fiUBAT 2015 - Bütün Dünya

T Ü R K
R E S S A M L A R
YUSUF KAT‹PO⁄LU
ﬁUBAT 2015
1941 y›l›nda Trabzon’da do¤du. Orta ö¤renimini burada tamamlad›. 1968’de
‹stanbul Devlet Güzel Sanatlar Akademisi Bedri Rahmi Eyübo¤lu Atölyesi
Yüksek Resim Bölümü’nden mezun oldu. Akademi’nin Avrupa Burs S›nav› ilk
sergisi oldu (1971). Trabzon’da resim ö¤retmenli¤i yapt› (1971-1980). 1975’te
Trabzon Güzel Sanatlar Galerisi’ni kurdu ve yöneticili¤ini üstlendi. Çal›ﬂmalar›n›,
1980’den bu yana yaﬂad›¤› Kuzguncuk, Üsküdar’da sürdüren ve bugüne de¤in
ellinin üzerinde kiﬂisel sergi açan sanatç› yeni yap›tlar›n›, “Bugün Deniz Galaﬂ”
baﬂl›¤›yla, 14 ﬁubat- 7 Mart aras›nda Uzun Haf›z Sokak, No: 16, Rasimpaﬂa,
Yelde¤irmeni, Kad›köy adresindeki Galeri Diani’de sergileyecek.
Baﬂkalar›n›n umutsuzlu¤a kap›ld›¤› yerde, inanc›m›z,
umudumuz olur. Hayat›m›zda umutsuzlu¤a yer yoktur.
“Ç›k›ﬂ Yolu”, özledi¤imiz Türkiye’nin yoludur.
Türk Milleti; çok daha güzel, güvenli, mutlu, refah içinde
yaﬂayaca¤› ayd›nl›k bir gelece¤e lay›kt›r. Geçmiﬂte bunu çok daha zor
ﬂartlar alt›nda baﬂard›k. Bugün de baﬂaracak güçteyiz. Milletimizin
gelece¤ini, yine milletimizin azim ve kararl›l›¤› ayd›nlatacakt›r.
Ö¤retmenimiz, Türkiye’dir.
Sevdam›z, ad›m›z, soyad›m›zd›r Türkiye...
Biri Size
‹kincisi Bir Sevdi¤inize
50
%
‹ND‹R‹M
Bütün Dünya’dan
‹kinci Aboneli¤e %50 ‹ndirim
Bütün Dünya tüm okuyucular›na kaç›r›lmayacak f›rsat sunuyor:
Dergimize 1 y›ll›k abone olan herkese bir yak›n›na
arma¤an olarak gönderebilece¤i ikinci abonelik bedeli ﬂimdi % 50 indirimli.
Bu f›rsattan yararlanmak ve Bütün Dünya’ya abone olmak ﬂimdi çok kolay.
Bir telefonunuz veya e-posta mesaj›n›zla abonelik iﬂleminizi baﬂlatabilir;
ve y›l boyu dergilerinizi her ay kap›n›zdan alabilirsiniz.
Bütün Dünya Abone Servisi:
BÜTÜN K‹TAPÇILARDA
Tel: (0312) 215 51 27-28 Dahili: 313
Gsm: (0536) 634 35 97
E-posta: abone@butundunya.com.tr
BAﬁKENT ÜN‹VERS‹TES‹ KÜLTÜR YAYINI
Bütün Dünya
1 ﬁUBAT 2015
2000
Baﬂkent Üniversitesi
Ad›na Sahibi:
Prof. Dr. Mehmet Haberal
Yay›n Genel Yönetmeni
Mete Akyol
Görsel Yönetmen
ve Yay›n Genel Yönetmeni
Yard›mc›s› :
Turgut Keskin
Sorumlu Yaz› ‹ﬂleri Müdürü:
Gülçin Orkut Akyol
Teknik Yap›m Yönetmeni:
Faruk Güney
Yay›n Dan›ﬂman›:
Yaﬂar Öztürk
Türk Dili Dan›ﬂman›:
Haydar Göfer
Sanat Dan›ﬂman›:
Süheyla Dinç
E¤itim Dan›ﬂman›:
Dr. Fatma Ataman
Düzeltme Sorumlusu:
Nükhet Aliciko¤lu
Baﬂkent Üniversitesi’nin bir kültür
hizmeti olan Bütün Dünya 2000,
Baﬂkent Üniversitesi
kuruluﬂlar›ndan
1. Cadde, No: 77, Bahçelievler,
Ankara adresindeki Aküm
Reklamc›l›k, Dan›ﬂmanl›k ve
Yay›nc›l›k Ajans›
Sanayi ve Ticaret A. ﬁ.’nin
3. Cadde, No: 2, Yenimahalle,
Ankara adresindeki tesislerinde
bas›lm›ﬂt›r.
Seçiciler Kurulu:
Prof. Dr. Nevzat Bilgin (An›sal Baﬂkan)
Prof. Dr. Ahmet Mumcu
Prof. Dr. Solmaz Do¤anca
Prof. Dr. Sevil Öksüz
Prof. Dr. Ender Varinlio¤lu,
Prof. Dr. Okay Eroskay
Prof. Dr. Fuat Çelebio¤lu,
Prof. Dr. Sedefhan O¤uz,
Prof. Dr. Levent Peﬂkircio¤lu,
Gürbüz Atabek, Kaya Karan,
Ayhan Erten, ‹lhan Banguo¤lu,
Ahmet Aydede, Manuel Bilos, Cengiz Dolunay
Sürekli Yazarlar:
Yahya Aksoy, Yücel Aksoy, Pelin Hazar Aliabbasi,
Sabriye Aﬂ›r, Dr. Sıtkı Aydınel, Nuray Bartoschek,
Sadi Bülbül, Haluk Cans›n, ‹lkay Erdem, Haluk Erdemol,
Sema Erdo¤an, Konur Ertop, Gürbüz Evren,
Prof. Dr. ﬁadan Gökoval›, Metin Gören, Ça¤daﬂ Güner,
Mümtaz ‹dil, Muzaffer ‹zgü, Sinan Meydan,
Filiz Lelo¤lu Oskay, Cengiz Önal, Sabahat Önen,
Cengiz Özak›nc›, Saniye Özden, Tekin Özertem, Bekir Özgen,
Nergis Öztürk, Yaﬂar Öztürk, Sezin San Sungunay, Mete Tizer,
‹zlen ﬁen Toker, ‹zmir Tolga, Suat Türker, Engin Ünsal,
Mehmet Ünver, Dr. Mehmet Uhri, Orhan Velidedeo¤lu,
Dr. Ö¤üt Yazman, Halit Y›ld›r›m, Mustafa Y›ld›z
Yönetim Merkezi:
10. Sokak No: 45, Bahçelievler, Ankara
Tel: (0312) 215 51 27-313
Faks: (0312) 222 90 07
‹letiﬂim Adresi:
Sedef Cad. 2446 Ada, 1. Parsel, A Blok,
Kat: 3, Da: 16, Ataﬂehir, 34750 ‹stanbul
Tel: (0216) 456 27 27 (pbx)
Faks: (0216) 456 27 29
Da¤›t›m: Yaysat
Bas›m Tarihi: 22 / 01 / 2015
www.butundunya.com.tr
butundunya@butundunya.com.tr
1
‹ Ç ‹ N D E K ‹ L E R
BAﬁKENT ÜN‹VERS‹TES‹ KÜLTÜR YAYINI
Bütün Dünya
YIL:17 SAYI: 200
2000
3 Kahramanlarımız ve...
Karﬂ›lar›ndaki Suskunlu¤umuz
Mete Akyol
5 Gazi Mustafa Kemal ve Bir
Resmi Gazete Dr. Sıtkı Aydınel
8 Despot Yolsuzlukları
Dr. Ö¤üt Yazman
12 Babasının Tarlası
13 Entelektüel Paradigmalara
Uyum ya da Kaos Do¤an Kuban
18 Atatürk’ün Erzurum Kongresi
Açıﬂ Konuﬂmas› Cengiz Önal
23 Hakimiyeti Milliye Yazıları
25
Prof. Dr. Mehmet Haberal,
Dünyaca Ünlü Bilim ‹nsanlar›n›
Ankara’da A¤›rlad›
29 Atatürk’ün ‹nsanl›k Projesi
Sinan Meydan
35 200+50 Yıldır Neden Bocalıyoruz?
Konur Ertop
41 Mimar Sinan’ın Kafatası ve
Unutulan Gerçekler
Cengiz Özakıncı
47 Kurﬂuna Dizilen Yunan
Askerleri Orhan Velidedeo¤lu
51 Felsefe Kültürün Neresinde?
Tekin Özertem
55 Ermeni Sorununda
‹ngiltere’nin Rolü Gürbüz Evren
60 Gülen Düﬂünceler ‹lkay Erdem
63 Yatırım De¤il Cinayet
Can Pulak
2
65 Bitmeyen Senfoni Metin Gören
69 Ataol Behramo¤lu
ﬁadan Gökoval›
74 Seni Seviyorum Nuray Bartoschek
77 Karayazgılı Oedipus
Haluk Erdemol
83 Sokrates Berk Yüksel
87 ‹sveç’deki Titanik Vasa
Nevin Dedeo¤lu
91 Neler Olmuyor ki Dünyada
Sezin San Sungunay
95 Oturmak Dr. Mustafa Çetiner
98 Garcia’ya Mektup
103 40 Yıl ‹çinde Hepimiz
Böcek mi Yiyor Olaca¤›z?
Sabriye Aﬂ›r
107 Pearl Nehri Kulesi
Gizay Temizsoylu
111 Bitkiler Sayı Sayıyor
Yücel Aksoy
115 Michio Kaku ile
Gelece¤e Bak›ﬂ
120 Bir Kahramanın Öyküsü
Nergis Öztürk
123 Füze Selami Sema Erdo¤an
130 Yalnız Adam Yahya Aksoy
133 Uvvv! Dondum Dondum!
Muzaffer ‹zgü
137 Özgür Periler Mehmet Uhri
142 Bellagio ‹zlen ﬁen Toker
147 Amsterdam’da Bir Çatı Katı
Mehmet Ünver
34
40
68
128
151
152
154
156
158
160
‹lk Dersimiz Türkçe
F›rçalayarak
Bilginizi Denetleyin
Ufak Tefek Bilgiler
Çözümler
Yar›n›n Büyükleri
Bulmaca
Satranç
Ay›n Kitaplar›
Bir Fotograf Bin Sözcük
Kahramanlar›m›z
ve... Karﬂ›lar›ndaki
Suskunlu¤umuz
onunda, bizim de içine itildi¤imiz bir dönemin, s›¤ bilgilerle
yetinebilen kiﬂileri taraf›ndan
bugün bir spor salonu, bir iki park ya
da bir iki cadde ad› olarak bilinen
Abdi ‹pekçi, son yaz›s›n› yazd›¤›
1 ﬁubat 1979 tarihinin 36 y›l ötesinde,
2015 y›l›n›n ﬁubat’›nda bugün, bir
efsane ya da bir destan kahraman›
olarak beliriyor an›lar›m›zda.
Abdi ‹pekçi’yle birlikte, de¤iﬂik
y›llar›n ayn› haftas›nda sonsuzluklar›na emanet etti¤imiz U¤ur Mumcu da,
Gaffar Okkan da yerlerini al›yorlar bu
efsaneler tablosunda.
Onlarla ayn› yaﬂam biçiminin ve
ayn› ölüm biçiminin onuruna sahip
öteki “uygarl›k kahramanlar›m›z” da
bir anda dolduruyorlar, an›lar›m›z›n
ﬂeref kürsüsündeki yerlerini. Ayn›
onurlu yaﬂam ve ayn› onurlu ölüm
ötesinde bu uygarl›k kahramanlar›m›z›n ortak özellikleri, yaﬂamlar› boyu
yaln›z b›rak›lmalar›d›r.
Onlar› yaln›z b›rakanlar, ayn› çizgide olmalar›n karﬂ›n, birer “seyirci”
kalmay› ye¤leyen ve en gerçekçi
tan›m›yla toplumumuzun “adam sendeci” olarak adland›r›lan kesimidir.
Bugün birer efsane kahraman›
niteli¤e sahip bu uygarl›k kahramanlar›m›z, ço¤unun s›fat›, bir bölümünün
S
ise yap›s› da “ayd›n” olmas›na karﬂ›n,
ayd›nl›klar›n› karanl›klara taﬂ›maktan
üﬂenen etkin bir kesimi harekete
geçirebilmek için düﬂünsel emeklerini
cesaretle ortaya koymalar›n›n yan›s›ra,
yaﬂamlar›n› namlular›n tehdidi karﬂ›s›nda hedef yapmaktan da çekinmemiﬂlerdi. Onlar Türk toplumuna,
Atatürk Devrimleri’nin önemini ve
anlam›n› anlatmaya, hatta benimsetmeye çal›ﬂm›ﬂ, toplumumuzun tüm
bireyleriyle birlikte, dönemin tüm
yöneticilerine de, Atatürk Devrimleri’
nin ve ilkelerinin, bir ödül de¤erinde
olmalar›n›n da ötesinde gerçekte,
uygar bir yaﬂam biçiminin “olmazsa
olmaz” ögeleri oldu¤unu ö¤retmeye
özen göstermiﬂlerdi.
ugünlerin “hal ve gidiﬂ”
serüveninin baﬂrol oyuncular›
ve onlar›n ayaklar›n›n çevresinde dolaﬂan figüranlar d›ﬂ›ndaki bu
uygar, dürüst, ça¤daﬂ, fakat ayn› anda
“adam sendeci” kimlikli bu kesimin
bugün birinci vazifesi, bir zamanlar
yaln›zca seyicileri olduklar› bu uygarl›k kahramanlar›n adlar›n›n duyuldu¤u
ve görüldü¤ü her yerde, kendilerinden
defalarca özür dilemektir.
Toplumumuzu, okyanus dalgalar›
ortas›nda yelkensiz ve dümensiz
b›rakan siyasal f›rt›nalar›n herbiri, bu
B
3
Abdi ‹pekçi
Cavit Orhan Tütengil
Muammer Aksoy
U¤ur Mumcu
Çetin Emeç
Ümit Do¤anay
Do¤an Öz
Bahriye Üçok
Necip Hablemito¤lu
Gaffar Okkan
Bedrettin Cömert
kahramanlar›m›z› tek tek aram›zdan
ald›¤›nda, do¤al olarak önce çok
üzülmüﬂtük, çok dövünmüﬂtük ama…
Bu f›rt›nalar›n teknemizi dalga
dalga sürükleyip, sonunda bambaﬂka
sahillere vurdu¤unda ve kendimizi bu
sahillerin hiç de al›ﬂamayaca¤›m›z
bambaﬂka iklimlerinde buldu¤umuzda
ancak, anlayabildik ne yapmamam›z
gerekip de yapt›¤›m›z› ve ne yapmam›z gerekip de yapmad›¤›m›z›…
Kurﬂunland›¤›n›n 36’nc› y›l›nda
bu ay Abdi ‹pekçi’yi anarken, onla
birlikte Bedrettin Cömert’in, U¤ur
Mumcu’nun, Ahmet Taner K›ﬂlal›’
4
Ahmet Taner K›ﬂlal›
n›n, Çetin Emeç’in, Cavit Orhan
Tütengil’in, Ümit Do¤anay’›n, Do¤an
Öz’ün, Bahriye Üçok’un, Muammer
Aksoy’un, Necip Hablemito¤lu’nun,
Gaffar Okkan’›n ve ayn› uygarl›k
u¤raﬂ› çizgisinde yitirdi¤imiz yüzlerce
“destan kahraman›”m›z›n an›lar›n›n
huzurunda tek tek herbirini, hem kendilerine sayg›m›zdan, hem kendimizden utanc›m›zdan, baﬂlar›m›z› önümüze e¤erek bir kez daha an›yor ve…
Yanl›ﬂlar›n›n yeni yeni ay›rd›na
varmaya baﬂlayan tüm “seyircilerini”
ba¤›ﬂlamalar›n› diliyoruz.•
meteakyol@butundunya.com.tr
Y›lmadan Yorulmadan
Dr. S›tk› Ayd›nel
Gazi Mustafa Kemal
ve Bir Resmi Gazete
21 Nisan 1931 tarihli bu resmi gazete ”Reisicumhur
Gazi Mustafa Kemal Hazretlerinin Millete Beyannamesi”
baﬂl›¤›n› taﬂ›yordu.
u beyanname (Bildiri) yak›nda
yap›lacak yeni seçimler için
Cumhuriyet Halk F›rkas›n›n
propagandas›n› içeriyordu. Bu bildiriyi
yorumlayabilmek
için önce, bu tarihe
kadar partinin
geçirdi¤i aﬂamalar›
özetle an›msatmakta yarar görmekteyiz. Bilindi¤i gibi
Halk F›rkas› 11
Eylül 1923 tarihinde
kuruldu. Mustafa
Kemal Paﬂa genel
baﬂkanl›¤a, ‹smet
Paﬂa da baﬂkan
vekilli¤ine seçildi.
‹smet Paﬂa imzas›yla
Anadolu ve Rumeli
Müdafaa-i Hukuk
merkezlerine mesaj›
iletildi. (Bütün vatan›
kurtuluﬂ ve ba¤›ms›zl›¤a getiren cemiyet
B
bugünden itibaren Halk F›rkas›na
dönüﬂecektir.)
10 Kas›m 1924’te de Halk F›rkas›n›n ad›
BD ﬁUBAT 2015
(Cumhuriyet Halk F›rkas›) olarak
de¤iﬂtirildi. 27 Ekim 1927’de 2.
Büyük kongre yap›ld›. (Birinci Büyük
Kongre Sivas kongresi olarak kabul
edildi.)
17 May›s 1931’de üçüncü Büyük
Kongre topland›. 24 Nisan 1931 tarihinde de 4. Devre TBMM üyeleri için
seçim yap›ld›.
u özel bilgiyi verdikten sonra
21 Nisan 1931 tarihli resmi
gazeteyi yorumlayabiliriz.
Dikkat edilirse bildiride baﬂl›kta
Reisicumhur dendi¤i halde sonda ise
Gazi Mustafa Kemal denmektedir.
Çünkü bildirinin sonundaki makam
Cumhuriyet Halk F›rkas› Genel
Baﬂkanl›¤›’d›r. Bu çok önemli bir
ay›r›m. Cumhurbaﬂkan› tarafs›zd›r.
Devletin baﬂ›d›r. Bu s›fatla Türkiye
Cumhuriyetini ve Türk Milletinin
birli¤ini temsil eder. O tarihte bile
Mustafa Kemal Paﬂa, demokrasinin
ana kural›na, bu ay›r›m dolay›s›yla
uymuﬂtur.
B
Gazi Mustafa Kemal Atatürk
6
“Cumhuriyet
Halk F›rkas›n›n
karar verilen
genel siyasetini ﬂu
cümle aç›kça
ifadeye yeterlidir
san›r›m.
Yurtta sulh,
cihanda sulh için
çal›ﬂ›yoruz.”
Bildirinin baﬂlang›c›nda:
“ﬁimdiye kadar oldu¤u gibi bu gün
dahi toplulu¤unuza sunulacak bildirimiz aç›k ve kesin olacakt›r. Çünkü
onlar yar›n size hesap verilmek üzere
yap›lacak olumlu iﬂlerin ifadesidir.’’
ifadeleri geçmektedir. Bu ifadede
geçen hesap verme sözcükleri de
Mustafa Kemal’in diktatör olmad›¤›n›n ve demokrasiye ne kadar inand›¤›n›n delilidir.
BD ﬁUBAT 2015
Bildirinin 1. Maddesinde:
“Cumhuriyet Halk F›rkas›n›n Cumhuriyetçi, Milliyetçi, Halkç›, Devletçi,
Laik ve ‹nk›lâpç› vas›flar› de¤iﬂmeyen
esaslar›d›r.” ilkeleri yer almaktad›r.
Bildirinin di¤er maddelerinde:
Devletçilik nedir? Türkiye Cumhuriyeti halk›n›n ayr› ayr› s›n›flardan oluﬂan de¤il iﬂ bölümü nedeniyle ayr›lm›ﬂ
(çiftçi, sanayici, vb.) bir toplum olarak
de¤erlendirmek esas ilkelerimizdendir. Çiftçilerimizin, esnaf›n, iﬂçilerin,
serbest meslek sahiplerinin, büyük
tüccar ve fabrikatörlerin korunma
önlemlerinin al›nmas› gibi konular
ifade edilmektedir.
10. Maddesi ise derinlemesine incelemeyi gerektirmektedir. “Cumhuriyet
Halk F›rkas›n›n karar verilen genel
siyasetini ﬂu cümle aç›kça ifadeye
yeterlidir san›r›m: Yurtta sulh, cihanda sulh için çal›ﬂ›yoruz.”
Bu cümlenin nerede, ne zaman
söylendi¤i konusunda karars›zl›klar
vard›r. Üstelik Cumhuriyet Tarihi
günlü¤ünü ve Atatürk T.C. Tarihi
kronolojisini yazanlar (baz›lar›) bu
bildirideki tarihi (21 Nisan 1931) günü
yazmam›ﬂlard›r. Bu nedenle Yurtta
sulh, cihanda sulh sözünün nerede,
ne zaman söylendi¤i hakk›nda karars›zl›klar do¤muﬂtur.
Oysa bu söz pek çok dile çevrilmiﬂ
ve dünya çap›nda bir de¤er kazanm›ﬂt›r. Gazi Mustafa Kemal pek çok
savaﬂta fiilen bulunmuﬂ, yurtta da bir
çok iç isyanla u¤raﬂm›ﬂ bir kiﬂi olarak,
deneyim ve birikimlerinin sonucunda
bu sözü söylemiﬂ; ancak ne yaz›k ki
ne yurtta ne dünyada buna uyulmuﬂtur.
Atatürk’ün bu konuda söyledi¤i pek
çok güzel söz vard›r. Bu sözleri ve
yorumlar› bir araya getiren eserler
yaz›lm›ﬂt›r. Bu kadarla yetinerek
bildirinin bundan sonraki maddelerini
özetliyor ve önemli gördü¤ümüz
konular üzerinde biraz daha
duruyoruz.
11. madde: “Bütün devrim sonuçlar›n› vatandaﬂlar›n tam emniyetini, milli
düzeni ve inzibat›, yurt içi ve adli
organizasyon ve yasalar ile koruyan
ve hiçbir olay veya etki önünde sars›lmayan bir hükümet otoritesini kurmak
ve uygulamak iﬂlerimizin temelidir.”
güne kadar meydana gelen iç
isyanlar ve karﬂ› devrim
hareketlerine yönelik adli ve
askeri önlemler alma konusunda
Gazi’nin hassasiyetini ifade eden bu
maddeyi daha fazla yorumlamaya
gerek duymuyoruz. Bundan sonra
vergi kanunlar›, milli e¤itim, sa¤l›k,
bay›nd›rl›k, altyap› (demiryolu, karayolu, liman, vb.), ekonomi konular›nda yap›lacaklar s›ralan›yor.
O
Sonuçta da:
“Yapmak iktidar›nda olmad›¤›m›z
iﬂleri, uyuﬂturucu, oyalay›c› sözlerle
yapar›z diyerek, millete karﬂ› gündelik
siyaset takip etmek ﬂiar›m›z (âdetimiz)
de¤ildir.”
Verdi¤i sözler hakk›nda güvence
veren sadece bizde de¤il bütün dünyadaki siyaset adamlar›n›n uymas›
gereken bir kural› ifade etmektedir.•
sitkiaydinel@butundunya.com.tr
7
Ça¤daﬂ Düﬂünce
Dr. Ö¤üt Yazman
D
espot
Yolsuzluklar›
Dünya Demokrasi Haritas›’nda seçim yap›lan çok say›da
cumhuriyet rejimi var. 168 ülkeden 88 tanesi demokrasi
yoksunu ve dünya nüfusunun yar›s›ndan fazlas›n›
bar›nd›r›yor.
ir ülkenin demokrasisi ne kadar
sakatsa, yolsuzluk o kadar fazla
oluyor. Küreselleﬂme olgusu
ile uluslar aras›nda ›ﬂ›k
h›z› ile hareket eden
finansal fonlar, para aklamalar› ve yolsuzluklar›
destekliyor.
Dünyay› dolaﬂan
paralar üçe ayr›l›r. Biri
ola¤an ve yasaya uygun
iﬂlemlerin ürünü temiz
parad›r. Di¤eri uluslara-
B
8
ras› uyuﬂturucu, silah ticareti, kaçakç›l›k ve cinayet ﬂebekelerinin elde
etti¤i kara parad›r.
Üçüncüsü ise baz› ülke
yöneticilerinin, yolsuzluk,
rüﬂvet ve devletten çald›klar› gri parad›r.
Kara parac›lar, despot
yönetimleri bulunca
onlarla iﬂbirli¤i yap›p
inan›lmaz paralara sahip
olur ve muhataplar›yla
bonkörce paylaﬂ›rlar. Bu
BD ﬁUBAT 2015
nedenle kara para ile gri para aras›nda gizli bir boru hatt› vard›r. K›saca
kara para ile gri para birleﬂir; bence
bu ikisine birden “kirli para” demek
daha do¤rudur. Baﬂka bir anlat›mla
(kara ve gri) hepsi “haram para”d›r.
Çeﬂitli isimlerle milyarlarca dolar
toplan›r, gizlenerek y›kan›r yeniden
yat›r›l›r. S›n›r tan›maz, duruma göre
girer- ç›kar.
Despot Paralar›
S›cak para (despotlar›nki dahil) havuzlara s›¤maz; art›k büyük denizler
gibidir. Giriﬂ-ç›k›ﬂ dalgalar› krizleri
tetikler. Bir ﬂekilde iktidara geldikten
sonra, ülkesini bask›ya ve zora dayanarak yöneten kimseye “despot” denir.
Kirli para trafi¤i artt›kça baz› devletlerin özellikle despotlar›n yönetti¤i
ülkelerin en üst düzey devlet adamlar›
Tatyana Dyaçenko
bu pisliklere bulaﬂt›lar.
Örne¤in Rusya’n›n d›ﬂar›dan borç
ald›¤› 20 milyar dolar›n 10 milyar
dolar› yok oldu. Sonra New York’taki
bir Amerikan bankas›nda bayan Tatyana Dyaçenko’nun (Yeltsin’in k›z›)
ve yak›nlar›ndan her birinin ayr› ayr›
20’ﬂer milyon dolarl›k hesaplar› ortaya
ç›kt›. (1999)
Ferdinand Marcos
ve eﬂi ‹melda Marcos
Örnek Olay Marcoslar
1946’da ABD çekilirken Filipinler Cumhuriyeti kuruldu.
Cumhurbaﬂkan› seçilen Ferdinand Marcos ve eﬂi Imelda 21
y›l süreyle (1965-86) ülkeyi
yönettiler. Cumhurbaﬂkan›
Marcos “ilk halka sesleniﬂ”
konuﬂmas›nda ekonomik kalk›nmay› sa¤layaca¤›n›, kaçakç›l›k, rüﬂvet ve yolsuzluklara
son verece¤ini söylüyordu.
1969’da ikinci kez seçilmek için totaliterlik e¤ilimleri
artm›ﬂt›. Muhaliflerin sesini
k›smaya baﬂlad›, yandaﬂ medyay› kulland›. Devlet hazinesinden ald›¤› 56 milyon dolar› o
seçimde harcad› ve ikinci kez
seçildi.
9
BD ﬁUBAT 2015
Yönetim karﬂ›t› gösteriler, a¤›r hasar
veren protestolar aylarca sürdü. (OcakMart 1970) Marcos, s›k› yöne-tim
yasas› ç›kard›. ‹ki kez cumhurbaﬂkan› seçilebilme koﬂulunu kald›rd›.
Anayasay› de¤iﬂtirdi. Hukukta masumiyet karinesi de aranmayacakt›.
Muhalifleri y›llarca hapiste tuttu.
‹çlerinde Beningno Aquino gibi bir
çok parlamento üyesi vard›.
apse at›lanlar›n baz›lar›n›n,
sonradan kay›p olduklar›
aç›klan›yordu. Bas›n› susturdu. Tek bir resmi yay›na yöneldi.
Resmi Gazete, kanun de¤iﬂiklikleri
ile Marcos’un konuﬂmalar›n› yay›ml›yordu. Her y›l gizli servislere ayr›lan
devlet paralar›ndan, örtülü ödeneklerden, ülkeye gelen yard›m paralar›ndan,
ülkede yap›lan her iﬂten Marcoslar
pay ve para al›yordu. Özel ve kamu
iﬂletmelerine el koyuyor, bunlar›
yak›nlar›na veriyordu. Eﬂi ‹melda’y›
baﬂkente vali atad›. ﬁehircilik ve imar
iﬂlerini ona ba¤lad›. Yetmedi, anayasa
de¤iﬂikli¤i ile baﬂbakanl›¤› da kendisine ba¤lad›. Hem cumhurbaﬂkan› hem
baﬂbakan oldu.
Üçüncü kez cumhurbaﬂkanl›¤›
adayl›¤›nda, (Bagong Lipunan- Filipince-) Yeni Toplum’la (New Society)
halka parlak gelece¤i anlat›yordu.
Muhalefet lideri Benigno Aquino,
sürgünde bulundu¤u ABD’den seçime
kat›lmak için dönüﬂünde Manila
Havaalan›’nda öldürüldü. (1983)
1986 seçimlerinde bir kez daha
hileye baﬂvurunca Marcos’un
diktatörlü¤ü halk›n ayaklanmas› ile
son buldu. ABD askeri helikopter ve
H
10
Filipinler’in d›ﬂ
borcu Marcos’la
79 misli artarak
360 milyondan
28,3 milyar dolara
ç›kt›. Filipinler, Dünya’
n›n ve Asya’n›n en çok
d›ﬂ borçlu ülkesi
olmuﬂtu.
uçaklar› ile ülkeden kaç›r›lmas›, ABD’
nin usanm›ﬂl›¤›n›n son noktas›yd›.
Filipinler’in d›ﬂ borcu 79 misli artarak
Marcos’la 360 milyondan 28,3 milyar
dolara ç›kt›. Filipinler, Dünya’n›n ve
Asya’n›n en çok d›ﬂ borçlu ülkesi
olmuﬂtu.
H›rs›z Despotlar Listesi
Yolsuzluklar› ile ünlenmiﬂ diktatörlerin her biri ayr› bir Marcos’tur. Her
biri ayr› bir yaz› konusu olabilir.
Burada ancak baz›lar›n› ve ülkelerini
belirtebiliriz: J.C. Duvalier (Haiti),
Muhammed Suharto (Endonezya),
Alberto Fujimori (Peru), Viktor
JC. Duvalier
Muammer
Kaddafi
Muhammed Suharto
Yanukovych (Ukrayna), Nicolae
Ceaucescu (Romanya), Slobodan
Milosevic (S›rbistan), Idi Amin
(Uganda), Mobutu Sese Seko
(Kongo- eski Zaire), Ömer El Beﬂir
(Sudan), Ali Abdullah Saleh-Salih
(Yemen), Zeynelabidin
Bin Ali (Tunus),
Nicolae
Ceacescu
Çiçekleri küçük bahçenin / çiçekleri
biraz da/ çölde akan kan›m›zla
sulanmad› m›? /sulanm›yor mu? / Ve
rahat, karl› gecelerinde ‹sviçre’nin /
y›ld›zlar› biraz da / gözyaﬂlar›m›zla
y›kan›p yanm›yor mu?
u m›sralar yaz›lal› yar›m yüzy›ldan fazla zaman geçti.
Günümüzde despot yolsuzluk-
B
Slobodan Milosevic
Hüsnü Mubarek (M›s›r), Muammer
Kaddafi (Libya)
***
‹sviçre, yolsuzluk paralar›n› bankalar›nda saklayan ilk ülkedir. Naz›m
Hikmet bir trenle ‹sviçre’den geçerken
ﬂöyle yazm›ﬂt›:
‹sviçre’yi bilirsin gülüm, / dilsiz
kasas› derler, / bir yerlerden, bir
ﬂeylerden kaç›r›lan paralar›n. (...) /
‹di Amin
lar› sürüyor; milyarlarca insan açl›k
s›n›r›nda. Bunun için, ünlü ozan›m›za
özenip, onun sözlerine benzeterek
bitirmek isterim.
ﬁimdi ›l›man gecelerinde Asya’
n›n Afrika’n›n, Okyanus’un eteklerinde yar› ç›plak insanlar›n, terkedilmiﬂ
çocuklar›n, gözyaﬂlar›, biraz da muson
ya¤murlar›yla y›kan›p, yanm›yor mu?•
ogutyazman@butundunya.com.tr
11
BD ﬁUBAT 2015
Babas›n›n
Tarlas›!
öylünün biri, Atatürk Orman
Çiftli¤indeki tarlalardan
birini, kendi mal›ym›ﬂ gibi
ekip biçiyordu. Gazi’ye haber verdiler.
Atatürk bunun üzerinde önceleri
durmad›. Sonra çiftli¤i gezdi¤i
günlerden birinde adama rastlad›:
"Burada ne yap›yorsun?" diye
sordu.
Köylü gülümseyerek:
"Tarla sürüyorum." dedi.
"‹yi ama, bu tarla senin midir?"
"De¤ildir."
"Kimindir?"
K
12
"Atatürk’ündür!"
"Güzel ama, sen baﬂkas›na ait bir
topra¤›n, ona sorulmadan sürülüp
ekilemeyece¤ini bilmiyor musun?"
"Biliyorum, fakat benim bu
tarlay› sürüp ekmeye hakk›m vard›r."
Atatürk: "Bu hakk› nereden
al›yorsun?"
Köylü: "Atatürk bizim babam›z
de¤il midir? ‹nsan babas›n›n tarlas›n›
sürüp ekerse suç mu olur?"
Atatürk, be¤enme ve sevgi dolu
gülümsemeyle köylünün s›rt›n› okﬂad›
ve "Hakl›s›n!.." diyerek uzaklaﬂt›.
BD ﬁUBAT 2015
Entelektüel
Paradigmalara
Uyum
a da Kaos
Y
Yazan: Prof. DO⁄AN KUBAN
Ça¤a ayak uyduramayan toplumlar›n temel sorunu,
ça¤daﬂ yaﬂam deneylerinin yüzeyselli¤i nedeniyle dünyan›n
gelece¤i ve potansiyelleri ba¤lam›ndaki cehaletlerinden
kaynaklan›yor.
Do¤an Kuban
Cumhuriyet, Bilim-Teknik Eki
a¤daﬂ yaﬂam yeni teknoloji
sat›n almak, otomobil, televizyon, telefon sat›n almak, lüks
yap› yapmak, dünyan›n öbür
insanlar› gibi yaﬂamaya özenmekle
elde edilmiyor. Kent trafi¤ini kontrol
edemeyen, kald›r›m yapamayan,
çöpünü temizleyemeyen, y›lda ortalama bir kitap bile okumayan, sanat› ve
felsefeyi d›ﬂlayan, okullara ortaça¤
medrese programlar› dayatan, bilimi
körleten, fakat nüfusu yüz milyona
yaklaﬂm›ﬂ toplumlar›n yaﬂamalar› zor,
Ç
gelecekleri karanl›k.
Böyle toplumlar›n kalabal›klar›
yollarda ve inﬂaatlarda verilen
kurbanlara ac›may› da unutuyorlar.
Türk kültürünün entelektüel bir
çekirde¤e gereksinimi var. Entelektüel
çekirdek bilgi birikiminden var›lacak
bir düﬂünsel ayd›nlanmad›r. ‹nsanlara
daha bilinçli ve duyarl› olmay› ö¤retecektir. Bat›daki bilgi birikimi bu
ayd›nlanma olana¤›n› o toplumlara
sa¤l›yor. Dünya entelektüelleri gelecek
sorunlar›n›n içeri¤ini toplumlar›na
13
BD ﬁUBAT 2015
anlatmak için mücadele veriyorlar.
Bizde ise ilkel bir politik söz dalaﬂ›n›n
yan›nda birleﬂtirici bir söylem oluﬂmuyor. Türkiye gibi ortaça¤ rozetli üyesi
çok olan toplumlarda bu ayd›nlanma
çabas›na nereden baﬂlamal›?
Kan›mca birleﬂtirici bir ayd›nlanma olana¤›, sahip ç›kt›¤›m›z geçmiﬂin
do¤ru de¤erlendirilmesinden baﬂl›yor.
Bu gerçekleﬂmedikçe uydurma tarih
üzerine bina edilen hayaller topluma
kendinde olmayan güçler hayal ettiriyor. Gerçek potansiyelini anlamas›na
olanak vermiyor. Ve yalana inan›yor.
GÖÇER TÜRK’TEN EVRENSEL
PARAMETRELERE
Bat›y› fetheden Türkçe konuﬂan
göçerlerin uzun ve kimli¤i saptanm›ﬂ
bir tarihi var. Bizim halk bunu masal
olarak bile bilmiyor. Bu tarihin bir
aﬂamas› olan Osmanl› tarihini bir
reklam konusu ve yanl›ﬂ bir güç
imgesi olarak kullan›l›yor.
2000 y›ll›k bu süreci süreci
Do¤an Kuban
14
günlük politikan›n böbürlenme
hastal›¤›ndan kurtarmak entelektüel
bir zorunluluk ve tarihe karﬂ› bir sayg›
borcudur. Osmanl› tarihi halk için
sultan, yeniçeri, harem imgeleriyle
dolu fantastik zaferler dönemidir.
e var ki Osmanl› ordusu
Moskova kap›lar›na gitmedi.
Ama Ruslar Bak›rköy’e
N
geldiler.
Biz Rus donanmas›n› Karadeniz’
de yakmad›k. Fakat onlar Balt›k Denizi’nden gelip ‘Çeﬂme’de Osmanl›
donanmas›n› yakt›lar.
Biz Venedik’e bile gitmedik, ama
Venedik Donanmas›, 17. yüzy›lda
Çanakkale Bo¤az›n› kapatt›.
K›r›m Tatarlar› Hanl›¤› yok olunca, bizim Ruslara karﬂ› savunmam›z
kalmad›. Ruslar Do¤u illerini 1917’ye
kadar ellerinde tuttular.
Biz Viyana’y› alamad›k, ama
Avrupal›lar ‹stanbul’u iﬂgal ettiler.
Gönlümüze göre tarih yazamay›z. Türk tarihini,
Osmanl› dönemi
d›ﬂ›nda, yerleﬂmiﬂ
toplum tarihi olarak,
ya da göçer tarihi olarak, imparatorluklar
tarihi olarak, uygarl›k
tarihi olarak yazmak
olanaks›zd›r. Fakat
Türkçe konuﬂan halklar›n ve Türkçenin
sürekli tarihini yazmak olas›d›r. Bu
süreklili¤in nedeni
göçer Türklerin büyük
alanlara yay›lan ege-
BD ﬁUBAT 2015
Kan›mca
birleﬂtirici bir
ayd›nlanma
olana¤›, sahip
ç›kt›¤›m›z
geçmiﬂin do¤ru
de¤erlendirilmesinden baﬂl›yor.
menlik aﬂamalar›d›r. Bu tarihin bugün
için en önemli yan›, Türkçenin günümüze uzanan süreklili¤ini sa¤lam›ﬂ
olmas›d›r. Türk diyalektleri Avrasya’
n›n neredeyse 2500 km uzunlu¤undaki
bir bölümünde Lingua Franca olarak
kullan›lm›ﬂt›r. Bir çok devletin ulusal
dili olarak da yaﬂamaktad›r.
O
smanl› Devletinin ‹stanbul
Fethinden öncesi büyümesi
de göçer Türk tarihinin
devam›d›r. Osmanl› bu uzun göçer
tarihinde temellenir. Osmanl› ‹mparatorluk dönemi, Türk dilli göçerlerin
k›sa egemenlik tarihlerinden farkl›d›r.
Fetheden ve devleti kuran halk Türktür. Osmanl› ‹mparatorlu¤u Bizans
co¤rafyas›na oturur. Toplum Bizans
halklar›yla bütünleﬂir. Uzun ömürlü
karmaﬂ›k bir yap›s› vard›r. Göçer
dönemiyle yap›sal bütünlü¤ü yoktur.
Osmanl› ça¤›n› anlamak yeni
paradigmalar yaratmay› gerektirir.
OSMANLI: KEND‹NE ÖZGÜ
POL‹T‹K YAPI
‹slam ve Türklü¤ün Osmanl›
tarihini yönlendirecek temel çerçeveler olmas›ndan hareket edince, kozmopolit Osmanl› toplumunun
tarihini yazmak olanaks›z hale
gelmiﬂtir. Osmanl› Do¤uda ve Bat›da
‹slam için kavga eden bir güç olarak
takdim edilmiﬂ, kendi yap›s›n›n gere¤i
olan bir yorum yap›lmam›ﬂt›r. Türklük
de devﬂirme askeri, devﬂirme bürokrasisi, esir haremi, Türk olmayan
sultanlar›yla kendisi için çizilen kal›pla
çeliﬂmiﬂtir.
Oysa Osmanl› ‹mparatorlu¤u, var
olan kal›plara giremeyecek kendine
özgü bir politik yap›d›r. Osmanl›
tarihinin göçer geçmiﬂiyle iki sürekli¤i
var: Biri Türk Dili, ikincisi göçerlerin
fethettikleri toplumlarla simbiyotik
yaﬂant› kurma yetenekleri ve
gelenekleri.
Bu simbiosis 16. yüzy›l sonuna
kadar baﬂar›l› olmuﬂ, Osmanl› tarihinin
süreklili¤ini de sa¤lam›ﬂt›r. Bu olgu
insan toplumlar›n›n ortak yaﬂama
potansiyelinin oldu¤unun da kan›t›d›r.
Anneannem Midilli’li, annemin
babas› Ortaasyal›
bir aileden Erzurumlu, babam
Çerkez olan ben,
‹stanbullu bir Türküm. Bizim aileden
herkes ‹stanbullu Türktü. De¤iﬂik dilli,
dinli insanlar Türk diliyle belirli, fakat
de¤iﬂik kimlikler taﬂ›m›ﬂlar, ayn›
topraklarda 800 - 900 y›ll›k bir süreç
15
BD ﬁUBAT 2015
içinde örtüﬂen ortamlar›n ürünü olarak
ortak davran›ﬂlar kazanm›ﬂlard›r.
Çerkezi, Giritli’yi, Bosnal›y›, Laz’›,
Gürcü’yü, Kürd’ü kökeninden dolay›
d›ﬂlayan bir kültür Osmanl› ça¤›nda
oluﬂmad›. Ben bunun ‹ngiliz emperyalistlerin baﬂlatt›¤› bir emperyalist olgu
oldu¤una inan›r›m. Kald› ki kimi
cemaatler kendilerini Türk görmeseler
bile dünya bizi hep Türk olarak bildi.
Biz dünyan›n bildi¤i kimlik alt›nda
var›z. Bunu tart›ﬂmak anlams›zd›r.
TÜRK-‹SLAM SENTEZ‹
Cumhuriyet döneminde ortaya
ç›kan toplum
kültürünün
niteli¤ine iliﬂkin
en önemli kavram Türk-‹slam sentezidir. Allah›n
sözü insan›n sözü ile eﬂ olamayaca¤›na göre, Kuran’›n emirleri, insanlar›n
tefsiri ile bir sentez oluﬂturmaz. ‹slam,
Arap ya da Fars kültürü ile sentez
anlam›na gelebilir. Öte yandan
Kuran’a ba¤l› farzlar d›ﬂ›nda,
Hintli’yi, Çinli’yi, Endonezyal›’y›,
Afrikal›’y› ve Türk’ü birleﬂtiren bir
kültür olmad›¤›n›, antropoloji okuyan
herkes bilir. Çinli, Hintli, Afrikal›,
Hristiyan olduklar› zaman da Avrupa
kültürünün parças› olmazlar. Ama
Farabi ve ‹bni Sina’n›n Hellen-Fars,
‹bni Rüﬂt’ün Yunan-Arap sentezinden
söz edilebilir. Osmanl› ﬁiiri, a¤›rl›¤›
Fars edebiyat› olan bir sentez olarak
görülebilir. Fakat Osmanl› Divan
ﬂiirine halk sahip ç›kamazd›. Çünkü
anlam›yordu. Türkler çeviri yapt›lar,
ithal ettiler. Özgün kültür üretmediler.
16
Bu, göçer tarihinin do¤al uzant›s›d›r.
Göçerin güç gösterisinin bedeli,
uygarl›k tarihine Türk olarak bir ﬂey
katmam›ﬂ olmam›zd›r.
Bizim kültürümüz dilimizdir.
Onunla üretti¤imiz bir ﬂiirimiz var.
Bunun Anadoludaki ilk kurucusu
Yunus Emre’dir.
RUS VE OSMANLI NEDEN
ÇÖKTÜ?
Osmanl› ‹mparatorlu¤u, var olan eski
toplum yap›s›n› yok etmeyip kulland›¤› için yaﬂam›ﬂt›r. Fakat bunun da
bedelini ödemiﬂtir. 19. yüzy›lda dine
dayal› sistemlerin gücü azal›nca Rus
ve Osmanl› imparatorluklar› çöktüler.
Rus devrimi, Türk devrimi bu çöküﬂlerin sonucudur. Devletin laik oluﬂu
da bu sonucun parças›d›r. Dinler de
yok olmad›lar. Laiklik, bilimsel
düﬂüncesinin egemenli¤idir.
Cumhuriyet
döneminde ortaya
ç›kan toplum
kültürünün
niteli¤ine iliﬂkin en
önemli kavram
Türk-‹slam
sentezidir.
Türk devrimi ‹slam dünyas›n›n
tek gerçek sosyal devrimidir. Dil, harf,
laik toplum devrimlerinin ‹slam tarihinde baﬂka eﬂi yok. Biz onun için en
ça¤daﬂ ‹slam toplumuyuz.
BD ﬁUBAT 2015
evgili Okuyucular: Bu yaz›y›
tarihi bir yorumla bitirmek
istiyordum. Fakat daha ayd›nlat›c› bir kan›t buldum. Alman Devlet
Balesi’nin Berlin’de verdi¤i Çaykovski’nin F›nd›kk›ran Balesini seyrettim.
Osmanl› ordusunun Moskova’ya
gidememesi, Ruslar›n ‹stanbul’a
dayanmalar›n›n nedeni bu performans›n do¤as›nda sakl›yd›.
Musiki yapmak savaﬂtan daha zor
ve yarat›c›. Bir bale koreografisi savaﬂ
takti¤i saptamaktan daha karmaﬂ›k.
S
Dans performans› silah atmaktan daha
zor, daha çok disiplin istiyor.
Atatürk bunu anlayabilen dahi bir
devlet adam›yd›. “Bulgarlar neden mi
Çatalca’ya geldiler? Çünkü Sofya’da
bir Opera var!” demiﬂti.
Bilime dayal› bir entelektüel
düﬂünce topluma egemen olmadan,
sanat ve musiki toplum yaﬂam›nda
yerlerini almad›kça uygarl›k da¤›n
berisinde kalacak. Her gün patlayabilecek bir sosyal ve ekonomik patlaman›n korkusu ile yaﬂayaca¤›z. •
B‹L‹NMEYENLER DUYULMAYANLAR
Yüzy›l›n dâhisi:
ATATÜRK
‘Ata’ sözünü sevmezdi...
‘Atatürk’ hitab›n› ilk kez dönemin Türk
Dil Kurumu Baﬂkan› bir konuﬂmas›nda
kullanm›ﬂ, Mustafa Kemal de çok be¤enerek soyad› olarak alm›ﬂt›. Kendisine ‘Ata’
diye hitap edilmesinden hiç hoﬂlanmazd›.
En sevdi¤i yemek...
Manast›r Askeri Lisesi y›llar›ndan
kalan bir al›ﬂkanl›kla hayat› boyunca en
sevdi¤i yemek kuru fasulye ve pilav olarak
kald›. Tatl›ya düﬂkün de¤ildi ama can›
istedi¤inde çok sevdi¤i gül reçelini tercih
ederdi.
