprojeileçocuklara
bağımsızlık ve yaşadığı kentsel mekâna aidiyet duygusu kazandırmak mümkün olmaktadır.
Sokakların,okulyolugüzergahlarınınçocuklarsokaklaraçıktıkçadahagüvenlihâlegelmesive
suçoranlarındaçokciddiorandadüşüşlerinyaşanmasıvemahalleiçindekomşulukilişkilerinin
artmasıprojeninönemlisonuçlarıdır.Yerelyönetimler,buprojedenoldukçaolumlusonuçlar
aldıklarını2015yılıÇocuklarınŞehriHareketiolağanyıllıksempozyumundadilegetirmişlerdir.
Buhareketiçerisindeedinilentecrübeleredayanarakçocukların,kentlerinidarecilerindenistedikleripolitikalarşuşekildesıralanmaktadır:
a-Farklı Bir Güvenlik Politikası:“Çocuklarınsokaktaolması,sokaklarıgüvenlikılmaktadır.”
ilkesindenhareketleinsanlarladolu,yaşayansokaklar,küçükesnafınsokaklardayenidenhayatbulmasıgibigelenekselsokakdokusunudestekleyenpolitikalar.
b-Farklı Bir Hareketlilik ve Sağlık Politikası: Çocukluktakihastalıklarınınbirçoğununözünde çocukların faaliyetsiz kalmaları, genellikle de bir ekran karşısında sabit durmaları bulunmaktadır.Bunedenle,alınabilecekenönemliönlemhareketözgürlüğüdür.
c-Farklı Bir Kamusal ve Oyun Alanı Politikası: Çocuklaryetişkinlerdenayrı,sadecekendilerineayrılanveyetişkinlertarafındankontrolaltındatutulduklarıoyunalanlarıistememektedirler.Çocuklariçindoğruolanoyunalanıkentteyeralankamusalalanlarınhepsidir;merdivenlerdenbaşlayarakevinbahçesindensokağaaçılanalan,kaldırımagidenalan,meydanlar
vebahçeleroyunalanlarıdır.Bunugerçekleştirebilmeninbiryoludaçocuklarınbumekânları
kullanabilmeleriiçingerekenzamanıkarşılamaktır,yaniokullardadahaazödevveoyuniçin
dahaçokzamandır.
d-Farklı Bir Ekonomi Politikası: (a)Tümortamlarınanneninçocuğunuenazbiryılemzirmesi
içinuygunhâlegetirilmesi,(b)kentin,çocuklarınözgürceoynayacaklarışekildekurgulanması
ve(c)iyieğitimverenveyaygınbirağıbulunankreşimkânlarınınücretsizsunulması,farklıbir
ekonomipolitikasıkapsamındadüşünülebilir.FrancescoTonucci(2015),çocuklarıntalepleri
gerçekleşirseülkelerinekonomikkrizlerdenkurtulacağınısöylemektedir.Tonucciayrıca,çocuğadostbiryerleşimintümkentlilerikapsayanbirkentolacağınıözelliklevurgulamaktadır.Çocuklarlayapılanişbirliğinde,çocuklarıntalepleriningenç,kadın,engelliveyaşlıolmaküzere
toplumuntümkesimlerinikapsadığınıgördüklerinibelirtmektedir.
5.2.2.GençDostuKent
Gençdostukentkavramı,literatürdedahaçokçocukdostukentprojesininbiruzantısıolarakele
alınmaktayadaçocukvegençdostukentlerbiraradadüşünülmektedir(CLGFInclusiveCities
Net ork,t.y.).Gençkabuledilenyaşgrubu,ülkedenülkeyefarklılıkgösterebilmektedir.Örneğin
Kanada’dagençtanımı10-24yaşaralığıolaraktanımlanmaktadır(RaganveMcNulty,2005).
Ülkemizdeise,gençnüfus15-24yaşaralığındakabuledilmektedir(GençDostuKentler,t.y.).
Kentlerdüzeyindeyerelgençlikpolitikalarınınoluşturulmasıbüyükbirihtiyaçolarakgörülmüş
ve genç dostu kent projesi yine BM Çocuk Haklarına Dair Sözleşme’nin bir uzantısı olarak
üretilmiştir (Youth Friendly City, t.y.). Genç dostu kent denildiğinde, gençlerin; sağlık, eğitim
vesosyalhizmetlere,istihdamolanaklarına,kaliteli,kapsamlıkentselhizmetlere(ulaşım,konut,güvenlik,vb),şiddetemaruzkaldıklarıtakdirdehaklarınıgüvencealtınaalacakmekaniz-
Aile Dostu Kent İçin Kavramsal Analiz
malara,yerelyönetimlerinplanlamavekararsüreçlerinekatılımınınveerişimininsağlanması
hedeflenmektedir(UlusalGençlikParlementosu,t.y.).Gençdostukent,gençkadınlarvegenç
engellilerindekentselyaşamıntümalanlarındaeşitbirbiçimdeyeralmasınıdestekleyenbir
oluşumdur.Kentözelindegençlikihtiyaçanalizleriyapılarakbudoğrultudagerekliçalışmalar
yapılmasıesastır(GençDostuKentler,t.y.).Gençlerin,kenttekihayatınsağlıklışekildeişlemesi
içinözelliklevedikkatleelealınmasıgerektiğinevurguyapılmaktadır(YouthFriendlyCity,t.y.).
GençDostuKentlerProjesi,Türkiye’de2014yılındaHabitatKalkınmaveYönetişimDerneği
tarafından İsveç Başkonsolosluğu desteği ile yürütülmeye başlamıştır. Proje başlangıçta bir
yıllıkbirprojeolarakhayatageçmiştirvebugünbeşyerleşiminortaklığında(Denizli,Isparta,
Kuşadası-Aydın, Maltepe-İstanbul ve Siirt) yürütülmektedir. Proje kapsamında gençlerin ihtiyaçlarını belirlemek üzere kentlerde gençlik çalıştayları yapılması planlanmıştır. Gençlerin
yerelkararalmamekanizmalarınaetkinkatılımınınbiraracıolangençlikmeclisininoluşturulması,mevcutgençlikmeclislerininidealeuygunşekildegüçlendirilmesineyönelikçalışmalar
gerçekleştirilmesihedeflenmiştir(Habitat,t.y.).
Gençdostukentyaklaşımıçocuğadostyaklaşımlardançokdafarklıgörünmemektedir.Çocuğadostyaklaşımlardantekfarkıelealdıklarıgrubunyaşaralığıveyerelpolitikadadahaaktif
birkatılımönermesiolarakgörünmektedir.
5.2.3.KadınDostuKent
Kadınlarıngelenekselolarakkendilerineyüklenmişrollerdolayısıylakentselmekândanerkeklerleeşitdüzeydefaydalanamadığındanveyerelyönetimlerin,cinsiyetbağlamındatoplumsal
eşitsizliklerinsürmesiveartmasınakarşımücadeledevegerçekmanadaeşitlikçibirtoplumun
geliştirilmesindeenuygunnoktayıtemsiletmelerindenhareketle,2006yılında“KadınDostu
Kent” projesi Birleşmiş Milletler Kadın ve Kız Çocuklarının İnsan Haklarının Korunması ve
GeliştirilmesiOrtakProgramıçerçevesindeortayaçıkmıştır(BMİnsanHaklarınınKorunması
veGeliştirilmesiOrtakProgramı,2010).“KadınDostuKentler”ilekadınlarınkentselyaşama
katılımsürecindekentlininhaklarınaveyaşadıklarıkentesahipçıkanbirrolüstlenmeleriiçin
birfırsatoluşturulmaktadır(Kaypak,2014).Kadındostubirkentinvarolabilmesininenönemli
koşulu,kadınlarınkararalmamekanizmalarındaveplanlamasüreçlerindeyeralmalarıvekendilerinidoğrudanetkileyenyerelpolitikalarüzerindesözsahibiolmalarıdır(Takıl,2015).Kadın
Dostu Kentler; “kadınların sağlık, eğitim ve sosyal hizmetlere, istihdam olanaklarına, kaliteli
vekapsamlıkentselhizmetlere(ulaşım,konut,güvenlikvb.),şiddetemaruzkaldıklarıtakdirde
haklarınıgüvencealtınaalacakmekanizmalara,yerelyönetimlerinplanlamavekararsüreçlerinekatılımınıveerişiminisağlayarakerkeklerilebirliktekentselyaşamıntümalanlarındaeşit
birbiçimdeyeralmasınıdestekleyenkentlerolarakelealınmaktadır(Günlük-Şenesen,Ergüneş,Yakar-Önal,Yakut-ÇakarveYücel,2014).Bunoktada,kadındostukentleringençdostu
kentlerleaynıçerçevedenhareketettiğisöylenebilir.
Türkiye’deİçişleriBakanlığı,projeortaklarındanolduğuKadınDostuKentlerprogramınınilk
aşamasını2006-2010yıllarıarasında6kentte(İzmir,Kars,Nevşehir,Şanlıurfa,Trabzonve
Van) uygulamıştır. Kadın Dostu Kentler Programı, sürdürülebilir ve insan hakları temelli bir
yaklaşımlaBMNüfusFonutarafındanİnsanHaklarıEvrenselBildirgesi’nin(1948)kabuledilişinin 60.yılıvesilesiyle yapılan değerlendirmede, tümdünyada insan hakları alanında yürütülen’eniyialtıprogramarasınagirmeyibaşarmışveTürkiye’detoplumsalcinsiyeteşitliği
57
58
Aile Dostu Kentler Etüt Araştırması
çalışmalarını yerel yönetimlere taşıyan ilk program olmuştur (Altay-Baykan, 2015). Olumlu
gelişmelerdenhareketle“KadınDostuKentler-2OrtakProgramı”1.fazınbıraktığınoktadan
toplumsalcinsiyetiyerelyönetişimedâhiletmekiçinİçişleriBakanlığı;yerelyönetimler,kadın
alanındaçalışmalaryapanyerelSTK’larlaortaklaşadevametmiştir.Yeniprogramillerininseçimiiçinayrıbirdeğerlendirmeyapılmıştır.Yapılançalışmanınsonunda7il(Adıyaman,Antalya,
Bursa,Gaziantep,Malatya,MardinveSamsun)ortakprogramadâhilolmuştur.Programınilk
fazdanbuyanaortağıolan4ilde(İzmir,Nevşehir,ŞanlıurfaveTrabzon)mahallekadınyönetimsistemleri(komiteleri-kurulları)oluşturulmuş;yapılançalışmalarlayerelyönetimlerinen
küçükayağınıoluşturanmahallelerdehaktabanlıkadınörgütlenmeleriyaratılarakkadınların
soruntespitiveçözümarayışısüreçlerinekatılmaları,kenthizmetlerineerişmedesözsahibi
olmalarısağlanmıştır(Kiernan,t.y.).
YerelYönetimleriçinKadınDostuKentPlanlamasıveTasarımİlkeleriRehberi’ndeKadınDostu
Kentiçindörtlüölçeklendirmeyapılmıştır.Kent,mahalle,sokakveyapıölçeğindekentlerdedetaydayapılmasıgerekençalışmalarirdelenmektedir.Ulaşım-erişilebilirlik,kentmerkezi-kentsel
hizmetler,yeşilalanlar-parklarvekamusalalanlar-ortakkullanımalanlarıherbirölçeğinaltboyutlarıolarakelealınmaktadır(Altay-Baykan,2015).Kentplanlamasınayönelikilkeleritartışan
buçalışmadakadınkonusuileçocukkonusuözelliklebirlikteelealınmıştırvetasarım-planlama-uygulamasüreçlerinekadınlarınkatılımıkonusunadairönemlivurgularyeralmaktadır.
5.2.4.Yaş(lı)DostuKent
KüreselyaşlanmasorunuüzerindenBirleşmişMilletlerveuluslararasıpekçokkuruluşunhareketegeçmesiyle,BirleşmişMilletlertarafındanilki1982yılında,ikincisi2002yılındayapılan
DünyaYaşlanmaToplantıları’ndatümdünyaülkelerinindikkati,yaşlanmaolgusunaçekilmiştir.
Bu toplantılarda yaşlı nüfusa yönelik konut, gelir, kuşaklar arası dayanışma, sosyal ilişkiler,
toplumsalkatılım,yaşlıgüvenliği,bakımgibikonulardaciddialtyapıçalışmalarıbaşlatılması
konusuvurgulanmıştır(Güner,Gözün,Hil ahveGökçek,2013).
Yaşlı dostu kent, bütün yaşlı bireylerin toplum içinde aktif olma ve aktif yaşlanma imkânına
sahipolmasıgerçeğindenhareketetmektedir.Aktif likyalnızcafizikselanlamdaaktifolmaya
daişgücünekatılmayıdeğilaynızamandamevcutsosyal,ekonomik,kültürel,din vebirey
olmayla ilgili süreçlere katılımı da kapsamaktadır (Tutal ve Üstün, 2009). Dünya Sağlık Örgütü,yaşlıdostukentleri2005yılındagündeminealmıştır.Projedeyaşlılarınyaşamkalitesini
yükseltmekiçinsağlık,katılımvegüvenlikolanaklarınıneniyişekildeelealınmasıönemlidir.
Yaş(lı)dostukentlerdeenönemlihusus,yaşlıbireyinyaşamkalitesineyönelikalgılarıdır.Yaş
dostukentlerinortayaçıkışındakitemelprensiplerBMtarafındanşuşekildebelirlenmiştir:Bağımsızlık, katılım, bakım, kendini gerçekleştirme ve haysiyet konularıdır (Bo ling, 2005’den
akt.,Dülger,2015).“YaşlıDostuKent”isadeceyaşlıtoplumiçindeğil,baştaçocuklarveengellilerolmaküzeretümkenthalkınınyararıiçindüzenlemelerinyapıldığıvetedbirlerinalındığı
kentselbiryaşamçevresiolarakgörenlerdebulunmaktadır.
Programadahilolmakisteyenyerelyönetimlerin5yıllıksüreiçerisindedörtaşamalıdöngüyü
tamamlamalarıistenmektedir.Bununiçin,öncelikleyaşlılarınkatılımmekanizmalarınınoluşturulması, kentin yaşlı dostu olup olmadığını değerlendiren bir raporun yazılması (ilk 2 yıl), bu
değerlendirmeyegöregerikalan3yılayönelikbirkentplanıveilerlemeninizlenebilmesiiçinge-
Aile Dostu Kent İçin Kavramsal Analiz
rekligöstergelerintanımlanmasıgerekmektedir.Beşinciyılınsonundayapılandeğerlendirmenin
ardındanyenibirbeşyıllıksürecegeçilebilmektedir(Güner,Gözün,Hil ahveGökçek,2013).
Yaşlıdostukentte,8ölçekteyaşlıvekentilişkisielealınmaktadır.Bunlar;(1)DışMekânlarveBinalar,(2) Ulaşım,(3) Konut,(4) SosyalKatılım,ToplumsalYaşamaDahilOlmaveToplumunYaşlıya
Saygısı,(5) VatandaşlıkGöreviniYerineGetirme,(6) İşgücüneKatılım,(7) BilgiEdinme,İletişim,
ToplumDesteğive(8) SağlıkHizmetlerişeklindedir(Güner,Gözün,Hil ahveGökçek,2013).
5.2.5.EngelliDostu/Engelsiz/ErişilebilirKent
Kentte“engelli”olaraktanımlananbireylerindeişe,okula,alışverişe,sporalanlarına,parklara
vediğerkentselmekânlaraherkesinkullandığıyollarlagidebilmesiniyanifizikselçevreyeulaşabilmelerini/erişebilmelerini sağlamak ihtiyacından hareketle engelli dostu kent anlayışının
ortayaçıktığısöylenebilir.Buçerçevedeengellilerin,başkalarınınyardımınagerekduymadan
kentyaşamı/aktiviteleriilebütünleşmeyeyöneliktasarımarayışlarıbulunmaktadır.
KentbütününeyönelikengelsizplanlamavetasarımdakitemelkurallarDünyaEngellilerVakfı
tarafındanşuşekildebelirlenmiştir:
1-Özellikle kent içi ulaşım alanlarında gerekli önlemler alınmalı ve belirtilen standartlar
dâhilinde,engellibirbireyinyardımalmadanbiryerdenbiryeregidebileceğişekildeulaşım
ağıoluşturulmalıdır.Gerekliyasaldüzenlemelerleçevredüzenlemeplanlarındaulaşılabilirlik
kriterlerininuygulanmasızorunluhâlegetirilmelidir.
2-Açıkalanlardaolduğukadarbinaiçlerindedeengellibireylerinkullanımlarıgözönünealınarakplanlamayapılmalıdır.
3- Fiziksel çevrenin yapılandırılmasından sorumlu kişilerin ve kuruluşların engelli kişiler konusunda bilgili, bilinçli ve duyarlı davranmaları sağlanmalıdır. Bu amaçla fiziksel çevrenin
tasarlanmasıveyapılandırılmasısüreçlerindeengellilerin,ailelerininveörgütlerininkatılımı
konusubüyükönemtaşımaktadır(DünyaEngellilerVakfı,t.y.).
AvrupaBirliği,engellilerinulaşımveseyahatimkânlarından,sosyalalanlardaneşitbirşekilde
yararlanmaveözgürceseyahatedebilmeleriyönündekifarkındalığıarttırmakvekentlerinengellileriçinulaşılabilirolmasınıteşviketmekiçinheryılyarışmadüzenlemektedir.Yarışmaya
adayolankentlerdeulaşım,altyapı,çevredüzenlemesi,sağlıkkuruluşlarınınyoğunluğugibi
kriterlerinincelenerekŞehirErişimÖdülü(AccessCityA ard)vermektedir(ProntoTour,2014).
Erişilebilirkentanlayışında,yapılarınveçevrelerininulaşılabilirolaraktasarlanmasıylaçocuklarveyapazararabasıkullananyetişkinler,tümyaşlılar,alışverişyapaninsanlar,satıcılar,eşya
taşıyanlargibiherkesinyararlanacağıdüzenlemelerinyapılmasıönemlidir.Engelsizkentanlayışı,erişilebilirkentlerle,herkesiçinkentleveevrenseltasarımçalışmalarıylaoldukçakesişen
noktalarasahiptir(Theodorou,2009).
59
60
Aile Dostu Kentler Etüt Araştırması
5.2.6.EvrenselTasarım/HerkeseDost/İnsanlariçinKent
Evrensel tasarım kavramı, engelliler için tasarım kapsamında 1950’lerden itibaren konuya
gösterilenilgiçerçevesindekigelişmelersürecindeortayaçıkmıştır(Dostoğlu,ŞahinveTaneli,
2009).Evrenseltasarım;ürünlerin,çevrenin,programvehizmetlerinözelbirektasarımaveya
düzenlemeyegerekduyulmaksızın,mümkünolduğuncaherkestarafındanyaniyaş,yetenekve
diğerfarklılıklarınakarşıntümkullanıcıların(bireylerin)mümkünolduğuorandakullanılmasını
sağlayantasarımyaklaşımıdır.Evrenseltasarım;herkesiçintasarım,diğerbirdeyişleengelsiz
tasarımgibikavramlarladaanılmaktadır(UsluveShakouri,2014).Bukavramdanüretilebilecekevrenselkentkavramıtümkullanıcılaraeşitorandaservisveren/hizmetedenkentanlamındadır.Evrenseltasarımilkeleriise,eşitlik,esneklik,basitveanlamlıkullanım,pratikbilgi,
hatalarakarşıtoleranslıkorumavegüvenlik,enazfizikselefor,ölçüvemekânınuygunluğuolarakelealınmaktadır(Uslu,2005).Yapılıçevrevemekânlarulaşılabilirolduğutakdirde,bunlar
tartışmasız herkesiçin’dahakullanışlıolacaktır(Sungur-Ergenoğlu,2013).
“ Herkesiçintasarım’düşüncesiylemimar;bireyin,kentlinin,yurttaşınmimarlığıvekentselmekânı
bir ortak’yaşamalanıolarakdeğerlendirmesinefırsatvermektedir”(İncedayı,2009).Herkesiçin
tasarımkavramı1960'lardaortayaçıktığındatemelfelsefeolarak,vatandaşlarıntasarımsüreçlerindeetkinroloynayabilmevesonuçürününübelirleyebilme“hakkı”üzerindengelişsedezamanla
bukavramsüreklianlamaçısındandeğişimeuğramıştır.Değişkenteorikaltyapısınedeniylekavramındetaylıirdelenmesigerektiğindenbahsedilmektedir(Theodorou,2009).
2013 yılında Danimarka'nın Malmö şehrinde yapılan “İnsanlar için Kent” (Cities for People)
projesiçerçevesindeinsanlaranasılbirkentistersinizşeklindebirsoruyöneltilmiştir.Cevaplar,
geneldedahayeşil,dahacanlı,yaşayan,insandostu,yayadostuveağaçlarladolubirkent
şeklindeolmuştur.Malmöhâlihazırdaoldukçayayadostuveyeşilbirkenttir,yinedeMalmölülerinyukarıdabelirtilenhususlarıvurgulamalarıbunlarıntemelbirerihtiyaçolarakgörülmesi
vevarolandandahafazlasınıistemelerindenkaynaklıdır.Bugünküplanlamasürecindeönce
binalar sonra alanlar ve yollar, daha sonra da insanlar dikkate alınarak düzenlemeler yapılırken olması gereken, süreçte önce insanlar, sonra yeşil alanlar ve yaya dostu yollar, son
olarakdainsanlarladolubinalaryeralır.Bugünyerelyönetimlerdetaşıtodaklıulaşımiçinözel
birimlerbulunuyorkeninsanodaklı,yayaodaklıulaşımbirimlerigörmekpekmümkündeğildir.
Günümüzde insan, planlama ve kentle ilgili diğer birçok süreçten soyutlanmış ve gizlenmiş
durumdadır.Herkesiçintasarımındaodağıbunedenleinsandır.
5.2.7.Yaşanabilir/SürdürülebilirveYavaşKent
1996’daHabitatII,İstanbul’dadüzenlenmişvebuzirvedealınankararlarçerçevesindegerçekleştirileceküçamaç,yaşanabilirlik,sürdürülebilirlikvehakçalıkolarakbelirlenmiştir(Tekeli,
2015).Sürdürülebilirkent,birkentinnüfusveyapıtaşımakapasitesininüstündekullanılması
sonucundadoğaldeğerleringeridönülemeyecekşekildeyokolmasınıönleyenveşimdikikuşaklarınyanındagelecekkuşaklarındaihtiyaçlarınıkarşılayanbirkenttir(Bayram2001’den
akt.,Altuntaş,2012).
“Kentselsürdürülebilirliksözkonusuolduğunda,kentinkaynakkullanımınınvekatıatıklarının
azalması,yaşanılabilirliğininiseartmasıhedefineodaklananbiryerleşimdüşüncesiegemendir” (Oktay, 2007). Bu noktada yaşanabilirlik kavramıyla sürdürülebilirlik kavramı birlikte de-
Aile Dostu Kent İçin Kavramsal Analiz
ğerlendirilebilir.Ancak, bir yerde yaşanılabilir olarak nitelenebilen bir çevre, bir başka yerde
buşekildealgılanmayabilir.Kentselyaşanılabilirliğinanlamıyere,zamana,değerlendirmenin
amacına ve değerlendirmeyi yapanın değer sistemlerine göre değişebilmektedir. Kentlerin
yaşanabilirliğini tanımlarken ulaşılabilirlik, eşitlik, adil olma ve katılım gibi hakların da dikkatealınmasıvekentlininsosyal,ekonomik,kültürelveçevreselniteliklerininiyileşmesininsürekliliğiönemtaşımaktadır(Kayır2007’denakt.,Altuntaş,2012).“Yaşanılabilirkent”kavramı
Platon’danbuyanabazıkuramcılartarafındannüfusvebüyüklükile,Yunanuygarlığıdönemindeisekenthalkınıntümününyüzyüzegelebildiğietkinbirkatılımlakentinyönetilebilmesi
ileilişkilendirilmektedir(Oktay,2007).
Sürdürülebilirkentlerinoluşturulmasıylahedeflenenortaknoktalariseşöylesıralanabilir:(a)
Ekolojiközellikler: Yüksekyaşamkalitesi,optimumyoğunluk,karmafonksiyonluyaşamaalanları,güçlübirtoplutaşımaveyayatrafiği,minimumdoğalvarlıkveenerjikullanımı,optimum
taşımakapasitesi;(b)Sosyalözellikler: Etkinvegüçlüyerelyönetim,fırsateşitliği,yoğunsosyaletkileşim;(c)Kültürelözellikler: Kültürelsüreklilik,güçlüaidiyet/bağlılık/kentlilikduyguları,
canlıveyaşayankentmerkezi(ÇahantimurveYıldız2008’denakt.,Altuntaş,2012).Sürdürülebilirkentkavramı,okentteyaşayanlarınyanındadiğerkentlerintoplumlarınıveböylecetüm
dünyatoplumunuilgilendirenbütüncülbirbakışaçısısunmaktadır(SezginveÜnüvar,2011,s.
15).Yaşanabilir,sürdürülebilirkenttartışmalarında;kentlerinyerelpolitikliderliğeolangereksinimi,yönetişim,katılımcılık,çeşitlilik,kentinherkeseaçıkbirkullanımalanıoluşturması,kent
ekolojisinin,kimliğininvemirasınınsürdürülebilirliği,disiplinlerarasıyaklaşımlarınönemigibi
konularelealınmaktadır(Oktay,2007).
Sürdürülebilirkentarayışlarınafarklıbirsolukkazandıran“YavaşKent”hareketide,çocuklaradosthareketlergibiİtalya’dandoğaraktümdünyayayayılmıştır.İtalyangazeteciveeylem
adamıCarlosPetriniöncülüğünde1986yılındaİtalya’daortayaçıkanbir YavaşYemekHareketi’bulunmaktadır.Petrini’ninbaşlattığı YavaşYemekHareketi’adınıntersineoldukçahızlı
biçimdedünyayayayılmıştır.1999yılındaİtalya’dakiOrvietokasabasındayapılantoplantıda,
30kadarkentinyönetimiYavaşYemekHareketi’nibiradımdahaileriye,kentyaşamınınher
alanınataşımayakararvermişve“YavaşŞehir”oluşumunubaşlatmışlardır(Polat,2011).Yerel,özgün,gelenekseldeğerlerinkorunmasıveyaşatılması,birbirinebenzeyenkentleryerine
kendine has özelliklerini öne çıkaran ve koruyan kentlerin desteklenmesi, yerel işletmelerin
varlığının korunması, çevreyle barışık, sürdürülebilir kentler yaratılması “Yavaş Şehir” hareketintemelhedefleriarasındadır(Ergüven,2011).Yavaşkentlereyönelikoluşturulan59maddelikkriter,sürdürülebilirliğin3E’sişeklindeifadeedilenekonomiklik,ekolojiveeşitlikyaklaşımlarınauygunhazırlanmıştır(ŞahinveKutlu,2014).Yavaş kent,küreselleşmeninyarattığı
homojenmekânlardanbiriolmak,yerelkimliğiniveözelliklerinikoruyarakdünyasahnesinde
yeralmakisteyenkasabalarınvekentlerinkatıldığıbirbirlikolarakgörülmektedir(Sezginve
Ünüvar,2011).Kriterleriarasındaendikkatçekenlerarabalarınşehirmerkezindençıkarılması
veyerleşimdekikonukseverlikolgusununözenlekorunmasıdır.
Sürdürülebilirlikiçerisindeağırlıklıyertutançevre,yavaşşehirilkeleriarasındadailksıralardayer
almaktadır.Yenilenebilirenerjikaynaklarınınyaygınşekildekullanılmasıiçinteşvikedilmesi,kente
aitevselveyaendüstriyelatıklarıngeridönüşümününsağlanmasıveçevreyönetimsistemlerine
uyumgibimaddeler,çevreunsurundasürdürülebilirkentveyavaşkentanlayışlarınınortakbirgö-
61
62
Aile Dostu Kentler Etüt Araştırması
rüşesahipolduğunugöstermektedir(Keskin,2012,94).Sürdürülebilirkalkınmanınbirdesosyal
boyutubulunmaktadır.Yavaşkentanlayışıiledesosyaladaletinvetoplumungenişkesimlerinin
kararvermesüreçlerinekatılımınınsağlanmasıifadeedilmektedir.Yavaşşehrinamaçlarındanbiri
olanyerelbazdaekonomikbirgelişimsağlayarakgelirinadaletlidağılımınısağlamakdüşüncesi,
sürdürülebilirlikkavramıilearasındakidiğerilintiyikurmaktadır(Yurtseven,2007'den,akt.,Şahin
veKutlu,2014).Yereldesürdürülebilirgelişmeiçinbirrolmodelolanyavaşkenthareketi,yavaş
yaşam olanakları sunan, doğasını ve kültürünü korumuş, sosyal değerlerinde aşınma olmamış
kentlerinüretilmesinevebukentlerinyenikültür,turizm,rekreasyonvegastronomiodaklarıolarak,
yenibakışaçılarıvealternatiflergetireceğineinananbirharekettir(Polat,2011).
5.3. Aile Dostu Kent Kavramı
Ailekonseptininkentplanlamasıilebirlikteelealındığıengenişkapsamlıçalışmalardanbirisi,
2008 yılındaAmerikan Planlama Birliğinin (American PlanningAssociation-APA) düzenlediği
“AileDostuYerleşimlerTasarlamak”başlıklıulusalkongredir.Kongredeaile;mekânsal,sosyal
veekonomikboyutlarıileelealınmışveakabindebirçokçalışmayapılmıştır.Kongrede;kentselmekânınmevcutşartlarındanbahsedilmişvekentmerkezlerininyetersizhizmetsunmaları
dolayısı ile çocuklu ailelerin merkez dışında yaşam alanları seçtiklerinden bahsedilmiştir. Bu
durumkendisinimerkezdeyaşayannüfusunortalamayaşınınyükselmesişeklindegöstermektedir.Kongredekentçeperlerineyayılmanınvebanliyöleşmeninçocukluailelerinihtiyaçlarını
öncelemediği,ulaşımimkânlarınınkısıtlılığıvurgulanmış,aynızorluklarınyaşlıbireyleriçinde
geçerliolduğununaltıçizilmiştir.Kentmerkezlerindeyürünebilirlik,toplutaşıma,uygunfiyatlı
konut,donatıalanları,parklarvesivilkatılımiçinfırsatlarınyetersizliğiüzerindedurularakaile
dostuyerleşimlerinoluşturulmasınaönemverilmesigerektiğivurgulanmıştır(Doğan,2014).
ABD’de aile dostu kentle ilgili bir ağ oluşturmaya çalışan başka bir girişim daha bulunmaktadır
(FamilyFriendlyCities,t.y.).Bugirişimegöre“ailedostu”yerleşimdemek,herkesedostyerleşim
demektir.Heraileveçocuk,kentselalanlarınbirersınıfolması,öğrenmelaboratuvarıolmasıkonusundafırsatlarasahipolmalıdır.Çalışmadaaileninyanındaözelolarakçocukkonusuvurgulanmaktadır.2000-2013yıllarıarasındaAmerika’nınbuağadahilolanyerleşimlerinde0-18yaşgrubu
çocuknüfusunbüyümeoranlarıverilmişvebuoranınartışınagöreobölgeyeyerleşençocuklu
ailelerinsayısınınartışıincelenmiştir.Çoğuyerleşimdeazdaolsaçocukluailesayısındabirartış
bulunmaktadır.Buartışın,oyerleşiminailedostuolmasürecinoktasındaolumluanlamlarageldiği
vurgulanmaktadır.Girişimin ebsayfasında,ailedostukentleilgilibirhanehalkıanketidebulunmaktadır.Buankette“Şuanyürünebilirbiryerleşimdemisiniz ”,“Yürünebilirbiryereyerleşmeyi
düşünür müsünüz ”, şeklindeki soruların yanında “Aile hane halkı geliri, çocuk sayısı, çocuklarınyaşları,yaşanılankonutuntürü(katmülkiyeti,apartman,kasabaeviveyabekârevi),konutun
kaç yatak odasının bulunduğu şeklinde durum tespiti soruları da yer almaktadır. Yine; konutun
aileyaşamınauygunolupolmadığıve/veyaesnekolupolmadığı,budurumundetaylandırılması,
konuttakaçyatakodasıistendiğiileilgilisorulardabulunmaktadır.Sonradaailedostubirşehir
yerleşimindekişiiçinönemliolandetaylarsorulmaktadır:(1- Yatakodasısayısı,2-Konutunm2’si,
3-Konutuntasarımı,4-Konutuniçindebulunduğutoplumunyapısı,5-Konutunmaliyeti,6- Binadakibirimsayısı,7-Diğerkolaylıklar,8-Şahsaözelbirdışalan,balkonveyabahçe,9-İşeveya
okulayakınlık,10-Diğerailelereyakınlık)gibi.Bunlardansonra,sıratercihsorularınagelmektedir:
1-Ortakkamusalbirmekânıkişiselbirbahçeyetercihetmedurumu,2-Sıradışıtasarımıolanbir
parkıkişiselbahçeyetercihetmedurumu,3-İpotekli(mortgageprosedürü)yerinebiryadadaha
Aile Dostu Kent İçin Kavramsal Analiz
azaraçsahipliğiniyeğlemedurumu,4-Vergilerdeindirimolacaksabiryadadahaazaraçsahipliğiniyeğlemedurumu,5-Komşulukveyabinaortaklığındaarabapaylaşımıolacaksahiçaraçsahibi
olmamayıyeğlemedurumu,6-Yürünebilirbiryerleşimealanaçmakiçinikiçocuğununtekyatak
odasınıpaylaşmasınıkabuletmedurumu,7-Zeminkatbiryerleşmeyitercihetmedurumu,8-Eğer
binaiçindeortakbiroyunalanıolursahanesahipliliğibirliğininkurallarınıdesteklemedurumugibi.
ABD’de;doğada,ailedevekomşulukbirimindesürdürülebilirörüntülersloganıylahareketeden
birdiğerçalışmaise(HumanLifeProject)İnsaniYaşamProjesi’dir.Proje,gencindenyaşlısına
toplumdaherkesimiçinuygunortamlartasarlanmasıamacıylayürütülmektedir.Proje,aileyiçocuklarlaveyaşlılarlabirliktegenişailetanımıiçerisindeelealmaktadır.Uzundönemlifinansal
istikrarilehemailedostuhemdeekolojikbirkenteuygunortamlarhedeflenmektedir.Proje,bir
kenti12anakategorialtındabirkurumsalkarneoluşturarakçözümlemeyiönermektedir.Bukategoriler;toplum,eğitim,kültür,rekreasyon,konut,istihdam,yaşammaliyeti,hizmetler,ulaştırma,
güvenlik,sağlıkbakımıvekaynaklarşeklindedir.Projeninamacı,kentlerinkendigüçlüyanlarını
keşfederekzayıfyanlarınıfarketmelerinivebuyanlarınıgüçlendirmelerinisağlamaktır.Bukarnelerinardındankentlerbirbirleriyleyarıştırılmaktadır.Çalışmanınheradımı,yerelyöneticilere
ayrıayrıpaketlerhâlindeücretliolaraksunulmaktadır.Projekapsamındaçevresel,finansalve
toplumsalsürdürülebilirliktemelinedayanan36altkategorideçalışmayapılmaktadırvebirsistemilekategorilerinaileyidestekleyiciolmadurumlarıağırlıklıdeğerlerleifadeedilmektedir.Bu
kategoriler;ödenebilirlik,işsizlikoranı,ailekonutları,düşüksuçoranı,alışverişalanlarınaerişim,
havavesukalitesigibiçevreselfaktörlerilemüzeverekreasyonalanlarınaerişimgibikültürel
faktörlerşeklindedir.Hanehalkınınikivedahafazlaneslibünyesindebarındırmasıkentinsürdürülebilirliğiiçinönemligörülmektedir.Ayrıca“Aile,kentlerimizininsanikapısıdır.”dadenilmektedir.ABD’dekisürdürülebilirkentlerinaileleriçinpekdeuygunolmadığıveailelerinişyerlerinden
oldukçauzakyaşamaalanlarınayönelmekzorundakaldıklarınıdavurgulamaktadır.Toplumdaki
çocuknüfusunun,otoplumunvekentinsürdürülebilirliğiiçinoldukçaönemlibirhususolduğu
belirtilmektedir.Yeşilalanlarınfazlalığınınyanındaodoğalortamlardaoynayacakçocuklarada
ihtiyaçduyulduğu;kenttesosyaletkileşiminüstdüzeydeolacağıaileyeyönelikmerkezlerininbulunmasıgerektiğibelirtilmektedir(HumanLifeProject,t.y.).KentyönetimlerinintalebiileABD’de
50kadarkentbahsedilenkategorilerdesıralamayatabitutulmuşancakyaşayanlarınbeklentileri
vekentialgılamalarıbuçalışmadapekdeğerlendirilmemiştir(Doğan,2014).
Amerika Ekonomi Politik Enstitüsünün veABD Sayım Bürosunun yaptığı araştırmalar üzerindendeaileleriçinenuygunkentlerveaileleriçinuygunolmayankentlerdeğerlendirmesi
bulunmaktadır.Buradaailelerinyıllıkhanegeliri,hanegelirininbütçeyeharcanankısmıdikkate
alınarakbirekonomikdeğerlendirmeyapılmıştır.Ailelerinekonomikolarakayaktakalmadurumlarınagöre“AileDostuKentÖlçeği”geliştirilmiştir(Levy,2008).
YineABD’denkişiselfinansağıvesosyalbirağolanWallethub,30ayrıparametreüzerinden
150Amerikan yerleşimini aile dostu olmak bakımından değerlendirmiştir (Kiernan, t.y.). Bu
değerlendirmede her bir alt parametre kendi ağırlık durumuna göre (yarım, tam, çift ağırlık)
değerlendirmeyefarklıkatkılarsağlamaktadır.Buparametrelerşuşekildedir.
a-Aile Aktiviteleri ve Eğlence Durumu:100.000kişiyedüşenoyunalanısayısı(tamağırlıkta),buzpistisayısı(yarımağırlık),kaykayparkı(yarımağırlık),otoparkalanıbüyüklüğü(yarım
ağırlık),ayrıcagenelolarakhayvanatbahçesi,müze,tiyatrogibiilgiçekiciyerlerinsayısı(tam
63
64
Aile Dostu Kentler Etüt Araştırması
ağırlık),yaşanılanşehrinailedostuhavaşartları(tamağırlık),18yaşındanküçükçocuğuolan
ailelerinsayısı(çiftağırlık),ortalamaişegidiş-gelişsüresi(tamağırlık).
b-Sağlık ve Güvenlik Durumu:Havavesukalitesi(tamağırlık),100.000kişiyedüşençocuk
doktorusayısı(tamağırlık),sağlıksigortasıkapsamındaolmayan0-18yaşarasıçocuknüfusu
(tamağırlık),100.000kişiyedüşenşiddetiçerensuçoranı(çiftağırlık)vemalayöneliksuç
oranı(çiftağırlık).
c-Eğitim ve Çocuk Bakımı Durumu: Eniyiveenkötüokulsistemleriderecelendirmesi(çift
ağırlık),lisemezuniyetoranı(yarımağırlık),gündüzbakımevlerininkaliteleri(yarımağırlık),
ortalamahanegelirinesahipaileleriçinçocukbakımmasrafları(yarımağırlık),ebeveynizni
politikasındakipuan(yarımağırlık).
d-Ödeyebilme/Üstesinden Gelme Durumu:Aileninkonutmaliyetiniödemegücü(kiraveya
satınalmabirlikte)(tamağırlık),yaşamaindeksinebağlıolarakortalamahanegeliri(tamağırlık),eniyiveenkötürefahdurumunugösterenistatistik(tamağırlık).
e-Sosyoekonomik Çevre: Ayrılmaveboşanmaoranları(tamağırlık),çiftebeveynlilik(yani
ailebirlikteliğininolduğu)ailesayısı(tamağırlık),yoksulluksınırıaltındayaşayanailesayısı
(tamağırlık),gıdayardımıalanailesayısı(tamağırlık),işsizlikoranı(tamağırlık),gelirfarkı
(tamağırlık),hacizoranı(yarımağırlık),sosyalbağlarınoranı(tamağırlık).
Ülkemizde ise, ilk defa Bursa Büyükşehir Belediyesi bünyesindeAidKent (Aile Dostu Kent)
Projesiyoluylaailedostukenttartışmalarıbaşlamıştır.Projede,yapılacakçalışmalarınstatik
birhesapiledeğildinamik,gelişebilen,adapteolabilenveayarlanabilenbirmodelyardımıyla
oluşturulacağıvurgulanmaktadır.Sonrasındahalkınveilgilitümkişilerinaçıkvedijitalbirortamdanbilgiyerahatçaulaşabilmelerisağlanacağıbelirtilmiştir.Buprojedeönceliklemahalle
ölçeğindekentinmevcutdurumununtespiti,kentkullanıcılarınınbeklentileri,ihtiyaçanalizleri
yönünde çalışmalar yapılması planlanmıştır. Projenin analiz çalışmalarında istatistiki olarak
mahalleölçeğindepekdikkatealınmayanyaşgrupları,ailebüyüklüğü,sosyoekonomikyapı,
yaşamkalitesi,satınalabilme,şiddetgibikriterlerideğerlendirmeyealınmıştır.Kriterlerintespiti
veverilerintoplanmasında,planlamavetasarımaşamalarındakatılımcısüreçlerinişletilmek
istenmesi, bilgi iletişim teknolojilerinden yararlanılarak yeni veri kaynaklarının (sosyal ağlar
gibiteknikler)kullanılmasıprojenindikkatçekenyönlerindendir.Böyleceörgütlüolmayanyapılarınvediğerkentkullanıcılarının(kenteyenigelenler,çocuklar,turistler,tüccarlarvs.)karar
süreçlerinekatılımısağlanacak,böylecekararvericilerdahagenişbiralandanverilereulaşabileceklerdir(Doğan,2015).Diğerbirçalışmadada;güvenlik,eğitim,sağlıkolanakları,farklı
yaşgruplarıiçinsosyalalanlar,çevreşartları,trafik,belediyenintavrı,ulaşımveişolanakları,
memnuniyetderecesi,sosyalyaşam,ekonomikşartlarşeklinde11anavebunlarınaltında50
altbaşlıketrafındaailedostukentprojesiönerisigeliştirilmiştir(Demirci,ToluveKarali,2015).
Kentedairfarklıyaklaşımlarvetanımlarözetletanıtıldıktansonraaile dostu kent kavramının
nasıltanımlanmasıvekonumlandırılmasıgerektiğikonusundadeğerlendirmeyapılmalıdır.Ayrıcaaile dostu kentinilkelerininveunsurlarınınnelerolabileceğiilişkilikavramlarlabağlantılı
olarakanalizedilmelidir.
Aile Dostu Kent İçin Kavramsal Analiz
5.4. Sonuç Yerine
Kenttetasarımyoluylabazıkullanıcıgruplarınınönüneengellerkonması,kentinonlarasınırlar
çiziyorolmasıvekentinbirçokmekânınıbazıgruplarınkullanamıyorolmasısıkçarastlanılan
birdurumdur.Bebeklerin,çocukların,gençlerin,kadınların,hamilelerin,çocuklukadınların,engellilerinveyaşlıların;sağlıklı,yetişkinveerkekbireyodaklıplanlanankentlerde,dezavantajlı
gruplarıoluşturduklarıbirgerçektir.Farklıözellikleresahiptümbireylerinbiraradazamangeçirmelerinin,aktifyadapasifbiraktiviteyigerçekleştirebilecekleriortakbirmekândaolmalarınınsosyolojikvepsikolojikaçıdanmutlakagerekliolduğusöylenebilir.Birgrubunayrıcalıklıele
alınması,kimizamanbeklenenyararınaksineayrıtutulangrupiçin“damgalama”olabilmekte
veayrıştırıcıbirunsuradönüşmektedir(UsluveShakouri,2014).
Kavramsalaçıdangenelolarakfarklıdostkentyaklaşımları;katılım,kamusalalanlaraçıkabilmeveburalarırahatlıklakullanabilme,hizmetvealanlararahatlıklaulaşabilmegibitemel
yaklaşımlarasahiptir.Tümyaklaşımlarınkavramsalanalizlerininardındanyerelailedostukent
kavramınaulaşmakadınabeştemelilkededeğerlendirmeesasolabilir:
a.Kentekatılımvegönüllülük
b.Kenttehareketlilikveerişilebilirlik
c.İnsanölçekli,doğayladostplanlamavetasarım
d.Kentkültürü,kamusalalanvegüvenlik
e.Ailedostuekonomipolitikası
Builkeleriniçeriğiniiseşuşekildeaçmakmümkündür:
a Kente katılım ve gönüllülük
Katılım boyutuailedostukentiçinbirinciveenönemlibasamaktır.Kentekatılımınboyutları,kentselmekândavarolma,omekândaniteliklivakitgeçirebilmevekentinsunduğufırsatlardanuygun
şekildeyararlanabilmektir.Katılımınhemenpeşindengönüllülükvesorumlulukalmagelmelidir.
Birkentinyerleşimcileri,okentintasarım,uygulamaveyönetimsürecinekatılmadıklarımüddetçekentinibenimseyemez,orayaaidiyethissedemezveenönemlisiokentiöncekorumak
ve ardından geliştirmek için herhangi bir çaba sarf etmezler. Kendi yaşam alanının mimarı
olduğunuhissedenbirhalktandahagüçlübirsosyalhizmetgönüllüsüvesosyalsorumluluk
sahibibaşkakimseolamaz.Ailedostubirkentarzusuiçinaile,politikkurgudadâhilkentinşa
sürecininbütünaşamalarınadâhiledilmekdurumundadır.Problemieniyiteşhisedeceklerve
çözümeeniyikatkısağlayacaklaryineproblemibizzatyaşayanvekimizamanüretenlerolacaktır.Dünyayıdeğiştirmeninbiraracıolarakgörülentasarım,kullanıcınınbirkenaraitilmesi
venesneleştirilmesieylemineasladönüşmemelidir(Çakırer-Özservet,2013).
Yerelhalkın,kendisiniilgilendirenkonulardabilgilendirilmişvekendisiniifadeetmebecerilerininkazandırılmışolmasıdagerekmektedir.Budeneyimdeçocukluktanitibarenkazandırılabilir.Yerelyönetimlerdekentkonseyleribünyesindeyeralançocukmeclislerigibiaraçlar,bu
65
66
Aile Dostu Kentler Etüt Araştırması
noktadaaktifleştirilmesigerekenilkmekanizmalarolabilir.Kentkonseyleribünyesindeayrıca
gençlikmeclisleri,kadınmeclisleri,göçmenmeclisleri,yaşlımeclisleriveengellimeclislerigibi
oluşumlardaözelolarakdesteklenmeyihaketmektedir.Bugün,merkezileşmeninkarşısında
yerelleşmeyeyapılanvurguvebunusağlamakiçinharcanançabalarınodağıolankatılımın,
artıktoplumsalbirkültüredönüşmesigerekmektedir.Katılımaynızamandasosyalpolitikalara
ciddihizmetedeceğinden,gönüllülükduygusunuvehizmetlerdesorumlulukalmaduygusunu
da geliştirecektir. Katılım boyutu ayrıca yaşanılan bölgeye sahip çıkmayla birlikte toplumsal
birdayanışmavekomşulukilişkileriningüçlenmesigibibirçokolumlusonuçdoğuracaktır.Yaşadığıyeribenimseyen,seven,koruyanvegelişmesiiçinçabasarfedenbirhalkayereldeve
merkezdehizmetverilmesioldukçakolaylaşacaktır.
Yaşanılanyerin,şehrininsaniboyutabürünmesi;yaşayanlarınorayıbenimsemesindengeçmektedir.Yaşadığıyerdenmemnunol(a)mayanlarınzatenoradakimekânladostlukkurmasıvekendineyöneltilenhizmetleredostanebircevapvermesidüşünülemez.Kentlilerinbizzatkendilerini
ilgilendirecekplanlamasüreçlerineaktifkatılımı,sürecideğerlendirebilmesi,gerektiğindemüdahalesiveinisiyatifalıpsorumluluğupaylaşmasıkenthayatınınsürdürülebilirliğivesosyalhayatla
mekânarasındakidengeninkurulmasıiçinönemlivegereklidir(Çakırer-Özservet,2014a).
b Kentte hareketlilik ve erişilebilirlik
Yürünebilirveerişilebilirkentmekânlarının;taşıttrafiğiyerinedahainsaniulaşımaraçlarınayönelmesigerekir.Bisikletveyayaulaşımıönplanaalınmalıdır.Bisikletkonusundadaanne-çocukbirliktebisikletformlarınınüretiminegeçilebilir.Önceliklekentteyaşayaninsanlarınyürüyebilecekleri
vasatların oluşturulması lazımdır. Yürüyen insanlar; birbirleriyle tanışmaya, duraklamaya, durak
noktalarındasosyalleşmeyebaşlayacaklardır.Yürüyeninsanlardansonrakentte,bisikletebinen
veenerjilerinisarfederekkendiçabalarıylabiryerlereulaşaninsanlarınvarlığıönemlidir.Bisikletle
ulaşım,egzozdumanlarınınrahatsızedicikokusunuvesesinikeserekdoğadostuönemlibirdeğişimiberaberindegetirecektir.Ayrıcabisikletleulaşım,parkederkenvehareketederkendahaaz
alanaihtiyaçduyulmasıdemektir.Budakentlerindevasayolihtiyacıduymasınınönünegeçecektir.
Kentteharekethâlindebirsürüaraç,gürültüvekirlilikyerineharekethâlindeinsanyüzlerininolmasışehrindostolmasıiçinenönemlideğişimolacaktır.Uzakmesafeleriçiniseuygunvekonforluşekildeoluşturulmuşdoğadostutoplutaşımasistemleriningeliştirilmesiönemlidir.Özellikleimkânlar
oranındasuüzeriulaşımsistemlerininüzerindedurulmasıgerekir.
Kenttesosyalvefizikseldokuyubirbirinebağlayansokaklar,şehrintemeldışmekânınıoluştururve
kentinesasbileşenidir.Sokağınformlailişkiliikitemelözelliğibulunmaktadır.Sokakaynıandahem
yolhemdemekândır.Sokaklarinsanlarınevleriileişyerlerinibirbirlerinebağlarkenaynızamanda
ayrıbiryaşamalanıdaoluşturur.Sokaklar,şehrifarkedilirveheyecanvericikılanenönemliögelerdendir(Jacobs,1969).Sokaklarınerişilebilir,sosyalanlamdacanlı,yanibirorganizmagibiyaşayanyerlerolmasıönemlidir.Bununiçinaraçodaklıdeğilinsanodaklıulaşımplanlamasıyapmak
esastır.Yürünebilirbirkentiçindesokaklarıncanlıolmasına,sokaktayaşayanailelerin,bireylerin
sokağaçıkmasına,sokaktaolmasına,sokağıyaşamasınaihtiyaçvardır.Sokak,kenttefarklıolanlarınbirbiriyletemaskurabilecekleriilkmekânolmasıbakımındanönemlidir.
c İnsan ölçekli ve do ayla dost tasarım
İnsaniyaniküçükölçeklerde,çokyükselmeyen,yataydaamatabanalanıçokbüyükolmayan
vekendimahremalanı(yarıkamusal)olanbahçelikonutyapılaşmasıöncelikliolmalıdır.Me-
Aile Dostu Kent İçin Kavramsal Analiz
deniyettarihimizdetoprağaköksalmışinsanlardan(Yılmaz,2012)yanidoğadostu,doğayla
dostinsanlardanbahsedilmektedir.Topraklailişkisigüçlü,kültürünüyaşadığıyereyansıtanve
yaşadığıyerledostolaninsanönemlidir.
Bugünçoğuyerleşimlerdeinsanındoğaylabağıkopmuşdurumdadır.Bubağıyenidentesisetmekönemlivegereklidir.Bununiçin insani ölçekte planlama esasolmalıdır.Buinsaniölçeğin
çeşitliparametreleriyavaşkentkavramındabulunmaklabirlikte,çokbozulmamışbirOsmanlı
kentiyerleşiminiincelediğimizdedeyerelparametrelereulaşmakmümkünolacaktır.Mekânsal
anlamdakent,mahalle,sokakveyapıdüzeyindeinsaniölçeklerinoluşturulmasıgerekmektedir.Toplumsalyapınınentemelunsurusayılanaile,şehrinentemelunsurusayılanev/konutla
ileilişkilidir.Konutlararasıulaşımkanallarının,diğerekonomiyapılarınınvekamusalyapıların,
sosyal alanların ve kültürel faaliyet alanlarının da insana dost bir mahiyete bürünmeleri lazımdır.Genişaileyikabuledenkonuttasarımları,ailetipinegöreesneyebilenkonutmodelleri
olmalıdır.Eskidençocuklarheryaştanbireylerinbiraradabulunduğugenişbiraileiçerisinde,
sayılarıçokfazlaolmayantaşıtlarınolduğu,seyyarsatıcılarınveoyunoynayandiğerçocuklarınolduğusokaklardayaşarlardı(Çakırer-Özservet,2015).Yaşayanbusokaklarsayesinde
insanlar mahallelerini keşfetme, benimseme, mahalleyle sosyalleşme imkânlarına sahiptiler.
Konutun engelli, yaşlı ve çocuklu bireylere uygun esneyebilecek formatta olması, yaşayan
sokakformülüilekişilerinsosyalleşmeimkânlarınınartırılmasıgereklidir.
İnsaniölçekaynızamandahayatıngerçekhızındayaşanmasıiçinçabalarıdaiçermekteve
günümüzdekihıztutkusununyeriniyavaşlamayabırakmasınıgerektirmektedir.Yavaşlığıaileye,bireyeöğretmekdoğalortamlarıkentteyaşayabilmeklemümkündür.Doğayıkentiniçinde
korumak,yitirilendoğalalanlaraalternatifyenialanlaroluşturmak,imkânlarızorlamak,doğayı
sahiplenmebilinciiçinvedoğayabakımkonusundaokentinyerleşimcilerinesorumlulukvermekdegerekmektedir.Mahalledesokakhayvanlarınayönelikçeşitlibarınakyapıları,yemeiçmeimkanlarınıoluşturmakgereklidir.Yerleşimcilerinmahallesindekisokakhayvanlarından
sorumluolduğubirtasarımolmalıdır.Kendiyiyeceğiniüretme,kentbahçelerioluşturma,el
emeğiüretimivesatışıimkânısağlanmasıdainsaniölçektebirplanlamaiçinönemlidir.İnsani
ölçektetasarlanankonut,sokakvediğerkamusalalanlarkentidahayaşanılırkılacaktır.
d Kent kültürü, kamusal alan ve güvenlik
Farklıailetürlerinedehizmetedecekveailedeyeralanbireylereuygunyaşamsunankentmodeli
yaniaileninyapısı,sosyoekonomikdüzeyi,anneninçalışmadurumu,çocuklarıncinsiyetleri,ailedekiçocuksayısı,çocuğunkardeşleriarasındakisırası,ebeveynlerinyaşlarıveeğitimdüzeyleri
gibifarklılıklarıdaiçerecekçalışmalarüretilmelidir.Ayrıca,farklıkültürler,etnikyapılarveritüelleri
kentinbağrındataşıyabilmesiiçinküçük,erişilebilirölçeklerdesosyalleşmeimkanlarısağlanmalı
vemekânlarıüretilmelidir.İnsandostukamusalalanlarönemlidir.Kamusalalanlarıbirbirindenayrıştırılmamışşekildekurgulamakönemlibirkriterdir.Sosyalleşmeyiveinsanlararasıgüvenitemin
edecek,enküçükyerleşimbiriminedehitapedecekküçükkamusalalanlarınçokluğuönemlidir.
Kamusalalanlarınçeşitliliği,özgünlüğüveenönemlisiyereözgülüğüdikkatealınmasıgerekenhususlardır.Gençlerin,yaşlıların,engellilerinvediğerötekileştirilmişgruplarıngidebileceklerisosyal
mekânlarınartırılması,sanatsalaktivitelerevegönüllühizmetlereyönlendirilmesigerekmektedir.
Komşununkontrolündemahalleyerleşimleriönemlidir.Bununiçinkomşulukilişkisinigüçlendirecek
sokakölçeğindesosyalalanlarınartırılması,çocuklarınsokaklardaoyunoynaması,bireylerinde
67
68
Aile Dostu Kentler Etüt Araştırması
ailesinevekomşusunavakitharcayabilecekkadarzamanlarınınolmasıgerekmektedir.İş-ev-aile
dengesiiçinsadecekadınıdeğilerkeğidekapsayanözelpolitikalarınüretilmesigereklidir.Güvenli
sokaklariçintaşıttanarındırılmışyadataşıtakışıhafifleştirilmişsokaklar,ailelerinsokağınınsorunlarınıtartışabileceğisokakmeclislerinekatılmalarınınsağlanmasıgibialternatiflerelealınmalıdır.
Güvenlikanlayışının;teknolojikaletlerledeğil,ailelerinsokaktaoynayançocuklarınıgözlemleyebildiğidahainsaniformlaradönüşmesiönemlidir.Çocuklarsokaklardaoynarsaosokaklargüvenli
olur.Gereksizgüvenlikkaygısınınelimineedilmesiiçindekomşulukilişkileriningüçlenmesi,sokağındakileritanımaveyabancıyıfarketmeimkanlarınınolmasıönemlidir.Sadeceönleyiciveceza
vericipolitikalaryerinekoruyucu/bilinçlendiriciçalışmalar,cezaiyöntemlerinfaydacıolması,kamusalişlerevetoplumsallaşmayayönelikcezalarınoluşturulmasıgibiçözümlerdüşünülebilir.Kentsel
mekânınaileninçocuklarıyla,gençlerinveyaşlılarınakranlarıyla,yetişkinlerinkomşularıylasosyal
etkileşimiveiletişiminiartıracakkamusalalanlarsunmasıönerilmektedir.
Kentselyerleşiminvesosyaldokununözgünkimlikdeğerlerinikeşfetmevebunlarıyaygınlaştırarakgünümüzşartlarındayoğurulmasıiçintoplumsalçabadagerekmektedir.
e
ile dostu ekonomi politikası
Varlığındinamikbiryapıyasahipolduğubilgisindenhareketleşehrindedinamikvekendiniiçinde
barındırdığıtoplumsalyapıylabirliktesürekliveyenideninşaedebilecekekonomikvepolitikesnekliğesahipolabilmesigerekmektedir.Mesela“Osmanlı’dayapılarınbirkısmınınsüreklideğişenaile
yapısınauyumsağlamaküzeregeçicimalzemeyleyapılması;idari,din veiçtimaihizmetgörenhan,
hamam,çarşıgibiyapılarınkalıcımalzemeyleinşaedilmişolması”(Cansever,2010)gibiörnekler
toplumsaldeğerinvealgınınkentmekânınayansıdığınıngöstergeleridir.Kentindeğişmezçizgilerininolmasıdinamikvarlıkdünyasındayaşanılamaz,katıveinsaniolmayanbirçehredemektir.
Kadın için çocuklu olduğunda, engellinin engeliyle, yaşlının güçsüzlüğüyle, çocuğun da ailesinin korku ve kaygıları nedeniyle eve hapsolma durumu, sosyalleşmenin azalması ve iş
hayatınakatılımdasıkıntılarınhafifletilmesiiçinörneğin,küçükçocuklariçinyerleşimeyakın
mesafedeücretsizkreş,oyungruplarıimkânı,işyerlerindezorunlukreşuygulaması,mahallesinde,sokağındasosyalleşmemekânları,sokağınaktifkullanımı,evindenekonomiyekatılma
fırsatlarıgibibirçokdetaylıpolitikalarüretilmelidir.Göçmenlerin,dilbariyerindendolayıyerel
halklasosyalleşememe,yerelhalktarafındandışlanma,konutveistihdamaerişimsıkıntılarına
çözümlerbulmakönemlidir.İnsanıntemelihtiyaçlarındanbiriolanbarınmaihtiyacını,yaşadığı
toplumunkültürüneuygun,varolduğuaileyapısınıdestekleyiciformattavebireyselfarklılıkları
estetikle bütünleştiren, yapım sürecine barınılacak konuttaki kişilerin de katıldığı, ödenebilir
yenibirkonutpolitikasınınüretilmesiaciliyetarzetmektedir.Çocuklarınkentiçindegüvenlibir
şekildeoyunoynayabilecekleri,engellilerinfizikselvesosyalgelişimlerinidestekleyebilecekleri
olanaklarbulmaları,yaşlılarvediğergruplarınkamusalmekânlarırahatlıklakullanabilmeleri
içinciddipolitikalargereklidir.Yaşamdoyumu,bütünbireyleriçindostbirkentteolmazsaolmaz
birparametreolmalıdır.
Bütünbukriterlerinkentlerdesağlanması,merkez veyerelyönetimlerinbütçelerindendaha
fazlaharcamayapmalarınıdagerektirmemektedir.Sadecebuprojelerinuygulanmasıileparanındoğruyere,sağlıklışekildeharcanmasısözkonusuolacaktır.Toplumsalbirgelişimiçin
gözealınanbaşlangıçharcamaları,bugünkükenttasarımlarımızıngetirdiğimaliyetlerinvebu
maliyetlerinoluşturacağıdiğerzincirlememaliyetleribertarafedebilir.
Dünyada Aile Dostu Kent Örnekleri
DÜNYADA AİLE DOSTU KENT ÖRNEKLERİ
Zelal Günel
6.1. Giriş
Aile dostu kentkavramınınuygulanabilirliğininanlaşılmasındadünyagenelindekiörnekuygulamalarınincelenmesioldukçaönemlidir.Birkenti“ailedostu”kılanilkelerinnasıl,hangiölçüdevehangi
şartlarlauygulamayageçirildiğini,somutçalışmalarvesonuçlarüzerindenokumak,yapılacakuygulamalarınveüretilecekpolitikalarınönünüaçacaktır.Bubağlamdaçalışmanınbubölümünde
dünyadaaile dostu kentkapsamındahangiuygulamalarınyapılmaktaolduğu,hangiölçütlerinbelirlendiği,uygulamalarınhangiyasalvehukuksaldüzenlemelerledesteklendiğiortayakonacaktır.
