chapter ı

BÖLÜM 1
ARAŞTIRMA
YÖNTEMLERİNE GİRİŞ
Bilim
Olguları hem eylemsel (gözlem, deney,
ölçme) hem de zihinsel yanıyla
açıklamaya çalışan, (tümevarım,
tümdengelim) bir etkinliktir.
Prof. Dr. Özkan Tütüncü
2
Bilimsel Yasa
Bilimde çok sayıda deney ve gözlemden sonra,
aynı şartlarda aynı sonuçları verdiği kesin olarak
belirlenen durumdur.
Bilimsel yasa, şu ana kadar genellemelerle
yeterince doğrulanmış ilişkiler sistemidir.
Örnek; her canlı doğar, büyür ve ölür.
Prof. Dr. Özkan Tütüncü
3
Teori
Olgular arasındaki ilişkileri açıklayan, yasalara
göre çürütülmesi daha kolay ilkeler ve kurallar
bütünüdür.
Örnek; Herzberg’ in motivasyon teorisi.
Prof. Dr. Özkan Tütüncü
4
Olgu
Gözlenebilir ya da görgül yöntemlerle
kavranabilir olan, kendine özgü bir örüntüsü
bulunan kanıtlanabilir bilgi bütünüdür (fenomen).
Örnek; İnsan sosyal bir canlıdır.
Prof. Dr. Özkan Tütüncü
5
Kavram
Bir nesnenin veya düşüncenin ortak özelliklerini
kapsayan ve bir ortak ad altında zihinde oluşan
soyut ve genel tasarımdır.
Örnek; insan.
Prof. Dr. Özkan Tütüncü
6
Araştırma
Bir sorunun çözümüne yönelik olarak
yürütülen sistemli ve örgütlü çabaların
tümüdür.
Prof. Dr. Özkan Tütüncü
7
Araştırma Türleri
Uygulamalı araştırma
Araştırmacının bulguları belirli bir ortamda
yer alan bir durumun iyileştirilmesinde
kullanması veya kullanılabilme
yöntemlerinin geliştirilmesidir.
Prof. Dr. Özkan Tütüncü
8
Araştırma Türleri
Temel araştırma
Var olan probleme çözüm üretmekten çok,
konuyu daha iyi algılayabilmek, bilginin salt
bilgi olarak değerlendirilmesi ve bilgi
dağarcığına eklenmesi amacını taşır.
Prof. Dr. Özkan Tütüncü
9
Ampirik Çalışma
Kuramsal bir temele dayanmayan, deney ve
tecrübe ile anlaşılmış olan (bilgi, bağıntı vb.)
şeklinde tanımlanmaktadır.
Prof. Dr. Özkan Tütüncü
10
Bilim Tarihi
Bilim tarihi, bilimsel buluşların, bilimsel üretimin
geçirdiği süreçler ve bunların toplumsal
yansımalarının tarihidir.
Bilim tarihi, bilimsel düşüncenin gelişimini
eleştirel bir yoruma tabi tutar.
Prof. Dr. Özkan Tütüncü
11
Felsefe
Yunanca “philosophia” philia "sevgi" ve sophia
"bilgelik“ kökeninden gelir.
Varlığın ve bilginin bilimsel olarak araştırılmasıdır.
Bir konuda soyut düşünüştür.
Ph.D.
Prof. Dr. Özkan Tütüncü
12
Bilim Felsefesi
Bilim felsefesi, bilimin amacını, yapısını,
şartlarını anlamaya çalışan ve araştıran felsefe
dalıdır.
Bilim tarihi, bilimsel düşüncenin gelişimini bilim
felsefesi çerçevesinde yorumlamaya çalışır.
Bilimsel yöntem, bilim felsefesi ve bilim tarihi
bakış açısıyla ele alınmalıdır.
Prof. Dr. Özkan Tütüncü
13
Bilim ve Felsefe
Felsefe iki basit soru üzerinde çok kafa
patlatır.
– İyi ve kötü nedir?
– Doğru ve yanlış nedir?
Bilim insanları ilkinden ziyade, ikinci soruya
yanıt aramakla uğraşırlar.
Prof. Dr. Özkan Tütüncü
14
Bilim Tarihi ve Yunan Felsefesi
Herakleitos (M.Ö. 535?-475)
Dogmatik-metafizik (ateş).