En büyük hayali
Dünya turuna ç›kmakt›... Ömrü yetseydi
bir dünya turuna ç›k›p Türk dili ve tarihi
üzerindeki çal›ﬂmalar›n› geniﬂletmek en
büyük hayaliydi.
Baﬂucu kitab›
‘Çal›kuﬂu’ydu... Binlerce kitab› vard›. Ama
bunlar›n aras›nda
bir tanesini hayat›
boyunca, hatta
cephede bile baﬂucundan ay›rmad›.
Reﬂat Nuri Güntekin’in ünlü ‘Çal›kuﬂu’
roman›n› hep yan›nda taﬂ›r, her gün rastgele bir yerinden açar,
birkaç sayfa okurdu.
Kabul salonundaki at yavrusu... Atlardan sonra
en sevdi¤i hayvan köpekti. ‘Fob’ ad›n›
verdi¤i köpe¤i, Gazi’nin yata¤›n›n ayakucunda uyurdu. Hayvanlara düﬂkünlü¤ü
öyle belirgindi ki, bir gün misafirlerinin
de görebilmesi için yeni do¤muﬂ bir tayla
annesinin Çankaya Köﬂkü kabul salonuna
getirilmesini bile emretmiﬂti.
17
Atatürk’ün Dünyas›
Cengiz Önal
ence; bir millette ﬂerefin, haysiyetin, namusun ve insanl›¤›n vücut
ve beka bulabilmesi, mutlaka o milletin özgürlük ve ba¤›ms›zl›¤a
sahip, ça¤daﬂ olmas›yla kaimdir. Ben ﬂahsen bu sayd›¤›m vas›flara,
çok ehemmiyet veririm. Bu vas›flar›n kendimde mevcut oldu¤unu iddia
edebilmek için milletimin de ayn› vas›flar› taﬂ›mas›n› esas ﬂart bilirim.”
Gazi Mustafa Kemal Atatürk
B
60
Atatürk’ün
Erzurum Kongresi
Aç›ﬂ Konuﬂmas›
ayg›de¤er Temsilci
Efendiler! Kongremiz
baﬂkanl›k heyetine, beni
seçmekle gösterilen güvene ve
ilgiye özellikle teﬂekkür ederim.
Buna dayanarak baz› hususlar›
arz etmek istiyorum.
Efendiler! Tarih ve olaylar›n yönlendirmesi ile fiilen içine
düﬂtü¤ümüz bugünkü kanl› ve
kara tehlikeleri görmeyecek ve
bundan dehﬂet ve üzüntü duymayacak hiçbir vatansever
düﬂünülemez. I. Dünya Savaﬂ›’
n›n sonlar›na do¤ru milliyetler
temeline dayanarak verilmiﬂ
sözler üzerine Osmanl› hükümetimiz de adaletli bir bar›ﬂa Mustafa Kemal, ilk büyük kongreyi toplad›¤›
kavuﬂmak arzusuyla ateﬂkes
Erzurum’da hükümet kona¤› önünde Vali
istedi. Ba¤›ms›zl›k u¤runda
Zühtü Bey, memur ve subaylarla (23.7.1919)
S
18
BD ﬁUBAT 2015
namus ve cesaretle
dövüﬂen milletimiz, 30
Ekim 1918’de
imzalanan Mondros
Mütareke belgesi ile
silâh›n› elinden b›rakt›.
Devletlerin manevi
kiﬂili¤i ve imzalayan
temsilcilerin kendi
namuslar›n›n niyet ve
güvencesinde olan bu
mütareke belgesi
hükümleri bir tarafa
b›rak›larak ‹tilaf
Devletleri’nin askeri
kuvvetleri saltanat
merkezini ve hilafetin baﬂﬂehri olan
‹stanbul’umuzu iﬂgal etti. Gün
geçtikçe artan bir ﬂiddetle Saltanat ve
Hilafete ait hukukumuz ile hükümetimizin kiﬂili¤i, milli onurumuz sald›r›lara ve adaletsizliklere u¤rad›. Osmanl› Vatandaﬂ› olan Rum ve Ermeni
unsurlar, gördükleri destek ve yard›mlar›n sonucunda milli ﬂeref ve namusumuzu yaralayacak taﬂk›nl›klara
baﬂlad›lar. Nihayet üzücü ve kanl›
devresine girinceye kadar küstahça
sald›r›lara devam ettiler.
Fakat derin bir üzüntü ile itiraf
etmeliyiz ki, bu cesur ataklar, sekiz
aydan beri birbirinin peﬂi s›ra iktidar
olan, ama milli denetimden uzak
hükümetlerden birinin di¤erinden
daha kötü olarak gösterdi¤i zay›f ve
beceriksiz icraatlar›ndan, baﬂkentte
ve baz› gazetelerde görülen çok ay›p
ihtiraslardan ve milli vicdan›n inkar›
ve Kuvay-› Milliye’nin hesaba
kat›lmamas›ndan dolay› geliﬂme f›rsat›
bulmuﬂtur.
Erzurum'da Kongrenin topland›¤› okul
(23 Temmuz 1919)
B
elirtilen nedenlerle, Saltanat
merkezinin de kuﬂat›lm›ﬂ
olmas›yla, tam olarak kaderimize sahip ç›kacak bir milli iradenin
de olmad›¤› ﬂeklinde yanl›ﬂ fikir hâkim
olmuﬂtu. Cans›z bir vatan, kans›z bir
millet neleri hak etmiﬂse çekinmeden
onlar›n uygulanmas›na ‹tilaf Devletleri’nce baﬂlanm›ﬂt›r.
Vatan›n bölünüp parçalanmas›
söz konusu olan bu kararda Do¤u
illerinde “Ermenistan”, Adana ve
Kozan havalisinde “Kilikya” adlar›yla
Ermenistan, Bat› Anadolu’nun ‹zmir
ve Ayd›n havalisinde Yunanistan,
Trakya’da hükûmet merkezimizin
kap›s›na kadar böylece Yunanistan;
Karadeniz sahillerimizde “Pontus”
Krall›¤› ve ondan sonra vatan›n kalan
k›sm›nda yabanc› iﬂgal ve kontrolü
gibi art›k 650 seneden beri ba¤›ms›z
saltanat sürmüﬂ ve tarihi adalet ve
kahramanl›¤›n› vaktiyle Hindistan
19
BD ﬁUBAT 2015
hududuna, Afrika’n›n ortas›na ve
Macaristan’›n bat›s›na kadar yürütmüﬂ
olan bu milletin kölelik düzeyine
indirilmesi istenmektedir.
Sonuçta bu devletin tarih sayfas›n›
kapatarak, devleti sonsuzluk mezar›na
gömmek gibi insanl›k ve uygarl›kla
ve hele de milliyet ilkeleriyle aç›klanmas› mümkün olmayan emeller kabul
ve destek bulmuﬂ ve görülüyor ki
uygulama devresi de baﬂlam›ﬂt›r. Bu
uygulama gözümüzün önünde üzüntü
verici bir ﬂekilde yaﬂan›yor. ‹zmir,
Ayd›n, Bergama ve Manisa havalisinde ﬂimdiye kadar binlerce analar›n,
babalar›n, kahramanlar›n ve çocuklar›n ak›p giden temiz kan›, Ayd›n gibi
Anadolu’muzun en seçkin bir ﬂehrinin
Yunanl›lar›n zulüm ve ateﬂli tahribat›na kurban oluﬂu, memleketin baz›
bölümlerinin ‹talyan ve di¤erlerinin
iﬂgaline u¤ramas› ve Anadolunun iç
k›s›mlar›na do¤ru üzücü ﬂekilde göç
edilmesi elbette milli gayretlere
dokunmuﬂtur.
fendiler! Bilinen gerçeklerdendir ki, tarih; bir milletin kan›n›,
hakk›n›, varl›¤›n› hiçbir zaman
inkâr edemez. Bundan dolay›, böyle
bir yalan örtüsünün arkas›ndan
vatan›m›z ve milletimizin aleyhinde
verilen hükümler, kanaatler kesinlikle
iflas etmeye mahkûmdur!
Ve iﬂte bütün bu i¤renç zulümlerden ve bu talihsiz zavall›lardan, tarihimize karﬂ› uygun görülen haks›zl›klardan üzüntü duyan millî vicdan,
sonunda sesini yükselterek hayk›rm›ﬂ
ve Müdafaa-i Hukuk-u Milliye
(Milli Haklar› Savunma) ve
E
20
Muhafaza-i Hukuk-u Milliye (Milli
Haklar› Koruma) ve Müdafaa-i
Vatan (Vatan› Savunma) ve Redd-i
‹lhak (‹ﬂgali Red) gibi de¤iﬂik isimlerle fakat ayn› kutsal de¤erlerin korunmas› için ortaya ç›kan milli ak›m,
bütün vatan›m›zda art›k bir elektrik
ﬂebekesi hâline girmiﬂ bulunuyor.
‹ﬂte bu kararl›l›kla meydana
getirdi¤i kahramanl›k ruhudur ki vatan
ve milletin kutsal bildiklerini kurtarma
ve korumaya dayanan son sözü söyleyecek ve hükmünü uygulatt›racakt›r.
enel ve özel durum hakk›nda
hepinizce bilinen baz› konular›
burada tekrar hat›rlatmay›
faydal› buluyorum:
Dört aydan beri M›s›r’da milli
ba¤›ms›zl›¤›n geri al›nmas› için pek
kanl› olaylar ve kar›ﬂ›kl›k devam
ediyor. Sonuçta ‹ngilizler taraf›ndan
tutuklanarak Malta’ya götürülmüﬂ
olan temsilciler serbest b›rak›lm›ﬂ ve
bu temsilcilerin Paris Bar›ﬂ Konferans›’na gitmelerine izin vermek zorunda
kalm›ﬂlard›r.
Hindistan’da ba¤›ms›zl›k için
geniﬂ ölçüde ihtilâl oluyor. Milli
hedeflerine ulaﬂmak için bankalar,
Avrupal› kuruluﬂlar, demiryollar›
bombalarla tahrip ediliyor.
Afganistan ordusu da ‹ngilizlerin
milliyeti yok etme siyasetine karﬂ›
savaﬂ›yor. ‹ngilizlerin bel ba¤lad›klar›
hudut kabileleri de Afganl›lara kat›ld›klar› ve bu yüzden ‹ngiliz askerlerinin de içeriye çekilmek zorunda
kald›klar›n› ‹ngiliz gazeteleri itiraf
etmiﬂlerdir.
Suriye’de ve Irak’ta ‹ngilizlerin
G
BD ﬁUBAT 2015
ve yabanc›lar›n zorbal›k ve yönetiminden bütün Arabistan ayaklanm›ﬂ
haldedir. Arabistan’›n her yerinde
yabanc› hâkimiyeti reddediliyor.
Yaln›z memleketin refah ve mutlulu¤u
için yabanc›lar›n iktisadi ve bay›nd›rl›kla ilgili desteklerine, medeni vas›talardan yard›m almaya raz› olunuyor.
Ba¤dat ve ﬁam bir araya gelerek bu
karar› her tarafa bildirmiﬂlerdir.
durum sebebiyle bu karar› uygulamaya koymaktan korkuyorlar. Milli
ba¤›ms›zl›klar›n› tehlikede gören ve
her taraftan iﬂgale u¤rayan Rus milleti,
bu genel zorbal›¤a karﬂ›, milletinin
bütün bireylerinin ortak gücüyle
çarp›ﬂm›ﬂ ve herkesçe bilindi¤i üzere
bu kuvvet, kendi memleketleri içinde
üstün gelmiﬂ, çareyi kendi üzerlerine
bela olan milletleri etkileri ve kontrolü
alt›na almakta bulmuﬂlard›r.
uzey Kafkasya, Azerbaycan ve Gürcistan birleﬂerek milli
varl›klar›na karﬂ› yürümek isteyen Denikin
Ordusu’nu savaﬂa zorlayarak Karadeniz sahiline sürmüﬂtür.
Ermenistan’a gelince;
bir istila fikri sevdal›s›
olan Ermeniler, Nahcivan’dan Oltu’ya kadar
bütün Müslüman halka
bask›da, baz› yerlerde
de katliam ve ya¤mac›l›kta bulunuyorlar.
Hudutlar›m›za kadar
Müslümanlar› yok
Mustafa kemal, Erzurum Kongresi Günlerinde etmek, onlar› göçe
Son zamanlarda devletleraras›nda zorlayarak do¤u illerimiz ile ilgili
ortaya ç›kan rekabet sebebiyle ‹ngi- isteklerine güven içinde yaklaﬂmak
ve bir taraftan da 400 bin oldu¤unu
lizlerin Kafkasya’dan tamamen
çekilmesine karar verilmiﬂ ve uygula- iddia ettikleri Osmanl› topraklar›ndaki
Osmanl› Ermenileri’ni dayanak
maya bir süreden beri baﬂlanm›ﬂt›r.
‹talyan kuvvetlerinin Batum yoluyla yaparak memleketimizi iﬂgal etmek
Kafkasya’ya gelmesi kararlaﬂt›r›lm›ﬂ istiyorlar.
Karadeniz’in bat› taraf›na gelince,
ise de ‹talya ve Kafkasya’daki iç
K
21
BD ﬁUBAT 2015
Macar ve Bulgarlar memleketlerinin
önemli bir k›sm›n› iﬂgal etmek isteyenlere karﬂ› bütün milli varl›klar›yla
çarp›ﬂ›yorlar. Meriç nehrinin bat›s›n›n,
yani Balkan harbinden önce devletimizin s›n›rlar› içinde olan Bat› Trakya’
n›n Bulgarlardan al›narak Yunanl›lara
verilmesi ‹tilaf Devletleri’nce kararlaﬂt›r›lm›ﬂ olmas› nedeniyle uygulamaya
baﬂlanm›ﬂt›r. Yunan iﬂgal kuvvetlerine
karﬂ› Bulgar milli kuvvetleri taraf›ndan
desteklenen Bulgar kuvvetleri, Bat›
Trakya bölgesi içinde yapt›klar›
savaﬂlar sonunda birçok Yunan birli¤ini uzaklaﬂt›rm›ﬂlard›r.
zel durumumuza gelince,
daha ‹stanbul’dan ç›kmadan
önce vatan ve milletin kurtulmas› yolunda birçok sorumlu ve yönetici ile görüﬂülmüﬂtü. Baﬂkent’deki
ayd›nlar›n, din ve devlete hizmetleri
geçmiﬂ olan büyük kiﬂilerin harcad›klar› zamanlar› çok de¤erli olmakla
beraber, etki ve denetim alt›nda kalm›ﬂ
bir çevre, kendilerini daima tehdit
etmekte ve iﬂ yapt›rmayarak üzmektedir. Her halde kaderimize hâkim bir
milli iradenin her türlü kar›ﬂma ve
kar›ﬂt›rmalardan korunmuﬂ, sa¤lam
bir ﬂekilde ortaya ç›kmas›, ancak
Anadolu’dan beklenilmekte ve umulmaktad›r. Buna dayanarak bir milli
ﬂuran›n ortaya ç›kmas› ve gücünü milli
iradeden alacak sorumlu bir hükûmetin varl›¤›n› istemek, özellikle son
zamanlarda ‹stanbul’da hemen hemen
bütün kesimlere ait düﬂünürler için
de¤iﬂmez bir fikir halini alm›ﬂt›r.
Burada dokunakl› bir gerçek
olmak üzere arz edeyim ki, memleke-
Ö
22
timizde çok miktarda yabanc› paras›
ile birçok propaganda cereyan ediyor.
Bundaki amaç pek aç›kt›r:
Milli hareketi sonuçsuz b›rakmak,
milli istekleri felce u¤ratmak, Yunan
ve Ermeni emelleri ve vatan›n baz›
önemli k›s›mlar›n› iﬂgal amaçlar›n›
kolaylaﬂt›rmakt›r.
Bununla beraber her devirde, her
memlekette ve her zaman ortaya
ç›kt›¤› gibi bizde de kalp ve sinirleri
zay›f, anlay›ﬂs›z insanlarla beraber
vatans›z ve ayn› zamanda refah ve
kiﬂisel ç›kar›n› vatan ve milletin zarar›nda arayan sefiller de vard›r. Do¤u
iﬂlerini idare ederken, zay›f noktalar›
aray›p bulmakta elinden çok iﬂ gelen
düﬂmanlar›m›z, memleketimizde bunu
adeta bir teﬂkilat haline getirmiﬂlerdir.
Fakat kutsal de¤erlerinin kurtuluﬂu
emelleri ile ç›rp›nan bütün millet, iﬂte
bu yüce amaç ve savaﬂ›nda her türlü
engelleri muhakkak ve mutlaka k›r›p
süpürecektir. Bütün bu emellere ulaﬂmak için kendini adayan asil milletimizin içinde milli bir birey gibi çal›ﬂmaktan meydana gelen zevk ve övüncü,
burada teﬂekkür ve iftiharla arz ederim.
on iste¤im ﬂudur ki, Yüce Tanr›,
Sevgili Peygamberi hürmetine,
bu kutsal vatan›n sahibi, savunucusu ve k›yamet gününe kadar sad›k
koruyucusu olan soylu milletimize,
Saltanat makam›n› ve yüce hilafeti,
sa¤lam ve kutsal de¤erlerimizi düﬂünmekle sorumlu olan heyetimize
baﬂar›lar buyursun. •
S
cengizonal@butundunya.com.tr
(Gelecek Ay: Sivas Kongresi Aç›ﬂ
Konuﬂmas›)
BD ﬁUBAT 2015
YAZILARI
Uluslararas› Alandaki
Yerimiz
ir devletin güç ve sayg›nl›¤›n›n
en büyük ölçüsü, uluslararas›
alanda sahip oldu¤u yeridir.
Milli toplumlarda, kiﬂiler çeﬂitli
nedenlerle, nas›l çeﬂitli yerlere sahip
olabiliyorlarsa, devletler de, uluslararas› alanda, gösterdikleri özelliklere
göre farkl› muamelelere maruz
kal›rlar. Herhangi bir devletin uluslar
aras› alandaki yerine etki eden etkenler
çeﬂitli ﬂekil ve nitelik arz ederler.
Devletin asli unsurlar›ndan olan toprak
ve nüfusun niteli¤i kadar niceli¤i de
önemi haiz oldu¤u gibi, hükümetin
devlet faaliyetine yön veren ideal ve
görüﬂleri de di¤er milletleri çok yak›ndan ilgilendirir. Bu, insanl›¤›n yap›s›
gere¤i böyledir...
Kiﬂi, toplum içindeki yerini, nas›l
her gün temasta bulundu¤u dost ve
komﬂular›n›n durumundan anlarsa,
devlet de, uluslararas› dengedeki
a¤›rl›¤›n›, di¤er milletlerin kendisine
karﬂ› gösterdikleri tav›r ve hareketten
kolayca keﬂfedebilir. Kiﬂileri birbirine
karﬂ› ﬂu veya bu mevkie geçiren güç,
servet, nüfuz, bilgi, erdem ve ideal
gibi maddi ve manevi, etkenlerin
uluslararas› yaﬂamda da etkin olduklar›n› inkâr etmek mümkün de¤ildir.
B
Bir devletin uluslararas› alandaki yeri
sadece arazisinin geniﬂli¤i, nüfusunun
kalabal›k oluﬂu veya askerinin çoklu¤u
ile belirmez. Bu etkenlerin önemi
inkâr olunmamakla beraber, milleti
oluﬂturan kiﬂilerin ekonomik gücü,
millet büyüklerinin yönetme yetenekleri ve devlet faaliyetine hâkim olan
ülkü, ideal birli¤i gibi yarat›c› nedenlerin de o yerin belirlenmesinde
etkileri çok büyüktür.
Esasen aktif siyaset odur ki;
hükümet, milletin sinesinde ortaya
ç›kan, beliren bütün bu maddi ve
manevi güçlerden yararlanarak ve
onlar›n azami verimini alarak, devlete,
uluslararas› yaﬂamda en uygun yeri
sa¤lamaya çal›ﬂ›r.
Cumhuriyet
Türkiyesi’nin
uluslararas› alandaki
yerine en çok etki eden
etkenler, onun maddi
gücü kadar, manevi
alandaki zafer ve
baﬂar›lar›d›r.
23
BD OCAK 2015
umhuriyet Türkiyesi’nin uluslararas› alandaki yerine en çok
etki eden etkenler, onun maddi
gücü kadar, manevi alandaki zafer ve
baﬂar›lar›d›r. Maddi güç manevi hamle
ve heyecanlarla beslenmedikçe ondan
beklenilen ürünleri veremez.
D›ﬂiﬂleri Bakan›m›z›n, bütçe
görüﬂmeleri esnas›nda yapt›¤› aç›klama ile bu gerçek bir kez daha ortaya
ç›km›ﬂt›r. Muhterem Türk Diplomat›
demiﬂtir ki; “Bu ziyaret izlenimlerinden, her yerde, Büyük Liderimize karﬂ›
aç›kça belirtilen gerçek sayg›y› ve
hükümetimizin izledi¤i aç›k ve samimi
siyasetin oluﬂturdu¤u güveni özellikle
C
Büyük Gazi’nin kiﬂili¤i ve
dehas›yla, ondan
esinlenen d›ﬂ siyasetimizin
samimiyet ve aç›kl›¤›,
Türkiye’nin uluslararas›
alandaki pek seçkin
yerinin en güçlü dayanak
noktalar›d›r.
24
ve memnuniyetle arz etmeyi uygun
görürüm…”
Büyük Gazi’nin kiﬂili¤i ve dehas›yla, ondan esinlenen d›ﬂ siyasetimizin samimiyet ve aç›kl›¤›, Türkiye’nin
uluslararas› alandaki pek seçkin
yerinin en güçlü dayanak noktalar›d›r.
ir zamanlar Türkiye ça¤daﬂ
dünyaya yabanc› ve hatta ona
düﬂman bir durumda kabul
edilir ve bütün uluslararas› siyaset
hareketleri bu düﬂünüﬂe göre yönetilirdi. Büyük Gazi, Avrupa’ n›n bu
ortaça¤ kal›nt›s› u¤ursuz inanc›n›
kökünden koparm›ﬂ ve devletler
toplulu¤unda bir Türkiye’nin,
sözgeliﬂi bir Fransa veya ‹sviçre’ den
fark› olmad›¤›n› ve olamayaca¤›n›
büyük eseriyle ona kabul ettirmiﬂtir.
Öyle bir Türkiye ki; d›ﬂ
siyasetinin temelleri, “Herkesin
kuﬂkusuz kabulünü zorunlu gördü¤ü
hak ve adalet ilkeleri ile Türkiye’nin
ça¤daﬂ ve yaﬂamsal ç›karlar›”na
dayanmaktad›r. •
B
Hâkimiyeti Milliye Gazetesi 27 May›s
1929
BD ﬁUBAT 2015
Prof. Dr. Mehmet Haberal,
Dünyaca Ünlü Bilim
‹nsanlar›n› Ankara’da
A¤›rlad›.
rof. Dr. Mehmet Haberal’a
“Silivri Günleri”nde yapt›¤›
dört ziyaretinin birincisinde
söyledi¤i “Ben sizin yerinize burada
yatmaya haz›r›m; yeter ki siz d›ﬂar›
ç›k›n ve bilimsel çal›ﬂmalar›n›z›
P
sürdürün” sözüyle, özellikle Baﬂkent
Üniversitesi Ailesi’nin tüm bireylerinin gönüllerinde özel bir yere sahip
olan dünyaca ünlü biliminsan› Prof.
Nadey Hakim, bu kez birlikte bilimsel
çal›ﬂmalar yapmak üzere geçen ay
Prof. Dr. Mehmet Haberal, Prof Dr. Nadey Hakim, Imperial College Cerrahi ve
Kanser Bölüm Baﬂkan› Prof. Dr. Jeremy Nicholson, Kraliyet T›p Derne¤i Baﬂkan›
Prof. Dr. Babulal Sethia ve Direktörü Ian Balmer
25
BD ﬁUBAT 2015
Prof. Haberal’a yeni bir ziyaret yapt›.
‹ngiltere Kraliyet T›p Derne¤i
Baﬂkan Yard›mc›s› ve ülkenin seçkin
üniversitelerinden Imperial College
ö¤retim üyesi Prof. Nadey Hakim bu
“çal›ﬂma ziyareti”ni dünyaca ünlü üç
bilimadam› meslekdaﬂ›yla birlikte
gerçekleﬂtirdi.
Prof. Haberal’›n Ekim ay›nda
‹ngiltere’ye yapt›¤› ziyarette imzalanan bir anlaﬂma gere¤i Prof. Nadey
Hakim’le birlikte, Ankara’ya gelen
Prof Dr. Nadey Hakim ve beraberindeki
heyeti Baﬂkent Üniversitesi’nde Üniversite
Rektörü Prof. Dr. Ali Haberal karﬂ›lad›
‹ngiltere’nin ünlü bilim insanlar› aras›nda, Kraliyet T›p Derne¤i Baﬂkan›
Baﬂkan› Prof. Dr. Babulal Sethia,
Direktörü Ian Balmer, Imperial
College Cerrahi ve Kanser Bölüm
Baﬂkan› Prof. Dr. Jeremy Nicholson
yer ald›lar.
Baﬂkent Üniversitesi ve Imperial
College aras›nda yap›lan bu anlaﬂma,
her iki üniversitenin
bilim adamlar›n›n
ortak bilimsel çal›ﬂmalar yapmas›n›
içermektedir.
Bilim ‹nsanlar›
Baﬂkent Üniversitesindeydi
Baﬂkent Üniversitesi
Rektörü Prof. Dr. Ali
Haberal ve üniversite
Üniversite’deki bilimsel çal›ﬂmalar hakk›nda bilgi alan ziyaret- yetkilileriyle birlikte,
çiler Diﬂ Hekimli¤i Fakültesi Fantom Laboratuar›n› da gezdi bilim insanlar›na
26
BD ﬁUBAT 2015
Konuklar, Baﬂkent
Üniversitesi Hukuk
Fakültesi’nde uygulamal›
olarak ders yap›lan
mahkeme salonunda
(Üstte)
Prof. Haberal Baﬂkent
Üniversitesi Hastanesi
hakk›nda bilgi veriyor.
(2. Resim)
Baﬂkent Üniversitesi’ni gezdiren Prof.
Dr. Mehmet Haberal, konuklar›n› k›sa
bir süre önce hizmete aç›lan ve Türkiye’nin en büyük üniversite kütüphanesini de içinde bar›nd›ran Baﬂkent
Üniversitesi Kongre ve Kültür Merkezi’ni tan›tt›. Kütüphane hakk›nda bilim
Prof. Nadey Hakim’in
kendi elleriyle haz›rlad›¤›
Prof. Haberal’›n büstüne
ayr›lan köﬂeyi ziyareti
s›ras›nda duygulu anlar
yaﬂand›, (Alttaki resim)
insanlar›na
bilgi veren
Haberal’›n,
Prof. Hakim’e
bir de sürprizi vard›. Prof. Nadey
Hakim’in kendi elleriyle yapt›¤› ve
‹stanbul’daki Ortado¤u Organ Nakli
27
BD ﬁUBAT 2015
Prof. Nadey Hakim’in Baﬂkent Üniversitesi’ne arma¤an etti¤i tablonun kütüphanedeki yerinde aç›l›ﬂ› yap›ld›. (Üstte)
Derne¤i (MESOT) Kongresi’nde
Haberal’a arma¤an etti¤i Haberal
büstü de, kütüphanedeki özel yerini
alm›ﬂt›. Ayr›ca, Prof. Nadey Hakim’in
Baﬂkent Üniversitesi’ne arma¤an etti¤i
ve nefrektomi operasyonunun resmedildi¤i büyük boyutta bir tablonun da
o gün kütüphanedeki yerinde aç›l›ﬂ›
yap›ld›. Prof. Hakim, ünlü ressam
Henry Ward taraf›ndan yap›lan bu
tablonun ‹ngiliz Ulusal Galerisi’nde
ve Lordlar Kamaras›’nda sergilendikten sonra bugün Baﬂkent Üniversitesi’ndeki yerini almas›ndan duydu¤u
mutlulu¤unu da belirtti.
Baﬂkent Üniversitesi yerleﬂkesindeki yeni kuruluﬂlar› da ziyaret eden
konuk biliminsanlar›, üç günlük çal›ﬂma programlar›ndan sonra ‹ngiltere’ye
döndüler. •
Prof. Dr. Nadey Hakim ve di¤er misafirler
Üniversite bünyesinde bulunan Atatürk
Müzesini ziyaret ederek an› defterini
imzalad›lar (Yanda)
28
Sakl› Tarih
Sinan Meydan
Atatürk’ün,
‹nsanl›k
Projesi
1
Atatürk’ün pek bilinmeyen, ya da unutulan
projelerinden biridir ‹nsanl›k Projesi. Onun
“Yurtta bar›ﬂ dünyada bar›ﬂ” sözü asl›nda
bu projesini özetler.
tatürk’ün ‹nsanl›k Projesi,
ulusaldan evrensele uzanan
bir özgürlük, ba¤›ms›zl›k,
kardeﬂlik ve bar›ﬂ idealidir.
Atatürk’ün kurtuluﬂ formülü
ba¤›ms›zl›k, uluslaﬂma ve ça¤daﬂlaﬂmad›r. Ça¤daﬂlaﬂabilmek, daha do¤rusu Atatürk’ün ifadesiyle “tek
uygarl›¤a” mensup olabilmek için her
ﬂeyden önce uluslaﬂmak; kendi tarihin-
A
den, kendi kültüründen beslenmek
gerekir. Atatürk’ün 1930’lardaki Türk
Tarih ve Dil Tezleri, antropoloji
çal›ﬂmalar›; Türk Tarih Kurumu, Türk
Dil Kurumu ve Ankara Dil ve TarihCo¤rafya Fakültesi’ni kurdurmas›,
yerli ve yabanc› bilim insanlar›na Türk
tarihinin, Türk dilinin, Türk kültürünün izlerini aratt›rmas› asl›nda hep
uluslaﬂmaya yönelik çal›ﬂmalard›r.
29
BD ﬁUBAT 2015
Atatürk bu çal›ﬂmalar›yla ﬁevket
Süreyya Aydemir’in ifadesiyle sadece
Türklerin köklerine de¤il “insanl›¤›n
kaynaklar›na yönelmiﬂtir”:
A
ydemir’in deyiﬂiyle, “… ﬁu
bir gerçektir ki, bir zaman
geldi Atatürk, dünya yuvarla¤› üstünde insan›n yüzy›ll›k maceras›n›
sanki avucunun içinde seyreder gibi
oldu…” Atatürk, binlerce y›ll›k Türk
tarihini ve zengin Türk dilini aç›¤a
ç›kartarak sadece Türk kültürüne
de¤il, dünya uygarl›k miras›na da
büyük bir katk› sa¤lam›ﬂt›r. Atatürk’ün
tarih ve dil çal›ﬂmalar› insanl›¤›n
ﬁevket Süreyya Aydemir
“ortak köklerine” vurgu yapan, birleﬂtirici niteli¤e sahip çal›ﬂmalard›r.
Aydemir’in ifadesiyle, “Bütün insanl›¤›, bir ve kardeﬂ köke ba¤lamak?
Bütün insanl›¤› bir ve kardeﬂ bilen,
insanlar› dünya vatandaﬂlar› olarak
gören o soy insan için bu ne engin
heyecan kayna¤›d›r.”
Atatürk’ün söylem ve eylemleri
ile 1920’lerde 1930’larda billurlaﬂan
‹nsanl›k Projesi’nin -s›ras›yla- aﬂamalar› ﬂunlard›r:
30
1. Emperyalizme karﬂ› kurtuluﬂ
savaﬂ›.
2. Geri kalm›ﬂl›¤a karﬂ› uygarl›k
savaﬂ›
3. Yurtta bar›ﬂ dünyada bar›ﬂ
ilkesi,
4. Uluslararas› bölgesel paktlar/
bar›ﬂ çemberleri.
Atatürk’ün ‹nsanl›k Projesi’nin
ilk ad›m›, tüm mazlum milletlerin,
emperyalizme baﬂkald›rarak verecekleri kurtuluﬂ savaﬂlar›yla “tam ba¤›ms›zl›k” kazanmalar›d›r. Atatürk,
yüzy›l›n baﬂ›nda emperyalizme karﬂ›
verdi¤i bir kurtuluﬂ savaﬂ›yla yar›
ba¤›ml›, savaﬂ yorgunu Osmanl›
‹mparatorlu¤u’nun enkaz›ndan tam
ba¤›ms›z ve ça¤daﬂ bir ulus devlet
kurmay› baﬂarm›ﬂt›r. Atatürk, birçok
kere Kurtuluﬂ Savaﬂ›’n›n “emperyalizme ve kapitalizme baﬂkald›r›” oldu¤unu ifade etmiﬂtir. Atatürk, Kurtuluﬂ
Savaﬂ›’n›n sadece Türkiye’nin de¤il
bütün mazlum milletlerin kurtuluﬂunu
amaçlad›¤›n› vurgulam›ﬂt›r:
“Türkiye’nin bugünkü mücadelesinin yaln›z Türkiye’ye ait olmad›¤›n›
tekrar etmek lüzumunu hissediyorum.
Türkiye’nin bugünkü mücadelesi
yaln›z kendi nam ve hesab›na olsayd›,
belki daha k›sa, daha az kanl› olur ve
daha çabuk bitebilirdi. Türkiye’nin
müdafaa etti¤i dava mazlum milletlerin bütün ﬁark’›n (Do¤u)’nun
davas›d›r.”
Mazlum milletlerin bir gün özgür,
ba¤›ms›z olaca¤›na da inanc› tamd›r:
“Bugün günün a¤ard›¤›n› nas›l
görüyorsam, uzaktan bütün Do¤u
milletlerinin de uyan›ﬂ›n› öyle görüyorum. (…) Sömürgecilik ve emperya-
BD ﬁUBAT 2015
“Bugün günün
a¤ard›¤›n› nas›l
görüyorsam,
uzaktan bütün
Do¤u milletlerinin
de uyan›ﬂ›n› öyle
görüyorum.”
lizm yeryüzünden yok olacak ve yerlerine milletler aras›nda hiçbir renk,
din ve ›rk fark› gözetilmeyen yeni bir
ahenk ve iﬂbirli¤i ça¤› olacakt›r.”
“‹nsanl›¤a yönelmiﬂ fikir hareketi
er geç muvaffak olacakt›r. Bütün
mazlum milletler zalimleri bir gün
yok edecek ve ortadan kald›racakt›r.
O zaman dünya yüzünden zalim ve
mazlum kelimeleri kalkacak, insanl›k
kendisine yak›ﬂan bir toplumsal duruma eriﬂecektir.”demiﬂtir.
örüldü¤ü gibi kurtuluﬂ savaﬂ›
ustas› Atatürk, insanl›¤›n
gerçekten özgürlü¤üne ve
bar›ﬂa kavuﬂabilmesi, “yeni bir uyum
ve iﬂbirli¤i ça¤›n›n” kurulabilmesi
için emperyalizmin, sömürgecili¤in
son bulmas› gerekti¤ine yürekten
inanm›ﬂt›r. Bu nedenle sömürgeci ve
emperyalist devletleri “lanetlemiﬂtir”:
“‹stilac› ve sald›rgan devletler,
yerküresini kendilerinin mal›, insanl›¤›
kendi h›rslar›n› tatmin için çal›ﬂmaya
mahkûm esirler saymaktad›r. Bunlar›n
amac› zulüm ve bask› oldu¤u için
onlar› lanetle anmakta kendimizi hakl›
görüyoruz.” demiﬂtir. Atatürk, emperyalizmin “bar›ﬂ” kavram›n›n arkas›na
G
gizlenen sinsi planlar›n›n da fark›ndad›r. ﬁöyle demiﬂtir: “‹nsanlar› mutlu
edece¤im diye, onlar› birbirine bo¤azlatmak, insanl›ktan uzak ve son derece
üzülünecek bir yöntemdir. ‹nsanlar›
muﬂtu edecek biricik araç, onlar›
birbirine yaklaﬂt›rarak, onlara birbirlerini sevdirerek, karﬂ›l›kl› maddi ve
manevi gereksinimlerini karﬂ›layan
hareket ve enerjidir. Dünya bar›ﬂ›
içinde insanl›¤›n gerçek mutlulu¤u,
ancak bu yüksek ideal yolcular›n›n
ço¤almas› ve baﬂar›l› olmas›yla
mümkün olacakt›r.”
20. yüzy›l›n baﬂar›ya ulaﬂan ilk
ve tek antiemperyalist mücadelesinin
baﬂ mimar› Atatürk’ün izinden giden,
emperyalizme baﬂ kald›ran baﬂka
mazlum milletler de olmuﬂtur, ancak
maalesef hiçbiri Türkiye’nin gösterdi¤i baﬂar›y› göstermemiﬂtir. Bu da
Atatürk’ün sözünü etti¤i o “uyum ve
BD ﬁUBAT 2015
Atatürk’ün
insanl›k Projesi’nin
özü ise “Yurtta
bar›ﬂ dünyada
bar›ﬂ” diye
formüle etti¤i
bar›ﬂseverliktir.
özü ise “Yurtta bar›ﬂ dünyada
bar›ﬂ” diye formüle etti¤i bar›ﬂseverliktir. Ömrünün 17 y›l› savaﬂ meydanlar›nda geçen Atatürk, “Zorunlu
olmad›kça savaﬂ bir cinayettir” diyerek bir bar›ﬂ ça¤›n›n aç›lmas› için
mücadele etmiﬂtir.
ﬁu sözler de Atatürk’ündür: “Mutlaka, medeni, insani ve bar›ﬂç› ülkü
belirmeli idi.”
“Savaﬂç› olmam; çünkü, savaﬂ›n
ac›kl› hallerini herkesten iyi bilirim.”.
“Biz kimsenin düﬂman› de¤iliz,
yaln›z insanlar›n düﬂman› olanlar›n
düﬂman›y›z.”
“Bizim intikam›m›z, zalimlerin
zulmüne karﬂ›d›r.”
”Onlarda zulüm hissi yaﬂad›kça
bizde de intikam hissi devam
edecektir.”
tatürk, -kendini korumak,
ülkesini savunmak d›ﬂ›ndasavaﬂ› “cinayet” olarak gören
bir komutand›r. Kurtuluﬂ Savaﬂ›
sonunda, Lozan Antlaﬂmas› öncesinde
yeni bir savaﬂ tehlikensin ortaya ç›kt›¤›
günlerde bu düﬂüncesini ﬂöyle ifade
etmiﬂtir: “Her halde ﬂu veya bu
nedenler için ulusu savaﬂa sürüklemek
yanl›s› de¤ilim. Savaﬂ zorunlu ve
yaﬂamsal olmal›. Gerçek görünüm
ﬂudur: Ulusu savaﬂa götürünce vicdan›mda ezinç duymamal›y›m. Öldürenlere karﬂ› ölmeyece¤iz diye savaﬂa
girebiliriz. Ama ulusun yaﬂam› tehlikeye karﬂ› karﬂ›ya kalmay›nca savaﬂ
bir cinayettir”
Atatürk’ün bar›ﬂseverli¤inin en
aç›k kan›t› düﬂman›na bile sayg›
duymas›d›r. Bir zamanlar savaﬂt›¤›
A
iﬂbirli¤i ça¤›n›n” baﬂlamas›n›
geciktirmiﬂtir.
Atatürk’ün ‹nsanl›k Projesi’nin
ikinci ad›m›, kurtuluﬂ savaﬂ›yla “tam
ba¤›ms›zl›¤›n›” kazanan milletlerin,
uygarl›k savaﬂ›yla ça¤daﬂlaﬂmas›d›r.
Atatürk bunu, (ak›l+bilim= ça¤daﬂlaﬂma/uygarlaﬂma) formülüyle
hayata geçirmiﬂtir.
Atatürk’ün insanl›k Projesi’nin
32
BD ﬁUBAT 2015
Anzaklar için sonradan söyledikleri,
düﬂman Yunan komutanlara davran›ﬂ›,
bir zamanlar savaﬂt›¤› Venizelos’la
kurdu¤u dostluk vb. Ayr›ca Atatürk
Türkiyesi bar›ﬂ, huzur arayanlar›n
s›¤›nd›¤› güvenli bir liman olmuﬂtur.
Örne¤in, Stalin’le anlaﬂmazl›¤a düﬂen
Troçki, Hitler Almanyas›’ndaki Nazi
bask›s›ndan kaçan Alman bilim insanlar› Türkiye’ye s›¤›nm›ﬂt›r.
Atatürk’ün d›ﬂ politika anlay›ﬂ›n›n
temelinde de bar›ﬂç› politika vard›r.
ﬁöyle demiﬂtir: “Türkiye’nin güvenli¤ini gaye tutan, hiçbir milletin aleyhinde olmayan bar›ﬂ istikameti bizim
daima ilkemiz olacakt›r.”
Atatürk “Yurtta bar›ﬂ dünyada
bar›ﬂ” ilkesinin insanl›¤›n ilerlemesinde en esasl› etken oldu¤unu belirtmiﬂtir: “Türkiye Cumhuriyeti’nin en esasl›
ilkelerinden biri olan ‘yurtta bar›ﬂ
dünyada bar›ﬂ’ gayesi, insaniyetin ve
medeniyetin refah ve ilerlemesinde en
esasl› etken olsa gerekir. Buna
elimizden geldi¤i kadar hizmet etmiﬂ
ve etmekte bulunmuﬂ olmak, bizim
için övünülecek bir harekettir.”
da ﬂöyle aç›klam›ﬂt›r: “E¤er devaml›
bar›ﬂ isteniyorsa kitlelerin vaziyetlerini iyileﬂtirecek uluslararas› tedbir
al›nmal›d›r. ‹nsanl›¤›n bütününün
refah›, açl›k ve bask›n›n yerine geçmelidir. Dünya vatandaﬂlar›, k›skançl›k,
açgözlülük ve kinden uzaklaﬂacak
ﬂekilde e¤itilmelidir.”
“E¤er devaml›
bar›ﬂ isteniyorsa
kitlelerin vaziyetlerini iyileﬂtirecek
uluslararas› tedbir
al›nmal›d›r.
‹nsanl›¤›n bütününün refah›, açl›k
ve bask›n›n yerine
geçmelidir.”
B
ir keresinde de “Bar›ﬂ, milletleri refah ve mutlulu¤a eriﬂtiren en iyi yoldur” demiﬂtir.
Atatürk, Türk d›ﬂ politikas›n›n
bar›ﬂ fikrine dayal› oldu¤unu, uluslararas› her hangi bir soruna bar›ﬂ
yoluyla çözüm aramay› hedeflediklerini belirterek, “Milletleraras› bar›ﬂ
havas›n›n korunmas› için Türkiye
Cumhuriyeti yapabilece¤i herhangi
bir hizmetten geri kalmayacakt›r”
demiﬂtir.
Atatürk sürekli bar›ﬂ›n ﬂartlar›n›
Görüldü¤ü gibi Atatürk sürekli
bar›ﬂ için “açl›k” ve “bask›n›n” ortadan kald›r›l›p “insanl›¤›n›n bütünün
refah›n›n” sa¤lanmas›n› ve dünya
vatandaﬂlar›n›n “k›skançl›k”, “açgözlülük” ve “kinden” uzaklaﬂacak ﬂekilde e¤itilmeleri gerekti¤ini belirtmiﬂtir.•
sinanmeydan@butundunya.com.tr
33
Baﬂkalar›n›n umutsuzlu¤a kap›ld›¤› yerde, inanc›m›z,
umudumuz olur. Hayat›m›zda umutsuzlu¤a yer yoktur.
“Ç›k›ﬂ Yolu”, özledi¤imiz Türkiye’nin yoludur.
Türk Milleti; çok daha güzel, güvenli, mutlu, refah içinde
yaﬂayaca¤› ayd›nl›k bir gelece¤e lay›kt›r. Geçmiﬂte bunu çok daha zor
ﬂartlar alt›nda baﬂard›k. Bugün de baﬂaracak güçteyiz. Milletimizin
gelece¤ini, yine milletimizin azim ve kararl›l›¤› ayd›nlatacakt›r.
Ö¤retmenimiz, Türkiye’dir.
Sevdam›z, ad›m›z, soyad›m›zd›r Türkiye...
Biri Size
‹kincisi Bir Sevdi¤inize
50
%
‹ND‹R‹M
Bütün Dünya’dan
‹kinci Aboneli¤e %50 ‹ndirim
Bütün Dünya tüm okuyucular›na kaç›r›lmayacak f›rsat sunuyor:
Dergimize 1 y›ll›k abone olan herkese bir yak›n›na
arma¤an olarak gönderebilece¤i ikinci abonelik bedeli ﬂimdi % 50 indirimli.
Bu f›rsattan yararlanmak ve Bütün Dünya’ya abone olmak ﬂimdi çok kolay.
Bir telefonunuz veya e-posta mesaj›n›zla abonelik iﬂleminizi baﬂlatabilir;
ve y›l boyu dergilerinizi her ay kap›n›zdan alabilirsiniz.
Bütün Dünya Abone Servisi:
BÜTÜN K‹TAPÇILARDA
Tel: (0312) 215 51 27-28 Dahili: 313
Gsm: (0536) 634 35 97
E-posta: abone@butundunya.com.tr
Büyük Yap›tlar›m›z
Konur Ertop
200+50 Y›ld›r
Neden
Bocal›yoruz?
1961
Anayasas›n›n
›ﬂ›¤›nda Türkiye’nin
sorunlar›na
çözümler:
960’larda araﬂt›rmac›lar, ayd›nlar,
siyaset adamlar› Türkiye’nin
sorunlar›n› geniﬂ biçimde ele
ald›lar. Toplumsal kalk›nmay› sa¤lama, halk›n bilgi ve düﬂünce düzeyini
yükseltme yollar›n› araﬂt›rd›lar. Cumhuriyet ayd›nlanmas›n›n geliﬂtirdi¤i
devrim ilkeleri yeni Türkiye ve dünya
koﬂullar›na ba¤l› olarak güncelleﬂtiriliyordu. Atatürkçülü¤e ça¤›n gereklerine uygun yorumlar getiriliyordu. Bu
1
dönemde Türkiye’nin ça¤daﬂlaﬂma
tarihini inceleyip eleﬂtiren, yeni toplum
düzeni için önerilerde bulunan incelemeler birbirini izledi. Bunlar aras›nda
yer alan Türkiyede Ça¤daﬂlaﬂma,
Türk Düﬂününde Bat› Sorunu, 100
Soruda Türkiye ‹ktisat Tarihi, 200
y›ld›r Neden Bocal›yoruz? gibi
önemli yap›tlar Prof. Niyazi Berkes’in
imzas›n› taﬂ›yordu. Niyazi Berkes, Dil
35
BD ﬁUBAT 2015
ve Tarih-Co¤rafya Fakültesi’nde
sosyoloji doçentiydi. Türkiye’nin
sorunlar›na toplumcu görüﬂle yaklaﬂan
de¤erlendirmeleriyle dikkati çekmiﬂti.
ek parti döneminde Pertev
Naili Boratav, Behice Boran,
Adnan Cemgil gibi ayd›nlar›n
yay›nlad›¤› “Yurt ve Dünya” dergisinde örne¤in gençli¤in toplumsal konumu gibi konular› incelerken ya da
dönemin “Tan” gibi bir muhalefet
gazetesinde üniversitelerin iﬂlevi
üzerinde dururken sert eleﬂtirileri dile
getiriyordu.
Osmanl› döneminden gelen ve
dinsel e¤itimin kendi niteli¤inden
kaynaklanan ezbercili¤in okullarda
hâlâ sürdü¤ünü, s›navlar›n bu ezbercili¤i sürekli k›lan etkenlerden oldu¤unu
vurgulam›ﬂt›. Gençli¤in, de¤iﬂen
sosyal ve siyasal hayat›n gerektirdi¤i
nitelikler ile de¤iﬂmeyen ahlak ve eski
e¤itim kuralları aras›nda s›k›ﬂt›¤›n›
göstermiﬂti. Köy Enstitüleri örne¤ini
halk-ayd›n ikili¤ini ortadan kald›racak,
halk sanat›ndan esinle halk› tan›maya
yard›mc› olacak kiﬂilerin yetiﬂece¤i
kurumlar olarak de¤erlendiriyordu.