Dünyadakiuygulamalardabirkentin“ailedostu”özellikleresahipolmasının,ebeveynlerinçocuklarıylabirlikterahat,güvenlivesağlıklıbirşekildeyaşayabilmesinefırsatverenbirkentsel
mekâninşasıileilişkilendirildiğigörülmektedir.Bubağlamdaliteratürdekarşımızaçıkançocuk,
genç,yaşlı,engelli,kadın,göçmen,öğrenci,işçidostu,yaya,bisikletveçevredostukentgibi
uygulamaların, doğrudan veya dolaylı bir şekilde ailenin kentsel mekânda nitelikli varlığı ve
sürdürülebilirliğibağlamındaelealındığıgörülmektedir.
Çalışmanınbubölümünde,aile dostu kentçatısıaltındaailekurumununbirerüyesiolançocuk,genç,kadın,yaşlıveengellidostukentuygulamalarıöncelikliolarakincelenmekte;yaya
veçevredostukentgibiuygulamalaraiseaileninkentselmekândaniteliklivakitgeçirebilmesi
veçocuklarınısağlıklıvegüvenlibirçevredebüyütebilmesibağlamındayerverilmektedir.İncelenenaile dostu kentörneklerindeağırlıklıolarakdikkatçekenyerelkatılımınsağlanmasına
yönelik uygulamaların önemi reddedilmemekle birlikte, çalışma kapsamında aile dostu kent
uygulamaları;kentseldönüşüm,sosyaletkileşimiartıracakfizikselmekândüzenlemeleri,ev,
ulaşımvegüvenlikbağlamındadeğerlendirilmektedir.
6.2. Aile Dostu Kent Örnekleri
Aile dostu kent,kuramsalolarakhenüzliteratürdegenelkabulgörmüşbirkavramolmasada
dünyadakikentleşmehareketleriylebirliktegelenkentselplanlamauygulamalarındaaileninve
ihtiyaçlarınındikkatealınmasıilebirlikteaile dostu kentleriçinbelirlistandartlarınortayaçıktığı
söylenebilir.Kentselmekânınaileleriçintercihedilebilirfırsatlarsunmasıvebufırsatlarınailelertarafındanerişilebilirvekullanılabilirolması,aile dostu kentuygulamalarınıntemelhedefidir.
Bubağlamda,kentselmekândaailedostutasarımadikkatçekmekvekentteheryaşgrubuna hitap edecek kapsayıcı planlamaların yapılmasının önünü açmak amacıyla uygulamaya
geçirilen“Humanlife”projesinedeğinmekgerekir.Sürdürülebilirkentlerinşaetmekhedefiyle
çalışmalar yapanAmerikalı mimar Jennifer Ranville tarafından geliştirilen bu proje, kentsel
mekânıaileyedosthâlegetirmekiçinçevresel,finansalvetoplumsalsürdürülebilirlikbağlamındaölçütlerbelirleyerekkentlerindeğerlendirilmesinihedefler.Buprojekapsamındaçeşitli
kategorileraltındaortayakonulanölçütlerdenvehedeflerdenöneçıkanlarisetoplumsalaktiviteler(communityevent),çoknesilli(multi-generational)kamusalalanlarveevleroluşturarak
kentselmekândaheryaştaninsanınsosyalbütünleşmeimkânlarınıartırmak,bununyanısıra
buimkânlarınulaşılabilirolmasınısağlamakşeklindeözetlenebilir(Humanlifeproject,2015).
69
70
Aile Dostu Kentler Etüt Araştırması
Aile dostu kentuygulamalarıçoğunluklaçocukvegençdostuuygulamalarbağlamındaelealınmaklabirliktebubaşlıktakapsayıcıbirbağlamdaailedostuolaraknitelendirilenuygulamalara
değinilecektir.Bunoktadadünyadakiuygulamalardaailedostuev,mahallevefizikselçevreuygulamalarınınöneçıktığısöylenebilir.Kanada’nınVancouverkenti1992’debelirlediğiölçütlerle
özellikleçocukluaileleriçiniyibirkentselmekânörneğisunmaktadır.VancouverKentKonseyi’nin
belirlediğiölçütleregöreailedostuevlerinyeterlidepolamaalanına(storagearea)sahipolması,
içvedışmekândaoyunalanlarınınözelvekorunaklışekildeayrılması,oyunalanlarınazarar
vermeyecekbinagirişlerininbulunmasıgerekmektedir.Ayrıcakentseltasarımanlamındadayollardahızkesicikasisler,yolkenarlarındavebinaçevrelerindeyeşillendirilmişalanlarvebanklar
sağlanması,ailedostukentiçingerekligörülenölçütlerarasındadır(Bohle,2012).Buölçütlerin
belirlenmesindensonraVancouver’dakievlerinveevçevresindekidüzenlemelerinbuyöndeşekillenmesiiçinçalışmalaryapılmaktadır.Yüksekkatlıbinalardagirişkatınayakınkatlarınailelere
ayrılması,binalarıniçindekikoridorlarınüçtekerleklibisikletvebebekarabasınıngeçebileceği
genişlikte olması, binadan rahatlıkla görülebilecek ve güneş ışığını maksimum seviyede alan
oyun alanlarının inşa edilmesi, evlerin içerisinde ve yakın çevrede aile fertlerinin ve mahalle
sakinlerininbirliktevakitgeçirebilecekleriortakbiralanınolması(Jaffe,2014)gibiölçütleruygulamaörnekleriolaraksayılabilir.BenzerölçütlerveuygulamalarAmerika’nınSeattlekentinde
degörülmeklebirliktebunoktadaöneçıkanfarklıbiruygulamaolarakGro Home’danbahsetmekgerekir.Buuygulama,konutlardaaileningelecektedeğişebilecektaleplerineveihtiyaçlarına
göreşekillendirebileceğievlertasarlamakşeklindeifadeedilebilir.Bunagörezemindekullanılan
malzemelerinkolaycaçıkarılabilirolması,duvarlarınbinayazararvermedenyıkılıpdeğişiklikyapılacakşekildeinşaedilmesigibiesnektasarımmodellerigeliştirilir.Uygulamanınamacıiseailenin,çocuklarınbüyümesiveyabüyüyüpevdenayrılmasıdurumlarındaevinşeklinideğiştirerek
kullanışlıhâlegetirilebilmesidir(SeattlePlanningCommission,2014).
Aile dostu kentiçinölçütlerbelirleyenbirdiğerörnekiseAmerika’nınEmeryvillekentidir.2011
KentKonseyiPlanlamaKomisyonu’nunyaptığıçalışmalarlaaile dostu kentoluşturmakiçinyapılanuygulamalardanbazıları;enaz3yatakodasıolan,sesgeçirmezözelliğiyleeviçerisinde
oyunoynamayaizinveren,yeterlidepolamaalanları,genişholler,ortakoyunalanları,yakın
mesafedeokullarvegüvenliyürümeyollarıbulunanyerleşimlerşeklindesıralanabilir(CaliforniaEmeryville,2011).
Amerika’nın Seattle kentinde ise aile dostu ev uygulamaları, evlerin temel hizmetlere ulaşımının kolay olması üzerinde yoğunlaşmaktadır. Bu bağlamda kentte aile evleri için seçilen
alanlarınilkokullara,oyunalanlarına,çocukbakımmerkezlerine,toplummerkezlerinevegünlükihtiyaçlarıkarşılamakiçingerekenmarket,eczanegibialışverişmerkezlerineenfazla800
metreuzaklıktaolmasıveoyunalanlarıiletoplutaşımaaraçlarının400metremesafeilekonumlandırılmasıçalışmalarıyapılmaktadır(SeattlePlanningCommission,2014).
Toplumlarınsürdürülebilirliğindeenönemliiticigüçolarakgörülenaileyedostkentlerinoluşturulmasındaçevredostukentselplanlamalardaailedostukentbağlamındadeğerlendirilebilir.Ziraçevre
dostukentseltasarımuygulamaları,ailenintümfertlerivefarklılaşanözelihtiyaçlarıilebirliktekentselmekândakidurumunuiyileştirmevesürdürülebilirliğinisağlamadabiraraçolarakgörülmektedir
(Humanlifeproject,2015).Bukapsamdadeğerlendirebileceğimizyeşilsokak,yeşilbinaveyeşilçatı
gibiuygulamalarıntemelindeaileleriniyiolmahâlihedefininyattığısöylenebilir.Yeşilsokak(Green
Dünyada Aile Dostu Kent Örnekleri
Street)veyeşilbina(GreenBuilding)uygulamalarınagüzelbirörnekolarakKanada’nınOtta a
kentinde2006yılındauygulamayageçirilen“YeşilAlanlarİmarPlanı”verilebilir.Buplanözellikle
kenttekiparkları,bahçeleri,açıkalanları,okulları,kentmerkezlerini,hük metbinalarını,işmerkezlerinivekentselmekândaaileninkullanacağıhertürlümekânıbirbirinebağlamaişlevigörensokakları,
caddeleri çevreye duyarlı hâle getirerek ve dolayısıyla ailenin kentsel mekânda daha fazla vakit
geçirmesinisağlayarakkentleriaileylebarışıkhâlegetirmehedefinigüder.Bukapsamdayapılan
çalışmalardabuyollarınyeşillendirilmesi,temizhavakontrollerininyapılması,çevrekirliliğininönlenmesiyönündekiçabalarınyanısırabuçalışmalardayayalaravebisikletlilereöncelikverenyollar,
geliştirilmişulaşımağlarıgibiuygulamalaryeralmaktadır(GreenBuildigPromotionProgram,2011).
AmerikaPlanlamaKuruluşu’nunyaptığıtanımlamayagöreailedostutoplumlar;alımgücüneuygun evlerden, çocuk bakım merkezlerinden, parklar ve açık alanlardan, yaya kaldırımlarından,
kalitelidevletokullarından,güvenlibiryakınçevreden/mahalleden,ulaşımdanvesivilkatılımdan
yararlanılabilecek bir toplumdur (Israel ve Warner, 2008). Bu tanımlama dünya genelindeki aile
dostukentuygulamalarıylabirleştirildiğindeortayaçıkansonuçlaraşağıdakişekildeözetlenebilir:
Ev
• Alımgücüneuygunevler,yeterlidepolamaalanları,ortakoyunalanları,yeterligenişlikte
binavekoridorgirişleri,esnekevmodelleri,enaz3yatakodası,sesgeçirmezözellikvb.
Dış Mek n
• Parkvebahçegibiaçıkalanlar,aktivitealanları,çoknesilliortakkamusalalanlar,oyun
alanlarıvb.
Çevresel Düzenlemeler
• Yayakaldırımlarıveyayayolları,hızazaltıcıkasisler,genişliğiazaltılmışyollar,banklar,
yeşillendirilmişalanlar,yeşilsokaklarvb.
Ulaşım
• Gelişmişulaşımağı,bağlantılıyollar,paylaşımlıyollar(yaya,bisikletli,araç)vb.
Güvenlik
• Güvenlimahalleler,yeterliaydınlatma,güvenliokulrotaları,güvenliyürümeyolları,suçtan
arındırılmışsokaklarvb.
Kentsel Hizmetler ve Erişim
• Çocukbakımhizmetlerininvarlığıveerişilebilirolması(yakın,güvenilirvealımgücüne
uygunolması),kalitelidevletokullarınınvarlığıveerişilebilirolmasıvb.
Kentsel Katılım
• Çocuk,yaşlı,genç,kadın,erkekheryaştanherkesinkentselyönetimmekanizmalarınakatılımı
Kaynak:WorldHealthOrganization,2007
71
72
Aile Dostu Kentler Etüt Araştırması
6.3. Çocuk Dostu Kent Örnekleri
Çocukdostukentuygulamalarınıntemeli1989BirleşmişMilletlerÇocukHaklarıSözleşmesi
ve1996’dakiBirleşmişMilletlerİnsanYerleşimleriProgramı’na(HabitatII)dayanmaktadır.Çocukdostukentçalışmalarınıyürütmekvedünyagenelindeyaygınlaştırmaküzere1996yılında
UNICEFtarafındanÇocukDostuKentGirişimikurulmuştur.Bugirişim,çocuklarınihtiyaçlarını
vehaklarınıkarşılamaküzereoluşturulanveçocuklarınrefahıiçinsağlıklıbiryetişmeortamı
sağlamayıhedefleyenbiryerelyönetimsistemidir(ChildFriendlyCitiesInicitive,2015).Bugirişim,dünyagenelindesürdürdüğüçalışmalarındaçocukhaklarınınyereldüzeydeuygulanması
amacını sürdürmekle birlikte ağırlıklı olarak çocukların yerel yönetimlerde söz sahibi olarak
kentseldüzenlemelerekatkısağlamalarıyönündeçalışmalaryapmaktadır.ÇocukDostuKent
Girişimi’nin kent düzeyinde uygulamalar yapması ise çocukların bölgesel ve yerel anlamda
farklılaşanihtiyaçlarınaveönceliklerinecevapverilebilmesiaçısındanönemlidir.Girişiminfarklıülkelerdekiuygulamalarıincelendiğindegörüldüğüüzere,nispetengelişmişolanülkelerdeki
uygulamalar genel olarak park ve bahçe geliştirmeleri, ulaşım imkânlarının iyileştirilmesi ve
çocuklarınyerelyönetimlerekatılımıhedeflerineyönelikçalışmalarikenazgelişmişveyagelişmekteolanülkelerdeçocuklarıneğitim,sağlık,temizsugibitemelhaklarınaerişimimkânlarını
artırmayayönelikçalışmalarağırlıktadır.
Çocuk dostu ev tasarımları aile dostu evler ile büyük oranda paralellik göstermektedir. Bu
paralelliklerinbaşlıcalarınıgenişevleroluşturulması,evlerdeenaz2-3yatakodasınınbulunması,bisiklet,bebekarabasıveoyuncaklariçinyeterlidepolamaalanıbulunması,ortakvakit
geçirilecekalanlarınsağlanması,sesgeçirmeyenduvarlarkullanılarakiçmekândaçocukların
daha rahat oyun oynamalarının sağlanması olarak sıralamak mümkündür. Bununla birlikte
çocukdostuevbağlamındafarklıuygulamalardamevcuttur.ÖrneğinHollanda’nınRotterdam
kentindeçocukdostuolaraknitelendirilenevlerin4kattanfazlaolmasıdurumundabinaiçinde
çocuklariçinoyunalanıoluşturmauygulamasıyürütülmektedir(CityofRotterdam,2010).Bu
uygulamayla,dışmekândakioyunalanlarınaulaşamayançocuklarınbinanıniçerisindebelli
biralanınçevrilipoyunoynanabilecekhâlegetirilmesiyleoluşturulanoyunalanlarınaistedikleri
zamanulaşabilmelerinisağlamakhedeflenmiştir.
Çocukdostuevtipleriolarakdeğerlendirilebilecek“co-housing”ve“courtyardhousing”uygulamalarıdaözellikleKuzeyAvrupa’daveAmerika’dagörülenuygulamalardandır.Kanada’nın
Abbotsfordkentindegörülen“co-housing”modeli,temelolarakmüstakilolsunveyaolmasın
evleritamamenözelalandanoluşturmakyerineçevredekievlerlekullanabilecekleriortakalanlaryaratacakşekildeinşaetmeküzerinekuruludur.Sitetipiylebenzerlikgösterenfakatsitede
olduğugibibelirlibirsınırlandırmayladiğerevlerdenayrılmaözelliğigöstermeyen“co-housing”
modeli,AbbotsfordkentindegörüldüğüşekliyleUdüzenindesıralanmışevlerveortadaoluşturulanyeşillendirilmiş,parklarveoyunalanlarınındabulunduğuortakalandanoluşur.Buortak
alanlarınamacıisehemailelerinçocuklarıylaniteliklivakitgeçirebilmelerinehemdediğerevlerdekiailelerlesosyaletkileşimiartırabilmelerinefırsatsağlamaktır(Enns,2010).
“Co-housing” ile benzerlik gösteren bir diğer çocuk dostu ev uygulaması da courtyard
housing’dir.Buevtipibirveyaikikatlıapartmandaireleriyleçevrili,ortakbiralanaveyabahçeyeaçılanvesokaktanyalnızcaavluvasıtasıylaulaşılabilenbirevtipidir.Bumodelinçocuk
dostuolarakatfedilmesininnedeni,oluşanbirözelortakalanilemahallesakinlerininbualan-
Dünyada Aile Dostu Kent Örnekleri
larda toplanmasına, çocukların ve gençlerin güvenli bir şekilde vakit geçirebilmesine fırsat
sağlamasıdır. Bu ev tipinde evlerin özel alanları ile ortak kamusal alanlar arasında katı bir
ayrımolsadabuevtipi,çocuklarvegençleriçingüvenlivekorumacıbirortakalanvesosyal
etkileşimortamısağlar(Enns,2010).
Çocuk dostu bir kent oluşturmada çocukların iyi olma hâlini sağlamaya yönelik ev tiplerinin
oluşturulması çalışmalarının yanında mahallelerin, oyun alanlarının ve sokakların da çocuk
içindahayaşanabilirhâlegetirilmesiçalışmalarıyaygınolarakyürütülmektedir.Bubağlamda
sürdürülenuygulamalarınbaşındaçocuklariçingüvenli,çocuğungelişiminekatkıdabulunan
veçocuğunihtiyaçlarınacevapverebilenoyunalanlarınınoluşturulmasıvesokakdüzenlemelerininyapılmasıgelmektedir.
Oyun alanları, oyun sokakları, hobi bahçeleri gibi uygulamalar çocukların kentsel mekânda
varlıkgösterdiği,sağlıklıveniteliklivakitgeçirebileceğigüvenliveemniyetlikamusalalanlar
olmasınedeniyleçocukdostubirkenttasarımıiçinönemlidir.Dünyadakioyunalanıuygulamalarınabakıldığındabualanlarıngeleneksel,çağdaş,maceraveözelöğrenmeoyunalanları
olarak farklılaştığı görülmektedir. Geleneksel çocuk oyun alanları, standart malzemeden ve
genelliklesalıncak,kaydırakgibibasitoyunaletlerindenoluşan;çağdaşoyunalanları,oyun
aletlerininalışılmamışbirform,renk,dokudaolduğuvegenelliklesufıskiyeleri,tırmanmatepeleri, tüneller, iple oluşturulmuş aktivitelerden oluşan alanlardır. Macera ve özel öğrenme
alanlarıiseII.DünyaSavaşı’ndansonraDanimarka’daortayaçıkan,çocuklarınbilgilerinive
deneyimleriniuygulayaraköğrenmelerineimkânsağlayanalanlardır.Macera ve özel öğrenme oyun alanları,çocuklarıngerçekaraçlarlavemalzemelerlebirrehberdenetimindekendi
oyunlarını geliştirebildikleri, yaşayarak öğrendikleri, sorun çözme kabiliyetlerini geliştirdikleri
alanlardır(Tandoğan,2014,s.30).Dolayısıylaçocuğunsosyal,fizikselveduygusalgelişimine
fırsatverenbuoyunalanlarınınyaygınlaştırılmasınıdaçocukdostukentlerininşasındaönemli
birölçütolarakelealmakgerekir.
1950’lerdensonraİngiltere,Almanyavedahapekçokülkedeyaygınlaşanbumacera oyun
alanları için İngiltere’deki Play England sivil toplum inisiyatifi iyi bir uygulama örneği olarak
gösterilebilir.Çocuklariçinfarklıölçütlerdeoyunalanlarıgeliştirenkuruluş,maceraoyunalanları(AdventurePlayground)oluşturarakçocuklaraoyunimkânlarınıntümündenyararlanabildikleribirfırsatsunmaktadır.Bualanlardaçocuklabirliktekampkurmak,ateşyakmak,yemek
pişirmekgibibecerigeliştirecekuygulamalarınyanındaoyunoynamakveçocuklariçinyeni
arkadaşlıklar edinmek suretiyle de sosyal gelişimini artırma imkânı da bulunmaktadır (Play
England, 2015).Amerika’da Aktif Tasarım Merkezinin Houston Üniversitesiyle birlikte yürüttüğü“TheZonadeJuegoOyunBölgesiProjesi”debenzeramaçlarlaçalışmalaryapmaktadır.Özellikleilkokulçocuklarınayönelikolaraktasarlananoyunalanındakaldırımlarüzerinde
renklendirmelerleoluşturulanseksek,satrançgibiaktifoyunlar,alfabeler,ölçümtabloları,iki
dillitarihçizgilerigibiçocuklarınoyunesnasındaöğrenmelerinisağlayanbirortamoluşturmak
hedeflenmiştir(CenterforActiveDesign,2015).
Oyunalanlarıkapsamındadeğerlendirilecekbirbaşkauygulamamodeliiseoyun sokaklarıdır.
Oyunsokağıuygulaması,çocuklarınsokaktabağımsızbirşekildeoynamalarınıteşviketmek
veonlarabufırsatısağlamakamacıylayapılmaktadır.BuuygulamailkdefaGüneyBristol’de
2009yılındagerçekleştirilmiştir.Okulsaatindensonravetrafiğinçokyoğunolmadığıbirvakitte
73
74
Aile Dostu Kentler Etüt Araştırması
2-3saatiçinbelirlenenbirsokağınkapatılmasışeklindeuygulananprojeçocuklariçingüvenli
veaktifbiroyunalanısağlamahedefiniiçerir.Uygulamakapsamındabelirlenensokaktrafiğe
tamamenkapatılmaz;sokağıngirişveçıkışlarındadurmaküzereyetişkinlerdenbirergörevli
belirlenirvebugörevlileraraçlarınkontrollübirşekildegirişçıkışınıtakipeder.Buradakiamaç
hemsürücülerin,çocuklarınsokaktaoynamahaklarınakarşıbirfarkındalıkkazanmalarınısağlamak hem de çocukların, trafikten izole bir ortamdansa araç trafiğinin içinde oyun oynama
bilincinikazanabilmeleridir(PlayingOut,2015).
Hobibahçeleridoğrudançocuklarayönelikbirkentseldüzenlemeolmasadaçocuklarınkalitelivakitgeçirebileceklerivedeneyimsahibiolabileceklerigüvenliortamlardır.Bualanlargenellikle bir grup mahallelinin bir araya gelerek kullanılmayan bir alanı ekip biçmek suretiyle
bahçehâlinegetirmesiyleoluşur.Hobibahçeleri,yerleşimyerlerineveevlereyakınolmaları
vemahallelitarafındanpaylaşılanortakalanlarolmalarınedeniyleçocuklariçingüveniliroyun
alanlarıdır(Scultz,2010,s.22).Birçokyerdeuygulananhobibahçelerineörnekolarak,Seatle,
BostonvePortlandkentleriverilebilir.
Çocukdostubirkentoluşturmadaçocuklariçinyalnızcagüvenlioyunalanlarıoluşturmanınyetersizolacağıgörüşü,sokaklarınvekamusalmekânlarındaçocuklarınkullanımınauygunhâle
getirilmesidüşüncesinidoğurmuştur.Budüşüncenindayanaknoktalarındanbirisioyunalanlarınınyalnızcaçocuklarınvakitgeçirdiğialanlarolarakdüşünülmesi,dolayısıylaçocukların,gençlerinveyetişkinlerinetkileşimsağlayabileceklerigüvenlialanlarolaraksokakların,meydanların
vekamusalalanlarındaçocukdostuhâlegetirilmesigerektiğifikridir(TranterveDoyle,1996).
Bu bağlamda sokak ve kamusal alan düzenlemelerinin çocuk dostu hâle getirilmesi amacına
yönelik birçok uygulama örneğinden söz edilebilir. İngiltere’nin Surrey kentinde sokakları ve
kamusal alanları çocuk dostu hâle getirmek amacıyla yapılan uygulamalara şunlar örnek verilebilir; kaldırımların çocukların oyun oynamalarına imkân sağlayacak genişlikte ve yumuşak
birzeminmalzemesinden,dahaalçakbinalarvealçakduvarlar,dahafazladükkân,yeredaha
yakınvedahagüçlüsokaklambalarıyapılması;sokaktemizliği,banklar,telefonkulübelerive
tuvaletsağlanması.AyrıcaSurrey’deçocuklariçindahayaşanabilirmekânlarhâlinegetirilmesi
içinsokaklarındahaazaraçodaklıdüzenlenmesiçalışmalarıkapsamındahızlimiti,yolgenişliklerininazaltılması,dönelkavşaklarkullanılması,gerekliyerlerdekasislerinyaygınlaştırılması,
yayageçitlerininkaldırımseviyesiyleuyumluhâlegetirilmesiverenklendirmeyapılarakbuyaya
geçitlerinedikkatçekilmesiyönündeuygulamalarsürdürülmektedir(Scultz,2010,s.26).Kentsel
mekânınçocuklariçinanlaşılırvekolaykullanılabilirolmasınısağlamakadınaçocuklarınkent
merkezininvesınırlarınınneredeolduğunuanlamasınavedolayısıylakendibaşınabiryerden
biryereulaşabilmesinefırsatverecekyönlendiricilevhalarınyaygınlaştırılmasıdaönemlibiruygulamadır(CityofSurrey,2009).
Sokaklardadahafazlaçocuğunvakitgeçirebilmesineimkânvermekiçingüvenlisokaklaroluşturmanınönemibüyüktür.Ziradahafazlaçocuğunkenttevakitgeçirmesi,kentselplanlamada
araçlaraodaklanıpkentiaraçlarınönceliklerineveihtiyaçlarınagöreşekillendirmekyerineçocuk
özelindeinsanodaklıkentselplanlamaçalışmalarınınönünüaçacaktır.Bubağlamdadünyada
özellikleevçevrelerinde,sokaklardavekamusalalanlarda“şehirleringözüolmalı”(eyesonstreet)anlayışınauygunkentseltasarımuygulamalarıyaygınlıkkazanmaktadır.Buanlayışdoğrultusundayapılanuygulamalaraörnekolarakevlerinbalkonlarındanoyunalanlarınınrahatlıklagö-
Dünyada Aile Dostu Kent Örnekleri
rülebilmesivepasifgözetlemealanlarınınoluşturulması;yol,parkvebahçeışıklandırmalarının
artırılması,sokaklardaçocuklarıngüvenlibirşekildeoynamasınafırsatverecekalanlarayrılması
gösterilebilir(Scultz,2010,s.18).
Çocuklarınkentselmekândayoğunolarakvarlıkgösterdiklerialanlardanbirideokullardır.Dolayısıylaçocukdostubirkentiçinokulların,okulçevrelerininveokulagidiş-gelişyollarınındüzenlenmesidegereklidir.Okullarınveçevresininiyileştirilmesikapsamındayapılanuygulamalaraörnek
olarakAmerika’nınDenverkentindeuygulanan“LearningLandscape”programıverilebilir.BuprogramdâhilindeDenver’da1998’denberiilkokulbahçelerininçocuklariçinçekici,güvenliveçoklu
kullanımamüsaithâlegetirilmesiiçinçalışmalaryapılmaktadır.Okullarınbulunduklarıbölgedeki
ekonomikşartlaraveçocuklarınihtiyaçlarınagöreşekillenençalışmalarkapsamında;okulbahçelerininzeminlerinintaşveçakıllıyapısınındoğayladahaiçiçe,yeşillendirilmiş,sağlıklıvegüvenli
birşekildeoyunoynamayafırsatverecekşekildedeğiştirilmesi,bahçeleriçinsalıncakveçardak
gibiekipmanlarınsağlanması,bahçelerinçitlendirilmesi,ışıklandırılması,zemindekiyabancımaddelerin temizlenmesi gibi uygulamalar yapılmaktadır. Projenin ana hedefi ise parklar ve sosyal
toplanmaalanlarınıbirleştirençokamaçlıbirokulbahçesiinşaetmektir(BrinkveYost,2004).
Çocuğunokulileevarasındakiulaşımınıngüvenlibirşekildeyapılabilmesiiçindeçocukdostukent
kapsamındauygulamalaryapılmaktadır.BuuygulamalarDanimarka,İngiltere,İtalya,Kanadave
ABDbaştaolmaküzerepekçokülkedegeröekleştirilmektedir.“OkulaGüvenliRotalar”(SafeRoutestoSchool)ilkdefa1970yılındaDanimarka’daortayaçıkanAvrupa’yaveAmerika’yahızlayayılanbiruygulamaolmuştur(Tandoğan,2014,s.28).İtalya’daortayaçıkan“ÇocuklarınŞehri”projesi
kapsamındaçocuklarınokulakendibaşlarınagidebilmeleriiçinuygunkoşullarınoluşturulmasına
yönelik“OkulaYalnızBaşımaGidiyorum”girişimideaynışekildeİspanya,Arjantinvedahapek
çokülkeyeyayılmıştır(Tonucci,t.y.).İngiltere’deçocuklarınokulileevarasındagüvenliulaşımını
sağlamakiçin2010yılında“OkulaUlaşımGirişimi”(TravellingtoSchoolInicitive)kurulmuşvebu
kuruluşçocuklarlabirlikteçalışarakkılavuzlarveulaşımstratejilerioluşturmagörevleriniüstlenmiştir.İngiltere’debuyöndeyapılanuygulamalardanbirdiğeriise“YürüyenOkulOtobüsleri”(Walking
SchoolBuses)olmuştur.Buuygulamaçocuklarıngruplarhâlinde,biryetişkingözetiminde,belirli
bir rota ve sıra düzeninde sabah evlerinden alınıp yürüyerek okula ulaşmalarını sağlamayı hedefler.Busayedeçocuklarhemsokaktagüvenlibirşekildeseyahatedecekhemdeaktifulaşım
modellerinikullanaraksağlıkiçinönemlibiradımatmışolacaklardır(Osborne,2005).
Amerika’daortayaçıkanbirbaşkauygulamaiseFre uentWalker/RiderProgramı’dır.Buprogramdaçocuklarınokulayürüyerekveyabisikletlegelmeleriteşvikedilmektedir.Bukapsamda
okulayayaveyabisikletlegelençocuklarındahaöncedenkendilerineverilenkartlarıdelinmekte
vekarttamamendeliklerledoluhâlegeldiğindeçocuklaraküçükhediyelerverilmektedir(Osborne,2005).Çocuklarınyürümesinivebisikletebinmesiniteşvikedenbuuygulamalar,çocukların
kentselmekândagüvenlivesağlıklıbirşekildehareketetmelerinisağlamayıhedeflemektedir.
6.4. Genç Dostu Kentler
Genç dostu kentkavramıvedolayısıylauygulamalarıçocukdostukentuygulamalarıylaçok
büyükorandabenzerözelliklergöstermektedir.Bunedenlebubölümdegençdostukentuygulamalarınınçocukdostukenttenfarklılaşanyönleriüzerindedurulacaktır.Bubağlamdagenç
dostukentleriölçmekamacıylabirendeksoluşturanuluslararası“YouthfulCities”kuruluşuna
değinmekgerekir.Buendeksibelirleyenölçütlerarasındagençnüfus,güvenlik,alımgücüne
75
76
Aile Dostu Kentler Etüt Araştırması
uygunluk,ulaşım,sağlık,seyahat,çevre,eğitim,kamusalalan,çeşitlilikyeralmaktadır(YouthfulCities,2015).Bubağlamdagenelolarakilgiçekicivekompleksoyunalanlarının,dinlenme
tesislerinin,kamusalalanileözelalanıayırantamponbölgelerinvekamusalalandateknolojik
hizmetsunanmekânlarınoluşturulmasışeklindeuygulamalaröneçıkmaktadır.
Kentselmekândaetkileşimlialanlarınvarlığıgençlerinfiziksel,duyuşsalvesosyalgelişimiiçin
önemlidir.Etkileşimlialanlar,mahalleparklarınınyakınlarındakonumlandırılantoplanmaalanları,
çocukveyagençlikmerkezlerişeklindekentselmekândayaygınlaştırılabilirveyadahakompleks
veözelleşmişalanlarolarakdadüşünülebilir.Buetkileşimlialanlaraörnekolarakİngiltere’deki
“ThePodYouthShelter”verilebilir.Bualanlargençleriçiniçerisindeinternetveoyunimkânıolan
veyaşıtlarıylasosyaletkileşimsağlayabileceklerikorunaklımekânlardır(SuitcliffePlay,2015).
Genç dostu kent planlamaların oluşturulmasında dünyada yaygınlaşan ve aktif olarak çalışan
gençlikkonseyleriveyerelyönetimleringençliğeyönelikstratejikplanları,kentleringerçekanlamda
gençliğinihtiyaçlarınagöreşekillendirilmesindeönemlibirçabaolarakgörülebilir.Avusturalya’nın
Brisbane kentinde oluşturulan Gençlik Stratejik Planı kapsamında gençlerin, ihtiyaçlarına göre
kenttekikütüphanelerin,parkların,eğlencemerkezlerinin,genişveçokamaçlıaçıkalanlarınsayısınınartırılmasına,bubölgeleringüvenlihâlegetirilmesinevebubölgelerarasındaulaşımınkolaylaştırılmasınayönelikçalışmalaryapılmaktadır(BrisbaneCityCouncil,2014).
Genç dostu kentin bir diğer ölçütü de kentin öğrenci dostu nitelikleridir. Gençlerin büyük bir
bölümüaynızamandaöğrenciolduğundangençdostuveöğrencidostueşdeğerkavramlar
sayılabilir.Eniyiöğrencikentlerininbelirlenmesiiçingeliştirilenendekslerdenbirisiolan“ uac uarelliSymonds/EnİyiÖğrenciŞehriEndeksi”ninkullandığıölçütler;yerelüniversitelerin
sıralamaperformansı,öğrenciçeşitliliği,yaşamkalitesi,işverenaktivitesivealımgücüneuygunolmasışeklindesıralanabilir(TopUnversities,2010).
Öğrenci dostu bir kent için önemli bir ölçüt de üniversitelerin yerleşim bölgelerine yakınlığı
ve ulaşılabilir, ödenebilir ve güvenilir yerleşim yerlerinin/konutların varlığıdır. Bu bağlamda
Rotterdam’dayerleşimbölgeleriveüniversitelerarasındametroağınıngeliştirilmesivekampüs içerisinde öğrenci evlerinin yaygınlaştırılması yönünde uygulamalar yapılmaktadır (van
denBergveRusso,2004).
6.5. Yaşlı Dostu Kentler
Yaşlı dostu kentkavramıDünyaSağlıkÖrgütününöneçıkardığı“aktifyaşlanma”anlayışıçerçevesindeşekillenmektedir.Bubağlamdayaşlıdostukent,birkentinsağlık,katılım,güvenlikveçevreseldüzenlemelerbazındayaşlılarınyaşamkalitesiniartırmakveaktifyaşlanmayı
desteklemeküzerebelirliölçütleregöreyapılanuygulamalardanoluşur.Buölçütler,dışmekân
vebinalar,ulaşım,ev,sosyalkatılım,saygı,sosyaliçerme,sivilkatılımveistihdam,iletişimve
bilgi,toplumsaldestekvesağlıkhizmetlerişeklindesıralanabilir(WorldHealthOrganization,
2007).DünyaSağlıkÖrgütününaktifyaşlanmabağlamındabelirlediğiölçütlerdünyagenelindeyaşlıdostukentuygulamalarınaçerçeveolmasıbağlamındaönemlidir.Bubağlamdaşekillenendünyagenelindekiyaşlıdostukentuygulamalarıaşağıdakişekildeözetlenebilir:
Ulaşımkonusudayaşlıdostukentuygulamalarındaöneçıkanölçütlerdenbirisidir.Yaşlıdostubir
kentteulaşımödenebilirolmalı;toplutaşımaaraçlarıgüvenilirveyeterlisıklıktabulunmalı,ula-
Dünyada Aile Dostu Kent Örnekleri
Dış Mek n ve
Binalar
• Temizfizikselçevre
• Yayadostuyürümeyolları
• Gürültüazaltmaçalışmaları
• Güvenliyeşilalanlar
• Gölgelikalanlar
• Genişvealçakkaldırımlar
• Yeterlisayıvesıklıkta
banklar
• Yolilekaldırımınbağlantısınısağlayanrampalar
• Yayaönceliklikaldırımlar
• Dahauzunsürelitrafik
ışıkları
• Ayrıbisikletveyaya
yolları
• İyiaydınlatılmışsokaklar
Ulaşım
Ev
Sosyal Katılım
• Yeterli,birbirine
bağlıvesıkulaşımağları
• Alımgücüneuygunevler
• Sosyalaktivitelere
katılımiçinulaşım
imkânı
• Ödenebilirulaşımimkânı
• Hastaneler,sağlıkmerkezleri,
bankalar,yaşlı
merkezlerigibi
yaşlılariçinkilitönemiolan
yerlereulaşım
ağlarınınyaygınlaştırılması
• Araçlardaalçak
basamaklarve
yüksekolmayan
koltuklar
• Banyo,mutfak
vetuvaletlerde
yaşlılarauygun
tasarım
• Hizmetalanlarınavekurumlara
yakınevler
• Binagirişlerinin
çokbasamaklı
olmaması
• Sosyalaktivitelerin
alımgücüneuygun
olmasıvegönüllülükfaaliyetlerinin
desteklenmesi
• Dinlenmealanları,
kütüphaneler,toplummerkezlerinin
yaygınlaştırılması
• Asansörlüevler
• Dikolmayan
tırabzanlımerdivenler
• Yollardayeterliyolişareti,levhaveışıklandırma
Saygı ve
Sosyal İçerme
• Toplumsal
aktiviteler
Sivil Katılım ve
İstihdam
• Gönüllülükfaaliyetlerinekatılım
• Nesillerarasıiletişimve
aileninbirlikteliğineyöneliketkinlikler
• Yarızamanlı
veyadönemsel
çalışmaimkânı
• Girişimciliğin
desteklenmesi
İletişim ve Bilgi
• Hizmetler,sağlık,teknolojivs
gibialanlarda
yaşlıinsanların
bilgilendirilmesi
Toplumsal Destek
ve Sağlık Hizmetleri
• Toplumvesağlık
hizmetlerininkent
genelindeyaygınlaştırılması
• Buhizmetlerinekonomikolarakherkesçeulaşılabilirolması
• Bilgilendirme
yoluolaraktoplantıgibiyollarla • Evdebakım,kişisel
sözeliletişimyolu
bakımveevbakımı
tercihedilmesi
şımyollarıilemahalleler,hastaneler,eczanelergibiyaşlılarınsıklıklaihtiyaçduyduğumekânlar
birbiriilebağlantılışekillenmeli,yaşlıdostuaraçlar(yeredahayakın,genişoturmakoltuklarıolan,
temiz,numaralarıvegideceğiyerkolaylıklaokunabilen)yaygınlaşmalı,duraklardabirbölümde
yaşlınınaracarahatbinebilmesiiçinrampa,asansörveyauygunbirplatformbulunmalı,araçlarınzamançizelgelerigüvenilirolmalı,yaşlılarınoturduklarıyereveotobüsduraklarınayakınve
öncelikleonlarınkullanabilecekleriparkalanlarıyeralmalıdır(WorldHealthOrganization,2007).
DünyaSağlıkÖrgütününbelirlediğibuölçütlerihayatageçirebilmekhedefiyleuygulamalaryapan
kentlereAmerika’nınMichiganeyaletindekikentlerörnekolarakgösterilebilir.Michigan’dakiyaşlı
77
78
Aile Dostu Kentler Etüt Araştırması
dostukentuygulamalarındatemelhedef,yaşlılarıngünlükyaşamlarındaihtiyaçduyacaklarıher
türlükaynağakolayulaşabilmelerinisağlamaktır.Bubağlamdayapılanuygulamalarağırlıklıolarak
market,eczane,hastane,ibadethaneileevlerarasındakimesafelerinazaltılmasınayöneliktir.
Yaşlıdostukentuygulamalarınafizikselçevrebağlamındabakıldığındayinebenzeryaklaşımlarlaçalışmalarınyapıldığıgörülmektedir.ABD’ninFloridaeyaletindeuygulanan“SafeRoutes
toAgeinPlace”projesi,DünyaSağlıkÖrgütününhedefleridoğrultusundagüvenli,ulaşılabilir,
rahatveaktifulaşımimkânlarısunanbirkentselplanlamaileyaşlılarınsosyalhayatadahaaktifkatılımınısağlayarakkentiyaşlılarınözelihtiyaçlarınauygunhâlegetirmeyihedeflemektedir.
Bu bağlamda; trafik ışıklarının sürelerini uzatmak, yaya yollarını araç trafiğinden ve bisiklet
yollarındanbelirginbirşekildeayırmak,özellikleyayayollarındavekaldırımlardakayıpdüşme
riskiniortadankaldırmakşeklindeuygulamalargörülmektedir(UrbanHealthSolutions,2015).
Fiziksel çevre düzenlemelerinin yaşlı dostu hâle getirilmesine yönelik uygulamalardan birisi de
kentselmekândayaşlılarınyolüzerindeveyaparklardadinlenebileceğialanlarınyaygınlaştırılmaya
çalışılmasıdır.BubağlamdaiyibiruygulamaörneğiolarakKanada’nınOtta akentigösterilebilir.
KentteuygulananYaşlılık Planıkapsamındayaşlılarınyoğunbulunduklarıbölgeleröncelikliolarak
tespitedilerekbubölgelerdeyaşlılarındinlenebilmeleriiçinbanklarınsayısınınartırılmasıuygulamasıyapılmaktadır(WorldHealthOrganization,2015).Banksayısınıartırmaçalışmalarıyapılırken
önceliklibölgelerintespitindebelirlenenölçütleriseemeklilerinyoğunolarakyaşaması;hastaneler,
alışverişmerkezleri,marketlerveparklarayakınlıktır.BenzerşekildeNe York’tayürütülen“City
Bench”programıdaotobüsduraklarında,alışverişcaddelerindeoturmaalanlarınınvebankların
düzenli,sıkaralıklarlakonumlandırılmasıvesayılarınınartırılmasıdır.Nihaihedefiyaşlılarınkentsel
mekândavarlıkgösterebilmesiveyürümeyiteşvikedereksağlıklıyaşlanmanınsağlanmasıolan
buprogramkapsamındaönceliklialanlar;otobüsvemetroduraklarıgibisıksıkaktarmayapılan
ulaşımnoktaları,yaşlımerkezleri,hastanevetoplumsağlıkmerkezleri,alışverişmerkezleriolarak
belirlenmektedir.Projekapsamındaayrıcabelirlenenbölgelereyerleştirilenbanklarınyaşlıinsanlarınkullanımınauygunolmasıiçinbanklarınyüksekolmaması,sırtvekolkoymayerlerininrahat
olmasıgibiölçütlerbelirlenmektedir(Ne YorkCity,2015).
6.6. Engelli Dostu Kentler
Engellidostukentselplanlamaörneklerigenelolaraktekerleklisandalyekullanımınafırsatverenuygulamalarşeklindekarşımızaçıkmaktadır.Bubağlamdadünyagenelindekaldırımların
belirliyerlerininrampalarlayollarabağlanması,binagirişçıkışlarınınengellilerinkullanımına
uygunolaraktasarlanmasıçalışmalarıyaygınlaştırılmayaçalışılmaktadır.Paris’teengellilere
yönelik öne çıkan uygulamalardan birisi, kent genelinde tekerlekli sandalye kullanımına uygundurak,asansör,otobüsimkânlarıylageliştirilmişulaşımağlarısağlamasıdır(Lam,2008).
Sydney’de ise engelli dostu kent bağlamında tekerlekli sandalyeleri katlanmadan içine alabilecek ulaşım araç uygulaması yaygınlaştırılmaktadır. Bu uygulamayla engellilerin ulaşım
imkânlarıgeliştirilerekonlarınkentselhayattadahafazlayeralabilmelerivesosyalentegrasyonlarınınsağlanmasıhedeflenmektedir(Zero200,2015).
İngiltere’dekurulan“TheJointCommitteeonMobilityofBlindandSightedPeople”,engellilerinyollardadaharahathareketedebilmelerinisağlamakveyollardatrafikhızınınazaltılması
yoluylasokaklarınengellileriçindahagüvenlihâlegetirmesihedefiyleçalışmalaryapmaktadır.
Çalışmalarınıyollarda,caddelerdesürücüveyayalarayardımcıolmaküzerebulunanişaretve
Dünyada Aile Dostu Kent Örnekleri
düzenekleriyeterliveetkindüzeydekullanmakapsamındasürdürenkurumunuygulamalarındanöneçıkanlar:Duymaengellileriçinsesliyoltarifcihazları,kontrollükarşıyageçmenoktaları,farklıdokudazeminlerlegörmeengellileriçingüvenlirotalaroluşturmauygulamalarıdır
( uimbyveCastle,2006).
Birleşmiş Milletler Engelli Hakları Sözleşmesi uyarınca 2010 yılından bu yana verilen “The
AccessCityA ard”,herkes,özellikleengellileriçinulaşılabilirkentleroluşturulmasıvebugirişimlerindesteklenmesinihedeflemektedir.BubağlamdaBMEngelliHaklarıSözleşmesi’ne
dayanarakheryılbirkentengellidostukentseçilmektedir.Kentgenelindesağladığıasansör,
rampa,kaldırım,otomatikkapıveulaşımağlarınınbirbirinebağlanmasıgibiuygulamalarıyla
Berlin,2013yılındaengellidostukentolarakseçilmiştir.BenzerşekildeengellidostukentseçilenBarselona,Boras,Lizbongibikentlerdeözelolarakengellilerdüşülerekyapılankentsel
planlamaiçiniyibirerörnektir(EuropeanCommission,2013).
6.7. Kadın Dostu Kentler
1996yılındaBirleşmişMilletlerİnsanYerleşimleriİstanbulZirvesi(HabitatII)kadındostukentlerinküreselbirşekildeyaygınlaşmasınınçıkışnoktasıdır.Bunagörekadınlarınkamusalalandasaldırıyauğramakorkusuolmadanyaşayabildikleriveözelihtiyaçlarınakolayulaşabildikleri
kentler,kadındostuolaraktanımlanmaktadır(Abada,2013).
BirleşmişMilletlerKadınBirimininçalışmalarıyla,kentselmekândakadınlarıngüvenlibirşekilde
varolabilmeleriniveözgürcehareketedebilmelerinisağlamakamacıyla“KüreselGüvenliŞehirlerGirişimi”(SafeCitiesGlobalInicitive)kurulmuştur.Bugirişim2010’daBMHabitatvebirçokortaklabirlikte“KadınlarveGençKızlaraKarşıŞiddettenArındırılmışGüvenliŞehirler”(SafeCities
FreeofViolenceagainstWomenandGirls)projesini;2011yılındaiseBMKadınBirimi,BMHabitatveUNICEFortaklığında“HerkesİçinGüvenilirveSürdürülebilirŞehirler”(SafeandSustainableCitiesforAll)girişiminikurmuştur(UNWomen,2015).BM’ninbugirişimlerinebağlışekilde
yoğunlaşankentselplanlamanınkadınlarıdâhiledecekşekildedüzenlenmesivekadınözelinde
kentselgüvenliğinsağlanmasıuygulamalarınaHindistan’ınYeniDelhikentiörnekverilebilir.Yeni
Delhi’dekadınlariçingüvenlibirkentoluşturmakhedefiylesuçoranlarınınyaygınolduğubölgeleröncelikliolmaküzere;sokaklardaaydınlatmaçalışmaları,kentinsokaklarıvemerkez bölgelerarasındakibağlantılarınkuvvetlendirilmesigibiuygulamalaryapılmaktadır(Abada,2013).
BenzerşekildeCapeTo n’dakentlerikadınlariçindahagüvenilirmekânlarhâlinegetirmekiçin
yerelyönetimlertarafındançalışmalaryürütülmektedir.Önceliğiotobüsduraklarınaverenkent
yöneticileri,duraklarıngüvenilirmekânlarolmasıiçinışıklandırma,ulaşımimkânlarınıngeliştirilmesi,görünürlüğünartırılmasıgibiçalışmalaryapmaktadır(Nteta,2014).Kentteyetersizolan
topluulaşımaraçlarınahızlıcavegüvenlibirşekildeulaşmayısağlayanbirsistemolarakgeliştirilenMyCITIprojesiilekentiçerisindesürekli,hızlıvegüvenliulaşımsağlanmayaçalışılmaktadır(MyCiti,2015).Kanada’dadabuuygulamayabenzerşekildebellibirsaattensonraotobüs
duraklarıarasındaekotobüslerkonulmaktaböylecekadınlarınözelliklegecelerigidecekleriyere
mümkünolanenazyürümeyleulaşabilmelerineolanaksağlanmaktadır(Michaud,2000).
GüneyKore’ninSeoulkentinde2007yılındauygulamayakonulan“KadınDostuKentProjesi”;
iş,bakım,kültürelaktiviteler,boşzamanaktiviteleri,sağlık,çevrevekentselmekânbağlamında çalışmalar yaparak kadınların mutluluğunu hedeflemektedir. Bu proje kapsamında yapılançalışmalar;kadınlarıntopukluayakkabılarlarahatyürüyebileceğikaldırımlar,kadındostu
79
80
Aile Dostu Kentler Etüt Araştırması
otobüssitemi(özelliklegecesaatlerindesadecekadınlariçinözelotobüsuygulaması,bebek
arabasınınrahatsığabileceğiaraçlar,tutunmakayışlarıdahaalçalabilenotobüslergibi),sadecekadınlaraaitarabaparkyerlerişeklindesıralanabilir(Metropolis,2015).Sadecekadınlara
ayrılmışparkalanlarınınbirörneğideAlmanya’nınFrankfurtkentindeözelliklehavaalanlarındavealışverişmerkezlerindegörülmektedir.Pemberenklebelirlenmişbuparkalanları,havaalanlarındaterminaledahayakın,dahaaydınlıkvebiraraçiçindahafazlaparkalanıayrılmış
şekildetasarlanmaktadır(Raven,2015).1
Kadındostukentbağlamındaöneçıkanölçütlerdenbirdiğeridesosyalentegrasyonveiletişimi
artıracak uygulamaların yaygınlaştırılmasıdır. Bu ölçütün öne çıkmasının dayanak noktası ise
kadınlarıngerekçocuklarıylagerektekbaşlarınakentmekânlarındadahafazlavakitgeçirmeleri
kadınlariçinsosyalentegrasyonungerçekleşmesiolarakifadeedilebilir.BubağlamdadeğerlendirilebilecekuygulamalaraörnekolarakAvusturya’nınViyanakentiverilebilir.Viyana’damahalle
sakinleriarasındakisosyaletkileşimiartırmakiçinbinalarınaralarındaortakkullanımaaçıkalanlarınyaygınlaştırılması;ulaşımaraçlarıarasındakibağlantılarıniyiolması;alışverişyerleri,çocuk
bakımmerkezleri,hastanelerinvemarketlerinulaşılabiliryakınlıktaolması;binalarınvedairelerin
kapıönlerininvegirişlerininferah,aydınlıkbiryapıdaolmasıyönündeçalışmalaryapılmaktadır.
Ayrıcabinalardaçocuklarınoyunoynayabileceği,yetişkinlerindebirliktevakitgeçirebilecekleri
ortakalanlaroluşturulmaktadır.Buyöndeyapılankentseldüzenlemeler,kadınlarınkenttedaha
fazlainsanlailetişimkurabilmesinevetoplumsal,hayatikaynaklaradahakolayulaşabilmesine
fırsatsağladığıiçinkadındostukentinşasıaçısındanönemligörülmektedir(Zaragoza,2015).
6. . Sonuç
Kent ve aile, birbirlerini karşılıklı olarak etkileyen iki kavramdır. Kentte yaşanan değişim ve
dönüşümleraileyietkilemekte;ailenindeğişimvedönüşümüdekentietkilemektedir.Kentsel
dönüşümünkaçınılmazbirsüreçolduğudüşünülürse,sürdürülebilirbirkentseldönüşümsürecineaileninneorandadâhiledildiğiönemlibirhususlarolarakkarşımızaçıkmaktadır.Fiziksel
çevreplanlamasındankatılımmekanizmalarınınetkinleştirilmesinekadarkentselplanlamanın
heraşamasınaailenindâhiledilmesi,ailedostubirkentoluşumundakilitönemesahiptir.
Dünyagenelindekiailedostukentörneklerininincelendiğibubölümde,buuygulamalarınailenin
kentsel mekândaki nitelikli varlığının, sürdürülebilirliğinin sağlanması ve ailenin kente katılımı
kapsamındaşekillendiğigörülmüştür.Kentekatılımınönemlibirboyutu,kentselyönetimmekanizmalarınadâhilolmakşeklindekarşımızaçıkmıştır.Birkentinaileninihtiyaçlarınıgözetenaile
dostubirkentolabilmesiiçinailefertlerininyönetimselsüreçleredâhiledilmesivebusüreçlerde
aktifrolalmasıgerektiğiincelemelersonucundaöneçıkmaktadır.Bubağlamdadünyadaçocuk
vegençlikmeclisleri,kentkonseylerigibiuygulamalarınsistemliveişlerbirşekildeyaygınlaştığı
söylenebilir.Fakatçalışmakapsamındakentselkatılımuygulamalarınayerverilmemiştir.
Kentekatılımınbirdiğerboyutudakentselmekândavarolma,niteliklivakitgeçirebilmevekentinsunduğufırsatlardanyararlanabilmedir.Bubağlamdakentselplanlamavekentseldönüşüm
deaileninkentekatılımınıetkileyenunsurlardandır.Kentselplanlamakapsamındaincelenen
uygulamalardan;güvenlioyunalanlarınınoluşturulması,kaldırımlarınvesokaklarınheryaştaninsanınkullanımınauygunolarakdüzenlenmesi,kentmerkezlerindevemahalleiçlerinde
1 Kadın dostu bir kent oluşturmaya katkı sağlamak hedefiyle yapılan bu uygulama bir yandan da cinsiyetçi bir
uygulamaolmasıyönüyleeleştirilmektedir.
Dünyada Aile Dostu Kent Örnekleri
ortakkamusalalanlarınyaygınlaştırılması,kentsakinlerininkenttegüvenliverahatbirşekilde
hareketedebilmesininsağlanmasıvebuamaçlayapılançevreseldüzenlemeleröneçıkmıştır.
Bu uygulamaların yaygınlaştırılması yönündeki çalışmalar çocuğun, gencin, yaşlının, engellinin, kadının dolayısıyla ailenin kentsel mekânda daha fazla yer alabilmesi ve daha nitelikli
vakitgeçirebilmesihedeflerineyönelikolduğunugöstermektedir.Buyöndekiuygulamalarıda
ailenin kente katılımını artırarak kente aile dostu bir nitelik kazandırmahedefininsonucuolarak
değerlendirmekmümkündür.
Çocuk,genç,yaşlı,kadın,engellialtbaşlıklarındaincelenenuygulamalartümbukavramların
birbirleriylebenzeşenvefarklılaşanyönleriniortayakoymaktadır.Ailedostukentisetümbu
grupların ortak ve farklılaşan yönlerini de kapsayan daha bütünlüklü ve kategorik olarak bu
gruplarıkapsayanbirkavramolarakkarşımızaçıkmaktadır.Aile dostu kentayrıayrıçocuğa,
gence,yaşlıya,kadına,erkeğe,engelliyedostolmanınötesindetümbualtgruplarınbirbütün
olarakkentselmekândakiiyiolmahallerininsağlanabildiğikentşeklindetanımlanabilir.
Ailedostukentuygulamalarıgöstermektedirki,kentselmekânınaileninçocuklarıyla,gençlerin
ve yaşlıların akranlarıyla, yetişkinlerin komşularıyla sosyal etkileşimi ve iletişimini artıracak
kamusalalanlarsunmasıkentinailedostusayılmasındakienönemliölçüttür.Buölçütündayanak noktası ise her yaştan herkesin kentsel mekânda daha fazla vakit geçirmesine fırsat
sağlamanıngerekliliğiolaraköneçıkmaktadır.Ailekenttenekadargörünürolursa,kentaileyle
okadaruyumluhâlegelecektiranlayışınınyaygınlaşmasıyla,dünyadakiailedostukentuygulamalarınınaileyivefertlerinikentselmekândasürdürülebilirkılmayönündegelişmekteolduğu
sonucuortayaçıkmaktadır.
81
82
Aile Dostu Kentler Etüt Araştırması
TÜRKİYE KENTLEŞME DENEYİMİ VE AİLE DOSTU KENT
KAVRAMININ İMK NI
MuratŞentürk
Bubölümdeşehirplanlama,mimarlık,sosyolojigibialanlardauzmanlığıbulunanakademisyenlerle,bürokratlarla,siyasetçilerleveuzmanlarlayapılanderinlemesinemülakatlardeğerlendirilerek
ailedostukentkavramınınimkânlarıvesınırlılıklarıdeğerlendirilmiştir.Kent,farklıdisiplinlerinkonusudurvekentselmekânınbiçimlenmesindeçeşitligörevlerüstlenençoksayıdadisiplinvardır.Bu
bağlamdaderinlemesinemülakatlarsadecebiralanlasınırlanmayıpilgilitümalanlardankişilerle
görüşmeler gerçekleştirilmiştir. Bir akademisyen dışındaki katılımcıların tamamı yurt içinden uzmanlardır.Mülakatyapılankişilerinkısaözgeçmişlerineçalışmanıngirişindeyerverilmiştir.
Derinlemesinemülakatlarınodaknoktasını,ailedostukentkavramıvebukavramınimkânve
sınırlılıklarınailişkintartışmalaroluşturmuştur.Katılımcılara,uzmanlıklarınınuygunolmasıdurumunda,Türkiyekentleşmedeneyimineilişkin1sorulardayöneltilmiştir.Derinlemesinemülakatlardakatılımcılara;Türkiyekentleşmedeneyimininvekentseldönüşümsürecininaileyeetkileri,
ailedostukentkavramınınimkânıvebukavramındiğerilgilikavramlarlabağları,kentleilgilihukukimevzuattaaileaçısındandeğiştirilmesigerekenhususlar,ailedostukentininşasındaatılmasıgerekenpolitikadımlar,merkez veyerelaktörlerinnasılkonumlanmasıgerektiğivesonolarak
ailedostukentlerinoluşturulmasındamuhtemelsosyalmaliyetlerinnelerolabileceğisorulmuştur.
Araştırmakapsamındaşehirplanlama,mimarlık,mimarlıktarihi,sosyoloji,siyaset,kamuyönetimigibialanlardakentleilgiliçalışmalaryapmıştoplam15kişiilederinlemesinemülakatlar
yapılmıştır.Derinlemesinemülakatyapılankatılımcılarınfarklıalanlardakiuzmanlıklarıvebirikimleri,katılımcılarındeğişiksiyasalvetoplumsalperspektiflerininolmasıaraştırmanınbulgularınıçokboyutluvekatmanlıbirhâlegetirmektedir.Kent,fizikselvetoplumsalyapısıitibarıyla
çokkatmanlıolup,farklıunsurlarıiçindebarındırır.Kentteyaşanandeğişimleri anlamlandırmakvekentingeleceğikonusundaçeşitlidüşüncelergeliştirmek,ancaksözkonusufarklılığın
veçokkatmanlılığındikkatealınmasıylamümkündür.
7.1. Türkiye Kentleşme Deneyiminin Değerlendirilmesi
Genelolarakkatılımcılar,Türkiyekentleşmedeneyimindeaileninveaileyioluşturanbireylerinbusüreçteçeşitliaçılardanolumsuzşekildeetkilendiğinibelirtmektedirler.Bununlabirlikte
kentlerinbütünüyle“ailemerkezli”tahayyüledildiğiniveplanlandığınıifadeedenkatılımcılar
dabulunmaktadır U.Tanyeli .Bunagörekent,kategorikolarakErkenCumhuriyet’tenitibaren
aileninodaktaolduğubirmekânolarakkurgulanmış,örneğinbekârlargenelliklegözardıedilmiştir U.Tanyeli .2
1 İlgiliuzmaneğeryazılarında/makalelerindeTürkiyekentleşmesideneyiminidetaylıbirbiçimdeelealıyorsabu
konuylailişkilisorularyöneltilmemiş,mülakataile dostu kentlereksenindegerçekleştirilmiştir.