Akan ırmakta aynı şekilde iki kez
yıkanılamaz (değişim).
Logos
Prof. Dr. Özkan Tütüncü
15
Yunan Felsefesi
Sokrat’ ın (M.Ö. 469-399) rasyonalizmi:
Doğruluk ve gerçekliğin akılla ortaya
konması.
Diyalektik yaklaşım.
“Ben bir şey bilmiyorum.”
Prof. Dr. Özkan Tütüncü
16
Yunan Felsefesi
Eski Yunan anlayışında ikilem ve dualizm
(Eflatun):
–
–
Olympia-Cennet: Kusursuzdur ve değişmezdir
(idealar).
Athena-Dünya: Kusursuz değildir ve değişime
açıktır (duyular).
Prof. Dr. Özkan Tütüncü
17
Yunan Felsefesi
Eflatun-Platon (M.Ö. 427-347):
İdealar teorisi, tümel, bütün
ve genelleme yaklaşımı
(Akademi).
Aristo (M.Ö. 384-322): Parça,
bölümleme ve özelle
açıklama yaklaşımı.
Prof. Dr. Özkan Tütüncü
18
Yunan Felsefesi
Eflatun; genelden özele
giderek, tümdengelim ile
açıklamak (Rasyonel).
Aristo; özelden genele
giderek, tümevarım ile
açıklamak (Amprik).
Prof. Dr. Özkan Tütüncü
19
Roma İmparatorluğu ve Felsefesi
Yunan anlayışını ve kültürünü kendilerine
göçermişlerdir.
Diyalektik ve felsefi yaklaşımları farklıdır.
Süper güç olarak, daha çok savaş ve
fetihlere odaklanmıştır.
Prof. Dr. Özkan Tütüncü
20
Orta Çağ Avrupa'sı ve Bilim
Savaş ve istilalar.
Ticarette hakimiyetin kaybolması
Politikalar
Kilisenin baskısı (engizisyon)
Prof. Dr. Özkan Tütüncü
21
İslamın Yükselişi ve Felsefesi
Farabi (M.Ö. 870-950): Adalet ve
rasyonellik (Eflatun) krallar filozof ya da
filozoflar kral olduğunda değil, imamlar
filozof ya da filozoflar imam olduğunda
mümkündür.
Prof. Dr. Özkan Tütüncü
22
İslamın Yükselişi ve Felsefesi
İslamın felsefe bilime desteği.
İbn-i Sina
(Tıp vd.)
İbn-i Haldun
(Sosyal bilimler)
İbn-i Rüşd (Felsefe)
Prof. Dr. Özkan Tütüncü
23
Orta Çağ’dan Yeni Çağa Bilim
12. ve 13. yy Rönesans ve hümanizm
1543 Bilimsel devrimlerin başlangıcı
Kopernik (1473-1543):
Güneş Merkezli Evren
Vesalius (1514-1563):
Anatomi
Prof. Dr. Özkan Tütüncü
24
Bilim Felsefesinde Gelişmeler
Dekart (1596-1650):
Septik, metodik şüphe,
tümdengelim.
Düşünüyorum öyleyse
varım.
Bacon (1561-1626):
Deneysel, tümevarım.
Prof. Dr. Özkan Tütüncü
25
Tümevarım
Tek tek olgularda gözlenenlerden genel
önermelere giden bilimsel yöntemdir.
Örnek; Ihlamur, yasemin, gül gübrelendikçe hızlı
büyür. Bunlar çiçektir. Öyleyse bütün çiçekler
gübrelendikçe hızlı büyür.
Prof. Dr. Özkan Tütüncü
26
Tümevarım?
Meles Deltasında kuğular beyazdır.
Manyas gölündeki kuğular da beyazdır.
O zaman tüm kuğular beyazdır.
Prof. Dr. Özkan Tütüncü
27
Tümevarım?
Her şeyi gözlemlememiz mümkün müdür?
Avusturalya’daki siyah kuğular!
Prof. Dr. Özkan Tütüncü
28
Tümevarım?
David Hume (1711-1776): Bacon gibi
bilginin deneyle, amprik olarak elde
edilmesini savunur.
Bununla birlikte tümevarım yaklaşımın
zayıflıklarına dikkat çeker.