Türkiye’deki toplumsal de¤iﬂiklikler
karﬂ›s›nda toplumsal bilimlerin bu
sorunlar› ele al›p çözmekten uzak
durdu¤unu ›srarla belirtmiﬂti.
Türkiye’deki bilimi Bat› ile karﬂ›laﬂt›r›rken, “...biz hâlâ bilimi ba¤›ms›z
bir duruma getiremedik. Yani geçmiﬂte
oldu¤u kadar bile bir bilim gelene¤i,
e¤itimi, zihniyeti kuramad›k,” diyordu.
Bat› uygarl›¤› halkas› içinde yer
alabilmek için devlet, siyaset, hukuk,
ekonomi, e¤itim, aile, görgü, k›l›k-
T
36
Niyazi
Berkes
k›yafet alanlar›nda art›k din ölçülerinden kurtulmuﬂ bir anlay›ﬂla harekete
geçmek gerekti¤ini söylüyordu.
erkes’in üniversite çevresindeki ilerici meslektaﬂlar› ile
onlar›n toplumcu görüﬂlerini
yans›tan“Yurt ve Dünya” dergisi,
›rkç›l›k-Turanc›l›k ve faﬂizm karﬂ›t›yd›. Kapitalizme eleﬂtiriler yöneltiliyordu. Makineleﬂme yoluyla köy
nüfusunun azalt›larak sanayiye aktar›lmas›, Kemalizm’in kazan›mlar›na
sahip ç›k›lmas›, bilimin ba¤›ms›zl›¤›n›n savunulmas› gibi konular ele
al›n›yordu. Tutucu çevrelerin onlara
olan tepkileri düﬂünce düzeyinden
taﬂmakta, siyasal yönetimin bask›s›yla
birleﬂmekte gecikmedi…
Berkes’in önemli çevirileri de
vard›. Bunlardan biri, okurlar›n görüﬂ
ufkunu geniﬂleten Milli E¤itim Bakanl›¤› Dünya Klasikleri dizisinde ç›kan
B
BD ﬁUBAT 2015
“Sokrates’in Müdafaas›”yd›. Çevirinin
ayr›nt›l› önsözünde, filozofun
düﬂünceleri yüzünden öldürülmesini
anlat›rken ﬂöyle demiﬂti:
“Sokrates’in u¤rad›¤› kötü son,
ahlak de¤erlerine gerçekten inanan
bir insan›n, bu de¤erlere inanmayan
ve fakat onlar›n bekçisi oldu¤unu
iddia eden insanlar taraf›ndan ikiyüzlüce mahkûm edilmesi olmuﬂtur. Bu
son, derece ve de¤er fark› bir yana,
tarihte yaln›z onun baﬂ›na gelmekle
kalmam›ﬂt›r.”
Sokrates’in u¤rad›¤›
kötü son, ahlâk
de¤erlerine gerçekten
inanan bir insan›n, bu
de¤erlere inanmayan
ve fakat onlar›n bekçisi
oldu¤unu iddia eden
insanlar taraf›ndan
ikiyüzlüce mahkûm
edilmesi olmuﬂtur.
Tuhaft›r, tam da böyle bir son,
Berkes’in de yazg›s› olmakta gecikmedi: Solculuk umac›s›n›n sald›¤›
korku Üniversitedeki ilerici meslektaﬂlar›yla birlikte onun da kadrosunun
kald›r›lmas›na, böylece kürsüsünden
uzaklaﬂmas›na yol açt›. Bunun üzerine
yurt d›ﬂ›na göçerek bilimsel çal›ﬂmalar›n› Kanada’da sürdürdü. Emeritus
profesör olarak McGill üniversitesinden emekliye ayr›ld›. Zorunlu göç-
menlik döneminde kendi ülkesinin
toplumsal ve siyasal yaﬂam›yla,
sorunlar›yla yak›n ilgisini hep
sürdürdü.
1
961 Anayasas›n›n ›ﬂ›¤›nda Türkiye’nin sorunlar›na çözümler arayan önemli araﬂt›rmac›lar aras›nda
o da yerini ald›. Ona göre bilim,
toplum için olmal›yd›, toplum ç›karlar›na hizmet etmeliydi Ça¤daﬂlaﬂmay›
toplumsal, siyasal, kültürel,
ekonomik alanlarda sorunlar› ortadan
kald›rabilecek tek yol say›yordu..
Gericili¤e yol açan geleneksel ö¤elerin
ça¤daﬂlaﬂma sonucu yok
edilebilece¤ini düﬂünüyordu.
Ça¤daﬂlaﬂmada temel de¤erleri
Atatürk devrimlerinin getirdi¤ini
kabul ediyor, bu süreci laiklik kavram›
çerçevesinde yorumluyordu.
Atatürkçülü¤ün ana ö¤eleri ise ona
göre, tam ba¤›ms›zl›k, devletçilik ve
laiklikti.
Türkiye’nin dünyadaki konumunu
aç›klayan de¤erlendirmesi, uyar›
doludur:
“Ne bir Müslüman devleti, ne bir
Bat› ulusudur; ne H›ristiyanl›k
camias›na, ne sosyalist ya da kapitalist
uluslar camias›na mensuptur. Ne
Asyal›d›r ne Avrupal›. (…) Bat›
Avrupa’yla olan iliﬂkilerin
ekonomik, politik yanlar› artm›ﬂsa
da hep tek yanl› ve daima aleyhe
iﬂler olmuﬂ; gelene¤i olmayan,
Türk halk›na çok pahal›ya mal
olan ›st›rapl› ve ﬂüpheli bir iliﬂki olarak
kalm›ﬂt›r. Avrupa, Türkiye’yi
hiç bir zaman kendinden bir parça
saymam›ﬂt›r.”
37
BD ﬁUBAT 2015
1961 Anayasas›n›n
›ﬂ›¤›nda Türkiye’nin
sorunlar›na aranan
çözümlere Atatürk
ilkelerinin toplumcu
yorumu temel
oluﬂturmuﬂtur. Prof.
Berkes bu görüﬂü
geliﬂtirenler
aras›ndad›r.
Türkiye’deki bilimi Bat› ile karﬂ›laﬂt›r›rken, “...biz hâlâ bilimi ba¤›ms›z bir
duruma getiremedik. Yani geçmiﬂte
oldu¤u kadar bile bir bilim gelene¤i,
e¤itimi, anlay›ﬂ› kuramad›k,” diyordu.
961 Anayasas›n›n ›ﬂ›¤›nda Türkiye’nin sorunlar›na aranan
çözümlere Atatürk ilkelerinin
toplumcu yorumu temel oluﬂturmuﬂtur. Prof. Berkes bu görüﬂü geliﬂtirenler aras›ndad›r. Ulusal Kurtuluﬂ
Savaﬂ›m›z› “mali ve siyasi ba¤›ms›zl›¤›n› kaybeden bir ulusu parçalamak
için kullan›lan zorlay›c› güce karﬂ›,
ulusun bütün varl›¤› ile can›n› diﬂine
takarak giriﬂti¤i bir eylem” diye
tan›mlam›ﬂt›r. Savaﬂ sonras›nda
ulusun iç ve d›ﬂ durumunda meydana
gelen kökten de¤iﬂiklikler üzerinde
özellikle durur. Atatürk devrimlerinin
hedeflerini ve bu hedefe yönelik
eylemi ﬂöyle özetlemiﬂtir:
“1) Türk ulusunun yirminci
yüzy›lda yaﬂayabilmesi için geçirmek
1
38
zorunda oldu¤u de¤iﬂikliklerin
içerideki gerici engellerini ortadan
kald›rmak;
2) ‹çerdeki engellerden kurtularak
yürütülecek olan bu de¤iﬂmenin
olabildi¤ince h›zla yürüyebilmesi için
ülkeyi dünya politika kavgalar›n›n
d›ﬂ›nda tutmak, onu hiçbir yabanc›
ç›kara alet etmemek;
3) Türk halk›n›n büyük ço¤unlu¤unun içine düﬂtü¤ü yoksulluktan
kurtar›lmas› için al›nacak teknik
önlemlerin etkili olmas›n› sa¤layacak
toplumsal reformlar› yapacak ve bunlar› yabanc› ç›karlar›na göre de¤il,
ancak Türk halk›n›n durumunun
iyileﬂmesi aç›s›ndan yapmak.”
tatürk döneminin getirdi¤i
kazan›mlar yaﬂat›lamam›ﬂt›r.
“200 y›ld›r Neden Bocal›yoruz?” kitab›n›n yazar›, geliﬂmenin
önüne dikilen engelleri aç›klarken
A
BD ﬁUBAT 2015
ﬂunlar› söyler:
“Türk kalk›nma tarihinin kesintisiz bir devrim ﬂeklinde geliﬂmesini
tekrar tekrar köstekleyen üç engel
vard›r: Gericilik, yabanc› politik
ç›karlar›n zararlar›, halk›n ço¤unlu¤unun yoksullaﬂmas›. Bunlardan
topumu s›y›ran, ulusa bir süre dinlenme nefes alma, kalk›nma f›rsat›n›
veren tek dönem Kemalizmin açt›¤›
dönem olmuﬂtur. Onun için ona, Türk
kalk›nmas›n›n normal yolu ve gelene¤i
olarak bak›yoruz.”
Atatürk ilkelerini bir partinin
sahiplenmesini hoﬂ görmez. Ayd›nlar›n, bilim insanlar›n›n, politikac›lar›n
bu ilkeleri yorumlay›p elbirli¤iyle
geliﬂtirmesini, yaﬂama geçirmesini
öngörür:
“Kemalizm, Halk Partisi’nin bir
ideolojik arac› de¤il, modern Türk
rejiminin (ekonomik, toplumsal ve
kültürel yanlar›n› kapsayan) hukuksal
temelidir. Bu temelin y›k›lmas› ile yok
edilen ﬂey, alelade bir ideoloji de¤il,
devletin ve bütün toplumun ça¤daﬂ
dünyadaki varl›¤›d›r. Kemalizmsiz bir
Türkiye ancak Ortaça¤da varolabilir,
ya da modern uygarl›k dünyas›nda
ba¤›ms›zl›¤› olmayan insan y›¤›n›
olarak varolabilir.”
Politikac›lar›n tam da 2015 Türkiyesinde yaﬂanananlar› and›ran tutumlar›na eleﬂtiriler yöneltir. 2. Abdülhamid'in "anayasal› mutlakiyet" rejimini
an›msatarak, "Çok partili bir tek parti"
rejimi, yeni bir "demokratik istibdat
idaresi" kurdu. Dahas› var: Kemalizme
karﬂ› eski düﬂmanca durumunu art›k
de¤iﬂtirmiﬂ bulunan Bat›'ya, Kemalizmin diktatörlük oldu¤unu, Türkiye'ye
demokrasiyi ilk defa kendi meﬂhur
"kurucu"lar›n›n getirdi¤ine
inand›rd›lar.”
N
iyazi Berkes geçmiﬂi 3.
Selim dönemine kadar
uzanan bilimde, düﬂüncede
yenileﬂme, ça¤daﬂlaﬂma hareketlerini
konu ediniyor, baﬂar›s›zl›klar üzerinde
durarak ç›k›ﬂ yollar› öneriyordu. “200
y›ld›r neden bocal›yoruz?” diye
sormas›n›n üzerinden yar›m yüzy›l
daha geçti. ﬁimdi de “200+50 y›ld›r
neden bocal›yoruz?” sorusuna yan›t
aran›yorsa, Berkes’in uyar›lar›na kulak
verilmelidir.•
konurertop@butundunya.com.tr
T
am ba¤›ms›zl›k denildi¤i zaman,
elbette siyasi, malî, iktisadî, adlî,
askerî, kültürel ve benzeri her hususta
tam ba¤›ms›zl›k ve tam serbestlik
demektir. Bu sayd›klar›m›n herhangi
birinde ba¤›ms›zl›ktan mahrumiyet, millet ve memleketin gerçek mânasiyle
bütün ba¤›ms›zl›¤›ndan mahrumiyeti demektir. Biz, bunu temin etmeden
bar›ﬂ ve sükûna eriﬂece¤imiz inanc›nda de¤iliz.
M. Kemal Atatürk
39
F›rçalayarak
Serdar Günbilen
40
Otopsi
Cengiz Özak›nc›
" Mimar
Sinan’›n
Kafatas›"
ve
Unutulan
Gerçekler
C
umhuriyet gazetesinin 05.08.1935 günlü
say›s›nda, birinci sayfadan verilen haber
ﬂöyleydi: "Dahi San'atkar Mimar Sinan'›n
Kafas› Mezar›ndan Ç›kar›ld›. Süleymaniye'de
büyük Türk mimar› Sinan'›n mezar›nda araﬂt›rmalar yap›lm›ﬂ, Mimar Sinan'›n kafatas› ç›kar›lm›ﬂt›r.
Koca Mimar'›n kafatas› sa¤lam ve bozulmam›ﬂ
olarak bulunmuﬂtur. Koca dâhinin kafatas›
üzerinde yap›lan tetkikat, büyük Mimar'›n yaln›z
kültür itibariyle de¤il, ›rk noktas›ndan da Türk
oldu¤unu göstermiﬂtir. Türkler ›rk itibariyle
Brakisefal, yani yass› yuvarlak kafal›d›r. Mimar
Sinan'›n kafatas›n›n muayenesinde bu büyük
baﬂ›n da
Cumhuriyet gazetesi, 05.08.1935.
41
BD ﬁUBAT 2015
Ressam Melchior Lorichs’in 1559’da
yapt›¤› resimde, sa¤daki beyaz giysilinin
Mimar Sinan oldu¤una iliﬂkin (Bkz:
Mehmet Arman Güran & Ayﬂe Zekiye
Abal›, TTK, Belleten, A¤ustos 2011.)
Brakisefal oldu¤u meydana ç›km›ﬂt›r.
Mimar Sinan'›n kafatas› Antropoloji
Müzesi'nde muhafaza edilecektir."
Bu haber, üzerinden 63 y›l geçtikten sonra ilk kez 1998'de "Mimar
Sinan'›n Kafatas› Nerede?" baﬂl›¤›yla
42
bir köﬂe yaz›s›na konu olacak; "Mimar
Sinan'›m›z›n kafatas›n›n mezar›ndan
ç›kart›ld›¤›n›, dahas› bugün kay›p
oldu¤unu biliyor muydunuz?" sorusuyla baﬂlayan yazar, 1935'te ç›kar›l›p
ölçülen kafatas›n›n yeniden mezara
konmad›¤›n›; hiç bir kurumda bulunamad›¤›n›, "s›rra kadem bast›¤›"n›
duyuracakt›.[i]
Bu iddia k›sa sürede gazete köﬂelerinden dergi sayfalar›na, televizyon
programlar›na, sanal ortama s›çrayarak
alabildi¤ine yay›lm›ﬂt›. "Kafatas›
ölçümü" toplumun belle¤inde Hitler
BD ﬁUBAT 2015
Almanyas›, Kafatasç› Irkç›l›k,
Soyk›r›mc›l›k, Faﬂizm olgular›n›
ça¤r›ﬂt›rd›¤›ndan, 1998'de ortaya at›lan
bu iddia, Atatürk'ü ve kurucusu oldu¤u
Türkiye Cumhuriyeti'ni Kafatasç›,
Irkç›, Soyk›r›mc›, Faﬂist olarak
damgalayan kesimlerce kan›t olarak
kullan›lacakt›. Bir parti 'Eﬂ Genel
Baﬂkan›', 29.01.2013 günü yay›mlanan demecinde; "Mimar Sinan mezar›nda kafatas› olmadan yat›yor. Çünkü
kafatas›n› al›p bilim ad›na ölçmeye
çal›ﬂt›lar. ‹ﬂte bu ›rkç›l›¤›n en hayas›z
halidir." [ii] diyecekti.
O
Ulus gazetesi, 06.08.1935.
ysa, bu suçlamalar için kan›t
gösterilen 05.08.1935 günlü
gazete haberi gerçe¤e ayk›r›yd› ve Atatürk'ün Koruyucu Baﬂkan
ve manevi k›z› Afet ‹nan'›n Baﬂkan
Yard›mc›s› oldu¤u Türk Tarihi Araﬂt›rma Kurumu Baﬂkanl›¤›'nca yap›lan
bir resmi aç›klama ile derhal yalanlanm›ﬂt›.[iii]
06.08.1935 günlü gazetelerde
yay›mlanan aç›klamada: Mimar Sinan'›n mezar›n›n küçük bir bölümünün
01.08.1935 günü Türk Tarihi Araﬂt›rma Kurumu'nun seçti¤i bir kurul
önünde, büyük bir özenle aç›ld›¤›;
yap›lan incelemede iskeletin pek büyük
bir bölümünün çok bozulmuﬂ durumda
bulundu¤u ve mezar›n yine ayn› kurul
önünde kapand›¤›, yap›n›n toprak
alt›nda ve üstünde kalan bölümlerinin
mimari aç›dan incelenmek üzere ölçülerinin al›nd›¤› duyuruldu. "Mimar
Sinan'›n kafatas› ölçülerek Türk ›rk›ndan (Brakisefal) oldu¤unun saptand›¤›"na iliﬂkin haberler, bu duyuruyla
resmen yalanlanm›ﬂt›.
Mimar Sinan'›n mezar›n› açan
kuruldaki görevlilerden Mimar Sedat
Çetintaﬂ da, y›llar sonra yapt›¤› aç›klamada: "Tamam›yla kesme taﬂtan
yap›lm›ﬂ olan lâhdin yan taraf›ndan
topra¤a girerek bir tekini çürütüp
açt›rd›m. Buradan bir tek omzumla
43
BD ﬁUBAT 2015
beraber baﬂ›m› sokabildim. Ceset
tamam›yla çürümüﬂ, kafa örne¤inde
bir toz hâlinde toprak üstüne çökmüﬂtü. Hava ve rutubetten çürüyor
galiba ki, Bursa'da Yeﬂitepe'nin kav
k›sm›nda da böyle böyle o kadar
cesetten bugün hiçbir ﬂey kalmam›ﬂt›r. Burada Sinan'›n adut denilen,
omuzlardan inen kol kemiklerinin
onar santim boyunda birer parça ile
kafatas›ndan üç dört santim çap›nda
bir parça bulabilmiﬂ ve bunlar› idare
heyeti huzurunda antropolog dostum
ﬁevket Aziz Kansu'ya vermiﬂtim. (...)
Fakat bu hadisede benim en büyük
kâr›m, bu vesile ve f›rsattan istifade
ile üstad›m›n mezar ve lahdini içli ve
d›ﬂl› rölöve ederek levhalar›n› Resim
ve Heykel Müzesi'ndeki eserlerim
aras›nda dünyaya ve milletime hediye
edebilmek imkân›n› elde ediﬂim
olmuﬂtur." [iv] diyordu.
Mimar Sedat Çetintaﬂ'›n 1963'te
yay›mlanan bu aç›klamalar› da Mimar
Sinan'›n kafatas› ölçülmüﬂtür, Türk
Mimar Sedat
Çetintaﬂ'›n Eylül
1936'da bitirdi¤i
Mimar Sinan
Türbesi rölövesi.
44
Mimar Sedat Çetintaﬂ'›n
imzal› foto¤raf›.
›rk›ndand›r (Brakisefal'dir) diyen
gazete haberlerini yalanl›yordu.
Atatürk dönemi, Türk tarihinde
BD ﬁUBAT 2015
er y›l yinelenen "Mimar Sinan'›
Anma Törenleri" nde,
özgeçmiﬂi anlat›l›rken, onun Gayrimüslim devﬂirme kökenli
bir Müslüman oldu¤u
hiç bir zaman gizlenmemiﬂti.
Örne¤in, 1932'de,
‹stanbul'da Mimar
Sinan'›n türbesinde devlet ileri gelenleri öncülü¤ünde gerçekleﬂtirilen anma
töreninde ö¤retim üyesi bir konuﬂmac›, halka ﬂöyle seslenmiﬂti: "Baz›lar›
Mimar Sinan'›n Türk olmad›¤›n› iddia
ederler. Mimar Sinan Türk ›rk›na
mensup olmasa da onu Türk muhiti
yetiﬂtirmiﬂtir. Sinan'›n eserlerinden
kendi ﬂahs›na oldu¤u kadar Türk
milletine de bir iftihar hissesi ç›karmak
tabiidir."
Sonuç olarak, Atatürk döneminde
Mimar Sinan, Gayrimüslim devﬂirme
kökenli bir Müslüman olarak tan›t›lm›ﬂ; "kültürel bak›mdan Türk" say›lm›ﬂ; hak etti¤i sayg›y› göstermek için
"›rk olarak Türk" say›lmas›
gerekmemiﬂtir.
Gerçek bu iken, 1998'den bu
yana: Atatürk Mimar Sinan'›n
kafatas›n› ölçtürdü, Türk ›rk›ndan (Brakisefal) dediler, kafatas›n› Antropoloji Müzesi'ne
kald›rd›k deyip yok ettiler, Atatürk'ün ve Türkiye Cumhuriyeti'
nin kurucu ideolojisi Kafatasç›
Irkç›l›kt›r, propagandas› yürütülmekte ve yaz›m›z›n baﬂ›nda
aktard›¤›m›z 05.08.1935 tarihli
H
Cumhuriyet gazetesi, 14.09.1931
Mimar Sinan'la ilgili en çok yay›n›n
yap›ld›¤›, en çok kültürel etkinli¤in
gerçekleﬂtirildi¤i, tüm yap›tlar›n›n
rölövelerinin çizilmeye ve onar›lmaya giriﬂildi¤i bir dönemdir. Bu etkinliklerde onu "›rk bak›m›ndan Türk"
göstermeye yönelik bir çaba yoktur.
Örne¤in, Reﬂat Ekrem Koçu, Ahmet
Refik (Alt›ner) gibi tarihçiler, Mimar
Sinan'›n Kayseri'de Gayrimüslim bir
ailenin çocu¤u iken, devﬂirme olarak
al›n›p Müslüman olarak yetiﬂtirildi¤ini, 1931'de, Osmanl› Arﬂiv Belgeleri'
ne dayanarak yazm›ﬂlard›.
Cumhuriyet gazetesi, 06.04.1930
45
BD ﬁUBAT 2015
"Diyarbekirli,
Vanl›, Erzurumlu,
Trabzonlu,
‹stanbullu,
Trakiyal› ve
Makidonyal› Hep
Bir Irk›n Evlatlar›,
Hep Ayn›
Cevherin
Damarlar›d›r”
Cumhuriyet gazetesi, 01.04.1932
gazete haberi, bu propagandada kan›t
olarak kullan›lmaktad›r. Oysa, kan›t
olarak gösterilen o haber, Atatürk'ün
Koruyucu Baﬂkan ve manevi k›z› Afet
‹nan'›n Baﬂkan Yard›mc›s› oldu¤u
Türk Tarihi Araﬂt›rma Kurumu
Baﬂkanl›¤›'nca yalanlanm›ﬂ; Mimar
Sedat Çetintaﬂ'›n aç›klamalar› da
haberin do¤ru olmad›¤›n› göstermiﬂtir.
tatürk, Bat›'n›n kafatas›
ölçümüne dayal› ›rk saptama
yöntemine karﬂ›; bütün
Türkler'in tornadan ç›km›ﬂ gibi ayn›
gövdesel yap›da olmad›¤›n›, binlerce
y›l dünyaya yay›lm›ﬂ, baﬂka toplumlarla kaynaﬂm›ﬂ olan Türkler'in, d›ﬂ
görünüﬂlerinin de baﬂka baﬂka olma-
A
46
s›n›n do¤al oldu¤unu savunmuﬂ; ve
onun bu görüﬂü, 1931'den baﬂlayarak
okullarda ders kitab› olarak okutulan
Vatandaﬂ ‹çin Medeni Bilgiler'de yer
alm›ﬂt›r. 05.10.1932 günlü Cumhuriyet ve 26.10.1932 günlü Diyarbekir
gazetelerinde yay›mlanan demecinde:
"Diyarbekirli, Vanl›, Erzurumlu,
Trabzonlu, ‹stanbullu, Trakiyal› ve
Makidonyal› Hep Bir Irk›n Evlatlar›,
Hep Ayn› Cevherin Damarlar›d›r”
diyen Atatürk'e ve ilkelerine, Kafatasç›
Irkç›l›k damgas› yap›ﬂt›rman›n do¤rulukla, dürüstlükle ba¤daﬂ›r bir yan›
yoktur.•
cengizozakinci@butundunya.com.tr
Kaynakça:
[i] Mustafa Arma¤an, 5i)
Mimar Sinan'›n Kafatas› Nerede?" Zaman
g., 13.11.1998.
[ii] Gülten K›ﬂanak (BDP Eﬂ Genel
Baﬂkan›) "Mimar Sinan Kafas› Olmadan
Yat›yor", Radikal g., 29.01.2013.
[iii] Ulus g. 06.08.1935.
[iv] Yeni ‹stanbul g., 25.04.1963'den
aktaran; Beﬂir Ayvazo¤lu, "Mimar
Sinan'›n Kafatas›", Zaman g. 10.06.2010
200 Yunan askerinin
‹nciralt›’nda kurﬂuna
dizilmesiYunan
Genelkurmay Baﬂkanl›¤›
arﬂivlerinde vatana
ihanet baﬂl›¤›yla
yer al›r.
Türk Dili
Orhan Velidedeo¤lu
Kurﬂuna Dizilen
Yunan Askerleri
C
umhuriyet gazetesinde, Anadolu’nun iﬂgali s›ras›nda
‘Savaﬂa hay›r’ dedikleri için
kurﬂuna dizilen Yunan askerleri
baﬂl›¤› alt›nda bir haber yay›mland›
(4 Ocak 2015).
Bu habere göre, ‹zmir’in iﬂgali
y›llar›nda silah alt›na al›narak savaﬂmak için Pire Liman›’ndan kalkan
gemilerle ‹zmir’e gönderilen; ancak,
“Anadolu’nun iﬂgali ‹ngiliz emperyalizminin bir oyunudur, kardeﬂlerime
kurﬂun s›kamam” diyerek karﬂ› ç›kan
200 Yunan askeri, Yunan Krall›¤›’nca
‹nciralt›’nda kurﬂuna dizilir ve olay,
Yunan Genelkurmay Baﬂkanl›¤› arﬂivlerinde vatana ihanet baﬂl›¤›yla yer
al›r.
1921 y›l›n›n Ocak ay›n›n birinci
günü öldürülen bu askerler, olay›n
94’üncü y›ldönümünde, katledildikleri
‹nciralt›’nda, bar›ﬂ ﬂiirleri okunarak
ve Ege Denizine karanfiller b›rak›larak
an›lacakt›r.
Bu haber bana, o y›llarda yine
Pire Liman›’na yak›n bir esir kamp›nda yaﬂanan olaylar› an›msatt›. Olay›,
1940’l› y›llar›n ortalar›nda, (10, 12
47
BD ﬁUBAT 2015
yaﬂlar›mda) Arif Hikmet Bey’den
dinlemiﬂtim:
Y›l 1930. TBMM’nin ilk zab›t
katiplerinden Arif Hikmet Bey, ayn›
zamanda, bugünkü Hacettepe Üniversitesi Beytepe yerleﬂkesinin(*) eteklerinde bulunan, o zamanki ad›yla
‘Çavundur’ çiftli¤inin iﬂletmecisidir;
dolay›s›yla çevre köylerle de iliﬂki
içerisindedir. Çiftlikle ilgili bir konu
için gitti¤i Beytepe ya da onun çevresindeki köylerden birinde, Kurtuluﬂ
Savaﬂ›na çavuﬂ rütbesiyle kat›lm›ﬂ,
ama bir ara Yunanlara esir düﬂmüﬂ
bir Kurtuluﬂ Savaﬂ› gazisi ile tan›ﬂt›r›l›r
ve kendisine tarihi bir olay anlat›l›r:
Çavuﬂ, emrindeki 15-20 askerle
birlikte Yunan kuvvetlerince esir al›n›r
ve Pire Liman› çevresindeki bir esir
Kurtuluﬂ Savaﬂ›nda Yunanlara
esir düﬂen Türk askerleri
kamp›na gönderilir.
‹lk günler kendilerine pek kötü
davran›lmaz. Ancak, kamp kumandan›n›n bir kurt köpe¤i vard›r ve dolayl›
olarak Türklere hakaret etmiﬂ olmak
için köpe¤in ad›n› ‘Kemal’ koyar;
48
köpe¤e -Türk esirlere duyuracak
ﬂekilde- hep bu adla seslenir. Çavuﬂ
ve arkadaﬂlar› buna katlanamay›p
kumandan› uyarsalar da o yine köpe¤ini bu adla ça¤›rmaya devam eder;
eder ama... bir süre sonra köpek kaybolur; aramalar sonunda bir hendekte
ölüsü bulunur. (!)
O
günden sonra kumandan
esirlere çok ac›mas›z davran›r
ve eziyet eder. Özellikle de
Anadolu’da bulunan Yunan ordusunun silah, yiyecek, giyecek gereksinimlerini karﬂ›lamak üzere Pire
Liman›ndan ‹zmir’e gönderilen silah,
malzeme ve erzak çuvallar›n› gemiye
yükleme iﬂinde bu esirler kullan›l›r.
Çavuﬂ ve erlerden bir k›sm›, bu
görevi Anadolu’ya
kaçmak için çok güzel
de¤erlendirir. Gözeticilerin güvenini
kazand›ktan bir süre
sonra, her biri ambara
son taﬂ›d›¤› erzak
çuvallar›ndan üçünü,
aralar›nda s›¤›nacak
kadar boﬂluk b›rak›p
dördüncü çuval› da
bunlar›n üstüne yat›r›p
o boﬂlu¤a saklan›rlar.
Ne var ki, say›lar›n›n
eksilmesinin ay›rd›na
var›lmas› üzerine
yakalan›rlar ve tekrar esir kamp›na
gönderilirler.
Birkaç gün sonra, kamp kumandan›n›n emri üzerine, kamp meydan›na dizilirler. Otuz/ k›rk ad›m önlerinde
de bir hayli Yunan askeri bileklerinden
BD ﬁUBAT 2015
birbirine ba¤l› olarak dizilmiﬂtir. Biraz
sonra kumandan gelir ve tercüman
arac›l›¤›yla Türk askerlerine sordurur:
“Burada rahat›n›z yerinde, can
güvenli¤iniz garanti alt›ndayd›. Niçin
kaçma giriﬂiminde bulundunuz?”
Çavuﬂ yan›tlar: ”Anadolu’da
kardeﬂlerimiz vatan› savunmak için
savaﬂ›rken biz burada yan gelip yatamazd›k. E¤er kaçabilseydik, silaha
sar›l›p yine size karﬂ› savaﬂacakt›k.”
T
ercüman bu sözleri,
karﬂ› tarafta dizilmiﬂ
Yunan askerlerinin
duyaca¤› biçimde yüksek sesle,
Yunancaya çevirir. Ard›ndan
kamp kumandan› o askerlere
yönelerek: “Duydunuz de¤il
mi? ﬁu esir Türkler, bu kamptan
kaç›p Anadolu’ da bize karﬂ›
savaﬂan arkadaﬂlar›na kat›lmak
istiyorlar. Sizler ise bu savaﬂa kat›lmamak için kaç›yorsunuz; utan›n!..” der
ve ikinci bir emirle kaçak Yunan
askerlerin tümü kurﬂuna dizilir... •
“Duydunuz de¤il mi?
ﬁu esir Türkler, bu
kamptan kaç›p
Anadolu’da bize karﬂ›
savaﬂan arkadaﬂlar›na
kat›lmak istiyorlar.”
orhanvelidedeoglu@butundunya.com.tr
(*) Ne ‹ngilizce ‘kampus’, ne Arapça
‘külliye’... Onun Türkçesi ‘y erleﬂke’dir:
Bir üniversitenin çeﬂitli çal›ﬂmalar›n›n
yap›ld›¤› binalar›n yerleﬂtirildi¤i alan.
Ayr›ca: “Kampus” ve “külliye” ayn› de¤il,
ayr› amaçl› kuruluﬂlard›r; birbirinin yerine
kullan›lamaz.
Atatürk harbiye’de Ö¤renci iken...
Atatürk, k›ﬂ mevsiminde yapm›ﬂ oldu¤u bir yurt gezisinden sonra, Çankaya
Köﬂkü’nün s›cak ve rahat ortam›na girdi¤inde, çevresindekilere ﬂu an›s›n› anlat›r:
“Biz Harbiye’de ö¤renci iken, okulun sobalar› yanmazd›. Bütün k›ﬂ titreﬂir
dururduk. Nihayet bir gün arkadaﬂlar beni müdüre ç›karmak
için seçtiler. Müdür, Zülüflü ‹smail Paﬂa ad›nda bir saray
adam› idi. Müsaade ald›k, huzura ç›kt›k; önce Padiﬂaha
sonra müdüre dualar›m›z› arz ettik. Nihayet, maksada
geldik, iﬂi anlatmak istedik. Ama müdür, daha ilk cümlelerde
kükredi: ‘Ne so¤u¤u be nankörler! Padiﬂah nimeti gözünüze
dizinize dursun. Görmüyor musunuz? Sobalar nas›l gürül
gürül yan›yor. Defolun buradan!’ Gerçekten, müdürün sobas›
gürül gürül yan›yordu. Müdür, buram buram terliyordu.
S›caktan gö¤sünü ba¤r›n› açm›ﬂt› ve zannediyordu ki, bütün
okulun sobalar› da böyle yanar... Çocuklar, biz bu Çankaya
Köﬂkü’nde, bazen, galiba bu Zülüflü ‹smail Paﬂa gibi
kendimizi aldat›yoruz...”
Atatürk’ün anlatt›klar›, onun
ne kadar gerçekçi, özeleﬂtiriden kaç›nmayan ve aç›k sözlü
bir lider oldu¤unu da göstermektedir.
49
“Türkçem... Y›llard›r sald›r›ya u¤ram›ﬂ Türkçem..."
Çünkü birçok dil esir alm›ﬂ Türkçemi...
Biz de bu ac› durumu anlatabilmek için baz› örnekler verelim dedik.
Bunlar yaln›zca bu istilan›n boyutlar›n› ortaya dökmek içindir.
‹ﬂte bu istilay› ispatlayan o kadar çok ﬂey vard› ki...
Sonunda "Bu da olur mu?" diyece¤iniz bir kitap ç›kt› ortaya.
Lütfen okuyun ve okutun...
BÜTÜN K‹TAPÇILARDA
Kültür ve Sanat Dünyas›ndan
Tekin Özertem
Felsefe
Kültürün
Neresinde
ugünlerde üzerine çok konuﬂuluyor ya!..
Biri ç›k›p da “ Felsefe nedir?” diye
soracak olsa ne cevap verirdim diye
düﬂündüm kendi kendime. Her halde
k›saca düﬂünmek, soru sorabilmek, varolan bilgi
ile yetinmemek derdim diye geçirdim akl›mdan.
Descartes’›n (1) sözününü an›msad›m:
Düﬂünüyorum öyle ise var›m…
Ve modern felsefenin babas› Descartes’›n
düﬂünmek / düﬂünebilmek ile yaﬂam›n /
varolman›n iç içeli¤ini böylesine öz, böylesine
aç›k bir ﬂekilde ifade etmiﬂ olmas› karﬂ›s›nda bir
kez daha önümü ilikledim.
Descartes’›n “Düﬂünüyorum öyle ise var›m.”
sözü üzerine düﬂtü akl›ma felsefenin kültürün
neresinde oldu¤u sorusu.
B
51
BD ﬁUBAT 2015
Haz›r, bilen bilmeyen durduk yerde
ortaya ç›k›p felsefe üzerine laf ederken
birkaç laf da ben edeyim dedim.(!)
‹lk söylemek istedi¤im ﬂey ﬂu:
okumuﬂ, bir çal›ﬂma yapm›ﬂt›m. Bu
kitaptaki bir uyar›s›n› da alt›n› çizerek
bir ömür boyu unutmamak üzere
akl›m›n bir kenar›na yazm›ﬂt›m: Basit
gerçekleri karmaﬂ›k bir hale
elsefeye dair bir ﬂeyler söyle- getirerek kendilerini önemli k›lan
yebilmek için önce özgürce
insanlardan sak›n›n›z!
düﬂünebilmekten, özgür
Descartes’›n bu ö¤üdüne uyarak
düﬂünceden ve sorgulamaktan aç›klamaya çal›ﬂaca¤›m felsefenin
korkmamam›z gerek. Sonra da özgür- kültürün neresinde oldu¤unu. Daha
ce düﬂünebilmeyi,
önceki bir yaz›mda da
düﬂünmekten ve
belirtmiﬂtim. Çeﬂitli
Önemli olan
düﬂünceden korkmaaras›nda
birbirlerinden farkl› da tan›mlar
may› ve sorgulayabenim için kültürün en
olsa çeﬂitli kültürlerin aç›k, en anlaﬂ›l›r tan›bilmeyi ö¤renmemiz... .
m› bir yaﬂam biçimi
oluﬂumunda
Sorgulanacak
oldu¤u. Bu nedenle ne
olan ne mi? Hayata felsefenin, yani özgür kültürsüz insan vard›r,
dair her ﬂey! S›n›r
ne de kültürsüz topdüﬂüncenin ve
yok! Ama iﬂe önce
lum. Her insan›n, her
sorgulaman›n ne
kendimizden baﬂlatoplumun kendine
mak gerek. Önce
ölçüde etkin olup özgü bir kültürü / bir
kendimizi sorgulamayaﬂam biçimi vard›r.
olamad›¤›.
l›y›z. Yaﬂam›n nereÖnemli olan birbirlesinde durdu¤umuzu… Yaﬂ›yormuﬂ
rinden farkl› da olsa çeﬂitli kültürlerin
“gibi” yap›p yapmad›¤›m›z›!
oluﬂumunda felsefenin, yani özgür
Descartes’›n Akl›n ‹daresi ‹çin
düﬂüncenin ve sorgulaman›n ne ölçüde
Kurallar/ Regulae ad Directionem
etkin olup olamad›¤›.
Ingenii adl› kitab›n› çok y›llar önce
‹nsan, önce avc› ve toplay›c›
Tiyatro Tarihi dersinde, sevgili ö¤ret- olarak sürdürmüﬂ binlerce y›l varl›¤›n›.
menim rahmetli Prof. Dr. Melahat
Hiç bir ﬂey bilmeden do¤an güneﬂe,
Özgü’nün verdi¤i dönem ödevi olarak ya¤an ya¤mura, kara, gök gürültüsüne,
F
Düﬂünüyorum
öyle ise var›m…
René Descartes
52
BD ﬁUBAT 2015
do¤uma, ölüme vb. dair. Bilmedi¤i
için de korkmuﬂ. Hem de çok korkmuﬂ. Korkuyu yenmenin çaresi de
korktu¤u ﬂeye boyun e¤mek, tap›nmak
olmuﬂ. Tanr›lar› keﬂfetmiﬂ. Tanr›
güneﬂ olmuﬂ, ay, olmuﬂ, ateﬂ olmuﬂ…
hep insan›n bilemedi¤i güç ve güçlerle, bilinmeyenlerle eﬂleﬂtirilmiﬂ. Alet
kullanmay›, çeﬂitli amaçlar için aletler
yapmay› ö¤renmiﬂ sonra. Topra¤›
iﬂlemeyi, yerleﬂik yaﬂamay›… Medenileﬂmiﬂ yani ﬂehirli olmuﬂ. Yaz›y›
keﬂfetmiﬂ. Örf, adetler ve kurallar
oluﬂturmuﬂ. Bunlar giderek yerlerini
yaz›l› yasalara b›rakmıﬂ. Bilgi de
yaz›ya geçip kuﬂaktan kuﬂa¤a aktar›l›r
olmuﬂ…
B
aﬂlang›çta farkl› gereksinimlerini karﬂ›lamaktan kaynaklanm›ﬂ insan›n bilgi edinme
iste¤i. Bildikçe, keﬂfettikçe
üretmiﬂ, ö¤rendikçe de yaﬂam› giderek
farkl›laﬂm›ﬂ ve düzeyi yükselmiﬂ. Gün
gelip de bilmek için bilmek isteyince
iﬂler kar›ﬂmaya baﬂlam›ﬂ. Bilmek
isteyenlerle istemeyenler ayr›ﬂm›ﬂlar.
Bilmek için bilmek isteyenler az›nl›kta
kalm›ﬂlar. Bu hep böyle olmuﬂ.
Bilginin önüne set çekenler yönetir
olmuﬂlar dünyay›. Ama yine de
engelleyememiﬂler bilmek için bilmek
isteyenlerin yaﬂam› ve evreni keﬂfedip
bilmeyenlerle paylaﬂmalar›n›. ‹nsan›n
kendini aﬂmas›n›.
‹nsan›n Cehalet Vadisi’nden yola
ç›k›p yaﬂam› ve kendisini keﬂfetmesinin, insanl›¤›n kurtuluﬂunun (2)
öyküsü k›saca bu! Bu muhteﬂem yolculu¤un k›lavuzu da felsefe!
Evet. Yani özgür düﬂünmek ve
Galileo Galilei
sorgulayabilmek! Her ﬂeye ra¤men,
her türlü iﬂkenceye; yak›larak ölmeye,
zindanlarda çürümeye… ra¤men
düﬂünmek, sorgulayabilmek, bilgiye
ulaﬂ›p paylaﬂmak.
Bu uzun, çok uzun yolculuk
boyunca hep kutsal› ç›karm›ﬂlar bilmek için bilmek isteyenlerin karﬂ›na
bilinmeyenden nemalananlar. Bilimin,
bilginin, özgür düﬂüncenin, sorgulaman›n çarp›k ç›kar iliﬂkilerini ortaya
ç›karaca¤›ndan korkanlar öldürmüﬂ
Sokrates’i. Galile’yi de onlar yarg›lam›ﬂ güneﬂin dünyan›n de¤il, dünyan›n güneﬂin etraf›nda döndü¤ü bilgisine ulaﬂt›¤› için. Hâlâ sürüyor dünyam›z›n geri kalm›ﬂ ülkelerinde bilgiyi ve
gerçe¤i kutsala s›¤›narak engelleme
çabalar›. Hâlâ bilinmeyeni, bilgisizli¤i
kutsayanlar›n peﬂlerine tak›lm›ﬂ;
bilimin ayd›nl›¤›ndan, bilinmeyeni
bilmekten korkan insan topluluklar›
yaﬂ›yor dünyan›n dört bir yan›nda…
Felsefenin kültürün neresinde
oldu¤una gelince: Bunca laftan sonra
sorunun yan›t›n› toplumlar›n kültür /
yaﬂam düzeylerine bak›p öyle
53
BD ﬁUBAT 2015
yan›tlamak gerekir diye düﬂünüyorum.
Geliﬂmiﬂ toplumlarda / ülkelerde,
felsefenin kültürün temelini oluﬂturdu¤u kuﬂkusuz. Geliﬂmiﬂ gibi görünen,
üretmeyip / üretemeyip geliﬂmiﬂ
kültürlerin ürettiklerini tüketen /
tüketmekle yetinen toplumlar›n / ülkelerin felsefeden nasiplerini almam›ﬂ
olduklar› da ayan beyan ortada. Nasiplenmiﬂ olsalard› tükettiklerini üretebilecek düzeyde olabilecekleri de!
Bugün, ülkemde, lise ö¤retim
program›nda felsefe ve mant›k derslerine yer yok. Benim ö¤renci oldu¤um
y›llarda vard›. Latince de seçme dersti.
O y›llarda ö¤rendim felsefenin ilk
ça¤larda tüm bilimleri kapsad›¤›n›,
tüm bilimlerin anas› oldu¤unu. Do¤aya, insana ve dünyaya iliﬂkin bilgilerin
ve kavramlar›n tümünün güvenilir ve
anlaml› olup olmad›klar›n›; yaﬂama
katk›lar›n› sorgulamaya, araﬂt›rmaya
ve tart›ﬂmaya yarad›¤›n›. Mant›kl›
olabilmenin ve ak›l yürütebilmenin
önemini…
Bugün okullarda okutulmuyor
olsa da felsefe ve mant›k ö¤renmek
için bir engel söz konusu de¤il. Ders
d›ﬂ›nda bir ilgi alan› olarak felsefe ve
mant›kla ilgilenmek, gönüllü olarak
bu konularda bilgi sahibi olmak
mümkün. Çünkü felsefe asla belli bir
az›nl›¤›n ilgi alan› de¤ildir.
54
Unutulmamas› gereken, felsefe
halka ne kadar inerse halk›n o kadar
yükselece¤idir. Özerk, özgür bireyler
olabilmek için en büyük yard›mc›m›z
felsefedir. Diderot’nun (3), felsefe’nin
sustu¤u yerde adaletin akl›n› yitirece¤i
sözü asla unutulmamal›d›r.
Felsefe kültürün neresinde diye
düﬂünürken akl›ma nedense çocukluk
y›llar›mda söylenen bir türkü geldi.
ﬁimdilerde pek çal›n›p söylenmiyor.
oﬂ, hoﬂ oldu¤u kadar da
düﬂündürücü bir Aﬂ›k Dertli
(4) türküsü: Telli sazd›r
bunun ad› / Ne ayan(5)
dinler, ne kad› / Bunu çalan anlar
kendi / ﬁeytan bunun neresinde?...
ﬁeytan bunun neresinde?... ﬁeytan
bunun neresinde?... Dertli, …‹çinde
mi, d›ﬂ›nda m› / Burgusunun baﬂ›nda
m› / Gö¤sünün nak›ﬂ›nda m› ﬁeytan
bunun neresinde?… diye süren bu
türküyü halk›n, kimi ayanlardan bezdi¤i; kimi kad›lar›n haram yedi¤i, saz›n
ﬂeytan iﬂi, saz çalman›n ﬂeytanla birlik
olma anlam›na geldi¤i söylenen 18.
yüzy›l›n sonlar›nda yakm›ﬂ. Bugün
de ﬂeytan iﬂi oldu¤una inan›p, felsefeye direnenler var…
Ama felsefe olmadan, felsefe
okumadan özgürleﬂmek mümkün
de¤il. Dilimiz de buna fevkalade
müsait… •
tekinozertem@butundunya.com.tr
H
1- René Descartes (1596 - 1650) Frans›z yazar,
matematikçi ve filozof 2- ‹nsanl›¤›n Kurtuluﬂu,
Hendrik W. van Loon, Çev: Nüvit Osmay 3Denis Diderot (1713-1784), Frans›z yazar ve
filozof. 4- Aﬂ›k Dertli (1772 - 1846) 5- Ayan:
Osmanl› ‹mparatorlu¤unda, XVIII. yüzy›ldan
sonra illerin yönetiminde yetkili yerli kiﬂiler
Evrensel Bak›ﬂ Aç›s›
Gürbüz Evren
Ermeni Sorununun
Oluﬂturulmas›nda
‹ngiltere’nin
Rolü
Birinci Dünya Savaﬂ› s›ras›nda Osmanl› Devleti vatandaﬂ›
olan Ermeniler, do¤uda ilerleyen Rusya ordusuna kat›lm›ﬂ,
Mart 1915’te ise Rus askerleri ile birlikte girdikleri
Van’da, Türk ve Müslüman unsurlara yönelik büyük bir
katliam yapm›ﬂlard›.
smanl› yönetiminin ‹stanbul’
daki Ermeni toplumunun
önde gelenlerine yapt›¤›,
“Düﬂmanla iﬂbirli¤inden vazgeçin”
uyar›s› dikkate al›nmam›ﬂ, Ermeni
komiteleri bölgedeki katliamlar›n›
O
sürdürmüﬂtü. Bunun üzerine Osmanl›
Devleti, 27 May›s 1915 tarihinde
ald›¤› Tehcir karar› ile Do¤u Anadolu’
daki 6 vilayette bulunan Ermenileri
Suriye baﬂta olmak üzere güneydeki
topraklara zorunlu göçe tabi tutmuﬂtu.