2 “(Osmanlıkentinde)bununherseferindeailebütünlüğünebirtürtehditgibialgılandığını,mahalleninsadeceaile
merkezlibirolguolaraktahayyüledildiğinibiliyoruz.AmabuTanzimat’tadeğiştimidiyorsakhayır;Tanzimat’ta
daailemerkezlidir.Tanzimat’tadabekârbiranlamdasorunduramaenazından18.yüzyıldakigibitakipedilmiyordur.AmabekârlıkmeselesininOsmanlıkentininiçindehiçbirzamanmarjinalitesınırınındışınaçıkabildiğini
sanmıyorum.Herseferindebirbiçimdemarjinalolarakgörülmeyedevametmiştir.ErkenCumhuriyet’egelindiğindeaslında,çoğudurumda,yanitoplummühendisliğiprojelerininiçindeherseferindeaileninmodernleştirilmesitahayyüledilir.Tekilinsanınüretilmesi,bireyinüretilmesidiyebirCumhuriyetprojesiyoktur.Modernaileyi
kurmak,modernkadınıyaratabilmekamamodernkadınyaratıldığızamandaErkenCumhuriyet’iniçindeyine
biraileinsanıolarakmodernkadıntahayyüledilir.” U.Tanyeli
Türkiye Kentleşme Deneyimi ve Aile Dostu Kent Kavramının İmkânı
Türkiye’ninkentleşmedeneyimindeaileninvedahagenişölçektetoplumunyaşama kültürünün3
gerektirdiğiihtiyaçlarınyeterincedikkatealınmadığı,katılımcılarınönemlibirkısmınınhemfikir
olduğukonularınbaşındagelmektedir.Budurumhemkentleşmesürecininkendiliğinden/müdahalesiz4işlediğihemdegörecekentplanlarınınyapıldığıveuygulandığıdönemlerikapsamaktadır.DiğerbirdeyişleistermüdahalesizisterplanlıgelişsinTürkiyekentlerininözeldeailenin
geneldeisetoplumunvetoplumunfarklıunsurlarınınyaşama kültürününgereklerinikarşılamadığısöylenebilir.HeryılkutlananKurbanBayramlarındakurbankesmealanlarınıngerekeski,
gerekseyenişehiralanlarındaplanlanmaması,çokkatlıyapılarlayatayilişkinindikeyilişkiye
çevrilmesi O.Kayaer ;bahçesizevlerininşaedilmesiyleinsanındoğaylairtibatınınkoparılması
H.İ.Düzenli ;gelenekselsofagibietkileşimalanlarınınartıkyeralmaması Ş.ÖymenGür ;
küçükçocuklarınsokağakendibaşlarınaçıkıpbakkaldanalışverişyapamamaları F.Tonucci ;
tuvaletinyönününkıbleyebakması,yatakodasınınpenceresininyankomşununyatakodasıyla
veya balkonuyla karşı karşıya olması Ö. Bozoğlu ; taziye, düğün vb. toplumsal ritüeller için
gereklimekânsaldüzenlemelerinolmaması Ö.Bozoğlu ;aileylegidilipbirliktevakitgeçirilecek
mekânlarınneredeysebulunmaması5 L.Doğan gibihususlarörnekolarakzikredilebilir.Ailenin
kullandığımekânlarıdahanetdeğerlendirebilmekiçingerekaileningereksebireyinyaşamakültürüvegereksinimlerinindışındagelişenTürkiyekentleşmedeneyimineyönelikkatılımcıların
görüşleribaşlıklarhâlindesunulmaktadır.
7.1.1.Eveve/veyaKonutaİlişkinDeğerlendirmeler
Türkiyekentleşmesineetkiedenenönemlihususlarınbaşındahızlınüfusartışıvebunüfusun
kentlereyönelmesigelmektedir.Türkiye’dekırdankentegöç,sanılanınaksinebireydeğilaile
göçleridir.Belirlidönemlerdevekısasürelibireyselgöçleryaşanmışsadatemelörüntüaileleringöçünüiçermektedir U.Tanyeli .Budurumkentleşme ve aile ilişkisiniönemlikılmaktadır
H.RittersbergerTılıç .1960’Tan2000’liyıllarakadarTürkiyenüfusu1,5katartarkenİstanbul,
AnkaraveMersingibikentlerinnüfusu10katartmıştır Y.Yüksel .Bugöçdalgasınayönelik
kentlerinhazırlıklıolduğunusöylemekiseçokgüçtür:
...bu artış içerisinde iki temel gelişme vardır. Kırsaldan çok ciddi bir nüfusumuzun kente
göçmesi ve doğurganlık hızımızın da yüksek olması dolayısıyla hızlı bir kentleşme sonucu
doğuyor. Ancak bu kentleşme sürecinde göç dalgalarını ya da nüfus artış hızını ön gören ve
geniş bir kent planlaması vizyonu görmüyoruz. Belediyeler kentlerin yeni alanlarını altyapı
hizmetlerini imara açmak şeklinde bu duruma tek cevap veriyorlar bunun dışında düşünülmüş çalışılmış bir manzara görmüyoruz. Y.Yüksel .
Kırdankentegöçaile yapısınıdeğiştirmiştir.Busüreçteçocuksayısınınazalmasınabağlıolarakaile,“nükleeraileye”dönüşmüştür.Budeğişimeparalelolarakailelerdaha“küçükbirimler3 Yaşama kültürü kavramıtoplumungeçmişindengetirdiğiinançları,örfveâdetleri,mekânsaltercihleri,inşadeneyimlerini,toplumsalilişkilerivedeğerlergibiözellikleriiçermektedir.BukavramıCengizBektaş’ın(2013)Türk Evi
başlıklıçalışmasındanalıntılıyorum.
4 Müdahaleetmemenindebirmüdahaleolaraknitelendirilebileceğiakıldatutulmalıdır.Buradakastedilenyapılan
planlarınsiyaset,bürokrasivesermayetarafındandikkatealınmaması,nüfushareketlerivetoplumsalgelişmeler
sonucundakentin kendiliğinden fizikselvesosyalolarakbiçimlenmesidir.
5 “...büyükbirparkagideceksiniz,zatenburadabüyükparkalanlarısıkıntılı.Biryerdenbiryeregidemiyorsunuz,
ancakaracınızlagidebilirsiniz.Toplutaşımabukonudaçözümüretmişdeğil.Toplutaşımaaileyiodağınaalmadançözümlendiğiiçinsadeceişyerleriylekonutalanlarıarasındaçözümönermiş.Meselerekreasyonalanlarıyla,eğlencealanlarıylaulaşımçözümleribirliktedüşünülmemiş.Düşünülmeyinceailelersadeceözelaraçlarıyla
gidebiliyorlar.Budabelligelirdüzeyindekiinsanlarayönelikolarakyapılabiliyor.” L.Doğan
83
84
Aile Dostu Kentler Etüt Araştırması
de” ve“yüksekkatlıbinalarda” yaşamayabaşlamıştır.Aile,zamanlabirkurumolaraktoplumda
üstlendiğirolükaybetmeyebaşlamıştır L.Doğan .Ailebireylerininbirbirleriyle,ailenintoplumlailişkilerindeevinyapısındakideğişimlerinpayıolduğunudüşünen,enazındanbazısorunlar
getirdiğinibelirten,önemlisayıdakatılımcıbulunmaktadır.
Bugün yaptığımız evlerin hiç biri bütün bu gökdelenlerdeki yaşama biçimimiz bizim değil.
Bunun getirdiği birtakım sorunlar var. C.Bektaş .
Özellikleapartmanlaşmanınaileninyapısınıveaileyioluşturanbireyleriönemliölçüdeetkilediği,
gerekaileniniçiletişiminigereksekamusalmekânlakurduğuilişkibiçiminideğiştirdiğibelirtilmiştir.
Aileyapısınıngiderekküçülmesinde,genişailedençekirdekaileyegeçişinyaşanmasındadaha
genişevlerdenküçükapartmandairelerinegeçişinönemlibiretkisininolduğuilerisürülmüştür.
Hattakatılımcılardanbirikentleşmedeneyimindekienönemlisürekliliklerdenbirinin“kentliliknüfusunun sürekli artışıyla, apartman sayılarımızın sürekli artışı arasındaki paralellik” olduğunu
belirtmiştir H. İ. Düzenli . Bazı katılımcılar apartmanlaşmanın siyasi ve bürokratik yöneticiler
tarafından bilinçli bir şekilde tasarlandığını O. Kayaer , bir kısmı bununAvrupai/Batılı yaşam
tarzınınbirparçasıolarakgörüldüğünü A.Yılmaz ,diğerbirkısmıbatılıkaynaklıkentilkelerinin
benimsediğini O.Kayaer,Ş.ÖymenGür vebazılarıisebunungiderekartankentselranttan
alınanpayı/kârıbüyütmearzusuolarak Y.Yüksel oluştuğunuilerisürmektedir.Gerekçelerine
ve/veyaaktörlerinebakılmaksızınapartmanlaşmanın aileyiolduğukadar“toplumsalilişkileri”ve
“yaşamakültürünü”dedeğiştirdiğisöylenebilir C.Bektaş .
TürkiyekentleşmesindeörnekalınanBatılıkentlerdeazkatlıevlerindahayaygınolduğugörülmektedir.Ayrıcasözkonusuevlerinneredeysetamamının küçükdeolsa bahçesibulunmaktadır.Türkiyekentleşmesininmekânsalsembolüiseçokkatlıvebahçesizyapılardır.Herne
kadarapartmanlaşmakonusundabir“gelenek”oluşmuşsada“bilinçaltında”azkatlıvebahçeli
evlerekarşıolumlubirtutumgörülmektedir.
...Türkiye çizgi lm sektörü çok gelişti ve orada bir aile resmediliyor çoğunda tek katlı bahçe içinde müstakil evlerden oluşan bahçesine çocuğun çıktığı ağacında salıncak bağladığı bir köşesinde oyun kurduğu icabında annesi içeride çalışırken çocuğun dışarıda daha
özgürce oynayabildiği tasarımlar mevcuttur. Evet ev bahçeliyken bahçesizleşmeye doğru
bir gidiş var fakat aynı zamanda bahçeli evin doğru bir şey olduğuna yönelik bilinçaltı re eks
de var. H.İ.Düzenli .
Apartmanlaşmavebununlaparalelgiden“bahçesizleşme” hemözelhemdekamusalbahçelerin parklarınveyeşilalanların giderekazalmasıençokçocuklarıetkilemektedir.Çocuklar,
tabiatlailişkikuramadıklarındahemkendilerinivedolayısıylainsanıntabiatını,hemdedoğayı
tanıyamamakta ve nihayetinde doğaya ve insana yabancı kalmaktadırlar. Katılımcıların neredeyse tamamına göre, herkesin ama özellikle çocukların mutlaka bahçeyle ve dolayısıyla
tabiatlailişkisiolmakdurumundadır.
...herkesin kendi aktif yeşilinin kendi bahçesinin olmadığı bir şehirleşmeden söz ediyoruz.
Bahçe dediğiniz şey insanın kendine ait bir tabiat parçası yani tabiatın kendisidir. İnsanın
çocukken tabiatı fark etmesi aynı zamanda kendi tabiliğini fark etmesi anlamına geliyor.
Kendi tabiliği de kendi fıtratı kendi doğası ve dışarıdaki doğa yaratılmış olanın önüne konul-
Türkiye Kentleşme Deneyimi ve Aile Dostu Kent Kavramının İmkânı
muş olan doğa arasında birtakım keşi er özgür gidiş gelişler yapabilmesi anlamına geliyor.
En hayati noktanın bu olduğu kanaatindeyim. H.İ.Düzenli
Katılımcılarınbirkısmıapartmanlaşmanınçokkatlıyapılarınınaileninhayatınıolumsuzetkilediğigörüşündedir O.Kayaer .Yapılarınçokkatlıolmasının,bireyinveaileninyaşamındanedenolduğuönemlideğişimlerdenbirisikomşuluk ilişkileridir.Katılımcılardanbirinegörekomşulukilişkilerinin“dikeydedeğilyatayda”sürmesi,mesafeninaçılmasınanedenolmaktadır.
Komşuluk ilişkileri dikeyde sürmüyor yatayda sürüyor. Mesela şurada yeni yapılmış kentsel
dönüşüm bölgesi var. Çinçin den de birilerini getirttiler. Geçen gün birisi şikâyet ediyor bize.
Ya diyor güya adam apartmana taşındı. O kadınlar o kattaki belki üçüncü kattaki kadınlar
üçüncü katın merdiven aralığı varmış merdiven aralığına şeyleri (kilimleri) seriyorlar orada oturuyorlar. Bak dikkat et yani (ilişkiler) yatay devam ediyor. st katla sürmüyor bir iş.
sttekiyle komşuluk ilişkisi sürmüyor. Yatay sürüyor. Gecekondularda da böyle bir şey var.
Gecekondular yatay olduğu için (sürüyor). O.Kayaer .
Yataydadeğildikeydegelişenbiryapıolanapartmanlarınmülkiyetkavramınıfarklılaştırdığı,“katmülkiyetikavramınıninsanfıtratınaaykırıolduğunu”belirtenbirkatılımcıyagöre,“apartmanhayatıbireyin
becerilerinitörpüleyebildiğiölçüdeyaşayabileceği”biryapıdır.Budurumapartmanyaşamının,sadeceaileyideğilbizatihibireyinhayatınıdadönüştürdüğünü;biranlamdamodernliğinvaatettiğikentin,
bireyinvarlığınıgerçekleştirebileceğibiralanolmadığınıdagöstermesiaçısındandikkatçekicidir.
Bir yıl öncesinde apartmanımdan kendi evimden taşınmak zorunda kaldım. Başka yere
kiraya gittim. Tek nedeni vardı: st kat komşumla anlaşamamak. Aslında apartman hayatı bireysel becerileri törpüleyebildiğin oranda yaşayabileceğin bir yaşama alanı. Bireysel
becerilerini ve kabiliyetlerini dinamiklerini ne kadar törpülersen apartman hayatı içinde yaşayabilirsin. Aksi takdirde yaşayamazsın. Beceri geliştirmek mümkün değildir. Çünkü onun
becerisi beni rahatsız ediyor ya da benim çocuğumu. O zaman okumuş yazmış adam yani
müzisyen sanatçı ressam. ...ben mimarım o da ressam. Gayet medeni resme baktığın
zaman. Ama adam gitar çalıyor gece çalışıyor. Yani benim odamın üstünde. Şimdi gitar çalıyor gece çalışıyor. Belki alkol alıyor beni ilgilendirmez. Ama ben bu mülkiyet içinde onunla
yaşayamam. Peki onunla yaşayabilmem için ne yapması lazım Ya o kendi becerilerini ya
da yaşama biçimini törpüleyecek. Törpüleyecekten kastım aslında kesecek budayacak. Ya
da ben aslında beni rahatsız eden şeylere kulağımı tıkayacağım. Ya da terk edeceğim ve de
terk etmek zorunda kaldım. Aksi takdirde kavga etmen lazımdı. A.Yılmaz .
Aileninsosyalhayatıaçısındankomşulukilişkilerininönemliolduğudilegetirilengörüşlerarasındadır Ş.ÖymenGür .Sosyal etkileşiminsanhayatıiçinçokönemlidir.Bununiçinetkileşimi
sağlayabilecekakışkanmekânlaroluşturmakgereklidir.Hattabirkatılımcı O.Kayaer ,“komşulukilişkilerininboşanmalarıengelleyebilecekmekanizmalardanbirisi”olduğunuilerisürmektedir.Bukatılımcıyagörekomşulukilişkileri,evlilikhayatındakigerilimleriazaltanbirkonuma
sahiptir.Diğerbirkatılımcıisekentleşmenintemelmisyonununfarklıinsanlarıbirarayagetirip
kaynaştırmakolduğunubelirtmişvebirbirindenuzakveçokkatlıyapılarıninsanlarıbirbirinden
uzaklaştırdığınıifadeetmiştir.
85
86
Aile Dostu Kentler Etüt Araştırması
Eğer kentleşme komşuları ve insanları birbirine yakınlaştırıyorsa tanışmayan insanları bile
bir araya buluşturup kaynaştırıyorsa o zaman kentleşme iyi bir şeydir. Ama eğer buna fayda
sağlamayıp tam tersine insanlar birbirinden uzaklaşıyorsa o zaman kentleşme doğru bir çözüm değildir. Bu negatif olan kısmı birbirinden uzak evler inşa ettiğiniz zaman bu komşuluk
ilişkilerini öldüren bir durum ortaya çıkarır. Aynı şekilde çok katlı yüksek binalar yaptığınız
zaman da bu da villa yapmakla aynı eşdeğer oluyor. Çünkü burada da aynı şekilde komşuluk ilişkisi olmuyor. F.Tonucci .
Yapıların, ama özellikle evlerin, çok katlı olmasından etkilenen en önemli toplumsal gruplar
çocuklarveyaşlılardır.Özellikleçocuklarınbahçeyle,sokaklavemahalleyleolanilişkileri,yapılarınkatlarıyükseldikçeazalmaktadır.Çocuğunsokaklaolanmesafesininartmasıvekenttekikorkununvarlığınedeniyleçokkatlıyapılarçocuklarınsosyalilişkilerinietkileyebilmektedir.
...çocuk eğer çok yüksek katlı bir binada doğduysa mesela 12. katta evden çıkıp kendi
başına aşağıya inip dışarı çıkıp sonra tekrar eve dönmesi için en azından 12 yaşını geçmiş
olması lazım. Ondan önce 12 katlı bir binada oturan çocuk kendi başına aşağıya inip gidemez. En azından İtalya da çocukların 12 yaşından önce kendi başına asansör kullanması
yasaktır mesela. F.Tonucci .
Türkiyekentleşmedeneyimindekonutailişkinenönemlisorunalanlarındanbirisikentegöçartarkenkenttekonutüretimininyetersizkalmasıve/veyaözellikledevletinkonutüretmemesidir.
Budurumsağlıksızkonutlarınveçevreningelişmesineengelolurkenarazispekülasyonunun
yaşanmasınanedenolmuştur.
...şehre yeni göç artarken konut üretiminin aynı oranda gelişmemiş olmasından kaynaklı
kaçak yapılaşma dediğimiz şeyler ortaya çıktı. Yani arsa üretimini şehrin gelişim alanında
önceden üreten bir bakış açısı geliştirebilirsek birtakım spekülatif arsa yapılarından kurtulmuş oluruz. Hem sağlıksız konut inşasından kurtulmuş oluruz hem de insanları daha ucuza
mal edebilecekleri bir konut tipine kavuştururuz. Ama Cumhuriyet in ilk günlerinden bugüne
kadarki süreçte altyapı ve yapılaşma hep sonradan gitti. Ö.Bozoğlu .
Evlerin inşa edilme sürecinde yaşanan karışıklık, finansman ve arazi sorunları, kente yeni
gelenlerinfizikselniteliğidüşükkonutlarüretmesinenedenolmuştur.Buevlerinaynızamanda
aileninihtiyaçlarınıkarşılamaktanbüyükorandauzakolduklarısöylenebilir.Örneğinküçükölçekteinşaedilenevlerdeçocuklarınvegençlerinayrıodalardayatmasınısağlayacakimkânlar
sözkonusudeğildir.Budurumaileiçiilişkilerietkilemekteveçeşitlisosyalsorunlarınortaya
çıkmasınasebepolabilmektedir.
...ders çalışmasından tutun ergenlik yaşına gelmiş çocukların ayrı odalarda yatmasına kadar bu ayrımı yapamadı. Buradan doğan bir sosyal sorun süreci hep daha iyi yaşam alanı
sunan alana yönelik kaçma (arzusunu) gündeme getirdi... Ö.Bozoğlu .
Budurumunoluşmasındakenttebelirlikonuttiplerinin“dayatılmasının” Ö.Bozoğlu ,farklıçözümlerinolmadığıyönündekialgıların H.İ.Düzenli etkisininolduğunudüşünenkatılımcılarda
bulunmaktadır.Bubağlamda1 1,2 1,3 1veya2 2,3 2gibikonuttiplerininötesindekonuta
ilişkinbirdüşüncegeliştirilemediği H.İ.Düzenli belirtilmektedir.
Türkiye Kentleşme Deneyimi ve Aile Dostu Kent Kavramının İmkânı
...toplum biz bugün 2 1 de yaşamayı 3 1 de yaşamayı dayattığımız için bunu böyle yaşıyor.
Bunun alternati ni sunduğumuzda inanıyorum ki bu geniş aileyi yani annesini babasını görebileceği akrabasını görebileceği aile konut tipini daha çok tercih edecektir insanlar. Ö.Bozoğlu .
Sözkonusukentleşme pratiğikenttekonutedinmebiçimlerinietkilemiş,kenteyenigelenlerin
akrabalıkyadahemşerilikeksenindekentinbelirlialanlarındayoğunlaşmasınayolaçmıştır.
Budurumbirkarşılaşmavesosyalilişkilermekânıolankentte,farklıgruplarınhemdiğergruplarlahemdekentindiğeralanlarıylailetişimveilişkikurmasınızorlaştırmıştır.
Erzurumlular olarak gelmişler ve bir şehirde Erzurumlular olarak yaşamaya devam ediyorlar. Çünkü şehrin sinemasından uzak şehrin tiyatrosundan uzak şehrin spor alanından
uzak şehrin daha pek çok sayabileceğimiz müzesine ulaşımından habersiz. Hâlbuki modern insan şehre katıldığı oranda şehirlidir ama bugün şehrinizde tiyatrolarınız sadece bir
gölgeye sıkışmış çünkü şehri ona göre planlamamışsınız. Ö.Bozoğlu .
Türkiye’de konut tipinde apartmanlaşmanın ve çok katlı yapıların yaygın olmasına rağmen
uzuncabirsüresadeceaileodaklıkonutlarüretildiğinibelirtenkatılımcılardabulunmaktadır.
Bunagöre1980’lerekadarTürkiye’detekkişilikkonutlarüretilmemektedir.Katılımcılardanbirinegörebudurumkonutüretimininsadece“ailemerkezli”olduğunugöstermektedir.
Bir zamanlar Türkiye de aile evinden başka ev yapılmadığını söyleyebilirim. Ne zamana
kadar diyorsun Türkiye de 70 lerde bile diyelim ki tekil bir insanın yaşayacağı ev üretilmiyordu. Yani bir apartmanda hiçbir biçimde diyelim ki bir kişilik bir daire yoktu. Öğrenciler bile
bulamazdılar normal bir aile apartmanını paylaşırlardı söz gelimi. U.Tanyeli .
Bununlabirliktetoplumdamodernleşmesüreçlerihızkazandıkçaveyeniihtiyaçlarbelirdikçe,
konut tiplerinde farklılıklar meydana gelmiştir.Artık günümüzde sadece bireyleri hedefleyen
konutlardainşaedilebilmektedir.
...bugün Türkiye de bildiğiniz bütün büyük yatırımcıların yaptığı yerleşim projeleri bir skala
çerçevesinde daire boyutlarını paylaştırırlar. Tek kişilik daireler iki yatak odalı daireler üç
yatak odalı daireler gibi. Hatta onların oranlarını hesaplayan özel rmalar var. U.Tanyeli .
Konutlardayaşananbudeğişimaynızamandakamusalmekânkullanımlarındadasözkonusudur.Geçmiştedahaçokailelerinkullandığılokantalarıbugünbireylerdahafazlakullanmaktadır.
...çocukluğumda İstanbul da çok az lokanta vardı ama lokantaya gittiğiniz zaman şunu görürdünüz herkes aile olurdu lokantada çocuğuyla gelmiş insanlar olurdu. Dün akşam eşimle dışarda
yemek yedik. alla şöyle söyleyeyim dörtlü kadın gruplarından üçlü erkek gruplarından oluşan bir
lokanta müşterisi tipi var artık. Artık eskisi gibi aile aile oturan neredeyse görmüyorsunuz. Sadece
biz aile olarak oturuyorduk bütün lokantada. Ama bu genellenebilir mi genellenemez. Çünkü bu
durum gittiğiniz lokantanın nerede olduğuna bağlı. Yani biz A M de bir yere gittik. Bu A M başka
bir toplumsal gruba hizmet veriyor ve orada gerçekten o parçalanmayı görüyordunuz. U.Tanyeli .
Aynıkatılımcıyagörekamusalmekânkullanımındayaşananbuönemlideğişimler,evdekigündelikhayatpratiklerinivebizatihievtiplerinidedönüştürmektedir.
87
88
Aile Dostu Kentler Etüt Araştırması
Gittikçe daha çok miktarda dışarıda yemek yeme alışkanlığı var. Dışarıda yemek yemek
demek ailenin kapalılığının çözülmesi demektir. Türkiye de artık çok belirgin biçimde var bu.
Benim çocukluğumda en varlıklı aile bile sokakta yemek ohoo lokantada yemek yemek
(nadir yapılan) bir şeydi... U.Tanyeli .
Birbaşkakatılımcıyagöreiseeskidenbelirlirestoranlardaçocuklayemekyenmesihoşkarşılanmazdı. Diğer bir deyişle çocuklu aileler, çocuklarıyla birlikte o restorana gidemez, eğer
gidecekseçocuklarınıbirbaşkayerebırakmakdurumundakalırlardı.Bukatılımcıyagöreartık
değişenbirşekildeçoküstdüzeyrestoranlardabileçocukluailelererastlamakmümkünvebu
aile dostu kentyolundaatılmışönemliadımlardanbiriolaraknitelenebilir Ş.ÖymenGür .
Çokkatlıvebahçesizevlerinyaygınolmasındakentebakışınetkisiolduğukadar,katılımcılardan
birkısmınagöre,bireyinyadaaileninkentselmekândandahafazlaiktisadipayalmakistemesi
deyatmaktadır O.Kayaer .Budurumkentselmekânıniktisadideğerinden,sermayeninvedevletinolduğugibitoplumundapayistediğinigöstermektedir.Katılımcılarınönemlibirkısmıkentin
sorunlarınınçözülmesindekiengellerdenbiriolarakmodernkentin,Türkiyekentleşmesideneyimininenönemlinoktalarındanbirisinioluşturankentselarazininticarileşmesiniveentemelrant
aracınadönüşmesinidilegetirmiştir.Katılımcılardanbirisikentselarazinindeğişimdeğerinden
payalmakisteyeninsanlarınöncekâraodaklandıklarını,evleriinşaettiktensonraisehemevlerindenhemdekentindiğeralanlarındanşikâyetettikleriniaktarmaktadır.
Kanun müsaade ediyor ama insanlar biraz da menfaatperestler yani kanunun müsaade
ettiği haklarını kullanmak istiyorlar. Mesela kişinin bir tane arsası var mesela biraz önceki
arkadaşın bir tane arsası var. Şimdi oraya iki katlı bir bina yaptığını düşün. Bir de beş katlı
bina yaptığını düşün. İki katlı bina yaptığı zaman diyelim ki 250 bin T ye satıyor. Beş katlı
yaptığın zaman 250 çarpı 5 750 bin T ediyor. Dolayısıyla kişi ona doğru öykünüyor. Orada
iyi yaşayacakmış mutlu olacakmış onu hesap etmiyor. Sonra da şikâyet ediyor. O beş katlı
binayı diktikten sonra şikâyet ediyor. Ya betonlar arasında kaldık da bilmem ne yaptık da
falan da feşmekan da... O.Kayaer
Kentselarazininmetalaşmasımodernkentleriçintemelbirsorunaişaretetmektedir.Kentlerde
özelliklekonutunkullanımdeğerindenziyadedeğişimdeğerindenbahsetmekmümkündür.Bu
durumönemliölçüdearazispekülasyonunaverantanedenolmakta,kenttekimülkiyetilişkilerinifarklılaştırmaktadır.Modernkentlerinenönemliproblemlerindenbirisimülkiyettir.Katılımcılardanbirisinegöremülkiyeteilişkinperspektifdeğişikliğinisağlamadan,mülkiyetproblemini
çözmeden,aileyleyadasağlıklailgiliatılacakadımların,sorunlarıçözmesizordur.
...mülkiyetin kesinlikle insanda olmaması lazım. Sosyalist öğreti doğru. Ya devletin olacak ki
Osmanlı da sistem böyleydi ya da sadece kullanıcılar vardı. O zaman zaten rant sıfıra çıkıyor. Senin yerin yoksa rant oluşmuyor. Yer olduğu zaman rant oluşuyor. Bu bizim gibi kandırılmış toplumlarda var. Yani İngiltere de yok. Şu anda Hindistan da evlerin hepsi 99 yıllığına
kiralık öyle oturuluyor. Mülk yoksa zaten rant oluşmuyor. Ne işime yarar ki Çocuğum zaten
yine bir yerde oturacak. Şimdi burada bize mülkiyet ve barınma üzerinden ciddi bir komplo
kuruluyor. Devlet böyle bir mekanizma kuruyor ve bu bizim bütün emeğimizi ve birikimimizi
sömüren bir şey. Kutular yapıyoruz bütün birikimimizi veriyoruz. Hatta anlık birikimi değil 20
yıllık birikimi kutulara hapsediyoruz. stelik de uzayda daire asılı duruyor. Yani sanal bir yer.
Türkiye Kentleşme Deneyimi ve Aile Dostu Kent Kavramının İmkânı
O apartman çökse onun içindeki insanlar o parselde ayakta bile duramaz. Deprem olsa o
insanları aşağıya indirsen temizlesen o apartmanın bahçesini orada ayakta bile duramaz.
Bu nasıl bir mülkiyet anlayışıdır Biz bunları kesinlikle tartışmamız lazım ve bu meseleyi
halletmeden aile meselesi sağlık meselesi bunları da çözemeyiz. A.Yılmaz .
1980’lerinsonundabaşlayıpgünümüzdeyaygınlaşankapalısitelerindeTürkiyekentleşmedeneyimindeönemlibiryertuttuğusöylenebilir.Özelliklebelirlisosyoekonomikvekültürelstatüye
sahipailelerintercihettiğikapalısitelerintemeldegüvenlikgerekçeleriyleyaygınlaştığıgörülmektedir.Katılımcılardanbirinegöregüvenliklivekapalısitelerinvarlığıçeşitlikorkulardankaynaklanmaktaancaknedenkaynaklanırsakaynaklansınbüyükölçüdebir“dışlayıcılık” üretmektedir.
...korkmaktan kaynaklanıyor bu korku reel bir korku da olabiliyor: hırsız girmesin. Ya da
toplumsal bir korku oluyor ne bileyim zenci olmasın benim mahallemde. ...Türkiye deki o
endişelerin bulduğu zemin başka hayat alanlarını çok kolay daraltabiliyor. ...Türkiye de bunların hepsi başlı başına bir dışlayıcılık oluyor. U.Tanyeli .
Bununlabirliktemevcutkentlerinçocuklar,yaşlılarveengellileriçinplanlanmadığını,kentlerin
“orta yaşlı insanlar için” kurgulandığını ve dolayısıyla söz konusu grupların özellikle metropollerde,sıkışıkkonutlarınveticarialanlarınyeraldığıbölgelerdeyaşamaktagüçlükçektiği
söylenebilir.Gündelikhayatındasokaklayadabahçeyleilişkikuramayanbugruplariçinkapalı
sitelerinönemliimkânlarsunduğunuvenihayetindekentseldönüşümünbutürdenalanlarinşa
etmekiçinbirfırsatolarakdeğerlendirilebileceğinibelirtenbirkatılımcıbulunmaktadır.
...aile açısından çocuklar gençler açısından olaya baktığımda kentlerimizin aslında orta
yaşlı insanlar için kurgulanmış kentler olduğunu düşünüyorum. Yani çocuklar için gençler
için ve yaşlılar için şehirlerimiz gerçekten yaşanması zor. ...benim oğlum da burada oturuyordu Kıztaşı nda (Fatih İstanbul) oturuyordu. Biz bir lojmandan gelmiştik buraya. ojmanın
bir bahçesi vardı ve orada arkadaşlarıyla oyun oynarken burada çocuk sekiz dokuz ay bunalıma girdi. Misket oynayamıyor top oynayamıyor. Araba geçiyor sürekli falan. Dolayısıyla
kentsel dönüşüm bana göre buna bir fırsat verebilir. Çünkü site yaşamının aile için çocuklar
için ve gençler için bazı imkânlar sunduğunu düşünüyorum. Ş.Deniz .
Aynıkatılımcıçocuklarrahatetselerdekapalısitelerde“yalıtılmışyaşamların” oluştuğunuve
sitelerinmahalleyleilişkisininbulunmadığınıbelirtmektedir.Katılımcıyagörekapalısitelerile
mahallearasındageçişkenliksağlanabilirsesorununçözülmesikonusundabiradımatılabilir.
Budurumda“sitekültürüilemahallekültürünübirleştirenbirmodeli”geliştirmekiçinharekete
geçilmesigerekmektedir.
...eskiden mahallede top oynayamayan misket oynayamayan kız çocukları ve erkek çocukları
orada daha rahat ediyorlar ama bu sefer de dış dünyadan kopuk bir yaşam başlıyor. O zaman
bana göre optimum en uygun sonuç şu andaki site yaşamıyla mahalle kültürünü birleştiren bir
yaşam biçimi olmalıdır kentlerde. Ben de bunun üzerine düşünüyorum. Acaba bu sitelerin bahçeleri mahalleye açılabilir mi Yani mahalleli de gelip o sitelerden faydalanabilir mi Ş.Deniz .
Kapalı sitelerle ilgili genelde bir açmaz yaşanmaktadır. Çocukların güvenliği, rahatça oyun
oynayabilmeleri,kötüalışkanlıklardanuzakdurabilmelerivb.nedenlerdenötürüsiteyaşamı
89
90
Aile Dostu Kentler Etüt Araştırması
tercihedilmekte,ancaksiteyaşamındakisteril hayat(Alver,2000)veaşırıdüzenlilikinsanların
mahalleyaşamınıözlemelerinenedenolabilmektedir.
...ben çocuğumun şu anda daha mutsuz olduğunu düşünüyorum. Ben kendim de çok mutsuzum. Buraya geldiğim zaman sanki vatanıma gelmiş gibi hissediyorum kendimi. ...yüz
yıllar içinde oluşmuş bir mekândan yeni yapılmış bir mekâna gittim. (sitelerde) ...her şey
kurallara bağlanmış. ...hiçbir esnekliği ve insani payı olmayan site kuralları bence çok kötü.
Ondan sonra hiçbir şekilde çamaşırın asılmadığı balkonlarda klima şeylerinden başka
hiçbir şeye izin verilmeyen tek tip kurşun asker gibi cepheler. Yani hayata ve yaşanmışlık
duygusuna yer yok sitelerde. Daha ziyade bir dekor duygusu var. Bu da tabi beni şahsen
rahatsız ediyor Ş.Deniz .
Diğer taraftan görece kent çeperinde oluşan kapalı sitelere, kent merkezinde çocukları için
donatıeksikliğiyaşayanaileleryerleşmektevebudurumhemekonomikzararlarayolaçmakta
hemdesosyalaçıdankentmerkezinidönüştürmektedir.
...çocuklu aileler için de merkezdeki donatı eksiklikleri erişim ve çevre problemleri aileleri
kent çeperlerinde yer seçmeye yönlendirmiştir. Bu da daha uzun mesafelerle yol daha fazla
yakıt ve zaman harcanması gibi etkilerin yanında çocuk sahipliği oranında düşüş ve kent
merkezinde yalnızlığı ile baş başa kalan yaşlı bireylere yol açmaktadır. L.Doğan .
2000 sonrasında oluşmaya başlayan ve daha çok metropollerde yer alan rezidanslar ise
bekârlarınkullandığıkonuttipleriolarakgörülmektedir.Özelliklebekârve/veyayenievliprofesyonelmesleksahipleri,medyavesanatdünyasınıniyiücretliçalışanlarınıntercihettiğibu
konutlar,kentteyerinialmaktadır.
...artık Türkiye de de çok önemli bir kesim genç evli belki ama çocuklu değil. Onlar nerede
Onlar orada yaşamıyor Onlar örneğin Ankara da en azından daha çok bu kule rezidanslarda yaşıyorlar. Ankara için konuşursak böyle bir şey var. e çok genç evliler ve küçük
çocuklular. Birazcık daha hele de o orta sınıf orta üst sınıftan bahsedersek çocukları okul
çağına gelince oradan kaçarlar. Oradan giderler. H.RittersbergerTılıç .
Bu dönemde daha hızlı bir üretim sürecine girilen toplu konut uygulamaları da kendi içindebirçoksorunubarındırmaktadır.Konutlarınyapıldığıalanınseçimi(genelliklekentdışında,
çeperindevekenttenkopuk),konutlarınbiçimlerivefonksiyonları,sosyaldonatıalanlarıvb.
birçok açıdan problemleri bulunan toplu konut uygulamaları,Türkiye’nin hemen her kentine
damgasınıvurmuştur.Kısazamandaçoksayıdakonutunüretilmesi,özellikleİstanbul,Ankara
gibibüyükşehirlerindışındakikentlerdealtgelirgruplarınayönelikkonutlarınsunumuönemli
başarılardır.Ancak temel sorun söz konusu konut uygulamalarının sosyal mekânsal açıdan
yeterliolmasıdır.KatılımcılarınönemlibirkısmıbuuygulamanınBatıtarafındanterkedildiğini
ama gelecekte farklı toplumsal sorunlara neden olabilecek bu konutların burada üretilmeye
devamedildiğinibelirterekeleştirelbirperspektifsergilemiştir.
İngilizler apartmanları yıktı. Sosyal konuttu onlar yıktılar. İngiltere de okurken bizi staj için
Polonya ya götürdüler. Uzun binalar böyle blok diyoruz biz onlara yani kütle bloklar dörtgen
kitle bloklar yapılmış. Böyle arka arka arka arkaya. Fakat aralarında bahçe vardı. Bizim
Türkiye Kentleşme Deneyimi ve Aile Dostu Kent Kavramının İmkânı
şimdiki TOKİ lere bakıyorum komünist rejimden Polonyalıların devraldığı o bloklardan iyi
değil çoğu. Şimdi burada eksik olan sosyal mekân öncelikle. Ondan sonra ziksel mekânın
kurgulanmasıdır. Siz hangi gelir grubuna hitap edecekseniz onunla ilgili sosyal mekânı hazırlamanız lazım. Bunun için de her yerde araştırmaların layıkıyla yapılması lazım. Bakın
Kütahya da yapılacaksa ayrıdır üleburgaz da yapılacaksa ayrıdır Şırnak ta yapılacaksa
ayrıdır. H.Kaplan .
7.1.2.KamusalMekânaİlişkinDeğerlendirmeler
Kentleşmesürecindekonutalanlarınınyerleşimivekentindiğeralanlarıylailişkileriihmaledilen
konulararasındadır.Özelliklekentibölgelereayırmak,belirlialanlaratekbirişlevvermeksadece
komşulukilişkilerinideğiltoplulukolarakyaşamaalışkanlıklarınıdaolumsuzbiçimdeetkilemektedir.
Konutların temerküz etmesi aile süreciyle olan ilişkisinde şöyle bir sakatlığa yol açıyor zaman içerisinde. ...iş yerleri ile haneler başka bir yerde temerküz etmeye başlıyor. Burada iki
şeyi öldürüyoruz: Çok standart komşuluk ilişkilerini öldürmesi ikincisi sadece üst komşu alt
komşu karşı komşu olarak değil yani bir komünite olarak yaşamayı öldürüyor. Bir komünite
olarak yaşamak nasıl mümkün olabilir İnsanlar küçük bir çerçevede ve küçük hizmet birimlerinde mesela aynı yerden alışveriş yaparken aynı hastanede ya da aynı sağlık biriminde
karşılaşırken aynı okula çocuğunu gönderirken ve bunların arasındaki gidiş gelişlerde birbirleriyle karşılaşarak ve birbirleriyle ilişki kurarak medenileşiyorlar. Sadece apartman komşuluğundan bahsetmiyorum komünite olarak yaşamaktan bahsediyorum. ...aileyi bu anlamda
öldürüyoruz yani komüniteyi öldürdüğümüz zaman dolayısıyla aileyi öldürüyoruz. Y.Yüksel
Bir topluluğun birlikte yaşaması, etkileşim içinde olması ve mekânsal aidiyetin sağlanması
açısındanmahallekavramıönemlidir.Ancakbukavramdikkatlekullanılmadığıtakdirde“birilerinin”dışlanmaihtimalibulunmaktadır.
...o anlamda bu bir bütün olarak bir mahalle mantığı olarak düşünürsek yani bir komünal
bir hayat olarak düşünürsek iyi. Yani mahalle hepsi tehlikeli kavramlar. Çünkü tabi ki bunu
ifade ettiğiniz anda hep arkada ya da dipnotta birilerini dâhil ediyorsunuz birilerini dışlıyorsunuz. Bunun dengesi ne Bunu bulmak gerçekten kolay değil ama bunun sadece etkileşim
içerisinde mümkün olduğunu düşünüyorum. Yani bu çok önemli bir sosyal hizmet bir uzmanlık da gerektiriyor. H.RittersbergerTılıç .
Kentinfarklıalanlarabölünmesi,özelliklekamusalmekânlarınmerkez tekil alanlaradönüştürülmesikenttekigündelikhayatızorlaştırmakta;kamusalmekânlarıkentinbütünündenayırmaktadır. Nüfus olarak çok kalabalık olan metropollerde insanları belirli bir amaç için merkezlere toplamak kentlileri bir topluluk olarak yaşamaktan çıkarıp kalabalıklara, yığınlara
dönüştürebilmektedir.Katılımcınınaktardığıgibi“dahafazlainsangörüyorsunuzamadahaaz
ilişkiyegiriyorsunuz”.
Hastaneler mesela şehir hastaneleri 3000 yataklı. Dünyanın hiçbir yerinde bu yok dünyanın en büyük hastanesi 1700 yataklı ve çok özel bir durumu var o hastanenin. Şimdi 3000
yataklı bir hastane yaptığınız zaman o hastaneyi bütün şehirden kopartıyorsunuz ve insanlar
3000 kişilik bir hastanenin yaya tra ği oluyor gün içerisinde. 50.000 hareket eden insan var
hastaneye gittiğinde hiçbir zaman selam verip karşılaşmayacağınız binlerce insan görüyor-
91
92
Aile Dostu Kentler Etüt Araştırması
sun. Böyle bir durumda ya da bunun yanına siz şeyi koyun aile hekimine giden insanı koyun aile hekimi vatandaşı tanıyor vatandaş onu tanıyor ve vatandaş vatandaşı tanıyor. Bu
ikisi arasındaki ilişkiyi enteresan bir şekilde merkez otorite yapıyor. Şimdi mesela okulları
merkez kampüsler şeklinde bir araya getirme düşüncesi var aynı cinayet yani. Şimdi bu
üç (siyaset sermaye bürokrasi) aktörün bu kadar ittifak etmesi irrasyonel bir şeydi. Çok
anlaşılabilir bir şey değil ama bu kadar ittifak edilen bir irrasyonel varsa onların kendileri
açısından bir rasyonalitesi vardır. Komünite ve aile açısından olmasa bile bu daha fazla kâr
olabilir daha fazla rant olabilir altyapı götürme kolaylığı olabilir yani kamusal rant olabilir ya
da bireysel rant olabilir. Y.Yüksel .
Kenttekimekânsalbölümlenmeçarşılariçindegeçerlidir.AslındaTürkiyekentleriningeçmişinde mekânlarınbiraradalığıönemliikenşimdilerdefonksiyontemellibirayrıştırmasözkonusudur. Bu ayrıştırma kamusal mekânları sadece fiziksel mekân olarak tasarlamaktan, bu
mekânlarınsosyalboyutunuihmaletmektenkaynaklanmaktadır.
...Doğu toplumlarında ticaret sokakla bütünleşir. Sokak öyle bir hâl alır ki arastalar olarak
menzile girer. Dolayısıyla o arastalar içinde ticari yaşam büyür serpilir... ... Pazar yerleri
insanların bir araya geldiği bir ekonomik mekân ve sosyal mekânın ziksel yapılanmasıdır.
Şimdi bunu pazar yerlerini ne yapıyor bugünkü belediyelerimiz Sokaktan alıyor koparıyor
çünkü taşıt geçemiyor. Taşıt bağımlı bir ortamda yayalığın egemen olduğu pazar yerleri
kaldırılıyor... ...organize mekânlara geliyoruz. ...o kültürel mekânları sadece ziksel mekân
olarak ele alıyorlar. İşte mimarinin maalesef düştüğü bir hatamız bu. ...bugünkü çağda sosyal mekân ihmal edilerek zik mekân oluşturuluyor. H.Kaplan .
Kentlerin kurulmasında ve/veya genişlemesinde odağa alt gelir grubunun değil, orta ve üst
gelirgrubununalındığısöylenebilir.Katılımcılardanbirisikentisadeceüstveortagelirgrubu
içintasarlamanınyadadönüştürmeninçoksayıdaproblemiberaberindegetirdiğinibelirtmiştir.
...insanların sadece arabası olanların ve belli bir düzeye erişebilenlerin kullanabileceği
mekânlar yaratıyoruz. Alışveriş için alışveriş merkezine gitmek zorunda olan okuluna (çocuğunu) servisle göndermek zorunda olan ve okulun öğrencilerinin o habitattan olmadığı
çok büyük bir hastaneye gitmek zorunda olan ve bunu muhakkak bir veya bir kaç vasıtayla
yapmak zorunda olan (insanların olduğu) bir şehir kuruyoruz. Piyasa mekanizması bunu
zaten talep ediyor çünkü bir ölçek yakalıyor. Mesela bir A M yapmak dükkânlarla dolu bir
çarşı han yapmaktan daha ekonomik bir şeydir. Bunu belediyeler de o veya bu sebepten
destekliyor kişisel ya da kurumsal ranttan faydalandıkları için... Y.Yüksel .
Kalkınmanın,iktisadigelişmeninvesanayileşmeninkentlerinvekentyöneticilerinintemelöncelikleriarasındaolduğusöylenebilir.Buönceliklerdoğrultusundakentselmüdahalelerdüşünülmektevekentinsosyalihtiyaçlarıgenellikleikincilplandakalmaktadır.
...yöneticiler hangi değer yargılarına sahip olurlarsa olsunlar mesela bu kentin şekillenmesinde onun istediği alanlar sanayiye açılabilir onun istediği yollar açılabilir. Yani her başkanın geldiğinde ilk düşündüğü şey ulaşımdır. Niye ulaşımı düşünür Bu araçların hızı hareket
edebilmesi üretim yapan alanlarda daha hızlı ürünlerin malların sevkiyatı kimse düşünmez
ki bu çocuklar okullara ne kadar hızlı gidebilir Okullara servisle gitmek yerine yürüyerek
Türkiye Kentleşme Deneyimi ve Aile Dostu Kent Kavramının İmkânı
gidebilirler mi Ailelerine ihtiyaç olmadan çocuk okula gidebilir mi Ya da yürüyerek ne kadar
alanda hareket edebilirler bisiklet yolları hiçbir başkan gelince bunu düşünmez. Bu yüzden
(bu kent) daha çok battı çıktı daha çok kavşak daha çok sanayi alanı açılan böyle gittikçe
kendi kendinden kopan bir kent hâline dönüşüyor. L.Doğan .
Kentlerin bu yönde organize edilmesi farklı toplumsal gruplar arasındaki temasın giderek
azalmasınanedenolabilmektedir.“Büyükprojelerlebirlikteçokdahaartanbirdışlanmave
özellikleyoksulkesimlerleartıktemasetmediğimizbirmekânla(karşıkarşıyayız).” H.RittersbergerTılıç .Ayrıcatemasısağlayanyayayollarıdagiderekazalmakta,insanlar özelliklegençler sokaktadeğildahagüvenliolduğunudüşündükleriAVM’lerdevakitgeçirmektedirler.Katılımcılardanbiributüralanlarıgüvenliktenziyade“denetim”kavramıylaaçıklamayı
tercihetmektedir.
...sözde müşterek alan aşırıcı derecede tamamen aslında tüketime açık alışveriş merkezlerinde. e özelikle ebeveynin ailenin kadınların ve küçük çocukların o anlamda sürekli oralarda gezdiğini görebiliyorsunuz. İşte alışveriş merkezlerindeki gençler on dört on sekiz on
dokuz yaş aralığında. Çünkü o da aslında ailelerden destekleniyor. Çünkü sözde bir koruma
var ya orada. Sözde uyuşturucu satılmıyor oralarda. Sözde alkol tüketilmiyor oralarda. e bir
şekilde denetimin hâkim olduğu... H.RittersbergerTılıç .
Butürmekânlarınyaygınlaşmasıylabirliktegünümüzkentlerindehenüzyeterikadarhissedilmesede eğerönlemleralınmazsa yakıngelecektekentteönemliayrışmaların yaşanacağını
belirtenkatılımcılardabulunmaktadır.
Bugün artık o tehlikeden kimse bahsetmiyor. Herkes terör diyor herkes işte şu diyor bu diyor.
Ama kentlerin bölünmemesi için yani ayrımlaşmış (segregation) kentler olmaması için bütünleşmişlik (integration) için de bu tür mekân örtüşmelerini düşünmemiz lazım. H.Kaplan .
Kentlerinaşırıbüyümesi,işyerivekonutarasındakimesafelerinaçılmasıvb.nedenlerailelerin
birliktegeçirdiklerivaktinazalmasınanedenolabilmektedir.Katılımcılardanbiriailebireylerinin,özellikleeşleringündelikhayattabirbirleriylegeçirdiklerisüreninazalmasınabağlıolarak
ailede çözülmeningerçekleştiğineilişkinaraştırmabulgularındanbahsetmiştir.Bubağlamda
aile dostu kent,ailebireylerininveeşlerinbirbirleriarasındakitemasıgüçlendirebilecekniteliktebirkenthayatıoluşturmasıgerektiğinibelirtilmektedir.
...siz sabahları 2 saat akşamüzeri 2 saat otobüste geçirildiğini düşünün 7 de evden çıkıp
akşam 9 da evine gelen birisi günün o saatleri içerisinde çocuğunu hiç görmez. Akşamüzeri
gün ışığıyla beraber çocuğunun elinden tutup bir defa parka götürememiş bir baba düşünün
bir anne düşünün. Yani annenin ve babanın da çalıştığını farz ettiğimizde bu ciddi bir sosyal
bir ihtiyaç fakat biz şehri sadece zorunlu ihtiyaçların giderilmesi işte akşamları yatılabilecek
gündüz de çalışabilecek bir yer inşa ettiğimizde meseleyi çözemiyoruz. Öyle değil. O zaman
böyle düşündüğümüzde çocuk problemleriniz artmaya başlıyor yaşlı probleminiz artmaya başlıyor çözülmüş aile problemleriniz artıyor sorunlu genç sayısı artıyor. Neden çünkü
gençlere siz kendi enerjilerini atabilecekleri boşaltabilecekleri spor alanlarını park alanlarını
kültür merkezi alanlarını arttırmadığınız ve bunu merkez idare olarak yerel yönetim olarak
desteklemediğinizde bu sorunlarla yüzleşmek zorunda kalıyorsunuz. Ö.Bozoğlu .
93
94
Aile Dostu Kentler Etüt Araştırması
Katılımcılardan birinin aktardığı verilere göre Y. Yüksel , Türkiye’de çalışanların önemli bir
kısmı( 50)haftada50saattenfazlaçalışmaktadır.Devletmemurlarıdışarıdabırakıldığında
busayıhaftada60saatiaşmaktadır.Evinegidemeyenyadaevindeazvakitgeçireninsanların
varolduğubirkent,ailedekipaylaşımıazaltmaktavebudurumbirçokproblemeyolaçabilmektedir.Çalışmasaatleridüşünüldüğünde,kentiçiulaşımdaharcanansüre,bireylerinailelerine
ayıracaklarızamanıbelirleyenfaktörlerdenbirisidir.
...bu kentleşme biçiminde evine gidemeyen insanları var saydığımız zaman bu insanların bir
aile bütünlüğü sağlaması ya da ailesiyle sağlıklı bir ilişki kurması mümkün değil. Y.Yüksel .
Amerika daki çalışmada (aile dostu kentle ilgili bir araştırmayı kast ediyor) mesela iş yeri konut
etüdü yapmışlar. Bir evdeki çalışan bireyler ne kadar çok zamanı ulaşımla harcarlarsa ailelerine
o kadar az zaman harcayacaklar ulaşım politikalarında da bu çok önemli... L.Doğan .
Türkiyekentleşmesideneyimindekentlilikbilincininoluşmamasıve/veyagelişmemesidekatılımcılarındeğindiğihususlardanbirisidir.Kentteyaşamayabaşlayaninsanlarveaileler,kentin
gündelik hayatıyla, çevreyle, kurumlarla ve toplumla henüz yakın bir ilişki kuramamışlardır.
Ağaç ekmek yoluyla insanın çevresiyle olan ilişkisine küçük de olsa bir katkı sağlayacağını
düşünenkatılımcılardanbirisikentteyaşayanlarınverdiğitepkilerişuşekildeaktarmaktadır:
Yeni yapılan binalar için her apartmanın önüne on tane on beş tane mi ne ağaç dikme zorunluluğu getirdik. ...müteahhit dikiyor gidiyor. Birileri gelip yerleşiyor. Gelip yerleşen adam
Başkanım ya buraya ağaç diktirdiniz bunları sulamıyorsunuz bunları gelip sulayın. diyor.
Ya kardeşim bir bardak su dökemiyor musun ağaca Yok. Kolektif olunca sahiplenme duygusu olmuyor. Ama (bahçesine) kendisi dikiyor on tane ve kendi ağacını. Kendi ağacı olduğu
için suluyor. O.Kayaer
Kentteyaşayaninsanlarınçevreyleilişkileriniyapaydeğilbizatihikendilerinininşaedecekleri
birsürecedönüştürmekgerektiğisöylenebilir.Sayılarıazolsadakamukurumlarıtarafından
yapılanparklarınveyeşilalanlarınkullanıcıların,sözkonusualandakidoğalçevreyleyeterli
birilişkikuramadıklarıbudurumailaveedilebilir.Katılımcınındabelirttiğiüzeregecekonduda
yaşayaninsanlarınçevreleriyleyapaydeğildoğal/tabiibirilişkileribulunmaktadır.
Kentin doğal çevresinde bu türden değişimler yaşanırken ve kentte yaşayanlar giderek tabiattan uzaklaşırken eş zamanlı şekilde kentin yapılı çevresinde de bazı dönüşümler görülmektedir.Budönüşümlerinbaşındakentmerkezlerindesayılarıhızlaartanalışverişmerkezlerininyapılmasıgelmektedir.Alışverişmerkezlerininyaygınlaşmasıkenttekiesnafıdoğrudan
etkilemektedir.Esnafıniktisadibakımdansürdürülebilirolmaktançıkandükkânınıkapatması,
mahalleyivesokağıbüyükorandadeğiştirmektevebualanlarındahagüvensizbirhâledönüşmesinenedenolabilmektedir.
Yine kentleşmenin dezavantajlı yönlerinden bir tanesi eksi yönlerinden bir tanesi alışveriş merkezlerinin şehre yakın yapılmasıdır. Çünkü alışveriş merkezi küçük esnafı öldürüyor esnafı bitiriyor. Eğer siz yoldan esnafı kaldırırsanız yol üzerinde esnaf dükkânları olmazsa yollar bu sefer
güvenli olamaz. F.Tonucci .
Türkiye Kentleşme Deneyimi ve Aile Dostu Kent Kavramının İmkânı
Türkiyekentleşmedeneyimineilişkinkatılımcılarındeğerlendirmelerindehemevlerlehemde
kamusalmekânlarlailgiliönemlisorunalanlarınındilegetirildiğigörülmektedir.Ailesözkonusu
olduğundasadeceevlerindeğileviçevreleyenbahçenin,sokağın,mahallenin,doğal(parklar
vb.)ve/veyayapaykamusalmekânların(alışverişmerkezivb.)mevcutsorunlarınıntanımlanmasıveardındançözülmesigerektiğisöylenebilir.
7.1.3.KentselDönüşümeİlişkinDeğerlendirmeler
Katılımcılarınneredeysetamamıkentseldönüşümeilişkindeğerlendirmelerinde,bugünekadarki
deneyimlerinsorunlarıçözmekyerineyenisorunlarortayaçıkardığındahemfikirdir.Busorunlarınbaşında “kentleşmenin hızlanması” ve “kentlerinbüyümesi”gelmektedir.Ekonomibüyük
ölçüdeinşaatsektörüneendekslendiğiiçinyatırımlarartmaktavebudurum“kentinsahnesini
değiştirmektedir” U.Tanyeli vekentintoplumsalyapısınıdabüyükölçüdefarklılaştırmaktadır.
Kentseldönüşümsonrasıortayaçıkanfizikselvesosyalyapınıngeçmişteburadayaşayaninsanlarınekonomikvesosyalaçıdanolumsuzetkilendiği,katılımcılarınönemlibirkısmıtarafındanbelirtilmiştir.Tanımlamanın“kentseldönüşüm”değil“yenileme”olmasıgerektiğinibelirtenbir
katılımcıyagöre,mekânıdaoradayaşayanlarıda“dönüştürmenin”sakıncalarıbulunmaktadır.
Çukurambar Bölgesi nde gecekonduda insanlar gariban Anadolu adamları yaşıyordu. O bölgeye işte rant diye geliyor. Sen kentsel dönüşüm yapıyorsun binalar yapıyorsun. Yani 50 bin lira
ederken bina birden bire 500 bin lira ediyor. Oranın bir de sahibi var. İşte beş tane sahibi var.
Ama sen elli tane daha adam getiriyorsun oraya. Bunlar kim 500 bin lira verebilecek adamlar.
Ötekiler kim 50 bin lirayı zor bulmuş adamlar. Şimdi tamam bina ediyor 500 bin lira da at yok
araba yok üstünde doğru dürüst elbise alabilecek para yok. Öteki adam da çok zengin. İkisi ne
yapıyor Doku uyuşmazlığından dolayı beraber olamıyor. ... Asıl adam satıp gidiyor. Sincan a
gidiyor. Oradan gene iki tane üç tane daire alıyor ve doku değişiyor. Orada yaşayan insanlara
uygun bir yenileme yapmak lazım. O.Kayaer .
Kentseldönüşümuygulamalarındaçözülmesibeklenensorunlarçözülememekte,aksinebazı
yeniproblemlerortayaçıkabilmektedir.Budurumunenönemlinedenikentseldönüşümünvaat
ettiği dönüşümleri gerçekleştirememesidir.6 Örneğin daha fazla yeşil alan ve park hedefiyle
yolaçıkılmaktaancakinşaedilenalanlarkullanıcınınihtiyaçlarıgözetilmediğiiçinkullanımdışı
kalabilmektedir.Kentseldönüşümprojelerialanlarıbirleştiripyeşilalanlaraçsada,parklarinşa
etsedeailelerbualanlarıkullanmaktaoldukçazorlanmaktadır.
Ne kadar yükselirse yükselsin zeminde alanlar açacağını iddia etse de 17. katta oturan bir ailenin aşağıdaki yeşil alana tek başına inmesi mümkün değildir. Çocuk yine aileye bağımlı oluyor
aile çocukla birlikte inmek zorunda oluyor ya da onun yani yüksek katta oturanların yeşil alanları
kullanılabilirliği azalıyor. L.Doğan .
6 “...bunun bir yasal çerçevesi, doğal olarak ekonomiyle ilişkili boyutları var. Müteahhit kârı denen bir şey var.
Bütünbiradayıdönüştürdüğünüzde,kuşkusuzdahafazlayeşilalançıkarttığınızıiddiaediyorsunuzfakatdurum
gerçektetemeldekiyarayaçareolacakmı Hayır.Üstelikçoğuuygulamadagördüğümüzbirmüteahhittinkâr
etmesiiçin,dolayısıylaekonominindönmesiiçin,buişinyapılabilmesiiçin 30birorantamhatırlamıyorum.Bir
metrekareartışıvar.Dolayısıylabuyükseklikolarakyansıyor.İlavetenkonulanherdaireiçinbirotoparkzorunluluğuvar.Dolayısıylabizöylebirşeyedönüştürüyoruzkiartıkotoparkıyapmasıiçinbütünalanıbirazdaha
boşaltmış,seyreltmiş,yukarıyavermişoluyoruzamabuseferbütünalanıkazıpotoparkhâlinedönüştürüyoruz
veotoparkınüzerinediyelim30cm.çimatarakorayıbahçeyapıyoruz.” H.İ.Düzenli
95
96
Aile Dostu Kentler Etüt Araştırması
Butürdenuygulamalar,aileleriçinbirfırsatolacakkentseldönüşümünyenikrizleroluşturmasınanedenolmaktadır.Budurumunfarkındaolankatılımcılarınönemlibirkısmıkentsel dönüşümün,kenttevarolanmekânsalproblemleriçözebilecekönemlibirimkânasahipolduğunu
vebufırsatınkaçırılmamasıgerektiğinibelirtmiştir.
...1500 2000 m2lik bir alana sosyal hizmet merkezi yapacağız fakat şehrin insanların günlük
yürüyerek ya da tek minibüsle gidebileceği mekânlar üretelim noktasında çalışılmıyor. Düşünebiliyor musunuz Gümüşhane de de böyle bir yer bulamıyorsunuz. Küçük il İstanbul değil şehir onu
düşünmemiş hiç bir zaman. Gündeminde yok bu nedenle mevcut şehirlerdeki kentsel dönüşüm
yapılırken bu ihtiyaçlar göz önünde bulundurularak kentsel dönüşüm yapılmalı. Ö.Bozoğlu .
Kentseldönüşümünmekânsaluygulamalarınınyanısırasosyalboyutunundaçokciddiproblemleroluşturduğukatılımcılarınneredeysetamamınınüzerindehemfikirolduğubirkonudur.
Bunlardan ilki kentsel dönüşümün giderek yok olan komşuluk ilişkilerini tümüyle sona erdirmesidir O.Kayaer .Ayrıcasınırlarıbelirlivenetyapılarıdayattığıiçingelişmeyeaçıkdeğildir;
ailenin değişen ihtiyaçlarını karşılayabilme kapasitesine sahip değildir O. Kayaer . Kentsel
dönüşüm,kentseldönüşümodağındakibölgelerdeyaşayaninsanlarınmevcuthayattarzlarını
değiştirmeyeyönelikolmasıbakımındandakatılımcılartarafındaneleştirilmiştir.
...bu kentsel dönüşüme tabi olan her yerdeki insanlar mutsuz oluyorlar. O yüzden bunun şehir
yenileme biçimine dönüştürülmesi lazım ve orada yaşayan insanların hayat tarzını değiştirmelerine mani olacak ya da engel olacak bir biçimde yapmamak lazım. O.Kayaer .
Kentseldönüşümuygulamalarındakienönemliproblemlerdenbirdiğeriise,hemuygulayıcılarınhemdekullanıcılarınkonutlarınbüyüklüğüne(Bu,dahaçokekonomiköncelikleriiçermektedir.)veözelliklerineodaklanmalarıvekamusalmekânlarıihmaletmeleridir.
Hem uygulayıcılar ve müteahhitler hem de kullanıcılar için kamusal alan olarak (sadece) bir
cami vardır. Fakat caminin bahçesi nasıl kullanılacak altında neler olacak park nasıl olacak ev alırken siz bile belki ben bile evin içine bakarsınız kaç 1 Bu çok moda 3 1 2 1
bilmem ne 1 2 2 ler var artık biliyorsunuz 3 2 ler falan yani bunlara bakarız fakat bunun
parkının nasıl bir park olduğuna dair bunun yürüme yolunun nasıl bir yürüme yolu olduğuna
dair hiç bir şeyimiz olmaz değil mi H.İ.Düzenli .