Prof. Dr. Özkan Tütüncü
29
Tümdengelim
Genelden özele hipotezlerden vargılar ve
çıkarımlar türeten bilimsel yöntemdir.
Örnek; Bütün canlılar ölür. İnsan bir
canlıdır. O zaman ölümlüdür.
Prof. Dr. Özkan Tütüncü
30
Tümdengelim?
Dekart (1596-1650): Matematikte antik
yunan matematikçilerinin yöntemini
kullanarak, aksiyom ve teoremlerden, bilgiyi
oluşturacak yeni teoremler türetti.
Prof. Dr. Özkan Tütüncü
31
Tümdengelim?
Yeni bilgiler sadece akıl yürütülerek
türetilebilir.
Rasyonalizm ve dogmatizm.
Mutlak akla aşırı güven?
Prof. Dr. Özkan Tütüncü
32
Amprik veya Dogmatik?
Tümdengelim veya Tümevarım?
Amprik, tümevarım yaklaşımı kilisenin
dogmatik yaklaşımına ters düşer.
Kilise dogmatiktir. Dinsel bilginin gerçek
olduğunu ve bilime yol göstereceğini
savunur.
Engizisyon mahkemeleri.
Prof. Dr. Özkan Tütüncü
33
Bilimsel Devrimler
Galile (1564-1642):
Herşeye rağmen
dünya dönüyor
(Ev hapsinde öldü).
Kepler (1571-1630):
Yörünge.
Prof. Dr. Özkan Tütüncü
34
Bilimsel Yaklaşımlar
Dekart-Eflatun
Bacon-Aristo
Yukarıdan aşağıya
Aşağıdan yukarıya
Fikir, idea temelli
kuramsal yaklaşım
Rasyonel gelenek
Gözlemlerden sonuca
ulaşma
Amprik gelenek
Tümdengelim
Tümevarım
Prof. Dr. Özkan Tütüncü
35
Pozitivist Felsefe
Olguları neden sonuç ilişkisi ile gözlem ve
deneye dayanarak açıklamaya çalışan yaklaşım.
Amprik çalışmalar, duyumlar ve tümevarım ile
bilimsel gerçekliğin saptanabileceğini savunan
görüş.
Epistemolojik endişelerden yola çıkar.
Prof. Dr. Özkan Tütüncü
36
Hipotetik Tümdengelim Yöntemi
Doğa ve pozitif bilimlerde amprizm ve
tümevarım, rasyonelizm ve tümdengelime
göre daha rahat uygulanabilir.
Pozitif karşıtı negatif bilim?
Bilimde tümdengelim ve tümevarım birlikte
ele alınabilir.
Prof. Dr. Özkan Tütüncü
37
Hipotetik Tümdengelim Yöntemi
Karl Popper (1902-1994): Tümdengelim ve
tümevarım yöntemlerini hipotetik
tümdengelimde birleştirdi.
Hipotetik tümdengelim
doğrulamaya yönelik
yaklaşıma karşı çıkmaktadır.
Bilimde YANLIŞLAMA vardır.
Prof. Dr. Özkan Tütüncü
38
Paradigma
Thomas Kuhn (1922-1996):
Bilim Öncesi --> Normal Bilim --> KrizDevrim --> Yeni Normal Bilim --> Yeni
Bunalımlar
Prof. Dr. Özkan Tütüncü
39
Paradigma
Bilim adamları tarafından kabul görmüş olan
inançlar bütününe veya problemlerin nasıl
anlaşılması gerektiği konusunda üzerinde
hemfikir olunan geleneklerdir (Kuhn,1962).
Bilimde paradigmalarla, devrimsel gelişmeler
elde edilir (Bilimsel Devrimlerin Yapısı)
Bilim savaşları (Alan Sokal Olayı).
Prof. Dr. Özkan Tütüncü
40
Paradigma
Alan Sokal olayı!
Tüm bilim dalları için uygunluğu?
Prof. Dr. Özkan Tütüncü
41
Post- Pozitivist Felsefe
Olguları neden sonuç ilişkisi ile değil nedensel
olmayan (yapısal) açıklamalarla çalışan
yaklaşım.
Amprik çalışmalar, duyumlar ve tümevarım ile
bilimsel gerçekliğin saptanamayacağını savunan
görüş.