55
BD ﬁUBAT 2015
Ermeni lobileri, Tehcir s›ras›nda 1
milyondan fazla insan›n yaﬂam›n›
yitirdi¤ini iddia ederek, bunun bir
soyk›r›m oldu¤unu ileri sürmektedir.
aha önceki yaz›larda Fransa
ve Amerika Birleﬂik Devletleri’nin Ermeni politikalar›n›
ele alm›ﬂt›k. Bu yaz›da ise ‹ngiltere’
nin Ermeni sorununun ç›kar›l›ﬂ›ndaki
rolüne de¤inece¤iz.
1880’li y›llardan itibaren Avrupa’
da yavaﬂ yavaﬂ ön plana ç›kan Ermeni
sorununa ilgi göstermeye baﬂlayan
‹ngilizler, Frans›zlar›n Katoliklerin,
Ruslar›n da Ortodokslar›n koruyucusu
rolüne soyunmalar› üzerine, Ermeni
Protestanlar›n hamili¤ini üstlendiler.
Bu amaçla, Protestanlar›n say›s›n›
art›rmak için Islahat Ferman›’na
(1856) din de¤iﬂtirme özgürlü¤ünü
getiren bir madde eklenmesini sa¤lad›lar. ‹ngilizlerin amac›, gittikçe güçlenen ve ‹ngiliz ç›karlar›n› tehdit etmeye
baﬂlayan Rusya’n›n önünü keserek,
Osmanl› vatandaﬂ› Hristiyanlar aras›n-
D
‹ngilizlerin amac›,
Osmanl› vatandaﬂ›
Hristiyanlar
aras›ndaki en
önemli ve etkin
topluluk olan
Ermenileri kendi
yanlar›na çekip,
onlar› Osmanl›lara
karﬂ› kullanmakt›.
56
daki en önemli ve etkin topluluk olan
Ermenileri kendi yanlar›na çekip,
onlar› Osmanl›lara karﬂ› kullanmakt›.
Ayr›ca Ruslar›n elinden Ermeni
müttefiklerini alarak, bir taﬂla iki kuﬂ
vurmakt›.
‹ﬂte bu yüzden Osmanl›-Rus
savaﬂlar› s›ras›nda, bazen Osmanl›dan
yana gözükseler de, bunun karﬂ›l›¤›nda, her defas›nda Türklerden, gerek
toprak, gerekse ileride kendi ç›karlar›
do¤rultusunda kullanmak için baﬂta
Ermeniler olmak üzere, az›nl›klar›n
haklar› konular›nda tavizler koparm›ﬂlard›r. Ekonomik geliﬂme için gerekli
olan hammaddeleri, madenleri, yer
alt› ve yer üstü zenginliklerini bulmak
ve üretilen mallar› yeni pazarlara
sunabilmek çabas› içinde olan ‹ngiltere, ‹ran, Kafkasya, Orta Asya ve
Orta Do¤u’ya giden yollar›n Osmanl›
topraklar›ndan geçti¤i gerçe¤inden
hareket ediyordu.
zellikle Karadeniz üzerinden
söz konusu bölgelere ulaﬂmak
isteyen ‹ngilizler, öncelikle
yerel müttefiklere büyük gereksinim
duyacaklar›n› çok iyi biliyorlard›.
Ermenilerin yaﬂam alan› olan
bölgelerin, ‹ngilizlerin göz diktikleri
transit yollar üzerinde bulunmas› ve
Ermenilerin ticarete yatk›nl›¤›, ‹ngiltere’nin seçimini çok h›zl› bir ﬂekilde
yapmas›na yol açm›ﬂt›r. Ama ‹ngilizlerin dikkate almas› gereken önemli
bir husus vard› ki, bu da, Ermenilerin,
Rusya ve Osmanl› gibi iki ayr› ve
önemli devletin vatandaﬂ› olduklar›
gerçe¤iydi. ‹ﬂte bu durum, ‹ngilizlerin,
gerek Ruslar, gerekse Osmanl›larla
Ö
BD ﬁUBAT 2015
olan iliﬂkilerinde dikkatli ve dengeli olmalar›n› gerektiriyordu.
Trabzon, Erzurum ve Do¤u
Beyaz›t arac›l›¤›yla Karadeniz’i
‹ran’a ba¤layan ticaret yolu, bu
s›rada önem kazanm›ﬂt›. 1840
y›l›ndan itibaren Manchester’de
yerleﬂen Ermeniler, ‹ngiltere
tezgâhlar›n›n dokudu¤u pamuklu
kumaﬂlar›, bu yoldan ‹ran’a ve
Orta Asya’ya gönderiyorlard›.
870 y›l›ndan sonra ‹ngiltere’de
artmaya baﬂlayan üretilmiﬂ
pamuklu stoklar› büyük bir
ekonomik bunal›m yaratma yolundayd›. Bunlar süratle sat›lmaz ve
üretilecek yeni ürünler için pazarlar bulunmazsa, birçok tesisin
kapanmas›, iflaslar›n artmas› ve
binlerce çal›ﬂan›n iﬂsiz kalmas›
söz konusuydu. Trabzon, Erzurum
ve Do¤u Beyaz›t üzerinden Karadeniz’i ‹ran’a ba¤layan ticaret yolu, bu
sorunu bitirecek tek çözümdü. ‹ﬂte bu
nedenle ‹ngilizler, Do¤u Anadolu’daki
Ermeni tüccarlar›na sermaye ve kredi
yard›m› yapt›lar, gerekli destekleri
verdiler. Görüldü¤ü gibi ‹ngiliz
sömürgecilerinin Ermenilere yaklaﬂ›m› a¤›rl›kl› olarak ekonomik ç›karlara
dayan›yordu.
Di¤er bir neden ise siyasiydi.
‹ngilizler kendilerine birçok alanda
rakip olan Ruslara karﬂ› kullanabilecekleri unsurlar›n baﬂ›nda Ermenileri
görüyorlar, Ermenileri, gerek Osmanl›lara gerekse Ruslara karﬂ› müttefik
olarak de¤erlendirmek istiyorlard›.
‹ngiltere, bu bölgeden geçen
ticaret yollar›n› denetimine almak için
1
1870 y›l›ndan sonra ‹ngiltere’de
üretilen pamuklu stoklar› büyük bir
ekonomik bunal›m yaratma
yolundayd›.
iki aﬂamal› bir plan izlemeyi hedefliyordu. Buna göre ilk ad›mda Osmanl›
Ermenilerinin haklar›n› savunmak
bahanesiyle onlar› yan›na çekmek ve
ard›ndan Osmanl› Devleti’ni s›k›ﬂt›rarak, Ermenilere özerklik verilmesini
sa¤lamakt›. ‹ngiliz plan›n›n ikinci
aﬂamas›nda ise Özerk Ermenistan
arac›l›¤›yla Rusya Ermenilerini etkileyip, isyanlar ç›karmakt›. Zaman
içerisinde de özerk Ermenistan ile
birleﬂmelerini sa¤layarak, bu geniﬂ
bölgeyi tamamen kontrolü alt›na
almakt›.
1890’l› y›llarda Anadolu’da görev
57
BD ﬁUBAT 2015
yapan ‹ngiliz Yüzbaﬂ› Norman,
yüzy›l›n sonuna do¤ru yaﬂanan
Ermeni olaylar› konusunda yapt›¤›
araﬂt›rmalar› 29 sayfal›k bir rapor
haline getirmiﬂtir. ‹ngiltere ve Avrupa
kamuoyunun yanl›ﬂ bilgilerle donat›lmas›na ve bu yüzden de Türk düﬂmanl›¤›n›n giderek artmas›na dikkat çeken
Yüzbaﬂ› Norman’›n raporu, geçmiﬂte
oldu¤u gibi günümüzde de Ermeni
lobileri taraf›ndan göz ard› edilmekte,
yok say›lmaktad›r. Söz konusu rapordaki baz› önemli bölümler ﬂöyledir:
“Do¤u Politikam›z baﬂar›s›zl›¤a
u¤rad›, hem de çok ac› bir ﬂekilde
Türkleri kendimizden so¤uttuk. Ermenilere boﬂ ümitler verdik ve ülkeyi
kana bo¤duk. Ortaya ç›kard›¤›m›z
kötülüklerin çaresini bulmak görevimizdir fakat ne yaz›k ki Anadolu’da
de¤erli hayatlar›n› yitirmiﬂ olan binlerce kiﬂiyi Türkiye’ye geri veremeyiz.
Düﬂüncelerimin, bütün ‹ngilizler
Frans›z Büyükelçi
Paul Cambon
58
göz önüne al›nd›¤›nda sadece bir
az›nl›¤› temsil etti¤ini ve bugün ‹ngiltere’de genel düﬂüncenin, Türklerin
aleyhine ve Ermenilerin lehine oldu¤unu biliyorum. Bu, Ermeni entrika
ve desiselerinin (hile, entrika) daha
önce hiçbir zaman ‹ngiliz halk›n›n
gözleri önüne serilmemiﬂ olmas›
yüzündendir.”
‹ngiltere, Ermenilerle yak›ndan
ilgilenmiﬂ, baﬂta Londra olmak üzere
birçok ‹ngiliz kentinde örgütlenme ve
propaganda çal›ﬂmalar› yapmalar›na
olanak sa¤lam›ﬂt›r.
rans›z Büyükelçisi Cambon,
Fransa D›ﬂiﬂleri Bakan›’na yazd›¤› mektuplarda bu konuyu
özetle ﬂöyle dile getirmiﬂtir.
“1885 y›llar›na do¤rudur ki, ilk
olarak Avrupa’da bir Ermeni hareketinden söz edildi. Ermeni propagandac›lar› kendi dâvalar› için ilk önce
Fransa’y› kazanmaya çal›ﬂt›lar. Fransa’n›n kahramanl›k, ﬂövalyelik duygular›na müracaat ettiler. Dergilerde
makaleler yay›nland›. Ziyafetler tertip
edildi. Nutuklar söylendi. Ermeniler,
Londra’da iyi karﬂ›land›lar. Gladstone
kabinesi Ermenileri toplad›, örgütlenmelerine destek verdi. Kendilerine
yard›m vadetti. O zamandan itibaren
propaganda komiteleri Londra’da
yerleﬂerek, ‹ngiliz hükümetlerinden
ilham almaya baﬂlad›lar.”
‹ngiltere, Birinci Dünya Savaﬂ›’
n›n hemen sonras›nda, Amerika Birleﬂik Devletleri’nin, Ermeni sorununa
müdahalesinin, bölgedeki ç›karlar›
aç›s›ndan gerekli oldu¤unu da düﬂünüyordu. Bu nedenle Amerika Birleﬂik
F
BD ﬁUBAT 2015
Devletleri’ni, Ermenistan mandas›
konusunda ikna etmeye çal›ﬂ›yordu.
ezopotamya’daki zengin
petrol ve maden kaynaklar›n› denetimi alt›na alma
hesab›n› yapan ‹ngilizler, bu bölgeyi
kuzeyden gelecek tehlikelere karﬂ›
Amerika Birleﬂik Devletleri arac›l›¤›
ile korumay› düﬂünüyordu. ‹ﬂte bu
nedenle Mezopotamya’n›n kuzeyinde
kurulacak Amerikan mandas›ndaki
Ermenistan ‹ngiltere’nin ç›karlar›
aç›s›ndan büyük önem taﬂ›yordu.
‹ngiltere, Amerikan Yönetiminin
Ermenistan mandas›n› almas› için
yo¤un bir kampanya yürütüyordu,
ancak Baﬂkan Wilson, ülkesinin Ortado¤u’da giderek daha geniﬂ bir alana
yerleﬂmesi konusuna s›cak bakm›yordu. Ermenistan’›n Baﬂbakan› Kaçaznuni, Birinci Dünya Savaﬂ› s›ras›nda
Ermenilerin, ‹ngiltere’ye verdi¤i
deste¤in ve hizmetlerin karﬂ›l›¤›n›
alamamas›n› anlat›rken, ‹ngiliz emperyalistleri taraf›ndan nas›l kullan›ld›klar›n› ﬂu sözlerle anlat›yordu:
“Kas›m’da Almanya teslim oldu.
Almanlar Gürcistan’› boﬂaltt›lar.
Batum’a, müttefiklerimiz olan ‹ngilizler girdiler. Yeni umut kap›lar› aç›ld›.
Bunlar, bizim dostlar›m›zd›. Biz de
kendileriyle beraber düﬂmanlar›m›z
olan Türklere karﬂ› savaﬂmam›ﬂ
m›yd›k? O halde, istifade edece¤imiz
de muhakkakt›. Oysa yine aldat›lm›ﬂt›k. ‹ngilizler bizim müttefik oldu¤u-
M
Ermenistan Baﬂbakan›
Kaçaznuni
“Oysa yine
aldat›lm›ﬂt›k.
‹ngilizler bizim
müttefik
oldu¤umuzu
bilmiyorlard› ya
da unutmuﬂlard›.”
muzu bilmiyorlard› ya da unutmuﬂlard›. Aksine Gürcülere, Azerilere büyük
ilgi gösteriyorlard›. Biz de ‹ngilizlere,
nankör dedik.”
‹ngiltere’nin Ermeni politikalar›n›
yazmaya devam edece¤iz. •
gurbuzevren@butundunya.com.tr
Siz kendi elinizle teslim etmedikçe, kimse kendinize
olan sayg›n›z› elinizden alamaz.
Mahatma Gandhi
59
Gülen Düﬂünceler
Yazan: ‹lkay Erdem
Resimler: Ça¤daﬂ Güner
Çirkinli¤i görmemek
için!
E
yfel Kulesi 1889’da Fransa’n›n
ça¤daﬂl›k simgesi olarak Paris’in orta yerine “dikildi¤inde”,
yo¤un bir kent zevki tart›ﬂmas›na
neden olmuﬂtu. “Güzel mi oldu, çirkin
mi?” tart›ﬂmas›, önce Parislileri, daha
sonra giderek birçok ülkeyi sarm›ﬂt›.
Tart›ﬂmaya “Bu bir cinayettir”
diyerek kat›lanlardan biri de ünlü
roman ve öykü yazar› Guy de Maupassant idi. Maupassant, bu kuleyi
anlams›z bir demir y›¤›n›, bir çirkinlik
abidesi olarak görenlerin baﬂ›nda
geliyordu ama her akﬂam yeme¤ini
kulenin ikinci kat›ndaki restoranda
yemekten de vazgeçmiyordu.
Bu tutumunun nedenini
soran bir merakl›ya
birgün ﬂu yan›t› vermﬂti:
"Koca Paris'te, bu
i¤renç yap›y› görmeden, keyifle yemek
yiyebilece¤im tek yer
buras›d›r.”
Türkçe
Sevdas›
Recaizade Mahmut
Ekrem (1847-1914)
E¤itim Bakanl›¤›
yapt›¤› günlerden
birinde, özel kalem
müdürünün imza için
60
getirdi¤i evrak dosyalar›n› incelerken
birden öfkeyle aya¤a kalkt› ve
“Rezalet bu, rezalet!” diyerek hayk›rd›.
Özel kalem müdürü, bakan
sakinleﬂtikten sonra yan›na gitti ve
öfkesinin nedenini sordu.
“‹ﬂte bu sözcük att›rd› tepemi”
dedi bakan ve evraktaki bir sözcü¤ü
göstererek ekledi: "Tümüyle dil bilgisi
kurallar›na ayk›r› olarak yaz›lm›ﬂ!"
Tahmin etmiﬂtik!
hakespeare’in Macbeth oyunu,
1946 y›l›n›n son günlerinde Avni
Dilligil yönetimindeki ‹zmir
ﬁehir Tiyatrosu’nda, iki soban›n
›s›tmaya çal›ﬂt›¤› büyük ve so¤uk bir
salonda oynan›yordu. Oyunun oynand›¤› her gece, seyirci say›s› azal›yordu.
30 kiﬂiye varan bir kadroyla oynanan
oyuna bir akﬂam yaln›zca 11
seyirci gelmesine karﬂ›n sanatç›lar oyunu yine de, her geceki
ciddiyetleriyle oynamay›
sürdürdüler. Oyun, boru ve
trampet sesleri aras›nda bitip,
perde kapand›¤›nda salondan tek
alk›ﬂ sesi bile gelmemesi,
alk›ﬂlara karﬂ›l›k vermek için
perde arkas›nda bekleyen
oyuncular› merakland›rd›.
Yönetmen Avni Dilligil, ne
yapaca¤›n› bilemeyen
perdecinin ﬂaﬂk›n bak›ﬂlar›
aras›nda perdenin iplerini
kendi çekip, perdeyi aç›nca,
Guy de
sahnedeki 30 oyuncu bir
Maupassant
S
BD ﬁUBAT 2015
anda, ›s›nmak için salondaki iki
soban›n baﬂ›na toplanan 11 seyirciyle
göz göze geldi. Yönetmen Avni
Dilligil ve oyuncular büyük bir
ﬂaﬂk›nl›kla salondaki bu manzaray›
seyrederlerken, seyircilerden birinin
sesi yükseldi: “Bize birkaç saniye
daha izin verin lütfen” diye ba¤›rd›
seyirci. “Sizi alk›ﬂlayabilmek için
ellerimizin buzunu eritiyoruz...”
Honore de Balzac
vermiﬂ, ondan görüﬂünü bildirmesini
istemiﬂti. Balzac, tasla¤› okuduktan
sonra yazar aday›na ﬂu ö¤üdü verdi:
"Roman›n›z› bast›r›p piyasaya
ç›karmay› akl›n›zdan bile geçirmeyin
ama, bu yazd›klar›n›z› yine de özenle
saklay›n” dedi. “Birgün ünlü oldu¤unuzda yay›mlars›n›z!"
Ayn› fikirdeyim ama
Bravo!
Victor Hugo
enç bir ﬂair, ﬂiirlerini Victor
Hugo'ya okuyup, onun görüﬂünü ö¤renebilmek olana¤›
bulmuﬂtu. Victor Hugo, ﬂiirleri okumay› bitirdikten sonra elini uzatt›,
ﬂairli¤e heveslenen genci kutlad›:
"Bravo, tüm hayranl›¤›mla kutlar›m sizi” dedi. “Özensiz, anlams›z bir
ﬂeyler yazmak istemiﬂsiniz, u¤raﬂm›ﬂs›n›z ve sonunda baﬂarm›ﬂs›n›z...."
G
Meﬂhur olduktan
sonra…
Yazar olmay› düﬂleyen bir kiﬂi, yazd›¤› roman›n›n bir kopyas›n› Balzac'a
ernard Shaw’un Silahlar ve
Adamlar (Arms and Men) adl›
oyunu 1894’de yap›lan aç›l›ﬂ
gecesinde seyircilerin büyük be¤enisiyle karﬂ›lanm›ﬂt›. Salonu dolduran
tiyatroseverler, savaﬂ karﬂ›t› bu oyunun sanatç›lar›n› ve yazar›n› dakikalarca alk›ﬂlam›ﬂlar, daha sonra yazar
Bernard Shaw’u ›srarla sahneye davet
etmiﬂlerdi.
Shaw, seyircilerin bu iste¤ine
karﬂ›l›k vermek ve onlara teﬂekkür
etmek için sahneye geldi¤inde, arka
s›ralarda oturan bir seyirci yüksek
sesle “Yuuuhhh” diye ba¤›rmaya
baﬂlad›.
Shaw’u coﬂkuyla alk›ﬂlayarak
kutlayan seyirciler, bu kiﬂinin tepkisini
ﬂaﬂk›nl›kla karﬂ›larken ünlü yazar
B
61
BD ﬁUBAT 2015
sakin bir biçimde sesin geldi¤i yöne
döndü ve sesin sahibine ﬂöyle dedi:
“Ben de sizinle tamamen ayn›
fikirdeyim ama... Hak verin, bir tiyatro
dolusu seyirciye karﬂ› ikimiz ne
yapabiliriz?”
‹mam› Timurlenk olan›n
imurlenk’in önderli¤inde
Mo¤ol ordusunun Anadolu’yu
iﬂgal etti¤i y›llarda Nasreddin
Hoca bir gün, Timur’un adamlar›ndan
birine “hangi mezhepten” oldu¤unu
sordu. Adam duraksamadan yan›t
verdi: “Ben Timur’un mezhebindenim” dedi.
Onun bu yan›t›n› duyan çevredeki
kiﬂiler, “Bu mezhebin peygamberi
kimmiﬂ, onu da sor” diyerek Hoca’y›
T
s›k›ﬂt›rmaya baﬂlad›lar.
Nasreddin Hoca onlar›, kendine
özgü bilgeli¤iyle ﬂakac›l›¤›n› harmanlayarak yan›tlad›:
“Bunu sormaya gerek yok” dedi.
“Madem ki bu mezhebin imam›
Timurlenk’dir, peygamberi de olsa
olsa Cengiz’dir.”
Seyirci çuvallad›
Oscar Wilde’›n sonradan modern
klasikler aras›na giren bir oyunu,
sergilendi¤i ilk gece seyirciler taraf›ndan be¤enilmemiﬂ, umulan düzeyde
alk›ﬂ almam›ﬂt›. Wilde kendisine bu
fiyaskonun nedenini soranlara ﬂöyle
yan›t verdi:
“Oyun kötü de¤ildi; fakat seyirciler baﬂar›s›zd›.”•
Z›playanlar Nedir?
Teksasl› bir çiftçi tatil için Avustralya’ya gitmiﬂti.
Tüm özelliklerini yak›ndan görmek için bu k›tay›
dolaﬂ›rken tan›ﬂt›¤› bir çiftçi, kendisini çiftli¤ine davet
etti. Teksasl› çiftçi, çiftçinin çiftli¤indeki bu¤day tarlas›n›
gözünün ucuyla seyrettikten sonra, küçümser bir ifadeyle,
kendi ülkesindeki bu¤day tarlalar›yla karﬂ›laﬂt›rd›:
“Bizim oralarda da bu¤day tarlalar› vard›r ama
bizimkilerin en küçü¤ü, buradaki tarlalardan iki kat daha
büyüktür.”
Çiftli¤i biraz dolaﬂt›ktan sonra ineklerle karﬂ›laﬂt›lar. Teksasl› çiftçi, yine
dudaklar›n› büktü ve bu kez inekleri küçümsedi:
“Bizim oralarda da inekler vard›r ama” dedi. “Burada gördüklerimden iki üç
kat daha büyüktür bizim inekler.”
Tam bu s›rada yanlar›ndan iki kanguru z›playarak geçti. Teksasl› çiftçi,
yaﬂam›nda ilk kez gördü¤ü kangurular karﬂ›s›nda ﬂaﬂ›rd› ve merakla sordu:
“Bu z›playanlar nedir böyle?” dedi.
Konu¤unun abart›l› konuﬂmalar›ndan s›k›lan Avustralyal› çiftçi, kangurulara
ﬂöyle bir bak›p, önemsemeyen bir ifadeyle karﬂ›l›k verdi: “Nas›l olur da bilmezsiniz
bu hayvanlar›?” dedi. “Sizin oradaki tarlalarda hiç çekirge yok mudur yani?”
62
ﬁimdiki Zaman
Can Pulak
Yat›r›m De¤il
Cinayet
Türkiye’nin ve Bodrum gibi de¤erli turizm bölgelerinin,
rüzgar ve güneﬂ enerjisinden yararlanmama gibi
bir lüksü olamaz.
nerjiyi dünyan›n dövizini ödeyerek d›ﬂar›dan sat›n al›yoruz.
Onun için yerli üretim imkanlar›ndan sonuna kadar istifade etmeliyiz.
Ama bir ﬂartla… Do¤ay› tahrip etmeden,yaﬂam alanlar›na zarar vermeden,
yang›ndan mal kaç›r›rcas›na plan
de¤iﬂtirmeden ve halk›n da görüﬂlerini
dikkate alarak, enerji yat›r›mlar›na
izin vermeliyiz.
Bodrum’un Yal›kavak bölgesi,
son y›llar›n h›zla yükselen bir turizm
merkezidir. Muhteﬂem marinas›yla,
farkl› ve de¤erli yap›lar›yla, güzelim
koy, sahil ve plajlar›yla, ünlü bal›k
restoranlar›yla, da¤ ve çiftlik evleriyle,
yazlar› klimadan de¤erli rüzgar›yla
ve güneﬂin en güzel bat›ﬂ noktas›
olarak bilinmesiyle Yal›kavak, tablo
gibi güzelli¤e sahip nadir yerlerimizden biridir. ‹ﬂte böylesine de¤erli
bölgemizin ba¤r›na, b›çak saplar gibi
rüzgar türbinlerini yerleﬂtirmeye
kalk›ﬂ›yoruz. Bunun ad› enerji yat›r›m›
filan de¤il cinayettir.
Evet Yal›kavak’›n iyi ve güçlü
E
bir rüzgar› vard›r ama, ayn› rüzgar
bakir da¤lar› da yalayarak, Halikarnas
yar›madas›n›n üzerinden Datça’y› da
aﬂ›p, Ege denizine üfürür. Yani bu
rüzgardan yararlanmak için Yal›kavak’› seçmek, bunda inatla ›srar etmek,
akl›n alaca¤› bir iﬂ de¤ildir.
Baﬂka yer mi yok, Türkiye boﬂ
ve uçsuz bucaks›z hazine arazisi
zenginidir. Bunlar dururken, üstelik
bunlar›n da üzerinden ayn› güçlü
rüzgar eserken, yerleﬂim merkezlerine
ve de¤erli turizm bölgelerine el atmak,
inan›lmaz ve ileride telafisi güç bir
hatad›r.
al›kavak- antik Sand›ma köyü
ve Akyarlar civar› için yap›l›p,
alelacele ç›kar›lan RES
(Rüzgar Enerji Santrali) imar planlar›,
neresinden bakarsan›z bak›n 3194
say›l› temel imar kanununun yaﬂam
alanlar› ile ilgili belirtilmiﬂ temel
hükümlerine tamamen ayk›r›d›r.
Kurulmas› düﬂünülen rüzgar türbinleri,
yerleﬂim alanlar› ve kullan›mlar› ile
Y
63
BD ﬁUBAT 2015
iç içedir. Oysa bunlar›n enaz 2-3
kilometre uzak bölgelere kurulmas›,
gürültü ve görüntü kirlili¤i yaratmamas› gerekiyor.
odrum Belediyesi, rüzgar
üretecek firman›n yapt›rd›¤›
planlar› ve müracaatlar›
reddetmiﬂ. Ama ﬁehircilik
Bakanl›¤›na öyle yetkiler verilmiﬂ ki,
Belediyelere filan kulak asmadan,
diledi¤ini diledi¤i
yere rahatça
yapt›rabiliyor.
Yal›kavak’ta da
böyle olmuﬂ.
Bakanl›k fiziki, do¤al, tarihi ve
kültürel de¤erlere
ald›rmadan, koruma ve kullanma
dengesini dikkate
almadan, mülkiyet
haklar›n›, tapuya güven ilkesini,
kazan›lm›ﬂ haklar› filan yok sayarak,
üstelik ÇED raporu bile istemeyerek
bir masabaﬂ› plan› haz›rlam›ﬂ ve
yürürlü¤e koymuﬂ. ﬁimdi k›yametler
kopuyor, dava üstüne dava aç›yor
vatandaﬂlar. Projenin, imar plan›n›n,
ÇED raporu gerekli de¤ildir karar› ile
acele kamulaﬂt›rma karar›n›n iptali
için peﬂpeﬂe yüzlerce dava aç›l›yor.
Yal›kavak’ta baﬂlayacak olan
proje çok tehlikeli bir projedir. Bunun
di¤er turizm bölgelerine de düﬂünülmesi bir felaket olur. Bu projelerin
turizmden para kazand›¤›m›z yerleﬂik
merkezlere yap›lmas›, hem turizm
ekonomisini büyük ölçüde çöküntüye
u¤rat›r, hem de yarataca¤› geniﬂ çapl›
B
64
psikolojik etki alan› ile turizm bölgelerine zararlar verir. Neler olur mesela?
RES Türbinleri yerleﬂim
alanlar›na yak›n yerlere dikilirse,
mekanik gürültü rahats›zl›¤› yarat›r.
Sa¤l›¤a zararl› düﬂük frekansl› sesler
ç›kar›r. Ritmik gölgeleme etkisiyle
alg›lama sistemini zorlar. Kopabilecek
kanatlar meskün bölgelere savrulur.
Baz› ülkelerde bunun örnekleri
görülmüﬂtür.
Rüzgar Enerji
Santralleri yerleﬂim
alanlar›na yak›n
yerlere dikilirse,
mekanik gürültü
rahats›zl›¤› yarat›r.
Ayr›ca yarataca¤› görüntü kirlili¤i
de iﬂin bir baﬂka önemli yönü. Yol
yak›nken, mahkeme kararlar› filan
beklenmeden bu projeden vazgeçilmeli, rüzgar türbinleri için yeni ve
yerleﬂim bölgelerine uzak yerler tespit
edilmeli ve vatandaﬂ›n huzursuzlu¤u
önlenmelidir. •
canpulak@butundunya.com.tr
Sporun
Dünyas›
Metin Gören
Bitmeyen
Senfoni
Ünlü bestekar Franz Schubert'in sekizinci senfonisiydi.
Tamamlanamad›¤› varsay›larak ad›, bitmeyen ya da
bitmemiﬂ olarak tan›mland›.
S
anatç›n›n; ''Bir eksiklik oldu¤unu
hissediyordum ama; nerede
oldu¤una bir türlü karar veremedim'' ﬂeklindeki tümcesi, Cumhuriyet
döneminin spor yap›s›yla sanki
örtüﬂüyor gibi. Atatürk'ün düﬂünce
f›rt›nas›nda oluﬂturdu¤u ve büyük bir
aﬂkla kanun gücüne dönüﬂtürdü¤ü,
sporda kalk›nma hamleleri, siyasal
güçlerin elinde oyuncak oldu.Türk
Sporu, uzun y›llara harakiri ( Japonlara
özgü bir tür intihar ) yapt›.1
948 Londra Olimpiyat Oyunlar›'n-
da baﬂlayan güreﬂ egemenli¤i, ancak
23 y›l sürebildi. ‹ki olimpiyat sonras›,
ata sporu patentli güreﬂ, birey u¤raﬂlar
sonucu gelen birkaç madalyan›n
gölgesinde küçüldü. Ahmet Ay›k,
Mahmut Atalay, asr›n güreﬂcisi Hamza
Yerlikaya'dan sonra, generalin apoletini minderde gözyaﬂlar› içinde söktüler.
Bilimsel çal›ﬂmay› inkar eden bir
düﬂünce yap›s› güreﬂ sporunu tarihin
karanl›klar›na gönderdi. Türk Güreﬂi
Franz Schubert'in bitmeyen ya da
bitmemiﬂ senfonisi gibi ﬂimdi.
65
BD ﬁUBAT 2015
bir dönemin, Türk Spor
tarihindeki yeri, bitmeyen
senfoninin na¤melerini
yans›t›yor.
Tamamlanmad›¤› varsay›larak ad› sonsuza
do¤ru giden bir bestenin
Franz Schubert'in yeniden
dirilerek tamamlanmas›
nas›l ki bir hayal ise Türk
Naim
Spor'unun yar›da b›rak›Süleymano¤lu
lan iﬂlemleri kimin iﬂine
yarad›¤›
da
bir
denklem gibi. ÇaresizBir eksikli¤i var ama nerede?
li¤i
mi?.
Hay›r,
siyasal yap›lar›n iﬂ
Naim Süleymano¤lu ile baﬂlayan
bilmezli¤i,
program
üretmekteki
Halter senfonisi, büyük ﬂef, cep herkübilgisizli¤idir.
lü, küçük dev adam unvanl› SüleymaYüce Atatürk'ün gecesini gündüno¤lu ile on y›l baﬂar›dan baﬂar›ya
züne
katarak, hasta yata¤›nda bile
koﬂtu, alk›ﬂlar aras›nda. Ç›ra¤›, daha
çal›ﬂt›¤›,
emek harcad›¤› 3530 say›l›
sonra kalfa olan ve sonunda usta
spor
içeren
kanununun dördüncü
unvan› ile dünyay› kas›p kavuran
Halil Mutlu'nun çabas› da, bitmeyen
senfoninin bitirilmesine ve onlarca
sporcu taraf›ndan icra edilebilmesine
ne yaz›k ki; yetmedi.
oping denilen illet, genç
sporcular›n adeta kan›na
girdi, senfoni ise boﬂ salonlarda yank›lanarak çal›nd› ve sonra
orkestra sustu. Yine ünlü bestekar
Franz Schubert'i an›msad›m, ''Bir
eksikli¤in oldu¤unu hissediyordum
''diyordu. Sekizinci, ya da bitmeyen,
bitmemiﬂ senfoninin, en hüzün verici
konseri devﬂirme sporcularla sunum
yapmas›yd›.
2008 Olimpiyat Oyunlar›na giden
kafilemizde 63 sporcu vard› ama
bunlar›n ondördü devﬂirme idi. Bitmeyen senfoni bu kez baﬂar›s›z bir konser
verdi. Doksaniki y›ll›k, as›ra yaklaﬂan
D
66
2008 Olimpiyat
Oyunlar›na giden
kafilemizde 63
sporcu vard› ama
bunlar›n ondördü
devﬂirme idi.
maddesine bir kez daha dikkatinizi
çekmek istiyorum sevgili okuyucular:
''Her Türk genci spor yapmak
zorundad›r.''
Böylesine bir zorunluluk, faﬂizmin ya da komünizmin ülkeyi çepeçevre saraca¤›, yalanlar›yla örtüﬂtürülmese idi, bu ülkenin ünlü sanatç›lar›
ne senfoniler bestelerdi.Ve de Arjantin'e dek uzayan, ''Olimpiyat alabilme
hayali'' belki de gerçek olurdu.
BD ﬁUBAT 2015
Baﬂbakan'›n (ﬂimdi Cumhurbaﬂkan›) liderli¤inde alt›yüz kiﬂilik bir
ikna ordusuyla Güney Amerika'ya
giden kafilenin umut ›ﬂ›klar› nas›lda
sönüvermiﬂti.
Doping denilen illetin açt›¤› derin
yaralar› hiçe sayarak,
Olimpiyat düzenleyicilerin
karﬂ›s›na oturan yetkililere, ''Ne yaz›k ki; sporcular›n›z otuzdördü dopingli.
Bizim bu olumsuzlu¤a
göz yuman bir ülkeye
olimpiyat vermemiz son
derece sak›ncal›d›r.''
söylemlerine karﬂ›n, bizim
''Söz veriyoruz bundan
böyle s›f›r tolerans'' karﬂ›
yan›t› ikna nedeni olamad›.
nlü bestekar Franz Schubert'i
yeniden an›msad›m ve onun
sekizinci senfonisini. Hani,
tamamlanamad›¤› varsay›larak ad›
bitmeyen ya da bitmemiﬂ senfonisini.
Ü
Sanki olimpiyat düzenleyicileri,
Schubert'in söylediklerini, bize söylemiﬂ gibilerdi; ''Bir eksikli¤iniz oldu¤unu hissediyoruz. Düzeltin de
karﬂ›m›za gelin.'' Bu olas› m›? Ne
yaz›k ki hay›r. Bir tek umut, futbolda
baﬂlat›lan yeni hamlelerin uygulamadaki baﬂar›s›nda. B›çak s›rt› bir u¤raﬂ
ama umut iﬂte. En az›ndan spor senfonisinin bir bölümünü daha bitirmiﬂ
olabilmenin sevincini yaﬂamak. •
metingoren@butundunya.com.tr
Mutlulu¤un Peﬂinde
500 kiﬂi bir seminerdeydi. Konuﬂmac› bir grup çal›ﬂmas› yapmaya
karar verdi. Herkese bir balon vererek baﬂlad›. Herkes gazl›
kalemle balonuna ad›n› yazmal›yd›. Sonra bütün balonlar topland›
ve bir odaya kapat›ld›. Kat›l›mc›lara 5 dakika içinde üzerine
isimlerini yazd›klar› balonu bulmalar› söylendi. Herkes deli gibi
kendi ad›n› aramaya baﬂlad›, tamamen bir kaos ortam› oluﬂtu.
5 dakikan›n sonunda kimse kendi balonunu bulamam›ﬂt›.
Konuﬂmac› bu kez herkesin bir balon almas›n› ve üzerinde
ad› yazan kiﬂiye o balonu vermesini söyledi. Böylelikle birkaç
dakika içinde herkes kendi balonuna kavuﬂmuﬂtu. Bunun üzerine konuﬂmac› ﬂunlar›
söyledi:
“Yaﬂam›m›z da böyle. Herkes mutlulu¤u ar›yor ve nerede oldu¤unu bilmiyor.
Bizim mutlulu¤umuz baﬂkalar›n›n mutlulu¤unda gizlidir. Mutluluk verin; sizinki size
gelir. Ve insanlar›n yaﬂam amac› da budur… Mutlulu¤un peﬂinden gitmek.”
67
Haz›rlayan:
SENEM SENGÜL KARAN
Bilginizi Denetleyin
1-Çay›n içerisindeki ana
etken madde hangisidir?
a-Tein
b-Kafein
c-Mentol
d-Nikotin
2-Aﬂa¤›dakilerden
hangisi daha h›zl›d›r?
a-Uzay meki¤i
b-Iﬂ›k
c-Ses
d-Formula arabas›
5-Aﬂa¤›dakilerden
hangisi Japonya’da
17. yüzy›ldan bu yana
e¤lence hayat›nda
erkeklere ﬂark›, dans,
sohbet ve oyunlar ile
eﬂlik eden kad›nlara
verilen add›r?
a-Kimono
b-Saburu
c-Odoriko
d-Geyﬂa
8-Edebiyatta, insan
d›ﬂ›ndaki varl›klar› insan
gibi konuﬂturma sanat›na
ne denir?
a-‹ntak
b-Fabl
c-Akis
d-Nida
9-Peygamberi öven
kasideye ne denir?
a-Mani
b-Naat
c-Sünnet
6-ABD’nin
3-‹nsan›n kendisine aﬂ›r› simgelerinden biri olan d-‹lahi
Özgürlük Heykeli’ni
derecede hayranl›k
10-Tiyatronun bilim ve
hangi devlet ABD’ye
duymas› ve önem
sanat dan›ﬂman›na ne ad
vermesine ne ad verilir? hediye etmiﬂtir?
verilir?
a-‹ngiltere
a-Otizm
a-Dramaturg
b-Fransa
b-Sadizm
b-Rejisör
c-Osmanl›
c-Narsisizm
c-Koreograf
d-Japonya
d-Nevroz
d-Besteci
4-‹lk kez 1920 y›l›nda 7-Pakistan 1947
y›l›nda ba¤›ms›zl›¤›n› ilan 11-Sosyoloji Bilimi’nin
kullan›lan olimpiyat
ilgi alan›na aﬂa¤›daki
bayra¤›nda yer alan farkl› edip Cumhuriyet
konulardan hangisi
renklerdeki 5 çember kurdu¤unda hangi
girmez?
ülkeden ayr›lm›ﬂt›?
neyi simgeler?
a-Demografi
a-Çin
a-Dünya ›rklar›n›
b-S›n›fsal eﬂitsizlik
b-Afganistan
b-Spor dallar›n›
c-Toplumsal cinsiyet
c-Hindistan
c-K›talar›
d-Fenomenoloji
d-‹ngiltere
d-Erdemleri
Yan›tlar:
151.
sayfada
ﬁairin Dünyas›
ﬁadan Gökoval›
‹yiliklerle dolu
güneﬂin kalbi
Ve iyi ﬂiirler
dilimin ucunda”
ﬁadan Gökoval›
Ataol Behramo¤lu’dan
Ö¤rendi¤imiz Çok ﬁey Var!
urdum bakt›m ard›ndan sen
giderken / Bana bir hoﬂçakal
bile demeden giderken / ‹nsan
neler duyar anlad›m o zaman / Can
al›p baﬂ›n› bedenden giderken
Bir Hitit prensesiyle yapt›¤›m sanal-Anadolu turunun izlenimlerini
yazd›¤›m Masals› Türkiye adl›
kitab›m, bu ﬂiirle biter. Dörtlü¤ü, Ataol
Behramo¤lu’dan izinsiz kullanm›ﬂt›m.
Çünkü bu, “yaﬂayan büyük
ﬂairimiz” bana, “ﬂiirin dostu, benim
dostum” der.
D
DÖRT DÖRTLÜK ﬁA‹R
‹flah olmaz bir ﬂiir tutkunu olarak,
ﬂiirle iliﬂkisini keﬂfetti¤im gençlere,
hangi ﬂair(ler)i sevdi¤ini sorar›m.
Ald›¤›m yan›tlar, ﬂu dört isim üzerinde
yo¤unlaﬂ›r: Naz›m, Da¤larca, Attila
‹lhan ve Ataol Behramo¤lu.
“Ataol” diyenlerin, hiç olmazsa
baﬂl›¤›n› ve birkaç dizesini ak›llar›nda
tuttuklar› Yaﬂad›klar›mdan Ö¤rendi¤im Bir ﬁey Var ﬂiiridir.
‹zmir ve Salihli’de pek sevildi¤ini
bildi¤im Ataol Behramo¤lu’nu, 18
69
ﬁadan Gökoval› - Ataol Behramo¤lu
May›s 1991’deki “‹lkyaz / 91 ‹kindisi”
ne ça¤›rd›m. Onca iﬂ yo¤unlu¤u ve
ça¤r› çoklu¤una karﬂ›n, kabul etti.
Cuma akﬂam› karﬂ›lay›p, ‹zmir’
de konuk ettim kendisini. Ününü
duymuﬂ olmakla birlikte, ertesi günkü
ﬂiir etkinli¤inin ne kadar ilgi görece¤ini kestiremiyordu. Dahas›, ertesi sabah
kendisini otelden ald›¤›mda hayli
umutsuz görünüyordu. Ben, umut
verici konuﬂmak yerine, kendi gözüyle
görsün istiyordum. Ali Yüce’nin
deyiﬂiyle, “ﬂiir dü¤üncüleri”ni taﬂ›yan
otobüse binince, yolcular›n sevinç ve
70
coﬂkusunu görünce, yüzü güldü.
Yol boyunca, hayranlar› Ataol’a
kitaplar›n› imzalat›rken ben, usta
spikerler Misket Dikmen, Fikret Alan
ve aram›zda bulunan ﬂairler, Ataol
ﬂiirleri okuduk. Her seferinde oldu¤u
gibi, 80 km’lik, eﬂdeyiﬂle bir saat bir
çeyreklik yol nas›l geçti, ay›rd›na
varamad›k.
SARD‹S’DE ATAOL
BEHRAMO⁄LU
Turgutlu’yu, Ahmetli’yi geçtikten
sonra, otobüs, ilkça¤›n ünlü Kral
Yolunun, günümüzde Ankara Asfalt›n›n ikiye böldü¤ü, Lidya’n›n bay›nd›r
baﬂkenti Sardis (Sardes, Serdeis)’e
ulaﬂt›.
‹zmir’den gelen dostlar aras›nda
Ataol, kendisinden 2 bin 700 y›l önce
burada yaﬂam›ﬂ Alkman’›n günümüzdeki temsilcisi gibi, Bizans dükkanlar›
aras›ndan, “‹kindi”nin gerçekleﬂece¤i
geniﬂ alana girdi. Buras›, ilkça¤›n en
görkemli ve günümüzde baﬂar›l› bir
ﬂekilde restore edilmiﬂ Gymnasion
(jimnazyum) avlusuydu. Görkemli
fasad›n (cephenin) önünü, bini aﬂk›n
ﬂiirsever doldurmuﬂtu. Ataol’u görür
BD ﬁUBAT 2015
görmez, onca kiﬂi, daha önce ço¤alt›p
ellerine verdi¤im ünlü Yaﬂad›klar›mdan Ö¤rendi¤im Bir ﬁey Var ﬂiirini
seslendirdi. Bu muazzam ﬂiir korosu
Ataol’u ﬂaﬂ›rtt›.
evsim bahard› ya, mikrofonu
elime al›p, bin kiﬂilik koroyla
birlikte, misafir ﬂairimizin
Bahar ﬁiiri’ni sese çevirdik:
Bu sabah mutlulu¤a aç pencereni/ Bir
güzel ar›n dünkü
kederinden / Bahar
geldi, bahar geldi güneﬂin do¤du¤u yerden
Çocu¤um uzat ellerini
/ ﬁu güzelim, bulut gözlü buza¤›y› / Duy böyle
koﬂturan sevinci / Dinle nas›l telaﬂ telaﬂ çarp›yor / Toprak anan›n
kalbi. / ﬁöyle yan›baﬂ›ma çimenlere uzan /
Kulak ver gümbürtüsüne dünyan›n / Bahar›n gençli¤in ve
aﬂk›n/ Türküsünü ç›¤›r bir a¤›zdan.
‹zleyiciler sab›rs›zd›. Ataol’un
sesini duymak, onun ﬂiirlerini kendi
sesinden dinlemek istiyordu. Ataol,
tüm zarafetiyle ald› saz› (pardon,
mikrofonu) eline. Alk›ﬂ tufan› aras›nda, ﬂu sözleri duyuldu:
“Salihli ﬁiir ‹kindileri’ne ça¤r›lmak, Nobel Edebiyat Ödülü almak
gibi bir ﬂey. Bunu yaratan sanatç›
Belediye Baﬂkan›n›z Zafer Keskiner
ile, neresine dokunsan›z ﬂiir f›ﬂk›ran
ﬁadan Gökoval› sa¤olsun. Böyle ﬂiir
etkinli¤i, b›rak›n ilçelerimizi, hangi
ilimizde var? Gününüz, gelece¤iniz
M
ﬂiir gibi olsun!”
Salihli’liler, çevreden ve ‹zmir’
den gelen ﬂiirseverler, “biz Ataol
Behramo¤lu’nu gördük. ﬁiirlerini
kendi sesinden dinledik” diye sevinip
övündüler. Dört saat kadar süren
etkinli¤imizde, gençler solo ve koro
halinde ﬂiirler okudular. Toplant›
aras›nda, orkestra ve solistler, nice
güzel parçalar seslendirdi.
YAﬁAMINDAN KES‹TLER
13 Nisan (Nüfus kayd›na göre 20
May›s) 1942’de, ‹stanbul Çatalca’da
do¤du, Ata Haydar, Aykut Baykal,
Ataol Gürsu imzalar›n› da kulland›.
‹smet Han›m ile Ziraat Yüksek
Mühendisi Haydar Behramo¤lu’nun
o¤lu. ‹lkokulu ve liseyi Çank›r›’da
okudu. DTCF Rus Dili ve Edebiyat›
Bölümünden mezun oldu.
Çeﬂitli iﬂler yapt›. De¤iﬂik dergilerde yazd›; baz› arkadaﬂlar›yla Halk›n Dostlar› ve Militan dergilerini
ç›kard›. Baz› yaz› ve ﬂiirleri yüzünden
veya baz› kuruluﬂlara üye oldu¤u için
71
BD ﬁUBAT 2015
birçok kez yarg›land›, hepsinde akland›. S›k› Yönetim Mahkemesi taraf›ndan 8 y›l hapse mahkum edilince,
gizlice yurtd›ﬂ›na gitti, uluslararas›
toplant›larda Türkiye’yi temsil etti.
Muhsin Ertu¤rul’un kendisini
keﬂfetmesi sonucu ‹stanbul ﬁehir
Tiyatrolar›nda dramaturg olarak çal›ﬂt›; yine onun önerisiyle tiyatro oyunlar›
yazd›. Naz›m Hikmet ile Ahmet Arif’in toplumcu lirik ﬂiir anlay›ﬂ›n›
benimsedi. ‹kinci yeni ﬂiirine tepki
gösterdi. 1969’da Ant Dergisinde
“Toplumcu Genç ﬁairler Savaﬂ Aç›yor” baﬂl›kl› aç›k oturumda ﬂiir
anlay›ﬂ›n› ortaya koydu.
aﬂta Rusça olmak üzere, baz›
bat›l› ﬂairlerden baﬂar›l› çeviriler
yapt›. Türk ve dünya ﬂairlerinin
seçme -kimilerini kendisinin çevirdi¤iﬂiirlerini içeren oylumlu antolojiler
haz›rlad›. “ﬁiiri ﬂiir yapan ﬂeyin
insanca s›cakl›k ve kendili¤indenlik
oldu¤u” görüﬂünü savundu.