Katılımcılardanbirikentseldönüşümuygulamalarındaikiayrıtercihinolabileceğinibelirtmektedir. Bu tercihlerden ilki, dönüşümde ticari kazanımları öncelemektir. İkincisi ise ailenin ve
dolayısıylaçocuğunhayatınıkolaylaştırmayıamaçedinmektedir.Eğerilkigerçekleşirseticari
amaçlarlayıkılanyerlerinyerineçokkatlıbinalarınyapılmasınanedenolacak,eskidenazolan
yeşilalanlarınkapladığıalanküçülecektir.Budurumdaailelerinhareketkabiliyetlerisınırlanacak, kamusal mekân kullanımında sınırlılıklar oluşacaktır.Ancak ikinci tercih yönünde adım
atılırsabuailelerveçocuklariçinrahatbirkentselçevreoluşmasınısağlayacaktır.
...göz önüne alınan şey ailenin huzuruysa o zaman kentsel dönüşüm çok güzel bir şey diyebilirim. Ama tam tersi ticari maksatla yapılıyorsa o zaman yapılmaması daha kabul edilebilir
derim. Burada ekonomik ve ticari menfaatlerin önüne diğer öncelikleri koymak lazımdır. Mesela
kamusal alanlarla özel alanlara bakmak lazımdır. Kamusal alan mı daha fazla özel şahsi mül-
Türkiye Kentleşme Deneyimi ve Aile Dostu Kent Kavramının İmkânı
kiyet alanı mı daha fazla Yayaların önceliği mi daha fazla arabaların önceliği mi daha fazla
Çocukların önceliği mi daha önde yoksa yetişkinlerin mi e oyun hakkı çocukların oyun hakkı
yetişkinlerin iş hakkına göre ne durumda Bu ailelerin gereksinimleri göz önüne alınarak bu şekilde değerlendirilmelidir. F.Tonucci .
“Nesiller arasında asimetrik ilişki kurmak” kentsel dönüşümdeki risk faktörlerinden biri olarak
değerlendirilmektedir.Bunagöreebeveynleryaşamakistediklerialandanayrılmakistemezken
çocuklarhemyenisunulankonutlardayaşamayıhemdedahafazlageliresahipolmayıtercih
edebilmektedirler.
...muhtemelen nesiller arasında bir asimetri olacak. Semtin mukimleri paradan ve yeni binadan
daha çok önemseyen insanlar reddedecekler. Fakat daha yeni binayı ve satacağı daireyi önemseyen insanlar kabul edecekler. Bunu yaparken yaptığınız birinci şey nesiller arası asimetrik bir
ilişki kurmak... Y.Yüksel .
Diğertaraftankentseldönüşümkapsamındayaşananyerindenedilmelerve/veyayerdeğiştirmeleriletoplumsalgruplararasındakimesafeleraçılabilmektedir.Türkiyekentleşmesindeaile,
akrabalıkvehemşerilik,komşulukgibidayanışmacıilişkilerinönemlibiryeriolduğudüşünülürsesözkonusuağlardanuzaklaşmanınailelerivebireyleriyakındanetkilediğisöylenebilir.
Hele yoksullar için mekân çok önemli. Çünkü rahat ulaşım sağlanabilecek bir ortama ne kadar yakın olursanız yürüyüş mesafesinde olursanız ya da buralara ulaşacak arabalara yakınsanız tabii ki büyük bir avantaj. Hele de siz örneğin hâlâ yokuşlu mokuşlu Mamak ta ya
da herhangi bir yerde oturursanız kış aylarında veya bir yağmur yağdığı zaman genç olsa
da fark etmez o yokuşu çıkamaz. Yani bu anlamda kent mekânı yakınlığı şüphesiz önemli.
Aile veya birçok kimse ki buradaki aileyi gerçekten geniş almamız lazım. Sadece anne baba
ve ondan sonraki birinci derecelerden bahsetmiyorum. Çok daha geniş ve bunun içerisinde
farklı şeyler de gördük. Örneğin ciddi anlamda komşuluk veya hâlâ hemşerilik aynı köyden
gelmek veya aynı etnik gruptan olmak bunların da belirleyici olduğunu gördük. Yani her
zaman akrabalık değil sosyal ilişkilerin de önemli olduğunu gördük. H.RittersbergerTılıç .
Kentseldönüşümsüreçlerinin“şeffafolmaması”eleştirilenönemlinoktalardanbirisidir.Özellikleriskliyapılarıntespitindetekbaşınamüracaatedilebilmesivesonrasındayapınınsağlıksız
bulunmasıylabaşlayanbusüreçtemüteahhitlerin,şeffafdavranmadıklarısöylenebilir.
Kentsel dönüşüm noktasında riskli yapıların tespitinde sadece bir kişinin müracaatıyla süreç
başlayabiliyor. Süreç şeffaf değil. Kentsel dönüşümü başlatan da genelde o siteye ya da apartmana taşınan bir müteahhit oluyor. Orada dilekçe vererek riskli yapı sınıfına sokuyor yapıyı ve
süreç bu şekilde başlıyor. Travmatik bir süreç kentsel dönüşüm süreci çoğu yerde böyle devam
ediyor. Yani bu 2/3 çoğunluk kararı alınıyor ama riskli yapı tespitinde bir kişinin müracaatı yeterli
oluyor. O sürecin daha şeffa aşması gerekir diye düşünüyorum. O.Kayaer .
Katılımcılarındeğerlendirmelerikentveaileiçinbirfırsatolmapotansiyelinesahipkentseldönüşümünşuanakadarkiuygulamalarnedeniyledahaçokkrizyarattığınıgöstermektedir.Uygulamanın
benzerşekildedevametmesikrizleriderinleştirecekveçeşitlendirecektir.Bufırsatıdeğerlendirebilmekiçinkentseldönüşümünticari/iktisadideğilailevetoplumeksenliyapılmasıgerekmektedir.
97
98
Aile Dostu Kentler Etüt Araştırması
7.2. Kentle İlgili Hukuki Mevzuata Dair Değerlendirmeler
Araştırmakapsamındayapılangörüşmelerdekatılımcılarınneredeysetamamınayakınıkentle
ilgilihukukimevzuatüzerineözelolarakdüşünmediklerini,ailedostukentlereve/veyayaşanabilirkentlerevaracakolanyoldahukukidüzenlemelerdenöncekente ilişkin zihniyetinvepolitik
bir tavır alışınönemliolduğunubelirtmiştir.Katılımcılarınhukukiboyutaönceliktanımamaları,
konuyaolanuzaklıklarındankaynaklanmamaktadır.Türkiyekentleşmedeneyimde,kenteilişkinmüdahalelerdehemzihniyetinvepolitik tavrınönemliolduğunuhemdemevzuatınistenildiğindedeğişebildiğinivurgulamaktadırlar.7
DiğertaraftanTürkiyekentleşmesideneyimindekentleilgilihukukimevzuatınsosyalihtiyaçlarıdikkatealmadığı,sadecefizikselkoşullaraodaklandığıbelirtilmiştir O.Kayaer .Bubağlamdamevzuatın
“gelenekselşehirlerinsahipolduğudeğerlerinyokolmasınasebepolduğu”ifadeedilmiştir.
Mevzuata girmemiz lazım. Mevcut mevzuat geleneksel şehirlerin sahip olduğu değerlerin dini
ahlaki sosyal kültürel yok olmasına sebep olmaktadır mevcut mevzuat. Örneğin çıkmaz sokak
çıkma ve cumbalar çekme mesafeleri komşu payları camileri alın hepsi var bunlar. A.Yılmaz .
Kentleilgilihukukimevzuatınsadeceailelerinihtiyaçlarınavetiplerinegöredeğil,toplumunfarklı
katmanlarındayeralangruplariçindeolabildiğinceesnekolmasıgerektiği;mekâna,topografyaya,çevreye,kültüre,yaşamabiçiminevb.özellikleregöredeğişebilmesininzaruriolduğukatılımcılarınneredeysehemfikirolduklarıkonularınbaşındagelmektedir.Budurumdaherkentin,kentlerdekiherbirilçeninailedostuve/veyayaşanabilirbirkentolmasıiçinkendimekânsal,fiziksel
vesosyalkoşullarınaözgüolaraktasarlanmasıyadadeğiştirilmesigerekmektedir.Planlamadaki
vehukukimevzuattakibuesneklikönceliklemevcutyapılarındönüşümüneve/veyabuyapılarda
belirliçözümlerüretilebilmesineolanaktanıyabilecektir.8Bununlabirliktekentlerdeplanlamanın
çoksayıdakurumtarafındanyapılmasıbirkarmaşayıberaberindegetirmektedir H.İ.Düzenli .
Bukarmaşanıngiderilmesiiçinplanlamailkelerimevzuattaolmalıancakheril,ülkeölçeğinde
olmak(ülkenindiğerkentleriyleilişkiliolmak)kaydıylakendikentininplanınıyapabilmelidir.
Katılımcılarıntamamınayakınıkentleilgilihukukimevzuatı,zihniyetinvepolitikbirtavırdeğişikliğinebağlasadabazıönerileridilegetirmiştir.Buönerileriifadeetmelerindekitemelsebeplerdenbiridüzenlemeyeve/veyadeğişimekararverildiğindemevzuattakideğişimlerinrahatlıklayapılabileceğineilişkininançlarınıbirörnekleaçıklamaisteğidir.Katılımcılarınsorunolarak
gördükleriveilkeldedeğişmesigerekenhususlarabubağlamdayerverilmektedir.
Kentleilgilihukukimevzuattakatılımcılarındikkatçektiğibazıtemelnoktalarbulunmaktadır.BunlardanbirkaçtanesiTAKS(TavanAlanıKatSayısı),KAKS(KatArasıKatSayısı)veemsaldir.Bu
durumu“biryapıadasınınemsalini0,6olarakverdiğinizde2katlıevlerçıkıyor;2verdiğinizde7katlı
evlerçıkıyor...”şeklindedilegetirenkatılımcılardanbirimeselenindüğümnoktalarındanbirinivur7 Örneğin1997yılındaİstanbul’unBeyoğluilçesindebulunanvekamuoyundaGökkafes(SüzerPlaza)isimligökdelenininşaatıöncesinde,BeyoğluBelediyesininizinvermemesinedeniyleyapılandeğişikliklearaziŞişliBelediyesisınırlarınaalınmışveŞişliBelediyesiinşaatınyapımınındevametmesinisağlamıştır.
8 Örneğinkurbankesimiiçinsığınaklarınsenedesadecebirkezvebirgünlüğüneolmaküzerekullanılabilmesi
katılımcılardanbirisiiçinbuesnekliğinsonucuolacaktır.“Bukurbanlailgilibirisivardı,dediki; binalardasığınaklarvar,yapımızorunlu,sığınaklar.Busığınaklarkurbankesimyeriolarakdayıldabirdefakullanılabilirmi,
sağlanabilirdediçocuk.Böylederdemezötekisidediki bunamevzuatizinvermez’.Çünküsığınaktabazışartlar
var.Şöyle,şöyle,şöyleşeylerolacak.Oşartlardakurbankesiminisığdıramazsındedi.” O.Kayaer
Türkiye Kentleşme Deneyimi ve Aile Dostu Kent Kavramının İmkânı
gulamaktadır H.İ.Düzenli .Konutprojelerindekarmabüyüklüktekikonutlarınbiraradaolmasıgerektiğinibelirtenbirkatılımcı,buhususunplannotlarınaeklenmesiylesorununçözülebileceğiniileri
sürmektedir L.Doğan .Birbaşkakatılımcıiseyasanınbelirlizorunluluklargetirmesiyletoplumun
yaşayışınauygunalanlarıinşaetmeninzorluğundanbahsetmektedir.Butürdenzorunluluklartoplumunfarklıkatmanlarınave/veyatümünedostkentleroluşturmakiçinengelteşkiledebilmektedir.
Şehirlerimizde cami mesafesi nedir Mescit nedir Nerelerde durur mescit İncelediğimde şunu
gördüm. Mescit cami bizde abartılıyor. Bugün küçük ölçekli cami yapamıyorsunuz yasadan dolayı. Şu kadar olacak bu olacak. Yapma diyor adam sana. Mahalle mescidi bizde mahalledeki
eve yapışık 100 metrekarelik mescit de var 200 de var 50 de var her türlüsü var. Buradaki caminin amacı ne mahalle camisinin Mesafe ne kadar Bakın 150 ile 200 metre arasında yürüme
mesafesi. Demek ki ibadet mekânını adam mesafeye göre koymuş nüfusa göre değil. Nüfus
isterse seyrek olsun. Bir bakarsınız o bölgede meyve bahçelerinin çok olduğu bir bölgedir nüfus
azdır hiç değişmiyor. Yine mesafe bu. Neden Çünkü mahalledeki mescidi kullanan yaşlılar ve
çocuklar. Dede yürüyecek. Dede ezan okunduğunda daha minareden Allahuekber denildiğinde yürüyerek namaza yetişecek. Mescidin mesafesi budur yani. Şimdi biz bugün bunları imar
mevzuatında tartışıp koymazsak hiçbir şey yapamayız. A.Yılmaz .
Kamusalmekânlarındüzenlenmesindeaileninveebeveynlerin,özellikleannelerinçocuklarıbağlamındaihtiyaçlarıolanalanlarıninşaedilmesinisağlayacakmevzuatdeğişikliğiyapılabilir.Özellikle
devletkurumlarındaveüniversitelerdeanne-bakımodalarınınvediğergereklidüzenlemelerinyapılmasınısağlayacakvebunlarındenetiminigetirebilecekmevzuatdeğişikliklerigerçekleştirilebilir.
...Çevre Bakanlığının bir denetmeni olarak bir Kaymakamlık binası inşaatına kontrolör olarak gittiğimde mesela burada böyle bir mekânın var olup olmadığının sorulması gerekiyor. Bugün bunlar
eksik ama sorulması yönünde de bir bilincin oluşmasına da öncülük yapıyoruz. Ö.Bozoğlu .
Katılımcılarınönemlibirkısmınınyasanın,ihtiyaçlarbelirdiktenvekonuylailgilifikiroluştuktan
sonrahazırlanmasınailişkingenelbiryaklaşımlarıbulunmaktadır.Birkatılımcımevzuattadeğişikliğegitmedenöncetoplumsalaraştırmalarınyapılmasıgerektiğinivurgulamıştır.
Önceden yasa koyarsanız insanlar ona uyamazlar siz ne kadar çok toplumu iyi tanıyor olsanız
dahi belli bir disiplin açısından bakıyorsunuz. Bu değil önce gerçekten toplumu doğru dürüst bir
sürü araştırmayla onun için sosyoloji eğitiminin de değişmesi gerektiğine inanıyorum uygulamanın daha çok işin içine girmesi gerekiyor. C.Bektaş .
Planlamasorunlarıkamutarafındaninşaedilenmekânlariçindegeçerlidir.Planlamasırasındaözelliklearazisorunuve/veyamerkez yadadahakullanışlıarazilerinkamuyatırımlarıaçısındanayrılmasıdaönemliproblemleriberaberindegetirmektedir.Kentinplanlayıcıları,kamu
kurumlarınıninşaedeceğiyapılar/tesisleriçinsorunluarazileriayırabilmektedirler.Hâlbukibu
alanların hem coğrafi ve topografik özelliklerinin yeterli olması hem de kentle sosyal olarak
ilişkikurabilecekniteliklerininolmasıgerekmektedir.
...mesela bir sosyal hizmet merkezi yapmak istiyoruz bize nereden bir yer gösteriyor derenin
içinde. Şehirde şimdi bir yeşil alan üretmesi gerekiyor işte onu atıyor derenin içerisine dere olan
yere dere yatağına. İşte kamu yatırımlarını oraya atıyor. Böyle olmamalı. Ö.Bozoğlu .
99
100
Aile Dostu Kentler Etüt Araştırması
Farklıkurumlarınplanlamayapabiliyorolmasıvegenişsayılabilecekbirmevzuatınvarlığıtemelsorunlardanbirisiolarakzikredilmiştir.Bugünekadareğitim,iktisatalanlarındaş raların
toplandığınıancakimarş rasınınhenüztoplanmadığınıbelirtenbirkatılımcıyagörekanunların“derleniptoplanması” ve“sadeleştirilmesi”gerekmektedir.
O kadar fazla kanun var ki 3194 var 5366 sayılı Yıpranmış Tarihi Dokulardaki Yenilemeler var
6306 sayılı Afet Riski Alanlarındaki Dönüşme Kanunu var Kıyı Kanunu var Organize Sanayi
Bölgesi var. Diyebilirim ki bu konuda 20 25 tane kanun var ve hepsinin yönetmelikleri ve maddeleri birbiriyle çelişir çakışır. Burada da tabii imar konusunda imar hukuku konusunda adliyelere
yargıya aksetmiş o kadar davalar var ki. Bunların bir kere sadeleştirilmesi lazım. Kanunların
derlenip toplanması ve daha kısa olması lazım. Ş.Deniz .
Aynıkatılımcıyagöremevzuattakiyapısalsıkıntınındışındaenönemliproblemler“siyasibaskılardır” Ş.Deniz . Bu “siyasibaskılar”“imarkomisyonları”ilehayatbulmaktadır.Artıkfarklı
siyasalyaklaşımlarıolsadasiyasipartilerin,hemenherdüzenlemede“çıkarlarıgereği”birlikte
hareketettiklerinibelirtenkatılımcıyagöre,kanunlarveyönetmelikleraçıktır,bunlaruygulandığıtakdirdesorunkalmayacaktır.
İmar komisyonları bence Türkiye de en büyük facialardan bir tanesidir. Tanzimat Dönemi nde
yapılan Islahat ı Turuk komisyonu da bunun önünü açmıştır. Günümüzdeki imar komisyonları
bu kentlerdeki facianın en büyük sebeplerinden bir tanesidir. Kesinlikle imar komisyonları siyasi
imar komisyonları kalkmalıdır. Bunun yanında üniversitelerin ve akademisyenlerin destek verdiği
bürokrasiyle kararlar verilmeli ve işler yoluna konmalıdır. aten kanun açıktır. Kanun açıksa bunun imar komisyonuna gitmesi demek ya bu var da belki komisyonda bunu geçiririz demektir.
Yani hep öyle oluyor zaten hep öyle oluyor. Dolayısıyla Daire Başkanlığı ya da Genel Sekreter
Yardımcılığı seviyesinde kararların verilmesi ama bu kararların muhakkak o ildeki üniversitelerle
desteklenmesini beklerim. Yani bir estetik kurulu gibi. Kanunlar zaten sarih açıksa onun yapılması (gerekir). Ş.Deniz .
Budeğerlendirmelerdenhareketlekentleilgiliatılacakadımlardaönceliklemevcutmevzuatın
derlenmesivetoparlanması,bunundaalandaçalışanaktörlerle(üniversite,yerelyönetimler,
alanındauzmanaraştırmacılar,bürokratlar,teknokratlarvb.)yapılacaktoplantılarlagerçekleştirilmesigerektiğisöylenebilir.Katılımcıbirşekildeoluşacakmevzuatınuygulanmasındaiseyerel
yönetim çalışanlarının görev alması beklenmektedir. Bazı katılımcılara göre mevzuatta yapılacakenönemlideğişiklik“katılımcılık”ilkesininplanlamanınveuygulamanınheraşamasına
getirilmesidir.Mevzuatta“katılımcılık”vardırancaksınırlarınıngenişletilmesigerekmektedir.
Son mevzuat değişiklikleri ile katılımcılık olmalı denmiş fakat zorunlu tutulmamıştır. Sadece çok
üst ölçekli stratejik planlarda halkın katılımı zorunludur. Bu da zaten çok çok üst kararlar hatta
vizyon çalışmalarıdır. Halk kentteki kullanımlara karar veremez. Tabii dava açabilir bu da çok
uzun ve masra ı bir yoldur. L.Doğan .
Kentleilgilihukukimevzuatınkatılımcılaraçısındanzihniyetvepolitik tavır kadarönemlivebirincilolmadığıgörülmektedir.Hukukimevzuatındüzenlenmesiçokdetaylıolmamalı,herkentin
coğrafi,ekonomik,sosyalvekültürelbirikimiçerçevesindehareketedebileceğiilkelerinyeraldığı,sadevekarmaşıkolmayanbirmevzuataihtiyaçduyulduğusöylenebilir.Planlamadakiku-
Türkiye Kentleşme Deneyimi ve Aile Dostu Kent Kavramının İmkânı
rumsalkarışıklığınengellenmesigerektiğiveplanlamanınyapılmasındayerelindeğerlerini,ülke
ölçeğinde/ülkeninbütünüyleilişkiliolarakkatılımcıbirperspektiflesüreciniçerisinedâhiledilmesi
gerekliliğiüzerindemutabıkolunankonulararasındadır.Özelliklekatılımcılıkilkesininçokönemli
olduğu,ancakbunugerçekleştirebilecekmekanizmalarınoluşturulmasıgerektiğibelirtilmiştir.
7.3. Aile Tanımında Yaşanan Farklılıklar ve Ailenin Değişimi
Katılımcılarınaile dostu kent kavramınanasılyaklaştıklarınıelealmadanönceailekavramını
tanımlama,algılamavekentsözkonusuolduğundadeğerlendirmebiçimlerinedeğinmekgerekmektedir.Ailetanımlarınageçmedenönceaileyeilişkinikifarklıperspektifeyerverilmelidir.Zira
buikitemelperspektifaile dostu kent kavramınayaklaşımdadabelirleyicibirrolüstlenmektedir.
Ailekavramınamuhafazakârperspektifin9dışındabakankatılımcılarınneredeysetamamı,aile
dostu kentkavramınıntartışılmasındanönce,ailenintanımlanmasınavesınırlarınınbelirlenmesinedikkatçekmiştir.Diğerbirdeyişlebukatılımcılaragöreailetanımıortayakonmadan
aile dostu kentüzerinedüşünmekvebukavramınsınırlarınıbelirlemekneredeyseimkânsızdır.
BunedenlesözkonusukatılımcılarAileveSosyalPolitikalarBakanlığınınönceliklebiraile tanımıyapması gerektiğini ileri sürmektedir.Bununla birlikte bu katılımcılara göre aileyi hangi
ölçekte tanımlarsanız tanımlayın kategorik olarak bazı toplum gruplarını dışarıda bırakmak
zorunda kalırsınız. Bu nedenle yapılması gereken aile tanımından hareketle bir toplum ve
kenttasavvuruoluşturmakdeğil,bireylerdenoluşanbirtoplumsalvekentselyapıyıtahayyül
etmektir.Bukatılımcılarbirtaraftanailenintanımınınyapılmasınıvesınırlarınınbelirlenmesini
talepederkengünümüztoplumsalkoşullarındabutürdenbirtanımınmümkünolamayacağını
vetanımyapılsabileişlevselliğininbulunmayacağını(Zirakategorikolarakbazıgruplarmutlak
anlamda dışarıda kalmaya mahk mdur.) ileri sürerek aile kavramına kategorik olarak karşı
birtavırsergilemektedirler.Sözkonusudeğerlendirmeler,ilgilikatılımcılarınailemefhumuna
tümüyle karşı olduklarını göstermez; sadece toplum ve kent tasavvurunun merkezinde aile
kavramınınolmasınınbelirlitoplumgruplarınıdışarıdabırakacağıiçinmerkezealınmasınısakıncalı buldukları söylenebilir. Zira “aile toplumsal bir aradalıkların sadece bir tanesi” olarak
değerlendirilmektedir U.Tanyeli .
Bukatılımcılaragöreaileyi;anneden,babadanveçocuktanmüteşekkilbirbiçimdetanımlamak
birçokunsurudışarıdabırakmakanlamınagelmektedir.
...aileyi nasıl tanımladığınız çok önemli. Yani bu aile anne baba çocuk ise o zaman buna itiraz
ederim. Çünkü çok önemli kesimlerini ekarte ediyoruz. Bunun içerisinde yani yaşlı ebeveynlerden tutun evli olmayan bekârlar işte bunu insan dostu demek (g) ya da bilmiyorum birey daha
çok insan üzerine kurgulamayı tercih ediyorum. Çünkü ailenin öyle bir riski var. Aile sanki bir
mecburiyet gibi. Yani bir toplum inşasındaki mecburiyet gibi. H.RittersbergerTılıç .
...Bakanlık arkadaş beni bekârlar ilgilendirmiyor bir kere benim adımda aile var dediği zaman
e o zaman o bekârlarla kent dost olmayacak mı Şimdi böyle bir ikilem çıkmaz ortaya. Ancak aile
kavramını bir kere bizim iyi tanımlamamız lazım. H.Kaplan .
9 Katılımcılardan bir kısmına göre aile dostu kent kavramı bütünüyle muhafazakâr bir perspektiften hareketle
gündemegetirilmektedir.“Dünyadaböylebirkavramıbenimseyecek,kullanabilecekolanlarherhaldeiktidardaki
muhafazakâr çevrelerde, muhafazakâr çevrelerin aileyi yüceltmesi doğrultusunda böyle bir kavramı ön plana
almalarıbeklenebilir.” İ.Tekeli
101
102
Aile Dostu Kentler Etüt Araştırması
Ailetanımınınaile dostu kent kavramınıntartışmasındatemelbirrolüolduğunudüşünenkatılımcılarBakanlığınbukonudagenişbirtanımyaparakmeseleyeyaklaşmasıgerektiğikanaatindeler.
...anne baba ve kardeşler bir evde yaşarken bir kardeş ayrılıyor ama hâlen onlar aile. Aynı şehirde yaşıyorlar. Ama o kendi evini kuruyor. Şimdi hâlen o ailenin içinde fakat hane halkı olarak
ayrılmış durumda. Dolayısıyla hane halkını ailenin yerine koyamıyoruz. Aileyi hane halkının yerine koyamıyoruz. Dolayısıyla burada aile dostu kent dediğimizde hane halkıyla farklılaşmasını
bildiğimiz kültürel aile ile farklılaşmasını kan bağı ailesiyle farklılaşması nedir benzerliği nedir
Bunları iyi koymamız lazım. H.Kaplan .
Ailenintanımıyapılmayaçalışıldığındaisebirçoksorunçıkabilmektedir.Katılımcılardanbirine
göreaile,diğerkavramlara(çocuk,yaşlı,kadın,engellivb.)göresoyutbirkavramdırvesoyut
kavramlarlakenteilişkindüzenlemeleryapmakoldukçazordur,hattaneredeyseimkânsızdır.
Diğertaraftanailetanımıaslındaçokçeşitli,kültürlere,etnikgruplara,belirlimekânlara,din inançlaragörefarklılaşmaktadır.Dolayısıylaaslındaçokfarklıveçokkatmanlıailetürleribulunmaktadır. Bundan dolayı kente ilişkin birtakım müdahalelerde bulunurken, aile kavramı
standartbiryaklaşımsağlamakapasitesinesahipdeğildir.
...soyut bir aile aldığımızda diyoruz ki ya çoluk çocuk gidip Sarıyer de balık yiyelim Kanlıca da
yoğurt yiyip Emirgan da çay içip dönelim. Ama soyut aile biraz önce söylediğim aileye uymuyor
bu aile. Onun için aile dostu kentte tanımları iyi yapmak gerekir diye düşünüyorum. Tanımları
yapmadan soyut bir aile üzerinden gidilirse çözüm olur mu Olmaz olur mu Çözüm her zaman
vardır. Ama çözümler farklıdır (istenmeyen bir çözüm olur anlamında). H.Kaplan .
Bakın yaşlılar için tanımlar yapıldı. Engelliler için tanımlara tamamen vakıfım o konuda bir problemimiz yok. Yaşlılar için tanımlarda hâlen eksiği olan birisiyim. Ama aile dediğimizde benim naçizane görüşüm budur. Yani bize bir tanım yapılacak ki biz bunun üstünden bir çalışma yapalım.
H.Kaplan .
Ailekavramınıntoplumsalyapıiçinönemlianlamlartaşıdığınıveaileyapısındameydanagelendeğişimlerintoplumsalilişkileridoğrudanveolumsuzetkilediğigörüşündeolankatılımcılar
bulunmaktadır.Buyaklaşımasahipkatılımcılar,aileeksenlibirtoplumvekenttasavvurunun
kategorik olarak farklı toplumsal grupları doğrudan dışarıda bırakmak anlamına gelmediğini
savunmaktadır.Bunagöretarihininherdönemindevehemenhertoplumdaaile kurumubireyin
hemözelhemdekamusalhayatındaönemliişlevleresahipolmuştur.Ailetoplumunenönemli
yapıtaşlarındanbiridirvebirkurumolarak(biçimdeğiştirsevefarklılaşsabile)aileninbulunmayacağıbirtoplumunoluşmasıneredeyseimkânsızdır.Ziranesillerindevamındavetoplumsalilişkilerdeailegüçlüyerinisüreklikoruyanenmerkez kurumlarınbaşındagelmektedir.Bu
çerçevedeaileyigüçlendirmektoplumuvedolayısıylabireyigüçlendirmekanlamınagelmektedir.10Bununlabirliktetoplumvekenttasavvurundaaileyiodağaalmakdoğrudanvezorunlu
olarakbireyleridışarıdabırakmayıgerektirmez.Aileninhayatınıkolaylaştıracakmekânsaltedbirleralındığındaveaileninkullanacağımekânlarartırıldığındabekârlar,kadınlarvb.toplumsal
gruplarbuyenimekânsalolanaklardanfaydalanabilecektir.
10BuperspektiftekikatılımcılarAileveSosyalPolitikalarBakanlığınınönceliklebiraile tanımıyapmasıgerektiğini
ilerisürmektedir.Ancakbutanımınsınırlarınınolabildiğincegenişolmasınıbeklemektedir O.Kayaer .
Türkiye Kentleşme Deneyimi ve Aile Dostu Kent Kavramının İmkânı
Mevcutkentleşmedeneyiminin,diğerbirdeyişlemodernkentingelişiminin,geçmiştedahafazlabiraradaolanaileyiveaileunsurlarınıbirbirindenuzaklaştırdığınailişkintemelbiryaklaşımdanbahsedilebilir.Buçerçevedemoderniteylebirlikteyaşanandeğişimlererağmen mümkün
olduğuölçüde aileninbiraradaolmasıgerektiğinibelirtenkatılımcılarbulunmaktadır.Katılımcılardanbirkısmınagöre“üçnesilyanyanaysaailevar”demektir O.Kayaer,Ö.Bozoğlu .Buradayanyanaolmaktankastedilenaynımeskeni,üçneslinaynıandakullanabiliyorolmasıdır.
Buailetanımınagörekarı-kocave/veyaçocuktanoluşanbirim,aileolaraktanımlanmamalıdır.
Aile; büyük ebeveynleri, ebeveynleri ve çocukları içermektedir. Kent söz konusu olduğunda
aileninbiraradalığındansözedileceksebugruplarınaynımeskenipaylaşmasıgerekmektedir.
Elbettebu,günümüzkoşullarındabirapartmandairesinideğilfarklıbirmeskeni(büyük,geçişleriolan,mahremiyetalanlarınınsağlandığıvb.)işaretetmektedir.Buyaklaşımaileyinesillerin
biraradaolduğu,nesillerarasıilişkilerinkurulduğuvegeleneklerinnesillerarasındaaktarıldığı
birmekanizmaolaraktanımlamaktadır.
Ailetanımıyapılırkenveaileanlamlandırılmayaçalışılırkenaileningeçirdiğibazıdeğişimlerin
de dikkate alınması gerekmektedir. Aile tanımının yapılmasında karşılaşılan güçlüklerin en
önemli nedeni sadece kentsel ve mekânsal bağlamda yaşanan değişimler değildir. Siyasal,
toplumsal,ekonomikvekültüreldeğişimlerdeaileyiveaileyapısınıönemliölçüdeetkilemektedir.Bubağlamdaeğitim,iş,evlilikgibinedenlerlegerçekleşenkentvebazenülkedeğişimleri
genişaileyibırakın çekirdekaileyibilefarklımekânlaraulaştırmaktadır.Birçokaile,ekonomik
açıdangeliştiğindesözkonusudeğişimleremuhataptır.
Budeğişimlerdenbiribirincildüzeydekiaileilişkilerininzayıflamasıvegenişaileninparçaları
olançekirdekailelerinberaber yaşama/aynı evi kullanma pratiğidir.Kırsalalandayadadaha
küçükölçeklikentselalanlardaönemlibiryaşamabiçimiolankardeşlerinbüyükçebirevibirlikte
kullanmapratiğindedeğişimler,önemliorandaayrılıklaryaşanmıştır.Artıkailelerfarklıekonomik,kültürelvetoplumsalnedenlerleberaber yaşamadanuzaktakonumlanmaktadır.Bununla
birliktebudurumkentleşmedeneyimininsondönemi(son15-20yıl)hariçfarklıbirpratiğidoğurmuştur: Aile apartmanları.Türkiye kentleşme deneyiminin en özgün yanlarından biri olan
aile apartmanlarınınkentleşmesürecindekidayanışmailişkilerininvekırdakikültürelveyaşama
alışkanlıklarınbirsonucuolarakortayaçıktığısöylenebilir.Büyükkentlerdeçoksayıdagörülebilenbuapartmanlardayaşayanailelerinbirbirleriyleilişkilerikimizamangüçlükimizamanise
zayıftır.Budurumbazıapartmanlardaailelerinyakınsosyalilişkikurmasına,birkısmındaise
ilişkininyokluğunaişaretetmektedir.Çekirdekaileyioluşturanbireylerinbilekentyaşamında,
birbirlerindengiderekuzaklaştıklarıdikkatealınırsa,farklıçekirdekailelerinbirbirleriylekurduğu
iletişimindegiderekzayıfladığısöylenebilir.Buçerçevedenhareketlekatılımcılardanbirininifadesiyle“çekirdekaileyedoğrugidiştekendiliğindenbir(yönelim)devar”dır O.Kayaer .
Katılımcılardanbazılarınagöreailetoplumundinamiğiolmavasfınıgiderekyitirmektedir.Bu
sürecindevamettiğinive“durdurulamaz”olduğunudüşünenbirkatılımcıyagörebu“ideolojik
mekanizmalarladurdurulabilecekbirmekanizma” değildir.
e çocuğunuz sizin bulunduğunuz kentten başka bir yerde yaşamak zorunda kalıyorsa kaçınılmış olarak aileden kopuyor siz istediğiniz kadar bunu durdurmaya çalışın. O kadar çok etmen
bunu var ediyor ki. U.Tanyeli
103
104
Aile Dostu Kentler Etüt Araştırması
Aynıkatılımcıaileyapısınınmimarlıktan,kentselgelişmelerdenfarklıbirbiçimdedeğiştiğinidolayısıylamimarikararlarlaaileyapısınıdönüştürmeninpekdemümkünolmadığıgörüşündedir.
Bukatılımcıifadeettiğianaliziilemimarlıktakideğişimleredeğilaileyapısınıetkileyendiğer
faktörlerebakılmasıgerektiğiniilerisürmektedir.
...mimari kararlarla aile yapısını değiştirmenin yolu yoktur. Aile yapısının değişmesiyle mimarlık
kararları değişiyor. Yani biri değişince öteki de değişiyor genellikle böyle düşünmek isteriz. Evet
ama süreç mimarlıktan toplumsallığa doğru değil mimarlık toplumsallığın bir bileşeninden başka bir şey değil ki zaten. Yani mimarlığın kendi iktidar alanı vardır ve onu istediğiniz kadar aile
merkezli bir kent kurmaya çalışın. Toplumsallık onu çözer. Toplumsallık onu yani dünyanın her
yerinde zaten kentler aile merkezinde kurulmuşlar ama aynı kent aile merkezli devam etmez.
U.Tanyeli
...mimarlık aileyi var etme iktidarında değil istediğimiz kadar yapalım. Bu şunu yapamazsınız onu yapmak demek mimarlık aracılığıyla yapmak sadece aile için planlamak değil ki.
O zaman işte sokakta da yemek yemeyeceğini varsaymak yani o başka bir dünya o onu
mimarlık üretemez. Mimarlık böyle bir durumda dediğim gibi siz direnseniz bile sizin ürettiğiniz mimarlık ürünü başka süreçlerde yine değiştirilir. Tıpkı apartmanın bir odasını planlarken siz istediğiniz kadar yatak odası yazın. Evin kadını onu pekâlâ oturma odası yapar ve
sizin iktidarınızı 30 saniyede yok olur. U.Tanyeli
Ailenin farklı dinamiklerle ilişkili bir biçimde dönüştüğü söylenebilir. Kentler söz konusu olduğundabudeğişimlerinizlenmesigerektiğiveatılacakadımlarınbunauygunolmasınınzaruri
olduğugörülmektedir.Türkiye’deailenindeğiştiği,Osmanlı’daolduğugibigenişaileyapısında
olmasadahâlâbirbirinebağımlı olduğusöylenebilir Ş.ÖymenGür .Yapılanaraştırmalarda
kuşaklarıneskisineoranlagenişbiraileoluşturmadıklarıancakekonomikvekültürelbağımlılığınbüyükölçüdesürdüğügörülmektedir.Bubağlamdabuaraştırmadadasözkonusudeğişim,
temeleksenioluşturmaktadır.Katılımcılarınailenintanımlanmasınahemihtiyaçduymalarıhem
debununçokdamümkünolmadığınailişkingörüşleri,aile kavramınamesafeliyaklaştıklarını
göstermektedir.Birdiğerkatılımcıgrubuisekavramıçokönemsediğindenailekavramınıçeşitli açılardan yaklaşarak tanımlamaktadır. Hangi perspektiften bakılırsa bakılsın günümüzde
aileninfarklıdinamiklerledeğiştiği,mekânınbudeğişimdesadecebirkesitolduğugörülmelidir.
7.4. Dost Kentler ve Aile Dostu Kent Kavramı Arasındaki İlişkiye Yönelik
Değerlendirmeler
Aile dostu kentkavramınabüyükölçüdeyabancı olankatılımcılarınilişkilidiğerkavramlarkonusunda bilgi sahibi oldukları görülmektedir.11 Katılımcıların farklı kent tanımlamalarıyla ilgili
düşüncelerivebutanımlamalarınailedostukentkavramıylaolanilişkisiönemlidir.Zirauluslararasıliteratürdedeadınasıkçarastlanmayan“ailedostu”kavramının,dünyanınyaygınbir
biçimdeçocuk,yaşlı,engellivb.dostukentlerikonuştuğu,kentbunlarlailgiliyayınlaryaptığıbir
ortamdanedendahaöncegündemegelmediğiüzerindedüşünülmelidir.
11Ailedostukentkavramıliteratürdeönemlibiryertutmadığıiçinilişkilikavramlar(çocuk,engellivb.)üzerineçalışan
araştırmacılarlamülakatyapılmasıözellikletercihedilmiştir.Butercihininüçnedenibulunmaktadır:Birincisisöz
konusukatılımcılarınilişkileriolduğuiçinailedostukentkavramınıtanımaihtimalleriyüksektir.İkincisi,eğerbukavramıtanımıyorlarsailgilendiklerikavramın/alanınaileyleilişkisinielealmalarıufukaçıcıbilgilersunabilir.Üçüncüsü,
araştırmacılariçinbukavramlararaştırmatasarımınınbaşlangıcındanitibarençeşitlisorularoluşturmaktadır.
Türkiye Kentleşme Deneyimi ve Aile Dostu Kent Kavramının İmkânı
Katılımcılardan bir kısmına göre çocuk, yaşlı, engelli vb. dostu kentlerin toplamı, aile dostu
kentlerolaraktanımlanabilir.Diğerbirdeyişle,dezavantajlıgruplarınyaşayabildiğikentler,aile
dostukentlerolarakdeğerlendirilebilir.Bukatılımcılaragöreaile dostu kentkavramıbirçatı,
şemsiyeişleviüstlenebilir.
...yaşlı dostu kadın dostu çocuk dostu sakat dostu göçmen dostu çevre dostu genç
dostu tanımlamalarının hepsini toplayın bunun hasılası bence aile dostu şehirdir. Bir şehir
çocuk için de yaşlı için de kadın için de genç için de yaşanabilir olduğu zaman o şehir aile
dostu şehirdir. Dolayısıyla geliştirmeye çalıştığımız aile dostu kavramı bu anlamda çok hayati bütün bunların üst çatısı gibi duruyor. Yani bir ailenin içerisinde tek cinsiyet yok tek yaş
grubu yok tek ziksel özelliklere sahip insanlar yok hamilesi de var hamile dostu şehir de
diyebilirsiniz tekil tekil bir sürü şey yapabilirsiniz. H.İ.Düzenli
Kavramı böyle kavramsallaştırmak bütün hepsini içine alıcı şekilde kavramsallaştırmak bana
çok hayati geliyor ve bunun üzerinde durulmalı. H.İ.Düzenli
Katılımcılardanbirkısmıiseçocuk,kadın,yaşlıvb.dostukenttanımlamalarınınsınırlıalanlarıkapsadığını,diğerkategorileridışarıdabırakabilmeve/veyaihmaledebilmepotansiyelleriolduğukanaatindedir.Bukavramlardanhareketedincesadecebirgrubu“öncelemekte”ve“tekyönlübakmaktasınız”.
...kadın dostu kentte yalnızca kadınları önceliyorsunuz yine de tek yönlü bakmış oluyorsunuz.
Bu sefer çocuğu dikkate almaktansa kadını dikkate alıyorsunuz. ... Mesela bir kadının gece vakti
sokağa tek başına çıkabilmesi mekânları tek başına kullanabilmesi tasarımsal ilkelerde bunlara
dikkat edilmesi çok güzel şeylerdi aslında. Diyelim ki öyle bir şekilde parkları dizayn ediyorsunuz ki ticaret alanlarının yanında dolayısıyla orada kahvede yer seçebiliyor. Kadın ve çocuğun
o park alanını kullanmasını zayı atmış oluyorsunuz. (sonrasında) ... sadece kadın değil erkek
için de yaşlı için de çocuk için de hepsi için dikkate alınması gerektiğini tespit ettim. L.Doğan
“(çocuk dostu kent) tek başına karşılamıyor. Çünkü çocuğu bu sefer aileden kopartmış
oluyorsunuz.Tamam,bufarklınoktalaradagötürebiliyor;çocuğunözgürceyaşaması,güvenli bir şekilde kalabilmesi önemli ama çocuk bir bütündür, aileyle bir bütündür. Onu o
bütünün içinde değerlendirmek gerekiyor; bütüncül, entegre yaklaşımların gittikçe önem
kazanmasılazım,bizimparçalayıcıyaklaşımlarıtercihetmemiz,mekânsalyanisosyolojik
anlamdasıkıntılar(doğurabilir).” L.Doğan .
Aile dostu kent kavramınınönemliolduğunuancakbukavramlahareketedebilmekiçinonu
parçalarınaayırmanındahaişlevselolacağınıdüşünenkatılımcılardabulunmaktadır.Mimar
birkatılımcıyagörebirçalışmayapmakiçinkavramınilledeöncedenvarolması(Batı’dabir
yerlerde)gerekmez,hattaolmamasıyenibirşeyortayakoymakaçısındandahadaönemlidir.
...aile kavramını açmak lazım onu sosyolojik bütün olarak görmek yerine kentlerden ya da
belli çözümlerden bahsederken onu bence elemanlarına ayrıştırmadan altından kalkamayız. Ş.ÖymenGür .
Katılımcılardanbazılarıaile dostu kentitanımlamakiçindiğerkavramlarıkullanmıştır.Buyaklaşım
çocukdostukentailedostudurşeklindeifadeedilmiştir Ş.ÖymenGür,F.Tonucci .Katılımcı,yaşlı-
105
106
Aile Dostu Kentler Etüt Araştırması
larlailgileniyorsayaşlılara dost kent engellilerleilgileniyorsaengellilere dost kent aile dostu kenttir
yaklaşımınıbenimsemektedir.Bununlabirliktesözkonusuyaklaşımlarıniçindeçocukdostukent
literatürdedebenzeribiçimdeyeralmaktaveağırlıklıolarakifadeedilmektedir.
...çocuklar hani dinlenmeyen azınlıkta olan kesimi herkesi temsil ediyor ailesini de temsil ediyor. Bu yüzden çocuk dostu olacak bir şehir aile dostu da olacaktır. Biz şimdiye kadar yaptığımız
çalışmalarda şunu gördük çocuklar bir şehir algısı oluştururken bir şehir talep ederken hep
başkalarını da düşünerek talepte bulunuyorlar. Hiçbir zaman sadece ben böyle istiyorum diye
düşünmüyor. Yaşlıyı da düşünüyor engelliyi de düşünüyor. Herkesi düşünerek teklifte bulunuyor. ... Eğer biz aile dostu kent oluşturacaksak önce parametre olarak çocuğu ele almalıyız ki
gerçek manada aile dostu kenti oluşturabilelim. F.Tonucci .
Aile dostu bir kent Çocuk Haklarına Dair Sözleşme yi bire bir aynen uygulamalıdır. Ama problem şu ki hiçbir idarecinin maalesef bu sözleşmeden haberi yok. F.Tonucci .
Avrupa örneğinde aile dostu kent kavramından ziyade çocuk dostu kentler söz konusudur.
Çocuğungüvenliği,ilgilimekânlarayürüyerekerişimi,oyunalanları,diğerinsanlarlatemasları
vb.konularbukavrambağlamındaönemsenmektedir.KatılımcılardanbiriAvrupa’danüfusun
yaşlanmasıylabirlikteyaşlıdostukentlerin,erişimhakkıçerçevesindeengellidostukentlerin
yaygınolduğunubelirtirkençocukdostukentlerindahaönemlibiryerkapladığınıvurgulamıştır.Ziraküçükçocuklar,“enmasum”ve“enkorunmasıgereken”varlıklardırvebunasiyaseten
de“kolaykolaykimseitirazedemez.”
...büyük Avrupa kentlerinde Almanya da çok yaygın örneğin konut alanı şehir içi düzenlemeleri. Ben yüksek konutlardan bahsetmiyorum. ç dört konutlu binalardan bahsediyorum. Ortak bir
sokak var ama sadece orada oturanlar onları kullanabilir. Park yerlerinin birçoğu dışarıdadır. Yani
insan yürüyerek mahalleye giriyor yürüyerek çıkıyor veya bisikletle bunları yapıyor. Tabii ki gençleri çocukları sokakta daha çok görüyorsunuz. Oynuyorlar ve orada bir temas oluyor. O anlamda
buna aile dostu mu diyelim çocuk dostu mu annediyorum çocuk dostu. H.RittersbergerTılıç .
Çocuk,kadın,yaşlı,engellidostukentlerinailedostukenttenkategorikolarakfarklıolduğunu
vedolayısıylabiraradadüşünülemeyeceğinibelirtenkatılımcılardabulunmaktadır.Bukatılımcılarınbelirtilenkavramlarıailedostukenttenikibiçimdeayırdığısöylenebilir.İlki,aileninsöz
konusugruplargibikenttedezavantajlıolmadığınıilerisürmektedir.
...diyelim ki bir özürlü sokağında dolaşılamıyorsa özürlü dostu bir kent yapmak zorundasınız.
Çünkü o zaten zarar görüyor orada. Kadın dostu bir kent yapmak istiyorsanız kadının toplumsal cinsiyet rolleri dolayısıyla sokakta rahat dolaşamadığı bir kenti bir biçimde daha demokratik
kullanılabilir hâle getirmek istiyorsunuzdur. Ama aile böyle bir şey değil. Aile zaten olduğu şey
kent zaten Türkiye de çok büyük ölçüde aile dostu. Yani Türkiye de kentin problemi aile dostu
oluşu anlatabiliyor muyum U.Tanyeli .
İkincisiiseaileninkategorikolarakdiğerlerindenfarklılaştığını,dezavantajlıgruplarınnetveaçık
bir tanımının yapılmasının mümkün olduğunu ancak ailenin nesnel ve herkes tarafından kabul
edilebilir birçerçevesininolmasınınihtimaldâhilindeolmadığınıbelirtmektedir H.Kaplan .Buna
göre söz konusu dezavantajlı grupların bazı “eksiklikleri” bulunmaktadır. Kentteki diğer insanlar
Türkiye Kentleşme Deneyimi ve Aile Dostu Kent Kavramının İmkânı
gibitoplumsalhayatakatılımlarındaçeşitlizorluklarvardırvesözkonusu“eksikliklerin”giderilmesi
gerekmektedir.Ailenin“eksikliklerini”gidermeyeyönelikçalışmalaryapılabilirancakbu,bekârların
hayatınızorlaştıranbirmüdahaleyedönüşüyorsa“insanhaklarınaaykırı”olacaktır.
çocuk niteliği gereği henüz kapasitesi gelişmediğinden kendi başına gidemez. Kentin
normal yaşam olanakları içinde kent varsaydığı kapasitelerle henüz donatılmadığı için bu
eksikliklerini kapatacak bir tanımlamadır çocuk dostu. Engelli dostu nedir Engelli tırmanamıyorsa oraya bir tane asansör koyacaksın ilgili düzeneği koyacaksın. Yani eksiklikleri
gidermeye dönük işlemler var. Şimdi ailenin eksikliklerini gidermeye dönük şeyler yapabilirsin. Diyelim ki parası azdır para verirsin. Ama aile dostu kapsamında bekârlarla evlileri farklı
yerlere gitmeye zorlayan bir diskriminasyon yaparsan bu aile dostu olmaz. Bu diskriminasyon olur ve bu da insan haklarına aykırıdır. İ.Tekeli .
Diğertaraftanaile dostu kent perspektifinesahipkatılımcılariseailenindekategorikolarakdezavantajlıbirkonumageldiğinibelirtmektedirler.Özelliklesondönemdedezavantajlıgruplara
yapılanvurgununvebukonudaatılanadımlarınkentteaileningiderekihmaledilmesineyol
açtığınıdüşünenkatılımcılar L.Doğan,E.BattalKeskin dabulunmaktadır.
Ailenin Türk toplumunda dezavantajlı olmadığı düşünülüyor. Belki bir döneme kadar bu böyleydi. Dezavantajlı değildi ama gittikçe aile dezavantajlı bir durumda. ... Kadın ve erkek olarak
ya da sadece erkek ya da kadınlardan oluşan bir grup ya da bir tek çocukla bir yere gitmeniz
daha kolaylaşıyor. Hatta kadınların kendi başlarına kentsel mekânları kullanımları mobiliteleri daha kolayken çocuklarla birlikte işkence hâline dönüşüyor. ... Bu durumda bir müddet
sonra artık ailelerinizle birlikte bir yere gitmeyi tercih etmiyorsunuz. Evde oturmayı tercih ediyorsunuz. Bu evin içinde yine birlikte olduğunuz anlamına gelmiyor. Çocuklarınız tableti alıyor siz televizyon karşısına geçiyorsunuz yine birlikte bir şey üretemiyorsunuz. Birlikte vakit
geçiremiyorsunuz
L.Doğan .
Sözkonusuperspektifteolankatılımcılaragöre “temelşehircilikilkeleriveunsurlarıailedostu
kentler için de geçerlidir. Kentsel hareketliliğin gerçekleşmesinde; kadın, erkek ve çocuktan
oluşangrubunbirlikteelealınmasıönemkazanmaktadır.” L.Doğan .
Diğertaraftanadıaile dostu kentolmasadaaileodaklıkentselmüdahalelerinyapıldığıveaileyikorumayavegüçlendirmeyeyönelikplanlamalaryapıldığıkatılımcılartarafındandilegetirilmiştir.“Bahçe
kent”uygulamasıbirkatılımcıtarafındanailedostukentinşaetmeçabasıolarakdeğerlendirilmiştir.
1890 larda İngiltere den başlayarak ortaya çıkan sonra bütün Avrupa ya yayılan Bahçe Kent
kavramının mesela adı hiçbir biçimde aile dostu kent değildir ama tümüyle aile merkezli olarak
tahayyül edilmiş bir kenttir. Kentin dışına çıkacaksınız kentin hayhuyundan uzaklaşacaksınız o
kentin içinde karşılaştığınız bozucu etmenlerin hiçbiri hem ziksel olarak hem toplumsal olarak
olmayacak çocuklarınız sokakta oynayabilecek vs. U.Tanyeli .
20. yüzyıl başlarken Almanya da yine bu Bahçe Kent idealiyle bağlantılı yeni kooperatif banliyöleri furyası vardı. e geleceğin önemli denebilecek muhafazakâr mimarları bu doğrultuda aile
merkezli banliyöler yapmaya çalışırlardı. U.Tanyeli .
107
108
Aile Dostu Kentler Etüt Araştırması
Aynıkatılımcıyagörebanliyöleringelişmesideaileninkorunmasınailişkinkaygılarlailgilidir.
Ailelerinbanliyöde,tekilinsanınisekentmerkezindeyaşadığıbirsüreçgerçekleşir.
1950 lerde ivme kazanan mesela Amerikan banliyöleşme hareketi yine aile merkezlidir. Yani
orta sınıf diyebileceğimiz insanlar kent merkezlerini terk ederler ve kentin çeperlerinde Türkiye de
bugün tahayyül bile edemediğimiz ama yeni yeni izlerini gördüğümüz bir banliyöleşme başlatırlar. U.Tanyeli .
...banliyöde yaşamak demek çocuklu bir aile olmanız demektir. aten Amerika da bugün bile öyledir. Yani tekil insan banliyöde yaşamaktansa kent merkezinde yaşar. Mesela varlıklı gençler kent
merkezinde yaşar. Ama hâlâ Amerikan banliyö ideali diyebileceğimiz bir ideal vardır. U.Tanyeli .
Katılımcılardanaile dostu kentidiğerkavramlarla(çocuk,yaşlıvb.)ilişkilendirmeleriistendiğinde
iki farklı yaklaşım ortaya çıkmıştır. Birincisi kavramın, diğer kavramlardan farklı şekilde daha
kapsayıcı olduğu ve bu nedenle üst bir kavram olarak kullanılabileceği görüşüdür. İkincisi ise
diğerkavramlarınsomutvedezavantajlıtoplumsalgruplarıhedeflediğiniveonlarınkenttehayatı
kolaylaştırmakiçinişlevselolarakkullanıldığınıbelirtmekte;aileninsomutvedezavantajlıolmadığınıvurgulamaktadır.İlkyaklaşımasahipkatılımcılarise,aileningeçirdiğidönüşümlervediğer
gruplaragösterilenilginedeniyleaileningiderekdezavantajlıkonumageldiğinibelirterekitiraz
etmektedirler.Herhalükardabukavramlarınaile dostu kent ileilişkiliolduklarıveaile dostu kent
kavramınınkonumlandırılmasısürecindedikkatealınmalarıgerektiğisöylenebilir.
7.5. Aile Dostu Kent Kavramının İmk nına, Sınırlılıklarına ve Uygulanabilirliğine İlişkin Değerlendirmeler
Katılımcıların neredeyse tamamı12 daha önce aile dostu kent kavramını duymadığını belirtmiştir.Budurumilkplandaönemlibireksiklikolarakdeğerlendirilsedekatılımcıların,sadece
birikimlerivekendiperspektifleriçerçevesindekonuyayaklaşmalarınavedahaözgüngörüşlerifadeetmelerineolanaktanımışvearaştırmanınbulgularınızenginleştirmiştir.Buyönüyle
katılımcılar,Türkiye kentlerinin ve bu kentlerde yaşayan ailelerin ve bireylerin bugününü ve
ekonomik,siyasalvekültürelzemininidikkatealarakmeseleyeyaklaşmışlardır.
7.5.1.AileDostuKenteİkiFarklıYaklaşım
Araştırmakapsamındayapılangörüşmelerdeaile dostu kentdendiğindekatılımcılarınönemli
birkısmıevdenbaşlamış,meseleyeyaklaşımınıev bağlamındadeğerlendirmiştir.Aile dostu
kentkavramınaeleştirelyaklaşanvebukavramınbelirlitoplumsalgruplarıdışlayıcı,dışarıda
bırakıcıbir özelliği bulunanbir kavram olduğunu belirten katılımcılarise meseleyi değerlendirmeyekamusal mekânlarlabaşlamıştır.Budurumaile dostu kent kavramıylakurulanilişkiyigösterdiğigibikavramınhangimekânsalalanlarlanetürbirilişkisibulunduğunudaişaret
etmektedir.Bukavramsözkonusuolduğundahemikiperspektifhemdeikimekânanlayışı
ortayaçıkmaktadır.Buradatoplumtasavvurudevreyegirmektedir.
...farz edin ben bir şehir plancısıyım toplumu düşüneceğim. Toplumu düşünürken o toplumu
nasıl temsil edeceğim Onu tek tek bireylerden meydana gelen bir şekilde mi temsil etmeliyim
yoksa küçük aile ünitelerinden meydana gelen bir yer olarak mı temsil etmeliyim. Tabii aslında
realitede ne var Bu ikisi de var. Aile yok denilebilir mi Tek tek birey yok denilebilir mi Denile12Kavramıbilenler,ailedostukenteilişkindahaönceçalışmayapanaraştırmacılardır/uzmanlardır.
Türkiye Kentleşme Deneyimi ve Aile Dostu Kent Kavramının İmkânı
mez. O zaman ben ikisinin bir arada yaşamasının insan haklarıyla uygun biçimini düşünmem
lazım. Bu insanların insan haklarına uygun şekilde yaşamalarının biçimini düşündüğümde otomatikman aile dostu olur. Ayrıca aile dostu şeklinde düşünmeye gerek kalmaz. İ.Tekeli
Aile dostu kentkavramınaeleştirelyaklaşanperspektifin13toplumtasavvurubireymerkezlidir.
Moderntoplumunasliunsurununbireyolduğunu,aileninkategorikolarakmoderntoplumda
modernleşmenin,dolayısıylabireyselleşmeninönündebirengelteşkilettiğidüşünülmektedir.14
...kentleşme kavramını veya kent olgusunu oluşumunu kavramı aile üzerine kurgulamaktansa
ekarte etmiyorum ama bütün bir toplumsal inşa süreci olarak görüyorum. Bunun içerisinde şüphesiz aile var ama birey de var. e o anlamda bireyi de unutmamamız gerekiyor. Yani bir birey bir
insan sadece aile içerisinde bir varlık değildir. Bu anlamda bireyi aslında baz almakta fayda var. ...
Eğer bütün bir kent aile üzerine kurgulanırsa çok büyük riskler ortaya çıkar ve çok büyük bir kesimi
ekarte ederiz. ... Benim anlayışıma göre bir kent mekânı bir kamu mekânı herkese açık olmalıdır.
Sadece bir aile olarak oraya girme hakkım olmamalı. Örneğin lokantalardaki aile salonu uygulaması. ... Şimdi orada otomatik olarak bir ayrımcılık başlıyor. Bu tarz şeyler her zaman tabii ki belli
bir kesimi koruyor ama aynı zamanda dışlanmaya da yol açıyor. e o anlamda örneğin bir kent
mekânı bir parkın sadece aile için daha müsait olduğunu ifade etmeyi büyük bir risk olarak görüyorum. ... Aile dostu kent kavramı bile beni tedirgin ediyor. Çünkü kötü kullanılabilir. Ama insan dostu
desek vatandaş dostu desek vatandaş bile ayrımcılık içeriyor. Ama belki de citizen anlamında bir
vatandaş yani kentli. atandaş desek belki kaçınabiliriz ama riskler var. H.RittersbergerTılıç
Batı’dabireyodaklıbirplanlamavekentanlayışısözkonusuolduğundançocuk,yaşlı,engelli
vb.dostkentleribulunmaktadır.BireymerkezliyaklaşımAvrupa’daaile dostu kent kavramının
ortayaçıkmamasınanedenolmuştur.
(Avrupa da) bugüne kadar aile dostu kent diye bir çalışma yapılmadı. Neden Çünkü onlar için
önemli olan bireyin kendisidir birey çoğalır bütünleşir aile hâline gelir veya hiç çoğalmaz kendi
başına hayatını devam ettirir. Ama onun bisikleti vardır toplu taşıma kullanıyordur arabası vardır. Buna uygun şekilde kent yapılanmasına gidilir. H.Kaplan
Diğertaraftankentfarklılıklarınkarşılaşmavebir arada yaşama mekânıolaraktasavvuredilmektedir.Dolayısıylakentsözkonusuolduğundaailenin yuvası olan evdeğil,bireyinötekiyle
karşılaştığıveberabercebiryaşamakültürügeliştirdiğikamusalmekânlarmerkezealınır.Bu
perspektifesahipkatılımcılardahakapsayıcı belirlikategorileri(toplumsalvedoğalolanı)dışlayandeğiliçerenkavramlarınolmasıgerektiğinidüşünmektedir.Bunedenle,insanveçevre
dostukentkavramınındahibazıkategorileridışladığıkanaatipaylaşılır.
Sürdürülebilir kent diye şeyden bahsediliyor. O zaman çevreyle yeşillikle ve doğayla iç içe yaşamamız gerekliliğini ve bunun önemini görüyoruz. Yani o anlamda büyük olasılıkla birazcık daha
13“Ailedostuyerine,başkabirlafkullanılabilirmidiyedüşünmeyeçalışıyorum.Ailedostutehlikelibirlaf;belirsiz,
masumgibigörünenamaaslındamasumolmayanbirlaf.” İ.Tekeli
14“Türkiyemodernleşmesibencekendiayağınakurşunsıkmaksuretiyleilerlerçünkühepaileyigündemdetutmakister.