Prof. Dr. Özkan Tütüncü
42
Eleştirel Gerçeklik
Bilginin katmanları olduğunu ve insanın dışında bir
gerçeklik yapısının bulunduğunu savunan görüş.
Bilginin temelini oluşturan yapıların, mekanizmaların,
ilişkilerin ve bunların karşılıklı etkileşimlerinin de dikkate
alınması gerektiğini vurgular.
Marx’a göre gerçeklik sadece göründüğü şekilde olsaydı,
bilime gereksinim kalmazdı.
Temelinde ontolojik endişeler bulunur.
Prof. Dr. Özkan Tütüncü
43
Bilim Felsefesi
Stephen Hawking (1942-…):
Büyük tasarım, her şeyin teorisi.
Felsefe öldüJ
Prof. Dr. Özkan Tütüncü
44
Bilimsel Yöntem
Olgulardan hareketle yanlışlama yoluyla
bilimsel sonuca ulaşma ve doğruyu bulma
çabasıdır.
Bilimsel doğru, aksi kanıtlanıncaya kadar
geçerlidir.
Prof. Dr. Özkan Tütüncü
45
Bilimsel Yöntem
Bilimde eleştirel yaklaşımla doğru araştırılıdır.
Bilimde hipotezler doğrulama üzerine değil
yanlışlama üzerine kurulur (Bkz, K. Popper).
Bir hipotez reddedilerek, diğeri kabul edilir.
Prof. Dr. Özkan Tütüncü
46
Bilimsel Araştırma
Bilimsel araştırma problem çözümüne
odaklanmıştır.
Bilimsel araştırma
sorun tespiti,
veri toplanması,
veri analizi,
ve bunlardan geçerli sonuçlar çıkartılması
amacıyla
adım-adım, mantıksal, düzenli ve dikkatli bir
yöntem izler.
Prof. Dr. Özkan Tütüncü
47
Bilimsel Araştırmanın
Belirleyici Özellikleri
Amaca yönelik olma
Titizlik, dikkat
Test edilebilirlik
Tekrar edilebilirlik
Doğruluk ve güven
Nesnellik
Genellenebilirlik
Basitlik ve kaynakların yeterli kullanımı
Prof. Dr. Özkan Tütüncü
48
Bilimin Yapıtaşları
Gözlem
Sorun alanının
tespiti
Kuramsal çerçeve veya ağ
ilişkileri
Kuramın
sonuçlandırılması (temel
araştırma)
Veya Uygulama
(uygulamalı araştırma)
Hipotez/ler
Yapılar
Kavramlar
İşlevsel tanımlamalar
Verilerin
yorumlanması
yorumlanması
Araştırma planı
Veri
analizi
Veri toplama
Kaynak: (Sekaran, 2000)
Prof. Dr. Özkan Tütüncü
49
Hipoteze Dayalı
Tümdengelim Yöntemi
Bu yöntem 7 aşamalı bir süreç içerir:
Gözlem
Öncelikli verinin toplanması
Kuramın açık ve kesin ifade edilmesi
Hipotezlerin oluşturulması
Ek bilimsel verilerin toplanması
Verilerin analizi
Tümdengelim
Prof. Dr. Özkan Tütüncü
50
Korelasyonel İlişki ve Nedensel
İlişkinin Karşılaştırılması
Korelasyonel çalışmalar
Belirli bir olayı etkileyen değişkenler ortaya
konulmaya çalışılır.
(Ör. Çalışma ortamındaki fiziksel tehlikeler,
iş yerinin uzaklığı, fazla mesai koşulları ve
işe devamsızlık arasında bir ilişkinin
olması)
Prof. Dr. Özkan Tütüncü
51
Korelasyonel İlişki ve Nedensel
İlişkinin Karşılaştırılması
Nedensel çalışmalar
İki olay arasındaki neden-sonuç ilişkisini
ortaya koymaktadır.
(Ör. Gelir ile seyahat eğilimi arasındaki
ilişki.)
Prof. Dr. Özkan Tütüncü
52
Analiz-Sentez
Analiz, bir konuyu (maddi veya düşünsel) temel
parçalarına ayırarak, daha sonra parçaları ve
aralarındaki ilişkileri tanımlayarak sonuca gitme
yoludur.