B
Ataol Behramo¤lu
"ﬁiiri ﬂiir yapan
ﬂeyin insanca
s›cakl›k ve
kendili¤indenlik
oldu¤u" görüﬂünü
savundu.
1981 Asya-Afrika Yazarlar Birli¤i “Lotus Ödülü” baﬂta olmak üzere
yurt içinde ve d›ﬂ›nda birçok ödül
kazand›.” (YKY, Tanzimattan Bugüne
Edebiyatç›lar’dan özet)
72
Cumhuriyet Gazetesinde, sanat
ve politika içerikli “Cumartesi Yaz›lar›”n› kaleme al›yor. Çevirileri de ﬂiir
tad›nda:
Ma¤ara adam› resim yapmay›
ö¤reniyordu / Ve hiç gerek duymadan
zarif olmaya / Baﬂlad› yontmaya kaba
bir bizonu / A¤›r bir taﬂla ma¤aras›n›n
duvar›na. (...) / Gönlü, yarat›c›l›¤›n
korkunç s›rr›yla dolu / Anlad›, bu
yoldan dönüﬂ olmad›¤›n›; / ‹çinde hem
mutluluk, hem suçluluk duygusu/ Silerken ilkel yumru¤uyla göz yaﬂlar›n›.
Yevgeni Vinokurov
ATAOL BAHÇES‹NDEN
Ç‹ÇEKLER
Bilinir, söylenir ki; her seçki
özneldir, seçene göre seçimdir. Ben
de ﬂair dostumun bahçesine gizlice
girip çiçekler derece¤im; ﬂairi ad›na
size sunmak üzere.
lk olarak, 1991 y›l›nda, daha
kitaplar›na girmede bana verdi¤i,
sonradan dillerde dolaﬂ›p, ﬂiir
defterlerine yaz›lan, sevgililere yollanan “Sevgilimsin”in ilk beﬂli¤i ile
son üç dizesini takdim ediyorum;
toprak bir vazo içinde:
Sevgilimsin, kim oldu¤unu
düﬂünmeye vaktin yok yapacak iﬂleri
düﬂünmekten / Kalabal›¤›n içinde,
kalabal›ktan biri / Gecenin içinde bir
y›ld›z, yitip giden çocukluk gibi / Sevgilimsin, ak diﬂlerini öpüyorum, aralar›nda bir m›sra gizli / Dün geceki
tamamlanmam›ﬂ seviﬂmeden (...)
Sevgilimsin, aras›na bir ka¤›t koyup
erteliyoruz aﬂk› / Otobüslerde ve trende kaçamak yaﬂanan / Ve bedenlerimiz
‹
BD ﬁUBAT 2015
kana kana kanayamadan yan yana
KIZI BARIﬁ’A
Buyrun ﬂu dörtlü¤ü -varsa- k›z›n›z›n
yata¤›n›n baﬂucuna as›n:
Bütün insanlar› dostun bil, kardeﬂin bil k›z›m, / Sevincin ürünüdür insan
nefretin de¤il k›z›m, / Zulmün önünde
dimdik tut onurunu, Sevginin önünde
e¤il k›z›m.
Bütün dünyada, suçsuzlara iﬂkence eden suçlulara karﬂ› duranlar›n
baﬂ›nda ﬂairler gelir. Attila ‹lhan’›n
dedi¤i gibi: “Baﬂlang›çta daima ﬂairler vard›r, baﬂlang›çta daima ﬂairler
olacakt›r!”
Bütün ayd›nlar gibi, çok iﬂkence
çeken Ataol, iﬂkencecileri ﬂu dörtlükle
“müebbete” mahkûm eder:
Cellat uyand› yata¤›nda bir gece
/ Tanr›m dedi, bu ne zor bilmece /
Öldürdükçe ço¤al›yor adamlar / Ben
tükenmekteyim öldürdükçe...
ﬁ
u karﬂ›laﬂmay› ve bu karﬂ›laman›n
ürünü olan, k›sa ama ömrü uzun
olacak ﬂu ﬂiire bakal›m. ﬁairimiz,
1973 y›l›nda, bir arkadaﬂ›yla Nobel’li
Pablo Neruda’y›, bir hastal›¤› ertesinde, ﬁili’nin Paris Büyükelçili¤inde
ziyaret eder. Bu buluﬂman›n an› ve
an›t ﬂiiri ﬂudur:
Pablo Neruda / Yüzünde a¤›r bir
yorgunlu¤un izleri / Oturun Mösyöler,
dedi / Nobele falan boﬂ verin / Bana
Naz›m’dan sözedin!
Ataol Behramo¤lu imzal› onlarca
çeviri, on kadar ansiklopedi, bir o
kadar düﬂün yaz›s›, ondan fazla ﬂiir
kitab› binlerce ﬂiir…
Siz olsan›z, hangi ﬂiirlerini seçer-
siniz? Ben, seçti¤im onca ﬂiiri, ‹z ‹lk Yaz ‘91’e ald›m. Galiba, kendi
haz›rlad›¤› iki ciltlik Son Yüzy›l
Büyük Türk ﬁiiri Antolojisi’nden
(II. Cilt) kendi seçti¤i ﬂiirlerin adlar›n›
verelim:
Yeniden Hüzünle, Bir Gün
Mutlaka, Bu Aﬂk Burada Biter,
Y›k›lma Sak›n, Beyaz, ‹pek Gibi
Ya¤d› Kar, Hemingway’in Bir
Hikayesinden Ça¤r›ﬂ›mlarla,
Unuttum, Nas›ld› Annemin Yüzü,
Türkiye Üzgün Yurdum, Güzel
Yurdum, Eski Nisan, Akﬂamüstü
Bir Kahvede
Yaz›m›n uzunlu¤u mazeretine
s›¤›narak, burac›kta bir dörtlü¤ünü
alay›m buraya:
Belki ben boﬂalan bir ilkokul /
Patlayan bir a¤aç ilkbaharda / Belki
ben hüzünle dolu / Ve ›ss›z bir yol
ya¤murda
‹lkça¤da Sardis gençlerinin çeﬂitli
sanat dallar›n› ﬂen ﬂakrak icra ettikleri
Gymansion avlusundan ayr›l›rken ﬂu
dörtlük ç›nlatt› Lydia (Lidya)
göklerini:
Dostlar› özlemle kucaklamay›
unutma / Çocuk sevmeyi çiçek koklamay› unutma / En zorlu an›ndayken
bile kavgan›n / Gökyüzüne bakmay›
unutma… •
sadangokovali@butundunya.com.tr
73
Yaﬂamdan Yans›malar
Nuray Bartoschek
Seni
Seviyorum
Baz› günler geçmiﬂin
sayfalar› aras›nda kaybolmay›
seviyorum. Zaman›n nas›l
ak›p geçti¤inin ay›rd›na
varmadan, bütün gün eski
güncelerimi okuyor,
foto¤raflara bak›yor, an›lar
aras›nda geçmiﬂe yolculuk
yap›yorum.
Bu hafta sonu eski defterlerimden
birinde y›llar önce yazd›¤›m “Art›k
sevinemiyoruz ya¤an kara, soban›n
s›cakl›¤›na, Biz s›cak bir odada de¤il,
s›cak bir dünyada yaﬂamak istiyoruz.”
74
sözlerini okuyunca aradan geçen bunca y›lda bir arpa boyu yol alamad›¤›m›z› düﬂündüm.
ilim insanlar› her ne denli
küresel ›s›nmadan söz etseler
de, dünya sevgisizlikten giderek so¤umakta bence. Ara s›ra insana
iliﬂkin umutlar›m›z› tazeleyen, yüre¤imizi ›s›tan sevgi öyküleriyle karﬂ›laﬂsak da, dört bir yan›m›z› sevgisizlik,
bencillik, h›rs, doyumsuzluk sarm›ﬂ
durumda. Gözlerini h›rs bürümüﬂ,
yüre¤i buz kesilmiﬂ insanlar doymak
bilmeksizin hep “daha” diyorlar.
“Daha fazlas›na sahip olmal›y›m. Her
ﬂey benim olmal›. Tüm güç bende
B
BD ﬁUBAT 2015
Ne yaz›k ki,
pek çok
iliﬂkide eﬂler
gösterilen
olumlu
çabalar›n
ay›rd›na bile
varm›yorlar.
olmal›.” Önlerine ç›kan her ﬂeyi ezip,
yok etmekten çekinmiyorlar. Milyonlar› peﬂine tak›p yok oluﬂa sürüklerken
avaz avaz ba¤›r›yorlar “Bizim yüre¤imiz insan sevgisiyle dolu!“
Hele bir sesinizi ç›karmaya kalk›ﬂ›n, iﬂte o zaman göreceksiniz o yüre¤in ne denli sevgi yoksunu oldu¤unu.
çinde yaﬂad›¤›m›z tüketim toplumunda “Sevgi” de sistemin
kurban› olmaktan kurtulam›yor.
Her y›l ﬁubat ay›nda televizyonlarda “Sevginizi anlatman›n yolu, tek
taﬂ p›rlanta yüzük almaktan geçer.”
mesajlar› veriliyor.
‹
14 ﬁubat sevgi günü çiçekçilerde
fiyatlar ikiye katlan›yor. Sevgi günü
kutlamas›, bir al›ﬂveriﬂ ç›lg›nl›¤›na
dönüﬂüyor giderek. Oysa gerçek
sevginin yolu hiçbir zaman maddiyattan geçmedi ve geçmeyecek. Sevginin
beslenmesi için pahal› arma¤anlara
gereksinim yok.
Polislerin götürdü¤ü
elleri kelepçeli adama
gazeteciler soruyorlar “
Neden öldürdünüz?”
Adam›n yan›t›: “Çünkü onu çok
seviyordum. “
evginin yolu ﬂiddetten geçer
mi? Nas›l hastal›kl› bir sevgidir
ki bu, sevdi¤inin can›na
k›ymaya neden olmaktad›r. Gerçekten
seven insan, sevdi¤inin tek k›l›na zarar
gelmesini istemez. Sevdi¤inin can›
yanarsa, onun yüre¤i kanar. Günlerce
söylenen, sayfalarca yaz›lan sevgi
sözcüklerine karﬂ›n kuﬂku bir kurt gibi
kemirmekte yürekleri. Sevdi¤i hakk›nda gizlice yap›lan araﬂt›rmalar›n,
güvensizli¤in tavana vurdu¤u iliﬂkilerin içinde sevgiyi yaﬂatmak olas› m›d›r
gerçekten? “Sevmek ayn› zamanda
güvenmek de¤il midir?
Tüm dünya tersini söylese bile
“O diyorsa do¤rudur” diyebilecek
kadar güvenmek de¤il midir sevmek?
Ne yaz›k ki, pek çok iliﬂkide eﬂler
gösterilen olumlu çabalar›n ay›rd›na
bile varm›yorlar. Hep daha fazlas›n›
bekliyorlar ve istediklerini elde ettikçe
S
75
BD ﬁUBAT 2015
“Daha” diyorlar. Bir taraf sürekli
isterken, di¤er taraf sevgi ad›na sürekli
çabal›yor ama yine de karﬂ› taraf›
mutlu etmeye yetmiyor gücü. Sonuçta,
yorucu bir iliﬂki ç›k›yor ortaya.
E¤er hata aramak istiyorsak, her
yerde hata bulabiliriz. Gönül neyi
görmek istiyorsa, göz onu görür. Oysa,
en küçük olumlu çabalar›n ay›rd›na
varl›¤›n›.
Sevdi¤imiz için yapt›klar›m›z
asl›nda kendimiz için, yüre¤imizdeki
sevgi ad›na yapt›klar›m›z de¤il midir?
Öyleyse, sevgiye bir bedel beklemek
neden? Sevgi gününde, yine “sevgi
ç›¤›rtkanlar›” hepimizi sevgimizi
göstermek için pahal› arma¤anlar
almaya davet etmeden önce kendimiz-
Sevdi¤imiz için yapt›klar›m›z
asl›nda kendimiz için,
yüre¤imizdeki sevgi
ad›na yapt›klar›m›z
de¤il midir?
varman›n ne denli mucizeler yaratabilece¤ini unutuluyor.
C
ümleler ya “Beni seviyorsan…” diye baﬂl›yor ya da
“Ben senin için neler yapt›m,
yap›yorum…” diye. Oysa, sevgi
pazarl›k konusu olacak bir eﬂya de¤ildir. Gerçek sevgi varsa, gücünün
yetti¤inin, yapabilece¤inin en iyisini
yapar zaten insan. Koﬂullu sevgi,
insan› özgür k›lan de¤il, tutsak eden
bir sevgidir. Sevgi baﬂkas›na kan›tlamak için olmaz yüreklerde, insan
ancak kendine kan›tlar sevgisinin
le yüzleﬂelim istedim.
E¤er yan› baﬂ›m›zda sevdiklerimiz ve sevenlerimiz varsa hâlâ -ille
de sevgili olmas› gerekmiyor - sar›lal›m birbirimize içtenlikle “‹yi ki
vars›n, soluk al›p verdi¤in için, yaﬂant›mda oldu¤un için çok mutluyum“
diyelim ve sözcüklerin içini doldurarak ekleyelim “Seni seviyorum.”
Yaﬂant›m›zdan sevdiklerimiz ve
sevenlerimiz hiç eksilmesin. Sevginin
yürekleri ›s›tt›¤› daha s›cak bir dünyada yaﬂamak dile¤i ile sevgi günümüz
kutlu olsun. •
nuraybartoschek@butundunya.com.tr
Bulunmuﬂ Yüzük
Yarg›ç, san›¤a sordu: "Demek yüzü¤ü çalmad›n da yolda buldun?"
"Evet efendim, yolda buldum. ‹nanmazsan›z düﬂüren sahibine sorun!" "
Peki, sahibinin kim oldu¤unu biliyordun da, yüzü¤ü neden götürüp ona vermedin?"
"Verecektim ama... ‹çindeki yaz›y› okuyunca vazgeçtim." "
Ne yaz›yordu yüzü¤ün içinde?" "Ebediyen seninim, yaz›s› vard› efendim."
76
Mitolojiden Yans›yanlar
Haluk Erdemol
KARAYAZGILI
OEDIPUS
u say›m›zda konu olarak seçti¤imiz Oedipus’un (Oidipus)
öyküsüne baﬂlamadan önce
mitolojik zaman dizininde biraz geriye
gidip onun kimli¤inden söz etmek
uygun olacakt›r.
Dergimizin Kas›m ve Aral›k 2012
say›lar›nda yer verdi¤imiz Aktaion
ve Europa’n›n öykülerinden hat›rlanaca¤› üzere Europa’n›n erkek kardeﬂlerinden Kadmus, Zeus taraf›ndan
B
François
Xavier Fabre
(1766-1837)
kaç›r›lan Europa’y› aramak için diyar
diyar gezerken k›zkardeﬂini bulma
umudunu yitirince son u¤rak yeri olan
Yunan anakaras›nda Thebai kentini
kurmuﬂtu. Böylece Thebai soyunun
da kurucusu olarak haktan›r bir
yönetim sergileyen kral Kadmus
Olymposlular›n be¤enisini kazanm›ﬂ
ve Zeus’un onay›yla Ares ile Afrodit’in k›zlar› olan Harmonia ile
evlenmiﬂti. Bu evlilik zaman içinde
77
BD ﬁUBAT 2015
Ingres (1780-1867)
meyvelerini verdi¤inde ikinci göbekten Aktaion, üçüncü göbekten Oedipus isimli torunlar› dünyaya gelecekti.
O
edipus’un yazg›s›nda daha ismi
bile konulmadan baba oca¤›ndan ayr› düﬂmek vard›. Babas›
Thebai kral› Laius ile annesi Iokaste’
nin çocuklar› olmuyordu. Gizlice
dan›ﬂt›¤› biliciler “Çocuksuz kalman
hayr›na olur,” demiﬂlerdi Laius’a. “Bir
o¤lun olursa o çocuk senin katilin
olacak.”
Fakat yazg›n›n çarklar› dönecek
ve Iokaste bir o¤lan do¤uracakt›.
Iokaste sevinmiﬂti, ama Laius yazg›s›na meydan okumaya kararl›yd›.
Bebe¤i annesinin kuca¤›ndan çekip
ald› ve emekleyemesin diye ayaklar›n›
78
ba¤layarak da¤ baﬂ›na
b›rakt› onu. Bebe¤i Korinth’
li bir çoban buldu. ‘ﬁiﬂkin
ayakl›’ anlam›na gelen
Oedipus ismini verdi ona.
Sonra kral Polybus’a götürdü bebe¤i. Çünkü kral›n da
çocu¤u olmuyordu.
Korinth kral› Polybus ve
kraliçe Periboea bebe¤i
ba¤›rlar›na bast›lar. Böylece
Oedipus Korinth saray›nda
eriﬂti ergenli¤e. Oyunlar ve
yar›ﬂmalarda birlikte zaman
geçirdi¤i arkadaﬂlar›n›n
kendisinin anne-babas›na
benzemedi¤i söyleyip durmalar› can›n› s›k›yordu.
Kuﬂkular›n› gidermek ve
gelece¤ini ö¤renmek amac›
ile bilicileriyle ünlenmiﬂ
Delphoi Apollon tap›na¤›n› ziyaret
etti. Karﬂ›laﬂt›¤› davran›ﬂ kadar yüzüne
söylenenler de ürkütücüydü. “Bu
kutsal yeri kirletiyorsun,” dediler ona,
“Baban› öldürüp annenle evleneceksin, defol!”
Oedipus’un
yazg›s›nda daha ismi
bile konulmadan baba
oca¤›ndan ayr›
düﬂmek vard›.
Oedipus anne-baba bildi¤i ve çok
sevdi¤i Polybus ve Periboea’ya felaket
getirece¤i endiﬂesine kap›larak onlar›n
yan›na dönmedi. Korinth’den uzaklaﬂ›rken Thebai yolu üzerindeki kayal›k
ve dar bir geçitte bir araba ç›kt› karﬂ›s›-
BD ﬁUBAT 2015
na. Bir sürücü ve bir askerin eﬂlik
etti¤i yaﬂl› bir adam yoldan çekilmesini isteyince Oedipus “Tanr›lar ve
anne-babamdan baﬂka kimse bana
emir veremez” diyerek diretti.
Yaﬂl› adam›n sürücüye “Sür arabay› ﬂu küstah›n üzerine” komutunu
vermesi üzerine ç›kan çat›ﬂmada
sürücü Oedipus’un m›zra¤›yla, yaﬂl›
adam da arabadan düﬂerken at›n
dizginlerine tak›l›p sürüklenerek öldü.
Sürücünün yan›ndaki asker kaçm›ﬂt›.
Arabadaki yaﬂl› adam kral Laius’tu.
Oedipus yazg›s›ndan kaçamam›ﬂ,
bilmeden as›l babas›n›n›n ölümüne
neden olmuﬂtu.
Sfenks’le karﬂ›laﬂt›¤›nda yüre¤i
korkuyla dolsa da önünden geçmek
istedi.
S
fenks “Bil bakal›m,” dedi
Oedipus’a, “Önce (veya sabah)
dört, sonra (veya ö¤len) iki,
daha sonra da (veya akﬂam) üç
ayakla yürüyen ve ayaklar›n›n
hepsini kullan›rken en zay›f durumda olan yarat›k nedir?”
Tedbiri elden b›rakmay›p elinde
k›l›c›yla Sfenks’in karﬂ›s›nda dikilen
Oedipus hiç duraksamadan yan›tlad›
bilmeceyi:
“‹nsand›r o,” dedi, “Bebekken
el ve ayaklar› üzerinde emekler,
u talihsiz karﬂ›laﬂma
sonucu kendi yazg›s›ndan
da kaçamayan Laius o
gün Oedipus’un kovuldu¤u
Apollo tap›na¤›na do¤ru yolculuk yap›yordu. Thebai kentine
musallat olan bir canavar hakk›nda bilicilere dan›ﬂmak
istemiﬂti. Yaban diyarlardan
uçarak gelip kentin giriﬂine
pusu kuran bu canavar Sphinx
(Sfenks) denilen, gövdesi aslan,
gö¤sü ve baﬂ› kad›n, kartal
kanatl› bir yarat›kt›. Kayal›k bir
tepeye tünemiﬂ, kente giren
ç›kan yolcular›n önünü kesip
onlara bilmeceler soruyor,
bilemeyenleri önce aslanlar›n
yapt›¤› gibi bo¤azl›yor, sonra
da yiyiyordu.
Thebai’ye yaklaﬂan Oedipus çevresindeki kayal›klara
saç›lm›ﬂ kemik y›¤›nlar› aras›n- Oedipus k›z› Antigone eﬂli¤inde sürgünde,
da koca kanatlar›yla tünemiﬂ Friedrich Rehberg (1758-1835)
B
79
BD ﬁUBAT 2015
büyüyünce iki aya¤›yla yürür,
yaﬂlan›nca da de¤nek kullan›r.
Emeklerken en zay›f durumdad›r.”
kalanmaktad›r ﬂimdi. Bir yandan kral
Laius’un ölüm haberiyle üzülürken
öte yandan kendilerini Sfenks belas›ndan kurtaran korkusuz yabanc›y›
sevinçle karﬂ›larlar. Ödül olarak krall›k
taht›n› sunarlar ona. Dul kraliçe
Iokaste, yani gerçek annesi de eﬂi olur.
Bilicilerin öngörüsü akl›ndan ç›kmaz,
ama içi rahatt›r; çünkü gerçek annebaba bildi¤i Polybus ile Periboea’dan
onlara bir kötülük getiremeyece¤i
kadar uzaktad›r art›k.
O
Gustave Moreau (1826-1898)
Do¤ru yan›t karﬂ›s›nda aﬂa¤›lanmay› kendine yediremeyen Sfenks
kayal›klardan aﬂa¤› atar kendini;
parçalan›r.
Thebai kenti yas ve sevinçle çal80
edipus ile Iokaste’nin iki o¤lu,
iki de k›z› olur. Çocuklar›n
yetiﬂkinli¤e eriﬂti¤i y›llarda
kente veba (veya kurakl›k-açl›k) belas›
çöker. Vaktiyle kenti Sfenks belas›ndan kurtaran Oedipus bu kez de kurtar›c› olmaya kararl›d›r.
Sarayda tanr› misafiri olarak
a¤›rlanan bir bilici çarenin eski kral
Laius’un katilinin bulunmas›na ba¤l›
oldu¤u öngörüsünde bulunur. Gerçe¤i
bulma kararl›l›¤› içinde Oedipus Apollo rahibi kör bilici Tiresias’› ça¤›r›r.
Önce konuﬂmaktan kaç›nan Tiresias,
bildi¤ini saklamakla kente ihanet
etti¤ini, belki de bu olayda parma¤›
oldu¤unu söyleyerek kendisine hakaret eden Oedipus’a öfkelenir, arad›¤›
katilin bizzat kendisi oldu¤unu söyler.
Oedipus bu suçlamaya gülüp geçerken
Iokaste eskilerden akl›nda kalan baz›
an›larla teselli etmeye çal›ﬂ›r Oedipus’u. “Bilicilerin her söyledi¤ine inanma,” der, “Vaktiyle biliciler Laius’a
ölümünün o¤lunun elinden olaca¤›n›
söylemiﬂlerdi, oysa onu Delphoi
yolundaki geçitte haydutlar öldürdü.
Hem Laius o¤lumuzu ayaklar›ndan
ba¤lay›p da¤ baﬂ›nda ölüme terketmiﬂti. Gördü¤ün gibi bilicilerin
öngörüsü do¤ru ç›kmad›.”
unlar› duyunca endiﬂeye
kap›l›r Oedipus. Geçitteki
çat›ﬂmay› ve çocuklu¤undaki
ayak sakatl›¤›n› hat›rlay›nca endiﬂesi
koyulaﬂ›r. Yine de sürdürür araﬂt›rmalar›n›. Geçitteki çat›ﬂmadan kaçarak saraya Laius’un ölüm haberini
getiren asker bulunup sorgulan›r.
‘Haydutlar’ olarak bilinen sald›rganlar›n asl›nda bir kiﬂi oldu¤u ortaya
ç›kar.
Bu arada Korinth’den gelen bir
ulak kral Polybus’un ölüm haberiyle
birlikte kraliçe Periboea’n›n mektubunu getirir. Periboea kral öldü¤üne
göre art›k gerçe¤i saklamas›na gerek
kalmad›¤›n›, Oedipus’u bebekken
bulup evlat edinmiﬂ olduklar›n›
yazmaktad›r.
B
orkunç gerçek ortaya ç›kar.
Iokaste üzüntü ve utanç içinde
odas›na kaçar ve orada asar
kendini. Oedipus hem annesi hem de
eﬂi olan bu talihsiz kad›n›n cans›z
bedenine sar›l›rken onun elbisesini
tutturan i¤neleri gözlerine bat›r›p kör
eder kendini. Saraydan sürülür. O¤ullar› taht kavgas›na giriﬂirken elinden
tutan k›z› Antigone’nin eﬂli¤inde
ömrünü tüketece¤i sürgün yaﬂam›na
baﬂlar. Oedipus’un kara yazg›l› öyküsü
antik Yunan’da Sophocles, Euripides
ve Aiskylos’un trajik oyunlar›na konu
olmuﬂtur. Freud çocukluk ça¤›ndaki
anne sevgisi karﬂ›s›nda babay› rakip
gören ruh hali için Oidipus Kompleksi
K
Antik vazo resmi (MÖ.5.yy)
terimini ortaya atm›ﬂt›r.
Mitolojik öyküde ve trajedilerde
söz konusu ruh halini ça¤r›ﬂt›ran
ipuçlar›na rastlanmad›¤›ndan Freud’un
analizini onun yap›tlar›nda aramak
gerekmektedir. T›pta doku yang›s›na
ba¤l› ﬂiﬂkinlik için kullan›lan ‘ödem’
tan›s› (‹ng. Oedema, Fr. Oedème)
Oedipus sözcü¤ünden kök almaktad›r.
Not: Baz› kaynaklar Sfenks’in bir
bilmecesinden daha söz etmektedir:
‘Biri di¤erini do¤ururken di¤eri
öncekini do¤uran iki k›zkardeﬂ
kimdir?’
Yan›t: gece ile gündüz. •
halukerdemol@butundunya.com.tr
81
Dil Derne¤i Beﬂir Gö¤üﬂ Türk Dili ve E¤itimini Geliﬂtirme Ödülü’ne
de¤er bulunan Tan›klar›yla Deyimler Sözlü¤ü, ilkokuldan üniversite
gençli¤ine kadar genç kuﬂaklara Türkçemizin do¤ru ö¤retilmesi ve
kullan›lmas› için çok de¤erli bir kaynak. 5 ciltten oluﬂan, yaklaﬂ›k
3.000 sayfada 21.000 deyim içeren "800 ozan›n ve yazar›n
1.000 yap›t›n›n tarand›¤› eser, on y›ll›k bir eme¤in ürünü.
BÜTÜN K‹TAPÇILARDA
S
BD ﬁUBAT 2015
Öğretisiyle Yüzyılları Aşan Bilge
okrates
Bir adam ortay› bulmay›
bilmelidir ve her iki taraftaki
aﬂ›r›l›ktan olabildi¤ince
kaç›nmal›d›r.
Yazan: BERK YÜKSEL
S
okrates M.Ö. 5. yüzy›lda Atina’da
yaﬂam›ﬂ bir Yunan filozofudur.
Ö¤rencisi Platon ve gençler üzerinde
önemli etkileri olmuﬂtur. Bilgiye çok
önem verir ve ﬂöyle derdi:
"Hiç kimse bile bile kötülük yapmaz;
kötülük bilginin eksikli¤inden ileri gelir."
Sokrates, Atina’da halk›n topland›¤›
alanlarda dolaﬂ›r, her meslekten kiﬂilere
sorular sorar, kendilerini tan›yabilmeleri
için onlara yaﬂamlar›n› sorgulamak
yöntemleri ö¤retirdi. “Herkes kendi
düﬂüncelerini oluﬂturmal›d›r”
görüﬂünden hareketle ö¤rencilerini,
kendi kiﬂiliklerini özgür düﬂünce
ortam›nda geliﬂtirmeye yöneltirdi.
Sokrates’e göre üç tür insan vard›r:
83
BD ﬁUBAT 2015
“Birinci tür insan: Bilmedi¤ini
bilmeyen insan. Bütün kap›lar›n› kendi
eliyle kapat›p uykuya dalm›ﬂt›r.
‹kinci tür insan: Bilmedi¤ini
bilen insan. Uykudan uyanarak eksikli¤ini fark eden, kararl› bir ﬂekilde
eksiklerini tamamlamaya istekli ve
uyanan insand›r.
Üçüncü tür insan: Bildi¤ini bilen
insan. Buna uyan›k ve olgun-kâmil
insan da denebilir.
Bu özelliklere sahip bir insan,
varoluﬂun, hayat›n anlam›n› sezip,
istemlerini ve nefsini bu anlama uygun
bir biçimde yönlendirebildi¤i ölçüde
huzuru ve mutlulu¤u elde edebilecektir.”
Özgür bir yaﬂam›n gökyüzünden
ba¤›ﬂ olarak inmedi¤i, ona sahip
olabilmek için her gün çal›ﬂmak ve
hatta savaﬂ›m vermek gerekti¤i gerçe¤inin savunucusu Sokrates, “Özgürlü¤ü k›s›tlay›c› bask›c› yap›dan kaçarak
da özgürleﬂilmez” görüﬂünü ﬂu sözü
ile özetlemektedir:
"Sizin istedi¤iniz gibi konuﬂup
yaﬂamaktansa, kendim gibi konuﬂup
ölmeyi ye¤lerim."
“Sokrates’in Savunmas›” adl›
eserinde Platon onun, ﬂehrin tanr›lar›na
inanmay›p, onlar›n yerine baﬂka
tanr›lar koyarak gençli¤i zehirlemekle
suçland›¤› ve sonunda ölüme mahkûm
edildi¤i mahkemedeki savunmas›n›
anlatmaktad›r. Kendini bilmenin
güçlü¤ünü bilmesine karﬂ›n Sokrates,
¤rencilerine ﬂu ö¤üdü
verirdi: “Okuduklar›n›z› ve bunun önemini ve yap›labilirli¤i
duyduklar›n›z› de¤il, kendi gerçe¤ini hiçbir zaman gözden uzak
tutmam›ﬂt›r. O, erdemi söylemleri
öz düﬂüncelerinizi, kendi
içinizde olup bitenleri söyleyin. Baﬂka- do¤rultusunda yaﬂayarak gösteren ve
toplumsal önyarg›lardan hoﬂnut olunlar›n›n a¤açlar›ndan meyve yeme
mamas› gerekti¤ini savunmaktad›r.
al›ﬂkanl›¤›ndan s›yr›larak, kendi
Onun “Kendini tan›” sözündeki
bahçenizin fidanlar›n› yetiﬂtirin. ‹ﬂte
öz konu, “bireyin içe bak›ﬂta kaybolo zaman, meyve yemenin zevkini
mas› de¤il, daha çok yeteneklerinin
tadacaks›n›z.”
ve s›n›rlar›n›n bilincine varmas›d›r”.
"Sizin istedi¤iniz gibi konuﬂup
“Kendini tan›”
yaﬂamaktansa, kendim
özdeyiﬂinin bir anlam›
da, “Ne kadar az bilgibi konuﬂup
di¤inin bilincine var!”
ölmeyi
d›r. O, "Kendini tan›,
ye¤lerim."
o zaman baﬂkalar›n›
ve evreni de tan›yacaks›n" derken, insan›n kendini tan›ma
yolunda ç›kaca¤›
yolculu¤un, kendi
Ö
84
BD ﬁUBAT 2015
mikro kozmosundan baﬂlayarak,
evrenin büyük s›rla"Kendini tan›.
r›n›n sakl› oldu¤u
O zaman
makro kozmosa
baﬂkalar›n›
do¤ru geniﬂleyece¤ine de iﬂaret etmekve evreni de
tedir. Sokrates,
tan›yacaks›n"
“Kendilerini Tan›malar›” için insanlar›n önce kendi
yaﬂamlar›n›
incelemelerini
önerir. Kiﬂinin, kendi ile objektif
Kendini ölümün sonsuzlu¤una götühesaplaﬂmas› budur. Bilinçli, fark›nda, recek olan bald›ran zehirini içmeden
“Gerçek ‹nsan”›n kendini tan›ma
az önce bir ö¤rencisinin elinde de¤iﬂik
serüveni çok zor ve çileli, ancak bir yap›da bir müzik ayg›t› görmüﬂtü.
o kadar da zevkli ve heyecan verici
“Bana bunun nas›l çal›nd›¤›n›
bir serüvendir.
anlatsana” dedi ö¤rencisine. Ö¤renci“Sorgulanmam›ﬂ bir yaﬂam,
si üzgün bir biçimde baﬂ›n› öne e¤di
yaﬂamaya de¤mez” görüﬂünün sahibi ﬂöyle karﬂ›l›k verdi:
bu ünlü düﬂünürün savunma konuﬂ“Ö¤reteyim ama Sokrates” dedi.
mas› ve ölümü, özgür insan düﬂüncesi- “San›r›m bunu çal›p keyif alacak
ni, yaﬂayan bir gerçe¤e dönüﬂtürme- zaman›n›z olmayacak.”
sinin çapaks›z bir tablosudur. O,
yaﬂam› boyunca inand›¤› ve ödün
okrates’in yan›t›, yaln›zca o gün,
vermeden savundu¤u düﬂünceleri
o ö¤rencisine de¤il, gerçekte tüm
u¤runa ölüme giderken, kendi “Bir
zamanlardaki ö¤rencilerine
insan›n kendini tan›ma u¤raﬂ›, ömür
verdi¤i bir derstir: “Evet bunu
boyu devam eder” sözünü, kendi
çal›p keyif alacak zaman›m yok ama,
yaﬂam biçimiyle örneklemiﬂ olmas›n›n ö¤renmenin keyfi var ya...”
yan›s›ra, tüm insanlara verdi¤i bir
Hakk›nda anlat›lan öykülerden
insanl›k ö¤üdünün kiﬂili¤inde oluﬂtur- birinde de onun, ölümünden birkaç
du¤u somut bir simgesini de, önündeki saat önce vedalaﬂt›¤› eﬂiyle aras›nda
yüzy›llar›n sonsuzlu¤una her zaman geçen ﬂu konuﬂma anlat›lmaktad›r:
canl› kalacak bir arma¤an olarak
“Ah, bu kötü adamlar, seni haks›z
b›rak›yordu.
yere öldürecekler” diyerek a¤layan
Sokrates’i burada k›saca anma- üzgün eﬂine Sokrates ﬂu karﬂ›l›¤›
m›z›, hakk›nda anlat›lan öykülerden vermiﬂti: “Evet, haks›z yere öldüreal›nt›lad›¤›m›z iki küçük anekdotla,
cekler ama... Ya hakl› yere öldürmeye
ya da ders notuyla noktalayal›m:
kalksalard›?... •
S
85
K
itap Türkiye’nin 200 y›ll›k demokrasi maceras›n› anlatmaktad›r.
Osmanl›n›n tarihi ve kültürel miras›n› devrald›¤›m›z belirtilerek Atalar›m›z›
ve Atam›z› sevmek üzerine bir sentez denemesine yer vermekte, Yeni
Osmanl›c›l›k heveslerine karﬂ› ç›kmaktad›r. Tarihi belgelerle demokrasi ve
çok partili hayata geçiﬂimiz, 1950 den sonraki bütün milletvekili seçim
sonuçlar› ile anlat›lmaktad›r. AKP iktidar›n›n demokrasiye ayk›r› bütün
uygulamalar› birer birer eleﬂtirilmektedir.Bu kitapta dünyada ilk defa siyaset
bilimi 21. yüzy›l literatürüne geçmek üzere bir tez ileri sürülmektedir :
Ad› "Bukalemun Yeni Sultanist Rejimdir.”
BÜTÜN K‹TAPÇILARDA
BD ﬁUBAT 2015
Denize
indirildi¤i gün
batan ve 333 y›l
sonra gün yüzüne
ç›kart›lan gemi
İsveç’deki Titanik
VASA
Yazan: NEVİN DEDEOĞLU
‹
sveç Kral› Gustav 2. Adolf’un
emriyle inﬂa edilen ve 1628’de
ç›kt›¤› ilk seferinde batan Vasa isimli
gemi, 17. yüzy›l›n el de¤memiﬂ bir
parças› olarak Stockholm’deki Vasa
Müzesi’nde her y›l binlerce insan
taraf›ndan ziyaret ediliyor.
Kral Gustav II. Adolf, 1625’te
‹sveç Kraliyeti’nin bir güç sembolü
olmas› için, bir savaﬂ gemisi inﬂa
edilmesini istedi. Yüzlerce iﬂçinin 3
y›l boyunca u¤raﬂarak inﬂa ettikleri
gemiye, tahttaki Vasa soyunu temsilen
Vasa ismi verildi. 10 A¤ustos 1628
günü, 70 metre uzunlu¤undaki dev
savaﬂ gemisi Vasa’n›n denize indiriliﬂini ve ilk seferini kutlamak için
toplardan selamlama at›ﬂ› yap›ld›.
Bitirildi¤inde, o güne kadar yap›lm›ﬂ
olan gemilerin en güçlüsü ve en büyü¤ü olan Vasa, Stockholm Liman›’nda
toplanan kalabal›¤›n merakl› bak›ﬂlar›
87
BD ﬁUBAT 2015
Vasa, Stockholm’deki müzesinde sergileniyor
aras›nda, mürettebat›yla birlikte yola
ç›kt›. ‹lk seferi için yelken açan Vasa,
henüz bin 300 metre kadar yol alm›ﬂt›
ki, Kaptan Söfring Hansson yelkenlerin aç›lmas›n› istedi. Ve 10 yelkeninden 4’ü aç›lan gemi, bir anda yan
yatmaya baﬂlad›. Kendi kendine tekrar
toparlanarak dengede duran gemi,
birkaç dakika içinde yeniden yan
yat›nca bu kez toparlanamad›. Ç›kt›¤›
ilk seferde, önlem amaçl› olarak kapal›
olmas› gereken top kapaklar›, geminin
haﬂmetini sergilemek üzere aç›k
b›rak›lm›ﬂt›. Bu nedenle, aç›k top
lombarlar›ndan içeri su girmeye baﬂlad› ve dev savaﬂ gemisi, mürettebat›yla
birlikte suya gömüldü. Gemidekilerin
yaklaﬂ›k 50’si, yaﬂanan bu olayda
yaﬂamlar›n› yitirdiler.
VASA NEDEN BATTI?
Dev savaﬂ gemisi Vasa’n›n batmas›,
onu uzun süre bekleyen Kral› çok
sinirlendirdi. Kral, sorumlular›n
Bu yaz›n›n yazar›yla tan›ﬂ›n: Nevin Dedeo¤lu
ilk, orta ve lise ö¤renimini do¤um yeri Ankara’da tamamlad›ktan
sonra yüksek ö¤renimini de Ankara’da yapt›, Gazi Üniversitesi
‹letiﬂim Fakültesi’nden mezun oldu. Mali ekonomi dal›nda
yüksek lisans yapt›, Ankara’da çeﬂitli kurumlarda çal›ﬂt›, Antalya’ya
yerleﬂti. Son olarak çal›ﬂt›¤› Akdeniz Üniversitesi Daire Baﬂkanl›¤›’ndan emekliye ayr›ld›. Da¤c›l›k sporuna ilgisini, “yaﬂam›n›n
bir bölümü” olarak adland›rd›¤› foto¤rafç›l›kla bütünleﬂtirdi.
88
BD ﬁUBAT 2015
Gün yüzüne ç›kart›lan Vasa yenilenmek üzere nakledilirken
hemen cezaland›r›lmas›n› istedi.
Kazadan kurtulan kaptan Söfring,
mürettebat, tersanedeki gemi ustalar›
ve geminin baﬂ marangozlar› Hein
Jakobson ile Arent de Groot sorgulanarak yarg›land›lar. Fakat kimse
cezaland›r›lmad›. Çünkü herkes iﬂini,
o günün ﬂartlar›na göre gerekti¤i
biçimde yerine getirmiﬂti.
S
orun ﬂuydu ki, Kral bordoda
normalden daha fazla say›da top
bulunmas›n› istemiﬂti. Geminin hem
ölçüleri hem de tasar›m› konusunda
onay› al›nan Kral’›n, hem çok fazla
top yüklenmesi konusundaki ›srar›,
hem de geminin bir an önce bitirilmesi
konusundaki bask›s›, Vasa’n›n sonunu
haz›rlam›ﬂt›. Geminin alt›, suda sabit
durabilmesini sa¤lamak için safra
olarak görev yapan büyük taﬂlarla
doldurulmuﬂtu. Ancak Vasa’n›n üst
k›sm› çok a¤›r oldu¤undan, taﬂ›m›ﬂ
oldu¤u 120 tonluk safra yeterli
Kral›n ihtiﬂam h›rs›n›n
kurban› olan 1200 ton
a¤›rl›¤›ndaki Vasa, tam
64 adet top
taﬂ›yordu. Toplar›n
a¤›rl›¤›, geminin
dengesini altüst
etmiﬂti.
olmam›ﬂt›. ‹sveç Deniz Kuvvetlerinin
önde gelen gemilerinden biri olacakken, Kral›n ihtiﬂam h›rs›n›n kurban›
olan 1200 ton a¤›rl›¤›ndaki Vasa, tam
64 adet top taﬂ›yordu. ‹ﬂte bu toplar›n
a¤›rl›¤›, geminin dengesini altüst
etmiﬂti.
YEN‹DEN GÜN YÜZÜNE
ÇIKIYOR
Yaklaﬂ›k 50 kiﬂiye mezar olan bat›k
Vasa’n›n tekrar gün ›ﬂ›¤›n› görmesi,
333 y›l› buldu. Araﬂt›rmac› Anders
89
BD ﬁUBAT 2015
Vasa’y› süsleyen oyma heykeller
Franzen 1950’lerin baﬂlar›nda Vasa’y›
aramaya baﬂlad›.
F
ranzen’in 1956’da buldu¤u
Vasa, y›llar süren haz›rl›klardan
sonra 24 Nisan 1961 tarihinde su
üstüne ç›kar›ld›. Polietilen glikol ile
y›llar boyunca ›slat›lan ve koruma
iﬂlemleri uygulanan Vasa, geçici bir
yap›n›n içinde tutuldu.
1981’de ise, ‹skandinav
ülkelerinin kat›l›m›na
aç›k olarak düzenlenen
bir proje yar›ﬂmas› ile
Vasa için bir müze binas› inﬂa edildi. Gemi,
ihtiyac› olan ›s› ve nem
oranlar›n›n sa¤land›¤›
bu yeni binaya 1988
y›l›nda taﬂ›nd› ve ertesi
y›l da Vasa Müzesi ziyarete aç›ld›.
Dünyada ayakta
kalan tek 17. yüzy›l ge90
misi olan Vasa, üzerindeki yüzlerce oyma
heykel ve orijinal
parçalar›n›n yüzde
95’ten fazlas› korunmuﬂ bu haliyle,
benzersiz bir sanat
hazinesi kabul ediliyor. Vasa ile birlikte
kurtar›lan 700 heykel
de dahil olmak üzere
14 bin parça tahta
cisim, tayfalar›n
kemikleri, eﬂyalar› ve
gemi ekipmanlar› da,
gemideki yerlerinde
ve Vasa Müzesi’ndeki 9 sergide yer
al›yor.
‹sveç Monarﬂisini yüceltmek,
onun gücüne, kültürüne, politik h›rslar›na anlam kazand›rmak için inﬂa
edilen ve 17. yüzy›ldan bugüne ulaﬂan
el de¤memiﬂ bir parça konumundaki
Vasa, ‹skandinavya’daki tüm müzelerden daha fazla ilgi görüyor ve ziyaret
ediliyor. •
Neler Olmuyor ki Dünyada
Sezin San Sungunay
Ebola Yarasadan
Bulaﬂt›
1
ötesinde büyük bir a¤aç kovu¤u bulundu. Uzmanlara göre virüs, a¤aç
kovu¤undaki yarasalarla oynayan çocu¤a bulaﬂt› ve ard›ndan da salg›n
baﬂlad›. Tropik bölgelerde yaﬂayan
yarasalar›n, Ebola virüsü taﬂ›d›¤›
biliniyor.
2
Araba Kullanmak
Hala Yasak
Suudi Arabistan’da otomobil kulland›klar› için tutuklanan iki kad›n, terör
‹lk Ebola hastas› oldu¤u öne sürülen
iki yaﬂ›ndaki Emile Ouamouno’nun
yarasalarla oynam›ﬂ ve virüsü onlardan kapm›ﬂ olabilece¤i belirtildi. Bilim insanlar›, çocu¤un yaﬂad›¤› Gine’nin ormanl›k bölgesinde yer alan
Meliandou köyünde ayr›nt›l› araﬂt›rmalar yapt›, örnekler toplad› ve halk
ile konuﬂtu. Aral›k 2013’te ölen Ouamouno’nun evinin 50 metre kadar
91
BD ﬁUBAT 2015
davalar›na bakan bir mahkemeye sevk
edildi. Kad›n haklar› savunucusu bu
iki kad›n, otomobil kullanma yasa¤›n›
deldikleri için Lahsa eyaletinde yarg›lanacak. ‹ki kad›na yönelik iddialar›n
tam olarak ayr›nt›s› verilmedi; ancak
araba kullanmalar›ndan çok, sosyal
medyadaki faaliyetleri nedeniyle yarg›lan›yor olabilecekleri kaydedildi.
Suudi Arabistan, kad›nlar›n otomobil
kullanmas›na izin vermeyen tek ülke
olarak an›lmaya devam ediyor.
Afganistan’da
Etek Giyen Kad›n
3
Dünya, geçen ay çok ilginç bir foto¤raf› konuﬂtu. Sosyal medya üzerinden
paylaﬂ›lan foto¤raf, ﬂeriat kurallar›n›n
ac›mas›zca uyguland›¤› Afganistan’›n
baﬂkenti Kabil’de çekilmiﬂ. Hayat
Esnafi adl› yerel gazeteci taraf›ndan
çekilen foto¤rafta, genç bir kad›n
Kabil’in sokaklar›nda burka giymeden
sadece etekle ve baﬂ› aç›k ﬂekilde dolaﬂ›yor. Kimi kullan›c›lar, Esnafi’nin
Facebook’ta paylaﬂt›¤› foto¤raf›n alt›na kad›n›n öldürülmesi gerekti¤ini
92
yazd›. Bir grup Afgan kad›n ise, kad›n
haklar› alan›nda devrim yapmak istedi¤ini öne sürdükleri bu genç k›za
destek verdi. Baz› yorumlarda, ise akli
dengesinin yerinde olmad›¤› iddia
edildi.
4
Mars’ta Görevli
Robot Yaﬂland›
10 y›l› aﬂk›n süredir Mars yüzeyinden NASA merkezine bilgiler
yollayan robotun belle¤inde sorun
ç›kmaya baﬂlad›¤› aç›kland›. Haf›za
kayb› yaﬂayan Opportunity (F›rsat)
isimli robotun ömrünün sonuna
yaklaﬂm›ﬂ olabilece¤i vurgulan›yor.
11 y›l önce Mars’a ayak basan
Opportunity’den beklenen 3 ay
boyunca aktif olarak veri toplamas›yd›. Ancak robot, bugüne
kadar Mars üzerinde 41,8 kilometre
yol kat etti ve gezegen hakk›nda
birçok önemli bilgiyi Dünya’ya
ulaﬂt›rd›.
BD ﬁUBAT 2015
5
Kürtaj Yasa¤›
Çekincesi
‹rlanda Dublin’de bir mahkeme, beyin
ölümü gerçekleﬂen hamile bir kad›n›n
ba¤l› oldu¤u yaﬂam destek ünitesinin
fiﬂinin çekilmesine hükmetti. Ailesi,
kad›n›n “huzur içinde ölmesine” izin
verilmesini talep ediyordu. Ancak
kad›n›n karn›ndaki fetüs halen yaﬂ›yor
oldu¤undan doktorlar, bu iﬂlemin
‹rlanda’daki kürtaj yasa¤›n› delip delmeyece¤inden emin olmak istiyorlard›. Bunun için de mahkemenin
karar vermesini bekliyorlard›. Sonunda mahkeme, kad›n›n 18 haftad›r
hamile oldu¤u ve fetüsün hayatta
kalma ﬂans›n›n çok düﬂük oldu¤u
yönündeki t›bbi verileri kabul etti¤ini
belirtti.