Oysabireyinüretilmesiveailedensaçılmahâli,modernliğin,modernleşmesüreçlerininişlemesinisağlayantemel
dinamiklerdenbirtanesidir.Aileyiyenidenüretmekdeğilaileyiparçalamak,modernliğindiyelim,güzergâhlarından
birtanesi.AmaTürkiyebunuhepböyletahayyületmiştir.ŞuandakiBakanlığınyapmayaçalıştığışeyindebunun
birkeredahagündemegelmesindenbaşkabirşeyolmadığınıbuaradasöylemekisterimdoğrusu.” U.Tanyeli
109
110
Aile Dostu Kentler Etüt Araştırması
öyle kavramları tercih ederdim. Yani sadece aile üzerinde değil gerçek anlamda daha kapsayıcı
tanımlar üzerinden. Sürdürülebilirliğin de kısıtlılıkları var. Dediğim gibi çevre dostu kentin sorunları
var. Ama gerçekten bunları bir bütün olarak görmek yani doğası ile jeomorfolojisiyle deprem riskiyle
vesaire hepsiyle birlikte değerlendirmemiz gerektiğini düşünüyorum. H.RittersbergerTılıç
Kapsayıcılıksözkonusuolduğundadevreyegirenbirdiğerkavramisetoplum dostu kentler
(people friendly cities) veya herkes için kent (city for people) kavramıdır. Bu kavramlar ise
“özellikleyayamekânlarınınvetoplutaşımanın,kentmerkezlerininbuanlamlardainsanadaha
çokhitapedecekşekildedüzenlenmesini” H.Kaplan içermektedir.
Burada itiraza konu olan kentin bütünüyle aile eksenli şekillenmesidir.Aile, kentte yaşayan
farklıtoplumsalbirimlerdenbiridir;aileninvebekârlarınihtiyaçlarıdikkatealınmalıdır.Ancak
aile,kentinplanlanmasındaanaeksenolursa,kentin,farklılıklarınbiraradayaşadığıalanolma
özelliğiyitirilirvenihayetindeortadakentkalmaz.
Kent değişik türde değişik örgütlenme içerisinde yer alan değişik değerlere sahip insanların
bulunduğu bir yerdir. İnsan haklarına uygun olarak bunların birbirleriyle etkileşmesine açık kalacak şekilde ailelerin yaşamını kolaylaştıran hangi önlemler alınabilir diye bir soru sorulabilir. Ama
bu teknik bir sorudur kardeşim. Bu realiteyi kabul ediyorum bu da var. Benim aslında bekârlar
için de aileler için de hayatı kolaylaştıracak hususları çözmem gerekiyor. Mesela bekârlar için
küçük evlerin arz edilmiş olması lazım ki ısıtmada çok para sarf etmesin ücretine uygun bir yer
bulabilsin. Aileyi teşvik edeceksen zaten aileyi teşvik diye teşviklerin var. Onun için de zaten
teşvik etmiş olursun. Kira yardımı veriyorsan çocuk doğduğunda yardım veriyorsan zaten bir
teşvikin var demektir. Ama şehri böyle şekillendirmek kabul edilebilir bir şey değildir. İ.Tekeli
Buçerçevedegeliştirilenperspektifegöreailedostukentkavramı,eğertekilbireylerideiçeriyorsa,
gelişmeimkânıolanbirkavramdır.Fakattekilbireyleriiçerecekseartıksözkonusukente,ailedostu
kentnasıldenilecektir Buperspektif,ailetanımınıçokdarbirçerçevedeelealdığıiçinaile dostu
kenti sınırlıbiralanolarakdeğerlendirmekte,tekilbireyüzerindengidileceksefarklıbirtanımlamayapılmasıgerektiğikanaatinipaylaşmaktadır.Aile dostu kent kavramınınbirşekildedışlayıcıolacağını
düşünenkatılımcılaragöre,kentteaileyidestekleyenhâlihazırdabirçokdestekveteşvikmekanizmasıbulunmaktadır.Ailebukapsamdadesteklenmeli,kentleilgilikonulardasürecedâhiledilmemelidir.
Ailedostukentkavramınagerekişlevsel gereksebütüncül bir yaklaşımolarakyaklaşanperspektif
iseaileyitoplumunmerkezineoturtmaktadır.Bunagöretoplumuntemelbirimiailedirveherbireybir
şekildeaileninparçasıdır.Modernleşmesüreçleriailekurumunufarklılaştırsadabütünüyleortadan
kaldırabilmiş değildir.Toplumsal ilişkilerin sağlıklı bir biçimde sürdürülebilmesi için tarihin en eski
dönemlerinden beri var olan aile kurumunun varlığının devam edeceği yönünde görüşler bulunmaktadır.GerekBatı’dagerekseDoğu’daaileninönemine,toplumsalilişkilerdeüstlendiğiroleilişkin
tartışmalaryenidengündemegelmektedir.Dolayısıylabukatılımcılaragöre,ailekurumutoplumiçin
hâlâönemlidir.Ailenin,ilkeldekendinivarettiğimekâniseevdir.Ev aileyioluşturanbireyleriçingüvenliklibiryuvadır.Bununlabirlikteaile,kamusalmekânlardankopukdeğildir;bilakisonunlailişkide
olmakdurumundadır.Ailebirbütünolduğugibitekilunsurlarıyoluyladakamusalmekânlarlatemas
kurmaktadır.Özelliklemoderndönemdeailebireylerinin,tekilolarakkamusalmekânkullanımıdaha
yaygındı.Busebeple,sözkonusuperspektifteaileiçinevönemlidirancakkamusalmekânlarhem
diğerailelerlehemdediğerbireylerlebirkarşılaşmamekânıolarakkullanılabilmektedir.
Türkiye Kentleşme Deneyimi ve Aile Dostu Kent Kavramının İmkânı
Aile dostu kentinevdenbaşlayacağınıdüşünenkatılımcılar,bukavramınuygulanabilirliğinitartıştıklarındahemvarolanevlerinhemdeyeniyapılacakolanlarıninşasısırasındabazıilkeler
gözetilerek,ailedostukentlereerişmeninmümkünolabileceğinidüşünmektedirler.Katılımcılardanikisiüçneslinbiraradayaşayabileceğievin O.Kayaer,Ö.Bozoğlu ,diğeriazkatlıveaktif
bahçelievlerin H.İ.Düzenli ,yürümemesafesindebütünihtiyaçlarınçözümlenmesinin Y.Yüksel,Ş.Deniz aile dostu kentitanımlayacakunsurlarolduğunubelirtmektedir.
Ailedostukentkavramınaolumluyaklaşankatılımcılarınönemlibirkısmı,bukavramınkentlerin
dahayaşanabilirhâlegetirilmesindebazıişlevlergörebileceğinidüşünmektedir.Mimarkatılımcılardan birine göre “kamuoyu yaratmak”, “hem yapanlara, hem de kullanıcılara teşvik edici
birmodelortayakoymak”vebunu“birkamusaldüzlemeyiyaymak” H.İ.Düzenli gibiişlevsel
yüklenebilir.Bazıkatılımcılarıniseaile dostu kenti“aileyiçözmeyecek,aileyibiraradatutacak
kentler” olarakdeğerlendirdiğivebunailişkintümdüzenlemeleribuçerçevededeğerlendirdiği
görülmektedir O. Kayaer, Ö. Bozoğlu . Bu kavramınTürkiye açısından daha işlevsel olduğu
veBatı’danfarklıolarakkavramınburadadahagüçlübirbiçimdekonumlanabileceğinibelirten
katılımcılardanbirinegöreailekonseptiBatı’yadeğilTürkiye’yedahauygundur.
...aile dostu kentler kavramının aslında güçlendirilmesi gerekir. Aslında Türkiye de aile yapısı ve
kavramı çok güçlüdür. Mesela Batı da bunu yerleştirmek zor çünkü orada aile kavramı bize göre
daha zayıf. Orada bireysel bir yaşam var. Dolayısıyla aile dostu kentler kavramının aslında bizim
yapımıza uygun bir kavram olduğunu düşünüyorum ve Türkiye de uygulanmasının daha başarılı
neticeler vereceğini düşünüyorum. Ama Avrupa da böyle bir konseptin uygulanması bence karşılıksız kalabilir. Ş.Deniz
Birdiğerkatılımcıiseaile dostu kentin “bizimdeğerlerimizlebirebirörtüşen” birkavramolduğunuancakABD’ninbukavramıbizdenöncebularakliteratürükısmenoluşturduğunubelirtmiştir.
Aynıkatılımcımekânsalsorunlarınçözülmesiiçinkendideğerlerimizlebirplanlamaanlayışı
geliştirmemiziveaile dostu kentin bununiçinçokuygunbirkavramolduğunuvurgulamıştır.
...mekânsal sorunlarımızı önereceksek aile dostu kent önermeliyiz öncelikle. Fakat şehir planlama geleneği maalesef biraz taklitçilikle Türkiye de geliştiği için direkt Batı dan copy paste şeklinde
geliştiği için bakıyorsunuz ki biz onlardan daha fazla Batılılaşmışız hızla kapitalistleşiyoruz ve
kentlerimizi aslında ailelerimiz için yaşanmaz hâle getiriyoruz. Mesela Bursa aslında geleneksel
bir kent. Osmanlı başkenti vs. diye kimliğini ortaya koymaya çalışsak bile aslında Bursa ailelere
hiç uygun bir kent değildir. Mesela mahalleler kendi aralarında farklılaşıyor zaten bütün kentleşme öyle de artık aileler birbirlerini apartmandaki diğer aileleri tanımıyor birlikte ortak bir mekânı
kullanamıyor. L.Doğan
Aile dostu kent kavramınınilişkiliolduğukavramlardandahabütünlüklübiryaklaşımıiçerdiğini
belirterek,kavramıolumludeğerlendirenkatılımcılardabulunmaktadır.
...çok tartıştık arkadaşlarımızla. Kadınlardan oluşan bir grup ile aileler bir arada sorun olmuyor aslında. Aileler için kadınlardan oluşan bir toplulukla birlikte olmak sorun olmuyor. Araştırmalarımızdaki anketlerimizde ailelerin gençlerden oluşan bir grupla birlikte olmak istemedikleri
ya da erkeklerden oluşan bir grupla birlikte olmak istemedikleri sonuçları çıkıyor. Yani ailelerin
mekânsal tercihlerinde ailelerle birlikte olmak öncelikli kadınlarla birlikte olmak ikinci öncelikli
(bekâr erkekler genç erkekler daha sonra geliyor). L.Doğan
111
112
Aile Dostu Kentler Etüt Araştırması
Ailedostukentindiğerdostkentlerideiçindebarındırmasınınmümkünolduğunubelirtenbu
katılımcılar,tekbirgrubaodaklanmanınbaşkagruplarıdışarıdabırakabilmeihtimalinibelirtiyor.Buyönüyleailedostukent,dahakapsayıcıdır.Diğertaraftançocukve/veyayaşlıdostu
bir kentin, herkese dost olacağına ilişkin görüşler dikkate alındığında hemen her kavramın
kapsayıcı olabilme özelliği görülebilir. Kavramsal tercihlerin; araştırmacıların, uzmanların ve
bürokratlarıntoplumtasavvurundankaynaklandığıkadarönemsedikleri,ilgiduyduklarıalanla
dayakınbirilişkiiçindeolduğusöylenebilir.
7.5.2.AileDostuKenteİlişkinİkiFarklıYaklaşımınBirbirlerineİlişkinDeğerlendirmeleri
Ailedostukenteilişkinikifarklıyaklaşımıngörüşleriözetlendiktensonrakavramailişkineleştirilervebueleştirilereyönelikitirazlardeğerlendirilmelidir.Ailedostukentkavramınınkamusal
mekânlarsözkonusuolduğundaçeşitlidışlamaveayrımcılıksüreçleriniiçerebileceğinidüşünenkatılımcılarbulunmaktadır.Bukatılımcılaragöretoplumuntekbirimiailedeğildir;ailenin
dışındafarklıtoplumsalgruplardabulunmaktadır.Dolayısıylakamusalmekânlaraileyeuygun
tasarlandığında birçok toplumsal grup dışarıda kalacak ve ayrımcılığa uğrayabilecektir. Bu
durumkavramailişkinenönemlirisklerolaraktanımlanmaktadır.
... şu anda düşündüğümüz model çok muhafazakâr ve kapalı bir model. e o model içerisinde çok büyük eşitsizlikler görüyorum. Ebeveynli çocuklar arasındaki eşitsizlik bir yandan ama
özellikle kadın ve erkeğin arasındaki eşitsizlik (söz konusu olabilir). Yani bazı gerçekler var.
Türkiye de sadece yüzde otuz civarında bile olmayan bir nüfus bir kadın nüfusu çalışma hayatındadır. Bu demektir ki ev mekânında ve daha çok çocukların yetiştirilmesiyle sorumlu olan bir
kitle var. Yani siz aile dostu dediğiniz zaman aslında kadınlara gidiyorsunuz çok önemli bir oranda. Yani onu da düşünmemiz lazım. Ama gençleri ve yaşlıları de çok ihmal ettiğimizi düşünüyorum. Çünkü yaşlılar sanki 65 yaş üstü yaşlıların hepsi birden bunama geçiriyor hepsinin hasta
olduğu varsayılıyor. Kendi kararlarını veremeyecekleri düşünüyor ve en büyük mutluluklarının
parkta torunlarına bakmak olduğu düşünülüyor. Hiç de öyle olmadığını diye düşünüyorum. Niçin
yaşlıların bireysel hakları sadece torunlarının kayınvalideninki gelinin veya damadın himayesinde değerlendiriliyor Bu anlamda çok büyük tehlikeler var bu aile dostu kent tanımlamasında.
Özellikle yaşlı için genç için çocukları da dâhil olmak üzere kadın için. Bu anlamda bu hususlara
dikkat etmemiz gerekiyor belirttiğim riskler var. H.RittersbergerTılıç
“...sizyadaben,ailedediğimizzaman,büyükolasılıklafarklıbirailetanımlıyoruz.Dahagenişmodellervarbenimkafamda.Amasizöylebir politika’üretiyorsunuz.Bumodel,şuanda
varolanmodel,çokmuhafazakâr.Kadınınveçocuğunkamualanındışındaolmasınoktasındaçokgüzelbirterminolojiteşkiledebilir.Yaniöylebirriskvar.” H.RittersbergerTılıç
Katılımcılardanbirinegöreuzunbirsüredirailemerkezliplanlananvehâlâbirçokkentiaile
merkezliolanTürkiye’deailedostukentkavramındanhareketetmekbekârlargibibirçoktoplumsalgrubudışarıdabırakacaktır.
Türkiye nin önemli bölümü zaten aile merkezli örgütlenmiş kentlerde yaşıyor. Yani Türkiye nin
daha fazla aile merkezli örgütlenmesi için özel bir çabaya neden gerek var Burası aile merkezli zaten. Bunu daha fazla zorlamak Türkiye de başka sorun yaratan alanları daha da sorun
yaratmaya iter. Türkiye de hâlâ bekâr olmak problem aslına bakarsanız. Türkiye aileye o kadar
endekslenmiş bir toplum ki bekâr olarak bir ev kiralamaya kalksanız karşıdaki mahallede diyelim
Türkiye Kentleşme Deneyimi ve Aile Dostu Kent Kavramının İmkânı
ki kiralayamazsınız. Dediğim bütün o sitelerde (kapalı siteleri kast ediyor) tek insana ev satılıyor ama onlar yüksek ücretlerle satılan büyük paralarla satın alabileceğiniz siteler. Şuradaki
mahallede (görece yoksul bir mahalleyi işaret ediyor) ben size söyleyeyim tekil biri olarak bir ev
kiralamaya kalkarsanız vermezler. U.Tanyeli
Aile dostu kentgibi“muhafazakâr” müdahaleleriniktidardangelmesinintoplumdakimevcutgerilimiartıracağıvehuzursuzluğuyaygınlaştıracağıyönündedeğerlendirmeleriolankatılımcılar
bulunmaktadır.
... muhafazakâr olmayan bir politika bunları yapmaz. Yani bunlardan itinayla uzak durur. Ama
böyle yapılıyor. Şey ama bu ötekisi ötekisi olay yaratmak. Ne gerek var anlıyor değilim. Yani
bir politikacı olsaydım elimde bir çomakla arı kovanlarının arasında dolaşmazdım. Ama birileri
bundan bir şey umuyorsa buyursunlar U.Tanyeli
Katılımcılardanbirisiaile dostu kent kavramıiçindeyeralansözkonusu“muhafazakâr” arka
planuygulamalarının“insanhakları”açısındanproblemlerdoğuracağınıbelirtmiştir.
...aile dostu kavramı aslında muhafazakârların Türkiye de elde etmek istedikleri politikanın
utangaç bir ifadesidir. Yani bu çok samimi bir kavram gibi gelmiyor bana. Onlar esasında sosyal
olarak insanların evli olduğu ve evlilerin bir çeşit ayrıcalık kazandığı bir kent düşlüyorlar ve diğer
kesimlerin dışladıkları bir kent modeli istiyorlar. Şimdi aile dostu demek bu formüle ettiğim şeye
göre çok yumuşak bir kavram. Ama aile dostunu nasıl sağlayacaksın diye konuşmaya başladığında açıkça ifade ettiğim noktalar ortaya çıkar. Bunu şu pratikten biliyoruz işte bekârlar kahvede ayrı yerde otursun. Burada aile dostu olmayı toplumda tek kişilerin dışlanması olarak görüyor
bir kere. Bu tabii insan hakları bakımından kabul edilebilecek bir şey değildir. İnsan haklarıyla bunun tutarlılığı kurulamaz ve savunulamaz da. Yani tek olan insanlar aileleri niye rahatsız ediyor
ki Yani tamam bir adam çok saldırgan bir adam olabilir ama o aile dostu değil diye bu kavram
içinde dışlanmaz. O yani normal suçlar içinde dışlanabilir cezası vardır cezalandırılır. İ.Tekeli
Bununlabirlikteaynıkatılımcı,aile dostu kent kavramınınayrımcılıkiçereceğinin,özelliklekadınlarıkendiiçlerinekapatacağınıveonlarıgettolarahapsedeceğini vurgulamıştır.
...bu kavramın arkasında kaçınılmaz olarak bir diskriminasyon görüyorum. Kadın konusunda
bizim muhafazakâr kesim kadınları belli alanlara kendi içlerine ailelerin içlerine kapatılmasını
düşünüyor. Yani bir çeşit gettolaştırıcı mekânsal stratejiye onların refahı için gerekli görüyor. Bu
tabii benim insan hakları anlayışımla çok bağdaşan bir husus değildir. Ama özellikle kent dediğiniz olayda bu olmaz. Kent öyle bir yer ki tanımı gereği çok değişik grupların bir arada bulunduğu
etkileşmenin yüksek olduğu farklı değerlerin birbirinden etkilendiği alandır. Bugünün yaratıcı
kentinin olabilmesi için bu değişik kültürel çerçevelerin içine kapanan değil birbirinden etkilenerek açık bir şekilde yeniden kimliklerini ürettikleri bir yapı öngörülüyor. İ.Tekeli
Ailedostukentkavramınınbelirlitoplumsalgruplarıdışarıdabırakacağıkonusundakiitirazlar,
bukavramınönemliolduğunudüşünenkatılımcılartarafındandabelirlidüzeydedilegetirilmiştir.Buitirazlardanbirisitoplumuntemelbirimininaileolduğunuvedolayısıylakategorikolarak
herkesinfarklıtürdevebiçimdedeolsaaileyleilişkiolduğudur.
113
114
Aile Dostu Kentler Etüt Araştırması
...toplum ailelerden oluşur yani temel birimi odur. Bunlar da sonuçta toplumun dışında varlıklar
değildir. Dolayısıyla bunları ailenin dışına itmek bence daha problemli bir şeydir. H.İ.Düzenli
... Türkiye de buna itirazlar olabilir. Suç oranları uymayan birtakım durumlar vs. Öğrenci var
mesela öğrenciye kimse mahallesinde şey yapmak istemiyor. Fakat böyle öteleyerek marjinalize etmekten başka bir şey yapılmıyor. Dolayısıyla onu da ailenin içine katmak mahalle
konut çözümlerini buna göre yapmak yani karma yapmak gerekiyor. Tabii bunun içerisinde
fakir zengin de var. Yani fakirle zengin bir arada olur mu Olabilmeli. Dolayısıyla bekârı ve
evlisi bir aileyken zengini fakiri de bir aile içerisinde düşünülebilmelidir düşünülmeyecek
diye bir durum yok. H.İ.Düzenli
...aile dostu kent bireylerin mutlaka aile olmasını zorunlu olduğu bir yaşam biçimini öngörmez. Ailesi ile birlikte kentsel mekânı kullanmak isteyenlerin dezavantajlarını minimize
etmeyi hede er. L.Doğan
Katılımcılardan birisinin ise birey temelli toplum ve kent tasavvurunun ailenin gücünü ihmal
ettiğine,bireyikutsallaştırdığınavenarsistik ve sorunlu bir toplumsal yapıya neden olacağına
ilişkinbirdeğerlendirmesibulunmaktadır.
Aile dostu kent bağlamında aileyi merkeze koymazsanız şu an dünyada bunun alternati bireyselliğe günümüzde narsizme varan bir bireyselliğe dönüşüyor. Aile insani değerleri de yaşatabilecek temel bir kurumdur. Şimdi bunu değil de bireyi merkeze aldığınızda bu bağlamda
söylüyorum nereye gideceğini hesap edemiyor. Aile sadece bir barınmayı aynı çatı altında bulunmayı ifade etmiyor aynı zamanda sosyal kontrol işlevi de görüyor. Yani sonunda işte eve
çocuk geç geldiğinde onun niye geç geldiğini soran onu merak eden bir sosyal kontrol işlevi
görüyor. Bireyi hiçbir şeye karşı sorumluluk hissetmeyen bir yapıya kavuşturduğunuzda zaten
toplumu ortadan kaldırmış oluyorsunuz. Benim aileye karşı sorumluluğum yoksa bulunduğum
kuruma karşı da yoktur topluma karşı da yoktur dünyaya karşı da yoktur. E.B.Keskin
Diğerbiritiraziseailenin“şemsiye” birkavramolmasındanhareketetmekteveailenintoplumunfarklıkesimleriniiçinealabilmekapasitesinesahipolduğuilerisürmektedir.
...aile dostu kent dediğimizde aile olmayanlara yer açmayan bir kentten bahsetmiyoruz. Tam
aksine yalnızlaşan kadının da ihtiyacına cevap verebilecek yalnızlaşan yaşlının da tek başına
kalmış ihtiyar kadının da ihtiyacına cevap verebilecek bir kentten söz ediyoruz. Bunların hiç birini
dışlamayan her birini kucaklayan ve aile şemsiyesi aslında bunları o ailenin şefkatini ve merhametini hissettiren bir kentten bahsediyorum. Çünkü bir annenin çocuğuna duyduğu merhameti
hiç kimse duyamaz... ...ziyaret ettiğim huzur evlerinde görüştüğüm yaşlıların ziyaret ettiğim çocuk yetiştirme merkezlerindeki çocukların ruh dünyalarından aldığım sonuçlar aslında beni buna
götürdü. Ö.Bozoğlu
Aynıkatılımcıyagöreailenin“sıcaklığını” başkaherhangibirmekanizmasağlayamadığıiçin
ailebireyleriarasındayakınlıkkurmakgerekmektedir.Buyakınlıktümkuşaklaramaözellikle
yaşlıbireyleriçinönemlidir.
Türkiye Kentleşme Deneyimi ve Aile Dostu Kent Kavramının İmkânı
Rize de yeni açtığımız bir huzur evi cennet harikası bir mekân o Karadeniz in yeşilini ve zenginliğini biliyorsunuz. Kuş sesleri su sesleri her tarafta ve köşesinde oturan bahçede oturan
yaşlılarla sohbet ettiğimde yüzlerindeki o donukluk beni şaşırttı yani orada insanın çok mutlu
olması lazım değil mi
(Evet)
Böyle bir mekânda neşe dolması gerekiyor insanın ama mutsuzlardı. Yaşlının birisi bana şunu
dedi: Ben Kütahyalıyım. Oradan geldim fakat çok üzgünüm çünkü Kütahya dayken beni torunlarım ziyarete gelebiliyorlardı şimdi torunlarımı görmüyorum çünkü çocukların gelemiyor. Ne
olur çocuklarıma ve torunlarıma yakın olabileceğim bir yere gitmeme katkı sağlar mısınız destek olur musunuz Bu nedir Bu işte size mekânsal olarak ne kadar şeyi çözseniz de o ailenin
sıcaklığını veremiyorsunuz. Ö.Bozoğlu
Bununlabirlikteailedostukentkavramınınişlevselolabileceğinidüşünenkatılımcılar,özelve
kamusalmekânarasındakigrialanlarınoluşturulmamasıdurumundaaile dostu kent kavramınınkısıtlayıcırisklerinededikkatçekmektedirler.Aile dostu kent eğeruygulanacaksa kamusalmekânısınırlamamalıvegrialanlarınoluşmasınaimkântanımalıdır.Budurumdainsanların
sözkonusugrialanlarıbizatihikendileridoldurabilmelidirler H.İ.Düzenli .15Buçerçevedeaile
dostu kenti,belirliilkelerinolduğuveçeşitlidüzenlemelerleesnekbiruygulamaalanıaçabilecekniteliktebirmevzuatasahipkentlerolarakdeğerlendirmekmümkünolabilir.
Makroda ve mikroda hatta konut ölçeğinde bile yönetmeliklerde bazı düzenlemeler yapılabilir.
Diyelim ki anneniz var ve yaşlı. Onunla birlikte oturmak istiyorsunuz fakat evinizdeki oda sayısı
bunun için yeterli olmuyor. Yönetmelik buna izin vermiş yaşlıyla birlikte oturma şartıyla tabii ki
kanıtlıyorsunuz bu durumu birtakım belgelerle bir oda eklentisi yapabiliyorsunuz çatıya ya da
girişe. Muhtemelen girişe çünkü yaşlı merdiven çıkamaz konut ölçeğinde. L.Doğan
Aile dostu kent kavramının/tanımının hemenherkavramdaolduğugibi yerelyönetimlertarafındanhızlaişlemekonulmasıveiçeriğininnetolaraktanımlanmadanyapılanbirkaçetkinlikleiçinin boşaltılması tüketilmesi riskibulunmaktadır.Kentyönetiminde,marka kent olmak
dünyadaolduğugibiülkemizdedeönemsenmektedir.Marka kentoluşturmadavizyonlarbelirlenir;“tarihvekültürkenti”,“turizmkenti”,“finanskenti”vb.sloganlarlakenttanımlanmaya
başlanır.Ancakbunlarvizyonolmayıpsadecebirerslogana,tüketimaracınadönüşebilmektedir.BubağlamdaTürkiyekentlerindedeaile dostu kent kavramınınyerelyönetimlertarafından
tüketilmesi, aile ve kent ilişkisinin kurulmasını zorlaştıracak dahası işlerin kötüye gitmesine
nedenolabilecektir.Katılımcılardanbirinegöreburiskinfarkındaolarakyapacağımızve/veya
yenileyeceğimizkentlereaile dostu kenttanımlamasıyapmadanmüdahaleedilmelidir.Bumüdahaleninsonucundaortayaçıkankent,ailedostutanımlamasınıüretecektir.Diğerbirdeyişle
katılımcı,söylemledeğilmüdahalelerleailedostukentleryapılmasınındahayerindeolacağını
belirtmektedir.
15“...bugünçoğukişiHaliçkıyısındaki,Boğazkıyısındaki İstanbul kamusalmekânların,mangalyerlerinedönüşümüne
itirazeder.Aslındaikigerçeğigörmezdengelirler:Bir;olumsuzgerçekşudurkiinsanlarınoihtiyaçlarını,aileleriylebirliktekarşılayabilecekleriveihtiyaçlarınıgiderebileceklerikendialanlarıyoktur,sıkışmışvaziyettedirler.Olumlutarafıda
insanlarınoralarınıkendilerininbelirlemesidir.Yanioralarbelkiyürüyüşvekoşuparkurlarıolarakdüşünülmüşolabilir,
başkabirzihninürünüolabiliramainsaneğeroradamangalyapmakistiyorsayapsın,kendibelirlesin.Buanlamda
çokolumlubirşeygörüyorumdoğrusu,bunuolumlubirşeyolarakalıyorum.” H.İ.Düzenli
115
116
Aile Dostu Kentler Etüt Araştırması
...her zaman ve her meselede yaptığımız gibi aile dostu kent diye bir kavram uydururuz. Orada Belediye Başkanı bir açılış yapar iki tane şenlik yaparız bir aileler pikniği yaparız mesela
Belediye 200 aileyi pikniğe götürür. Olayın fotoğra arını çekersiniz her meselede yaptığımız
gibi görüntüyü kurtarınca içeriği kurtaracakmışız vehmiyle adını ne koyarsak koyalım sıkıntıyla
karşılaşacağız. Gerçekten bir iş yapmaya niyetiniz varsa adını ne koyduğunuzun önemi yok.
Türkiye Sakatlar Federasyonu temsilcisi diyor ki bize engelli ya da özürlü demenizin hiç bir
önemi yok. Bizim Federasyonun adı Türkiye Sakatlar Federasyonu . İçerik konusunda yerel ve
merkez yönetimlerin samimi bir duruşu olursa biz bunu aile dost diyelim ya da demeyelim sonucu itibarıyla öyle olur. A.Yılmaz Zirakentinasıltanımlarsanıztanımlayın,sahipolmasıgerekenözelliklervarsa,kavramproblem
olmayacaktır. Söz konusu katılımcılar bu türden kavramları yapay bulmakta, kentin ve kentlinindoğrudanbizatihikendisininürettiğikavramlarolarakdeğerlendirmemektedir.Çocuk,kadın,
yaşlı,engellivb.dostukentlergibiaile dostu kent kavramınındayapaylığınavurguyapılarakbir
kavramıkullanmakyerineiçeriğin,ilkelerinhayatbulmasıbukatılımcılariçindahaönemlidir.
...bunun adı aile dostu mu olur çocuk dostu mu olur yaşlı dostu mu olur ne ise o. Ama bu
kavram bana hiçbir şey vermiyor. Bu kavram üzerinden bir politika oluşturmak tıpkı belediyelerin
yaptığı birtakım merkezlere benziyor. Adları garip. Yaşam alanı . ... Şehirde yaşamış birisine
soralım beş nesil gelmiş. Seni yaşam alanına yaşam merkezine götürüyorum diyelim. Nedir
bunun karşılığı Bu neyi tarif ediyor Adamın zihninde hiçbir resim oluşturmaz. Bu kavramlar
kesinlikle yerli değildir. Yerli olmayan bir kavram bana göre tutmaz. Bir politik söylem olarak bana
sıcak gelmiyor. Bir politika olarak da sıcak gelmiyor. A.Yılmaz
Başkabirkatılımcıyagöreönemliolanneticedir.Çocuk,yaşlıdostukentleryadasağlıklıkentlertanımlamasıyapmakbudurumudeğiştirmez.
Bir karşılığı yok ki. Çocuk dostu şehir unvanı alan belediyeler var kendi kendine. Sağlık Bakanlığı bilmem ne dostu kenti puanlıyor. Bir şeyler yapıyorlar. Netice Netice yok. Hizmetlerden
mesela geri dönüşleri merkez otoriteye ileteceğimiz bir mekanizma yok. Y.Yüksel
Katılımcılarıntamamınayakınıadıherneolursaolsun,mevcutkentlerindahainsani ve yaşanabilir
olması gerektiği konusunda mutabıktır. Bunun sağlanabilmesi için yapılması gerekenlerin başındahukukidüzenlemelerdeğil,kararvericilerinbuyöndebirmekânsiyasetioluşturmakonusunda
kararlılıkgöstermeleriveekonomikgerekçelerledeğiltoplumsalihtiyaçlaravebeklentilereuygun
davranmaları gerekmektedir. Özellikle metropollerde arazi sıkıntısı bulunsa da, inşaat önemli bir
ekonomiksektörolsadabukısıtlarıaşacakolankararvericilerinkonuylailgilitavırlarıvekararlarıdır.
...bir ekonomik model Türkiye açısından bu mümkün müdür İki bunun için gerekli yeterli alan
var mı Metropol açısından sorunun altında hep bu gizlidir. Dolayısıyla biz bu soruyu hep böyle
düşündükçe düşünemez hâle geliyoruz. Bir taraftan realiteyi işaret etmeniz çok doğru fakat
başka bir dünya mümkün müdür Gerçekten karar vericiler karar verdiğinde başka bir dünya
mümkün diye düşünmeden edemiyorum. H.İ.Düzenli
Kararvericilerinadımatmasınısağlamakiçinönceliklearaştırmayadayalıbilgilerinüretilmesi
gerekmektedir. Bu bilgilerin belirlenecek iletişim stratejileriyle toplumla, uygulayıcılarla, karar
Türkiye Kentleşme Deneyimi ve Aile Dostu Kent Kavramının İmkânı
vericilerlepaylaşılmasıvekamuoyuoluşturulmasıgerekmektedir.Sözkonusuaktörlerinbukonuyailişkinduyarlılıklarıoluştuğunda,kararvericilerinpolitikadımlaratmasınıvesonrasında
yasaldüzenlemeleriyapmasınıbeklemekgerektiğibelirtilmiştir H.İ.Düzenli .Diğerbirdeyişle
önceliklekararvericilerin“kalitesinindeğiştirilmesi” gerekmektedir F.Tonucci .
Merkez veyerelaktörlerinnasılkonumlanmasıgerektiğineilişkintartışmadaisekatılımcılarınneredeysetamamımerkez idareninyetkilerininsınırlanmasıgerektiğini,dahaçokyerelyönetimlerin
inisiyatifüstlenmesininyerindeolacağınıvurgulamıştır H.İ.Düzenli,U.Tanyeli,L.Doğan .Katılımcılardanbiriiseaile dostu kent meselesininhükümetprogramınagirmesigerektiğini,bunutopluma
beyanederekyenibirkentleşmedeneyimikonusunda“öncüolması”olmasıgerekmektedir.16 Bu
katılımcıyagöreyerelvemerkez idarelerplanlamayetkisinipaylaşmalıdır.Yerelplanlamayaparkenmerkezdehassasolduğukonulardaizlemeyivedenetlemeyigerçekleştirmelidir Ö.Bozoğlu .
Ayrıcamerkez idaretarafından“uygulamaaşamasındayerelyönetimlerteşvikedilmeli,ailedostu
yerleşimgerçekleştirenkentlerefonsağlanmalı,ödüllerverilmelidir.” L.Doğan görüşündeolankatılımcılarbulunmaktadır.BukavramınTürkiye’debir“manivela”olabileceğinidüşünenbirkatılımcıya
göre,meseledeilerlemesağlanabilmesiiçinkavramınTürkiyeBüyükMilletMeclisikomisyonlarında
konuedilmesiveilgilikanunidüzenlemelerinyapılmasıgerekir.
...bu konseptin Ankara daki komisyonlara girip karar hâline gelmesi gerekiyor. Yoksa tozlu ra arda
kalmış bir çalışma olarak kalır. Onun için bu çalışma yapıldıktan sonra bence bunu bunları işte karar vericilere götürerek bir şekilde Türk Millet Meclisi Komisyonlarının içine koyarak oradaki yönetmeliklere ve kararlara kanun metinlerine bunların emdirilmesini ve giydirilmesini sağlamak gerekir
diye düşünüyorum bütün bu kararların. Karar alındıktan sonra tabi bunun uygulanma süreci de bir
maliyet ve bir süreç gerektirir. Hemen olmayabilir ama ben işin düzelmesi noktasında bunun katkı
vereceğini düşünüyorum. Çünkü aile dostu kent kavramı Türkiye de çok çalışılmadı. Bence kamuoyunda tartışılması kabul edilmesi de bir baskı da oluşturacaktır siyasiler üzerinde. Böylece aile
dostu kentler kavramının yerel yönetimlerde daha kolay uygulanacağını düşünüyorum. Ş.Deniz
Diğerbirkatılımcıisemerkezinbirçerçeveçizmesiveilkelerkoymasıgerektiğinibelirtir.Yerel
yönetimlerisesözkonusuçerçeveveilkeleriçindekalmakkaydıylakendiyaklaşımlarınıgeliştirebilir.BukatılımcıyagöreÇevreveŞehircilikBakanlığıyerelyönetimleridenetlemeişlevini
üstlenmelidir Ş.Deniz .Aile dostu kent adınedeniylekonusadeceAileveSosyalPolitikalar
Bakanlığınınsorumluluğundaolmamalıdır.ÇevreveŞehircilik,BilimSanayiveTeknoloji,Milli
EğitimBakanlığıgibibirçokbakanlığınkesişimindeyeraldığıiçin“işbirliğine”ve“ortaklıklara”
ihtiyaçbulunmaktadır L.Doğan .Diğertaraftanyerelyönetimlerindesosyalpolitikakonusundakendilerinigeliştirmeleriveçalışmalarınıartırmalarıgerekmektedir.
Merkez hükümetin yetkiyi biraz daha yerel yönetimlere vermesi gerektiğini düşünüyorum. Yerel
yöneticilerin de sosyal politikalara daha fazla önem vermesi gerekiyor. Çünkü yereldeki kişiler
yöneticiler halka daha yakındır. Halkın taleplerine daha yakındırlar daha iyi bilirler. Yereldeki
mahalleden mahalleye farklılaşan istekleri de bilirler. O yüzden yerel yöneticilere çok iş düşüyor.
Onların bu konudaki hassasiyetleri artmalı belki merkez hükümetin de maddi olarak arkasında
olduğu bilinmeli. L.Doğan
16“Buradailkadımımerkez hükümetatmalıdır.Bugünekadarkibarınmaodaklıplanlar,sanayialanlarınınönceliğigenellikle merkez hükümetin talebiydi.Artık yaşayanları önceleyen, hatta bütüncül bir yaklaşımla aileleri önceleyen
mekânsalpolitikalarınkonuşulmasıvekonulmasıgerekiyor.” L.Doğan
117
118
Aile Dostu Kentler Etüt Araştırması
Ailedostukentkavramınailişkinikifarklıyaklaşımınbulunduğugörülmektedir.Sözkonusuyaklaşımlarınayrıştıklarınoktaailekavramınıntaşıdığımuhafazakâriçeriktir.Birgrupbuiçeriğinsınırlılıklarındanbahsederkendiğergrupbukavramınişlevselolacağınıvebütünlüklübiryaklaşım
getireceğinibelirtmektedir.İkigrubunortaklaştığınoktaiseadıherneolursaolsunkentlerindaha
insani veyaşanabilir olmasıdır.Bununiçinmerkez idareningenelçerçeveyiçizmesi,denetleyici
pozisyonuüstlenmesigereklidir.Yerelyönetimlerisekentinözelliklerinevekentteyaşayankişilerinbeklentilerine(katılımcılığısağlayarak)uygunşekildebuhedefigerçekleştirilebilir.Yaşanabilir
kentleriçinsağlanmasıgerekenbazıunsurlarvedikkatealınmasızaruriolanilkelerbulunmaktadır.
7.6. Yaşanabilir Kentlerin Sahip Olması Gereken Unsurlar ve/veya İlkeler
Ailedostukentkavramınailişkindeğerlendirmelerelealındıktansonrakatılımcılaraailedostukentinsahipolmasıgerekenunsurlarınve/veyailkelerinnelerolmasıgerektiğisorulmuştur.Bazıkatılımcılarınkavramayönelikeleştirilerinedeniylesözkonususoru,bazımülakatlardayaşanabilir
kentlerbağlamındayöneltilmiştir.Öncekibölümdeyapılandeğerlendirmelerışığındayaşanabilir
kentlerkavramınındahakapsayıcıolduğugörülmektedir.Bunedenle,unsurlarınve/veyailkelerin
elealınmasıyaşanabilirkentlerbağlamındagerçekleştirilecektir.Buradaelealınanunsurlarınve/
veyailkelerinbirbirleriyleilişkideolduğu,herbirininbirdiğerininiçeriğiyleçelişmedenkendisinivar
etmesigerektiğisöylenebilir.Unsurlarınve/veyailkelerinönemlibirkısmıkentlerdemakro,diğerbir
kısmıisemikrodüzeydeyapılabilecekönerileriiçermektedir.17
7.6.1.EvinBirRantAracıOlmaktanÇıkarılmasıve
YaşamaAlanıOlarakKonumlandırılması
Katılımcılarınneredeysetamamıkentlerdekimülkiyetilişkilerinin,gerekaraziningereksede
evinrantaracıhâlinegelmesinin,kentinfizikselçevresine,sosyalyapısınaveilişkilerinebelirleyicibiretkiyarattığıgörüşündemutabıktır.Arazispekülasyonuvekonutrantıazaldıkçakentlerindeğişimiiçingerekliolanadımlaratılabilecektir.Buyöndeyasaldüzenlemelerdenönce
siyasalkararlaralınmasıgerektiğibelirtilmektedir.
Batıda bunların hepsi yasayla olur ve bu yasaya da kimse itiraz etmez çünkü konut ve yaşama
çevresi dediğimiz şey bir rant aracı değildir. Artık bunun ekonomik modelle siyasi modelle ilişkisi
nasıl kurulur o tarafını bilmiyorum. H.İ.Düzenli
Kentlerdeazkatlıvebahçelievlerinşaedilebilmesinintemelkoşullarındanbirisi,kentinaşırıbüyümesinenedenolanvekentselalanıekonomikdeğeredönüştürenpolitikalardanvazgeçilmesidir.
Kentlerdekiarazifiyatlarıspekülatifbirbiçimdearttıkçakentinhemdikeydehemdeyataydabüyümesiengellenemez.Budadahainsaniyaşamalanlarınınoluşmasınaimkânvermez.Busebeple
inşaatın kalkınma modelinde merkez bir yer tuttuğu yaklaşımdanvazgeçilmesigerekmektedir.
...kalkınma modelinden inşaat ve kalkınma modelinden bir kere kesinlikle çıkarılmalı. Politikacılar siyaset mekanizması bu gelir kaynağından vazgeçecek. Nasıl vazgeçecek Başka üretim
mekanizması gelir kaynağı oluşturması lazım. Bundan vazgeçmeli. Bunu yapmadığı müddetçe
hiçbir şey yapamayız. A.Yılmaz
Evivekamusalmekânı,sadecefizikselveekonomikbirmekânolarakdeğerlendirmek,onları
buşekildekonumlandıraraksosyalbağlamındankoparmak“insanadostolacakkentin” varlığı17Unsurlarınve/veyailkelerinsıralamasındaeylemsırasıdeğilönemvekapsamsırasıgözetilmiştir.
Türkiye Kentleşme Deneyimi ve Aile Dostu Kent Kavramının İmkânı
nıtehditeder.Buçerçevedefizikselveekonomikmekânilesosyalmekânarasındabütünlüklü
birilişkiyeihtiyaçvardır.
...sosyal mekânın biz mühendislik ve mimarlık hizmetlerini ziksel mekânda etkinlik oluşturmak
üzere yaptığımız sürece kent insanın dostu olamaz. Kentin insanın dostu olabilmesi için sosyal
mekânın iyi etüt edilip çok disiplinli olarak bunun çalışılması ziksel mekânla uyumlandırılması
buna da ekonomik mekânın yakınlaştırılması üstüne oturtulması lazım. H.Kaplan
Yaşanabilir kentleriçingiderekbirrantaracıolanvehemenherkentteiktisadideğeriyükselen
evlerin,yaşamaalanıolabilmesiiçiniktisadialandakimerkez konumundanvazgeçilmesigerekmektedir.Enazındanyeterlikentselarazisiolankentleriçinbuönerininşimdidendikkate
alınmasıgerektiğisöylenebilir.
7.6.2.ToplumunİnançlarınınveYaşamaKültürününMerkezeAlınması
Katılımcılarınönemlibirkısmıyaşanabilir kenti,insanlarıninançlarıvekültürleriilebirbütünlükiçerisindeyaşayabilmelerineolanaktanıyankentolarakdeğerlendirmiştir.Bubağlamdakentinsadecefizikselbirmekândeğil,toplumsalvekültürelbiralanolarakdeğerlendirilmesigerektiğivebunun
içinbelirlideğerlerinvarolduğuvurgulananhususlararasındadır.Budeğerlerdenilkimahremiyettir.
Aile dostu kent derken aslında insanın inançlarıyla kültürüyle bir bütün içerisinde yaşayabileceği alanı kastediyorum. Bizse sadece konut stokunu cansız bir mekân olarak görüyoruz. Hâlbuki
konut stoku canlı bir mekândır. Onun içerisinde insan insanın ihtiyaçları yaşayacak. Biz sadece
duvarları çevrilmiş bir yere konut diyoruz. Hâlbuki duvarları çevrilmiş olan aslında insanoğlu
duvarı keşfettiğindeki şeyi mahremiyetidir aslında. Bizi diğer varlıklardan diğer canlılardan ayrıştırma noktasındadır... Ö.Bozoğlu
Değerlerdenikincisiiseinsanıntabiatlakurduğuilişkidir.İnsantabiattanayrıldığında,ilişkisini
kopardığındainsaniözelliklerinideyitirebilmektedir.İnsanınkendisini,diğerinsanlarıvetabiatı
tanımasıiçindoğaylairtibatınınolmasıgerekmektedir H.İ.Düzenli .
Komşulukilişkisininkorunmasıveyenidentesisedilmesiisebudeğerlerinüçüncüsüdür.Katılımcıların hatırı sayılır bir kısmının ısrarla üzerinde durduğu konuların başında insanların,
özellikleçocuklarınkamusalmekânlarlagüvenli,korkmadan,istedikleribiçimdeilişkikurmalarınınsağlanmasıgelmektedir.Bubağlamdagerekyetişkinleringerekseçocuklarınsokakla,
mahalleylevediğerkamusalmekânlarlagüvenlibirbiçimdeiletişimkurmasınısağlayanmekanizmanınkomşuluk ilişkisiolduğubelirtilmektedir.Katılımcılardanbirinegörebukomşuluk
ilişkisisokaktakive/veyamahalledekiesnafıdaiçermelidir.
Yolları güvenli kılan polis değil kılan komşuluk ilişkisi komşular ve sokakta oynayan çocuklardır. Mesela Pezaro şehrinde biz bu projeyi başlatmadan önce aileler diyorlardı ki Çocuğu
ben okula tek başına yollayamam araba çarpar kaza geçirir. 6 yaş ile 10 yaş arası yaklaşık
2000 çocuk her gün okula tek başına gidiyordu ve biz bu projeyi yaptık. 8 yıl oldu biz bu projeyi
başlatalı. Aileler bunu söylediği için biz de bir araştırma yapalım dedik. Tra k şubesinden denetlemelerini ve o 8 yıl içerisinde ne kadar kaza olduğunu bize bildirmesini istedik. Kendi başına
okula giden çocukların hiçbirinin başına bir kaza gelmemişti. Hiçbir araba kazası olmadı. Hiçbir
çocuk kaçırılmadı ve hiçbir çocuğa bir şiddet uygulanmadı o yol boyunca. O 8 yıl boyunca aile-
119
120
Aile Dostu Kentler Etüt Araştırması
leriyle okula giden çocuklarda ise 9 tane tra k kazası vakası yaşanmış. ...bunların hepsi bir proje
içerisinde olması gerekir demin söylediğimiz komşuluk ilişkileriyle. Yani çocuklar okula giderken
diğer arkadaşlarıyla buluşacak. Komşular gözleri üzerlerinde olacak. Esnaf da katılacak esnaf
da dikkat edecek... F.Tonucci
Farklı ölçeklerde ortak mekânların düzenlenmesi, komşuların birbirleri arasındaki iletişimi
ve ilişkiyi güçlendirmektedir. Kentte, mahallede, sitede, apartmanda ve elbette evde ortak
mekânların varlığı iletişimi, paylaşımı ve ilişkiyi beraberinde getirecektir. Bu ortak alanlarda
birlikteyapılaneylemlerinorganizeedilmesihiçdezordeğildir.
Türkiye de her apartmana mesela ortak alan zorunluluğu getirebilirsiniz. Bunu tek başına bir
imar düzenlemesi olarak sunabilirsiniz. Şehri yıkıp müstakil evlerle donatmak mümkün değil o
tren kaçmıştır ama yeni her binada ortak alan zorunluluğu yapabilirsiniz. Ortak alan zorunluluğu
dindar bir alan ise kadınların bir numaralı sosyalleşme şeyi teravih ve okumalar erkekler için
sohbetler ve beraber maç izlemek olur. Bir Digitürk alırsınız ortak odanız olur insanları sosyalleştirirsiniz ortaklık oluşturabileceğiniz mekânlar yaratmak zorundasınız. Ortaklık kurulacak
mekânlar yaratırsanız insanlar tabiatıyla ortaklıkları geliştirirler. Y.Yüksel
Komşular arasındaki iletişimin güçlenmesi ve bu sürece esnafın dâhil edilmesiyle kentte
yaşayan tüm toplumsal gruplar için “olmazsa olmaz” olan güvenliğin sağlanması mümkün
olacaktır L.Doğan .
Toplumunyaşamakültürününtemeldeğerlerindenbirisidindir.Birtoplumundin inançlarıyaşama kültürünün bir parçasıdır. Diğer bileşenlerden biri ise aile ilişkileridir.Aile ilişkileri çok
genişbirçerçeveyiiçermektedir.
Aile ilişkileri çok önemlidir sadece anne baba çocuklar meselesi değildir. Benim 10 tane dayım amcam vs. vardı. Amcam sadece babamın kardeşi değildi mahalledeki Raşit Amca da
amcamdı. Beni sokakta sigara içerken görse kendisinde 100 hak olduğunu bilirdi bir tokat
yapıştırıp da... Bir yazımda bunu yani ne kadar zengin adam olduğumu çünkü şu kadar yengem
şu kadar teyzem amcam dayım vardı şeklinde yazmıştım. Aile ilişkileri önce sokak ilişkilerine
sonra mahalle ilişkilerine dönüşebiliyordu. C.Bektaş
Buyaşamakültüründesokaklavemahalleylesıkıilişkilervardır.Diğerbirdeyişlesokakvemahalleyaşamakültürünündışındatutulan,âdetayoksayılanmekânsalvetoplumsalkategoriler
değildir.Birevininşasındasokağınvemahalleninfizikseldurumuvemahallelinindeğerlendirmeleri/bakışıönemlidir.Komşulukilişkileriisebukültürüninsanlafarklıbirtemasıgeliştirmesidir.
...benim annem bir yemek pişirirdi kokulu bir yemek. Bana bir sahan verir bunu komşuya götür
kokusu gitmiştir ayıp olur derdi. Ben de annemin selamı var diye bırakır gelirdim. Yani kendisi
yemek yerken komşusunu da düşünen bir insandı. C.Bektaş
Türkiye’deyaşanabilirkentlerinoluşturulmasındayaşamakültürününönemlibiryeriolacaktır.
Bukültürisekısaca,mahremiyeti,insanındoğaylakurduğuyakınvesamimiilişkiyi,din inançları,komşuluğu,mahalleylevesokaklakurulanailevi vekomşulukilişkileriniiçermektedir.
Türkiye Kentleşme Deneyimi ve Aile Dostu Kent Kavramının İmkânı
7.6.3.ToplumunKatılımınınSağlanması
Özelyadakamusalmekânlarlailgiliyapılacakplanlardaveuygulamalardakatılımınsağlanmasıaraştırmakapsamındamülakatyapılanuzmanlarınneredeysetamamınınmutabıkolduğubirkonudur H.İ.Düzenli,U.Tanyeli,F.Tonucci,İ.Tekeli,L.Doğan .Ancakkatılımınnasıl
sağlanacağıkonusundasomutbiröneribulunmamaktadır.Türkiye’ninkendikoşullarınaözgü
katılımmodelleriningeliştirilmesigerektiğiifadeedilmektedir.
Kentleilgilikararlarakatılımınsağlanmasındasiyasileriçingerekliolanzihniyet değişikliği aileleriçindegeçerlidir.Kentteyaşayanherkesin,içindebulunduğumekânınfizikselvetoplumsal
değişiminekatılımvekatkısağlamasıgerekmektedir.Elbette,katılımmekanizmalarınıoluşturacakveişletecekolansasiyasimekanizmalardır.
İster yeni bir oluşuma gitsin veya isterse yıktığı bölgesel yerlerde tekrar dönüşümü yapıyor olsun her seferinde idarenin idarecilerin orada yaşayan vatandaşı çağırıp demesi lazım ki: Bakın
biz burayı yeniden oluşturacağız bir dönüşüm yapıyoruz. Hadi beraber yapalım. Fikrinizi alalım.
Onları bu yeni oluşuma katılımcı olarak katmaları gerekiyor. ...oraya aileyi çocuğu engelliyi
özürlüyü yaşlıyı herkesi katarak şehri yeniden yapmak. Ama bu çok basit değildir. Çünkü mesela şuanda bile bir çocuğa bana şehri çiz dediğinizde çocuk gidip gökdelen çiziyor. Neden
Çünkü çocuğa biz şu an onu verdik. Çocuk bir tek onu görüyor. Yanlış bir algı verdik çocuklara.
Doğrusunu yapabilmemiz için de o çok zor bir mesele. Bütün çocukların içerisinden o dinlerken
bile o doğruları almak gerekiyor. Her ağızdan çıkan sözü değil ama gerçekten doğru çıkan sözü
alıp onu uygulamak gerekiyor. F.Tonucci
Kentleilgiliyapılacakçalışmalarda,kentiinşaedenlerlehâlihazırdayaşayanlarvegelecekte
yaşayacaklarınihtiyaçlarınıbirliktegözönündebulundurmak,birliktekararvermekvenihayetindekentinimkânlarından(sosyal,ekonomikvb.açılardan)aynıorandafaydalanmakgerektiğibelirtilenhususlararasındayeralmaktadır.
...şehri inşa edenlerle şehirde yaşayanlar ve yaşayacak olanların ihtiyaçlarını göz önünden bulundurmak. O yüzden şehri bu dönüşümde sadece bir rant olarak görmemek gerekiyor. Bir de
şehri düşünürken şehrin ürettiği maliyete herkes aynı oranda katılıyor ama aynı oranda faydalanmıyor. Ö.Bozoğlu
...kentsel dönüşüm yapıyorsunuz ve şehrin merkezindeki iki katlı merkeziniz bir anda sekiz katlı
on katlı oluyor. Buranın ürettiği maliyet bir şahsın cebine gidiyor ama onun on katlık binanın kanalizasyona verdiği yükü onun için oluşturduğunuz yollara ve oraya yönelik tra k yoğunluğuna
tüm şehir olarak siz maliyeti bölüyorsunuz ama kazancı bir kişi alıyor. Ö.Bozoğlu
Yerelyönetimlerileokentteyaşayanlararasındageliştirilmişiletişimmekanizmalarıvemekânları
bulunmamaktadır.Katılımsadecebelirlizamanlarda(örneğinkentseldönüşümçalışmalarında)
halkla yapılan toplantıları, internet ve telefon ile alınan şikâyetleri ve başkanın ilçede yaptığı
ziyaretlerivetoplantılarıkapsamaktadır.Fakathemmikrohemdemakroihtiyaçlariçinyerel
yönetimleyakınbiriletişimimümkünkılacakyenimekanizmalaraihtiyaçbulunmaktadır.
...komünitenin sesini merkeze ya da belediyeye iletme mekanizmanız yok. Mekânlar yok inisiyati er yok. Siz belediyeler olarak küçük inisiyati erle destekleyebilirsiniz. Ben bütün mahalleye
121
122
Aile Dostu Kentler Etüt Araştırması
arasında turnuva düzenleyeceğim böyle bir destek istiyorum diye bir şey yok. Hani küçük soft
şeyler o yok bu yok elimizde hiç bir şey yok. Y.Yüksel
Bu durum hem kentte yaşayan insanların kentin gelişimine katılımlarını sınırlandırmakta
hem de ne plancının ne de kent sakinlerinin istediği bir kentsel mekânın oluşmasına imkân
vermektedir.
...biz halkı da katmıyoruz yaparken. İlk önce biz kendi kafamıza göre bir kent tasarlıyoruz.
Sonra onu uygulasın diye halka veriyoruz. Halk zaten katılmadığı içinde olmadığı bir şeyi
kabul etmek istemiyor. orla onu değiştirmeye çalışıyoruz oraya çekiştiriyor buraya çekiştiriyor sonra gerçekten onun da istemediği bizim de hiç kimsenin de istemediği bir şehir
hâline geliyor. Türkiye de en büyük eksiklik katılımcı politikaların bir türlü uygulamaya sokulamamasıdır. Belki mevzuatta Mekânsal Planlar Yönetmeliği nde bu katılımcılık gerçekleştirilecektir diyor ama bunu mecburi tutmuyor. L.Doğan
Katılımınsağlanmasındafarklıtoplumsalgruplarınyeralmasıvesürecedâhilolmasıgerekmektedir.Bubağlamdaçocukların,yaşlıların,engellilerinvekadınlarınkatılımıönemlidir.Toplumsalhayatınorganizasyonundaönemlirollerüstlenenkadınlarınmekânlarınplanlanmasındavetasarlanmasındaaktifkatılımlarınınsağlanmasıdiğergruplariçinkatkısağlayacaktır.
...bunun çok değişik modelleri var. Sadece erkekleri çağırmıyor kadınları çağırıyorsunuz. Özellikle aile dostu bir kent istiyorsanız kadınsız olmaz. Kadınlar zaten bu ilişkileri kuruyor. Bu anlamda
bence de kadın dostu kent daha tercih ederim belki de. Çünkü gerçekten kadınlar bu sosyal ilişkileri kuruyor. Kadınlar parkta oturuyor. ...toplum olarak kolektif olarak hareket etmek çok önemli bir
şey ve dâhil etme sürecini yaratmalısınız. Yoksa sürdüremezsiniz. H.RittersbergerTılıç
İnsanlarınkendiçevrelerini,evlerinivekentleriniinşaetmehakkıolaraktanımlanabilecekolan
katılımın,çokçakonuşulanamauygulamadaproblemleriolanbirkavramolduğubilinmektedir.
Bununlabirlikte,dostkentleryaklaşımınınve/veyayaşanabilir kentlerkavramınıntemelinde
dekatılımbulunmaktadır.Yapılmasıgerekentoplumsalyapıyavekültüreuygunkatılımmekanizmalarıgeliştirmekvebunlarımodellemektir.Öncemodellerüzerindeçalışılması,ardından
katılımsüreçlerindebumodellerinkullanılmasıgerekmektedir.
7.6.4.NesillerinBirAradave/veyaTemasEdebilecekYakınlıktaOlması
Katılımcılarınönemlibirkısmınesillerinbiraradaolabileceğievlerdebulunmalarınınve/veya
birbirlerine sık temas etmelerini sağlayacak mekânlarda (aynı binada, sokakta, mahallede,
semtte)olmalarınınçeşitliyararlarsağlayacağınıdüşünmektedir.Bufaydalardanilkinesillerin
birbirilerinedeneyimleriniaktarmalarıdır.Geleneklerin,âdetlerinveyaşamakültürününaktarılmasındanesillerinbiraradayadayakınalanlardayaşamasınınönemlikatkılarıvardır O.
Kayaer .18İkincisiise,gündelikhayattabelirenihtiyaçlarıngiderilmesindefarklınesillerinbirbirine destek vermesinin sağlanmasıdır. Örneğin kadınların giderek çalışma hayatında kendilerinedahafazlayerbulmaları,çocukbakımındavebelirlievişleriningörülmesindebüyük
ebeveynlerden destek alınmasını beraberinde getirmektedir. Diğer taraftan yaşam süresinin
18“Üçnesilyanyanadurmadığıtakdirdeoradabirgelenekoluşmuyor.Herşey,herkes,yanihernesil,herşeyi
yenidenkeşfetmekzorundakalıyor.Yenidenöğrenmekzorundakalıyorveöğrenemiyor.Öğrenemediğiiçinde
problemlerbaşgösteriyor.” O.Kayaer
Türkiye Kentleşme Deneyimi ve Aile Dostu Kent Kavramının İmkânı
uzamasıailedekiyaşlıbireylerinbakımihtiyaçlarınıdoğurabilmekte,bakımınfarklıboyutlarındagerekebeveynlergerekseçocuklar/torunlarbelirlirolleriüstlenebilmektedirler.
(yaşlıların huzurevine yerleştirilmesini kast ederek) Hâlbuki bizde o aileden kopmaz çocuk bakımına yardım etmesi ne bileyim fasulye ayıklamaya yardım etmesi onun fonksiyonun devam
etmesi ona verilebilecek en iyi şeydir. C.Bektaş
Belirliproblemleriveriskleriiçindebarındırsadasosyalpolitikalardasıklıklagörülenbireylerin
sosyaldışlanmasınaveyalnızlaşmasınaengelolabilecekmekanizmalardanbiriolaraknesillerinbiraradayadayakınolmasıönemsenmektedir.Elbettebuyaklaşımsadecesosyalihtiyaçlariçindeğilekonomikzorunluluklarnedeniyledeönerilmektedir.Hemdevletinhemdeailenin
bütçesininbuşekilderahatlayabileceğiilerisürülmektedir.19Sosyalpolitikalarçerçevesindeüç
neslinbiraradayaşamasınınhemçocukhemdeyaşlıbakımınımümkünkılacağıdüşünülmektedir.Bunagöreüçneslinbiraradayaşayacağı,“tutulacağı”evlertasarlandığında(Buevlerin
içihemçocukhemdeyaşlıiçingereklidonatılarıbarındırmalıdır.)sosyalpolitikalarıgerektiren
nedenlerdeortadankalkmayabaşlayacaktır.