Sentez yalından karmaşık olana, zorunludan
olasıya, ilkeden onun uygulanmasına, genel
yasadan bireysel duruma, nedenden etkiye,
öncülden varılan sonuca giden düşünme
biçimidir.
Prof. Dr. Özkan Tütüncü
53
Örgüt İçi veya Örgüt Dışı
Danışmanlar ve Araştırmacılar
Yöneticiler, araştırmacı veya danışman
seçimlerinde sık sık örgüt içinden ya da
örgüt dışından seçim yapma kararıyla
karşılaşırlar.
Böyle bir kararın verilmesi her iki
seçeneğin zayıf ve güçlü yanlarının
değerlendirilmesini gerektirir.
Prof. Dr. Özkan Tütüncü
54
Örgüt İçi
Danışmanlar/Araştırmacılar
Faydaları:
Çalışanların kabulü
Daha az zaman harcanması
Kolay uygulanabilirlik
Daha ucuz olması
Prof. Dr. Özkan Tütüncü
55
Örgüt İçi
Danışmanlar/Araştırmacılar
Sakıncaları:
Tekdüze bir bakış açısı
Birleşmeler
Bir uzman olarak kabul görmez
Daha az nesnel olması
Prof. Dr. Özkan Tütüncü
56
Örgüt İçi
Danışmanlar/Araştırmacılar
Faydaları
Tecrübeli olması
Bilgi sahibi olması (Problemle ilgili son
yenilikler hakkında bilgi sahibi olması)
Prof. Dr. Özkan Tütüncü
57
Örgüt İçi
Danışmanlar/Araştırmacılar
Sakıncaları
Pahalı olması
Çalışanlar tarafından kolaylıkla kabul
edilmemesi
Uygulama ve değerlendirme için fazladan
ücret ödenmesi
Prof. Dr. Özkan Tütüncü
58
Ödev
Aşağıdaki makaleleri okuyunuz ve değerlendiriniz:
Güneş, B. (2003). Paradigma kavramı ışığında bilimsel devrimlerin yapısı
ve bilim savaşları: cephelerdeki fizikçilerden Thomas S. Kuhn ve Alan D.
Sokal. Gazi Üniversitesi, Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 1(1), 23-44. Erişim:
http://www.tebd.gazi.edu.tr/arsiv/2003_cilt1/sayi_1/23-42.PDF
Topdemir, H. G. (2002). Bilim, bilim tarihi ve felsefe ilişkisi üzerine.
Düşünen Siyaset, 6, 53-66. Erişim:
http://80.251.40.59/humanity.ankara.edu.tr/topdemir/bilimbilimtarihifelsefe.p
df.
Kahya, E. (2005). Bilim-bilim tarihi, felsefe-felsefe tarihi ilişkisi. Üniversite
ve Toplum, 5 (1), 4. Erişim: http://www.universitetoplum.org/text.php3?id=212
Prof. Dr. Özkan Tütüncü
59
Ödev
Aşağıdaki makaleleri okuyunuz ve değerlendiriniz:
Gürbüz, C. (2005). Bilim tarihi düşüncesi. Erişim: http://www.universitetoplum.org/text.php3?id=213
Taşkın, Ö., Çobanoğlu, E. O., Apaydın, Z., Çobanoğlu, İ. H., Yılmaz, B. ve
Birgül Şahin. (2008). Lisans öğrencilerinin kuram (teori) kavramını
algılayışları. Boğaziçi Üniversitesi Eğitim Dergisi, 25(2), 35-51. Erişim:
http://buje.boun.edu.tr/upload/revizeedilmis/2d38b7ef1097c2f0lisans%20p3
5.pdf.
E. Kant, A. Koyre, T. Kuhn, K. Popper ve A. Sokal’ ın bilim tarihindeki
yerlerini farklı kılan özelliklerini ve yaklaşımlarını belirleyiniz.
Prof. Dr. Özkan Tütüncü
60
Kaynaklar
Kuhn, S.T. (1962). The structure of scientific
revolutions. University of Chicago Press:
Chicago
Sekaran, U. (2000). Research methods for
business, a skill-building approach. John
Wiley & Sons, Inc: New York
Prof. Dr. Özkan Tütüncü
61
1. BÖLÜMÜN SONU
62