6
Üniversite ‹zni
‹çin Açl›k Grevi
Yunanistan Parlamentosu, cezaevinden üniversiteye gidip gelmesine izin
verilmesi için bir ayd›r açl›k grevi
yapan 22 yaﬂ›ndaki Nikos Romanos’un üniversiteye giriﬂ iznini onaylad›.
Doktorlar da, Nikos Romanos’un açl›k
grevini sonland›rd›¤›n› bildirdi. Silahl›
banka soygununa teﬂebbüsten 15,5 y›l
hapis cezas›na mahkûm edilen; di¤er
taraftan yüksekö¤retim s›nav›n›
kazanan Romanos’a üniversiteye
gidebilsin diye Çarﬂamba günü özel
yasa ç›kar›ld›. Parlamentoda oylanan
bu ek madde sayesinde, mahkûmlar
elektronik bileklik takarak, ders y›l›n›n
üçte ikisinde üniversiteye gidebilecekler.
7
TV Program›na
Rekor Ceza
M›s›rl› hiciv sanatç›s› Besim Yusuf,
televizyon program›nda 3 Temmuz
darbesinin generallerini eleﬂtirince
önce program› iptal edildi; sonra
BD ﬁUBAT 2015
milyonlarca dolar ceza ald›. El Bernameg adl› televizyon program›nda,
aralar›nda darbenin lideri ve ﬂimdiki
cumhurbaﬂkan› Abdülfettah el Sisi’nin
de bulundu¤u generalleri eleﬂtirildi¤i
için program, geçen y›l M›s›r özel
kanal› CBC’den kald›r›lm›ﬂt›. Yusuf’un kald›r›lan program›na, bir y›l sonra
ceza ya¤d›. Aslen doktor olan ünlü
mizahç›, karara karﬂ› temyize gidece¤ini aç›klad›.
8
Ba¤›ml› Anneler
ve Bebekleri
‹skoçya’da yap›lan bir araﬂt›rmaya
göre, uyuﬂturucu ba¤›ml›s› annelerin
bebeklerinin geliﬂim sorunlar› ve
görme bozukluklar› yaﬂad›¤› tespit
edildi. 80 bebe¤in incelendi¤i
9
Güzellik Yar›ﬂmas›
Yasakland›
Arjantin’de ilk kez bir yerleﬂim biriminde güzellik yar›ﬂmas› düzenlenmesi yasakland›. Chivilcoy
Belediye Meclisi karar›na gerekçe
olarak güzellik yar›ﬂmalar›n›n cinsiyet
fark› gözetmesini ve kad›na karﬂ›
ﬂiddeti teﬂvik etmesini gösterdi. Buenos Aires bölgesinde bulunan Chivilcoy’da art›k güzellik yar›ﬂmalar›
yerine karnaval maskesi yar›ﬂmalar›
yap›lacak. Latin Amerika ülkelerinde
güzellik yar›ﬂmalar› genellikle televizyon ve e¤lence dünyas›nda kariyer
düﬂünenler için s›çrama tahtas› olarak
görülüyor.
10
araﬂt›rmada, bu bebeklerin sosyal
iletiﬂim, koordinasyon ve merkezi
sinir sistemlerinin, di¤erlerine k›yasla
daha zay›f oldu¤u belirlendi. Di¤er
taraftan çocuk sa¤l›¤› uzmanlar›,
dezavantajl› durumun ebeveynlerin
çocuklar›yla yeterince ilgilenmemesiyle ba¤lant›l› olabilece¤ini
aç›kland›.
94
Viagra’n›n
Babas›na Ödül
Araﬂt›rmalar› ile Viagra’n›n bulunmas›na öncülük eden Doktor Simon
Campbell, ‹ngiltere’de verilen Yeni
Y›l Ödülleri’nde ﬁövalye Niﬂan› ile
onurland›r›ld›. Dr. Campbell, Pfizer
ilaç ﬂirketi için çal›ﬂ›rken Viagra’n›n
bulunmas›n› sa¤layacak araﬂt›rmalar
yürütmüﬂtü.
sezinsan@butundunya.com.tr
BD ﬁUBAT 2015
Yüzy›l›m›z›n Yeni Sigaras›
Oturmak
Yirminci yüzy›lda insan sa¤l›¤›n›n en
Yazan:
Dr. Mustafa Çetiner
büyük tehditlerinden biri herhalde sigara
idi. Araﬂt›rmac›lar bu yüzy›l›n sigaras›n›
ise daha ﬂimdiden tespit etti: “Oturmak”
yani “hareketsiz yaﬂam” biçimi.
BD’de Mayo Klini¤in Endokrinoloji Bölümü
uzmanlar›ndan Dr. James Levine son 15 y›l›n
en büyük sa¤l›k sorununun “oturmak” oldu¤unu
söylüyor. Yap›lan çal›ﬂmalar, gün içinde 6 saat ve üzeri
süreleri oturarak geçiren kiﬂilerde ﬂeker hastal›¤›, obezite,
depresyon ve baz› kanserlerin artt›¤›n› gösteriyor. Kronik
hastal›¤› olan kiﬂilerin hastal›k bulgular› da hareketsiz
A
Dr. James Levine
95
sa¤l›kl›. Araﬂt›rmac›lar, sadece ayakta
Olabildi¤ince uzun süre
geçirilen sürenin belirgin art›r›lmas› ile kilo
ayakta durun, olabildi¤ince
verilebilece¤ini ve
sa¤l›kl› bir yaﬂam
sürdürülebilece¤ini
belirtiyor.
Amiﬂler üzerinde
2004 y›l›nda yap›lan
bir klinik çal›ﬂma,
hareketsiz
yaﬂam›n
zararlar› üzerine
yaﬂam ile ﬂiddetleniyor.
oldukça
önemli
bilgiler
veriyor. Amiﬂ
As›l kötü haber, düzenli egzersiz
toplulu¤u,
ABD’de
yaﬂayan,
muhafayaparak oturmak ile artan risklerin
zakar
bir
Hristiyan
grubu.
Genel
önlenebilece¤ini düﬂünenler için. E¤er
olarak basit bir yaﬂama inan›yorlar.
günde 6 saatten daha fazla süreyi
oturarak geçiriyorsan›z, yapt›¤›n›z bir Otomobil, telefon, elektrik gibi
modern yaﬂam›n kolayl›klar›ndan
kaç saat süren a¤›r egzersizler sizi
sak›n›yorlar.
kurtarm›yor. Peki ne yapmak gere-
yürüyün, yürüyün,
yürüyün...
kiyor?
Yan›t› 4 harf; NEAT yani “nonexercise activity thermogenesis.”
NEAT pratik olarak ﬂu demek. Olabildi¤ince s›k aya¤a kalk›n, olabildi¤ince
uzun süre ayakta durun, olabildi¤ince
yürüyün, yürüyün, yürüyün...
olay m›? Her iﬂi bir koltukta
halledebilecek teknolojik
donan›m ça¤›nda kolay de¤il. Ama
çal›ﬂmalar ayakta bir
kiﬂinin metabolizmas›n›n oturan birinin iki
kat› daha h›zl› çal›ﬂt›¤›n›
ortaya koyuyor. Dolay›s›yla gün içi aktiviteyi
artt›rmak tüm gün oturup bir kaç saat yüksek
tempolu a¤›r sporlar
yapmaktan çok daha
K
96
ﬂte bu grup insanlar üzerinde
yap›lan epidemioloji çal›ﬂma,
Amiﬂlerin ça¤daﬂ› s›radan
Amerikal›lara göre çok belirgin
biçimde düﬂük kanser ve obezite riski
taﬂ›d›¤›n› gösterdi. Üstelik Amiﬂler,
s›radan Amerikal›lar gibi düzenli
egzersiz yapm›yor, k›rm›z› etten
zengin besleniyor, rafine ﬂeker ve
di¤er ya¤l› g›dalar›
sak›nmaks›z›n
kullan›yorlar. Peki
Amiﬂlerin s›rr› ne? S›r
tabii ki NEAT... Amiﬂ
toplumunda ortalama
bir kad›n günde
14.000, bir erkek ise
18.000 ad›m at›yor,
günde ortalama 12,8
km yürüyor.
Peki bizler bu
Amiﬂler
‹
BD ﬁUBAT 2015
Olabildi¤ince merdiven kullan›n,
mümkünse asansörün ismini unutun.
modern dünyada bu mesafeleri
yürüyebilir miyiz? Yan›t evet.
‹ﬂte size bir kaç pratik yol.
Yürürken konuﬂun. Yani yürürken
yan›n›zda arkadaﬂ›n›z olsun ve zaman›
unutun.
Araba kullanmay›n. Toplu
taﬂ›ma ‹stanbul’da bile tercih edilmelidir.
Bir konu hakk›nda konuﬂurken,
tart›ﬂ›rken ayakta durun, kahvelerinizi
ayakta için.
n
Hareketsiz geçirile
nunda
her 20 dakikan›n so
eklem ve ba¤larda
or.
deformasyon baﬂl›y
Cep telefonu konuﬂmalar›n›z›
ayakta yap›n. Telefonu evin veya
ofisin uzak bir noktas›na koyun ve
çald›¤›nda aya¤a kalk›p almaya gidin.
Masa baﬂ›ndan çal›ﬂ›rken
küçük aralar verin. Normal ﬂartlarda
hareketsiz geçirilen her 20 dakikan›n
sonunda eklem ve ba¤larda deformasyon baﬂl›yor. Dolay›s›yla 20 dakikada
bir 1-5 dakika süreyle aya¤a kalk›n,
gerinin, bir kaç ad›m at›n.
Gözünüzü uzaklardaki nesnelere odaklay›n.
Olabildi¤ince merdiven kullan›n, mümkünse asansörün ismini
unutun.
Toplu taﬂ›malarda bir durak
önce veya sonra inin, yürüyün, yürüyün, yürüyün. “Home Office”te çal›ﬂmak san›ld›¤› gibi iyi bir ﬂey de¤il,
uzak durun. Mümkünse evinizin
uza¤›nda bir ofis kiralay›n. Ofisinizi
içinde dolaﬂabilece¤iniz biçimde
tasarlay›n, mesela çöp kutusunu,
dosyalar›n›z› uza¤a bir yere koyun,
kalk›n, gidin al›n.
Büyük fincanlarda kahve, çay
içmeyin. Küçük fincanlarda hemen
çay›n›z› kahvenizi için ve servis için
kalk›n.
Az TV izleyin. ABD’de
ortalama TV izleme süresi 5 saatin
üzerinde, TV izleme süresini günde
bir saatin alt›na indirin.
Ailenizi, arkadaﬂlar›n›z› dostlar›n›z› da bu yürüme ve ayakta durma
seferberli¤ine dahil edin.
Hep beraber yürüyün, yürüyün,
yürüyün...
97
Dikkatli okuyucular›m›z bu yaz›m›z› önceki
say›lar›m›zdan an›msayacaklard›r."Garcia’ya
mektup götürecek" bilince sahip kiﬂilere
gereksinimin her gün daha da artt›¤›
düﬂüncesiyle yaz›m›z› bir kez daha
yay›mlamay› uygun gördük. Bütün Dünya
Gazeteci Elbert Hubbart
98
BD ﬁUBAT 2015
Elbert Hubbart’›n bu yaz›s›n›n, yüz y›l boyunca çeﬂitli
ülkelerde yap›lan bask›s›,
yüz milyon adeti aﬂm›ﬂt›r. Tüm meslektaﬂlar›na örnek oluﬂturacak bir olgunluk düzeyindeki bu Amerikal› gazetecinin, Philistine adl› ayl›k bir derginin
1899 ﬂubat say›s›nda yay›mlanan bu
yaz›s›, hiçbir ola¤anüstü özelli¤i olmayan, s›radan bir çavuﬂun görev sorumlulu¤unun öyküsüdür.
Hubbart’›n "Garcia’ya Mektup"undan etkilenen ilk kiﬂi, New York Merkez Demiryolu iﬂletmesi yöneticilerinden George Deniels oldu. Bu yönetici,
Philistine dergisindeki yaz›y› Genel
Yönetmeni’ne okuduktan sonra ondan,
bu yaz›y› ço¤alt›p tüm demiryolu çal›ﬂanlar›na da¤›tmak için izin istedi.
George Daniels istedi¤i izni ald›ktan
sonra "Garcia’ya Mektup"u beﬂyüzbin
adet bast›rd› ve "Bu çavuﬂuörnek al›n›z" önyaz›s›yla iﬂletmenin tüm çal›ﬂanlar›na da¤›tt›.
Garcia’ya Mektup’un varl›¤›,
k›sa bir süre sonra Rus Demiryollar›
Genel Yönetmeni Prens Hilakoff’un
kula¤›na ulaﬂt›. New York Merkez Demiryolu iﬂletmesi çal›ﬂanlar›ndan birinden sa¤lanan "mektup"un bir kopyas›n›
okuduktan sonra Prens Hilakoff, bu-
nunRusça’ ya çevrilmesini ve Rus demiryolu ﬂirketinin tüm çal›ﬂanlar›na
da¤›t›lmas›n› emretti.
Garcia’ya Mektup, demiryolu iﬂçilerinden, Rus ordusu mensuplar›n›n
eline geçti. Erler aras›nda elden ele dolaﬂan mektubu ordu komutanlar› okuyunca, mektubun resmileﬂtirilmesine
ve tüm ordu mensuplar›na da¤›t›lmas›na karar verdiler.
Japonlarla baﬂlayan savaﬂ için cepheye giden Rus askerlerin tümünün ü99
BD ﬁUBAT 2015
niformalar›n›n ceplerinde Garcia’ya
Mektup’un bir kopyas› bulunuyordu.
Japonlar, savaﬂta tutsak ald›klar›Rus
askerlerin tümünün ceplerinden ç›kan
bu mektubu görünce bunu ciddi bir incelemeden geçirdiler. Mektup Japonca’ya çevrildi ve bunun, tutsak al›nan
tüm Rus askerlerin ceplerinde bulundu¤u haberiyle birlikte Japon ‹mparatoru’na sunuldu. Mektuptan imparator
da etkilendi ve birer kopyas›n›n Japon
Hükümeti’nin tüm üyelerine da¤›t›lmas›n› emretti.
Tüm Japon bakanlar, Garcia’ya
Mektup’u ço¤alt›p, kendi bakanl›k örgütünde görevli tümçal›ﬂanlara gönderdiler.
ABD Deniz Kuvvetleri mensuplar›na
1913’de da¤›t›lan mektubun özel ola-
rak ço¤alt›lm›ﬂ kopyalar›ise, Birinci
Dünya Savaﬂ›’na kat›lan askerlerin önemli bir bölümünün ceplerinde bulunuyordu.
Dergide yay›mland›¤›n›n ondördüncüy›l›nda Garcia’ya Mektup’un
resmi olarak ço¤alt›lan bask›s›, k›rk
100
milyona ulaﬂm›ﬂt›.
•••
Amerika Birleﬂik Devletleri ve
‹spanya aras›ndaki savaﬂ›n bir aﬂamas›nda ABD Baﬂkan›, çok acele olarak
Küba’daki isyanc›lar›n önderi Garcia’ya bir haber göndermek istedi. Garcia,
hangisinde oldu¤ubilinmeyen Küba
da¤lar›ndanbirinde ve nerede olduklar›bilinmeyen onlarca s›¤›naktan birinde saklan›yordu. Kendisine posta ya
da telgraf yoluyla ulaﬂabilmek olanaks›zd›.
ABD Baﬂkan›’n›n ona, ne denli önemli bir haber göndermek istedi¤ini
bilen çevresindekiler, Garcia’ya bir haberin, ancak elden götürülebilecekbir
mektupla ulaﬂt›r›labilece¤ini bildirmek
zorunda kald›lar.
Baﬂkan’›n çaresiz bak›ﬂlar› karﬂ›s›nda yan›t, çevresindeki subaylardan
birinden geldi.
”Benim birli¤imde, Rowan ad›nda
bir çavuﬂ vard›r” dedi. ”Kimsenin nerede oldu¤unu bilmedi¤i Garcia’y› o
bulabilir ve mektubunuzu kendisine
ulaﬂt›rabilir.”
Bu yan›ta Baﬂkan’›n akl› pek yatmam›ﬂt› ama, ortada yap›labilecek baﬂka
birﬂey yoktu.
Rowan ça¤r›ld›. Kendisine, Garcia’ya gönderilecek mektup uzat›ld›ve...
”Bunu, Garcia’ya teslim edeceksin”
denildi.
Rowan mektubu ald›, üniformas›n›n yan›ndaki deri kesenin içine koydu, kesenin a¤z›n› s›k›ca büzdükten
sonra, gö¤sünün üzerine kay›ﬂla ba¤lad›. Önce Baﬂkan’a selam verdi, sonra
komutanlara, en son da kendi komutan›-
BD ﬁUBAT 2015
na selam verdi,d›ﬂar› ç›kt›.
Rowan, yola ç›kt›ktan tam dört gün
sonra, gecenin karanl›¤›ndan da yararlanarak, üstü aç›k bir kay›kla Küba sahilinin aç›klar›na vard›. Küba’n›n, balta
girmemiﬂ ormanlar›na dal›p, gözden
kaybolduktan üç hafta sonra, adan›n
öteki yakas›nda ortaya ç›kt›.Ülkesinin düﬂman› bir ülkeyi, yürüyerek bir
uçtan öteki uca geçti ve Garcia’ya, mektubu teslim etti.
Burada size Rowan’›n, Garcia’ya
mektubu götürebilmek için ne zorluklar atlatt›¤›n›, ne tehlikeler geçirdi¤ini
anlatacak de¤ilim. Onun, ne denli kahraman bir asker oldu¤unu da anlatacak
de¤ilim. Yaln›zca bir noktay›, hem de
çok gereksinim duydu¤umuz bir noktay›, iyice belirtmek için yaz›yorum size
tüm bunlar›.
BD Baﬂkan›’n›n makam odas›ndaki olay›, ana çizgileriyle bir kez daha gözden
geçirelim:
ABD Baﬂkan›Mckinley, Garcia’ya
teslim edilmek üzere Rowan’a bir mektup verdi. Ona yaln›zca, ”Bu mektubu
Garcia’ya teslim ediniz” dedi. Rowan
mektubu ald›, gö¤süne ba¤lad›, selam›n› verdi ve odadan ç›kt›.
Lütfen dikkat ediniz: Rowan, ”Garcia nerede?”diye bir soru sormad›.
”Garcia kim?” diye bir soru da sormad›. Yapt›¤›tek ﬂey, kendisine verilen
görevi almak oldu. Zaten kendisinden
beklenen, onun da yapmas› gereken
buydu.
Rowan, ülkesindeki her okula heykeli dikilebilecek ve yetiﬂen tüm kuﬂaklara örnek olarak tan›t›labilecek bir
ölümsüz kahramand›r. Fakat bugünün
gençleri onun kahramanl›¤›ndan çok,
baﬂka bir özelli¤ini örnek almak zorundad›rlar. Rowan’›n örnek al›nmas› gereken özelli¤i, verilen görevi sadakatle
kabullenmek, o görevi yerine getirebilmek için hemen harekete geçmek ve
görevi eksiksiz tamamlayabilmek için
tüm enerjilerini bir noktada toplamak
disiplinidir.
Özetle, Garcia’ya gönderilecek
mektubu almak, hemen götürmek için
yola ç›kmak ve mektubu Garcia’ya teslim ederek görevi kendinden beklenildi¤i güven düzeyinde tamamlamak sorumlulu¤u ve terbiyesidir.
General Garcia ﬂimdi yaﬂam›yor,
fakat yeryüzünde baﬂka Garcia’lar var.
Ve o Garcia’lara gönderilecek baﬂka
mektuplar var.
Çevremize bakt›¤›m›zda ise,
genellikle güçsüz, isteksiz, gönülsüz
ve umursamaz kiﬂilerle karﬂ›laﬂ›yoruz.
Yönetici olarak görev yapt›¤›n›z iﬂ yerinizde, varsay›n ki alt› yard›mc›n›z
var. Bunlardan birini ça¤›r›n ve kendisinden ﬂöyle bir istekte bulunun:
”Lütfen benim için ansiklopediye
bak›p, Corregio’nun yaﬂam›na iliﬂkin
101
BD ﬁUBAT 2015
özet bir bilgi haz›rlay›n.”
Yard›mc›n›z size, ”Peki, efendim”
deyip, bu görevi yapmaya hemen gidecek mi? Boﬂyere umutlanmay›n. Büyük bir
olas›l›kla böyle birﬂey yapmayacak.
Donuk bir ifadeyle yüzünüze bakacak
ve size, ﬂu sorulardan birini ya da birkaç›n›soracakt›r:
”O kimdir?”
”Hangi ansiklopediden bakay›m?”
”Fakat bu görev benim sorumluluk
alan›ma girmiyor ki, efendim...”
”Bismarck’›n yaﬂam öyküsünü istemiyorsunuz, de¤il mi?”
”Bunu benden daha k›demli bir arkadaﬂ yapsa daha iyi olmaz m›, efendim?”
”Yaﬂam› hakk›nda bilgi istedi¤iniz
bu kiﬂi halen yaﬂ›yor mu, yoksa ölmüﬂ
mü, efendim?”
”Acelesi var m›, yoksa elimdeki
iﬂi bitirdikten sonra yapsam olur mu?”
”Ben ansiklopediyi bulup getirsem
olur mu, yoksa oradaki bilgiyi aynen
kopya çekmemi mi istersiniz?”
”Bu kiﬂinin yaﬂam›n› niçin ö¤renmek istiyorsunuz, efendim?”
”Onun yaﬂam öyküsünde neyi vurgulamam› istersiniz?”
Siz tüm bu sorular›büyük bir
sab›rla yan›tlay›p, kendisinden bu bilgiyi niçin istedi¤inizi, onun bu bilgiyi
nereden, nas›l bulaca¤›n›tane tane aç›klad›ktan sonra bile çal›ﬂma arkadaﬂ›n›z, hiçkuﬂkum yok, kendi bölümüne
gidecek ve kendi yard›mc›lar› aras›nda
Garcia’ya Mektup’u götürecek bir kiﬂiyi aramaya çal›ﬂacakt›r.
Bir stenograf ilan›için baﬂvuranla102
r›n onda dokuzu, ne imla kurallar›n›,
ne de noktalama iﬂaretlerini kullanmay› bilir. Daha da kötüsü, baﬂvuruda
bulundu¤u iﬂiçin bunlar›n olmazsa olmaz kurallar oldu¤unu akl›na bile getirmez.
Böyle bir kiﬂi, Garcia’ya mektup
götürebilir mi?
Benim yüre¤im, evde oldu¤u zaman da, iﬂten uzakta oldu¤u zaman da
iﬂini yapan adamdan yanad›r. Garcia’ya götürmesi için kendisine verilen
mektubu al›p, cebine koyan, fakat aptalca sorular sormayan adamdan yanad›r.
Uygarl›k, iﬂte bu çaptaki kiﬂiler için uzun ve biraz da s›k›nt›l›bir soruﬂturma dönemidir. O her kentte, kasabada, köyde ve her büroda, ma¤azada
ve fabrikada vard›r. Dünya, iﬂte bu çaptaki kiﬂilerin sorumluluk bilinci ve iﬂ
terbiyeleriyle ayakta durabiliyor. Tüm
insanl›k, evrimini biraz daha, biraz daha h›zland›rabilmek için, tüm gücüyle, iﬂte bu bilinçve bu terbiyedeki,
bu çaptaki kiﬂiler için hayk›r›yor:
“Garcia’ya mektup götürecek kiﬂilere gereksinimimiz var... Hem de en
k›sa sürede, her yerde ve her zaman.”•
Mükemmellik eklenecek
bir ﬂey kalmad›¤›nda
de¤il, ç›kar›lacak bir ﬂey
kalmad›¤›nda oluﬂur.
Exupery
Dünya Döndükçe
Sabriye Aﬂ›r
40 y›l içinde
hepimiz böcek mi
yiyor olaca¤›z?
Böcekler, baz›lar›m›z için karﬂ›laﬂmak istemedi¤imiz,
karﬂ›laﬂt›¤›m›zda ise huzursuzluk veren ‘küçük
teröristler’dir fakat Asya ve Afrika’daki pek çok ülkeyi
de içeren dünyan›n büyük bir yüzdesi için ise, besleyici
ve çevre dostu lezzetler olarak yükseliﬂte...
ünya nüfusuna her y›l yaklaﬂ›k
70 milyon insan ekleniyor.
Büyüme bu h›zla devam ederse, 2050 y›l›nda dünya nüfusunun 9 milyarl›k bir büyüklü¤e ulaﬂmas›
bekleniyor. Tüm
bu insanlar›n
beslenmesi
D
için, bugün üretilen yiyecek miktar›n›n
en az iki kat art›r›lmas› gerekiyor.
Fakat hayvanc›l›¤›n art›r›lmas› için
gerekli olan tar›m arazilerinin
halihaz›rda yüzde 70’ini
kullan›yoruz, okyanuslarda aﬂ›r›
avlanma yap›l›yor, kirletiliyor
103
BD ﬁUBAT 2015
1.900 üzerinde
Örgütü de açl›kla
böcek türünün
mücadele etmek,
‘yenilebilir nitelikte’ beslenmeyi desteklemek ve çevre
oldu¤u
kirlili¤ini azaltmak
için alternatif besin
belirtiliyor.
ve iklim de¤iﬂikli¤i
ile hastal›klar tar›msal üretimi tehdit ediyor. Bugün
dünya üzerinde
yaklaﬂ›k 1 milyar insan
aç ve g›da israf›n› önlemek, g›da üretimini daha
verimli hale getirmek için yeni fikirler
bulmam›z gerekti¤i çok aç›k. Olas›
bir çözüm mü? Böcekler…
u fikre aç›k olmayabilirsiniz,
size mide buland›r›c› geliyor
olabilir ama böcek tüketimi on
binlerce y›ld›r süren yayg›n bir uygulama. Yaklaﬂ›k 2 milyar insan, günlük
beslenmelerinin bir parças› olarak
böcek yiyor ve 1.900 üzerinde böcek
türünün ‘yenilebilir nitelikte’ oldu¤u
belirtiliyor. En yayg›n tüketilen türler
ise, t›rt›llar, ar›lar, eﬂekar›lar›, çekirgeler, larvalar, kurtlar ve kar›ncalar.
B
BM GIDA ÖRGÜTÜ’NÜN
‘BÖCEKLER’ RAPORU
Birleﬂmiﬂ Milletler G›da ve Tar›m
kayna¤› olarak böcekleri
iﬂaret etti. Örgütün ‘Yenilebilir Böcekler: G›da ve Yem Güvenli¤inin Gelece¤i için Öneriler’ adl›
raporunda, dünyan›n farkl› bölgelerinde 2 milyar kiﬂinin halihaz›rda sofralar›nda protein ve mineral aç›s›ndan
zengin böceklere yer verdi¤i belirtildi.
G›da ve yem güvenli¤inin
sa¤lanmas› için böcek çiftliklerinin
kurulabilece¤i ifade edilen raporda,
‘böceklerin hemen her yerde yaﬂayabildi¤i, kolayca üreyebildi¤i ve
çevreye zarar vermedi¤i’ vurguland›.
Örgüt, k›rm›z› et ve bal›k eti ile karﬂ›laﬂt›r›ld›¤›nda protein aç›s›ndan son
derece zengin olan böceklerin yetersiz
beslenen çocuklar için çok iyi bir besin
kayna¤› olabilece¤ine iﬂaret etti.
Raporda, böceklerin ayn› zamanda
zengin demir, magnezyum, manganez,
BD ﬁUBAT 2015
fosfor, selenyum ve
çinko kayna¤› oldu¤unun da alt› çizildi.
Böcekler, Asya ve Afrika
ülkelerinin mutfaklar›nda
yayg›n olarak kullan›l›yor
HAL‹HAZIRDA
TÜKETMEKTE
OLDUKLARIMIZ
Böcek yemek fikri size
i¤renç geliyorsa, zaten
düzenli olarak böcek
tüketmekte oldu¤unuzu bir düﬂünün.
Amerikan G›da ve
‹laç Dairesi’nin haz›rlad›¤› raporda, her gün kaç böcek
tüketmekte oldu¤umuz yer al›yor.
Örne¤in bira yap›m›nda kullan›lan
ﬂerbetçiotunun 10 gram›nda 2.500
kadar yaprak bitinin olmas› kabul
edilebilir bulunuyor. Meyve sular›nda
250 mililitre baﬂ›na 1 kurtçuk olmas›
normal karﬂ›lan›rken, köri tozunun
her 25 gram›nda 100 böcek parças›
olmas›n›n, do¤ranm›ﬂ hurma paketlerinde10 ölü böcek olmas›n›n kabul
edilebilir oldu¤u ifade ediliyor. Liste
uzuyor ve uzuyor.
Midenizi mi buland›r›yor? Buland›rmamal› çünkü onlar› y›llardan bu
yana yiyorsunuz ve sizi hiç rahats›z
etmiyor.
NEDEN BÖCEKLER?
Çünkü sürdürülebilir bir besin kayna¤›. Besleyici ve böcek yetiﬂtiricili¤i
pek çok insana istihdam sa¤layabilir.
Öyle görünmeyebilirler ama böcekler;
et ve bal›kla k›yaslanabilecek ölçüde
yüksek ya¤ asitleri, protein, vitamin,
lif ve mineral içeriyorlar.
Örne¤in c›rc›r böce¤i 205 gr/kg
protein içerirken, s›¤›r eti 256 gr/kg
protein içeriyor. Protein aç›s›ndan
zengin bir tür olan termitlerin, yüzde
64 protein içerdikleri belirtiliyor. Baz›
böceklerde bu oran yüzde 80’e kadar
ç›kabiliyor.
Böcekler aminoasitler ve omega
3 ya¤ asitleri bak›m›ndan da zengindir,
un kurtlar› bal›k kadar omega 3 ve 6
ya¤ asitleri içerirler. Baz› böceklerin
demir zenginlikleri de oldukça ﬂaﬂ›rt›c›. Örne¤in, s›¤›r eti 6 mg/gr demir
içerirken; çekirgeler 20 mg/gr, t›rt›llar
31 mg/gr demir içeriyor.
ayvanc›l›¤›n aksine böcek
tüketimi, daha çevre dostu.
Böcekler so¤ukkanl› hayvanlar
ve bu nedenle vücut ›s›lar›n› korumalar› daha az enerji gerektirir. Bu da
yemi, yenilebilir vücut kitlesine
dönüﬂtürmeleri konusunda oldukça
verimli olduklar› anlam›na geliyor.
1 kilogram c›rc›r böce¤i için 2 kilogram yem yeterlidir ve yüzde 80’i
yenilebilirdir.
Di¤er taraftan, ayn› miktarda s›¤›r
H
105
BD ﬁUBAT 2015
Baz› ülkelerde
amonyak gibi
Böcek Üretim Çift- ve
sera gazlar› üretir.
Bu da böceklerin,
likleri için
çevre kirlili¤ini
teﬂvikler bile
azaltabilece¤i
anlam›na geliyor.
ç›kar›ld›.
Böcek üretiminin, baﬂta
kad›nlar olmak üzere, çok
büyük tecrübe ve ciddi ekipmanlar
getirmedi¤i için, insanlara istihdam
da sa¤layabilece¤i öngörülüyor.
Ayr›ca bu tür çiftlikler için baz›
ülkelerde teﬂvikler bile ç›kar›ld›. Çin,
Zimbabwe gibi baz› ülkelerde bu tür
çiftliklere ciddi yat›r›mlar yap›l›yor.
eti için 8 kilogram yem gerekir ve
bunun ancak yüzde 40’› yenilebilir.
Böcek üretimi için, canl› hayvan
üretiminde gerekli olan tar›m arazisi,
sulama ve tar›m ilaçlar›n›n çok daha
az› yeterlidir.
Ayr›ca, böcekler hayvan yemi
olarak da kullan›labiliyorlar, bal›k
yemi gibi.
öcekler, geleneksel çiftlik
hayvanlar›na k›yasla daha az
tar›msal arazi ve suya ihtiyaç
duyduklar› gibi, çok da h›zl› ürerler.
K›sa bir yaﬂamsal döngüleri oldu¤u
için, çabuk büyürler ve çok küçük
alanlarda, çok say›da üretilebilirler.
Böcekler, di¤er canl› hayvanlara göre
–özellikle s›¤›ra göre, daha az metan
B
106
FEST‹VAL‹ B‹LE VAR
Asya ve Afrika ülkelerine k›yasla,
Bat› dünyas›nda böcek tüketimi
konusunun halen bir tabu oldu¤unu
söyleyebiliriz. Fakat bu, Avrupa
ülkelerinde böcek tüketilmedi¤i
anlam›na da gelmiyor.
ek çok büyük Bat› ülkesi
kentinde de, henüz s›n›rl› da
olsa böcekler yeniliyor. Hatta
Avrupal›lar›n bu tabusunu k›rmak için,
‘bir böcek yeme festivali’ bile düzenleniyor. ‹lki 2006’da gerçekleﬂtirildi
ve her y›l ilkbahar aylar›nda Londra’da
gerçekleﬂtiriliyor. Ad› “Pestival”…
Bu, alternatif yiyecek kaynaklar›
aray›ﬂ›nda, zengin besin de¤eriyle
böcekler gelecekte ne ölçüde de¤erlendirilecek ve yayg›nlaﬂacak ﬂimdiden
kestirmek elbette güç. Fakat ilerleyen
y›llarda bu konular›n üzerinde çok
daha ciddiyetle durmak zorunda
kalaca¤›m›z apaç›k.•
P
sabriyeasir@butundunya.com.tr
BD ﬁUBAT 2015
Çevre dostu yap›
düﬂüncesinde
devrim yaratan
dünyan›n ilk ak›ll›
gökdeleni
PEARL
NEHR‹
KULES‹
Yazan: G‹ZAY TEM‹ZSOYLU
T
eknolojinin geliﬂimiyle birlikte
faydaland›¤›m›z imkânlar artarken, her gün daha iyi ve daha
güçlüsünün yap›m› için harcanan
çabalar, olumsuz sonuçlar da
do¤urabiliyor. Her geçen gün
bir yenisi eklenen ve h›zla
yükselen binalar, son teknoloji
ürünü arabalar, daha fazla
üretim için yap›lan fabrikalar
yüksek maliyetlerle hayata
geçiriliyor. Daha iyi ve konforlu bir yaﬂam için sunulan pek
çok yenili¤in bedeli, yüksek
oranda enerji kay›plar›, çevre
kirlili¤i ve bütçeleri zorlayan koﬂullar
olabiliyor .
‹ﬂte tam bu nedenle teknolojiyi
geri dönüﬂüm avantajlar›yla birleﬂtiren,
Guangzhou’dan
bir görünüﬂ
107
BD ﬁUBAT 2015
çevre dostu ilk ak›ll› gökdelen Çin’in
Guangzhou ﬂehrinde inﬂa edildi.
Çin’in güney ucunda, Pearl Nehri’nin yan›nda bulunan Guangzhou
ﬂehri, 1000 y›l öncesinde do¤uyla bat›y› birbirine ba¤layan ‹pek Yolu’nun
önemli bir liman›yd›. ﬁimdi teknoloji
ve ticaretin birleﬂti¤i bir önemli
merkezlerden biri...
G
uangzhou ﬂehri çevresinde
yükselen pek çok önemli iﬂ
merkezi ve kule var ama
hiç biri 2006 y›l›nda yap›m› tamamlanan Pearl Nehri Kulesi’ne benzemiyor. 71 katl› bir bina olan Pearl Nehri
Kulesi, çevre dostu bir yap› anlay›ﬂ›n›n
devrim say›lacak bir sistemle hayata
geçirildi¤i dünyadaki ilk örnek. Yap›
kendinden sonra yap›lan binalara
ilham vermesi nedeniyle günümüzde
de önemini koruyor.
Ünlü kule bu boyutlardaki bir
binan›n tüketece¤inden %60 daha az
enerji tüketiyor, kendi enerjisini üretebilmek için güneﬂin ve rüzgar›n etkisinden yararlan›yor. Dünyadaki en
Kule, enerji üretmek için rüzgar
etkisini kullan›yor
108
fazla enerji tüketen ikinci ülke olan
Çin için, enerjiyi tüketirken tekrar
üreten bir yap› örne¤i hayati derecede
önem taﬂ›yor.
Mühendisler sadece do¤an›n
güçlerini kullanmakla kalmay›p, ayn›
zamanda onlara direnen bir ”kule”
inﬂa etmiﬂler. Binan›n tasar›m› 1 hafta
içerisinde çizilmiﬂ ve bu aﬂamadan
tam 4 y›l sonra proje hayata geçirilmiﬂ.
Gökdelenin inﬂaat›n›n yap›laca¤›
temel, binan›n 3 kat› uzunlu¤unda bir
çukur aç›lmas›yla baﬂlam›ﬂ. Binada
bir bedenin damarlar›ndaki gibi her
kat› birbirine ba¤layan bir boru sistemi
kurulmuﬂ. Bu sayede yüksek katlara
da betonun taﬂ›nmas› mümkün olmuﬂ.
Depremlere dayan›kl› olmas› için çelik
iskelette kaynak yerine aﬂ›r› güçlü
somun ve c›vatalar kullan›lm›ﬂ
Tüm binay› iki katl› ve yüksek
teknolojili özel bir cam yüzey kapl›yor. Camlar›n içinde daha fazla elektrik üretebilmek için yerleﬂtirilmiﬂ
güneﬂ panelleri bulunuyor. Çift katl›
cam sistemi ayn› zamanda, binaya
giren ›s›n›n derecesini de belirleyebiliyor.
Ayr›ca ço¤u
binada tercih edilen
hava ile serinleme
yöntemi yerine, bu
binada tavandaki
metallerin aras›ndan so¤uk su geçirilen bir sistem
uygulanm›ﬂ. Bu
uygulama ile yap›daki odalar›n ›s›s›n›
istenen seviyede
tutmak mümkün olabiliyor.
BD ﬁUBAT 2015
Çinliler, enerjiyi tüketirken
tekrar üreten Pearl Nehri Kulesi
ile gurur duyuyor.
Guangzhou’da hava yoluyla
bulaﬂan hastal›k tehlikesi çok fazla.
Bu hastal›klar›n baﬂ›nda da bir dönem
10 kiﬂiden birinin ölümüne yol açan
SARS hastal›¤› geliyor. Bu nedenle
bu konuda da büyük bir hassasiyet
gösterilmiﬂ. Normal bir binada hava
Enerji üreten rüzgar
türbinlerinden biri
ak›m› beﬂ ya da alt› kez kendini
tekrarlarken, bu binada hava özel bir
sistemle temilenirken yap›y› sadece
bir kez dolaﬂ›yor.
Y
ap›n›n bir di¤er avantaj› da çok
daha az malzeme kullanarak
yap›lm›ﬂ olmas›. Bu sayede her
katta %80 gibi çok önemli oranda bir
maliyet tasarrufu sa¤lanm›ﬂ.
Binan›n rüzgâr yükü hafifletilip,
bas›nç dayan›kl›l›¤› art›r›l›rken, hava
ak›mlar›n› enerjiye dönüﬂtürecek bir
özelli¤i bulunuyor. ﬁiddetli rüzgârlar
kimi zaman di¤er binalarda sars›lmaya
yol açarken Pearl Nehri Kulesi, rüzgâr›
enerjiye dönüﬂtürmek
Temelin, geniﬂli¤i yaklaﬂ›k 800 arac›n
park edebilece¤i geniﬂlikte.
Binan›n yap›m› için çelik üretimi
gerçekleﬂtiren fabrika, bina için 18 binden
fazla çelik parça üretmiﬂ. Yaklaﬂ›k 3
Eyfel Kulesi yap›labilecek çelik kullan›lm›ﬂ.
Bu ak›ll› gökdelenin inﬂas›nda tam
1000 iﬂçi çal›ﬂm›ﬂ.
BD ﬁUBAT 2015
için tasarlanan hava delikleri sayesinde
di¤er binalardan daha sa¤lam duruyor.
P
rojenin mühendisi Dr. Cui
Xiaoqing büyük bir bask› alt›nda çal›ﬂt›¤›n› ve proje bitene
kadarki sürede yaﬂland›¤›n› hissetti¤ini söylüyor.
Gordon Gill
Yap›dan bir iç görünüﬂ
Pearl Nehri Kulesi’nin proje
aﬂamas›nda enerji kayb› yaﬂatmayan
bir bina olmas› fikriyle yola ç›k›lm›ﬂ.
Ancak bürokrasi yüzünden enerji
sa¤layacak 50 mikro türbinden vazgeçilmesi nedeniyle ‘s›f›r enerji’ fikri
tam anlam›yla hayata geçirilememiﬂ.
Yap›n›n mimarlar›ndan Gordon
Gill, “Ç›¤›r açan bir ﬂey yapt›¤›n›zda
önemli olan, bir fikrin baﬂlang›c›d›r.
Bizim yapt›¤›m›z› baﬂka biri geliﬂtirirse beni bundan daha fazla mutlu
edecek bir ﬂey olamaz. S›f›r enerji
fikriyle yola ç›kt›k fakat projemize bu
fikri tam olarak uygulayamad›k.
Umar›m bu bir ad›m, bir baﬂlang›ç
olur.” diyor.
Hava kirlili¤i yaratan, fazlas›yla
enerji tüketen ve çevre ile uyumsuz
yap›lm›ﬂ geliﬂigüzel tüm tasar›mlar
insanlar› umutsuzlu¤a düﬂürürken,
Pearl Nehri Kulesi tüm ihtiﬂam›yla
daha yaﬂan›r bir dünya için binalar›n
bile savaﬂt›¤›n› gösterir nitelikte. •
T›ptaki Geliﬂmeler
Top oynarken aya¤›n› inciten adam, ﬂiﬂen baca¤› için doktora gitti. Doktor ﬂöyle
bir bakt›ktan sonra: “ﬁiﬂen yerin üstüne s›cak havlu koy” dedi.
Geceyi yine a¤r›lar içinde geçiren adam, sabah solu¤u yine doktorda ald›. Doktor
bu kez “ﬁiﬂen yerin üstüne buz koy” dedi. Adam ﬂaﬂ›rd› ve biraz da öfkeyle “Ama
doktor bey” dedi. “Dün sabah s›cak havlu koymam› söylemiﬂtiniz, ﬂimdi ise buz
koymam› istiyorsunuz... Bir terslik yok mu bu iﬂte?”
Doktor da sert bir sesle karﬂ›l›k verdi: “Son 24 saat içinde t›pta ne ilerlemeler
kaydedildi¤ini sen biliyor musun?”
110
Do¤an›n Gizemi
Yücel Aksoy
B
itkiler
Say› Say›yor
Backster’in bilimsel dergilerde
yay›mlanan çal›ﬂmalar›, sadece
Amerika’da de¤il tüm dünyada
büyük ilgi uyand›rd›.
aponya’da Yokohama yak›nlar›nda yaﬂayan
bir felsefe doktoru ve ayn› zamanda baﬂar›l› bir
elektronik mühendisi olan Dr. Ken
Hashimoto, Backster’in bildirilerini
okuduktan sonra çok duyarl› bir ayg›t
geliﬂtirdi. (Kendisi ayn› zamanda Japon
polisine yalan makinas› konusunda
dan›ﬂmanl›k yapmaktayd›). Akupunktur
i¤neleri yard›m›yla kaktüs ailesinden
bir bitkiyi bir yalan makinas› (poligraf)
ayg›t›na ba¤lad›. Amac›, karﬂ›s›na ald›¤›
bir bitkiyle gerçek bir konuﬂma yapabilmekti. Kiﬂilerin
konuﬂmalar›n› yani seslerini nas›l elektronik çizgiler
haline getirebiliyorsa, sistemi tersine çevirip, grafik
çizgilerini de sese dönüﬂtürebilmeyi amaçlam›ﬂt›.
Ancak, yapt›¤› çok say›da deneyden bir sonuç
alamad›. Ne Backster’in çal›ﬂmalar›nda ne
de kendi ayg›tlar›nda bir yan›lma
oldu¤una inanmak
J
BD ﬁUBAT 2015
istemeyen Hashimoto, sorunun, kendisinin bitkilerle iletiﬂim kurmas›nda
olabilece¤ine karar verdi. Ama eﬂinin
bu konuﬂmay› gerçekleﬂtirece¤inden
emindi.
N
itekim, Bayan Hashimoto,
bitkileri çok seven, onlarla
b›kmadan usanmadan saatlerce ilgilenebilen ve de çok iyi çiçek
yetiﬂtirici olarak tan›nan biriydi;
bitkiye olan sevgisini dile getirdi¤inde
yan›t gecikmedi. Ç›kan titreﬂimler
sese dönüﬂtürüldü¤ünde, uzaktan
gelen ince bir v›nlamay› and›r›yordu.
Ama hoﬂ ve de¤iﬂken ritm ve tonlar›
ile daha çok bir ﬂark›ya benziyor,
zaman zaman duygulu ve neredeyse
neﬂeli bir havaya bürünüyordu. Çal›ﬂmalar ilerledikçe, bayan Hashimoto
bitkiyle öyle bir yak›nl›k kurmuﬂtu
ki, çok geçmeden ona say› saymas›n›
ve yirmiye kadar toplama yapmas›n›
ö¤retti.
Bayan Hashimoto’nun bitkileriyle konuﬂmalar›ndan birine tan›k olan
genç Amerikal› John Francis Doug-
“Japonca
konuﬂan Bayan
Hashimoto’ya,
bitki de kaktüsçe
yan›t veriyor.”
herty ﬂaﬂk›nl›¤›n› ﬂu sözcüklerle dile
getiriyordu:
“Japonca konuﬂan Bayan Hashimoto’ya, bitki de kaktüsçe yan›t
veriyor.” (*)
Dr. Ken Hashimoto, Japonya’da
kitaplar› en çok satan yazarlar aras›ndad›r. “Duyu Ötesi Alg›lamaya Giriﬂ”
kitab› 60, “Dördüncü Boyut Dünyas›n›n Gizemi” ise 80 bask› yapm›ﬂ.
Kendisinden, konuﬂmay› ve toplama
yapmay› beceren kaktüs fenomenini
aç›klamas› istendi¤inde, bunun fizik
biliminin bugün
için bilinen
Bayan Hashimoto
bitkileriyle konuﬂuyor
kuramlar› ile
aç›klanamayaca¤›n›, bildi¤imiz
üç boyutlu dünyan›n ötesinde
baﬂka dünya
bulundu¤unu
söylemiﬂtir. Dr.
Ken Hashimoto’
nun çal›ﬂmas›nda,
kendisinin de¤il
de eﬂinin baﬂar›l›
112
BD ﬁUBAT 2015
olmas›, çok önemli bir koﬂulun göstergesiydi: Çal›ﬂmalar ya da deneylerde,
mutlaka bitkilerle özel yak›nl›k
kurulmas› gerekiyordu. Bu koﬂul,
Backster’in çal›ﬂmalar›n› izleyip
uygulamak isteyen dünyan›n di¤er
birçok grubunda da kan›tland›.
ﬁöyle ki: Yarat›c› deneyler, ancak
deneyi yapan kiﬂi deneyle bütünleﬂince gerçekleﬂir. Çeﬂitli ülkelerde
yap›lan say›s›z deneyler, olumsuz ve
düﬂmanca duygular›n, etkin iletiﬂimin
en büyük engeli oldu¤unu gösterdi.
Bitki deneylerinin de izleyiciler önünde uygulanmas› s›ras›nda bu etkiye
karﬂ› koymak ya da bu engeli aﬂmak,
iﬂin en güç yan›d›r. Bu baﬂar›lamazsa,
bitki ve dolay›s›yle ayg›t devreden
ç›kar. Yeniden olumlu bir ba¤lant›
kurulana dek hiç yan›t al›namaz.