Aile kurumunu güçlendirmek için sadece bu bahsettiğim sosyal destekleyici projeleri geliştirmek yerine sorunun kaynağından meseleye gitmeniz çözüm üretmenizi daha kolay olacaktır. Kentlerinizi geniş aile yapısını ve aileyi yeni bünyesinde bütünleyici kuşatıcı politikalarla
ilerlemiyorsanız mesela konut politikanız bugün sizin üç nesli dedeyi babayı ve torunu bir
mekân içerisinde barındıramıyorsa siz istediğiniz kadar geniş ailenin öneminden faydalarından ailelerin birbirini desteklemesinden bahsedin bunu karşılayamayacaktır. Çözüm olarak
siz büyüklerin ve yeni evlenen çiftlerin birbirinin yaşam alanı içerisinde ve birbirinin hayatına
müdahale etmeyecek konutlar üretirseniz sorunu baştan tutmuş çocuk bakımından tutun
gençlerin yeni hayatlarına hazırlanmasında destek olmaları gibi pek çok konuda meselemizi
çözmüş oluyorsunuz. F.Tonucci
Bu öneri ilk elde, nesilleri bir arada tutmayı mümkün kıldığı, bakım problemlerini çözdüğü,
finansalmaliyetlerivesosyalsorunlarıazalttığıiçinönemlidir.Bununlabirlikteikineslinarasında kalan yetişkinlerin her ikisinin de çalışıyor olması ve söz konusu iki neslin bakım sorumluluğunuüstlenmesiönemlisorunlarıberaberindegetirebilmektedir.Sandviç kuşakolarak
datanımlananbugrubunhemçalışmahayatındahemdeeviçiişlerindeüstlendiğirollerin,
beraberyaşamayızorlaştırdığısöylenebilir.Ayrıcaüçneslinbiraradayaşamasınailişkintoplumsal olarak yapılandırılmış, kalıp yargıların (kayınvalide-gelin, kayınpeder-damat) giderek
yaygınlaştığıdikkatealınırsaüçneslinberaberyaşamasınailişkinsosyolojikdeğişimlerinfark
edilmesigerektiğisöylenebilir.
Katılımcılardanbirihemyenievlerininşasındahemdekentseldönüşümçalışmalarındabiraradayaşamakisteyebilecekailelerinkoşullarınauygunmeskenlerininşaedilmesigerektiğini,bununpilotolarakdenenmesininardındanuygulamanınyaygınlaştırılabileceğiniilerisürmektedir.
19Örneğinbirkaççekirdekailedenoluşangenişaileninbiraradayaşayacağımeskenlerinşaedildiğinde,çamaşır
makinesi,buzdolabıgibialetlerinsayısınınazalacağıifadeedilmektedir O.Kayaer .Budurumilkbakıştaekonomikvesosyalaçıdanavantajlıgözüksedebuöneridedeğişenkullanımpratiklerininvetüketimbiçimlerinin
yeterincedikkatealınmadığısöylenebilir.Mevcutçekirdekailelerinbireyseltüketimbiçimleriylekurduğusıkıilişki
düşünülürseailelerbirarayagetirilsebiletüketimdeortaklaşmanınzorolacağıgörülmektedir.
123
124
Aile Dostu Kentler Etüt Araştırması
Benim düşüncem şu: Hani 3 oda 1 salon ya bizim evlerimiz genelde. Bunu 5 oda 1 salona
indirgemek lazım. O 2 odayı da aslında kapısını kapattığın zaman müstakilmiş gibi dedeye ve
neneye ayırabileceğimiz bir yapı olarak düşünebiliriz. Açtığınız zaman da müstakil bir binaymış
gibi yapmak mümkün. O.Kayaer
...aileleri birbirine yaklaştıracak bir şey de geliştirilebilir. Aynı benim dediğim gibi tek binaya gelmese bile birbirine yaklaştırabilecek şey içinde imkânlar sağlanabilir. O.Kayaer
Birdiğerkatılımcıiseüçneslinbirlikteyaşayabileceğikonutyapılarınınolduğunuvebutürkonutların
hızlasatınalındığınıbelirterekdevletindesözkonusuyoldangitmesigerektiğinivurgulamaktadır.
Türkiye deki konut politikası geniş aile problemimize cevap verecek özellikte değildir. Yani bizim
birinci olarak başlatmamız gereken şey aileyi ayrıştırmadan bir arada tutabilecek konut yapılara
devlet olarak destekler vermektir. Örnek olarak 3 1 dairenin yanında birbiriyle bütünleşebilen fakat yine kapısı ayrı olan yani akşam kapı kilitlendiğinde dedenin kendi dairesinde yaşayabildiği
apartman daireleri üretilebilir. Bunu yapanları gördüm ve satışının çok hızlı olduğunu söylediler.
Biz bunu devlet olarak yaptığımızda bundan daha hızlı sonuç alınacaktır. Ö.Bozoğlu
Aynıkatılımcıyagörebirbirineentegreevlerinkurulmasıhemyetişkinlerinhemdebüyükebeveynlerinsorunlarınıçözmektevebirlikteyaşamakültürünügüçlendirmektedir.Bumekânsal
ortamdan,büyükebeveynlereyakınolançocuklardayararlanabilmektedir.Ayrıcabudüzenlemeninekonomikfaydalarıdaolabilecektir.
...üç nesli bir arada tutan torunu anne babayı ve büyükanne babaları birbirinden koparmayan
aile tipinden bahsediyoruz. Çünkü bunlar birbirlerine destek olacaklar birbirlerine katkı sunacaklar yarınki yaşamlarında. Dede görmeden büyüyen bir bebek yarın yaşlandığında bir yaşlının
ne demek olduğunu nasıl anlayacak Ya da tam tersini düşünelim. Biz hayata belli birtakım
ideolojilerin sunduğu çerçeveden bakamayız sadece erkeği dışlayan bir kadın politikası ya da
kadını dışlayan erkek politikası ya da yaşlıyı yok sayan bir aile.. değil. Yaşlısıyla orta yaşlısıyla
genciyle kadınıyla bir arada yaşayan bir aileden bahsediyoruz. Ö.Bozoğlu
Geçmişteevlerdesofalarınkuşaklararasıetkileşimisağladığıbilinmektedir.Batı’daçocuklar,
bodrumdayadatavanarasındakendilerineyerbulurkenTürkiye’dedeçocuklarsofadakendilerineyerbulur,diğerkuşaklarlailetişimegeçerlerdi.
...sofalarımız çocuk büyütmede ve yetiştirmede çok önemli bir kriter. Her zaman büyük ile istendiği zaman temasta olabiliyorlar. Orada çalışabiliyorlar orada 8 yaşındaki kız küçük dantel öğrenebiliyor. Okula gitmeye başladığında nenesiyle birlikte a har ni öğreniyor. Yani bu mekânlar
çok önemli mekânlar interaksiyonu sağlayan (alanlar)... Ş.ÖymenGür
Aynıkatılımcıyagöregeçmişteevlerdevarolansofanın,kentlerdede“kentselsofa”şeklinde
tasarlanmasıgerekir.Buözellikleçocuklarındışmekânlakurduklarıilişkiyigüvenlihâlegetirecekveailebireyleriningözüönündebulunmasınısağlayacaktır.
...primitif kontrolde ailenin bekası güvenliği açısından çok önemlidir. Mutfak pencerelerini salon
pencerelerini yatak odası pencerelerini dışa alırız dışarıya bakmasını severiz. Ama kentsel so-
Türkiye Kentleşme Deneyimi ve Aile Dostu Kent Kavramının İmkânı
faların dizaynı çok önemlidir. Akıllı biri yapacak öyle bugünün her mimarının da yapacağı iş değil
yani. Çok bilgi biriktirmiş olması gerekiyor aceleye getirmemesi gerekiyor. Ş.ÖymenGür
Geçmişte,aileninihtiyacınauygunolarakbüyüyebilenevlersözkonusudur.Buevlerdeyaşlısı,
genci,çocuğubirlikteyaşadığındafarklıbirsosyalleşmesürecigelişir.Budurumçocukların
hayatınaolumlukatkılarsağlar.
6 ailenin bir evde yaşadığını biliyorum Kula da. Bu aile içinde olma meselesi çocuklara bir başka
türlü yansıyor. Gerçekten onlar daha güvenli bakıyorlar birtakım şeylere ve de daha sosyal olabiliyorlar. Şimdi bunu parçalarken çağımızın gerekleri olarak söylenir ama asıl bu olayın çözdüğü
birtakım şeyleri yeni durumda nasıl çözeceğinizi düşünmeniz gerek... C.Bektaş
Evlerinözelliklerininailevetoplumhayatındakiöneminedeğinenbirkatılımcı,farklıaileyapılarıiçinçeşitliseçeneklerüretmeninyararlıolacağınıbelirtmektedir.Bubağlamdaherkesin
standartevölçülerinde(2 1,3 1vb.)yaşamakzorundakalmayacağını,kendiaileyapısına
görekonutseçimindebulunabileceğinibelirtmektedir.
...sadece ayakkabı üretir gibi üstelik o ayağınıza olmazsa almazsınız bunu. Yani büyükse sizi
rahatsız eder küçükse vurur hasta eder. Bunun gibi ev de böyle bir şey olabilse mesela savaştan sonra Almanya da yaptılar bunu A B C D gruplarına ayırdılar. Ailenin büyüklüğüne ve
ihtiyaç durumuna göre A dan ev verdiler 1 oda belki. Sonra başka bir konuma geldiği zaman aile
fertleri çoğaldığında B grubuna geçme hakkı tanıdılar. Yani evi değiştirdiler. C.Bektaş
Diğertaraftanbirbaşkakatılımcıhâlihazırdaiçindeyaşanılanevlerin,yaşlısıveengellisiolanaileler
içinuygunolmadığınıbelirtmiştir.BukatılımcıyagöreTürkiye’desadeceyapılarıngirişinerampalar
yapılmaktavebirnevidurumidare edilmektedir.Evlerinailelerdeyaşlı,engelliveçocukbulunduğu
varsayılarakinşaedilmesivebunauygunbirmevzuatıngeliştirilmesigerektiğivurgulanmaktadır.
fakat 65 yaşınıza geldiğiniz zaman ya da engelli olduğunuz zaman ihtiyaca cevap veremeyen
konutlar üretiyoruz. Bugün mesela evinde bir engelli bireyle yaşayabilecek daire modelleri düşünen bir konut mevzuatınız var mı Ö.Bozoğlu
Evlerinyaşamakültürüneuygunhâlegetirilmesidurumundayaşlıbireylerindemekânıkullanmabiçimlerikolaylaşmaktadır.Ortayaşlılariçinüretilenevlerdeçocuklardayaşlılardarahat
edememektedirler.Buaçıdanevdeyaşlıbireyleringündelikkullanımlarınaveyaşamakültürlerineuygunçözümlerbulunmasıgerekir.
...ben bir tane apartman yaptım hayatımda. Bizim yaşama biçimimize uymadığı için apartman
yapmadım. O tek apartmanı Denizli den bir baba 5 oğlu için istiyordu. Bunların tabii ortak şeyleri vardı halı yıkama yeri kurban kesme yeri bunlar bizim yaşamımızın vazgeçilmez unsurları
olmuşlar. Sonra 3 kuşak sonra değişebilir ama ben 3 kuşak sonrası için bugünkü kuşağı feda
edemem. Gittikçe varlıklı oldular 400 m2 villa yaptırdılar. Kadın 80 m2 lik apartmana geriye
döndü çünkü kapıdan giriyorsunuz ayrı bir oda var orası yaşlının odası evinin tam içinde değil
abdest alacağı da düşünülmüş. Benim anamın anası ninem ile dayımın karısı arasında gerginlik
var: abdest alıyor her tarafı ıslatıyor. Ben onu düşündüğüm zaman çok hoşlarına gitti çünkü bu
mesele kalkıyor ortalıktan... C.Bektaş
125
126
Aile Dostu Kentler Etüt Araştırması
Nesillerinaynımeskendeyaşamaimkânınınfarklısosyolojikdeğişimlerdikkatealındığındagiderekazaldığısöylenebilir.Yapılanaraştırmalardaçocukların,ebeveynleriileaynıbinadaama
dahaçokaynısokak,mahalleyadasemtteoturmayıtercihettiğigörülmektedir.
Türkiye de artık üç neslin aynı mekânda oturması çok tipik bir model değil. Kırsalda bile çok yaygın değildir. Ama örneğin Türkiye de çok belirgin bir şekilde aileler nükleer olarak yaşıyorlarsa da
aynı konutta aynı binada aynı apartmanda aynı mahallede aynı sokakta aynı kentte yaşıyorlar ve tabii ki kendi aralarında çok önemli destek mekanizmaları var. Maddi manevi psikolojik
her boyutuyla. ... Bu sadece yoksul kesimler için de geçerli değil. H.RittersbergerTılıç
Diğertaraftanyaşlıbireylerdeçocuklarıilebirlikteyadaonlarayakınoturmakistemektedirler.20 Yaşlı bireylerin de tercihi aynı ev değildir. Yaşlı bireyler de genel olarak sırasıyla aynı
apartmanda,sokaktayadamahalledeolmayıarzuetmektedirler.
...yaşlıların yaşam tercihlerini sorduğumuz araştırmada yaşlıların çocuğuna yakın ve kendi
evinde yaşamak istediklerini tespit ettik. Bu çok büyük bir ittifak yani hem otonomi olsun özerkliğim olsun hem yakınlığım olsun istiyorlar. Bu çok çok yaygın bir durum. Kurumsal bakım istemiyorlar. Çocuklarının yanında yaşamak istemiyorlar. Şimdi biz çok hareketli kent değiştiriyoruz
kent içerisinde de yaşlı jenerasyonun oturduğu mahallelerle kentsel dönüşüm ya da yeni imara
açılan alanlar falan arasında çok büyük coğra kopukluk var. Sadece yaşlıların kendi yaşam
kalitesi açısından değil nesiller arası kültür aktarımı ve dayanışma içerisinde bir aile açısından
da biz bunu imkânsız hale getiriyoruz çok zayıf çabalar var. Y.Yüksel
Nesillerin bir arada olmasını sağlayacak yeni mekânsal düzenlemelerin yapılması gerektiği,
hatırısayılırbirkatılımcıtarafındanpaylaşılmıştır.Geçmiştebiraradabulunankuşaklararasındakimesafeninazaltılmasınınbirçoksorunuçözeceği,nesillerinbirbirlerinedestekolabilecekleriveyaşamakültürününvedeğerlerininkuşaklaraaktarılabileceğiöngörülmektedir.Diğer
taraftanbazısosyolojikdeğişimlerdenesilleribirbirindenbirazuzaklaştırmaktadır.Sosyolojik
dönüşümleri dikkate alarak ev ya da apartman içinde mimari çözümler üretilmesi mümkün
gözükmektedir.Buseçeneğikabuletmeyenleryadabunutercihetmeyenleriçiniseaynısokaktavemahalledeçözümlergeliştirilebilir.Bubağlamdafarklıailetiplerininveihtiyaçlarının
gözetildiğievseçeneklerininsunulmasıgerektiğisöylenebilir.
7.6.5.AileTiplerininÖzelliklerininveSosyalİhtiyaçlarınınDikkateAlınması
Aileyitanımlamakkadargünümüzdeailetiplerininsınırlandırılmasıdazorlaşmaktadır.Yaşanabilir
kentleriçinçokfarklıailetürlerininbulunduğudikkatealınmalıdır.Örneğinçocuklu,çocuksuz,az
çocuklu,çokçocukluailelerbulunabilmektedir.Ayrıcaailedekiçocuklarınyaşlarıbirbirindenfarklılaşabilmektedir.Çocuğunevdenayrıldığıaileler,karı-kocabirlikteyaşayanaileler,tekebeveynliaileler,engellilerinbulunduğuailelervb.ailetiplerininolduğuhatırdatutulmalıdır.Yaşanabilir kentlerin
oluşturulmasıiçintekbirailetanımıylayolaçıkılamayacaktır.Mimarlarveşehirplancılarınınkentleri
vekentselmekânlarıplanlarkenve/veyatasarlarkenfarklıailetürlerininkendineözgüsosyalihtiyaçlarınıdikkatealmalarıgerektiğibelirtilenhususlararasındayeralmaktadır.
...bir mimar bir inşaat mühendisi bu projeyi çizerken veya şehir plancısı şehri düşlerken bu sosyal boyutu göz ardı ederse sadece bir mimar ben burayı işte demirini iyi koymalıyım çimentosu20Bukonudaİstanbul’dayaşayanyaşlıbireylerinmevcutdurumlarınıgörmekiçinbk.ŞentürkveCeylan,2015.
Türkiye Kentleşme Deneyimi ve Aile Dostu Kent Kavramının İmkânı
nu iyi koymalıyım ahşabını iyi planlamalıyımın ötesinde bir de sosyal bir mekân inşa ediyorum
burada yaşayacakların da ihtiyaçlarını göz önünde bulundurmalıyım sorusunu biz sordurduğumuz zaman aile dostu mekânları daha hızlı inşa ederiz diye düşünüyorum. Ö.Bozoğlu
Yaşanabilir kentleriçinplanlaryapıldığındaTürkiye’dekiherbirbölgeninveilinkendibaşına
elealınmasıveoradayaşayaninsanlarınyaşamakültürününaraştırılmasıgerekmektedir.Zira
bölgelervehattabazıillerbirbirindençokfarklıdır.
...aile dostu kentler dediğimiz zaman çok farklı aile tipleri de var. Bir kere bunların da iyi
çalışılması lazım. Çünkü Doğu daki ve Güney Doğu daki aile yapısıyla Ege deki aile yapısı
arasında çok farklar var. Ya da Karadeniz deki aile yapısı arasında çok farklar var. Dolayısıyla aile dostu kentler dediğimiz zaman Türkiye deki etnik bölgelere göre bir sını amanın
yapılması gerekir. Ş.Deniz
...mimarlıkta nasıl yerel malzemeyi savunuyorsak yöresel mimariyi savunuyorsak aile dostu
kentlerin de böyle bir bölgesel çalışmalar yapılarak ele alınması gerekir. Mimari açıdan da Karadeniz Akdeniz Ege çok farklıdır. İç Anadolu farklı mimarileri çok farklı sokağa bakma biçimleri
çok farklı. Ş.Deniz
Bununyanısıraailedeçocuk,yaşlı,kadınveengellibulunduğundayadabulunmadığındaihtiyaçlarfarklılaşabilmektedir.Bunedenlekenttedezavantajlıkonumdaolanveaileninparçası
olanbireylereilişkinyeniçözümlergeliştirmekgerekmektedir.
...çocukları yaşlıları bilmem neyi yaşlıyı hele ölmeden mezara koyuyoruz yaşlılar evinde başka bir şey değil. Artık başka çaresi yok. Evet yok başka çaresi çünkü bu iş kendi başına bir
tek ailenin kendisinin çözeceği bir iş değildir. Bütün bir mahallenin çözeceği bir konudur. Ben
şöyle bir şey yaptım büroda 5 tane mimar çalışıyor. Hepsi evli çocukları var hepsinin. Dedim ki
bundan sonra her gün bütün çocuklar bir evde toplanacak. Pazartesi günleri Hatice nin evinde
olacak Hatice o gün çocuklar için yemek yapacak. Hatice o gün onlara oyunlar öğretecek vs.
Ertesi gün Aysel in evinde sonraki gün Müşerref in evinde. Dolayısıyla hiç biriniz kreş parası
ödemeyeceksiniz. Çünkü kazancınızın yarısı kadar kreş parası ödüyorsunuz. C.Bektaş
Buçözümlerkentselsosyalpolitikaçerçevesindemekânsalolduğukadarfarklıtoplumsaldesteklerideiçermelidir.Bubağlamdaimarmevzuatınınteknikbiryapıdançıkarılarakfarklıkentlerdeki
değişikaileyapılarınınveobölgedekiyaşamakültürününgereklerinidikkatealabilecekniteliğe
kavuşturulmasıgerektiğikatılımcılarınönemlibirkısmıtarafındanbelirtilmiştir.İmarmevzuatının
teknikunsurlarınınyanısırasosyalihtiyaçlarıdadikkatealabilecekbiryapıyakavuşturulması
gerektiğisöylenebilir.Kenttebelirensosyalihtiyaçlargiderilmeyeçalışıldığındaimarmevzuatının
koyduğuhükümler,yenilikleriveyenimekânsalmüdahalelerizorlaştırabilmektedir.
7.6.6.KuşaklarınBirarayaGelebileceğiKamusalMekânlarınKorunmasıve/veya
İnşaEdilmesi
Kuşaklarınbirarayagelebileceğiaçıkvekapalıkamusalmekânlarıninşaedilmesigerektiği,bu
mekânlarınheryaşgrubundaninsantarafındankullanılabileceknitelikteolmasıvesözkonusu
mekânlarınçağdaştasarımilkelerineuygunolarakplanlanmasıkatılımcılarınönemlibirkısmı
tarafındandilegetirilmiştir.Kentselalanlardaözellikleaçıkkamusalmekânlarınfazlaolması
127
128
Aile Dostu Kentler Etüt Araştırması
kuşaklarıbirarayagetirebilecektir.Kuşaklarınbirarayagelebildiğihermekângerekaileilişkileriningereksetoplumsalilişkileringüçlenmesinekatkısağlayacaktır.
Kuşaklarınbirarayagelebilmesinisağlayacakkamusalmekânlarınenönemliözelliklerindenbirisi
herkesiiçinealabilmekapasitesidir.Bukapasitenicelikledeğil,nitelikleilgilidir.Özellikleçocuklar
vegençleriçininşaedilenparklardayetersizdonatılarıgörmekmümkündür.Bunedenleherkuşak
parklarıfarklızamandilimlerindekullanır.Örneğinparklar,sabaherkensaatlerdedahaçokyaşlılar
vekadınlar,öğledensonralarındaçocuklar,akşamvegeceleriisedahaçokgençlerinkullanımalanı
hâlinegelir.Hâlbukibütüntoplumsalgruplarınaynıvakitlerdekullanabileceklerişekildeparklarvb.
kamusalmekânlarinşaedilebilmektedir.BununörneklerineBatı’darastlanmaktadır.Türkiye’deki
parklarındurumunu“birkaydırak,ikisalıncak”şeklindeözetleyenkatılımcılardanbiriarkadaşının
yurtdışıdeneyimiüzerindenparklarınnasılolmasıgerektiğiniaktarmaktadır.
...bu park 24 saat bir il bakıcıları olan ailelere şunlara bunlara artı eğiticileri olan gönüllü
de olabiliyor bunlar direkt belediyenin sürekliliği olan parklardır. Mesela diyor ki (arkadaşından
bahsediyor) ben en çok çocuğumla o parka gittiğimde keyif alıyorum. Park 5000 nüfuslu bir
kasabadan bahsediyor özel tasarımlarla yapılmış. Parka gittiğinde çocukla ortak oynayabileceğimiz o kadar fazla oyuncak var ki. çocuğun zihinsel ziksel gelişimine katkı sağlayan
hepsinin açıklaması olan yığınla oyuncak ve alet var diyor. Biz parktan bir kaydırak iki salıncak
anlıyoruz. H.İ.Düzenli
Yenikamusalmekânlarahemenherkentteihtiyaçolduğusöylenebilir.Bununlabirliktevarolan
kamusalmekânlarındakorunmasıgerektiğiaçıktır.
Bizim kültürümüzde yayanın özellikle erişebilirliğini sağlayacak şekilde pazar yerlerinin oluşması sosyal mekânda farklı grupların da bir araya gelmesini sağlamaktadır. Ekonomik olarak
da iyidir. Şimdi dolayısıyla pazar yerleri açık pazar yerleri açık alanlar kadın için çok önemlidir.
Pazar yerleri kapalı mekânlar olup bir de onların giriftlikleri başlarsa kadın için biraz tedirgin
edici mekân oluşmaya başlar. Batı gibi değil ki biz Doğu toplumuyuz. İstersek Batılı gibi olalım.
Ne olursak olsun bugün hâlen biz araftayız. Onun için bu durumda bizim Doğu toplumu kökenlerimizi de kullanarak mekânı yoğurmamız gerekiyor. H.Kaplan
Nesillerinsadeceevlerdedeğilkamusalmekânlardabirarayagelmesi,kuşaklarınbirbirinetemasınınsağlanmasıgerektiğigörülmektedir.Yerelyönetimleryadamerkez idaretarafındanyapılan
sosyalkamusalalanlarınneredeysetamamınayakınısadecebelirlibirgrubungidebildiğiyapılandırılmışmekânlardır.Genç,çocuk,kadın,yaşlıvb.gruplariçinoluşturulanmerkezlerebugruplar
dışındakilergitmemektevetemasetmemektedirler.Gerekbutürdenkapalımekânlarıngerekse
park,bahçevb.açıkalanlarınfarklıkuşaklarıaynıandabirarayagetirebilmesigerekmektedir.
7.6.7.ÇocuklarınMerkezdeveÖzgürOlduğuKentselMekânınİnşaEdilmesi
Çocuğunönplandaolduğu,çocuğunsokaktarahatlıkladolaşabileceğikentselalanlarınaile
dostukentlerolacağıilerisürülengörüşlerarasındadır.Araştırmakapsamındayapılanliteratür
araştırmasındavedokümanincelemesindegörüldüğüüzereçocukdostukentyaklaşımınıbenimseyenkişileryadakurumlar,buyollaailedostukenteulaşılabileceğinivurgulamaktadırlar.
Çocuğunmerkezdeolduğubuyaklaşımda,çocukistediğizamangüvenlibirşekildekentsel
mekândahareketedebilmektedir.
Türkiye Kentleşme Deneyimi ve Aile Dostu Kent Kavramının İmkânı
Pontevedra diye bahsettiğim İspanya daki şehir şuanda tam bir aile dostu şehirdir. Neden
Çünkü çocuğu ön plana aldı. Çocuk aynı zamanda yaya olarak dışarıda tra kte yaşıyor.
Engelli çocuk var özürlü çocuk var. Toplumun içine karışan insan gibi yaşayan çocuklar var.
O yüzden çocuğu baz aldığı için aileyi de baz almış oluyor. Şimdi yaya önceliği ön plana
alındığı zaman ailedeki kadının önceliği babanın önceliği de alınmış alıyor. Pontevedra da
yapılan yayalaşma düzeni orayı yaşanır bir aile dostu kent yaptı. F.Tonucci
Çocuğunokulayürüyerekgidebildiği;aileler,komşularveesnaftarafındankorunduğubirkentselmekânınailedostuolacağıbelirtilmektedir.Buradaönemliolanyapılandırılmışherhangi
bir mekanizma yerine toplumsal ilişkiler aracılığıyla çocuğun özgürce ve güvenli bir şekilde
yürüyebilmesini sağlamaktır.
Aynı şekilde şu anda Madrid de yine Bütün Madrid Okula Yürüyerek diye bir proje var. Orada
da yine çocuklar okula kendileri yürüyerek gidecekler. Ama bu proje yapılırken çocukların okula
yürüyerek gitmesi için esna ar işin içine katılıyor. Aileler işin içine katılıyor. Komşular işin içine
katılıyor. Herkes bir yandan gözlemci oluyor ve çocukları koruyor. Böyle olunca tanışmayan insanlar da tanışıyor ve komşuluk ilişkisi doğuyor ve bu da aile dostu kenti sağlıyor. F.Tonucci
Yine İtalya Pesaro da yaklaşık üç yıldan beri çocuklar okula hep kendileri gidiyorlar. Çocuklar evden çıktığı anda okula kadar yol üzerinde esna ar çocukları gözetiyorlar. Yine köşede
sağda solda oturan yaşlı insanlar var emekliler. Yine onlar da bu projeye dâhil ediliyor.
Bütün herkes projeyi desteklediği için hepsi bir aile gibi oluyor. Çocukların bu şekilde okula
yalnız başlarına gitmeleri 20 yıl önce çok normal bir şeydi. Belki 10 yıl önce de çok normaldi
ama şu anda İtalya da imkânsız durumda. Yani hiçbir çocuk çıkıp da okula tek başına gidemiyor. Biz bu projeyi o yüzden gerçekleştirdik. F.Tonucci
Fakatİstanbulgibikentlerdeçocuklarınyürümesineengellerbulunmaktadır.İstanbulgibibüyükşehirlerdeözellikleortaveüstgelirgrubundayeralanailelerçocuklarını,oturduklarımahallelerdeyadasemtlerdedeğildahauzakilçeleregönderebilmektedir.Budurumçocukların,
çokküçükyaşlardaservislerleuzunsürelerseyahatetmesine,çocuğunhergünyorulmasına
venihayetindekentleveailesiyleilişkisininzedelenmesinenedenolmaktadır.
...çocuklarını benim bir arkadaşım buradan bilmem ne kolejine yolluyor. Sabah 06.00 da
çocuk buradan biniyor minibüse. Uyuyor daha. Sarsıla sarsıla bütün mahalle aralarını dolaşıyor servis topluyor çocukları okula götürüyor 2 saatte. Akşam da 2 saatte eve dönüyor.
Çocuğun en güzel 4 saati öylece gidiyor. C.Bektaş
Budurumçocuğunhayatınıdeğil,eğitimkariyerinimerkezealanbiryaklaşımdankaynaklanmakta,çocuklardahabüyürkenkentevekenttekiulaşımaolumsuzduygulargeliştirebilmektedirler.Mekânlaaidiyetigelişmeyennesillerisekentlerinevekentlerindeolupbitenfizikselve
toplumsaldeğişimlerekayıtsızkalabilmektedirler.Kentselmekânıyürüyerekdeneyimlemeyen
çocuklarınkentlerineveçevrelerineyabancıolmaihtimallerininolduğusöylenebilir.
Katılımcılarınönemlibirkısmıçocuklarınözellikleçevreylevediğerinsanlarlarahatvegüvenli
birşekildeiletişimkurabildiğimekânlarınvedolayısıylakentinailedostuolacağıgörüşündedir.
Çocuğuolanbiraileiçingündelikhayatınçocuketrafındaörülmesisözkonusudur.Budurumdahemçocuğuhemdediğerailebireylerinietkileyenbirçoksorunortayaçıkabilmektedir.
129
130
Aile Dostu Kentler Etüt Araştırması
...ben de dâhil bütün hayat örgümüz çocuk etrafında dönüyor. Dolayısıyla bu çocuk aslında kısıtlanmış bir çocuk özgür olmayan bir çocuk. Biz aileden bahsediyorsak başlangıçta
temeline çocuğu koymamız gerekir. Biz çocuğu sınırladığımız kadar anne babayı da çocuk
sınırlıyor. Dolayısıyla da bütün varı yoğu her şeyi çocuk olan bir zihin yapısından bahsediyoruz. H.İ.Düzenli
Çocuklarınözellikleevdışıalanlardaözgürolmamasıanneyi-babayıolduğukadarçocukları
daetkilemektedir.Hemözelhemdekamusalbahçelerledoğrudaniletişimveilişkikuramayan
çocuk,ebeveynleriilebirlikteyapılandırılmışzamanlardavemekânlarda,olabildiğinceyapay
birçevreniniçerisinehapsedilmektedir.Budurumçocuğuolduğukadarbütünaileninözgürlüğününboyutlarınıdabiçimlendirmektedir.
Bugün bir anne baba işten yorgun argın gelip çocuğun bakıcısı varsa bakıcıyı gönderip ya
da kreşten çocuğunu alıp 1 saat dahi çocukla ilgilenmek için başında beklemek zorunda bir
kamusal parkta. Bunu hem çocuğun güvenliği için hem başka türlü şeyler için yapıyor ve bu iki
türlü kısıt anlamına geliyor. Bir çocuk bir kalıp içerisinde büyüyor ikincisi anne baba bir şeylere
icbar edilmiş oluyor. Hâlbuki bir bahçeyi düşünün kendi mahremiyet alanı oluşmuş çocuğun
gelişimine uygun. Bu hem anne hem baba hem dede hem nene hem çocuk hem de kendi
özgürlüklerini ortaya koyabilmeleri için gereklidir. Hem de tabiatı varlığı hatta meseleyi daha
uzatacaksak varlığı bile anlama algılama yönünde bir şey demektir. Böyle bir çevreden konut
çevresinden bu zihin berraklığında ve rahatlığında yetişmiş anne baba ve çocuk için olan şehir
aile dostu şehirdir diyebiliriz. H.İ.Düzenli
Mevcutkentlerdeçocuğunbiryeşilalanagidebilmesi,parkaerişebilmesiiçinannesiyleve/veyababasıylabirliktehareketetmesi,ebeveynlerinisebudurumiçinözelbirçabasarfetmesigerekmektedir.Yaşanabilir kentlerdeiseçocuğunveebeveynlerinyürüyerekparkaulaşmasıgerekmektedir.
Adam bina yapıyor yirmi katlı. Burası diyor yeşil bilmem ne çevre dostu bina diyor sürdürülebilir efendim diyor. Hepsi yalan. Hepsi teknoloji transferi başka hiçbir şey değil. Ben diyorum
ki bu yoğunlukla ilgili bir konu değil. Aynı yere aynı nüfusu ben yerleştirebilirim sorun değil üstelik de az katlı. Burada diyor parklar var. Şehir parkları var. O var bu var. 20 milyonluk bir şehirde
10 tane park yapsanız ya da bir mahalleye de park yapabilirsiniz kocaman. elev ki 5 dönüm
park yaptın. 15 dönüm mahallenin içine park yaptın. Hiç önemli değil. O parkı benim kullanma
şansım sıfır. Çünkü benim çocuğumu annesi alıp yürüyerek oraya gitmek zorunda vakit harcayacak. Bakın çocuğu yeşille buluşturması için vakit harcaması lazım. A.Yılmaz
Çocuklarınözgürolduğukentselmekânlarıninşaedilmesisırasındadikkatealınmasıgereken
en önemli unsurların başında söz konusu yeşil alanların, “aktif bahçe” olması gelmektedir.
Türkiye’degerekçocuklargerekseaileleriçinyapılankamusalmekândüzenlemelerininneredeysetamamısınırlıkullanımlarasahiptir.Çağdaşdonatıalanlarınınolmadığı,yereltasarım
unsurlarının ihmal edildiği, ilgililerin ihtiyaçlarının dikkate alınmadığı aktif olmayan bahçeler
geliştirilmektedir.Aktifyeşilalanlarınçoğaltılmasıgerekmektedir Ş.Deniz .Zirayeşilalanlar
hemçocuğunhemdeyaşlınınbirlikteoynayacağı/vakitgeçireceğialandır.
Çocuğun oynayacağı hareket edeceği yeşil yaşlının hareket edeceği yeşil gözle temas
kurup sesle işiteceği mesafededir. Ben 20 katlı binanın üstünden çocuğumu kontrol ede-
Türkiye Kentleşme Deneyimi ve Aile Dostu Kent Kavramının İmkânı
mem. Anne edemez anne işte evin önünde ediyordu. Çıkmaz sokaktaki üç katlı evde bir
yaşlı tek başına yaşlı engelli yaşlı on yıl hayatını idame ettirebilir. Gayet basit. Pencereden
sarkıtırsın. Ben bunları karikatür hâline getirmek istiyorum. Pencereden sepeti sarkıtır O.
evladım bana oradan ekmek al dersin. Alır ve on yıl orada hayatını yalnız başına idame
ettirir. İşte bu çevre dostudur. Bu yaşlının yaşam alanıdır çocuğun yaşam alanıdır. Biz insanlarla iletişim kuracak damarları kesmişiz. Ölçeği kaybetmişiz. Bu da ölçekle ilgili yani hem
düşeydeki ölçek hem yataydaki ölçek. A.Yılmaz
Aktifbahçelerlebirlikteçocuğundâhiledilebildiği kamusalalanlarınoluşturulmasıvegeliştirilmesigerekmektedir.Kamusalmekânsözkonusuolduğundayaçocukyadaailegenellikle
dışarıdakalmaktadır.Herikisininbirlikteolmaktanhoşlanacağıalanlarsınırlıdır.Bununyanı
sırabelirlimekânlarkategorikolarakyaçocuğuyadaebeveynidışarıdabırakır.Bubağlamda
katılımcılardanbirinegöre“şehri,annenin-babanınçocuğunualıpkendisinidedâhiledebileceğibirçevrehâlinedönüştürmek”gerekmektedir H.İ.Düzenli .
Bununlabirlikteçocuğunkullandığımekânlarıngüvenlihâlegetirilmesigerekmektedir.Örneğin “okulların ana ve ağır trafik yollarına paralel olmaması” gerekir. Bir katılımcıya göre bu
yasakgetirenbiruygulamaolmaklabirlikte“aileningüvenlikduygusunuarttıran”birtarafıda
taşımaktadır Ş.ÖymenGür .İtalya’dayapılanbiraraştırmadaçocuklaraveailelerinenasılbir
evistiyorsunuzşeklindebirsoruyöneltildiğindeçocuklarınhepsi:“Villaolmasınamaçokyüksekkatlıdaolmasın.Böylebiryaşamistiyoruz.”demiştir.Katılımcı,çocuklarınbucevabının
nedeninişuşekildeaçıklamaktadır.
...çocuk villaya sahip olduğunda kendisini hayattan izole edeceğinin farkındadır. Bizim oluşturduğumuz şehir algısı meydanlardan başlıyor. Meydanlar çarşının merkezi ibadethanenin olduğu yer. Merkez insanların toplandığı oturduğu bir yerdir. Meydan şehrin kalbidir temeli orasıdır
ve orası ne kadar iyi olursa şehir o kadar yaşanılır bir hâle gelir. Ama o meydandaki gibi boş bir
alan villanın kendisinde olduğu için villa sahibi kişi oraya gitmeyi istemiyor oradan uzaklaşıyor.
Yani villa bir nebze insanı şehirden uzaklaştıran bir yaşam tarzıdır. Şehirde bu durumu sağlamak
için evleri birbirine yakın yapmak villa değil daha az katlı çok yüksek binalar yerine daha az katlı
ama birbirine yakın evler yapmak çözümdür. F.Tonucci
Aynıkatılımcıyagöreçocuklarınözgürbirbiçimdekenttedolaşmasınısağlayacakçözümlere
ihtiyaçvardır.Buihtiyaçoyunalanlarıveparklarıileçözülemez;aksineoyunparklarıçocuklarınözgürlüğünükısıtlayıcıkamusalmekânlardır.
...çocuklar için oyun alanları olmaması gerekiyor. Çünkü bu oyun parkları çocukları şehrin dışına
iten yani bir yere kamplaştıran unsurlar. Onların oyun hakkı bütün kamusal alanları kullanmaktır
aslında. Biz onlara o hakkı vermeliyiz. Oyun alanı her zaman aynı olamaz. Çünkü oyun alanı
hep değişken olmalıdır. Eğer siz park yapıyorsanız ve parka hep aynı şeyi koyuyorsanız o bir
oyun değildir artık. Bu yapılan parklara bakıyorsunuz hem yapılması büyük masraf bir de bakım
gerektiren şeyler. Ama çocukların ihtiyaç duyduğu o macera hissi hiçbir şekilde yok o parkta ve
hepsi sıradan sürekli aynı olduğu için. Aile dostu bir şehirde bence çocuklar çocuktan kastım 11
yaşına kadar olan çocuklar onun üstü çocuk değildir ergen veya genç sınıfına girer 11 yaşına
kadar olan çocuklar istedikleri gibi dışarı çıkabilmeli istedikleri kişilerle istedikleri zaman da oynayabilme hakkına sahipse orası aile dostu kenttir. F.Tonucci
131
132
Aile Dostu Kentler Etüt Araştırması
Çocukların kent içinde yaşadıkları kısıtlılıkları kendi yöntemleriyle aşmaya çalışmaktadırlar.
Katılımcılardanbirinegöreçocuklarıngeliştirdikleriyöntemler,sorumlularınneleryapmasıgerektiğinigöstermektedir.
Çocuk dostu kentin mekânı ziksel değildir artık sosyal mekândır. Çocuk suyla oynar. Biliyorsunuz 8 10 yaşındaki çocuklar belediye havuzlarına giriyor yazın cıbıl şekilde. Şap suya
giriyor. Ondan sonra zabıtalar koşuyor arkalarından düdükler çalıyorlar. O çocuk demek ki
o kentte bununla ilgili bir servis bir hizmet bekliyor. Bu dolaylı bir tanımlamadır onlar için.
Bu aslında belediyeye dolaylı bir göndermedir. O havuza girdiği an başkanın bir an düşünüp
arkadaşlar ne yapmamız lazım kovalamakla olmaz çocuğu demesi gerekiyor. Demek ki
sıcak kentte böyle bir imkânın oluşması gerekiyor. H.Kaplan
Katılımcılarındezavantajlıgruplararasındaençokçocuğuönemsediklerisöylenebilir.Çocuğunözgürcevegüvenlibirbiçimdeyürüdüğüveistediğiniyapabildiğikentinyaşanabilirkentler
olacağıgörüşününhakimolduğugörülmektedir.Ancakyaşanabilir kentlerinçocukdostukent
anlamınagelmediği,farklıtoplumsalgruplarıdaiçerdiğiunutulmamalıdır.
7.6.8.YürümeMesafesindeKent:İnsanınYürüyerekTümİhtiyaçlarınıKarşılayabilmesi
Yavaşşehirlerde21olduğugibiyaşanabilir kentlerde deinsanlarınyürümemesafesindebirçokimkâna
sahipolmasıgerektiğisöylenebilir.Bunlararasındaalışverişmekânları,çarşılar,sosyalmekânlar,
park gibi kamusal mekânlar sayılabilir. Zira yaşanabilir kentte çocuk, yaşlı, engelli vb. toplumsal
gruplarbulunmaktadır.Bugruplarınbaşkalarınabağımlıolmadanyaşayacaklarıdoğalvesosyal
çevreyletemaslarınınolmasıgerekmektedir.Katılımcılarınönemlibirkısmınagöreçocukların“hareketözgürlüğü” önemlidir.Aslındakenttekadın,engelli,yaşlıvb.hergrupiçinözgürlüktemelbir
kriterolarakkabuledilmelidir.Buhareketözgürlüğünüsağlayabilecekenönemlimekanizmalardan
birisiisekentselmekânınarabalaryerineyayalariçintasarlanmasıdır.Bubağlamdayürünebilirlik,
hareketözgürlüğüaçısındantemelbirbelirleyiciolarakdeğerlendirilebilmektedir.
...hareket özgürlüğünden kasıt herhangi bir bireyin o bahsettiğiniz işte yaşlı çocuk engelli fark
etmiyor hareket özgürlüğünün kriter alınıp şehrin ona dost olup olmadığı anlaşılır. Mesela bir
çocuk tek başına dışarı çıkabiliyor mu gezebiliyor mu arkadaşlarıyla oynayabiliyor mu Bir yaşlı
tek başına gidip maaşını çekebiliyor mu gezebiliyor mu meydanda oturabiliyor mu Bir özürlünün aynı şekilde hareket özgürlüğü rahatlığı var mı Bunlara bakılması gerekiyor. F.Tonucci
İnsanıntümihtiyaçlarınıyürümemesafesindekimekânlardan(din mekânlar,sağlıkmekânları,
çarşılarveeğitimkurumları)karşılayabildiği,yürüyerekgündelikhayatınıntemelgereksinimlerini
edinebildiğikenti,yaşanabilir kentolaraktanımlayankatılımcılarbulunmaktadır.Bukatılımcılardanbirinegöreyaşanabilir kent tanımını“kompleks”hâlegetirmedentanımlamakmümkündür.
...insanlar camisine ya da kilisesine yürüyerek gidecek yürüyerek mümkünse hastane ya da
hastane uzantısı bir yere gidecek yürüme mesafesindeki komünitenin okuluna gidecek ve yürüme mesafesinde alışverişini yapacak. Bu şehir aile dostudur. Çok kompleks bir şey değil yani.
Hastaneleri bir yere alışveriş merkezlerini bir yere konutları bir yere iş merkezlerini bir yere toplamamanız gerekiyor. İş merkezleri bir yere zorunlu olarak toplanabiliyor ona bir şey demiyorum
ama bunun dışındaki hususlarda yürüme mesafesini (korumak gerekir). Y.Yüksel
21C.Bektaş(2012),yavaşkentkavramınıyaşanası kentolaraktercümeetmektedir.Butercümeninkavramınanlamınadahauygunolduğusöylenebilir.
Türkiye Kentleşme Deneyimi ve Aile Dostu Kent Kavramının İmkânı
İnsanıngündelik ihtiyaçlarınıyürümemesafesindeçözenbuyaklaşım,Türkiye’dekentleşme
deneyiminebakıldığındaTanzimat’akadar, belirliölçülerdeErkenCumhuriyet’ekadar kentsel alanda görülebilir. Bu bağlamda Osmanlı’nın kent şemasını devlet tarafından inşa edilen
“külliyeçevresindeibadet,eğitim,sağlık,kültürgibisosyalfaaliyetalanlarıveçevresindesaçaklanankonutalanları” Ş.Deniz olaraktanımlamakmümkündür.Topluluğuntemelihtiyaçlarını
yürümemesafesindeçözenbudeneyimleredahayakındanbakılmasıgerektiğisöylenebilir.
...belli bir kamusal alan o kamusal alana yürüme uzaklığında insanlar yararlanabilecekler kentin bu kamusal alanına arabayla gitmek zorunda olmayacaklar. Öteki çekirdeklerle toplu taşımayla en yakın ilişkide olacaklar. Ondan sonra mesela bugün İstanbul u kurtarmak istesek bile
bu mümkün bu kamusal alanları yaratacaksınız. C.Bektaş
ABD’de küçük ölçekli kentlerde hatta bazı büyük kentlerde her şeyin yürüme mesafesinde
olmasıilkesihayatageçirilmiştir.Fakatyürünebilirlikilkesininsağlanabilmesibaşkauygulamalarlayakındanilişkiiçerisindedir.
Yürünebilir mesafede okullar hede ni koyabiliriz ama bu tabii birçok projeyle birlikte oluşan bir
şey. Mesela Amerika da okul kalitesinin arttırılması projesiyle birlikte yürümüştür bu. Çünkü neden okullar yürünebilir mesafeden çıkıyor. Çünkü oradaki okuldaki kalite düşüyor düşük olunca
aile servise verip daha uzak okula gönderiyor. O zaman o okulla ilgili projelendirme yapılmış
okuldaki binasından mı okuldaki öğretmenlerden mi çevresinden mi oradaki altyapıdan mı
Böyle çalışmalar böyle birbirine entegre bir sürü proje olması lazım. L.Doğan
Budurumyaşanabilir kent kavramınınvebukavramadayalıuygulamalarınbaşkaalanlardaki müdahalelerle de iç içe olduğunu göstermektedir. Eğitim sistemindeki sorunlar nedeniyle
Türkiye’de de eğitime ilişkin alacağınız hemen her karar mekânsal tercihleri etkilemektedir.
Kentselmekânda,yürümemesafesindeerişiminsağlanabilmesiiçinçokboyutlupolitikaların
geliştirilmesiveuygulanmasıgerekmektedir.
7.6.9.KamusalMekânlardaveÇalışmaAlanlarındaAileBireyleriİçinDüzenlemelerin
Yapılması
Toplumunkullandığıkamusalmekânlardaaileninveebeveynleringündelikyaşamdaişinikolaylaştıracakdüzenlemelerinyapılmasıöngörülebilir.Aileyivebukapsamdaçocuğu,kadını,
yaşlıyıveengelliyidikkatealanbazıdüzenlemeleryapılabilir.
...şehirlerde özellikle bu toplu yaşam alanlarında vatandaşların gelip gittiği A M ler adliye sarayları belediye binaları kaymakamlıklar gibi yerlerde mutlaka anne odaları oluşturmamız gerekiyor. Çünkü hem nüfusumuzun artmasını istiyoruz ama kadınların sosyal hayatın içinde olmalarını kolaylaştıracak çözümler sunmuyoruz. O zaman onları günlük hayatın içerisine daha fazla
katabilmek için bebekli çocuklu annelerin yaşamını kolaylaştıran mekânlarda bunu göz önünde
bulundurmak durumundayız. Ö.Bozoğlu
Kamusal mekânlarda yapılacak düzenlemeler annenin ve çocuğun yanında ailenin tüm bireyleriiçindüşünülmelidir.Özellikleaktifyaşlanmanınönemliolduğudikkatealındığındayaşlı
bireyleriçindeçeşitlidüzenlemeleryapılmasıgerektiğisöylenebilir.Aileüyelerininbirarada
olabileceğivebirlikteetkinlikleryapıpzamangeçirebileceğikamusalmekânlariçinkatılımcılar
133
134
Aile Dostu Kentler Etüt Araştırması
bazıörneklerpaylaşmışlardır.Bununlabirlikteözelliklebireylerinkamukurumlarınayadaalışverişmerkezigibiözelsektörtarafındantasarlanankamusalmekânlaragittiklerindeçocuklarınıbırakabileceklerialanlarınoluşturulmasındandabahsedilmiştir.
(Kanada da) Mesela kütüphaneleri o şekilde düzenliyor. Aile kütüphaneleri aile bölümleri
var. Birlikte kitap okunan sesli bölümler var. Birlikte lm seyredilen sesli bölümler var. Yani bir
mekânı oluşturuyorsunuz ama içini sosyal aktivitelerle doldurmazsanız fonksiyonsuz kalıyor.
...çok tarihi mekânlar restore edilip sosyal yaşam alanı hâline dönüştürülmeye çalışıldı fakat
içini aktivitelerle doldurmayınca onu kullanamıyorsunuz. Mesela sadece konferans ya da söyleşilerin olduğu mekân hâline dönüşünce zaten oraya çocuğunuzla asla gidemezsiniz. Gitseniz sorun olur. Sadece bireysel olarak katılabilirsiniz.
SGK ya gidiyorsunuz çocuğunuzla
gitmeniz sıkıntı. O yüzden çocuğu hep bırakmak gerekiyor ve üzerinizde bir yük gibi algılanıyor. Fakat Amerika daki örneklerde mutlaka bir çocuk parkı var çocuk alanı var çocuğu bırakabileceğiniz bir alan var kamu kurumunun içinde. Dolayısıyla çocuğunuzla daha hızlı daha
rahat hareket edebiliyorsunuz. Onu bırakıyorsunuz işinizi halledebiliyorsunuz. L.Doğan
Türkiye’deçalışmahayatındayaşanandönüşümlerinbaşında,kadınlarınhergeçengündaha
fazlaistihdamedilmesigelmektedir.Bugelişmeninözelliklemetropollerdedahayaygınolduğubilinmektedir.Yakıngelecektekadınistihdamoranınınartacağıdikkatealınırsaçocukların
bakımyükügeçmişteolduğundandahafazlaşekildeailedışındakimekanizmalartarafından
üstlenilecektir. Bu durum, ebeveynlerin çocuklarını rahatlıkla bırakıp gidebilecekleri kentsel
mekânlaraveözelliklemetropollerdekreşvb.alanlaraihtiyacınartacağınıgöstermektedir.Bu
bağlamdaebeveynlerinrahatedeceğidüzenlemelerinyapılmasıgerektiğisöylenebilir.
Şu an metropollerde çalışan anne babaların bütün çocukları kreştedir. Dolayısıyla Türkiye geleceğe dönük daha çok çalışan anne babaya sahip olacaktır. Daha çok çalışan anne babanın
daha az yorulması için de bir şey lazım. H.İ.Düzenli
Buçerçevedeçalışmaalanlarındaebeveynleriçinçözümlerüretilmelidir.Bunlardanilkikreşlerininşaedilmesiveyeterliliklerininniteliklihâlegetirilmesidir.
...çalışan kadınlar eğer bebekliyse bebeğini bakabileceği kreşler olmalıdır. Yani bir organize
sanayi inşa ederken bu organize sanayide çalışan kadınların çocuklarıyla gelip sabah kreşe
çocuğunu bırakıp kendisi de çalışmaya gidebileceği akşam mesailerinin buna göre ayarlandığı
evine o süreç içerisinde gelebildiği bir planlamayı düşündüğünüzde
Ö.Bozoğlu
YaşlınüfusunartmasınaparalelolarakgelecekteTürkiye’dedahafazlasayıdayaşlıbireyiniş
hayatındaolacağısöylenebilir.Yaşlıbireylerin,konutveişyeriarasındayürüyebiliyorolması
gerektiğivurgulanmıştır.
Yabancı ülkelerde bir yere bin konutluk bir mahalle yapılacaksa bunun 6 sı yaşlılar için yapılıyor. O evde oturan yaşlı işe gidecekse uzağa değil yine aynı mahallede aynı kasaptan aynı
bakkaldan alışveriş yapabilmesi için. Bu çok önemlidir zira bütün bunlar bizde sadece konuşuluyor ve en ufak bir uygulaması olmuyor çünkü konutu seçerek almasına imkân yok. C.Bektaş
Türkiye Kentleşme Deneyimi ve Aile Dostu Kent Kavramının İmkânı
Sosyolojik,ekonomikvekültüreldeğişimlernedeniylekamusalmekânlarınkullanımınınarttığı
dikkatealındığındagerekkamugerekseözelsektörtarafındaninşaedilenkamusalmekânlarda
ailebireylerininrahatedebileceğidüzenlemelerinyapılmasıgerekmektedir.Butürmekânlarda
kadınlar,çocuklarveyaşlılariçinözelmekânlarınoluşturulmasıönemlibirihtiyacıkarşılayacaktır.
7.6.10.İnsanınDoğalÇevreyleİlişkisininKurulması
Katılımcılarınönemlibirkısmımodernkentlerdeinsanınçevresiyleilişkisininneredeysekoptuğu ve/veya koparıldığı görüşündedir. İnsanın çevreyle ilişkisinin kurulmadığı kentlerin, yaşanabilir kent olmasıimkânsızdır.Yeşilalanlarınoluşturulmasıvevarolanlarıniyileştirilmesi
konusunakatılımcılarınneredeysetamamıözelbirvurguyapmıştır.
Çocuklar için yaşlılar için yetişkinler için gazete dağımı için otlara basmak için ona ihtiyacımız var. e bu çarpık büyümüş çok büyük metropollerimiz için çok faydalı bir girişime
dönebilir. Diyeceksin ki hocam aile dostu yeşil alanla bitirdin ama onunla çok şey bitiyor da
ondan. Ş.ÖymenGür
Katılımcılardan birisi kentte yaşayanların eğer mevcutsa dere, nehir ve/veya deniz kısacası
suileilişkisininkurulmasıgerektiğinibelirtmiştir.Bunagöresadeceyeşildoğanınbirparçası
değildir.ÜçtarafıdenizlerleçevriliolanvebirçokkentindenehirbulunanTürkiyekentlerinde
insanlarınsuiledolayısıylaçevreileilişkileriönemlidir.
...eğer o kent bir dere nehir ya da deniz kenarındaysa muhakkak o kentle deniz buluşmasının
yani aile ve deniz buluşması diyelim mesela buna sağlanması lazım. Biliyorsunuz yollarımız yatay geçer denize paralel geçer insanlar ulaşamazlar kullanamazlar. Belki o yolların alta alınarak
aile deniz buluşmasının aile su buluşmasının sağlanması lazım diyelim. Ş.Deniz
Kentindoğasınıoluşturanunsurlarla(ağaç,su,toprak)insanınilişkisikurulmadaninsanındoğaya,kenteveinsanadostolmasımümkünolmayacaktır.Bubağlamdabaşkabirkatılımcı,
doğalolanladostluğuntabiibirtemaslaolabileceğinivurgulamaktadır.
Bir kere dost olabilmesi için doğal olması lazım. Doğal olmayan şey dost olamaz. Siz pet şişeyle asla dostluk kuramazsınız. Ama bir testi ile kurabilirsiniz değil mi Çünkü o çamurdan.
Çünkü ben çamurla oynayabiliyorum. Şimdi demek ki dostluk doğallıkla başlar. Doğallık nedir
Tabiattan doğal olarak tabiatta oluşan şeydir. A.Yılmaz
İnsanınçevreyleolanilişkisininkurulmasında“kentseltarımın”önemlikatkılarıolabileceğinibelirten
katılımcılarbulunmaktadır.Kentseltarımmetropollerdedahiinsanlarınamaözellikleailelerinhem
birliktevakitgeçireceğihemdedoğaylatemasedebileceğietkinliklerdenbiriolarakkabuledilebilir.
...kentsel tarım. Bu kentsel tarım iki türlü olabiliyor. Bir kente yakın kent çeperlerindeki konut
alanlarının yakınında olabiliyor. Aile kendi bahçesini ekip biçebiliyor ya da bunu ailelerin kullanacağı mekânlar hâline dönüşebiliyor. Daha büyük alanı varsa diyor ki mesela siz buradan toplayabilirsiniz. Mesela çilek tarlası siz toplayın aile birlikte giriyor oraya birlikte sebzeyi meyveyi
topluyor. Dışarda tarttırıyor çıkıyor. Yani orada birlikte vakit geçirmiş oluyor. Tek başına annenin
pazara gitmesi babanın pazara gitmesi değil birlikte alışveriş. L.Doğan
135
136
Aile Dostu Kentler Etüt Araştırması
Nüfusuylaveekonomisiylesüreklibüyüyenkentlerindoğalçevresinindeğiştiğibilinmektedir.
Yaşanabilirkentlerinfizikselolarakdevamıiçinzaruriolandoğalçevreilekentteyaşayanların
temasıdazaruridir.Doğalçevreyletemasetmeyenkentlilerinhemgündelikhayatlarıolumsuz
etkilenmektehemdekendileridışındavarolantabiatıveinsanıanlamakabiliyetindenyoksun
kalabilmektedirler. Bu bağlamda yaşanabilir kentlerin oluşması için insanın doğal çevresiyle
ilişkikurmasıvetemasetmesiönemlibirunsurdur.
7.6.11.Müstakilve/veyaAzKatlı(İnsaniÖlçekteYapılar)AmaHerDurumdaBahçeli
Evlerinİnşası
Katılımcılarınönemlibirkısmınınapartmanlaşmanınaileyleilgilideğişimlerenedenolduğuyönündekigörüşleri,küçükvehenüzkentselarazisorunubulunmayankentlerdebahçelimüstakilevi;
metropollerdevekentselarazisorunuyaşayankentlerdeiseolabildiğinceazkatlıyapılarıönermeleriniberaberindegetirmektedir.Buradasorun,yapınınyüksekliğinebağlıolarakyapıiçerisinde
konumlananinsanın,diğerinsanlarlaolansosyaltemasınınvedoğaylakurduğutabiilişkininbozulmasıdır.İnsanileyapıarasındakiölçeğindeğişimibirçoksorunuberaberindegetirmektedir.
Bir şeyin dost olması için bir şehrin yaşam alanının dost olması için ölçek problemi olmamalıdır. Benim birincil meselem budur. Türkiye nin on beş yıldır on yıldır temel problemi yapının cephesiyle uğraşmasıdır. Efendim Osmanlı yapısı. Ben diyorum ki bunlar ikincil unsurlardır. Bizim
yapının ölçeğiyle uğraşmamız lazım. Sizce lle karıncanın dostluk kurması mümkün mü ölçek
anlamında Nasıl bir dost Yürüyemez ki zaten. Fil azıcık cüssesiyle adımını yanlış atsa karıncanın üstüne basar. Dostluk bir kere ölçekle başlar. A.Yılmaz
Katılımcılarkentseldönüşümdeyadayenikentselalanlarıninşasındabuhususunönemlibir
kriterolmasını,hiçolmazsabununaraştırılmasıgerektiğikanaatindedirler.
3 katlıdır 2 katlıdır önemli değil eğer ona gerektiği kadar yeşil alanı bahçeyi de sağlayabiliyorsanız hiç bir mahsuru yoktur. Yoğun yapacağınız yerlerde kentsel dönüşümde böyle bir şeye
odaklanılabilir mi doğrusu araştırmaya değer. H.İ.Düzenli
Katılımcılardanbirisinegöremüstakilevlermetropollerdebilehenüzhayaldeğildir.Ziradünyadabununörneklerinerastlamakmümkündür.Kentselmekângenişlediğindebutürdenkonutlaryapılabilir.
Ne York tan daha büyük bir metropol yok herhalde. Ne York un 50 si müstakil evlerde oturuyor. Müstakil ev şu demek bir ailenin havuzu olmasa bile içini doldurabileceği büyük suni havuzu
bahçeye atması demek. Yazın içini doldurup çocukların orada oynaması demek. Bahçesine bir
salıncak kurması demektir. Dolayısıyla bu hayal bir dünya değil zaten dünyada olan bir şeydir.
Fakat bizde aksine bir başka şey zuhur etmiş bir başka tercih söz konusu olmuş. H.İ.Düzenli
Bukatılımcıyagöreyaşanabilir kent konuttanbaşlamaktadır.Konutlailgilidüzenlemeleryapılmadığısürecegeçiciuygulamalaryapılır,ancakyaşanabilirbirkentoluşturmakmümkünolmaz.
Aile dostu şehir aynı zamanda konuttan başlar aileden başlar yani ailenin temel biriminden
başlar. Barınacağı konutu adam akıllı düşündüğünüz sürece şehri de aile dostu yaparsınız. Ha
palyatif tedbirlerle güzelleştirebilir parklarınızı çoğaltırsınız ki bu bile önemli bir şeydir. Sosyal do-
Türkiye Kentleşme Deneyimi ve Aile Dostu Kent Kavramının İmkânı
natılara ulaşımı engelsiz ulaşımı arttırırsınız bu bile önemli bir şeydir fakat ne yaparsanız yapın
palyatif bir tedbir olmaktan öteye gitmeyecektir. H.İ.Düzenli
Katılımcılarıninsanındoğaylatemasınaolanvurgularıbahçelievlerizorunlukılmaktadır.Bununlabirliktebahçe,sadecefizikselbirmekânolmayıpannenin,babanın,dedenin,ninenin,çocukların,komşunun,akrabalarınkullanabildiği,birbirlerinetemasedebildiğibirsosyalmekândır.Yapılarınçokkatlıveyüksekolmasınayönelikeleştiriiseestetikbirkaygıdandeğil,insanınbahçeyle
vetopraklaolanilişkisinikoparmasındankaynaklanmaktadır.Bunedenle,konutunmerkez bir
yerdeolduğuyaşanabilirkentlerde,bahçeliveazkatlıyapılarınolmasıönerilmektedir.