CAN VEREN SEVG‹
Backster çal›ﬂmalar›n› ABD’nin
do¤usunda sürdürürken, Marcel Vogel
isimli araﬂt›rmac› kimyager de Kaliforniya’da çeﬂitli seminerler veriyordu. Bir gün ö¤rencilerinden biri
Vogel’a, Backster’in Bitkilerin
duygular› var m›d›r? baﬂl›kl› yaz›s›n›
içeren bir dergi gösterdi. Vogel, “Bu
tür ﬂarlatanlar›n yaz›lar›n› okuyup
zaman›m› öldüremem” diyerek dergiyi çöp sepetine att›. Dergiyi çöp
sepetine att› ama düﬂünceyi zihninden
atamam›ﬂt›. Birkaç gün sonra yaz›y›
tekrar bulup ç›kard› ve bu konuda
çal›ﬂmas› gerekti¤ine karar verip
kollar› s›vad›.
Çal›ﬂmalar›ndan birini, psiﬂik
yetenekleri olan arkadaﬂ› Vivian
Wiley ile birlikte planlad›. Bayan
Wiley, evinin bahçesindeki “taﬂk›ran”
çiçe¤inden iki yaprak kopard›; birini
yata¤›n›n yan›ndaki etajerin üstüne,
di¤erini de oturma odas›na koydu.
“Her sabah kalkt›¤›mda
baﬂucumdaki yapra¤a bak›p onun
yaﬂamas›n› diliyorum, öbürüne ise hiç
ilgi göstermiyorum. Ne olaca¤›n›
birlikte görece¤iz” dedi bayan Wiley.
B
ir ay sonra Vogel’i arayarak
evine gelmesini ve yapraklar›n
resmini çekmesi için foto¤raf
makinas›n› da mutlaka yan›nda getirmesini istedi.
Vogel gördü¤üne inanam›yordu.
Bayan Wiley’den ilgi görmeyen yaprak kararm›ﬂ, buruﬂmuﬂ, çürümeye
baﬂlam›ﬂt›. ‹lgisini hergün üzerinde
yo¤unlaﬂt›rd›¤› yaprak ise sanki yeni
kopar›lm›ﬂcas›na yaﬂam dolu ve yemyeﬂildi. Sanki bilinmeyen bir güç,
do¤a yasas›na meydan okuyarak
yapra¤› sa¤l›kl› tutuyordu.
Vogel, bu çal›ﬂmadan çok etkilendi ve kendisi de bir deney planlad›.
Üç “karaa¤aç” yapra¤› kopar›p evine
Marcel Vogel
113
BD ﬁUBAT 2015
getirdi. Bunlar› bir cam
plaka üzerine
yerleﬂtirip
yata¤›n›n yan›na koydu.
Hergün kahvalt›dan önce
yaklaﬂ›k bir dakika süreyle
düﬂüncelerini yo¤unlaﬂt›rarak iki
kenardaki yapra¤a bak›p, sevgisiyle
onlar› yaﬂamaya zorluyordu. Ortadaki yapra¤›
ise kas›tl› olarak görmezden geliyordu.
Bir hafta sonra
ortadaki yaprak kararm›ﬂ,
büzüﬂmüﬂ, d›ﬂtakiler ise
hâlâ yeﬂil ve canl› görünüyordu. Al›nan sonuç
yine çok etkileyiciydi.
Vogel psiﬂik enerjinin
gücüne tan›k olmuﬂtu.
Bitkiler aﬂ›r›
duyarl›d›r.
Çevrelerine
enerji verirler,
insana yarar
sa¤layan
güçler
yayarlar.
ogel, bir baﬂka
deneyinde, bir devetaban›
bitkisinin yapraklar›n› galvanometreye ba¤lad›. Bitkinin önünde
duruyor, tümüyle gevﬂemiﬂ olarak
derin soluklar al›yor ve parmaklar›n›
bitkiye dokunurcas›na yaklaﬂt›r›yordu.
Ayn› zamanda da bir dosta yöneltilebilecek türden s›cak duygular›n›
aktarmaya çal›ﬂ›yordu. Her seferinde
de ayg›t›n yaz›c› ucu titreﬂimler kaydediyordu. Üç beﬂ dakika sonra Vogel’in sevgi sinyalleri gittikçe azald›
ve sonunda bitkide hiçbir hareket
saptanmad›; sanki onun ça¤›r›lar›na
karﬂ›l›k olarak tüm enerjisini tüketmiﬂ
gibiydi.
Vogel, yapt›¤› say›s›z çal›ﬂmalar
V
114
sonucunda
edindi¤i izlenimleri ve
düﬂüncelerini
ﬂöyle aç›klad›:
“Bitkiler aﬂ›r›
duyarl›d›r. Çevrelerine enerji verirler, insana
yarar sa¤layan güçler yayarlar. Kiﬂi,
kendi güç alan›na akan bu enerjiyi
hissedebilir. Kiﬂinin güç
alan› da, karﬂ›l›kl› olarak bitkiyi besleyebilir.”
Vogel, Amerikan
yerlilerinin bitkilerin
bu özelli¤ini çok iyi
bildiklerini söylüyordu.
Yerliler, gereksinim
duydukça ormana
gidip, kollar›n› iki yana
aç›p s›rtlar›n› çam
a¤açlar›na yaslay›p,
kendilerini a¤ac›n
gücüyle tazelerlerdi.
erçekten de günümüzde bu
yöntemi ço¤u kimse f›rsat
buldukça uygular; büyükçe bir
a¤aca s›rt›n› dayay›p bir süre dinlendi¤inde, enerji depolad›¤›n› duyumsar.
Ayr›ca, ormanlarda ya da a¤açl›k
alanlarda yap›lan yürüyüﬂlerin de
insan› dinlendirdi¤i, enerji verdi¤i
bilinen bir gerçektir. •
G
yucelaksoy@butundunya.com.tr
Gelecek ay: Severim ama küserim de
(*) ‹nternette arama motoruna “Mrs Hashimoto and Her Plants” yaz›p t›kland›¤›nda,
Bayan Hashimoto’nun bitkisiyle konuﬂmas›n›
içeren bir video görüntüsüne ulaﬂ›l›yor.
Dünyan›n en
zeki 100 insan›ndan
biri olarak kabul edilen
bilimadam›n›n gelece¤e
ait öngörüleri
Yaﬂayan en zeki insanlardan biri olarak kabul edilen
-2-
ünlü fizik ve gelecek kuramc›s› Michio Kaku, gelece¤in
teknolojilerinin hayat›m›z› ve iﬂimizi nas›l de¤iﬂtirece¤ini, 27
Kas›m 2014 günü ülkemizde konuk oldu¤u bir toplant›da anlatt›. Bilim dünyas›n›n
en ünlü isimlerden biri olan Michio Kaku, Einstein’›n ”birleﬂik alan kuram›”ile
“iﬂ, ticaret ve finans alanlar›n› etkileyen e¤ilimlerin gelece¤i” konular›nda
çal›ﬂmaktad›r. Dr. Kaku’nun, Teknoloji Zirvesi’nde yapt›¤›“Bugünden Gelece¤e
Bak›ﬂ” baﬂl›kl› konuﬂmas›n›n ikinci bölümünü okuyucular›m›za sunuyoruz…
Sayın Hikmet ULU⁄BAY ve
Say›n Selen EK‹N’e teﬂekkürlerimizle
oore Kanunu’nu modern
tarihin en önemli kanunlar›ndan biri oldu¤u söylenebilir.
Milletlerin serveti bu basit e¤riye
ba¤l›. Bu e¤riye göre, bilgisayar gücü
her 18 ayda bir ikiye katlan›yor.
ﬁimdi düﬂünün. Bugün posta ile
bir do¤um günü kart› ald›n›z diyelim.
‹çinde bir çip var, kart› aç›yorsunuz
ve “Mutlu y›llar sana” ﬂark›s›n› söylemeye baﬂl›yor. O çip, 1945’teki tüm
müttefik kuvvetlerin teknolojisinden
daha fazla bilgisayar gücüne sahip.
Stalin, Hitler, Churchill, Roose115
BD ﬁUBAT 2015
velt, o çip için savaﬂ baﬂlat›rlard›.
Peki siz o çiple ne yap›yorsunuz?
Çöpe at›yorsunuz. 1969’a bakal›m.
1969 y›l›nda iki insan› aya gönderdik.
Ancak grafi¤e dikkatlice bakarsan›z
Uzay Program›n›n sahip oldu¤u bilgisayar gücünün 64k iﬂlemciden ibaret
oldu¤unu göreceksiniz. Dinozor mu
bunlar?
ﬁu an ise cep telefonunuz 1969
senesindeki tüm Uzay Program›’ndan
daha fazla bilgisayar gücüne sahip.
O roketlerden birine beni koymayacaks›n›z. Bir cep telefonundan güç
al›p uzay boﬂlu¤una beni göndermeyeceksiniz. Suç olur resmen. 1969’da
yapt›¤›m›z da büyük bir suç. Bir cep
116
telefonundan ald›¤›m›z güçle insanlar›
aya göndermek.
ﬁimdi bir de 2020’
ye bak›n. 2020’ye
bakt›¤›n›z zaman,
gelece¤i görüyorsunuz. Önümüzdeki 10
y›l içerisinde bilgisayar çiplerinin maliyeti
1 sent olacak. Yani
bilgisayarlar hem her
yerde olacak hem de
hiçbir yerde olmayacak. Ayn› elektrik
gibi. Bugün elektrik
nerede? Elektrik yer alt›nda, tavan›n
içinde, duvarlar›n aras›nda. Elektrik
görünmezdir. Elektrik hem her yerdedir, hem de hiçbir yerde. Elektrik
kelimesi de dünya dillerinden kaybolmaktad›r. Kimse art›k elektrik demiyor. Bilgisayarlara da ayn›s› olacak.
Çiplerin maliyeti 1 sent oldu¤unda
bilgisayar gücü hem her yerde olacak
hem de hiçbir yerde olmayacak. Bilgisayar kelimesi de dildeki yerini
kaybedecek. ‹nternet de ayn› ﬂekilde
hem her yerde olacak hem de hiçbir
yerde olmayacak. Tamamen mobil
teknoloji sayesinde.
ﬁimdi içinizden, “Bizim bilgisayarlar›m›z farkl› ama.” Diyorsunuz.
“Bizim bilgisayarlar›m›z di¤er teknolojilerden farkl›.” Hay›r!
â¤›d› ele alal›m. Ka¤›t. 4000
y›l önce Çinliler, M›s›rl›lar
papirüsü icat etti. Sonras›nda
100 bilim insan›, özür diliyorum 100
yazman, 100 yazman bir papirüs
BD ﬁUBAT 2015
parﬂömeni koruyordu. 100’e 1. Böylece eski ça¤ uygarl›¤› kurulmuﬂ oldu.
Bu birinci aﬂamayd›.
‹kinci aﬂama, sene 1450. Gutenberg, matbaay› icat etti. 1 insan, 1
kitap. 1450 y›l›nda ilk kiﬂisel kitap.
Sonras›nda 1930’lu y›llarda kiﬂisel
kütüphaneyi oluﬂturduk. 1 insan bir
kütüphane.
Bugün dördüncü aﬂamaday›z.
Kâ¤›t hem her yerde var, hem de hiçbir yerde yok. Moda deyimi oldu.
Art›k kâ¤›d› düﬂünmüyoruz bile.
Musluk suyu da ayn› bu aﬂamalardan
geçti. Bilgisayarlar›n ise hiçbir fark›
yok. Tek fark, sürecin daha h›zl›
iﬂlemesi. 50’li y›llarda ana bilgisayarlar vard›. 100 bilim insan› 1 ana bilgisayar› korurdu. ‹kinci aﬂamada, kiﬂisel
bilgisayarlar karﬂ›m›za ç›kt›. 1 insan,
1 bilgisayar. Bugün üçüncü aﬂamaday›z. 1 insan ve ‹nternetin milyonlarca
bilgisayar›.
Nihayet dördüncü aﬂamaya geçece¤iz. Dördüncü aﬂamada bilgisayar
ortadan kalkacak. Hem her yerde
olacak, hem hiçbir yerde. Gözlükleri-
nizde bile olacak. Bu gözlükler,
Google Glass’tan daha güçlü olacak.
Bu gözlükler, sizi gördükleri zaman,
yüzleri tan›yacaklar. Yani gelecekte
birini gördü¤ünüz zaman, bir biyografisini göreceksiniz. Görüntülerinin
yan›nda bilgileri yer alacak. Sizinle
Çince konuﬂsalar bile sorun olmayacak. Gözlükler Çinceyi al›p ‹ngilizceye, Türkçeye, istedi¤iniz dile an›nda
çevirecek. Çok kullan›ﬂl›lar.
caba kaç kez böyle bir konferansa gittiniz ve biriyle
karﬂ›laﬂ›p “Nereden tan›yorum
ben bu adam›?” dediniz. Jim, John,
Jack, kimdi bu adam? Gelecekte,
gözlükleriniz size “Jim o, salak.”
diyecek.
Her y›l Turkcell Zirvesi’nde karﬂ›laﬂ›yorsunuz. Bu akﬂam› ele alal›m
mesela. Kokteyle gidiyorsunuz ve
kokteylde de çok önemli kiﬂiler olacak
ama kim olduklar›n› bilmiyorsunuz.
Gelecekte, bu tür kokteyllerde kime
ya¤ çekece¤inizi an›nda ö¤reneceksiniz. Ama Hollywood’dan ç›kan bir
A
117
BD ﬁUBAT 2015
bilim kurgu filmindeki uzaylılar gibi
görünmek istemeyebilirsiniz.
Çocuklar bilgisayarlar›n hem her
yerde hem de hiçbir yerde olmas›
fikrine bay›l›yor. Bu teknolojinin
arkas›ndaki itici güç çocuklar.
Say›sal uçurumdan bahsedilen
zaman› hat›rl›yor musunuz? 10 y›l
kadar önce herkes say›sal uçurumu
konuﬂuyordu. Dijital zenginler ve
dijital fakirler olacakt›. Yanl›ﬂ!
Bu devrimi günümüzde kim gerçekleﬂtiriyor? Fakir çocuklar. Çocuksan›z
ve ‹nternette de¤ilseniz, asl›nda
yoksunuz. Bunu yapman›n birçok yolu
var. Görüntüyü do¤rudan retinaya
düﬂürebilir lensleri ekran olarak
kullanabilir veya göz cihaz› takabilirsiniz. 3 ﬂekilde bilgi hem her yerde
hem de hiçbir yerde olur. Nihayetinde
mankenler de bu teknolojiyi
kullanacak.
ihayetinde bu sizin ofisiniz
olacak. Ev e¤lence merkeziniz olacak. Nas›l çal›ﬂt›¤›n›z›
bu tan›mlayacak. Ama bir sorun var.
Gözlük kullanm›yorsunuz diyelim.
Gözlükleri sevmiyorsunuz diyelim.
O zaman ne mi yapacaks›n›z?
Gelecekte, gözlük istemezseniz göz
k›rpacaks›n›z. K›rpt›¤›n›z gibi
çevrimiçi olacaks›n›z. ‹nternetli
kontakt lensleri ilk kim alacak
diye sorarsan›z final s›navlar›na
girecek olan üniversite ö¤rencileri derim. Göz k›rpacaklar
ve sordu¤um tüm sorular›n
cevaplar› lenslerine gelecek.
‹nternetli lensleri ö¤rencilerden sonra kim alacak?
Politikac›lar, aktörler, aktristler.
Böylece televizyonda konuﬂma
yaparken prompter kullanmalar›
gerekmeyecek.
u internetli kontak lensleri
baﬂka kim alacak? Turistler
her ﬂeyin rehberini görecek.
Sanal gerçeklik çocuklar için. Bir
gözlük tak›p çizgi film izledi¤inizde
olur. Buna sanal gerçeklik denir.
118
BD ﬁUBAT 2015
Bu farkl›. Buna art›r›lm›ﬂ gerçeklik
denir. Bilgiye, biyografilere, filmlere,
her ﬂeye eriﬂti¤iniz anlam›na geliyor.
Hepsi de tek bir göz k›rpmayla oluyor.
Bunu daha önce gördünüz. Art›r›lm›ﬂ
gerçekli¤i ilk gösteren bir Hollywood
filmi var. Neydi o filmin ad›? Karﬂ›n›zda eski California valisi. Çok kötü
bir halde. Karﬂ›n›zda, Terminatör
filminden Arnold Schwarzenegger.
Terminatör robot sizi gördü¤ünde
görüntünüzün yan›nda bir biyografinizi görüyor. Ordu, bunun çal›ﬂan bir
sürümünü kullan›yor.
“Bu bilim kurgu de¤il mi?” diye
soruyor olabilirsiniz. Böyle bir ﬂey
olabilir mi yahu? “Bilgi hem her yerde
olacak, hem de hiçbir yerde olmayacakm›ﬂ!” Bu zaten var. Orduda büyük
boyutlarda bir art›r›lm›ﬂ gerçeklik
cihaz› var. Mi¤ferinize tak›yorsunuz.
Gözünüzün önüne getiriyorsunuz ve
bitti. Savaﬂ alan›n›n ‹nterneti karﬂ›n›za
ç›k›yor. Düﬂman güçleri, ittifak güçler,
a¤›r silahlar, sald›r›lar. Bu hali haz›rda
var.
eki bu teknolojiyi kim ister?
Herkes. Eﬂleri düﬂünün.
Kontakt lensleri birbirine
ba¤lanacak. Böylece koca, eﬂinin ne
gördü¤ünü eﬂi de kocas›n›n ne gördü¤ünü görebilecek. Çünkü kocalar hep
yanl›ﬂ ﬂeyleri sat›n al›r. Hep al›ﬂveriﬂi
onlar yapar ama hep yanl›ﬂ elmay›,
yanl›ﬂ ayakkab›y›, yanl›ﬂ maaﬂ› al›rlar.
Bu sayede kad›n, kocas›n›n gözünden
her ﬂeyi görebilir.
Bunlar›n hepsi hayat›n dijitalleﬂmesi anlam›na geliyor.
Gelecek ay: Hayat›m›zdaki robotlar
119
Not Defterimden
Nergis Öztürk
Bir
Kahraman›n
Öyküsü
Size ﬂimdi, iki öyküden oluﬂan bir olay anlataca¤›z. Önce,
birinci öykümüzden baﬂlayal›m.
l Capone’un Chicago’daki
tüm devlet mekanizmas›na
hâkim oldu¤u, 1930’lu y›llarda, içki kaçakç›l›¤›ndan, fuhuﬂ ve
cinayete kadar pek çok karmaﬂ›k suça
ad› kar›ﬂmaya baﬂlam›ﬂt›.
Al Capone’un, bu kanunsuz iﬂleriyle u¤raﬂ›rken kendisine yard›mc›
olmas› için tuttu¤u bir avukat› vard›.
‘Basit Eddie’ lakapl› avukat, yasalarla
ilgili manevralar yapma konusunda
çok yetenekliydi. Bu nedenle, karﬂ›s›na ç›kan yasal engelleri müvekkili
için basitçe bir bir kald›rmas› ve
Büyük Patron’u uzunca bir süre hapse
t›k›lmaktan kurtarmas› zor olmad›.
A
120
Tabii Al Capone da, avukat›na olan
minnetini ifade etmek için ona hatr›
say›l›r ödemeler yap›yordu. Eddie’ye
yaln›zca büyük paralar de¤il, özel kâr
Al Capone
BD ﬁUBAT 2015
pay› bile veriliyordu.
Eddie ve ailesi, bir kona¤a yerleﬂtirilmiﬂlerdi ve günün tüm olanaklar›ndan yararland›r›larak yaﬂ›yorlard›.
Konak, göz alabildi¤ine büyük bir
arazi üzerine kuruluydu. Eddie yüksek
standartlarda yaﬂ›yor ve çevresinde
yaﬂanan gaddarl›¤› pek de dikkate
alm›yordu. Her insan›n oldu¤u gibi,
elbette Eddie’nin de bir yumuﬂak karn›
vard›: Taparcas›na sevdi¤i o¤lu.
O
ndan hiçbir ﬂeyi esirgemiyor,
pahal› giysiler, arabalar ve
çok iyi bir e¤itim imkân› gibi,
neye gereksinimi varsa sa¤l›yordu.
Tutar önemli de¤ildi. Eddie, kanunsuzluklara bulaﬂm›ﬂ olmas›na karﬂ›n,
o¤luna her zaman neyin do¤ru neyin
Edward Joseph O’Hare
yanl›ﬂ oldu¤unu ö¤retmeye çal›ﬂ›rd›.
O¤lunun kendisinden daha iyi bir
insan olmas›n› istiyordu. Ancak, sahip
oldu¤u tüm nüfuzu ve servetine karﬂ›n,
o¤luna veremedi¤i iki ﬂey vard›:
Temiz bir isim b›rakmak ve ona
örnek olmak…
Ve bir gün… Eddie zor bir karar›n eﬂi¤ine geldi. Bu yol ayr›m›nda,
o güne dek yapt›¤› tüm yanl›ﬂlar›
düzeltmeye karar verdi. Savc›ya giderek Al Capone hakk›nda ne biliyorsa
anlatmay›, lekelenmiﬂ ad›n› temizlemeyi ve o¤luna dürüst bir adam
oldu¤unu göstermeyi akl›na koydu.
Bunu yapabilmek için, suç çetesine
karﬂ› tan›kl›k yapmak zorundayd› ve
bunun da kendisine pahal›ya patlayaca¤›n› biliyordu. ‹fadesini verdi. Ve
ayn› y›l içinde Eddie’nin yaﬂam›, ›ss›z
bir Chicago soka¤›nda aç›lan yayl›m
ateﬂiyle son buldu.
O¤luna, verebilece¤i hediyelerin
en büyü¤ünü, ödeyebilece¤i en büyük
bedelle vermiﬂti. Yaﬂam›yla…
Polis Eddie’nin ceplerinde, bir
tespih, bir haç, bir dini madalyon ve
bir dergiden kesilmiﬂ ﬂiir kupürü
buldu. Eddie’nin cebindeki ﬂiirde
aynen ﬂöyle yaz›yordu:
“Yaﬂam›n saati yaln›zca bir kez
kurulur ve hiç kimse, akrep ve yelkovan›n ne zaman duraca¤›n› bilemez.
Sahip oldu¤un tek zaman bugündür.
Yaﬂa, sev ve azimle mücadele et.
Zamana hiç güvenme. Çünkü saat
birdenbire duruverir.”
***
imdi s›ra, ikinci öykümüzde:
‹kinci Dünya Savaﬂ› pek çok
kahraman yaratt›. Bunlardan
birisi de Binbaﬂ› Butch O’Hare
idi. Güney Pasifik’te görevli Lexington uçak gemisinde savaﬂ uça¤›
pilotuydu. Bir gün, tüm filo göreve
gönderilmiﬂti. Havaland›ktan sonra
yak›t göstergesine bakt›¤›nda, deposunun doldurulmad›¤›n› gördü.
ﬁ
121
vurmaya çal›ﬂt›. Cephanesi bitince de
usta manevralarla düﬂman uçaklar›n›n
hassas bölgelerine dokunarak uçamaz
hale gelmelerini sa¤lad›.
S
Butch O’Hare
Yak›t›n, görevini tamamlayarak gemiye dönmesine yetmesi mümkün
de¤ildi. Filonun komutan›na durumu
bildirince, komutan› ona gemiye
dönmesini söyledi. ‹stemeyerek, filodan ayr›ld› ve gemiye do¤ru dönüﬂe
geçti. Bu s›rada gördü¤ü bir ﬂey, adeta
kan›n› dondurdu. Bir filo Japon savaﬂ
uça¤›, Amerikan uçak gemisine do¤ru
h›zla yol al›yordu. Amerikan filosundaki uçaklar, uzakta bir sortidelerdi
ve uçak gemisi tümüyle savunmas›zd›.
Binbaﬂ› Butch O’Hare’nin, dönüp
filosuna haber vermesi ve filonun
zaman›nda yetiﬂerek uçak gemisini
kurtarmas› olanaks›zd›. Gemidekilere
de yaklaﬂan tehlikeyi haber
veremiyordu. Yapacak tek ﬂey vard›:
Japon filosunu gemiden uzak tutmak.
C
an›n› hiçe sayarak, Japon
uçaklar›n›n aras›na dald›.
Uça¤›n›n kanatlar›na monte
edilmiﬂ silahlar›, ﬂaﬂk›na dönen
düﬂman uçaklar›na do¤ru tek tek
ateﬂledi. Ve cephanesi bitene kadar,
mümkün oldu¤unca fazla uça¤›
122
onuç olarak, bu cesur adam›n
tehlikeli manevralar›ndan
usanan Japon filosu, yönünü
de¤iﬂtirerek uzaklaﬂt›. Tek baﬂ›na bir
bölük Japon uça¤›na karﬂ› koyarak
onlar› püskürten Binbaﬂ›, hasar görmüﬂ uça¤›yla gemisine indi¤inde,
derin bir nefes ald› ve olayla ilgili
raporunu yazd›. Zaten, uça¤›na yerleﬂtirilmiﬂ kameran›n kaydetti¤i görüntüler de, tüm olan biteni gözler önüne
seriyordu. Gemisini ve filosunu korumak için cesurca mücadele etmesi,
Japonlara beﬂ uçak kay-bettirmiﬂti.
20 ﬁubat 1942’de yaﬂanan bu
olay›n ard›ndan, Binbaﬂ› terfi etti ve
Kongre’den onur madalyas› ald›.
Butch bir y›l sonra, 29 yaﬂ›ndayken
kat›ld›¤› bir hava muharebesinde
yaﬂam›n› yitirdi. Fakat do¤du¤u ﬂehir,
onun kahramanl›¤›n› asla unutmad›
ve Chicago Havaalan›’na onun ad›
verildi. E¤er yolunuz Amerika’ya
düﬂerse, Chicago’daki O’Hare Havaalan›’nda, bu cesur adam›n heykelini
ve boynundaki kahramanl›k madalyas›n› görebilirsiniz.
Butch O’Hare, bir suç imparatoruna dönüﬂen Al Capone’un, yasalar›n
aç›klar›ndan en iyi biçimde faydalanarak hapisten s›yr›lmas›n› sa¤layan
ama bir noktada, vicdan›n›n sesine
kulak verip yanl›ﬂlar›n› düzeltmeye
çal›ﬂan avukat› Edward Joseph O’
Hare’nin, yani Eddie’nin o¤luydu…•
nergisozturk@butundunya.com.tr
Yaﬂamdan Kesitler
Sema Erdo¤an
Adana Demirspor’un
Efsane ‹smi
Füze
Selami
Foto¤raf: Gülen Özyüzücüler
Selami Tekkazanc›
nam› di¤er Füze
Selami, Devlet Demir
Yollar›’ n›n tak›m›
olarak kurulan Adana
Demirspor’ un efsane
isimlerinden.
953-1954 sezonunda Hacettepe’
ye att›¤› unutulmaz golle iki ilke
imza att›. Hem Adana Demirspor
ﬂampiyon oldu hem de Türkiye Kupas›
ilk defa Adana’ ya geldi. Kazanc›
ustas› olarak Eskiﬂehir’den Adana’ya
gelen Ömer Tekkazanc›’n›n 7 çocu¤unun en küçü¤ü.1933 do¤umlu. Sak›p
ve ‹hsan Sabanc› ile ilkokul arkadaﬂ›
1
123
BD ﬁUBAT 2015
Turgay ﬁeren vard›. Bizi
Ankara tak›m› yapm›ﬂlard› ama Devlet Demir
Yollar›n› temsilen oynuyorduk. Selami’nin 30
metreden att›¤› 2 ﬂut Turgay ﬁeren’in ellerinin
aras›ndan kayarak filelerle buluﬂtu. Ertesi gün
gazeteler 'Selami’nin 2
füzesi Turgay’› avlad›'
manﬂeti att›lar. O günden
sonra Selami hep ‘Füze
Selami’ olarak yaz›ld›”.
Jübilesinde 25 y›l giydi¤i formas›n› Fatih
Terim’e verdi.
olan Selami Tekazanc›’n›n akl› hep
futboldayd›. Bu yüzden onu çok
döven a¤abeyinin kendi elleriyle
götürdü¤ü Adana Demirspor’da tak›ma kabul edildi.16 yaﬂ›ndayd›, ö¤renci
olmas› lisans almas›na engeldi. ”Ya
okul ya futbol” seçene¤i kondu önüne.
Çok karﬂ› ç›ksa da tasdiknamesini
alan annesi oldu.
Füze ﬂutlar›yla Selami
Demirspor’da
1950 y›l›n›n baﬂlar›nda Demirspor
formas›yla ilk maç›na ç›kan Selami
Tekkazanc›, att›¤› sert ﬂutlarla ad›n›
k›sa sürede duyuracak ve “Füze Selami” lakab›n› alacakt›.
“Füze” lakab›n›n nas›l tak›ld›¤›na
tan›k isimlerden biri 1951 y›l›ndan
beri ac› tatl› bir çok an›y› paylaﬂan
tak›m arkadaﬂ› Coral lakapl› Ali
Hikmet Ayd›nl›o¤lu idi.
“Demirspor’un Galatasaray’›
2-0 ma¤lup etti¤i maçta Galatasaray
kalesinde Türkiye’nin en iyi kalecisi
124
“Coral” Ali Hikmet Ayd›no¤lu
nkara’ da oynanan bir maçta
Adanal› bir elçilik görevlisinin ‘Hadi hemﬂerim bir füze
gönder’ tezahürat› da bu lakab›n
tribünlerde yank›lanmas›na vesile olur.
Tesadüf odur ki her tezahürat sonras›
Selami gol atar.
Selami Tekkazanc› ile1954 y›l›nda o unutulmaz ﬂampiyonlu¤u
yaﬂayan, futbolseverlerin Kartal Yaﬂar
olarak tan›d›¤› Yaﬂar Kartal füze
ﬂutlar›n en yak›n tan›klar›ndan.
“‹nönü Stad›nda Fernerbahçe ile
oynuyoruz. Ya¤mur ya¤m›ﬂ, saha
çamur içinde. Hakem lehimize bir
direkt vuruﬂ verdi. Fenerbahçe’de sol
A
BD ﬁUBAT 2015
bek oynayan, tek baﬂ›na baraj
kurmas›ndan dolay› Mehmetçik denen
Basri Dirimlili 9,15 te elini arkas›na
att› baraj kurdu. Firikikler ya da
penalt› oldu¤u zaman bizim tak›mda
topun baﬂ›na kimse gitmezdi. Selami
çamurdan 3-4 kilo olmuﬂ topun
Yaﬂar Kartal
baﬂ›na gitti. Ben de ‘Basri abi tek
baﬂ›na baraj kurmuﬂsun ama topun
baﬂ›nda kim var sen Selami’yi bilmiyor musun, bir taraf›na de¤erse ne
yapars›n?’ diye sordum. ﬁakayla
kar›ﬂ›k beni kovdu. Selami gerildi ve
topa vurdu. Basri abi de topa kafas›yla
karﬂ›l›k verir vermez yere y›k›ld›,
sedyeyle kald›rd›lar. ‹stedi¤i yere
ak›ll›ca vuran ve her vuruﬂunu gole
çeviren biriydi.”
Demirspor Sevdas›
Adana ve Adana Demirspor sevdas›
hep a¤›r basar ve futbol kariyerini
ç›kan f›rsatlara karﬂ›n mavi lacivert
renkli formada tamamlar. 1951 y›l›nda
Selami’nin ad› Galatasaray’›n ilk Türk
teknik direktörü Gündüz K›l›ç’a kadar
gider. Genç tak›mla idmanlara ç›kar,
Galatasaray formas›yla iki maçta
oynar. Bir akﬂam Adana Demirspor’da a¤abeyleri, kaptanlar›, hocalar›
k›saca tak›m›n her ﬂeyi Muharrem
Gülergin’i karﬂ›s›nda bulur. Galatasaray’a söz verdi¤ini söyleyerek itiraz
etse de boﬂunad›r. Adana’ya döner ve
Adana ‹dmanyurdu maç›na ç›kar 2
gol atar.
1952 y›l›nda ise Macar Antrenör
Ignace Molnar’›n ça¤r›s› üzerine
Fenerbahçe ile sözleﬂme imzalar. Macar antrenörün onu özel olarak çal›ﬂt›rmas›, sert ﬂutlar›n› kahkahalarla izlemesi tak›mdaki Ankaral›lar gurubunu
çok rahats›z eder. Fenerbahçe ile üç
özel maç oynar. (Beﬂiktaﬂ, Ankara Demirspor ve Ankaragücü) Beﬂiktaﬂ’a
iki gol atar. Tak›mdaki gruplaﬂma
art›nca a¤abeyimin dü¤ünü var bahanesi ile Adana’ya izinli döner ve döner
2 gol att›¤› kaleci
Turgay ﬁeren
jübilesinde
yan›ndayd›.
BD ﬁUBAT 2015
ama yavaﬂ vurdum diye korktum,
kalecinin solundan doland›m,
topa do¤ru koﬂtum, zaten bu
s›rada top kaleye girdi, gol oldu.
Maç yeniden baﬂlad›, yine bir
pas att›lar, ceza sahas›na girdim, çok h›zl› bir ﬂut att›m. Top
fileleri balon gibi ﬂiﬂirdi, geri
önüme düﬂtü. O sevinçle topa
bir daha vurdum, yine filelere
girdi. Biz gol diye sevinirken
hakem golü vermedi. Maç 1-0
bitti, ﬂampiyon olduk.”
Asker futbolcu olarak oynad›¤›
Karagücü’nde ﬂampiyonluk yaﬂad›.
dönmez de Devlet Demiryollar›’nda
iﬂe baﬂlar. Fenerbahçeli bir yönetici
onu almaya gelir ama arkadaﬂlar›
yöneticiyi döverek gönderirler. Fenerbahçe maceras› da böyle sonuçlan›r.
Hastal›kta sa¤l›kta sahada
Adana Demirspor’un ﬂampiyonlu¤a
koﬂtu¤u 1954 y›l›nda finale iki maç
kala aya¤›ndaki rahats›zl›ktan dolay›
bir maçta oynamak ister ama kabul
edilmez. Bursa maç›na ç›kar, finale
kal›rlar. Hacettepe’nin kazanaca¤›na
kesin gözüyle bak›ld›¤› son maçta da
sahadad›r ama son15 dakikaya kadar
oyunda yoktur. O ac›lar içinde k›vran›rken trübünler k›zg›nl›k tezahüratlar›yla inler. ‹ﬂte o günü bir röportaj›nda öyle anlat›r: “Son 15 dakika ve
skor 0-0. Güzel bir pas geldi, topu
kaleye sürdüm, kaleci ﬂut ataca¤›m
diye korktu, ç›kar gibi yapt›, ben de
topu sa¤›ndan yavaﬂça b›rakt›m. Top
kalenin sa¤ dire¤ine çarpt›, di¤er
dire¤e do¤ru gidiyordu, gol olacakt›
126
emirspor’un ilk ﬂampiyonlu¤una att›¤› bir gol yaz›lsa da
hakeme di¤er golü vermedi¤ini soracak ‘Selami ne yapacaks›n
bir tane att›n ﬂampiyon oldunuz’
yan›t›n› al›r. Dönüﬂ yolunda her istasyondaki sevgi gösterilerini ve Adana’
da ise omuzlarda sokaklarda dolaﬂt›r›ld›klar› günü hiç unutmaz.
D
“Asker Futbolcu”
Selami askerli¤ini hakem albay›n
ça¤r›s› ile Karagücü’nde yapar ve
burada da ﬂampiyonlu¤u yaﬂar. Karagücü’nün kamplar›n› yak›ndan takip
eden tak›mlar çoktur ve askerli¤inin
bitmesine yak›n Beﬂiktaﬂ, Alt›nordu,
‹stanbulspor ve Fenerbahçe’den teklif
al›r. 40 bin lira ya da 4 daire ile dönemin en yüksek teklifini Beﬂiktaﬂ yapsa
da Adanal›lara verdi¤i sözü unutmaz
‘Ölürüm de baﬂka yere gitmem’ der,
1956 da askerlik bitince Adana’ya
döner. Demirsporlu yöneticilerle ilk
mukaveleyi imzalamaya gitti¤inde
üzerinde eski bir gömlek ve pantolon
aya¤›nda ise terlik vard›r. Cebinde ise
beﬂ kuruﬂu yoktur. Hiç bir ﬂey sormadan notere giderler mukaveleyi imzalar. Hiç bir zaman futbolu kazanç
kap›s› olarak görmez hatta cebinden
verir. Herkes 30 lira al›yorsa o 15
lira al›r. Beﬂ liras› sonra diye 10 liray›
verir ard›ndan filancay› tak›ma
alaca¤›z sonra veririz deyip 10 liray›
da isterler. D›ﬂar›dan gelene mahçup
olmamak için itirazs›z ç›kar›r verir.
Kazand›¤› para hep bu ﬂekilde
parça parça olur. Apandisit ameliyat› olduktan onbir gün sonra
sahaya ç›kar, kimseye iyileﬂmedi¤ini söyleyemez, k›r›lan burnunun ameliyat› sonras› tamponlar›
ç›kar›l›r sahaya sürülür.
Selami’yi üzen jübile
Füze Selami 25 y›l formas›n› giydi¤i
Demirspor’da 1972 y›l›nda 39 yaﬂ›nda
iken futbolu b›rak›r ama jübilesi 1974
y›l›nda yap›l›r. Üç büyüklerin ﬂöhretler
karmas› ile 5 Ocak Stad›'nda yap›lan
Adana Demirspor ve Adanaspor
karﬂ›laﬂmas›na Adanal› sporseverlerin
ak›n etmesi en büyük mutlulu¤u olur.
Birinci devrenin sonunda omuzlara
al›narak saha d›ﬂ›na al›nmadan önce
25 y›l onurla taﬂ›d›¤› formas›n›,
elinden tutup tak›ma getirdi¤i ve Türk
futboluna ad›n› yazd›ran Fatih Terim’e verir. Birkaç y›l sonra Demiryollar›’ ndan emekli olur, antrenörlük
belgesi al›r ve bir süre Adanaspor ile
birkaç tak›m› çal›ﬂt›r›r. Ard›ndan en
büyük hobisi olan avc›l›kla geçirir
günlerini. Jübilesini yapt›¤› günden
sonra 25 y›l›n› verdi¤i Demirspor a
u¤ramaz, maçlar›na gitmez. Çünkü
k›rg›nd›r. Neﬂeli, sevecen, ailesine
Selami, geç de olsa
jübilesini ﬂöhretler karmas›
karﬂ›laﬂmas›yla yapt›.
ba¤l›, çocuklar› ve torunlar› en büyük
mutlulu¤u olan Füze Selami’nin 2
k›z›, bir o¤lu, 5 torunu var. Demirspor
altyap›s›nda yetiﬂen profesyonel olarak
10 y›l futbol oynayan o¤lu Ömer tekkazanc› ondan geriye kalan foto¤raflar›, yer ald›¤› gazeteleri vb. tüm
belgeleri trilyonluk bir miras gibi
sakl›yor.
“Babam 25 y›l›n› verdi¤i, u¤runa
hayat›n› de¤iﬂtirecek teklifleri reddetti¤i tak›m›nda jübilesini yapmayan
dönemin yöneticilerine k›rg›nd›. O
yüzden futbola küsmüﬂtü ama tek kelime etmedi. Jübilesine Adanaspor
öncülük etti¤i için o da ahde vefas›n›
orada antrenörlük yaparak gösterdi.”•
semaerdogan@butundunya.com.tr
127
UFAK TEFEK B‹LG‹LER
Sabahat Önen
"Gündüzsefas›" ad›yla
da bilinen, kenarlar›
mavi bir çizgi ile çevrili
beyaz, mavi veya mor
çiçekler açan bitki
kahkaha çiçe¤idir.
Görüﬂürüz!
Türkiye'deki insanlar›n
%65'i yanl›ﬂ arama geldi¤inde bile telefonu
"Görüﬂürüz" diyerek
kapat›yor.
S›rlar›n
Yükü A¤›r
Araﬂt›rmalara göre,
taﬂ›n›lan
s›rlar›n insan
vücuduna
fiziksel a¤›rl›k
olarak etkisi
vard›r.
Solaklar›n
Fark›
Solak insanlar›n beyinleri
farkl› çal›ﬂt›¤› için, bilim
adamlar› yapt›klar›
araﬂt›rmalara solak
insanlar› dahil etmezler.
128
Dünya'n›n neredeyse
her yerinde kullan›lan
Wi-Fi teknolojisi, bir
kad›n taraf›ndan
bulunmuﬂtur.
Dünya'n›n
en merakl›
hayvan›
sincapt›r.
Meyve De¤ilmiﬂ
Zürfalar
1 ay boyunca
su içmeden
yaﬂayabilir.
Ananas meyve de¤ildir.
Tarlada yetiﬂir.
Orant›s›z Ceza
Bangladeﬂ'te kopya
r›
çekerken yakalanan
okulla
Paral› devlet
ö¤rencilere 15 yaﬂ›ndan
l›¤›
Roma Uygar
r.
büyükse hapis cezas›
t›
aç›lm›ﬂ
döneminde
verilebilmektedir.
BD ﬁUBAT 2015
KITALARARASI GRUP
Antartika dahil 7 k›tada konser vermiﬂ
tek grup, Metallica'd›r.
10 GÜNLÜK KAOS
A¤ustos 2010'da Pekin’de yaﬂanan
trafik s›k›ﬂ›kl›¤›n›n aç›lmas› tam 10 gün
sürmüﬂtür.
Okyanusa Aç›k Ülke
Kas›rgalar en çok Büyük Okyanus’ta
ve Amerika Birleﬂik Devletlerinde
görülür.
Michael Faraday
(1791-1867)
19. yüzy›l›n en büyük
bilim adamlar›ndan
biridir. Ekonomik
nedenlerle yeterli
e¤itim alamam›ﬂ olsa da kendini iyi
yetiﬂtirmiﬂ, bir bilim insan›d›r. Küçük
yaﬂlarda ciltçide çal›ﬂan Faraday,
ciltlenmek üzere gelen fizik kitaplar›n› okuma merak› ile bilgilerini geniﬂletti. Elektromanyetik indüklemeyi,
manyetik alan›n ›ﬂ›¤›n kutuplanma
düzlemini döndürdü¤ünü buldu.
Klor gaz›n› s›v›laﬂt›rmay› baﬂaran
ilk kiﬂidir. Elektrik motorunu icat
etmiﬂtir. Deneysel olarak, bir maddeden geçen elektrik ak›m›n›n, o
maddenin bileﬂenlerinde belli
oranda bir çözülüme yol açt›¤›n›
gösterdi. Bu sonuç ilk elektrik
sayaçlar›n›n üretimine olanak
vermiﬂtir. Faraday'›n bir baﬂka
önemli katk›s› da "amper" denilen
ak›m biriminin kesin tan›m›n› vermiﬂ
olmas›d›r. Elektrolizde geçen
"elektrot", "anot", "katot", "elektrolit", "iyon" gibi terimler de Faraday’a
aittir. Faraday, ayr›ca m›knat›s
kutuplar› aras›nda döndürdü¤ü bir
bak›r yuvarlak ile devaml› bir ak›m
elde etmeyi de baﬂarm›ﬂt›r. 1840
y›l›nda ›ﬂ›k enerjisi ile elektromanyetik enerjinin birbirine çok benzer,
hatta ayn› oldu¤u kuram›n› geliﬂtirdi. Mekanik elektri¤i m›knat›s yard›m›
ile elektri¤e dönüﬂtürmesi, ﬂimdiki
jeneratörlerin esas› say›lmaktad›r.
Faraday 25 A¤ustos 1867’de
ölmüﬂtür.
129
BD ﬁUBAT 2015
Düﬂünceleri
Evrensel
Yaln›z Adam
"Dinle neyden kim ﬂikâyet etmekte
Ayr›l›klardan hikâyet etmekte..."
Yazan: YAHYA AKSOY
flemeli- nefesli çalg›lar
aras›nda yer alan ve gönül
seslerini musikinin na¤melerine dönüﬂtürerek arﬂa yükselten ney,
sevgiliden ayr› düﬂen yaln›z adam›n
feryad›d›r. Ney, yaln›z adam›n arkadaﬂ›, gönül dostu, gönül sesi, aﬂk nefesi
ve can yoldaﬂ›d›r. Umutla, sevgiyle,
heyecanla ve hevesle yaln›z adama
eﬂlik eder. Ney'de bir nefes, bir ses
olur yaln›z adam›n duygu ve düﬂüncelerini sevgiliye taﬂ›r ve mesaj›n› arﬂa
ulaﬂt›r›r. Ney'in sesinde ve nefesinde
Ü
130
âﬂ›k ile maﬂuk sevgi sal›nca¤›nda
buluﬂurlar. "Kim gördü ney gibi hem
bir a¤› hem ilaç Ney ki hem bir
hemdem hem bir yoldaﬂ Ney kan dolu
bir yoldan söz etmekte Mecnûn' un
aﬂk k›ssalar›n› söylemkete..." Sevgisini
sonsuz yaﬂama potas›nda eriten gönül
eri Hz. MEVLÂNÂ (1207-1273) ,
insanlar›n kin ve nefretten ar›narak
ak›lla ve aﬂkla yücelece¤ine ve ilâhi
sevgiye eriﬂeceklerine inanm›ﬂt›r. "Biz
birleﬂtirmek için geldik, ay›rmak için
de¤il" diyerek insanl›¤› ilâhi sevgi
BD ﬁUBAT 2015
Güneﬂin etraf›nda dönen tüm varl›klar
ve zerreler gibi ilahi sevgiyle
bütünleﬂmek isteyen insan, gönlünü ve
ruhunu yüceltmek için Semâ döner..
yolunda birleﬂtirip, yüceltmeyi
amaçlam›ﬂt›r. Semâ, gönüller alan
yüce sevgiliye kavuﬂmak içindir.
Semâ, insanlar›n Hakk'tan ald›¤›
ihsan›,halka açmas›d›r, sa¤dan sola
kalbin etraf›nda dönerek ,bütün insanlar›, bütün yarat›lm›ﬂlar›, bütün
kalbiyle sevgi ve aﬂkla kucaklay›ﬂ›d›r.
Sema töreni, 7 bölümdür ve her bölümün ayr› bir manas› bulunmaktad›r:
"Na't-› ﬁerif" bölümü, 'Kün' yani 'Ol'
emrini temsil eden bölüm, 'nefes',
'ruha selam', 'selam 'bölümü dörttür,
'maﬂr›k' da Allah'›nd›r, ma¤rib de,
'fatiha ve dua' bölümü ile semâ biter.
üneﬂin etraf›nda dönen tüm
varl›klar ve zerreler gibi ilahi
sevgiyle bütünleﬂmek isteyen
insan, gönlünü ve ruhunu yüceltmek
için Semâ döner...
Yaln›z adam› Mesnevi'nin beyitleri aras›nda dolaﬂt›¤›m›z zaman
bulmaktay›z.
G
"Ayr›l›ktan parça parça olmuﬂum/
Yürek isterim ki özlemimi açay›m/
Herkes kendince beni dost bildi /Ama
kimse içimdeki gizi deﬂmedi / Ten
candan can tenden gizli de¤il / Gel ki
can› görmeye kimse izinli de¤il..."
aln›z adam içinde insana özgü
bir sevgi taﬂ›r, ilahi sevgi ile
bütünleﬂtirir. Hz. Mevlânâ
döneminde yaﬂanan tarihi olaylar,
savaﬂlar ve insanlar›n yaﬂad›¤› tüm
koﬂullar ele al›narak incelendi¤i
zaman, "insan, ak›l-ruh ve ahlâk
üçgeninden ibarettir" diyen yaln›z
adam ama evrensel Mevlânâ'n›n ne
demek istedi¤i ve ö¤ütleri daha iyi
anlaﬂ›lacakt›r. Bütün dünyan›n arad›¤›
evrensel sevgi ve hoﬂgörü bu felsefenin temelinde ve ruhunda bulunmaktad›r. Bütün insanl›¤›n arad›¤› ›ﬂ›¤›
ruhlara serperken hoﬂgörü temelini
güçlendirmenin bütün yollar›n› ve
kanallar›n› gönül ve ak›l gözüne
Y
131
BD ﬁUBAT 2015
ba¤layan Mevlânâ, ﬂöyle demekte:
"Âﬂ›k nedir bilmiyorsan gecelere sor,/
ﬁu sararm›ﬂ yüzlere, kurumuﬂ dudaklara sor..."