7.6.12.YaşanabilirKentlerİçinYeniKentlerinKurulması
Hâlihazırdaiçindeyaşanılankentlerinyaşanabilirkentedönüşümüiçinyenikentlerin/yerleşim
alanlarınkurulmasınaihtiyaçolduğusöylenebilir.AşırıvehızlıkentleşmeTürkiye’dekibüyükşehirlerinmerkezleriniyoğunlaştırmıştır.22Bugünuygulanmayaçalışılankentseldönüşümprojeleri,bumerkezlerdekiyoğunluklarıazaltamamaktadır.Ziraburadayaşayaninsanlarınyerindenedilmemesigerekmektedir.Ancakyaşanabilirbirkentiçinbumerkezlerinzamanladaha
insani ölçeğe gelmesi gerekmektedir. Bu değişimi sağlamak için öncelikle kentin çeperinde
yeni şehirlerin kurulması gerekmektedir. Yeni şehirlerde yaşamayı tercih edenler kent merkezinden ayrıldıktan sonra kent merkezlerinin de dönüşümü mümkün olabilecektir. Katılımcılardanbirisimevcutkentseldönüşümçalışmalarını“kriko” metaforuileaçıklamaktaveyeni
şehirlerinkurulmasınınbirzorunlulukolduğununaltınıçizmektedir.
Bir yeri dönüştüreceksiniz üzerinde insan oturuyorken altını değiştirmek çok zordur. Bunu kaldırıp şuraya koyacaksın burayı sonra dönüştüreceksin. Biz üzerini kriko ile kaldırıyoruz altında
çalışma yapıyoruz. Bunun maliyeti inanılmaz yüksek öncelikle. İkincisi göremiyoruz. Yaptığımız
şeyi alelacele yapıyoruz ve burada bir mekânsal planlama yapmıyoruz. Demek ki bunu atmamız
lazım. Peki atacağımız yer neresi Atacağımız şey yeni şehir alanları. A.Yılmaz
...yeni yerleşim alanları kuralım. Yüz tane beş yüz tane önemli değil. Çin de bugün bu politikalar
yapılıyor. Kuralım. Bunları doğru düzgün planlayalım. İnsanları bu yeni şehirlere yönlendirelim
buraya gitsinler. Kendi kendine yeten şehir olacak. Araba merkezli değil kendi kendine yeten
şehirler olacak ve bu insanlar transfer olacak. Mevcut tarihi şehirlerimizi ancak bu şekilde kurtarabiliriz. Aksi takdirde kurtarmamız mümkün değil. A.Yılmaz
Yaşanabilirkentleriçinyenikentlerinkurulmasıbirstratejiolarakbelirlenebilir.Yenikentlerkurulmasınayönelikadımlar,kentseldönüşümdenfarklıolarakikiboyutubünyesindebarındırmalıdır.Birincisi;insanlarızorunluolarakyerindenetmekyerineonlarayaşanabilirkentlerseçeneğinisunmak
vekendilerinintercihetmesinisağlamaktır.İkincisiiseyenikurulacakkentinekonomik,kültürelve
toplumsalfonksiyonlarasahipvekendiiçindebirbütünlüğüolmasıdır.Buyenikenttesadecekonut
değil,üretimveticaretmekânları,eğitimkurumları,kamusalmekânlargibibirçokunsurunbirarada
olmasıgerekmektedir.Aksitakdirdebustratejininsosyalmaliyetleriçokfazlaolabilir.Bubağlamda
yaşanabilir kentler içinatılacakadımlarınsosyalmaliyetlerininanalizedilmesigerekmektedir.
22Sadecebüyükşehirlerdeğil,göreceküçükşehirlerdede özelliklekentmerkezlerinde mekânsalyoğunlaşmalarbulunmaktadır:“ÇokrahatbugünAnadolu’dakişehirleşmelerintamamısononbeşyıldaikimisliarttı,ikimisli
vehepsiyağlekesigibibüyüdü.Hepsiküçükİstanbul.” A.Yılmaz
137
138
Aile Dostu Kentler Etüt Araştırması
7.7. Yaşanabilir Kente Geçişte Olası Sosyal Maliyetler
Katılımcılarınhatırısayılırbirkısmıbukonuyailişkindetaylıgörüşlerpaylaşmamıştır.Aile dostu kent
kavramınıgöreceolumsuzdeğerlendirenler,butürdenbirgeçişinolmamasıgerektiğinidüşündükleri
içinsosyalmaliyetideğerlendirmemişlerdir.Bununlabirlikteailedostukentlerindışlamaveayrımcılık
yaratacağıkanaatindeolduklarıiçineğerbutürdenbirgeçişyaşanırsa,ciddisosyalmaliyetleroluşabileceğineişaretetmişlerdir.Busosyalmaliyetleriniseönlenemeyeceğikanaatinipaylaşmışlardır.
Diğertaraftanbirgrupkatılımcıisemevcutkentlerin,hâlihazırdabirçoksosyalmaliyetürettiğini
vebunlarınönlenebilmesiiçinçalışmalaryapılmasıgerektiğinibelirtmektedir.Bubağlamda,şimdidenyapılacakyatırımlarlagelecekteoluşmasımuhtemelsosyalmaliyetlerazaltılmışolacaktır.
...Türkiye deki konut kaynaklı sağlık problemlerini hiç araştırdık mı bilmiyorum yani Sağlık Bakanlığı açısından23 bakıyorum. Konutun sokağın ve mahallenin ürettiği gençlik sorunları hiç
araştırılmış mıdır Mevcut konut tipinin yaşlanınca ürettiği sıkıntılar neler mesela Bu konutlarda
yaşlıların buna belki engellileri de katabiliriz karşılaştığı sorunlar neler onu görmek lazım. İşte
mevcut kent ve kentin sunduğu imkânlara katılımda ne tür bir maliyet oluşuyor. Ö.Bozoğlu
...iyi bir kenti aile dostu olarak projelendirirseniz başta o zaman size ileride doğacak olan maliyetlerin sosyal maliyetlerin hepsini düşmüş oluyorsunuz. Bu ne demek Mesela aile dostu bir
mahalle oluşturduğunuzda sosyal çevreleri birbirine yakın komşuluk ilişkilerinin olduğu sosyal
bir yapının olduğu bir mahallede suç oranı az olacaktır ve aynı şekilde kazalar daha az olacaktır
ve bu da birçok maliyeti düşürecektir. F.Tonucci
Buçerçevedenhareketlehâlihazırdaödenmeyenekonomikvebazısosyalmaliyetleringelecekteçokdahabüyükoranlardasosyalmaliyeteyolaçacağısöylenebilir.Gelecektekarşılaşılmasımuhtemelsosyalmaliyetlerinönlenmesive/veyaazaltılmasıiçinşimdidenekonomik
yatırımlarınyapılmasıgerekmektedir.
İyi bir okulun inşa edilmesinin kötü bir okula göre maliyeti her zaman daha yüksektir. Ama iyi
bir okuldan mezun olan çocuklar aldıkları iyi eğitimden ve kendini geliştirmelerinden dolayı suç
oranı düşecek suç oranı olmayacaktır. Çocuklar farklı bir şeyler yapmayacakları için devlete bir
maliyetleri olmayacaktır. Bu da sosyal bir kalkınmayı sağlayacak. Ev için de aynı şekilde. Yine
bazı mahallelerde insanlar iç içe yaşıyor ve kötü ortamlarda yaşıyorsa orada suç oranları her
zaman daha yüksektir. Bu durumlarda çocuklara ve kadınlara yönelik şiddet her zaman daha
yüksek oluyor. Bunlar tamamen siyasi tercihler. F.Tonucci
Eğerekonomikyatırımlarlasosyalmaliyetlerönlenebiliyoryadaçözülebiliyorsahiçtereddüt
etmedenekonomikkaynaklarseferberedilmelidir.
...sosyal maliyetler eğer ekonomik olarak çözülebiliyorsa bunun maliyeti ne kadar olursa olsun
bunu çözmek gerekiyor. Çünkü onun manevi çözümsüzlüğünün yarın yaratacağı problem bir
toplumu mahvedebiliyor. Onun için harcayacağımız ekonomik maliyetin daha sonra üreteceği
yıkımın çok çok daha altında olacağını gözden kaçırmamak gerekir. Ö.Bozoğlu
23BirbaşkakatılımcıSağlıkBakanlığınınkentleilişkilibirçalışmayapıpyapmadığınıkontroletmekiçinbiraraştırmayapmışvedosyahazırlamıştır.Ancak“SağlıkBakanlığınınağzındanşehredair,insansağlığınaetkisinedair
bircümleçıkmıyor”diyereksözkonusukurumunkentteolupbitenlereilişkinilgisizliğindenşikâyetetmiştir.Zira
bukatılımcıyagöre“sağlıkmeselesişehirdenayrıdüşünülemez” A.Yılmaz .
Türkiye Kentleşme Deneyimi ve Aile Dostu Kent Kavramının İmkânı
Diğertaraftanaile dostu kentkavramınıgöreceolumludeğerlendirenler(işlevselliği,şemsiye
kavram olabilmesi vb. nedenlerden ötürü) ise hâlihazırda içinde bulunulan kentlerde zaten
ciddisosyalmaliyetlerödendiğini,önlemalınmazisebumaliyetleringelecekonyıllardaçok
dahaderinveyaygınetkileriolacağıgörüşündedirler O.Kayaer,H.İ.Düzenli .Bukatılımcılara
göreTürkiyekentleşmesideneyimivekentseldönüşümsüreci,aileyiolumsuzetkilemiştirve
buetkihâlâdevametmektedir.Dolayısıylahâlihazırdaödenmekteolansosyalmaliyetlerden
dahafazlasınınoluşmayacağısöylenebilir.Bununlabirliktebazıkentselalanlarınyaşanabilir
kentvizyonuçerçevesindedüzenlenmesitıpkıkentseldönüşümdeolduğugibibazıgrupların
yerdeğiştirmesinenedenolabilir.Bununönlenebilmesiveyeterliyeşilalanınaçılabilmesiiçin
“hamuryasası”uygulanabilir Ş.ÖymenGür .
Aile dostu kent kavramınınuygulanmasıdurumunda,aileyiveailemerkezlikenti“muhafazakâr”
bakışaçısınınbirsonucuolarakgörenkişilerinduyacaklarırahatsızlıklarnedeniylekatılımcılık
ilkesinigözetenbiruygulamanınmümkünolmayacağıifadeedilebilir.Diğerbirdeyişleenönemli
sosyalmaliyetlerdenbirisi,kentleilgiliikifarklıyaklaşımınvarolmasıvetaraflardanbirininkatılımcılıkilkesininvaatettiğinintersinedışarıdabırakılmasıdır E.B.Keskin .Budurumdaaile
dostu kent vizyonununtoplumunbelirlibirkesimitarafındankabuledilmemesisözkonusuolacak
vebukavramınkatılımcıbirperspektiftenyoksunolduğuilerisürülecektir.Aile dostu kentkavramınınikifarklıvekarşıtgrubuoluşturmasıdurumundaönemlibirsosyalmaliyetoluşacağısöylenebilir.Bunedenledahakapsayıcıbirkavramolarakyaşanabilir kentkavramınıntercihedilmesi
önerilmektedir.Buöneriningerekçesiisesonuçlarveönerilerkısmındaelealınmaktadır.
139
140
Aile Dostu Kentler Etüt Araştırması
SONUÇ VE ÖNERİLER: AİLE DOSTU KENTTEN
AİLELER İÇİN YAŞANABİLİR KENTE
MuratŞentürk
Bubölümdeliteratüraraştırmasındanvederinlemesinemülakatlardanhareketleöncebazısonuçlaraardındanbusonuçlarbağlamındaaileyeyönelikkentsel sosyal politika önerilerineyer
verilmektedir.Ailedostukentkavramınınimkânınıvesınırlarınıelealanbuçalışmanınsonuç
bölümünde,literatürdenvederinlemesinemülakatlardanhareketlebutartışmayıyürütmekve
kavramailişkintemeltercihi,nedenleriylebirlikteortayakoymakgerekir.Türkiye’depekyapılmadığıbirbiçimdefarklıboyutlarıortayaçıkarılmayaçalışılanailedostukentkavramınınönemli
avantajlarıolmasınarağmenbazıkısıtlılıklarıbarındırdığıdikkatealınarakyenibirönerisunulmaktadır.Diğertaraftanbuyeniöneriaile dostu kent kavramınıbütünüylekentsel sosyal politika
alanınındışındabırakmamaktadır.Budeğerlendirme,aile dostu kentkavramınınsınırlılıklarını
ortadankaldırarakbirkentsel sosyal politikayadönüştürülmesiiçinzeminhazırlamauğraşınıda
içermektedir.Bubağlamdaaile dostu kenttenbütünüylevazgeçilmedenyenibirçerçeveoluşturulmaktadır.Buçerçevenin,aile dostu kenttenbeklenilenhususlarıngerçekleştirilmesinedaha
fazlaimkântanıyacağıdüşünülmektedir.Diğerbirdeyişleaile dostu kenttehedeflenenkentsel
mekânınoluşmasıiçinyaşanabilir kent kavramınınkullanılmasıdahauygundur.
Ailedostukentkavramınıgerekeleştirelgerekseişlevsel vebütünsel bir bakışladeğerlendirenkatılımcılarınortaklaştığıhususyaşanabilir kentlereduyulanihtiyaçtır.Gerekuzmanlarlayapılanderinlemesinemülakatlardagerekseliteratüraraştırmasında,kentlereilişkintanımlardakentinortak
amacınıninsanlarınrahat,güvenli,huzurlu,sağlıklıvemutluyaşayabilecekleribirmekâninşaetme
arzusununolduğugörülmektedir.Hattabelirlitanımlarlahareketedenler,kendidostkentlerinioluşturduklarındaherkesedost kentlerinşekilleneceğiniilerisürmektedir.Buizlek,araştırmacıyıherkese/insana dost kentkavramınagötürmektedir.Ancakherkese/insana dost kentkavramınında
dışarıdabıraktığı özellikledoğayıvehayvanları hususlarınolduğusöylenebilir.Diğertaraftankatılımcılarlayapılangörüşmelerde,eleştirelperspektifesahipolanlaraile kavramınınkullanılmasını;
işlevselvebütünselbirbakışasahipolanlarisedezavantajlıgruplarınkullanılmasınıdışlayıcı bulmuşlardır.Budurumkentteyaşayanherhangibirtoplumsalgrubunve/veyadoğalboyutlarınodağa
alınmasını zorlaştırmaktadır. Bu bağlamda herhangi bir toplumsal gruba değil bizatihi mekânın
kendisineodaklanmak,giderekbüyüyenvesorunlarıkarmaşıkhâlegelenkentselmekânıniyileştirilmesinedahafazlakatkıverecektir.Yaşanabilir kent1kavramı,mekânaodaklanabilmeyimümkün
kılmaktadır.Yaşanabilirlik2kriteriilemekânaodaklanmak,bumekânlailetişimdeveilişkideolması
gerekentümtoplumsalgruplarıdikkatealmayıgerektirmektedir.3
Temelproblemlerinbaşındayaşanabilir kent kavramınınsoyutolmasıvegörecelibirboyutunun
bulunmasıgelmektedir.Diğerbirdeyişle yaşanabilirkent ,hemenherkesinüzerinekonuştuğu,
1 Yönetişim’, yaşanabilir’, yaşamkalitesi’gibikavramlarHabitatraporundayeralmıştır.Aynıyıllarda sürdürülebilirkalkınma’, katılım’, kentlihakları’,ve siviltoplumkuruluşu(STK)’kavramlarıdakullanımdayoğunluklayer
bulmuştur(Erkan,2014,s.294).
2 Katılımcılarınbirkısmı,herkesiçinkent,toplumdostukent,yaşanabilir,yaşanasıkentlergibifarklıtanımlamalar
kullanmışlardır.Ailedostukentkavramıyerinebutürdenkavramlarındahakapsayıcıolduğunubelirtmişlerdir.
Katılımcılardanbiriisekentiniçintemelilkenin“yaşanabilirlik”olduğunuvurgulamış,geçmiştekiplanlamageleneğindenfarklıolarakbuilkeninuygulanmasındakatılımcıbiryönteminizlenmesigerektiğiniifadeetmiştir K13 .
3 Katılımcılardanbirininyaptığıkapsamlıliteratüraraştırmasındadaaile dostu kent,önceherkes için yaşanabilir
kentkavramıylailişkilendirilmiştir L.Doğan .
Sonuç ve Öneriler
tarifetmektezorlandığıve/veya birtanımyapabilirse kendine/kendibulunduğukonumagöre
tanımladığıbirkavramdır.Buproblemlerinçözümüiçinhemenherkestarafındankabuledilebilecekkentleilişkiliilkelereveailedostugibibenzerkavramlarabaşvurmakgereklidir.Yaşanabilir
kentlerinoluşabilmesive/veyamevcutkentlerinbuçerçevededeğişebilmesiiçinbazı ilkelerin
üzerinde mutanık kalınmalıdır. Bu ilkeler, modern şehircilik uygulamalarından çıkarılabileceği
gibikentivemekânıdeneyimleyenleringörüşlerindenhareketledetespitedilebilir.Araştırmadaki
katılımvurgusu,bizatihimekânıdeneyimleyenleringörüşlerini,inançlarınıvekültürleriniöneçıkarmayısalıkvermeklebirliktebugünekadarkişehircilikbirikiminidedikkatealmayıiçermektedir.
Türkiye’dekatılımdarbirçerçevedealgılanmaktadırvebukapsamıdaranlayış,yaşanabilir
kentiçinuygundeğildir.Budarçerçeveyegöre,planlamavekentselmüdahaledenönceçalışılacakyaşayankişilerinbirkısmıylaanketve/veyaderinlemesinemülakatyapmak,burada
birkaçtoplantıdüzenlemekveeldeedilenbulgulardanhareketetmekyeterlidir.Buyaklaşım
hemplanlamahemdesosyolojiksahaaraştırmalarıaçısındanyeterlisayılmayacağıgibiverilerin plana nasılaktarılacağısorusudabüyükoranda cevapsızdır.Busorunun üstesinden
gelebilmek ve mekânı deneyimleyenleri sürecin ana unsuru hâline getirebilmek içinTürkiye
toplumunaveonunkentleilgilikonularailişkintavıralmabiçimineuygunkatılımcılık mekanizmalarının geliştirilmesi gerekir. Bununla birlikte sadece mekânı deneyimleyenlerin görüşleri
katılımiçinyeterlideğildir.Budeneyimesahipolanlarınyaşamakültürü,inançlarıvedeğerleri
dekatılımsürecininbirparçasınıoluşturmaktadır.Ziramekânıdeneyimleyenlerinbazıtalepleri
kendi yaşama kültürlerine, inançlarına ve değerlerine aykırı olabilmekte; mekânsal gelişme
sağlandıktansonrabudurumfarkedilebilmektedir.Bunedenlesosyolojikaraştırmalarla,söz
konusutoplumsalgrubunyaşamakültürüne,inançlarınavedeğerlerineilişkinanalizleryapılmalıvebunlarsürecedâhiledilmelidir.Bubağlamdafarklımekânlardayaşayandeğişiktoplumsalgrupların;yaşamakültürünü,inançlarınıvedeğerleriniortayaçıkaracakmikrodüzeyde
sosyolojikaraştırmalaraihtiyaçduyulduğubelirtilmelidir.
Katılımcıbiranlayışlabelirlenenilkelerinyanısıramodernkentlerinşehircilikdeneyimlerinden
hareketledebazıtemelilkeleringeliştirilmesi gerekmektedir.Builkelerin özellikle uygulama
boyutunaodaklanmasıgerektiğisöylenebilir.Yaşanabilir kentiçinortayakonulanilkelerinnasıl
hayata geçirileceğine ilişkin ilkelerin belirlenmesi önemlidir.Araştırmada da görüldüğü gibi,
Türkiyekentleşmedeneyimindemevzuattandahaçokkararvericiler(siyasetçi,bürokrat,teknokrat vb.) belirleyicidir. Bu bağlamda ilkelerin politikaya nasıl dönüşeceği ve uygulanacağı
konusundatemelhususlarınbelirlenmesielzemdir.Buhususlarbelirlendiktensonraçeşitliğin
olduğu kentlerde; coğrafi özellikler, toplumsal ve kültürel dokular çerçevesinde temel ilkeler
dikkatealınarakyaşanabilirkentlerinşaetmekmümkünolacaktır.
Yaşanabilir kent kavramınınsoyutlukvegörecelikproblemleriniçözmek,kavramıkentseluygulamalarbağlamındasomutlaştırmakiçinaile dostu kentveilişkilitanımlamalarıkullanmak
gerekir.Aile dostu kent,yaşanabilir kent altındakonumlandırıldığındahemdışlayıcı olmariskindenkurtarılmaktahemdediğerilişkilikavramlarınbütünlüklübirşekildeelealınmasınaimkân
vermektedir.Aile dostu kent kavramının,hâlihazırdadost kentler yaklaşımlariçerisindeçokça
zikredilmemesi, diğer kavramların içeriklerinden bağımsız bir yaklaşım geliştirmeyi mümkün
kılmaktadır.AyrıcaTürkiye’nin bu türden bir yaklaşımı geliştirecek olması alanda önemli bir
kazanımsağlanmasınayolaçacaktır.Bununlabirliktetanımlamanınbelirlibirtoplumtahayyü-
141
142
Aile Dostu Kentler Etüt Araştırması
lünedayanması,bireyideğilaileyimerkezealmasıönemlibireleştirikonusuolmaktadır.Bu
durumdaaile dostu kentinsomutlaşmasıvetoplumtasavvurundabireyiveaileyiöncelediğini
göstermesi için diğer dost kentler yaklaşımlarından istifade etmelidir. Diğer bir deyişle aile
dostu kentin farklı toplumsal grupları içerecek şekilde kavramsallaştırılması gerekmektedir.
Bununlabirliktetemeldeyaşanabilirlikilkesiilehareketedildiğiiçindostkavramındanziyade
yaşanabilirkavramınınkullanılmasıdahayerindeolacaktır.Bubağlamdaaileler için yaşanabilir kent (livablecitiesforfamilies) kavramınıntercihedilmesiönerilmektedir.
Aileler için yaşanabilir kent kavramınınsomutlaşmasıvebukavramlarınilkelerininbelirlenmesindediğerdostkentyaklaşımlarındanyararlanılmalıdır.Gerekliteratüraraştırmasındagerekseyapılanmülakatlardaçocuğa,gence,yaşlıya,engelliyevekadınadostkentinaileyededost
olacağıgörüşüneçokçarastlanmıştır.Hattatekbirkategoriye(özellikleçocuk,yaşlıveengelli)
özgüdostkentlerinolmasıdurumundaaileye dost kentindegerçekleşeceğibelirtilmiştir.Örneğinçocukyadayaşlıdostukentinşaedilebilirsebununailedostuolacağıhemliteratürdehem
deyapılanmülakatlardasıklıklavurgulanmıştır.Aileninsözkonusubireylerdenoluştuğudüşünülürseherbirkategorininailedostukentiçinönemliolduğugörülecektir.Buradakiherbirkategorininaile dostu kent içinbirfaktörolduğunudüşünmekgerekmektedir.Birkentinailedostu
olupolmadığınıölçmekiçingeliştirilecekölçeğinfaktörleriolarakdiğerdostkentleridüşünmek,
ölçmeproblemleriniasgaridüzeyeindirecektir.Bubağlamdayaşanabilir kent üstbirçerçeve
olarakdeğerlendirilmeli,buçerçevenintoplumsalaçıdansomutlaşanbiçiminiaile oluşturmalı,
aileninbütünselliğiisefarklıtoplumsalgruplardikkatealınaraksağlanmalıdır.4Böyleliklekavramların sahip oldukları dışlayıcı özellikler ortadan kalkacak, birbirilerini içermeleri mümkün
olacaktır.Buyapılanmanınhiyerarşikbirşekildedeğildaireselvebirbirleriyletemasımümkün
kılacakbirbiçimdetasarlanmasıgerekmektedir.
Ailenintanımınınyapılmasınıngüçveaile dostu kentin“dışlayıcı”olduğunailişkindeğerlendirmeler bulunmaktadır.Aile kavramının muhafazakâr çağrışımları, tek tip bir aile yapısındansözedilememesi,birbirindenfarklıveortakşekildetanımlanmasıgüçolanailetürlerinin
bulunması,aileninyaşlıyadaçocukgibideğilsoyutbirkavramolmasıgibiailekavramının
kullanılmasını güçleştiren sebeplerin varlığı değerlendirilmiştir. Diğer taraftan ailenin içinde
yaşadığımıztoplumaçısındançokönemlibirtoplumsalkurumolduğudavurgulanmıştır.Bu
değerlendirmelerde,toplumunenönemlideğeriolanailenintemeldetümbireylerikapsadığı,
hiçbirinidışlamadığı,toplumsalsorunlarınçözümünderolalabileceği,işlevselvediğerilişkili
kavramları bir bütünlük içerisinde ele alma kapasitesine sahip olduğu söylenmiştir. Bu yaklaşımasahipkatılımcılar,aileeksenlibirtoplumvekenttasavvurununkategorikolarakfarklı
toplumsalgruplarıdışarıdabırakmadığınısavunmaktadırlar.Bunagöre,tarihininherdönemindevehemenhertoplumdaaile kurumubireyinhemözelhemdekamusalhayatındaönemli
işlevlergörmüştür.Aile,toplumunenönemliyapıtaşlarındanbirisidirvebirkurumolarak(biçim
4 Aile dostu kentkonusundakapsamlıaraştırmalaryapmışveprojelerhazırlamışbiruzmanınulaştığısonuçlar
daaile dostu kentkavramınınkapsamındayaşanabilirkentin,çocuğunvediğertoplumsalgruplarınbirarada
yeraldığıgörülmektedir.Sözkonusuilkelerinbuaraştırmasonucundaulaşılanyaşanabilir kentveaileler için
yaşanabilir kentkavramınaolanbenzerliğidikkatçekicidir.Bukatılımcı“aile dostu kent”bağlamındadünyaçapındayaptıklarıaraştırmalardaşuilkelereulaştıklarınıbelirtmiştir:“(1)Heryaşvecinsehizmeteden,yaşanabilir
kentler,(2)çocukluailelerinveyaşlılarınihtiyaçlarınaözelönem,(3)uygunfiyatlıkonutlar,(4)herkesinihtiyacına
yönelikdonatılarınolduğukarmakullanımlar(çalışmaalanlarıilekonutalanlarınınayrılmadığı),(5)kompaktkent
formu,(6)yürünebiliryerleşmeler,(7)Yenilenebilirenerjikaynaklarıkullanılmasınınteşvikedildiğive(8)kentsel
tarımalanlarıolanyerleşmeler...” L.Doğan
Sonuç ve Öneriler
Çocuk,Yaşlı
vb.için
Yaşanabilir
Kent
Aileleriçin
Yaşanabilir
Kent
YaşanabilirKent
Şekil1:AileleriçinYaşanabilirKentlerBağlamındaBirÇerçeveÖnerisi
değiştirsevefarklılaşsabile)aileninbulunmadığıbirtoplumtahayyülüimkânsızdır.Çünküaile,
neslin devamının sağlanması için en temel güvence ve toplumsal ilişkilerde merkez önemi
haizkurumlarınbaşındadır.Ailetanımlarındafarklılıklarveailekarşısındaalınanfarklıpozisyonlarbulunmaktadır.Aile dostu kentegidenyolda,kavramındeğililkelerinkullanılmasıheriki
yaklaşımınortaklaştığıenönemlihususlardanbiridir.
Araştırmakapsamındaaile dostu kentin,yaşanabilir kentkavramıeksenindetanımlanmasıve
konumlandırılması gerektiği sonucuna ulaşılmıştır. Bu konumlandırmanın Türkiye kentleşme
deneyimi çerçevesinde nasıl gerçekleştirilebileceğine ilişkin ilkelere ve önerilere geçmeden
öncearaştırmakapsamındaulaşılanmevcutdurumailişkinsonuçlarıpaylaşmakgerekmektedir.
Buaraştırmakapsamındayapılanliteratürtaramasısonucunda,kentsözkonusuolduğunda
ailenin önemli bir değişken olmadığı görülmüştür. Göç, kentleşme, kentlileşme vb. temalar
bağlamındasorunlarvegelişmelerelealınırkenaileninkonutvekamusalmekânkullanımına
odaklanan çalışmaların yetersiz olduğu belirtilebilir. Var olan çalışmaların ise genellikle veri
ortayakoymadıklarıvebiranlamdasahaçalışmasınadayanmadıklarıilerisürülebilir.5Bubağlamdaailelerinev/konut ve kamusal mekân kullanımınailişkinnicelikselvenitelikselyöntemlerinkullanıldığıvefarklıkentlere,ilçelereodaklanıldığıçoksayıdaaraştırmayaihtiyaçolduğu
söylenebilir.ZiraTürkiyekentleşmedeneyimindeaileleriçevreleyentemelunsurlarevvekamusalmekânlardır.Çalışmabiçimlerindekideğişimler,kadınlarındahafazlaistihdamedilmesi,
kentlerdeişveevarasındakimesafeninartması,ulaşımproblemlerivb.nedenlerleyenidönemdeişyerlerininve/veyaüretimveticaretmekânlarınındaönemliolacağısöylenebilir.
Türkiyekentleşmedeneyimindeaileleriçinev,entemelmekânıoluşturmaktadır.Göçlegelen
nüfusun kentte tutunabilmesini sağlayan temel unsulardan birisi ev olmuştur. 1980’li yıllara
kadarkentlerdeevinniteliğivesahipolduğuimkânlarınmerkez biryertuttuğusöylenemez.
Kentteyerleşikhâlegelmeyebaşlayanlarınilkelde,evleriyleilgilidüzenlemeleryaptıklarıbilinmektedir.Ayrıcaevinkentiçindekikonumudadeğişebilmektedir.Eğerimkânvarsabulunduğu
yerde,imkânyoksakentinfarklıbirbölgesindeinşaedilenevlerin,aileeksenlidüşünüldüğünü
söylemekgüçtür.Önceçekirdekaileninkiravermedenyaşayabileceğiev,ardındanakrabalara
5 BubağlamdaTürkiyeAileYapısıAraştırmalarınıayırmakgerekir.Zirabuaraştırmadaailelerinkonutdurumuna
ilişkinverilererastlamakmümkündür.
143
144
Aile Dostu Kentler Etüt Araştırması
yadaçocuklarayapılanevlergelmektedir.Evinseçimindemahallekoşullarınınvekomşuluk
ilişkilerinin önemli olduğu bir gerçektir ancak daha merkez unsur iktisadi şartlardır. Bu nedenleevinözelliklebüyükkentlerdeöncesatınalınabilirolmasıönemlidir,diğersosyalşartlar
bununardındangelir.Kentlerinhızlabüyümesivearazilerindeğerlenmesimüstakilevleride
dönüştürmüştür. Büyük kentlerde üst-orta ve üst gelir grubundakiler dışında (gecekondular
sayılmazise)müstakilevlerdeoturanlarınsayısısınırlıdır.Budurumkenttekinüfusunönemli
birkısmınınyüksekkatlıvebahçesizapartmanlardaoturduğuanlamınagelmektedir.Bütünbu
gelişmelerTürkiyekentleşmedeneyimindeevinveçevresinin(bahçenin),giderekbiryaşam
alanıolmaktanuzaklaşmasınanedenolmuştur.
Türkiyekentleşmesindekamusalmekânlarhemkentegöçedenlerhemdeyöneticileriçinev
kadaröncelikliolmamıştır.Hemnicelikselhemdenitelikselbakımdanyeterliolmayankamusal
mekânlarınailelertarafındankullanılmayaçalışıldığısöylenebilir.Budurumİstanbul,Ankaragibi
büyükkentlerdebelirlizamandilimlerindekamusalmekânlarınyoğunolmasınayolaçmaktadır.
Buaileleriçinbirtercihdeğilzorunluluktur.Kentselalanındaralması,büyükkentlerdekamusal
mekânihtiyacınıartırmaktadır.Buihtiyacı,nitelikleridüşükdeolsakullanılanmekânlarınvarlığı
göstermektedir.Önemlibirkamusalmekântürüolanparklarlailgilitemelproblemlerinbaşında
çoğunluklayürümemesafesindeolmamalarıgelmektedir.Gerekçocuğungerekseaileninyürüyerekerişemediğiparklarınkullanımızordur.Ayrıcaparklargereklidonatıalanlarınasahipolmadıklarından farklı grupların aynı anda kullanabilecekleri mekânlar değildir. Kamusal mekânlar,
özellikle iktisadi koşulları görece daha kötü olan alt ve orta gelir grubu için önemlidir.Ancak
yöneticilertarafındanburalarayeterliönemingösterilmediğisöylenebilir.
Çalışma hayatındaki değişimler, özellikle kadın istihdamının artması hem iş yerlerinde hem
deevlereyakınalanlardaçeşitlimüdahalelerinyapılmasıgerektiğinigöstermektedir.Türkiye
kentleşmesiaçısındangöreceyenibirdurumsayılanbudeğişimlereuygunadımlaratılmadığında,aileleriçoksayıdazorlukbeklemektedir.Çocuklarıolanaileleriçinişyerlerinde,kamu
binalarında,eğitimkurumlarında,kamusalmekânlardadüzenlemeleregidilmelidir.Budeğişimi
anlamakamacıylaeğitimliveprofesyonelmesleksahibikentlilerilemikrodüzeydearaştırmalarınyapılmasıgerekir.Türkiyekentleşmedeneyimindegöreceyenibireğilimolanbudurumun
anlaşılmasıgelecekaçısındanönemlidir.Ziragöstergeler,gelecektekadınlarındahaeğitimli
olacağınıvedahafazlaistihdamedileceğinigöstermektedir.
Türkiyekentleşmedeneyimininentemelözelliklerindenbirisitoplumsaldeğişimlerinkendiliğinden
ilerlemesi6 ve buna bağlı önemli fiziksel sorunların varlığıdır. Bu durumev, kamusal mekân ve
üretim-ticaretmekânıaçısındanfizikseldeğişimlerigüçleştirmektedir.Kentteyaşayanlarınvekarar
vericilerinbelirliilkelerigözönündebulundurmadankentselçevreyiinşaetmesineticesindeartıkbireyindeailenindeyaşamınıgüçleştirenbirmekânlakarşıkarşıyakalınmıştır.Bumekânınyeniden
dahayaşanabilir kılınmasıiçinTürkiyekentleşmedeneyimininsononyılınadamgavurankentsel
dönüşüm/yenileme kavramıyardımaçağrılmıştır.Kentseldönüşüm,yaşanabilir kentlerinşaedilmesindebirfırsatolarakgörülmüştür.Ancakilkuygulamalarneticesindekentsel dönüşümüntoplumsalaçıdanolumsuzsonuçlarıortayaçıkmıştır.Buolumsuzsonuçlarınenönemlileriarasında;
6 Butoplumsalolanındahaöndeolmasınıgöstermektedirvebudurumaraştırmacılartarafındanönemsenmektedir.Kentinkendiliğindengelişmesineitirazisesadecebelirliilkelerinkorunmasınıiçermektedir.Diğerbirdeyişle
toplumsalolanınkentiinşaetmesiönemlidir,ancakbuinşasırasındagözetilmesigerekenilkelereihtiyaçvardır.
Buaynızamandaaraştırmanıntemelyaklaşımlarındanbiridir.
Sonuç ve Öneriler
kentinbüyümeyedevametmesi,kentselarazinindeğerlenmesivespekülatifözelliğininartması,
mülkiyetineldeğiştirmesiveyerindenedilmelerinyaşanmasısayılabilir.Bununlabirliktekentsel dönüşüm olmasıgerektiğigibiuygulandığında,kendiliğindengelişenkentlerinolumsuzkoşullarının
değiştirilmesindeveyaşanabilir kentlereerişilmesindebirimkânadönüşebilir.Kentsel dönüşümün
kentlerinaşırıbüyümesineyolaçacakşekildedeğilkenttekisorunlarıçözecekşekildeyapılandırılmasıgerekmektedir.Bubağlamdayenişehirlerkurulması,kentsel dönüşümüngerçekleşeceği
alanlardayaşayanlarınyerindenedilmemeleri,eğerbiryerdeğiştirmegerçekleşecekseinsanların
yenişehirleredoğruyönlendirilmesigerekmektedir.Mülkiyetineldeğiştirmesiveyerdeğiştirmeler
tamamenrızayadayalışekildegerçekleştirilmelidir.İnsanlarıtekfonksiyonlualanlara,çoğunlukla
konutalanlarınayönlendirmekle,mecburetmekleiyisonuçlaraulaşılamaz.Bununyapılabilmesi
için kentin çeperinde ya da uygun alanlarda yeni şehirlerin bütün fonksiyonlarıyla kurulması ve
insanlarınburayayerleşmeyeyönlendirilmesitercihedilebilir.Birkentteolmasıgerekençalışma
alanlarının,eğitimkurumlarının,kamusalmekânların,kamukurumlarınınişlevlerininüstlenenyeni
şehirlerinkurulmasınınardından,bukentlerdeyaşamayıtercihedecekinsanlarolacağısöylenebilir.Hedeflenenamaçlarancakkentseldönüşümlekaybedilenekonomik,sosyalvekültürelsermayeninbuyenişehirleretransferiylemümkünolabilir.Zirahâlihazırdakentseldönüşüm,vaatlerini
gerçekleştirememektedir.Örneğindahafazlayeşilalan,parkvadedenkentseldönüşüm,büyüklük/
alanolarakbunusağlamaktaancakdönüştürülmüşkentlerdeyaşayaninsanlarbualanlarıçeşitli
nedenlerle(sınırlıerişim,yapayalanlarvb.)kullanamamaktadır.
Kentsel dönüşümü gerçekleştirmekgibigenişyetkilerledonatılankurumlarınvebukurumlar
içinhazırlananyasalarınistenilendönüşümüsağlayamadığıdikkatealınırsakentleilişkilihukukimevzuattayapılmasıgerekendeğişiklilerinbirincildüzeydeönemliolmadığısöylenebilir.
Araştırmakapsamındayapılanmülakatlardadayasalarınbelirlisınırlılıklarıolduğufakatmeseleninmerkezindeyeralmadığıifadeedilmiştir.Bubağlamdayaşanabilir kentleriçinöncelikle
kararvericilerinkentebakışlarında (zihniyet)vetavırlarında değişikliğeihtiyaçbulunduğuileri
sürülebilir.Yaşanabilir kente ulaşılmasınısağlayacakilkelerinkararvericilertarafındandikkatealınmasısonrasındayasalveyönetseldeğişiklikleriyapmakçokdahakolayolacaktır.Bu
çerçevedeyaşanabilir kent (bukentinbaştaailelereveaileyioluşturanbireyleredostolduğu
unutulmamalıdır)ilkelerininnelerolmasıgerektiğielealınmalıdır.
.1. Aileler İçin Yaşanabilir Kente Dair İlkeler
Farklıtoplumsalgruplara(çocuk,yaşlıvb.)odaklanan,değişiksiyasalvetoplumsalperspektiflerdenaraştırmacılarbenzerilkelerdensözetmektedirler.Hattabirkısmınagöresözkonusuilkelerbellidir,önümüzdedurmaktadır.Yapılmasıgerekenbuilkelerçerçevesindepolitikadımlar
atmak,yasalmevzuatıyenilemekvehızlıcauygulamayageçmektir.Bubağlamdaçoksayıda
ilkeninvarlığıaileler için yaşanabilir kentedairilkelerinortayakonulmasınıgüçleştirmektedir.
Ancakaileler için yaşanabilir kenteyönelikyenikentselsosyalpolitikailkeleriniortayakoymak
gerekmektedir.Buradasadecetemelilkelereyerverildiğini,builkelerbağlamındahemenher
kenteözgüyeniilkelerinokentteyaşayanlarcageliştirilmesigerektiği enbaşından belirtilmelidir.Builkelerhemmevcutkentlerindönüşümündehemdeyeniinşaedilecek/yerleşime
açılacakalanlardamutlakagözetilmelidir.Buradayerverilenilkelerhembireyolarakinsanın
hemdeaileninsağlıklı,mutluverefahiçindeyaşayabileceği,yaşama sevinciniduyabileceği
vekarşılaşabileceklerihertürlümekânsalolumsuzluğungiderilebileceğikentleriçingeçerlidir.
Buçerçevedearaştırmakapsamındadeğerlendirilentemelilkelerşunlardır:
145
146
Aile Dostu Kentler Etüt Araştırması
ƒ İnsanındoğayla/tabiatla ilişkisinin kurulması: Kentteyaşayaninsanlarınçevreyle,yapaydeğil doğal/tabii ilişki kurabilmelerini sağlayacak mekanizmaların geliştirilmesi ve doğal (sadeceekolojikdeğilaynızamandayapayolmayan)mekânların(evinbahçesi,park,kentsel
tarımalanıvb.)inşaedilmesi
ƒ İnanç değerlerinin ve yaşama kültürünün merkeze alınması: Mekânı deneyimleyenlerin
inançdeğerlerineveyaşamakültürünekentlerinplanlanmasında,planlarınuygulanmasında
(kentseldönüşümüdeiçerecekşekilde)merkez biryerverilmesi
ƒ İnsanınçevresiniinşaetmesinin/bu sürece katılımın sağlanması: Mekânıdeneyimleyenlerin
inşa,yenileme,dönüşüm,sıhhileştirmevb.birçoksüreceaktifkatılımlarınınsağlanması
ƒ Bütünsel işlevlerin bir arada olmasının sağlanması: Herkesinihtiyacınayönelikyapılarınve
donatılarınolduğukarmakentdokusununoluşturulması(çalışmaalanlarıilekonutalanlarınınayrılmadığı,birlikteolduğukentselyapı)
ƒ Yürünebilir yerleşme düzeninin oluşturulması: Heryaştakibireyinyürümemesafesindeerişebileceğikamusalmekânlarınsağlanması
ƒ Yapılı çevrenin kompakt olması: Kent parçalarının birbirleriyle ilişkilerinin sağlanması,
mekânsalfonksiyonlarınbirbütünoluşturması;evler,kamusalmekânlar,üretimveticaret
mekânlarınınbirliktevarolması,birtoplulukolarakyaşamanınmümkünolması
ƒ Çocuklaraveyaşlılaraözelmekânsaluygulamalarınyapılması: Planlamadaveuygulamada
ihmal edilen, normal insan kategorisi dışında bırakılan çocukların ve yaşlıların mekânları
rahatvebirliktekullanabilecekleridüzenlemelerinyapılması
ƒ Farklı aile tiplerine uygun ve satın alınabilir konutların inşa edilmesi: Farklıailetiplerineve
yaşamakültürlerineuygun(vebunlarınbiraradayaşayabileceği),satınalınabilirvemaliyeti
düşük(örneğinödememiktarınınhanegelirininaylıküçtebirinedenkdüşeceğiveödemelerinonyılıaşmayacakşekildeplanlanacağı)evlerininşaedilmesi
ƒ Ulaşım sürelerinin kısalması: Her bir kent için ulaşım sürelerinin kısalmasını sağlayacak
planların ve uygulamaların yapılması (örneğin metropoller için günlük 90 dakikayı, büyük
kentleriçin60dakikayı,küçükkentleriçin30dakikayıaşmayacakşekilde)
ƒ Açık ve kapalı kamusal mekânların inşa edilmesi: Farklıtoplumsalgruplarınaynıandave
birliktekullanabileceğiaçıkvekapalıkamusalmekânlarıninşaedilmesivebumekânların
yapay,yapılandırılmışveyalıtılmışolmamasınınsağlanması
ƒ Kentteki toplumsal ilişkilerin korunması ve güçlendirilmesi: Kenttekimekânlarınbireylerve
aileleriçinsadecebirfizikselmekândeğil,dayanışmacıilişkilerinvarolduğubirtoplumsal
alanolaraktahayyüledilmesi,
ƒ Kuşakların bir arada yaşayabilmesinin ya da yakın mesafelere yerleşmelerinin sağlanması:Büyükebeveynlereyakınoturacakçocuklara,çocuklara/torunlarayakınoturacakbüyük
Sonuç ve Öneriler
ebeveynlereaynıbinadan/sokaktan/mahalledenevalmalarıve/veyakiralamalarıdurumundadestekverilmesi,sosyalkonutprojelerindebirincildüzeydekiaileilişkilerinin(üçneslinbir
aradaolabileceğiçözümlerüretilmesi)dikkatealınması
ƒ Ebeveyn ve çocuğun birlikte vakit geçireceği kamusal mekânların inşa edilmesi: Kamusal
mekânlarınözellikleebeveynlerinçocuklarıylabirlikteeğlenerekvakitgeçirebileceklerialanlaradönüştürülmesiyadabuişleviçinyenimekânlarıninşaedilmesi
ƒ Çokkatlıveyüksekbinalaryerineyataybinalarıninşaedilmesi:Çokkatlıvedaireliyapılardanziyadeazkatlı,insanlarınveailelerinbirbirinitanıyabilecekleri,iletişimveilişkikurabilecekleri evlerin inşa edilmesi; insanlar arasında dikey değil yatay ilişkinin kurulacağı
konutlarınvekamusalmekânlarıninşaedilmesi
ƒ Toplumsal ritüeller için açık ve kapalı kamusal mekânlar inşa edilmesi: Taziye,düğünvb.
toplumsal ritüeller için gerekli mekânsal düzenlemelerin yapılması ve kamu kurumlarının
bunlarıinşaetmelerininveburadayapılacakfaaliyetleredesteklerinisürdürmelerininmevzuatlazorunluhâlegetirilmesi
ƒ Siteler hâlinde kentleşmenin önlenmesi: Kentinbütününden,mahalledenvesokaktanyalıtılmışmekânlarıninşaedilmesineizinverilmemesi
.2. Kentsel Sosyal Politika Önerileri
BuradaTürkiyekentleşmedeneyimininkendinehasözellikleriveortayaçıkardığısorunlardikkatealınarakdünyadakifarklıyaklaşımlardeğerlendirilmektevemevcutkentlerinyaşanabilir
kentleredönüştürülmesikonusundailkplandayapılmasıgerekençalışmalarayerverilmektedir.Bubölümdeyeralanpolitikaönerilerininçokkatmanlı,farklıcoğrafiözelliklerivedeğişik
sosyokültürelunsurlarıiçindebarındırankentleresahipTürkiye’ninbütünüiçinaynıderecede
geçerli olduğunu söylemek mümkün değildir. Hatta yaşanabilir kentin vazgeçilmez özelliklerinden birisi, ilgili mekânda yaşayan insanların sosyokültürel yapısını ve yaşayış kültürünü
dikkatealmasıdır.Politikaönerilerininherbirininbualandapolitikaüretiminimümkünkılmak
üzerebaşlatılmasıgerekenakademikçalışmalarabelirlibiristikametçizmeyeçalıştığısöylenebilir.Bubağlamdaburadaelealınanpolitikaönerilerininhemenhepsininsahaaraştırmaları
çerçevesindeelealınmasıvedahakapsamlıbirşekildearaştırılmasıgerektiğivurgulanmalıdır.
Türkiye’degerekailegerekseçocuk,kadın,engelliveyaşlıdostukentlereilişkinliteratürün
vesaha araştırmalarının kentaçısından yetersiz olduğu dikkate alınırsa temel ihtiyaçları ve
yönelimlerigösterenbupolitikaönerilerininherbirininkapsamlıanalizlerlederinlemesineele
alınmasıgerektiğidahakolaybirbiçimdeanlaşılabilecektir.
Kurumsal Güven: KentselDönüşümUygulamaları,Türkiyekentleşmedeneyimindekentlerde
yaşanansorunlarınçözülmesindeönemlibirfırsatolarakortayaçıkmıştır.Ancakilkuygulamalardayaşanansorunlarnedeniylekentseldönüşümuygulamalarınailişkintoplumsalalgıolumsuzdur.Bubağlamdabaştayerelyönetimlerolmaküzereçeşitlikurumlarınkurumsalgüvenilirlikleriyaraalmıştır.Diğertaraftanfarklısosyoekonomikvekültürelgruplarınkentseldönüşüm
konusundaönemliölçüdemutabıkolduklarısöylenebilir.Buçerçevedehâlâbirimkânolarak
mevcutkentseldönüşümçalışmalarıkapsamındaaileler için yaşanabilir kentkavramıkonumlandırılabilir.Fakatbahsedilenkurumsalgüvenkaybı,busürecizorlaştırabilir.AileveSosyal
147
148
Aile Dostu Kentler Etüt Araştırması
PolitikalarBakanlığının,kentseldönüşümuygulamalarındabelirliilkelerinhemkonumlandırılmasınısağlamasıhemdeuygulamaöncesindevesırasındabuhususlarıizlemesikurumsal
güveniartırabilir.Bukurumsalgüveninyenidensağlanmasındayerelyönetimlerleyapılacakiş
birliklerinin/protokollerinönemlikatkılarsağlayacağısöylenebilir.
Aile Tiplerinin Çeşitliliği ve Farklılığı: Aileler için yaşanabilir kentuygulamalarındafarklıailetiplerininveyaşamakültürlerininvarlığıdikkatealınmalıdır.Tekbirailetanımındanhareketetmenin
güçlükleriortadadır.Bunedenledevletintekbirailetipineodaklanmasıçeşitliayrımcılıklarınoluşmasınanedenolabilir.Bununlabirlikte,isteraileiçerisindeisterailedışındakonumlandırılsınbireylerinçeşitlifarklılıklarasahipolduklarıgerçeğiunutulmamalıdır.Bunedenleçeşitlivefarklıailetipleriiçerisindedeğişikbireylerinvarlığıdakentselsosyalpolitikalarçerçevesindedikkatealınmalıdır.
Söylem 1 : Aileyi muhafazakâr bir çerçevede değerlendiren yaklaşımların, toplumun aile değil
bireytemellibirşekildekurgulandığıyönündekianalizlerin,kentseldönüşümeilişkinuygulamaların
belirlitoplumsalgruplaraavantajsağladığınailişkinyorumlarınvarlığıbütünüyleailekavramının
öneçıkarılmasınınbazırisklerbarındırdığınıgöstermektedir.Kenteyönelikmüdahalelerdeinsan
haklarınındışınaçıkıldığı,ayrımcılıkyapıldığı,belirlitoplumsalgruplarınkategorikolarakdışarıda
bırakıldığıvedışlandığıyönündekialgılarve/veyadeğerlendirmelerbusüreçtegüçlenmepotansiyelitaşımaktadır.Ailenin,varlığını diğertoplumsalgruplarıdışlamadan kendiyaşamakültürüne
uygunbirbiçimdesürdürmesinivarsayanbuaraştırmadaaile dostu kentkavramınınkullanılmamasıgerektiğisonucunavarılmıştır.Bununyerinedahakapsayıcıolanyaşanabilir kenttanımıiçerisindekonumlandırılanaileler için yaşanabilir kentkavramınınkullanılmasıönerilmektedir.
Söylem 2 : Söylemaçısındanuygulanmasıgerekenbaşkabirpolitikaisekavramıntükenmesinive/veyatüketilmesiniönlemeyeilişkindir.Buaraştırmadasıklıkladeğinildiğiüzereonlarca
farklıkavrambulunmaktadır.Bunlarınhemenhepsiinsanınmutlubirşekildeyaşayacağıkenti
hedeflemektedir.Fakatsözkonusuhedeflereulaşmakçokzordur.Bunedenlebirsüresonra
sözkonusukavramlaretkisinikaybeder,yenikavramlarortayaçıkar.ÖzellikleTürkiyekentleşmedeneyimindebutürkavramlarınçokdahaçabuktüketildiğinigörmekmümkündür.Bu
nedenle aileler için yaşanabilir kentin çerçevesi hazırlanmadan (gerekli araştırmalar, örnek
uygulamalarveişbirlikleriyapılmadan)birsöylemolarakkullanılmasıhemaileyehemdekent
çalışmalarına zarar verecektir.Araştırmada sıklıkla görüldüğü gibi her iki kavramın da yara
aldığıbirTürkiyekentleşmedeneyimisözkonusuykentıpkıkentseldönüşümdeolduğugibi
imkânıkrizeçevirmeriskibulunmaktadır.Söylem,uygulamanınardındangelmelidir.Aksitakdirdebirdahaaileler için yaşanabilir kent kavramınınkullanılmasızorlaşacaktır.
Yerelin Yaşama Kültürü: Türkiyekentleşmedeneyiminegetirilebilecekenönemlieleştirilerdenbirisimerkez ve/veyayerelyönetimintoplumununyaşamakültürünüdikkatealmamakta
gösterdiğiısrardır.Bugünkarşılaşılanbirçoksorununaltındayatannedenlerinbaşındabuısrar
gelmektedir. Bu bağlamda aileler için yaşanabilir kent yaklaşımı çerçevesinde her kent için
standart kurallar belirlemek uygun olmayacaktır. Aileler için yaşanabilir kentin temel ilkeleri
çerçevesindeherkentteyaşayan(bubazıkentleriçinilçedüzeyindeolacaktır)insanlarınkendi
yaşamakültürlerineuygunbiryapılıçevrekurmalarınınsağlanmasıgerekmektedir.
İktisadi Politikanın Değiştirilmesi: Kentmekânı,modernleşmesüreciylebirliktemetalaşmıştır.
Moderniktisadisisteminkentibirüretimmakinasıolarakkonumlandırmasısonrasındasermaye-
Sonuç ve Öneriler
ninyenidençevrimegirmekamacıylakentmekânınıkullandığısöylenebilir.Bukapsamdakentin
metalaşması,arazispekülasyonu,mülkiyetbiçiminindeğişmesi,konutunbirtüketimaracınadönüşmesivb.süreçlersözkonusudur.Kentselarazininvekonutuniktisadiaçıdandeğişimdeğerini
yükseltenvemetalaşmasınanedenolanpolitikalardanvazgeçilmesigerekmektedir.Bununiçin
iktisadipolitikalaravekararlara,kentselsosyalpolitikaçerçevesindenbakılmalıvegerektiğinde
bunlaramüdahaleedilmelidir.Kentselarazininvekonutungeldiğibukonumunmoderniktisadi
sistemingenelbirsorunuolduğumuhakkak.Ancakbusorunudahayakıcıhâlegetirenkararlardanveuygulamalardanvazgeçilmesi,enazındansözkonusudeğişimdeğerinindramatikbir
biçimdeartışınıengelleyebilirve/veyakontrolaltındatutulmasınakatkısağlayabilir.Kentselarazinindeğerininartmayadevametmesi,sonuçlarınındahayıkıcıolmasınayolaçacaktır.İktisadi
önceliklerinyerinetoplumsalihtiyaçlarınmerkezealınması,birkentselsosyalpolitikaönerisidir.
Bir Karşılaşma Mek nı Olarak Kent: Kentinfarklıtoplumsal,etnikvedin gruplarınbirkarşılaşma mekânıolaraktasavvuredilmesigerekmektedir.Modernkentlernebireylernedeaileler
açısındantekdüzedir.Örneğinkent,kırdanfarklıolarakbirkarşılaşmamekânıolarakdüşünüldüğünde,farklıtoplumsalgrupların,etnikunsurların,ailetürlerinin,yaşambiçimlerininvb.olduğubirmekânadönüşecektir.Bubağlamdakenti,darbirbakışaçısıylatanımlamakfarklıunsurlarıdışarıdabırakacaktır.Kentmekânınayönelikkentselsosyalpolitikalarınbufarklılığıdikkate
almasıgerekir.Sokağın,mahalleninvekentinfarklılıklarınkendilerineyerbulabildiklerivebirbirleriiletemasettiklerialanlaradönüştürülmesigerekmektedir.Yerelyönetimlerinkomşuluk,mahallelilikvb.sosyalilişkilerigeliştirmeküzerefaaliyetlerdüzenlemesiteşvikedilmelidir.Sosyal
etkileşiminolduğumahalleiklimininoluşturulmasıyönünde,sosyalpolitikalargeliştirilmelidir.Bu
çerçevedeaçıkvekapalıkamusalmekânlartasarlanmalıdır.Farklıkuşakların,sosyoekonomik
statüdebulunankişilerinbirarayageldiğimekânlarinşaedilmeliveetkinliklerdüzenlenmelidir.
Örneğinherbirsokağın,apartmanınpiknikdüzenlemesi,sokağınbirlikteyeşillendirilmesi,toplumsalritüellerdebirarayagelecekherkeseaçıkmekânlarinşaedilmesiönerilebilir.
Pilot Uygulama Yapılması: Aileler için yaşanabilir kent düşüncesininsomutlaşmasıveyeni
tartışmalarıaçmasıiçinbirpilotuygulamayapılmasıgerekmektedir.Yerelyönetimlerletemasageçilipçeşitliuzmanlarınyeraldığıbirçalışmagrubuoluşturularakaileler için yaşanabilir
kent örneğiortayakonulabilir.BupilotuygulamanınAnadolu’dakiherhangibirkasabadadeğil,
İstanbulgibibüyükbirkentinçeperindeyenigelişmeyebaşlayanbiralandahayatgeçirmekörnekmodelolmasınısağlayacaktır.Türkiyekentleşmedeneyimindediğerkentlerinörnekaldığı
İstanbul’dabutürdenbiryerleşiminoluşturulmasıgerekmektedir.
.3. Kentsel Sosyal Politikalara Hazırlık İçin Uygulama Önerileri
Araştırma: Kentselsosyalpolitikalarınuygulanmasıiçinçoksayıdatoplumsalaraştırmayaihtiyaç duyulmaktadır. Eldeki araştırmalar mevcut durumu anlamak için yetersizdir. Bunun yanı
sırakentselnüfushızlaartmaktadır.Ayrıcauluslararasıgöçündeyoğunlaştığıdikkatealınırsa
kentselsosyalpolitikaiçinaraştırmaihtiyacınınuzunbirsüregiderilemeyeceğiönesürülebilir.Bu
bağlamdaçalışmakapsamındagündemegelenaraştırmaönerilerineyerverilmektedir.
ƒ Türkiyekentleşmedeneyimindeaile apartmanlarınınoluşumunavegelişimineyönelikaraştırmalarınyapılması
149
150
Aile Dostu Kentler Etüt Araştırması
ƒ Ailelerin konut eğilimlerine, tercihlerine yönelik kapsamlı araştırmaların yapılması ve bu
araştırmalarınherbeşyıldabiryenilenmesi
ƒ Ailelerin kamusal mekân kullanımlarına yönelik kapsamlı araştırmaların yapılması ve bu
araştırmalarınherbeşyıldabiryenilenmesi
ƒ Konutunyüksekliği,alanı,bahçekullanımıvebubağlamdaaile,evvebahçeilişkisiniele
alanaraştırmalarınyapılması
ƒ Ailelerin (farklı sosyoekonomik gruplar, kentler vb. için) ev içi mekân kullanımları, ev içi
mekânınbirbiriyleiletişimi,evkullanımpratikleriveaileiçiilişkilerbağlamındaaraştırmalarınyürütülmesi
ƒ Ailelerin yaşadıkları yerden duydukları memnuniyet düzeylerinin ölçülmesine, özellikle az
sayıdaevinsatıldığıvealındığımahallelerin,ilçelerinanalizedilmesineyönelikaraştırmalarınyapılması
ƒ Kentselmekândaayrışmanınvebütünleşmeninyaşandığı alanlarüzerinearaştırmalaryapılması
ƒ Aileyaşantılarıbakımındanproblemgörülenmahallelerileproblemsizmahallelerarasında
mukayeselibirantropolojikaraştırmalarınyapılması
ƒ Anadolu’dakonutveaileyapıları,konutkültürüveaileiçiilişkilerüzerinearaştırmalaryapılması
ƒ Toplukonutlardakiaileyapılarıveyaşamabiçimlerikonusundaaraştırmalaryapılması
ƒ Kenttesunulanhizmetlerinhangisosyalgruplaraneölçüdehizmetettiğiniortayaçıkaracak
araştırmalarınyapılması
ƒ Müstakil evde ve apartmanda büyüyüp birer yetişkin olan kişilerin ev, sokak, mahalle ve
bahçeileolantemaslarınıanlamakamacıylabirsözlütariharaştırmasınınyapılması
ƒ Farklıtoplumsalgruplarındeğişikmekândeneyimlerininaileilişkileriçerçevesindeelealındığıaraştırmalarınyapılması
ƒ Aileler için Yaşanabilir Kent Ölçeği’ningeliştirilmesi
Ölçme ve Değerlendirme Sistemi: Literatürtaramasındaveyurtdışıörnekincelemelerindekent
nasıltanımlanırsatanımlansınbutanımauygunilkelerinyanısırabelirliölçekleringeliştirildiğigörülmüştür.Buölçeklerlebirkentinaile,çocuk,yaşlıvb.dostuolduğunakararverilmektevepolitikalar
buölçekleraracılığıylageliştirilmektedir.Buçerçevede yaşanabilir kent kavramıaltındakonumlandırılanailevediğergruplariçin“YaşanabilirKent Ölçeği”geliştirilmelidir. Böylelikleyaşanabilir
kentlerin nekadaraile,çocuk,yaşlı,kadınveengellidostuolduğutakipedebilir;bukonudaöne
çıkankentleriödüllendiripgerikalankentlereisetavsiyelerdebulunabilir.Bubağlamdahâlihazırda
TÜİK’inİllerinYaşanabilirliğiEndeksiüzerindeçalıştığızikredilmektedir.Sözkonusuendekste ekonomikyapıvegelişmişlikdüzeyiniyansıtanfaktörler,insanlarınkişiselrefahınıetkileyenfaktörler
Sonuç ve Öneriler
(sağlık,eğitim,barınma,güvenlik),toplumrefahınıetkileyenfaktörler(kültürsanat-kenthayatı,yönetimekatılım,nüfusyapısı,toplumsalhayat),çevreveillerinaltyapısınailişkinfaktörler’yeralmaktadır.Geliştirilmekteolanbuendekshakkındadahafazlabilgiedinilerek AileleriçinYaşanabilir
KentÖlçeği’konusundadahasonrahareketegeçilmelidir(TürkiyeİstatistikKurumu,t.y.).
Etkinlik: Aileler için yaşanabilir kent kavramınınsomutlaşmasıvetartışmayaaçılabilmesiiçin
birdiziakademiketkinliğinyapılmasıgerekmektedir.Zirakent,birçokkarmaşıkilişkiyibarındıranbirtoplumsalvemekânsalörgütlenmedir.Çokfarklıboyutlarıvardırveçeşitlibilimlere
mensupbiliminsanlarıveuzmanlartarafındanbuboyutlarçalışılmaktadır.Bubağlamilkolarakulusal(darkapsamdaolmalı,uluslararasıçalıştayınhazırlıklarınıdaiçermelidir)veuluslararasıikiçalıştayınyapılmasıgerekmektedir.Buikiçalıştaydamüzakereedilerekyıldayada
ikiyıldabiruluslararasıkatılımlıaileler için yaşanabilir kentler başlığındakongre/sempozyum
düzenlenmelidir.Uluslararasıyapılacakbuetkinlikiledünyanınfarklıyerlerindekiuygulamaları
görmekmümkünolur.Hattabuetkinlikdahaçokuygulamalar/örneklerüzerineodaklanmalı,
akademikkısmıgörecedahaazyerkaplamalıdır.
İş Birliği: Kentinkarmaşıkveçokboyutlubirmekânsalvetoplumsalörgütlenmeolması,bu
alana ilişkin geliştirilecek kentsel sosyal politikalarda belirli iş birliklerini zorunlu kılmaktadır.
Aileler için yaşanabilir kentlereyönelikkentselsosyalpolitikalardaişbirliğiyapılmasıgereken
temelkurumÇevreveŞehircilikBakanlığıveyerelyönetimlerdir.Buikikurumsalyapılanmanın
gerekmerkez gereksetaşrateşkilatlarıileişbirliğigeliştirilmesizaruridir.Ayrıcadolaylıolarak
ve/veyagerektiğindeSağlık,Ulaştırma,ÇalışmaveSosyalGüvenlik,GençlikveSporBakanlığıileişbirliğikurulmasımümkündür.
151
152
Aile Dostu Kentler Etüt Araştırması
KAYNAKÇA
Abada, N. (2013). Understanding women-friendly cities distilling elements from United Nations
designated cities. YayınlanmamışDoktoratezi,BallStateUniversity
AileveSosyalPolitikalarBakanlığı.(2014).Türkiye aile yapısı araştırması.11Kasım2015,
http://ailetoplum.aile.gov.tr/data/54293ea2369dc32358ee2b25/taya2013trk.pdf
Akıntürk,T.(1996).Aile hukuku(4.basım).Ankara:AnkaraÜniversitesiHukukFakültesiYayınları
Akyurt,M.A.(2012).Türkiye’dekentsosyolojisiçalışmaları.Kent sosyolojisiiçinde(179-205).
Ankara:HeceYayınları
Altay-Baykan,D.(2015).YerelYönetimler İçin Kadın Dostu Kent Planlaması ve Tasarım İlkeleri Kitabı.Ankara:UzerlerMatbaacılık.
Altuntaş, A. (2012). Sürdürülebilir toplumlar ve metropollerin baskılarından kurtulmak için
alternatifbiryol:Sürdürülebilirkentler.Mustafa Kemal niversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü
Dergisi, 9 (17),135-148.
Alver,K.(2000).Siteril hayatlar (Kentte mekânsal ayrışma ve güvenlikli siteler). Ankara:Hece
Yayınları.
Arlı, A. (2005). Cumhuriyet döneminde Türkiye’de şehirleşme ve gecekondu araştırmaları.
Türkiye Araştırmaları iteratür Dergisi, 3 (6),s.283-352.
Arslantürk,Z.veAmman,T.(2000).Sosyoloji: Kavramlar kurumlar süreçler teoriler.İstanbul:
KaknüsYayınları.
Aydın,M.(Ed.).(2014).Sistematik aile sosyolojisi. Konya:ÇizgiKitabeviYayınları.
Bektaş,C.(2012).Yaşanası kent.İstanbul:ArkeolojiveSanatYayınları.
Bektaş,C.(2013).Türk evi.İstanbul:YEMYayınları.
BirleşmişMilletler(BM).(1989).ÇocukHaklarınaDairSözleşmeMetni.
Birol, G. (2009). Çocuk dostu kent neresidir Megaron Balıkesir Mimarlar Odası Balıkesir
Şubesi Dergisi,Aralık2008,10-13.
BMKadınveKızÇocuklarınınİnsanHaklarınınKorunmasıveGeliştirilmesiOrtakProgramı.
(2010).KadınDostuKentler.12Kasım2015,http://
.kadindostukentler.org/content/docs/
outputs/kadin-dostu-kentler-2010.pdf
Bohle,S.(26Kasım2012).A place of one s o n: Family housing in ancouver.11Kasım2015,
http://spacing.ca/vancouver/2012/11/26/a-place-of-ones-o n-family-housing-in-vancouver/
Kaynakça
Brink, L. veYost, B. (2004).Transforming inner-city school grounds: Lessons from learning
landscapes.Children Youth and Environments, 14 (1),208-232,13Kasım.2015,http://
.
colorado.edu/journals/cye/14 1/fieldreports/report3.htm.
BrisbaneCityCouncil.(2014).Youth strategy 2014 2019: Delivering a youth friendly city.(Policy Document). 10 Eylül 2015. http://
.brisbane. ld.gov.au/sites/default/files/youth strategy full document.pdf
Buğra,A.(1998).ImmoraleconomyofhousinginTurkey.International Journal of Urban and
Regional Research 22 (2) 303-317.
California Emeryville. (2011). Emeryville Planning Commission staff report. 30 Eylül 2015,
http://
.emeryville.org/DocumentCenter/Home/Vie /1368
Cansever,T.(1994).Ev ve şehir. İstanbul:İnsanYayınları.
Cansever,T.(2010).Osmanlı şehri Şiir den şehir’e.İstanbul:TimaşYayınları.
CenterforActiveDesign.(2015). ona de uego (Play one).11Ekim2015,http://centerforactivedesign.org/zonadejuego
ChildFriendlyCitiesInicitive.(2015).ÇDŞGirişimi.18Eylül2015,http://childfriendlycities.org/
tr/genel-bakis/cds-girisimi/
CityofRotterdam.(2010).Rotterdam City ith a future: Ho to build a child friendly city. 10
Ekim2015,http://
.rotterdam.nl/JOS/kindvriendelijk/Rotterdam 20City 20 ith 20a 20
future.pdf.
CityofSurrey.(2009).Creating a child and youth friendly city: hat does it mean . 10Ekim
2015,http://
.surrey.ca/files/CreatingaCYFCityReport2009.pdf.
CLGF Inclusive Cities Net ork. (n.d.). Building a youth friendly city: Promoting youth
engagement in the City of Surrey Canada.18Ekim2015,http://
.clgf.org.uk/userfiles/1/
file/ICN 20Case 20Study 20YouthSurrey.pdf
Corsi,M.(2002).ThechildfriendlycitiesinitiativeinItaly.Environment
169-179.
Urbanization,14(2),
Çakırer-Özservet, Y. (2013). Tasarımda insan odağını kaybetmemek için kentli çocuklar ve
resmettiklerinebakmak.“Sağlıklı Çevre Sağlıklı Tasarım”,ÇevreTasarımKongresi-Kongre
Kitabıiçinde(309-324).Bursa:UludağÜniversitesi.
Çakırer-Özservet,Y.(2014).“LaCittaDeiBambini”Fano’danRoma’yaçocuklarınşehrihareketi.
Marmara Belediyeler: Marmara Bölgesi Yerel Belediyeler Haber Dergisi 3(1),120-127.
153
154
Aile Dostu Kentler Etüt Araştırması
Çakırer-Özservet, Y. (2014). 1990’lardan bu yana çocuk dostu bir şehir: Fano. Marmara
Belediyeler: Marmara Bölgesi Yerel Belediyeler Haber Dergisi 2 (1),122-127.
Çakırer-Özservet,Y.(2015).Çocuklarınşehrekatılımı:Bursayerelyönetimleriüzerindenbir
okuma.ŞehirveToplumDergisi,1(2),103-115.
Çakırer-Özservet,Y.(basımda).Çocuklariçinkatılımcıyerelyönetimler.Türkiye de çocuk katılımı
içinde( - ).Ankara:HacettepeÜniversitesiÇocukHaklarıAraştırmaveUygulamaMerkezi.
Demir,Ö.veAcar,M.(1992).Sosyal bilimler sözlüğü.İstanbul:AğaçYayıncılık.
Demirci,A., Tolu, M. M. ve Karali, Z. N. (2015). Aile dostu kent konseptine uygun olarak kent
uygulamacıları ve tasarımlarının geliştirilmesiYayınlanmamışlisansbitirmetezi,FatihÜniversitesi.
Demirci,M.veGenç,N.(2007).PlanlamanınAvrupaBirliğiboyutu.Dumlupınar
Sosyal Bilimler Dergisi,19,53-73.
niversitesi
Doğan,İ.(2000).Sosyoloji Kavramlar ve sorunlar.İstanbul:SistemYayıncılık.
Doğan, L. (2014). Bir değerlendirme çalışması: Dünyada ve ülkemizde aile dostu kent
planlaması.KBAM 5. Kentsel ve Bölgesel Araştırmalar Sempozyumu Toplumsal Çeşitlilik Yeni
Söylem: Politikalar Mekânsal Planlama ve Uygulamalar Bildiri Kitabıiçinde(425-430).Ankara:
Çankaya Üniversitesi Şehir ve Bölge Planlama Bölümü, ODTÜ Şehir ve Bölge Planlama
Bölümü,TÜBİTAK.
Doğan, L. (2015). Aile dostu kent (Aidkent) performans yönetim sistemi projesi, Dünya
Şehircilik Günü 38. Kolokyumu Geleceğin Kentleri,AydınYayınları:Ankara.
Dostoğlu, N., Şahin, E. ve Taneli, Y. (2009). Evrensel Tasarım: Tanımlar, Hedefler, İlkeler.
Mimarlık, (347). 20 Kasım 2015, http://
.mimarlikdergisi.com/index.cfm sayfa mimarlik
DergiSayi 361 RecID 2062.
Duru,B.(2005).AvrupaBirliğikentselpolitikasıveTürkiyekentleriüzerine.Mülkiye Dergisi,
29(246),59-75.
Dülger,H.N.(2015).Age friendly cities criteria: An ideal type. Yayımlanmamışyükseklisans
tezi,ODTÜ
Dünya Engelliler Vakfı. (n.d.). Engelsiz şehir tasarım raporu. 23 Ekim 2015, http://
devturkiye.org/Projeler/Engelsiz-Sehir-Planlamasi/Engelsiz-Sehir-Tasarim-Raporu/
.
Düzenli,H.İ.(2009).İdrakveinşaTurgutCansevermimarlığınınikidüzlemi.İstanbul:Klasik.
Enns,C.(2010).Child and youth friendly housing neighborhood design.20Kasım2015,http://
.
abbotsford.ca/Assets/2014 Abbotsford/Parks Recreation and Culture/Social Development/Chi
ld And Youth Friendly Housing And Neighbourhood Design.pdf
Kaynakça
Ergüven,M.H.(2011).Cittaslo YaşamayaDeğerŞehirlerinUluslararasıBirliği:Vizeörneği.
Organizasyon ve Yönetim Bilimleri Dergisi,3(2),201-210.
Erkan,N.E.(2014).Şehirkavramlarınınyolculuğu.İstanbul:İdealYayınları.
Erkan,N.E.(2014).Şehircilikkavramkümesininevrimi.Şehirkavramlarınınyolculuğuiçinde
(280-299).İstanbul:İdealKültürYayıncılık.
EuropeanCommission.(2013).Access city a ards: Inspiring EU cities to become more accessible.18Eylül2015,http://ec.europa.eu/justice/discrimination/files/access city a ard 2013
brochure en.pdf
FamilyFriendlyCities.(n.d.).13Eylül2015,http://
.familyfriendlycities.com
Feyzioğlu,F.N.(1986).Aile hukuku.İstanbul:FilizKitabevi.
GençDostuKentler.(t.y.).Neden genç dostu 23Eylül2015,http://gencdostu.org/neden-gdk/
Giddens,A.(2005).Sosyoloji (Z.Mercan,Çev.).Ankara:AyraçYayınevi.
GreenBuildingPromotionProgram.(2012).Planning and gro th management department business support and evaluation branch(PlanningandGro thManagementDepartmentBusiness
Support and Evaluation Branch). 13 Eylül 2015, http://otta a.ca/calendar/otta a/citycouncil/
occ/2012/07-11/pec/15 20- 20ACS2012-PAI-PGM-0127 Green 20Building DOC 201.pdf
Güner,Ö.C.,Gözün,G.,Hil ah,A.veGökçek,M.(2013). Yaşlı dostu şehirler: Kavramsal
çerçeve ve örneklerle değerlendirmeler.Ankara:GüneşKitabevleri.
Günlük-Şenesen,G.,Ergüneş,N.,Yakar-Önal,A.,Yakut-Çakar,B.veYücel,Y.(2014).Kamu
politikaları yerel yönetimler toplumsal cinsiyete duyarlı bütçeleme: Kadın dostu kentler
Türkiye örneği(TübitakSOBAG:112K481No’luProjeRaporu).İstanbul.
Habitat. (t.y.). Genç dostu kentler. 28 Eylül 2015, http://habitatkalkinma.org/projelerimiz/
katilimyonetisim/genc-dostu-kentler/
Hatemi,H.veSerozan,R.(1993).Aile hukuku.İstanbul:FilizKitabevi.
Humanlifeproject. (2015). Human family. 14 Kasım 2015, http://
family.htm
.humanlifeproject.com/
İncedayı,D.(2009).HerkesİçinTasarımMimarlık Dergisi (347).20Ekim2015,http://
mimarlikdergisi.com/index.cfm sayfa mimarlik DergiSayi 361 RecID 2061.
.
Israel,E.,veWarner,M.(2008).Planning for family friendly communities.3Aralık2015, https://
.planning.org/pas/memo/open/nov2008/.
Jacobs,J.(1969).The death and life of great American cities.Ne York:RandomHouse.
155
156
Aile Dostu Kentler Etüt Araştırması
Jaffe,E.(2014).Ho
ancouver became one of North America s most family friendly cities.
27Eylül2015,http://
.citylab.com/cityfixer/2014/08/ho -vancouver-became-one-of-northamericas-most-family-friendly-cities/375617/.
Kaya,E.(2004).Kentleşme ve kentlileşme.İstanbul:İlkeYayıncılık.
Kaypak,Ş.(2014).Toplumsalcinsiyetaçısındankentebakmak.Niğde niversitesi İİBF Dergisi,
7(1),344-357.
Keleş,R.(1986).1951-1960yıllarındakentaraştırmaları.Türkiye de sosyal bilim araştırmalarının gelişimiiçinde(269-282).Ankara:TürkSosyalBilimlerDerneği.
Keleş,R.(1993).Kentleşme politikası.Ankara:İmgeKitabeviYayınları.
Keskin,E.B.(2012).Sürdürülebilirkentkavramınafarklıbirbakış:Yavaş,şehirler(Cittaslo ).
Paradoks Ekonomi Sosyoloji ve Politika Dergisi,8(1),81-99.
Kessler, G. (1949). İstanbul’da mesken darlığı, mesken sefaleti, mesken inşaatı (E. Zâdit,
Çev.).Arkitekt (209-210),131-134.
Kıray,M.(1998).Azgelişmiş ülkelerde metropolitenleşmesüreçleri.İstanbul:BağlamYayınları.
Kiernan,J.S.(n.d.).2015 s best
orst cities for families.24Kasım2015,https:// allethub.
com/edu/best-cities-for-families/4435/ methodology.
Köprülü,B.veKaneti,S.(1989).Aile hukuku(2.basım).İstanbul:FilizKitabevi.
Lam,B.(2008).Map Paris heelchair reduced mobility accessibility Metro RER bus tram.
10 Kasım 2015, http://parisbytrain.com/map-paris- heelchair-reduced-mobility-accessibilitymetro-rer-bus-tram/.
Levy, F. (2008). In depth: America s most and least family friendly cities. 10 Eylül 2015,
http://
.forbes.com/2008/12/02/cities-ten-budget-forbeslife-cx fl 1202realestate slide.
html thisspeed 50000).
Metropolis.(2015). omen friendly city project.18Kasım2015,http://policytransfer.metropolis.org/case-studies/ omen-friendly-city-project
Michaud,A.(2000).Aplicaciones a escala urbana de la perspectiva de g nero: aseguridad
de las mujeres y el transporte public en Montreal.Montreal.CAFSU;FemmesetVille,Villede
Montr al;STCUM.
MyCiti.(2015). ision.18Kasım2015,http://myciti.org.za/en/about/about-us/vision-and-objectives/
Ne YorkCity.(2015).Pedestrians CityBench.10Kasım2015,http://
html/pedestrians/citybench.shtml
.nyc.gov/html/dot/
Kaynakça
Nirun,N.(1994).Sistematik sosyoloji yönünden aile ve kültür.Ankara:TürkTarihKurumuBasımevi.
Nteta,Z.(2014). omen have a right to safe public transport.18Kasım2015,http://
peto npartnership.co.za/2014/11/ omen-have-a-right-to-safe-public-transport/.
.ca-
Oğuzman,K.veDural,M.(1994).Aile hukuku.İstanbul:FilizKitabevi.
Oktay,D.(2007).Sürdürülebilirlik,YaşanılabilirlikveKentselYaşamKalitesi.Mimarlık Dergisi
(335).19Ekim2015,http://
.mimarlikdergisi.com/index.cfm sayfa mimarlik DergiSayi 5
3 RecID 1329.
Osborne,P.(2005).Saferoutesforchildren:Whatthey antand hat orks.Children Youth
and Environments,15(1),234 239.
Öztan,B.(2004).Aile hukuku.Ankara:TurhanKitabevi.
Play England. (2015). Adventure playgrounds: Community play hubs. 30 Eylül 2015, http://
.playengland.org.uk/our- ork/projects/past-projects/adventure-playgrounds-communityplay-hubs.aspx
PlayingOut.(2015).Playing Out story.11Ekim2015,http://playingout.net/about/playing-story/
Polat, E. (2011).AğırAğır Çıkacaksın Bu Merdivenlerden:Yavaş Kent Hareketi (Cittaslo ).
Mimarlık (359). 20 Kasım 2015, http://
.mimarlikdergisi.com/index.cfm sayfa mimarlik
DergiSayi 373 RecID 2656.
Pronto Tour. (2014). Engelli dostu şehirler http://blog.prontotour.com/engelli-dostu-sehirler/
adresindenedinilmiştir.
uimby,A.,veCastle,J.A.(2006).A revie
Limited.
of simpli ed streetscape schemes.London:TRL
Ragan,D.,veMcNulty,L.(2005).The youth friendly city The orld Urban Forum 2006 The
orld Urban Forum 2006 ancouver orking Group Discussion Paper.13Kasım2015http://
.cscd.gov.bc.ca/lgd/intergov relations/library/ uf the youth friendly city.pdf.
Raven,D.(2015,31Temmuz).Pink coloured
spark sexism row. 18 Kasım 2015, http://
omen-only-parking-6169510
omen only parking spaces at Frankfurt Airport
.mirror.co.uk/ne s/ orld-ne s/pink-coloured-
Riggio, E. (2002). Child friendly cities: Good governance in the best interests of the child.
Environment and Urbanization,14(2),45-58.
Scultz,E.(2010).Making space for children and youth in surrey city center: An assessment
of child and youth friendly policy practice in surrey British Columbia.20Kasım2015,http://
summit.sfu.ca/system/files/iritems1/10044/etd5951.pdf.
157
158
Aile Dostu Kentler Etüt Araştırması
SeattlePlanningCommission.(2014).Family-sizedhousing:Anessentialingredienttoattractand
retainfamilies ithchildreninSeattle.20Kasım2015,http://
.seattle.gov/Documents/Departments/SeattlePlanningCommission/AffordableHousingAgenda/FamSizePC dig final1.pdf.
Sezgin,M.veÜnüvar,Ş.(2011).Yavaş şehir: Sürdürülebilirlik ve şehir planlaması ekseninde.
Konya:ÇizgiKitabevi.
SuitcliffePlay.(2015).The pod youth shelter.20Kasım2015,http://
pod-youth-shelter-about/.
.sutcliffeplay.co.uk/
Sungur-Ergenoğlu,A.(2013).Mimarlıkta Kapsayıcılık: Herkes için Tasarım.10Kasım2015,
http://
.ek.yildiz.edu.tr//images/images/yayinlar/ktp.pdf.
Şahin,İ.veKutlu,Z.Z.(2014).Cittaslo :Sürdürülebilirkalkınmaeksenindebirdeğerlendirme.
ournal of Tourism and Gastronomy Studies 2(1),55-63.
Şatıroğlu,A.(2011).Türkiye dekentaraştırmalarınındeğişimi.Sosyoloji Dergisi,22,347-363.
Şen,M.(1996).Türkiye de Gecekondunun 50.yılı. İstanbul:FriedrichEbertVakfı.
Şentürk,M.(2012).Kentseldönüşümünsosyolojisi.Kent Sosyolojisi içinde(349 363).Ankara:
Hece.
Şentürk,M.veCeylan,H.(ed.).(2015).İstanbul da yaşlanmak: İstanbul da yaşlıların mevcut
durumu araştırması. İstanbul:AçılımYayınları.
Takıl,F.Z.(2015).Kadın dostu kentler: Ankara örneği.20Aralık2015,http://hukukvesanat.
atilim.edu.tr/ p 1217.
Tandoğan,O.(2014).Çocukiçindahayaşanılabilirbirkentselmekân:Dünyadagerçekleştirilenuygulamalar.Megaron,9(1),19-33.
Tanyeli,U.(2004).İstanbul1900-2000konutuvemodernleşmeyimetropoldenokumak.İstanbul:YapıEndüstriMerkeziYayınları.
Tekeli,İ.(1986).Türkiye’de19.yüzyılortalarından1950’yekadarkentselaraştırmalarıngelişimi.Türkiye de sosyal bilim araştırmalarının gelişimiiçinde(239-268).Ankara:TürkSosyal
BilimlerDerneği.
Tekeli,İ.(2015).KatılımcılıkveGerçekçilikSorgulamalarıArasındaHabitatIIITürkiyeRaporu.
Mimarlık Dergisi,(383).13Eylül2015,http://
.mimarlikdergisi.com/index.cfm sayfa mim
arlik DergiSayi 397 RecID 3657.
TheUnitedNationsChildren’sFund.(t.y.).Çocukdostuşehirler.13Eylül2015,http://unicef.
org.tr/sayfa.aspx id 64
Kaynakça
Thedorou,M.(2009).HerkesiçinTasarım(1):MimarlıkveDemokrasi.Mimarlık Dergisi,(347).
14 Ekim 2015, http://
.mimarlikdergisi.com/index.cfm sayfa mimarlik DergiSayi 361 R
ecID 2063.
Tonucci,F.(2002).Se i bambini dicono: Adesso basta Premessa di R. Prodi.Gius.Laterza FigliSpa.20Ağustos2014,http://
.lacittadeibambini.org/pubblicazioni/Bambini basta.pdf
Tonucci,F.(2005).Lacittàdeibambini:Unmodonuovodipensarelacittà.Economica aterza,
353,242p.Bari.Italia.
Tonucci, F. (2015). Özgürleştirme üzerine: Yetişkinler çocukları dinlemedikleri takdirde çok
büyük sorunlar ile karşılaşacaktır. Çocukların Şehri: Yerel Yönetimlerde Yeni Bir Felsefe”.
İdealkent Dergisi,17,282-297.
Tonucci,F.(t.y.). et s go to school on our o n A proposal for autonomy.20Kasım2015,http://
.lacittadeibambini.org/pubblicazioni/articoli/a scuola eng.doc.
TopUniversities.(2010). hat is the orld s best student city 21Ekim2015,http://
.topuniversities.com/university-rankings-articles/ s-best-student-cities/ hat- orlds-best-student-city.
Topsümer, F., Babacan, E. ve Baytekin, E. P. (2009). Şehir ve çocuk: Çocuk dostu şehir
girişimininşehirimajınakatkısı.İstanbulÜniversitesiİletişimFakültesiDergisi,35(1) 5-20.
Tranter,P., Doyle,J.(1996).Reclaimingtheresidentialstreetasplayspace.International
Play ournal, 4,81 97.
Tutal,A.veÜstün,B.(2009).Yaşlılıkveyaşdostukentler. Yaşlı Sorunları Araştırma Dergisi
1,1-23.
Türk Dil Kurumu. (t.y.). Güncel Türkçe sözlük 14 Kasım 2015, http://
php option com gts
.tdk.gov.tr/index.
TürkiyeİstatistikKurumu.(2014).İlleregöreil/ilçemerkezivebelde/köynüfusu 2013.Adrese
Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (ADNKS) eri Tabanı.15Aralık2014,http://rapory.tuik.gov.tr/1512-2014-03:34:48-42273112315460404801280480136.html
TürkiyeİstatistikKurumu.(t.y.).İllerinyaşanabilirliğiendeksi.20Kasım2015,http://
miistatistik.gov.tr/
tr/content/39-illerin-ya C5 9Fanabilirli C4 9Fi-endeksi
.res-
Uluengin,M.B.(2005).İmparatorluğunihtişamarayışındaCumhuriyetinradikalmodernleşme
projesine:Türkiye’dekentselplanlamanınilkyüzyılı.TA İD,3(6),353-436.
Ulusal Gençlik Parlamentosu. (t.y.). Genç dostu kentler 2014. 13 Ekim 2015, http://
ulusalgenclikparlamentosu.net/kampanyalar/gencdostukentler/
UNWomen.(2015).Creating safe public spaces.18Kasım2015,http://
.un omen.org/
en/ hat- e-do/ending-violence-against- omen/creating-safe-public-spaces.
159
160
Aile Dostu Kentler Etüt Araştırması
UnitedNations.(2014). orld urbanization prospects.14Aralık2014,http://esa.un.org/unpd/
up/Highlights/WUP2014-Highlights.pdf.
UrbanHealthSolutions.(2015).Safe routes to age in Paris.3Kasım2015,http://urbanhs.com/
initiatives/miami-dade-county-age-friendly-initiative/safe-routes-to-age-in-place/.
Uslu, A. (2005). Yaşlılıkta yaşam kalitesi ve sosyal etkileşimin sağlanması için dış mekân
tasarımınınrolü.3. Ulusal Yaşlılık Kongresi Bildiriler Kitabı. İzmir:OkullarYayınevi.
Uslu,A.veShakouri,N.(2014).KentselPeyzajdaEngelli/YaşlıBireyİçinBağımsızHareket
OlanağıveEvrenselTasarımKavramı.Kastamonu Üni. Orman Fakültesi Dergisi.1(14),7-14.
vandenBerg,L., Russo,A.P.(2004).The student city: strategic planning for student communities in EU cities.Aldershot,UK:Ashgate.
WorldHealthOrganization.(2007).Global age friendly cities: A guide.20Ekim2015,http://
. ho.int/ageing/publications/Global age friendly cities Guide English.pdf.
WorldHealthOrganization.(2015).Global database of age friendly practices.20Ekim2015,http://
apps. ho.int/datacol/custom vie report.asp survey id 600 vie id 653 display filter 1
Yılmaz, E. B. (2012). Kendi Gök Kubbemiz’de kimlik kurucu bir değer olarak mekân. Fırat
niversitesi Sosyal Bilimler Dergisi,22(1),18-30.
YouthFriendlyCity.(t.y.).20Ekim2015,http://
.dc-aya.org/policy-and-advocacy/og/11
YouthfulCities.(2015).Youthful Cities Global Inde e ecutive summary: Ranking the orld s
55 most youthful cities.23Ekim2015,http://imco.org.mx/ p-content/uploads/2015/05/YouthfulCities.pdf
Yurtseven,H.R.,Kaya,O.veHarman,S.(2010).Yavaş hareketi.Ankara:DetayYayıncılık.
Zaragoza.(2015).City of ienna Chief E ecutive Of ce for Urban Planning Development and
Construction Co ordination Of ce for Planning and Construction geared to the re uirements
of daily life and the speci c needs of omen.18Kasım2015,http://zaragoza2006.fesu.org/
IMG/pdf/Vienna.pdf.
Zero200.(2015).About Zero200.10Kasım2015,https://
.zero200.com.au/about.htm.
Türkiye de Aile ve Kent İlişkisini Ele Alan Çalışmalar
EK 1 - TÜRKİYE DE AİLE VE KENT İLİŞKİSİNİ ELE ALAN
ÇALIŞMALAR
Türkiye'deailevekentilişkisinielealançalışmalar;kitaplar,makalelerveyükseklisans/doktoratezleriolmaküzereüçbaşlıkaltındalistelenmiştir. Kent’kelimesiningeçtiğitümçalışmaları
sıralamak yerine, kentin birey ve toplumla birebir etkileşim içinde olduğu ve bu etkileşimin
sebep/sonuçlarınıntartışıldığıçalışmalarayerverilmiştir.
Literatür taraması yapılırken karşılaşılan bazı derleme kitapların ana başlıkları listeye dahil
edilmiş,bazılarınıniseiçerisindekimetinler,kitabınanabaşlığıverilmedenlisteyedahiledilmiştir.Hemkitabınkünyesihemdeiçindekibiryazarınyazdığımetninkünyesinindahiledildiği
derlemekitaplardamevcuttur.
Kitaplar
Tabakoğlu,A.(1991).Sosyo-ekonomik yönleriyle aile sempozyumu.İstanbul:MarmaraÜniversitesiOrtadoğuveİslamÜlkeleriEkonomikAraştırmaMerkeziYayınları.
Y,y.(1990).Türkiye aile bibliyografyası.Ankara:BaşbakanlıkAileAraştırmaKurumuYayınları.
MimarlarOdasıAnkaraŞubesi.(1971).Türkiye de kentleşme.Ankara:MimarlarOdasıYayınları.
Adak,N.(2012).Değişen toplumda değişen aile: Sosyolojik tartışmalar.Ankara:SiyasalKitabevi.
BaşbakanlıkAileAraştırmaKurumu.(1990).Türkiye aile yıllığı: 1990.Ankara:BaşbakanlıkAile
AraştırmaKurumuYayınları.
Alkan,A.(2005).Yerel yönetimler ve cinsiyet: Kadınların kentte görünmez varlığı: Ankara araştırması.Ankara:DipnotYayınları.
Altaban,Ö.(1998).CumhuriyetinkentplanlamapolitikalarıveAnkaradeneyimi.Sey,Y.(ed.),
75 yılda değişen kent ve mimarlıkiçinde(41 64).İstanbul:TürkiyeEkonomikveToplumsal
TarihVakfı.
Alver,K.(2010).Steril hayatlar: Kentte mekânsal ayrışma ve güvenlikli siteler.Ankara:Hece
Yayınları.
Arı,O.veSemay,M.(1983).İbrahimYasa’nınAnkara’dagecekonduailelerikitabıüzerinebir
inceleme.Y,y.(ed.),İbrahimYasa’yaarmağaniçinde(189-200).Ankara:SiyasalBilgilerFakültesiYayınları.
Aslanoğlu,R.A.(1998).Kent kimlik ve küreselleşme.Bursa:AsaKitabevi.
Ayata,G.,Eryılmaz,S.veKalem,S.(2011).Ailenin korunmasına dair kanun kimi ve neyi koruyor Hakim savcı avukat anlatıları.İstanbul:İstanbulBilgiÜniversitesiYayınları.
161
162
Aile Dostu Kentler Etüt Araştırması
Ayata,S.veGüneş-Ayata,A.(1996).Konut komşuluk ve kent kültürü.Ankara:T.C.BaşbakanlıkTopluKonutİdaresiBaşbakanlığı.
Aytaç,A.M.(2007).Ailenin serencamı: Türkiye de modern aile krinin oluşması.Ankara:DipnotYayınları.
Bal,H.(2002).Kent sosyolojisi.Isparta:FakülteKitabeviYayınları.
Bayramoğlu,YıldırımF.(1994).Gençlik ve kent yönetimi.İstanbul:DünyaYerelYönetimDem.
BayramoğluYıldırım,F.(1996). İnsan çevre kent.İstanbul:DünyaYerelYönetimDem.
BayramoğluYıldırım,F.(1996).Kentte birlikte yaşamak üstüne.İstanbul:DünyaYerelYönetim
Dem.
Bektaş,C.(2004).Kentli olmak ya da olmamak.İstanbul:EvrenselBasımYayın.
Bektaş,C.(2013).Yaşanası kent 2012.İstanbul:ArkeolojiveSanatYayınları.
Beyazlı,D.(2005).Kent planlamada birey kent kentlilik ve kentlilik bilinci.Trabzon:Karadeniz
TeknikÜniversitesiYayınları
Bozdayı,A.M.(2005).Çağdaşkentyaşamındamekânsorunları.Ankara:HacettepeÜniversitesiYayınları.
Bilsel, F. C. ve Pinon, P. (2010). İmparatorluk başkentinden Cumhuriyet’in modern kentine:
Henri Proust un İstanbul planlaması (1936-1951).İstanbul:SunaveİnanKıraçVakfıİstanbul
AraştırmalarıEnstitüsü.
Cansever,T.(1992).Şehirvemimariüzerinedüşünceler.İstanbul:AğaçYayınları.
Cansever,T.(1994).Ev ve şehir üzerine düşünceler.İstanbul:İnsanYayınları.
Cansever,T.(1995).Habitat II konferansı için şehir ve konut üzerine düşünceler.İstanbul:Hak-İş.
Cansever,T.(1998).İstanbul’uanlamak.İstanbul:İzYayınları.
Çelebi,F.,Aksel,B.veÖğretmen,F.(2001).Kent araştırmaları bibliyografyası.İstanbul:TürkiyeEkonomikveToplumsalTarihVakfı.
Çizgen,N.(1994).Kent ve kültür.İstanbul:SayYayınları.
Dervişoğlu, E. ve Uğurlu, Ö.A. (2010). Türkiye perspekti nden kent sosyolojisi çalışmaları.
İstanbul:ÖrgünYayınevi.
Dikeçligil,B.,Çiğdem,A.(1991).Aile Yazıları. Ankara:TC.BaşbakanlıkAileAraştırmaKurumu
BaşkanlığıYayınları.
Türkiye de Aile ve Kent İlişkisini Ele Alan Çalışmalar
Doğan, İ. (2009). Dünden bugüne Türk ailesi: sosyolojik bir değerlendirme.Ankara:Atatürk
KültürMerkeziYayınları.
Doğan,M.S.veDoğan,M.C.(2005).Modernleşme sürecinde Türk köy ailesi araştırması.
İstanbul:KızılelmaYayıncılık.
Duben,A.veBehar,C.(1996).İstanbulhaneleri:Evlilik,ailevedoğurganlık.İstanbul:İletişim
Yayınları.
Duben,A.veŞimşek,L.(2002).Kent aile tarih.İstanbul:İletişim.
Ekşioğlu Çetintahra, G. (2014). Cumhuriyet dönemi modernizminin İzmir’de kent mekânına
yansımaları:Dr.BehçetUzdönemi.M.M.SöylemezveS.Karslıoğlu(ed.),Cumhuriyet ten
günümüze şehir ve şehircilikiçinde(113 27).Ankara:ÇorumBelediyesi.
Eraydın,A.(ed.)(2006).Değişen mekân. Ankara:DostKitabeviYayınları.
Erder,S.(1996).Ümraniye:İstanbul’abirkentkondu.İstanbul:İletişimYayınları.
Ergin,O.N.(1936).Türkiye de şehirciliğin tarihi inkişafı.İstanbul:İstanbulÜniversitesiYayınları.
Ergül,N.,Kaplan,M.vediğerleri.(1999).Türk ailesinin yaşadığı mekânlara/konutlara ilişkin
eğilimler. Ankara:TCBaşbakanlıkAileAraştırmaKurumuBaşkanlığıYayınları.
Erkan,R.(2002).Kentleşme ve sosyal değişme.Ankara:BilimadamıYayınları.
Erman,T.(2003).Kentçeperlerindeki modernlik’:ModernbaşkentAnkara’dakibirgecekondu
mahallesinindüşündürdükleri.Pultar,G.,İncirlioğluE.O.veAkşitB.(ed.),Kültür ve modernite
içinde(105 126).İstanbul:TetragonveTürkiyeAraştırmalarıGrubuYayını.
Ersoy,M.(2007).Kentsel planlama kuramları.Ankara:İmgeKitabevi.
Erten,M.(2004).Karşıyaka Kent Meclisi: kent yönetimine bir katılım deneyimi.İstanbul:AnahtarKitaplarYayınevi.
Eryıldız,H.S.(1995).Ekokent: çevreyi geliştirici kentleşme.Ankara:GeceYayınları.
Fındıkoğlu,Z.F.(1969).Adapazarı nın şehirleşmesi ve sosyolojik problemleri:İstanbul-Adapazarı:SakaryaSosyalAraştırmalarMerkeziYayını.
Gökçe,B.(1971).Gecekondu gençliği.Ankara:HacettepeÜniversitesiYayını.
Gökçe,B.(1973).Şehirleşmesüreciningençliküzerineetkileri.Ankara:SBFYayınları.
Gökçe,B.(1993).Gecekondularla aileler arası geleneksel dayanışmanın çağdaş organizasyonlara dönüşümü.Ankara:BaşbakanlıkKadınveSosyalHizmetlerMüsteşarlığıYayınları.
163
164
Aile Dostu Kentler Etüt Araştırması
Görmez,K.(1997).Kent ve siyaset: bir metropol alanda kentleşme kentlileşme düzeyi ile siyasal
kültür ve siyasal davranış ilişkileri üzerine bir araştırma: Ankara örneği.Ankara:GaziKitabevi.
Görmez,K.(2004).Bir metropol kent Ankara: sosyal yapı kimlik yaşam.Ankara:OdakYayınevi.
Güçlü,S.(2002).Kentlileşme ve göç sürecinde Antalya da kent kültürü ve kentlilik bilinci.Ankara:TCKültürBakanlığı.
Güler,M.(1997).Kentleşme sürecinde gençlik.Ankara:ÜmitYayıncılıkveMatbaacılık
Gümüşoğlu,F.(2001).21. yüzyıl karşısında kent ve insan.İstanbul:BağlamYayıncılık.
İmamoğlu,E.O.veİmamoğlu,V.(1996).İnsan,eviveçevresi:Ankara’dabirtoplukonutaraştırması.Ankara:TopluKonutİdaresiBaşkanlığı.
Işık,O.vePınarcıoğlu,M.M.(2001).Nöbetleşe yoksulluk: gecekondulaşma ve kent yoksulları: Sultanbeyli örneği.İstanbul:İletişimYayınları.
Kağıtçıbaşı,Ç.(1990).İnsan,aile,kültür.İstanbul:RemziKitabevi.
Kalaycıoğlu,S.(2002).Türkiye’dekentselyoksulluğuntanımlanmasındageçinmeveailestratejilerininetkileri.TMMOBŞehirPlancılarıOdası(ed.),Yoksulluk kent yoksulluğu ve planlama
içinde(65 72).Ankara:TMMOBŞehirPlancılarıOdasıYayınları.
Karpat, K. H. (2003). Türkiye de toplumsal dönüşüm: kırsal göç, gecekondu ve kentleşme.
Ankara:İmgeKitabevi.
Kartal,S.K.(1975).Kentleşme ve insan: kentleşme sürecinde insan tutum ve davranışlarında
meydana gelen değişmeler Çankırı köylerinden Ankara ya göç edenler üzerinde bir araştırma.
Ankara:TürkiyeveOrtadoğuAmmeİdaresiEnstitüsüYayınları.
Kartal,S.K.(1983).Ekonomik ve sosyal yönleriyle Türkiye de kentlileşme.Ankara:YurtYayınevi.
Kaya,E.(2003).Kentleşme ve kentlileşme.İstanbul:İlkeYayıncılık.
Keleş,R.(1983).100 soruda Türkiye de kentleşme konut gecekondu.İstanbul:GerçekYayınları.
Kılıçbay,M.A.(2000).Şehirlervekentler.Ankara:İmgeKitabevi.
Kıray, M. B. (1984). Büyük kent ve değişen aile: Türkiye de ailenin değişimi toplumbilimsel
incelemeler.Ankara:TürkiyeSosyalBilimlerDerneğiYayınları.
Kongar,E.(1972).İzmir’dekentselaile(yapı,akrabalarlavebürokratikörgütlerleilişkilerve
zamaniçindebazıdeğişmeeğilimleri).Ankara:TürkSosyalBilimlerDerneğiYayınları.
Kongar,E.(1993).Türkiye üzerine araştırmalar.İstanbul:RemziKitabevi.
Türkiye de Aile ve Kent İlişkisini Ele Alan Çalışmalar
KöksalA.(2012).Kent sosyolojisi.Ankara:HeceYayınları.
Kurt,H.(2003).Türkiye de kent köy çelişkisi.Ankara:SiyasalKitabevi.
Kurtuluş,H.(2005).İstanbul’dakentselayrışma:mekânsal dönüşümde farklı boyutlar.İstanbul:BağlamYayınları.
Küçükkural,Ö.M.(2013).İstanbulhalkınınkonuteğilimleriaraştırması.İstanbul:İstanbulTicaretOdasıYayınları.
Laborit,H.(çev.Onaran,B.).(1990).İnsanvekent.İstanbul:PayelYayınevi,
Mangır,M.veAktaş,Y.(1992).Gecekondu gençliğinde boş zaman etkinlikleri.Ankara:AÜZEF
Yayını.
Nas,Z.(2006).Üniversitelerinkentkültürüneetkileri.Van:VanBelediyeBaşkanlığıKültürYayınları.
ODAK.(1992).Ankara kent bibliyografyası.Ankara:AnkaraBüyükşehirBelediyesi.
Onat, Ü. (1993). Gecekondu kadının kente özgü düşünce ve davranışlar geliştirme süreci.
Ankara:BaşbakanlıkKadınveSosyalHizmetlerMüsteşarlığı.
Orçan,M.(2008).Kır ve kent hayatında kadın pro li Kırıkkale araştırması.Ankara:HarfEğitim
Yayıncılığı.
Osmay,S.(1998).1923’tenbugünekentmerkezlerinindönüşümü.Sey,Y.(ed.),75 yılda değişen kent ve mimarlıkiçinde(139-154).İstanbul:TürkiyeEkonomikveToplumsalTarihVakfı.
Ötegen,A.(2006).Konya da kent kültürü ve kentlilik bilinci.Konya:KonyaBüyükşehirBelediyesi.
Özbay,F.(2015).Dünden bugüne aile kent ve nüfus.İstanbul:İletişimYayınları.
Özdenören,R.(2000).Kent ilişkileri.İstanbul:İzYayıncılık.
Özen,S.(1991).Sanayi kasabasında yaşam biçimi ve aile yapısında meydana gelen değişmeler: Soma örneği.İzmir:EgeÜniversitesiEdebiyatFakültesiYayınları.
Özen,S.(1996).Kentlileşme sürecinde ailede kuşaklararası ilişkiler.İzmir:EgeÜniversitesi
EdebiyatFakültesiYayınları.
Özer,İ.(2004).Kentleşme kentlileşme ve kentsel değişme.Bursa:EkinKitabevi.
Özkaya, C. (2011). Türkiye de aile: ailenin yapısal özellikleri işlevleri ve değişimi. İstanbul:
SosyalEkonomikAraştırmalarıMerkeziYayınları.
Özlü, Z. (2007). Tanzimat döneminde Anadolu da kır ve kent hayatı (Bolu Göynük örneği).
Ankara:BerikanYayınları.
165
166
Aile Dostu Kentler Etüt Araştırması
Özyeğin,G.(2003).Kapıcılar,gündelikçilerveevsahipleri:Türkkentyaşamındasorunlukarşılaşmalar.Kandiyoti,D.veSaktanber,A.(haz.),Kültür fragmanları: Türkiye de gündelik hayat
içinde(çev.Z.Yelçe,57-83).İstanbul:MetisYayınları.
Sancar,S.(2012).Türk modernleşmesinin cinsiyeti: erkekler devlet kadınlar aile kurar.İstanbul:İletişimYayınları.
Sencer, Y. (1979). Türkiye de kentleşme: bir toplumsal ve kültürel değişme süreci.Ankara:
KültürBakanlığıYayınları.
Sey,Y.(1998).75. yılda değişen kent ve mimarlık.İstanbul:TürkiyeEkonomikveToplumsal
TarihVakfıYayınları.
Sözen,M.(1976).Türk kenti Türk evi bibliyografyası.İstanbul:İTÜMimarlıkFakültesiMimarlık
TarihiveRestorasyonEnstitüsü.
Sümer,N.,Solak,N.veHarma,M.(2013).İşsizyaşam:İşsizliğinveişgüvencesizliğininbirey
veaileüzerindekietkileri.İstanbul:KoçÜniversitesiYayınları.
Şentürk,M.veYaman,Ö.M.(2013).Kentleşme ve sosyal politikalar.İstanbul:EsenlerBelediyesi.
Şenyapılı,T.(2004).Baraka dan gecekonduya: Ankara da kentsel mekânın dönüşümü: 1923
1960.İstanbul:İletişimYayınları.
Şirin,M.R.veUstaSayıta,S.(2000).1. İstanbul çocuk kurultayı İstanbul çocuk raporu.İstanbul:İstanbulÇocuklarıVakfı.
Taşçı,M.(koor.).(1998).Metropolde kariyer meslekleri ve aile yapısı temelinde yaşama tarzları (Ankara örneği).Ankara:BaşbakanlıkAileAraştırmaKurumuYayınları.
Tekeli,İ.(1977).Bağımlı kentleşme: kırdavekenttedönüşümsüreci.Ankara:MimarlarOdası
Yayınları.
Tekeli,İ.(1998).BirmodernleşmeprojesiolarakTürkiye’dekentplanlaması.BozdoğanS.ve
Kasaba, R. (ed.), Türkiye de modernleşme ve ulusal kimlik içinde (çev. N. Elhüseyni, 155172).İstanbul:TarihVakfıYayınları.
Tekeli,İ.(1998).Türkiye’deCumhuriyetdönemindekentselgelişmevekentplanlaması.Sey,
Y.(ed.),75 yılda değişen kent ve mimarlıkiçinde(1 24).İstanbul:TürkiyeEkonomikveToplumsalTarihVakfı.
Tekeli, İ. (2009). Modernizm modernite ve Türkiye nin kent planlama tarihi. İstanbul: Tarih
VakfıYurtYayınları.
Tekeli,İ.(2011).Kent kentli hakları kentleşme ve kentsel dönüşüm.İstanbul:TarihVakfıYurt
Yayınları.
Türkiye de Aile ve Kent İlişkisini Ele Alan Çalışmalar
Tekeli,İ.(2011).Türkiye nin kent planlama ve kent araştırmaları tarihi yazıları.İstanbul:Tarih
VakfıYurtYayınları.
Tekeli,İ.(2012).Türkiye de yaşamda ve yazında konutun öyküsü (1923 1980).İstanbul:Tarih
VakfıYurtYayınları.
Thorns,D.C.(çev.Nal,E.veNal,H.)(2004).Kentlerin dönüşümü: Kent teorisi ve kentsel yaşam.İstanbul:SoyakYayınları.
Turgut,M.(haz.).(2010).Türkiye de aile değerleri araştırması.Ankara:BaşbakanlıkAileve
SosyalAraştırmalarGenelMüdürlüğüYayınları.
Tümertekin,E.(1997).İstanbul:insan ve mekân.İstanbul:TarihVakfıYurtYayınları.
Türkoğlu,A.(2007).Kent enstitüleri.Ankara:AnıYayıncılık.
Yaraman,A.(1997).Büyükkentlebütünleşmesürecininailekurumunaetkileri.Türk sinemasında göç sorunu II: Ulusal sosyoloji kongresi toplum ve göç sempozyumuiçinde(573-579).
Ankara:TCBaşbakanlıkDevletİstatistikEnstitüsü SosyolojiDerneğiYayını.
Yasa,İ.(1966).Ankara da gecekondu aileleri.Ankara:SağlıkveSosyalYardımBakanlığı.
Yazıcı,E.(1992).Sosyo kültürel değişme sürecinde Karabük te işçi ailesi.Ankara:İmajYayınevi.
Yeter,E.(2008).Kentsel gelişme ve kültür değerleri.İstanbul:TarihiKentlerBirliği.
Yıldız,H.D.(haz.).(1992).Sosyo kültürel değişme sürecinde Türk ailesi.Ankara:Başbakanlık
AileAraştırmaKurumuYayınları.
Yılmaz,S.(2012).Türkiye de ailenin dönüşümü.Ankara:DivanKitap.
Makaleler
Akdoğan,A.(2002).Gelenekselgenişailedenmodernçekirdekgeçiştedinihayattakideğişim.
Harran niversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 9(3),27 72.
Aksoy,E.(2007).Suçvegüvenlikentyaklaşımı.TMMOB Mimarlar Odası Ankara Şubesi Dergisi,55,11 15.
Arslantaş,H.A.(2008).Sosyaldeğişme,kentleşmevekentlileşmenindinüzerineetkileri.Fırat
niversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi,13(2),171 196.
Bilgin,İ.(2006).Kentüretimininvekamuyaşamınınörgütlenmesindegünceleğilimler.Toplum
ve Bilim,105,166 177.
Çelik,C.(2001).Kentleşmesürecindedinihayat.Erciyes
gisi,11,131 152.
niversitesi İlahiyat Fakültesi Der-
167
168
Aile Dostu Kentler Etüt Araştırması
Demir,E.(1961).Yenikentliailelerdegeçimlik,üretimveyoksulluk.Planlama Dergisi 1(1),62 69.
Durgun,BveTümerdem,Y.(1999).Kentleşmeveyaşlılarasunulanhizmetler.Geriatri Dergisi
2(3),115 120.
Erder,S.(1993).İstanbul’unyenisakinleri:nerelisinhemşerim Görüş Dergisi,12,74-80.
Erol,M.(1994).Kentselbütünleşmeüzerineköykentfarklılaşmasıveailekurumununetkileri(Sivasörneği).Cumhuriyet niversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi,17 51 75.
Geray,C.(1995).Kentyönetimiiçinyeniyaklaşımlarvekomşuluk(mahalle)birimininönemi.
ÇağdaşYerelYönetimler,4(6),27 38.
Gökulu, G. (2010). Kent güvenliği kentleşme ve suç ilişkisi. Atatürk niversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi 24(1). http://e-dergi.atauni.edu.tr/atauniiibd/article/do nload/1025006501/1025006077
Karabel,A.H.(2013).Kentseldönüşüm,konutveTürkaileyapısı.Mimar ve Mühendis,71,64 66.
Keleş,R.(2005).Kentvekültürüzerine.Mülkiye Dergisi,29(246),9 18.
Kiper,P.(2004).Küreselleşmesürecindekentlerimizegirenyenitüketimmekânlarıveyitirilen
kentkimlikleri.TMMOB Şehir Plancıları Odası Yayınları 4,14 18.
Kocacık,F.(1986,1987).Sivas’takentselaile.Cumhuriyet niversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi 7-8, 7-29,35-62.
Muharrem,E.S.veAteş,H.(2004).Kentyönetimi,kentlileşmevegöç:Sorunlarveçözümönerileri.Sosyal Siyaset Konferansları Dergisi,48.http://
.yerelsiyaset.com/pdf/haziran2008/7.pdf
Önür,N.(1943).Kentlileşmesürecinde1951ve1968-1978yıllarındaBulgaristan’danTürkiye’ye
gelengöçmenlerinaileyapılarındameydanagelendeğişmeler.Sosyoloji Dergisi 2 115 126.
Şengül,H.T.(2001).Sınıfmücadelesivekentmekânı.Praksis Dergisi,2,9-31
Tatlıdil,E.(1987).Kentlebütünleşmeninbiryolu:Gecekondulaşma.Ege niversitesi Edebiyat
Fakültesi Sosyoloji Dergisi,1,45-76
Tatlıdil,E.(2009).Kentvekentlikimliği;İzmirörneği.Ege Akademik Bakış 9(1),319 336.
Tuncel, M. (1980). Türkiye’de kent yerleşmelerinin tarihçesine toplu bir bakış. İÜ Coğrafya
EnstitüsüDergisi,23,123 160.
Ulu,A.veKarakoç,İ.(2004).Kentseldeğişiminkentkimliğineetkisi.Planlama Dergisi,29(3)59 66.
Yenigül,S.B.(2005).Göçünkentmekânıüzerineetkileri.Gazi
gisi 18(2),273 288.
niversitesi Fen Bilimleri Der-
Türkiye de Aile ve Kent İlişkisini Ele Alan Çalışmalar
Yüksek Lisans ve Doktora Tezleri
Acuner,A. (2005). Kent merkezlerinde yayalaştırma: Yasal yönetsel mevzuatın irdelenmesi
Ankara Kızılay kent merkezi örneği,Yükseklisanstezi,GaziÜniversitesi.
Alp,B.(2012).Kente karşı suç kavramına kıyı alanlarındaki imar uygulamaları çerçevesinden
bir bakış: Kuşadası örneği Yükseklisanstezi,BahçeşehirÜniveritesi.
Ataç,E.(2008).Kent güvenlik ve güvenli kent planlaması,Yükseklisanstezi,GaziÜniversitesi.
Aydoğan,F.(1990).Kırsal kesimden kente gelen ailelerin kentlileşme süreçleri ve sorunları,
Yükseklisanstezi,CumhuriyetÜniversitesi.
Ayhan,D.(2013).İnsanvemekânbağlamındakent,Yükseklisanstezi,MarmaraÜniversitesi.
Can,A.(1998).İstanbulkentdokusundabirtürkonuttercihivekültürelyapıetkileşimi:Rumelihisarıörneği,Yükseklisanstezi,MarmaraÜniversitesi.
CanselSavran,O.(2006).Gecekondu bölgesinde yaşayan kadınların aile planlaması konusunda bilgi tutum ve davranışlarının saptanması,Yükseklisanstezi,CelalBayarÜniversitesi.
Demirsoy,M.S.(2006).Kentsel dönüşüm projelerinin kent kimliği üzerindeki etkisi: übnan
Beyrut Solidere kentsel dönüşüm projesi örnek alan incelemesi, Yüksek lisans tezi, Mimar
SinanGüzelSanatlarÜniversitesi.
Deniz,A.Ç.(2013).Üniversiteöğrencilerininmetropolkenteuyumsağlamadastratejileri:İstanbulörneği,Doktoratezi,İstanbulÜniversitesi.
Düzenli, F. (2011). Geleneksel Türk ailesindeki dönüşümün sosyal politikaya etkisi, Yüksek
lisanstezi,İstanbulÜniversitesi.
Ege,E.(2012).Kentle başa çıkabilmek: İstanbul daki Kürt genç kadınların taktikleri,Yüksek
lisanstezi,KoçÜniversitesi.
Ekşioğlu,A.Y.(2011).Kentsel yaşam kalitesi ve İstanbul örneği,Yükseklisanstezi,Marmara
Üniversitesi.
Eren Hatiboğlu, B. (2014). Feminist sosyal çalışma ve kent içi yoksul alanların dönüşümü:
Ankara Aktaş Mahallesi örneği,Doktoratezi,HacettepeÜniversitesi.
Erol, M. D. (2014). Kentleşmenin çocuk suçluluğu üzerine etkileri, Yüksek lisans tezi, Gazi
Üniversitesi.
Gökçen,T.(1999).Engelli insanlar için kentsel tasarım,Yükseklisanstez,İzmirYüksekTeknolojiÜniversitesi.
169
170
Aile Dostu Kentler Etüt Araştırması
Gölbaşı, S. (1998). Gecekondu bölgelerinde yaşayan kadınların eğitim ihtiyaçları: Derbent
mahallesiörneği,Yükseklisanstezi,AnkaraÜniversitesi.
Görmez,K.(1985).Türkiye de şehirleşme sürecinde şehire intibaksızlık ve sosyo kültürel sonuçlarıYükseklisanstezi,GaziÜniversitesi.
Gül,C.U.(2002).Ussal ve sürdürülebilir bir kentleşme olgusu ve süreci yaratılması koşulları
üzerine bir araştırma,Yükseklisanstezi,MimarSinanÜniversitesi.
Gürsoy,M.(2013).Kentleşme sürecinde göç
Üniversitesi.
suçluluk ilişkisi,Yükseklisanstezi,Adıyaman
İçli, G. (1994). Sosyal sorunlar çerçevesinde kentsel ailede aile içi ilişkileri Sivas ili örneği,
Doktoratezi,CumhuriyetÜniversitesi.
Kamacı,E.(2012).İstanbulkentleşmesininhanehalklarınındeğişenkent-içihareketlilikdavranışlarıüzerindenyenidenokunması,Doktoratezi,OrtaDoğuTeknikÜniversitesi.
Kara,M.(2010).Kent güvenliği açısından mahallenin önemi: Hatay da bir uygulama,Yüksek
lisanstezi,MustafaKemalÜniversitesi.
Kardeş,S.(1996).Sosyal değişme sürecinde kentlileşme,Doktoratezi,İstanbulÜniversitesi.
Keskin, E. B. (2014). Kentleşme sürecinde ailenin değişimi: Bursa da bir alan araştırması,
Doktoratezi,UludağÜniversitesi.
Kızıltepe,B.(2014).Kent sokaklarının mekân incelemesi,Yükseklisanstezi,İstanbulÜniversitesi.
Koç,M.(2014).Kent hakkı bağlamında Do n sendromlu bireylerin kente entegrasyonu,Yükseklisanstezi,MersinÜniversitesi.
Komşu,U.C.(2014).Türkiye de kent sorunları ve yetişkin eğitimi,Doktoratezi,AnkaraÜniversitesi.
Korkmaz,A.(1988).Şehirleşmevesuç:Malatyaaraştırması(1981-1985),Doktoratezi,İstanbulÜniversitesi.
Moghaddam,M.R.(2014).Kenti bir oyun bahçesi olarak düşünmek yapılı çevrede çocukların
spontane oyun gereksinimlerini karşılamak üzerine,Yükseklisanstezi,ÇankayaÜniversitesi.
Müftüoğlu,U.(2006).Tekerlekli sandalye kullanan bedensel engellilerin kentsel mekânları kullanım olanaklarının Trabzon kent merkezi örneği üzerinde incelenmesi, Yüksek lisans tezi,
KaradenizTeknikÜniversitesi.
Neşat,G.(1993).Kentleşme ve aile yapısında değişme: Köy ve kent aile yapısındaki değişmeler
açısından Rize li aileler üzerinden bir araştırma denemesi,Yükseklisanstezi,İstanbulÜniversite.
Türkiye de Aile ve Kent İlişkisini Ele Alan Çalışmalar
Özer,Ö.(2014).Kentsel mekânda yaya hareketleri: Morfoloji ve çevresel algının etkisi,Doktoratezi,İstanbulTeknikÜniversitesi.
ÖzgülerYılmaz,S.(2013).İmgelerüzerindenkentokumasıDivanyolu Caddesi örneği,Yüksek
lisanstezi,MimarSinanGüzelSanatlarÜniversitesi.
Öztürün,B.(1995).Ankara gecekondu bölgelerinde yaşayan ailelerin ekonomik problemleri
üzerinde bir araştırma,Yükseklisanstezi,AnkaraÜniversitesi.
Sarı, J. (2013). Kenti deneyimleme aracı olarak psikocoğrafya, Yüksek lisans tezi, İstanbul
TeknikÜniversitesi.
Sezal,İ.(1981).Sosyal yapı değişmesi açısından Türkiye de şehirleşme,Doktoratezi,İstanbul
Üniversitesi.
Sivri,H.(1993).Fiziksel ve mekânsal çevrenin çocuk davranışına ve gelişimine etkileri. Çocuk için
oluşturulacak çevrelerde tasarım verilerinin saptaması,Doktoratezi,DokuzEylülÜniversitesi.
Şafak,G.N.(2013).Kadın ve kent ilişkisinde yerel yönetimler: Nevşehir ili örneğinde kadın
dostu kentler,Yükseklisanstezi,GaziÜniversitesi.
Tan,K.(1993).Ankara evresinde kırdan kente gelen ailelerin kentle bütünleşme düzeylerinin
belirlenmesi,Yükseklisanstezi,HacettepeÜniversitesi.
Tandoğan, O. (2012). İstanbul’da çocuk dostu kent için açık alanların planlama, tasarım ve
yönetimilkelerininoluşturulması,Doktoratezi,İstanbulTeknikÜniversitesi.
Temür,T.(2012).Kentleşme çocuk suçluluğu ve eğitim: İstanbul ili örneği,Yükseklisanstezi,
MarmaraÜniversitesi.
Turan,B.(2014).Kent ve suç,Yükseklisanstezi,İstanbulAydınÜniversitesi.
Uğur, N. (1986). Gecekondularda suç ve suçluluk: Ankara örneği, Yüksek lisans tezi, Gazi
Üniversitesi.
Uygun,A.(2006).Kentleşme sürecinde ahlaki değerler,Yükseklisanstezi,MarmaraÜniversitesi.
Yanık,U.(1993).Kırdan kente göç edenlerin sosyo ekonomik ve kültürel yapılarında meydana
gelen değişiklikler: Ayyıldız Köyü örneği,Yükseklisanstezi,UludağÜniversitesi.
Yavuz, A. (2009). Kentsel yaya alışveriş sokaklarında geçirgenlik kavramının irdelenmesi:
Doğu Karadeniz kentleri örneği,Doktoratezi,KaradenizTeknikÜniversitesi.
Yorulmaz,H.(2013).Kent mekânında yaşanabilirlik: Orhangazi Kent Meydanı örneği,Yüksek
lisanstezi,OrtaDoğuTeknikÜniversitesi.
171