Halk Kültüründe Hoﬂgörü / Türk
Kültüründe Hoﬂgörü baﬂl›klar› alt›nda
beﬂ ana baﬂl›kta yap›lan uluslarars›
toplant›lara çok say›da bilim ve kültür
adam› ve araﬂt›rmac› bildirileri ile
kat›ld› ve bunlar kitap olarak hemen
yay›mland›.
yr›ca Uluslararas› Hoﬂgörü
Kongresi Dünyaya Ortak
Mesaj yay›mlad›. Bu etkinlikler kapsam›nda iki önemli kal›c›
kaynak eser ç›kar›ld›:
Hoﬂgörü Y›l›'nda Mevlânâ. ve
Yunus Emre, Hasrettin Hoca, Hac›
Bektaﬂ-› Veli Düﬂüncesinde
Hoﬂgörü.
A
UNESCO 2007 y›l›n› Mevlana Y›l›
Büyük düﬂünürlerin düﬂünce
ve yorumlar› tarih boyunca
insanl›¤a ›ﬂ›k tutmuﬂ ve yol
göstermeye devam
etmektedir.
UNESCO, 1995 y›l›n› Hoﬂgörü
Y›l› olarak ilan etmiﬂti. O y›llarda
Kültür ve Turizm Bakal›¤›'ndaki
görevim nedeniyle, uzun y›llar, ﬁebi Arus törenlerinde Bakanl›k ad›na
konuﬂma yapm›ﬂ olmaktan, yurt içinde
ve d›ﬂ›nda anlaml› etkinlikleri uygulamaya koymuﬂ bulunmaktan k›vanç
duymaktay›m.
Uluslararas› Hoﬂgörü Kongresi
(10-12 Haziran 1995- Antalya)
Siyasette Hoﬂgörü / Kültü-leraras›
Hoﬂgörü / Dinleraras› Hoﬂ görü / Türk
132
olarak ilan etti. Çok say› etkinlik
yap›ld›. Büyük düﬂünürlere, felesefe
adamlar›na ve bilginlere ve gönül
erlerine aylar, günler ve y›llar yetmemektedir. Büyük düﬂünürlerin düﬂünce
ve yorumlar› tarih boyunca insanl›¤a
›ﬂ›k tutmuﬂ ve yol göstermeye devam
etmektedir. Kitaplara ve y›llara
s›¤mayan bu de¤eri bir makaleye
s›¤d›rma olana¤› bulunmamaktad›r.
"...ﬁu topra¤a sevgiden baﬂka bir
tohum ekmeyiz / Madem ki sen bensin,
ben de senim / Niceye ﬂu senlik
benlik... / Ölümümüzden sonra mezar›m›z› yerde aramay›n›z ! / Bizim
mezar›m›z âriflerin gönüllerindedir."
"Senin gözündeki ›ﬂ›¤›n da gönül
›ﬂ›¤›d›r; göz ›ﬂ›¤›, gönüllerin ›ﬂ›¤›ndan
meydana gelir," diye insanl›¤a
seslenen, yaln›z ama düﬂünceleri
evrensel gönül eri Hz. Mevlânâ' ya
selam olsun... •
Yazar Dede ve Torunlar›
Muzaffer ‹zgü
y ne olmuﬂ, ne olmuﬂ? Okulun
kaloriferi bozulmuﬂ. Bizim
evde de kalorifer var, hiç
bozulmuyor. Onun ayar›n› annem
babam biliyorlar. Bizi ne aﬂ›r› ›s›t›yor,
ne de üﬂüyoruz. Oh, odam›z s›cac›k!
Zaten k›ﬂ geldi miydi odalardaki
kaloriferlerin hepsini açm›yoruz.
Oturma odas›nda
oturuyoruz. Küçük
bir oda ama biz
seviyoruz bu oday›.
H›h, bazen de yere
serdi¤imiz minderlerde oturuyoruz.
Uf, minderde
oturmak çok hoﬂ. Otur, uzan, yan dön,
ellerini baﬂ›m›n alt›na koy. Sonra
düﬂler kur... kuﬂlarla uçmak, bal›klarla
yüzmek, tavﬂanlarla arkadaﬂl›k
etmek... ne güzel.
Ama ﬂimdi?.. ﬁimdi düﬂ kuram›yorum ki. Zaten ders bile yapam›yoruz. Ö¤retmenimiz de üﬂüyor, eldivenlerini tak›yor. Bize
de: “Çocuklar
eldivenleri olanlar
ellerine geçirsinler” diyor. Benim
eldivenim yün.
Bir anda ellerimi
›s›t›veriyor. Sonra
133
BD ﬁUBAT 2015
atk›mla da bo¤az›m› sar›yorum.
Uf!.. Uf!.. Yine de üﬂüyorum. Salt
benim de¤il, bütün arkadaﬂlar›m
üﬂüyorlar... Gözümüz ö¤retmenimizde. Sanki kalorifere bir el atmas›yla
hop diye kalorifer çal›ﬂacak, biz de
›s›naca¤›z...
I ›h... Ne yapsak donuyoruz.
Ö¤retmenimiz de, biz de ikidebir
kalorifer peteklerini elliyoruz. O
s›cac›k petekler gitmiﬂ, yerine buz
gelmiﬂ.
¤retmenim, “Haydi çocuklar,”
diye bize sesleniyor. “ﬁimdi
aya¤a kalkal›m, tahtan›n yan›na
toplanal›m, hep birlikte
z›playal›m.” Hop!.. Hop!..
“Bir de ﬂark› söyleyelim mi
çocuklar?”
Ak›n ba¤›r›yor, “Bahar
geldi, heryer yemyeﬂil,
ﬂark›s›n› söyleyelim ö¤retmenim...” Hep birden gülüyoruz
ama ﬂark›y› da söylemeye
baﬂl›yoruz. Sesimiz çok c›l›z
ç›k›yor. Yaln›z Nehir’le Ak›n
bang›r ban¤›r ba¤›r›yorlar.
Ö¤retmenim önce
Nehir’in saçlar›n› okﬂuyor,
“Oh oh Nehir, tastamam
ça¤layan bir nehirsin...” diyor. Eh,
bunu duydu ya Nehir. Daha çok
ba¤›r›yor. Ak›n durur mu, ondan daha
çok ba¤›r›yor. “Dallarda erikleeeeer...”
Ah Ak›n ah, a¤z›m›z› suland›r›yor, bu so¤ukta. Ama yine de ›s›nam›yoruz. Ö¤retmenim çok üzülüyor.
Soruyor, “Bugün hava s›cakl›¤› kaç
derece olacakt›?..”
Hepimiz birden ba¤›r›yoruz.
134
“S›f›r›n alt›nda...”
Ark›n’›n sesi gümbürdüyor:
“Çoook alt›ndaaaa...”
Can›m ö¤retmenim, bize hemen
çocuklu¤umu anlatmaya baﬂl›yor.
Kaloriferli de¤ilmiﬂ evleri. Soba
yakarlarm›ﬂ ama sobada salt odun
yakarlarm›ﬂ. Odun iyice sobada
yand›ktan sonra onun korlar›n› mangala atarlarm›ﬂ. ‹ﬂte as›l s›cakl›¤›n tad›
o zaman ç›karm›ﬂ. Kedileri sarman
sanki közlerin mangala konmas›n›
beklermiﬂ. Mangal orta yere konduktan sonra Sarman gelir, mangal›n
alt›na yatarm›ﬂ, ama nas›l yatma, böyle
upuzun. Kuyru¤unu da uzat›rm›ﬂ iyice.
Ondan sonra h›r h›r diye uyumaya
baﬂlar, mangal›n keyfini en çok da o
ç›kar›rm›ﬂ.
Kendileri de mangal keyfi yaparlarm›ﬂ, hep Sarman m› yapacak?
Kestane patlat›rlarm›ﬂ pat pat... Anneleri m›s›r kavururmuﬂ, çat çat... Bazen
de maﬂay› koyarlarm›ﬂ közün üzerine,
ekmek dilimlerini dizerlermiﬂ üzerine... Oh, nar gibi k›zar›rm›ﬂ ekmek
BD ﬁUBAT 2015
dilimleri. Sonra da bu ekmek dilimlerinin üzerine tereya¤› sürerlermiﬂ...
Uf, uf, kardeﬂler birbirlerine baka
baka, gözlerini yuma yuma ya¤l›
ekmek dilimlerini yerlermiﬂ...
Hiç tereya¤›n›n kokusunu al›r da
Sarman h›r h›r yatar m›? Hemen
gözlerini açar, mangal›n alt›ndan ç›kar,
Miyav miyav... “Hani bana hani
bana?” dermiﬂ.
Ö¤retmenim ne güzel anlat›yordu
çocuklu¤unu, mangal keyfini. Bir de
ﬂu üﬂümek olmasayd›... Uf uf, çok
üﬂüyoruz!
“Ö¤retmenim bugün beslenme
saatini öne alal›m...”
una ac›km›ﬂ bile. Eh Tuna bu,
herzaman ac›k›r. Kantine gider,
birﬂeyler al›r yer, aaa bir bakar›z
ki ikinci dinlenmede de Tuna kantinin
önünde.
“Ne o Tuna, yine mi ac›kt›n?”
Salt baﬂ›m› sallar, gözleri hep
yiyeceklerdedir.
Ö¤retmenim, “Haydi bakal›m
çocuklar, size kalori olur, ›s›t›r.
Beslenme çantalar›m›z› ç›karal›m.”
Oh, Tuna yemeye
baﬂlam›ﬂ bile.
Yanaklar› iki
kocaman balon
gibi ﬂiﬂmiﬂ gözleri de yumulu...
Annemin haz›rlad›¤› peynirli
tostu ç›kard›m.
Uvvv buz gibi...
Kalorifer yan›yor
olsayd›, tostlar›m›z› ka¤›t havlulara sar›p, kalorifer pete¤inin üzerine
koyuyor, birazc›k ›s›t›yorduk. Ama
ﬂimdi birﬂey yapam›yoruz, so¤uk
so¤uk a¤z›m›z›n içinde bir bu yana
bir o yana döndürüyoruz.
a babam›n haz›rlad›¤› ayran?
Onu nas›l içece¤im? O da buz
gibi donmuﬂ. Arkadaﬂlar›m›z
birbirimize bak›yoruz, üﬂüye üﬂüye
getirdiklerimizi yemeye çal›ﬂ›yoruz.
Uf, peynirin tad› yok... I ›h ayran
içilmiyor.
Üçüncü s›n›ftay›m. ﬁimdiye dek
hiç böyle bir so¤uk yaﬂamad›m. Tostu-
Üçüncü s›n›ftay›m.
ﬁimdiye dek hiç
böyle bir so¤uk
yaﬂamad›m.
Tostumu çi¤niyorum
ama bir yandan da
s›cac›k evimizi
düﬂünüyorum.
135
BD ﬁUBAT 2015
öyküler, ne güzel düﬂler...
Ö¤retmenim, “Çocuklar, ben
müdür beyin odas›na dek gidip bir
konuﬂay›m” dedi. Ö¤retmenimiz tam
kap›dan ç›k›yordu ki, müdür yard›mc›s› Canan ö¤retmen içeriye girdi.
“Çocuklar” dedi, “ﬁimdi size
sevinece¤iniz bir haber verece¤im...”
mu çi¤niyorum ama bir yandan da
s›cac›k evimizi düﬂünüyorum. Ohhh,
o kocaman minderin üzerindeyim.
Dizlerime dek de o ince battaniyeyi
örtmüﬂüm. Elimde de kitapl›ktan
ald›¤›m son öykü kitab› var... Ne güzel
uuv birdenbire canlan›verdik,
Canan ö¤retmenin gözlerine
bakmaya baﬂlad›k. “Okulu tatil
ediyoruz çocuklar...” Uuuvaaav!..
S›n›fta bir sevinç, bir alk›ﬂ...
“Servislere de telefon ettik. ﬁimdi
gelecekler...”
Uuuvaaav!.. Öyle güçlü bir alk›ﬂ ki...
“Yar›n okula gelmeyeceksiniz...”
Aaa, ›s›n›verdik birazc›k galiba...
“Yar›n kaloriferleriniz onar›lacak.”
Sevinçten z›pl›yoruz. Biliyoruz,
servis arabalar›n›n içerisi ﬂimdi
s›ms›cac›kt›r. Evlerimiz s›ms›cac›kt›r.
“Öbür gün okula geleceksiniz...”
ﬁimdi servislerin yolunu gözlüyoruz...
Ö¤retmenim de çok mutlu, biz
de... Bir de ﬂu servisler bir an önce
gelse de doluﬂuversek içine...
muzafferizgu@butundunya.com.tr
Evlat Edinilmek
Okulda birinci s›n›f ö¤rencileri, bir aile foto¤raf› üzerinde
tart›ﬂ›yorlard›. Foto¤raftaki küçük çocu¤un saç rengi
ailenin öteki bireylerinin saç renginden de¤iﬂikti.
Ö¤rencilerden biri o çocu¤unun belki de evlat edinilmiﬂ
olabilece¤ini söyledi. Bu sözü duyan bir küçük k›z
ö¤renci, sesini yükseltti: "Ben evlat edinme konusunu
bilirim, çünkü bende evlatl›¤›m!"
Arkadaﬂ› sordu; "Madem biliyorsun, bize de anlatsana... Evlat edinilmek ne
demektir?" Küçük k›z ö¤renci kendinden emin bir biçimde bilgisini özetledi:
"Annenin karn›nda de¤il, yüre¤inde büyümüﬂsün demektir."
136
Gözle Gönül Aras›
Mehmet Uhri
Özgür Periler
mekli ö¤retmendi. Uzun y›llar
ilkö¤retim okullar›nda müzik
ö¤retmenli¤i yap›p emekli
olduktan sonra küçük bir dükkan aç›p
müzik kitaplar›, notalar ve aksesuarlar
sat›yordu. Müzikten hiç ayr›lmam›ﬂt›. Zaman içinde
dükkan› müzikseverlerin buluﬂma noktas› olmuﬂtu. Hastanede iﬂi oldu¤u
zaman önceden
telefon aç›p
uygun olup olmad›¤›m› sorar, hasta-
E
ne ortam›n›n keﬂmekeﬂinden ürktü¤ü
için yard›mc› olmam› rica ederdi. S›ra
önceli¤i veya öncelikli muayene gibi
bir ﬂey de¤ildi, arad›¤›. Pek çok
hastam›z gibi hastane kalabal›¤›ndan
ürküyor, elinden tutup yönlendiren olmas›n› istiyordu.
O gün düzenli kulland›¤› ilaçlar› için
süresi biten raporunu yenilemeye
gelmiﬂti. ‹lgili
dahiliye uzman›
doktor arkadaﬂ›mla
görüﬂüp yar›m saat
137
BD ﬁUBAT 2015
kadar sonra yan›na gitmek üzere
randevulaﬂ›nca odama davet ettim.
Çal›ﬂma ortam›m› iﬂgal edip vaktimi
al›yor olman›n tedirginli¤i içindeydi.
D
ostça muhabbetle tedirginli¤ini gidermek için “Bildim bileli
müzikle u¤raﬂ›yorsunuz. Sizin
için müzi¤i özel yapan nedir? Baﬂka
sanat alanlar› ilginizi çekmiyor mu?”
diye bir soru yönelttim. Muhabbet
erbab› oldu¤unu bildi¤im için günün
s›radanl›¤› içinde keyifli bir sohbet
için f›rsat kovalad›¤›m› da itiraf
etmeliyim.
Sordu¤um soru üzerine bir süre
düﬂündü. Hafiften gülümseyip kafas›n›
sallad›.
“Bu konu üzerinde konuﬂup
tart›ﬂt›¤›m çok dostum oldu. Onlar da
hep ayn› soruyu sordular. Hatta müzi¤in ﬂiirle yak›nl›¤›na iﬂaret edip hiç
olmazsa sözleri olan müzi¤e yak›n
durmam gerekti¤i üzerinden yüklendiler. Benim arad›¤›m ise sanat›n özgür
138
olmas›, özgür kalmas›yd›. Onlara müzi¤in
ele gelmeyen ﬂekilsiz
halinin gerçek özgürlük oldu¤unu, özgürce
sanat yapabilmeyi
müzikte buldu¤umu
anlatt›m. Yine de pek
anlaﬂt›¤›m›z söylenemez.”
“Anlamad›m. Di¤er
sanatlar size yeterince özgür gelmiyor
mu?”
“Yaz›l› anlat›m,
ﬂiir, öykü, roman
sözcük ve cümle kal›plar›yla s›n›rl›d›r.
Seçti¤iniz sözcü¤e veya cümle kuruluﬂ
yap›s› içine hapsolursunuz. Heykel,
Onlara müzi¤in ele
gelmeyen ﬂekilsiz
halinin gerçek özgürlük oldu¤unu, özgürce
sanat yapabilmeyi
müzikte buldu¤umu
anlatt›m.
resim gibi plastik sanatlarda ise
kulland›¤›n malzemenin izin verdi¤i
kadar›n› ortaya ç›karabilirsin. Müzik
ise kula¤a ulaﬂan bir ezgidir. Özgürce
uçar gelir kula¤›na konar. Onu içeri
al›p almamak sana kalm›ﬂt›r. Müzikte
iﬂitti¤ini anlat deseler sözcüklerle
anlatamaz oturur yine çalar, seslendirirsin.”
“Müzikte de kulland›¤›n›z enstrü-
BD ﬁUBAT 2015
mana ba¤l› de¤il misiniz?”
“Enstrüman arac›d›r. Müzik önce
kafada baﬂlar. Beethoven meﬂhur 9.
Senfoniyi sa¤›r haliyle bestelemiﬂtir.
‹ﬂitmedi¤i halde beyninde üretmiﬂ
sese ve notaya dökmüﬂtür. Hatta en
geniﬂ anlamda içinde bulundu¤umuz
evren bir sanat eseri ise evrenin
baﬂlang›c›n› anlatan kutsal kitaplar›n
'önce söz veya ses' vard›” diye baﬂlamas› çok anlaml›d›r. Veya k›yamet
gününün ‹srafil’in Sur’unu öttürmesi
ile baﬂlayaca¤› inanc› müzi¤in
özgünlü¤üne iﬂaret etmiyor mu?”
aylar›n gelmesi ile konuﬂmaya
ara verdik. Bizimkinin mütevaz› da olsa klasik müzik
alan›nda çal›ﬂmalar› oldu¤unu
biliyordum. Besteleri pek ilgi görmese
de umurunda olmam›ﬂt›. ﬁimdilerde
bir bale süiti yazmaya çabalad›¤›ndan
söz etti. Çay›n›n ﬂekeriyle u¤raﬂ›rken
az önce söylediklerini düﬂünüyordum.
‹kna olmam›ﬂt›m.
“Müzi¤in en özgür sanat oldu¤unu iddia ediyorsunuz. O zaman
sanatlar içinde en ileri olan›n müzik
Ç
olmas› gerekmiyor mu?”
“Öyle zaten. Di¤er sanat alanlar›
egemenlerin bask›s› alt›nda kal›p
sansüre u¤rarken müzi¤in ele avuca
gelmez yap›s› onu hepsinden ileriye
s›çratm›ﬂt›r. 250 sene önce avrupa
monarﬂilerle yönetilip tek ses iradesi
alt›ndayken müzisyenler çok sesli
müzik yap›yordu. ‹çinde bulunduklar›
toplumun 250 sene ötesinde günümüzün çok sesli, çok renkli, çok kültürlü
toplumunu ve yönetim modelini bir
senfoni içinde gösterebiliyorlard›.
H
er bir enstrüman›n kendi
özgün kimli¤ini koruyarak
çal›nan esere kat›ld›¤› senfoninin günümüzün demokratik toplumlar›ndan ne fark› var? Dahas› iktidara
ra¤men farkl› sivil toplum önderlerinin
ortaya ç›k›p toplumlar› etkileyebilmelerine olanak sa¤layan yönetim sistemi
250 sene hayal bile edilemezken
müzisyenler konçertolar›n› yaz›yordu.
Bilirsin keman, piyano, obua her
neyse her hangi bir müzik aleti için
yaz›lm›ﬂ olan konçertolar bir sivil
toplum önderi gibi orkestray› peﬂine
BD ﬁUBAT 2015
takar birlikte muhteﬂem müzik eserlerine dönüﬂtürür. Günümüzün sivil
toplumunun gücünü ve anlat›m›n›n
karﬂ›l›¤›n› zaman›n müzisyenleri
eserleriyle iﬂaret ediyordu. Egemen
otorite zaman›nda fark edebilse
san›r›m sansür uygulamaktan kaç›nmazd›. Örnekleri ço¤altabilirim. Ama
müzik bu, ilham perilerinden ismini
al›r ve ele avuca s›¤madan ﬂekilden
ﬂekle girerek özgürce sal›n›r. Duygular
gibi ak›ﬂkan ve özgürdür, müzik.”
u sözleri sözlerken gözlerindeki
heyecan›, inanm›ﬂl›¤› ve enerjiyi
görmenizi isterdim. Ortam›,
günü, mekan› unutmuﬂ gibiydi. Çay›n›
so¤utmamas›n› hat›rlat›nca tekrar o
çekingen haline döndü.
B
Müzi¤e buland›¤›nda
sözler ço¤u kez ezgiyi
bask›lar, ard›ndakini
gizler.
“San›r›m o nedenle müzik eserlerinin söz ile birleﬂmesine pek s›cak
bakm›yorsunuz. Müzi¤in anlatmak
istedi¤ini sözlerle k›s›tlay›p s›n›rlamak
istemiyorsunuz. Do¤ru mu?”
“ﬁiir de sanatlar›n en eskilerindendir. Ancak ﬂairin seçti¤i söz ve
nükteler anlaml› olsa da hep bir ﬂeyler
eksik kal›r. Okuyucusuna o eksik
sözcüklerle ulaﬂan ﬂiir, zihinlerde
anlama ve nükteye dönüﬂürken iyiden
iyiye aﬂ›n›r. Müzi¤e buland›¤›nda
sözler ço¤u kez ezgiyi bask›lar, ard›ndakini gizler. Sözlere tak›l›p müzi¤inden uzaklaﬂt›¤›m›z pek çok güzel beste
140
sayabilirim. Fahir Atako¤lu’nun
besteledi¤i sözlerini Sezen Aksu’nun
yazd›¤› “Lal” isimli parça çok iyi bir
örnektir. Sözler o kadar anlaml› ve
içtendir ki, müzi¤i örter bast›r›r.
Halbuki ﬂark›n›n müzi¤i sözlerinin
çok ötesindedir.”
Ç
aylar›m›z› bitirip rapor iﬂlemi
için birlikte dahiliyeci
arkadaﬂ›m›n yan›na giderken
hastanenin kalabal›k koridorlar›na yöneldi¤imizde tedirginli¤i artt›.
Koridorlardaki kalabal›¤a bak›p
“buradakilerin hepsi mi hasta?” diye
sordu. Art›k her yerde, her ortamda
konuﬂacak konu bulamayanlar›n
birbirine hastal›klar›ndan söz etti¤ini
ve böyle giderse sa¤l›kl› oldu¤unu
düﬂünen insanlar›n muhabbet konusu
bulamay›p yaln›z kalaca¤›ndan
endiﬂelendi¤ini söyledi. Tedirginli¤ini
biraz olsun yat›ﬂt›rmak için az önceki
ilgi çekici konuya dönmeyi seçtim.
“Müzi¤in ça¤›n›n yüzlerce y›l
ilerisinde oldu¤unu söylemiﬂtiniz. O
zaman günümüzde yap›lan müzik
gelece¤in toplumu için de ipucu
veriyor olmal›. Bugünkü müzi¤e bak›p
gelece¤in toplumunu hayal etmeye
çal›ﬂabilir miyiz?
“Çok zor. Geçmiﬂte hayal edebilselerdi, önlem almaktan çekinmezlerdi. Yine de müzi¤in elektronikle
birleﬂip enstrüman ba¤›ml›l›¤›ndan
kurtulmas› çok daha özgür bir topluma
do¤ru ilerledi¤imizi düﬂündürebilir.
Dahas› rock müzik veya klasikteki
karﬂ›l›¤› oldu¤unu düﬂündü¤üm atonal
müzik örneklerine bak›p bireyin
kimlikler ve etiketlerinden kurtulup
BD ﬁUBAT 2015
çok daha özgürce kendini ifade
edebildi¤i bir toplum düﬂleyebiliriz.”
K
oridorda durup sa¤›na soluna
bak›nd›. Sonra sesini alçalt›p
bunlar› yüksek sesle söylememek gerekti¤ini, duyan bilen olsa
önlem almaktan çekinmeyece¤ini,
müzik perilerinin özgür olmas› ve
öyle kalmas› gerekti¤ine inand›¤›n›
söyledi.
‹ﬂlemlerini k›sa sürede yap›p
raporunu ve reçetesini haz›rlad›k. ‹ﬂimiz bitmiﬂti. Gerek olmad›¤›n› söylese
de tedirginli¤ini bildi¤im için hastane
kap›s›na kadar eﬂlik ettim. Teﬂekkür
edip ayr›l›rken “ﬁimdi dükkana gidip
hastanenin u¤ultusunu kulaklar›mdan
atlatabilmek için ölüp gitmiﬂ kemikleri
bile kalmam›ﬂ birinin 350 y›l önce
yazd›¤› kantatlara, Bach’a s›¤›naca¤›m. Müzi¤in özgürlü¤üne b›rakaca¤›m kendimi” dedi.
Hastane bahçesine ç›kt›¤›m›zda
az önceki tedirginli¤inde eser kalmam›ﬂt›. A¤›r ad›mlarla bahçenin kalabal›¤›na kar›ﬂ›p sessizce uzaklaﬂt›.•
mehmetuhri@butundunya.com.tr
Makine ‹¤nesinin Öyküsü
Mühendis Elias Howe, uzun zamand›r dikiﬂ makinesi yapmaya
çal›ﬂ›yordu. Sorun i¤nedeydi. Bu ise Howe’u derin derin
düﬂündürüyordu. Beyni gece gündüz hatta uykuda bile
bununla meﬂguldü. Bir gece düﬂünde vahﬂi kabilelere esir
düﬂtü¤ünü gördü. Kabile reisinin önünde i¤nesiz bir dikiﬂ
makinesi durmaktayd›. “Elias Howe!” diye kükredi kabile
reisi. “Bu makineyi hemen tamamlaman› emrediyorum.
Aksi halde öleceksin!..”
Elias’›n dizlerinin ba¤› çözüldü. Muhaf›zlar onu ölüm meydan›na
do¤ru sürüklediler. Kan, ter içinde kalan Howe dikiﬂ
makinesini unutmuﬂ can derdine düﬂmüﬂtü. Bir kaz›¤a
s›k›ca ba¤lanan Howe her ﬂeyin bitti¤ini anlad›. Sonra,
kabile reisinin emri kulaklar›nda yank›land›.
“Öldürün!..”
Muhaf›zlar›n m›zraklar› gövdesine saplanmak üzere
havaya kalkm›ﬂt› ki, Howe aniden bir ﬂey fark etti.
M›zraklar›n ucunda bulunan göz biçimindeki delikler,
düﬂünüp de bir türlü keﬂfini baﬂaramad›¤› dikiﬂ i¤nesinin
ta kendisiydi. M›zraklar tam gö¤süne saplan›rken
s›çrayarak uyand›, yataktan f›rlad›¤› gibi laboratuvar›na
koﬂtu. Düﬂteki m›zra¤›n ucundaki deli¤in benzerini i¤ne
üzerinde açarak yap›t›n› tamamlad›. Art›k dikiﬂ makinesi
baﬂar›l› bir biçimde çal›ﬂ›yordu.
Mühendis Howe’un keyfine diyecek yoktu. Yaln›z ak›l erdiremedi¤i konu,
uyan›kken yapamad›¤›n› düﬂünde baﬂarm›ﬂ olmas›yd›.
141
Gezdikçe Gördükçe
‹zlen ﬁen Toker
B
Como
Gölü’nün
‹ncisi
ellagio
‹stiridye kabu¤unun tam ortas›ndaki eﬂsiz bir inci tanesi
gibi Bellagio da Y ﬂeklindeki Como gölünün merkezinde
yer al›yor.
‹talya’n›n Lombardiya bölgesinde, göl k›y›s›ndaki bu zarif ve
bak›ml› kent, yüzy›llar önce
yap›lan binalar›, görkemli villalar›,
taﬂ döﬂeli dar yollar› ve merdivenli
sokaklar›yla ziyaretçilerini büyülüyor.
Bellagio, yüzy›llard›r yaln›zca aristokratlar› de¤il, yazar, müzisyen, ﬂair,
heykeltraﬂ gibi sanatç›lar› da etkileyerek onlara ilham vermeye devam
ediyor.
Ben de bir zamanlar Leonardo
da Vinci, Stendhal, Franz
Listz, Gustave Flaubert
‹
142
ve Mark Twain’in de ziyaret etti¤i
kente gitmek üzere Como’dan tekneye
biniyorum. 700 kiﬂinin yaﬂad›¤› kent,
göl k›y›s›ndan San Primo da¤›n›n
tepesine do¤ru yükselen alana yay›lm›ﬂ bir çok mahalleden oluﬂsa da en
çok ilgi çeken bölümü,
ilk yerleﬂim
alanlar›ndan biri
olan Borgo denilen tarihi
kent merkezi. Benim bindi¤im tekne de göle do¤ru
uzanan a¤açlarla kapl›
burnun k›y›s›ndaki Borgo’
nun sar›, pembe ve bej
renkli binalar›n›n önündeki
küçük iskeleye yanaﬂ›yor.
Üzerinde Bellagio yazan küçük
iskelede inip, buradaki turizm ofisinden bir harita al›yorum. ‹skelenin
önündeki cadde ile kentin üst bölümündeki caddeyi birbirine ba¤layan
dar sokaklar ve merdivenlerden ibaret
olan kent merkezi k›sa sürede yürünerek gezilebiliyor. Ben de sola do¤ru
yürüyorum.
öl k›y›s›ndaki a¤açlar›n arkas›ndaki banklarda oturanlar
Ekim ay›n›n son gününde
güneﬂin tad›n› ç›kar›yor, t›pk› önlerinde göle girip, ç›kan ördekler gibi...
Ço¤u neoklasik tarzdaki binalar çok
bak›ml›, özenle pastel renklere boyanm›ﬂ, pencerelerin etraf›, baz›lar›n›n
G
Bellagio-Punta Spartivento
duvarlar› desenlerle süslenmiﬂ. Duvarlar ve balkonlar sarmaﬂ›klarla, çiçek
saks›lar›yla renklenmiﬂ. Piazza
Mazzini adl› göl k›y›s›ndaki yoldan
Roma caddesine dönüp, Grand Hotel
Villa Serbelloni’nin bahçe duvar›
boyunca yürüyorum. Duvar› kaplayan
sarmaﬂ›¤›n k›rm›z› renkli yapraklar›
yolun karﬂ›s›nda rengarenk ipek
Bellagio, yüzy›llard›r
yaln›zca aristokratlar›
de¤il, sanatç›lar› da
etkileyerek onlara
ilham vermeye devam
ediyor.
143
BD ﬁUBAT 2015
eﬂarplar satan dükkan›n vitrinine
yans›yor.
a¤a dönüp kilise meydan›na
devam etmek yerine, soldaki
yoldan ilerliyorum. Bu yol beni
burnun ucunda “Rüzgar›n bölündü¤ü
nokta” anlam›na gelen “Punta Spartivento”ya getiriyor. Gölün üç kola
ayr›ld›¤› bu nokta, sa¤da Lecco, solda
Como, karﬂ›da da Colico bölgelerinin
görüntüsüyle gölün baﬂka hiçbir yerinde görülemeyecek eﬂsiz bir manzara
sunuyor. Buradaki küçük park›n
ard›ndaki tek katl› restorandan bal›k
S
144
kokular› geliyor. A¤açlar›n
dallar› aras›ndan süzülen
güneﬂ, k›y›daki banklarda
oturup, gölü çevreleyen
görkemli da¤lar›n görüntüsünü izleyenleri ›s›t›yor. Ben de
bir süre manzaray› izleyenlere
kat›ld›ktan sonra geri dönüp
San Giacomo kilisesinin
oldu¤u meydana yürüyorum.
Köﬂedeki dükkanda Noel
süsleri sat›l›yor. Raflar ve
vitrinler ço¤u camdan yap›lm›ﬂ renk renk melekler, hayvanlar, çanlar, çiçekler, çam
a¤açlar›, y›ld›zlar, kalpler ve
rüzgar gülleri ile dolu.
Kilisenin önündeki Piazza
Della Chiesa meydan›n›n
köﬂesinde ise Villa Serbelloni’nin giriﬂ kap›s› yer al›yor.
1845 y›l›nda burada kalan
Gustave Flaubert seyahat
günlü¤üne ﬂu sat›rlar› yazm›ﬂ:
“...gözleri memnun etmek için
yap›lm›ﬂ bir gösteri... Burada
yaﬂamak ve ölmek istenir.”
rtaça¤’da kale, sonras›nda özel
mülk olan villa 18. yüzy›lda
Serbelloni ailesi taraf›ndan
al›nm›ﬂ; binan›n bahçesi geliﬂtirilip,
güzelleﬂtirilmiﬂ. 1905 y›l›nda otele
dönüﬂtürülen villa burada kalmaya
gelen Prenses Ella Walker taraf›ndan
sat›n al›nm›ﬂ. Onun ölümünden sonra
1959’da New York Rockefeller Vakf›’
na ba¤›ﬂlanarak bir konferans ve
araﬂt›rma merkezine dönüﬂtürülmüﬂ.
Villan›n Bellagio burnunun tepesindeki geniﬂ bahçesi, Nisan’dan Ekim
O
BD ﬁUBAT 2015
sonuna kadar Pazartesi hariç
her gün günde 2 kez yap›lan
rehberli turlarla gezilebiliyor.
Aralar›nda nadir ve egzotik
bitkilerin de oldu¤u, güller,
yaseminler, zeytin, limon,
portakal, manolya ve nar
a¤açlar› ile dolu bahçedeki
yürüyüﬂ yollar›n›n toplam
uzunlu¤u 18 km’yi buluyor.
eydandan Borgo’
nun üst bölümündeki caddesi olan
Garibaldi’de yürümeye
baﬂl›yorum. Bu cadde ve onu
göl kenar›ndaki yola ba¤layan dar sokaklar ve merdivenlerde
evler, çeﬂitli ma¤azalar, kafe ve
restoranlar var. ‹pek, tak›, seramik,
ahﬂap ve cam eﬂyalar satan ma¤azalar›n vitrinleri çok güzel düzenlenmiﬂ.
Önünden geçti¤im bir ﬂarküteri
vitrini bir hediyelik eﬂya ma¤azas›ym›ﬂ gibi rengârenk. Zeytinya¤› ve
sirke ﬂiﬂeleri, ﬂaraplar, ﬂekerleme,
bisküvi ve çikolata kutular› ve zeytin
kavanozlar› ﬂ›k ambalajlar› içinde
M
Villa Melzi
özenle vitrine yerleﬂtirilmiﬂ. Bir süre
sonra sa¤da aﬂa¤›ya inen, çak›l taﬂlar›
ile kapl› geniﬂ merdivenlerden oluﬂan
Salita Serbelloni soka¤›na geliyorum.
Bu soka¤a halk hâlâ hendek diyor
çünkü Ortaça¤ zaman›nda buras› tarihi
kenti korumak için kullan›lan hendekmiﬂ.
Göle do¤ru inerken, sa¤da hâlâ
Ortaça¤’dan kalan tarihi duvarlar›n
bir k›sm› görülebiliyor. Bu yolun sonu
145
göl kenar›ndaki caddeye ç›k›yor.
Belediye Binas›, St. George ﬁapeli,
kütüphane ve bir zamanlar neo-gotik
tarzda bir Anglikan kilisesi olarak
inﬂa edilerek 1950’lerde konut olarak
düzenlenmiﬂ Villa Gotica tarihi kent
merkezinde öne ç›kan di¤er yap›lar.
2-3 saat süren farkl› yürüyüﬂ rotalar›yla Bellagio etraf›ndaki köyleri de
görebilir; Loppia, Pescallo, Oliverio,
San Giovanni’ye giderek Villa Melzi’
nin bahçesini ve Navigasyon Aletleri
Müzesi’ni gezebilirsiniz. Yürümeyi
tercih etmezseniz yaz aylar›nda feribot
iskelesinin yan›ndan hareket eden
motorize turist trenine de binebilirsiniz. Bellagio’da yaln›zca do¤al güzellikler ve tarih yok; göl bal›klar›, yerel
ﬂaraplar, kahveler, çevredeki da¤
köylerinde yap›lan peynir, salam ve
sucuklar, Bresalo ve Missoltini gibi
eﬂsiz lezzetler de var. Geleneksel aile
iﬂletmeleri olan Trattoria’lar, pizza
servis eden Pizzeria’lar, gurme restoranlar› ve kafeler farkl› lezzetler sunuyor. Ben de iskelenin karﬂ›s›ndaki
binan›n giriﬂ kat›ndaki kafede oturup
mis gibi kokan bir kahve içiyorum.
az aylar›nda daha kalabal›k
oldu¤unu düﬂündü¤üm Bellagio, ﬂimdi çok sevdi¤i konuklar›n› u¤urlad›ktan sonra yaln›z kal›p
hüzünlenen bir ev sahibi gibi. Yaz
aylar›ndaki kadar hareketli ve neﬂeli
olmasa da dar sokaklar›nda rahatça
yürüyüp göl manzaras›n›n tad›n› ç›kard›¤›m bu sakin halini o kadar seviyorum ki ayr›lmak zor geliyor. •
Y
izlensen@butundunya.com.tr
‹nsanlar Yaﬂad›kça
Mehmet Ünver
A
msterdam’da
Bir
Çat› Kat›
Ortal›kta kar kokusunun oldu¤u gecelerden biri. Her an
ilk taneler düﬂmeye baﬂlayabilir. Kanallar ve özgürlükler
kenti Amsterdam’day›z. Yan›mda bana eﬂli¤inden büyük
keyif ald›¤›m kafa dengi bir dostum var.
anal boyundaki ﬂirin bir caz
kulübünden henüz ç›km›ﬂ›z.
Son iki saatimiz bir blues
sanatç›s›n›n kulaklar›m›za adeta
ziyafet çeken kadife sesini dinleyerek
K
geçmiﬂ. O güzelim ezgilere can veren
sesi hala kulaklar›m›zda ç›nl›yor. Vakit
gece yar›s›na yaklaﬂm›ﬂ. Art›k eve
dönme zaman›. Serin havan›n tad›n›
ç›kartmak istercesine kanal boyunca
147
a¤›r a¤›r yürüyoruz. Göz alabildi¤ine
tüm a¤açlara ›ﬂ›lt›l› fenerler as›lm›ﬂ.
Binalar›n kap›lar›, pencereleri ve
vitrinler yeni y›l için ›ﬂ›kland›r›lm›ﬂ.
Yediden yetmiﬂe herkesin gelecek
için kurdu¤u güzel düﬂler kentin bir
iyimserlik atmosferine bürünmesini
sa¤lam›ﬂ. ‹nsanlar gecenin bu geç
saatinde bile hâlâ aç›k kalan ma¤azalardan sevdiklerine hediyelik bir ﬂeyler
alma çabas›nda. Ana caddede ç›n ç›n
seslerle tramvaylar dolaﬂ›yor. Hepsi
de dolu.
ir köprüden geçip kald›¤›m
evin bulundu¤u meydana
do¤ru ilerliyoruz. ‹ﬂte tam o
anda kar taneleri düﬂmeye baﬂl›yor.
Ad›mlar›m›z› h›zland›r›yoruz. Caddeler ve kanal boylar›na Amsterdam’›n
birbirinden ﬂirin gotik evleri s›ralanm›ﬂ. Hepsinin de kap›lar›nda pencere-
B
148
lerinde rengârenk y›lbaﬂ› ›ﬂ›klar› yan›p
sönmekte. H›z›n› artt›ran karla birlikte
daha bir hoﬂ görünüyorlar. Çat›
kat›nda yaﬂad›¤›m ev tramvaylar›n
geçti¤i geniﬂ bir meydana ve di¤er
binalar›n çat›lar›na bak›yor.
ar h›z›n› iyice artt›rd›¤›nda
eve var›p çat› kat›na ç›k›yoruz. Üﬂümüﬂüz. Buna karﬂ›n
içerisi düzenli çal›ﬂan ›s›t›c›lar sayesinde s›cac›k. Uykumuz çoktan
gelmiﬂ. Asl›nda bir an önce yataklara
uzanmal›y›z. Buna karﬂ›n bir kuﬂ
yuvas›na benzetti¤im çat› odas›n›n
penceresinden tozu dumana katarak
ya¤makta olan kar› bir süre seyretmek
istiyoruz. Minderleri pencere kenar›na
koyup yerleﬂiyoruz. Aﬂa¤›daki meydan tamamen beyaza boyanm›ﬂ
durumda. Tramvaylar›n far ›ﬂ›klar›nda
savrularak ya¤an kar›n oluﬂturdu¤u
K
BD ﬁUBAT 2015
masals› görüntüleri keyifle izlemeye
baﬂl›yoruz.
Bir saat sonra tüm çat›lar üç parmak kal›nl›¤›ndaki beyaz bir örtüyle
kaplanm›ﬂ durumda. Buna karﬂ›n
hayat devam ediyor. Meydandan tramvaylar yine geçiyor, insanlar çeﬂitli
yönlere do¤ru hareket ediyorlar,
kimileriyse o havada köpeklerini
gezdiriyor. Bulundu¤umuz yerden
bakt›¤›m›zda baﬂka kentlerden ve
Avrupa ülkelerinden gelen trenlerin
dizi dizi ›ﬂ›klar›n›n ana gar binas›na
girdi¤ini seçebiliyoruz. Üzerimizden
geçen hava trafi¤inin de hiç durmad›¤›n› evin içine kadar gelen uçak motoru gürültülerinden anl›yoruz. Kar
f›rt›nas›na karﬂ›n her ﬂey ola¤an ak›ﬂ›nda sürüyor.
ataklara çekilmeden önce
yak›nlardaki havaalan›na
iniﬂe geçen bir uça¤›n motor
homurtusu bir kez daha çat› odas›n›
sars›yor. Kim bilir nereden geliyor?
Belki Dallas-New York-Amsterdam
seferini yapan dev bir jumbo jet, ya
da Jakarta, Singapur üzerinden gelip
iniﬂe geçen bir baﬂka uçak. Dünyan›n
en yo¤un havaalanlar›ndan
birine sahip olan Amsterdam
kenti halk› bu trafi¤e al›ﬂm›ﬂ
olmal›. Gece s›cac›k yataklar›m›zda kâh uçak homurtular›yla, kâh camlara vuran
rüzgâr›n u¤ultusuyla geçiyor.
Sabah uyand›¤›m›zda kar
tüm kenti iki kar›ﬂa yak›n
beyaz bir örtüyle kaplam›ﬂ
durumda. Pencereden bak›p
göz alabildi¤ine uzanan bir
Y
çat›lar denizini seyrediyoruz. Binlerce
binan›n beyaza boyanm›ﬂ çat›s›n› ve
hala ilk baﬂlad›¤› anki h›z›yla ya¤makta olan kar› keyifle seyrederken
ac›kt›¤›m›z› hissediyoruz. Böyle güzel
bir günde kahvalt›m›z özel olmal›. ‹lk
akl›m›za gelen; hemen bir arka sokakta bulunan bir Türk ﬂarküterisi. Avrupa’n›n göbe¤inde, Türkiye’dekiler
kadar kaliteli pek çok kahvalt›l›k
çeﬂidi buradan temin edilebilir. Çay
suyunu oca¤a koyup soka¤a f›rl›yoruz.
Türk ﬂarküterisi bize o karl› günde
tam bir ev keyfi yapacak kadar bol ve
lezzetli çeﬂit sunuyor. Erzincan usulü
deride tulum peyniri, Kars gravyeri,
tuzlu Trabzon tereya¤›, Ya¤l› Ezine
peyniri, Afyon kayma¤›, Kayseri
past›rmas›, Ege zeytini, m›s›r ekme¤i
ve daha neler neler. Türkiye’den binlerce kilometre uzakta Türk usulü bir
kahvalt› yapacak olman›n keyfiyle
çat› kat›na dönüyoruz. Çay suyu
çoktan kaynam›ﬂ. Demliyoruz. Oday›
mis gibi buhurlu bir çay kokusu kapl›yor. Kahvalt›l›klara yumuluyoruz...
Art›k yiyecek halimiz kalmad›¤›nda son bardak çaylar›m›z› pencere
kenar›nda içmeye karar veriyoruz.
BD ﬁUBAT 2015
Yo¤un kar ya¤›ﬂ›na karﬂ›n aﬂa¤›da
meydanda ›ﬂ›l ›ﬂ›l kafeler, hat›ra eﬂyas›
satan dükkânlar, çiçekçiler ve kitapç›lar çoktan aç›lm›ﬂlar. ‹nsanlar sa¤a
sola koﬂuﬂturup, tramvaylara binip,
iniyorlar. Yaﬂam her günkü gibi
devam ediyor. Az sonra biz de onlara
kat›laca¤›z. Amsterdam’da beyaz bir
günün keyfini ç›kartmak için parklar›,
kanal boylar›n› ve yaklaﬂan y›lbaﬂ›
için kurulmuﬂ olan ﬂirin hediye pazarlar›n› gezece¤iz. Yorucu bir gün
olacak. Akﬂam çat› odam›za çekilmeden önce uzun zaman›n özlemiyle bir
Meksika restoran›nda bol bol burritos
yiyece¤iz.
ugün özgürlü¤ün, refah›n ve
e¤lencenin baﬂkenti olarak
yaﬂanan Amsterdam kenti
‹kinci Dünya Savaﬂ› s›ras›nda Hitler’in
yaratt›¤› zalim Nazi güçlerinin eline
geçmiﬂti. ﬁimdilerde içinde keyifle
yaﬂanan çat› katlar› o zamanlar Nazi’
lerden saklanmaya çal›ﬂan Yahudi
ailelerin s›¤›naklar› olmuﬂtu. Anne
Frank da onlardan biriydi. Ailesiyle
B
150
Ann Frank’›n günlü¤ü
birlikte Amsterdam’ da kanal k›y›s›ndaki bir evin çat› kat›na s›¤›nm›ﬂlard›.
Küçücük çat› kat›nda bir Yahudi aile
daha vard›. Aylarca hiç d›ﬂar› ç›kmadan orada sakland›lar. Yiyecek ihtiyaçlar›n› zor da olsa sa¤layan dostlar›
sayesinde var olmaya çal›ﬂt›lar. Gün
geldi onca insan üç tane patatesi ve
iki sosisi bölüﬂtüler. Kimi geceler aç
uyudular. Yakalanma korkusuyla
kafalar›n› pencereden uzat›p bakmaya
çekindiler. Gün ›ﬂ›¤›na hasret kald›lar.
Yine de olmad›. Baﬂaramad›lar. Naziler eve bask›n yap›p onlar› yakalad›.
Çat› kat›nda sakland›klar› günleri
hat›ra defterine yazarak o karanl›k
dönemi herkesin gözlerinin önüne
seren Anne Frank, ailesiyle birlikte
toplama kamp›nda ölüme yolland›.
Sadece baba Frank bu soyk›r›mdan
sa¤ olarak kurtuldu ve k›z›n›n güncesini yay›mlayarak insanl›¤a bugünün
mutlu Amsterdam’›nda bir zamanlar
ne ac›lar yaﬂand›¤›n› göstermiﬂ oldu.
Bir daha yaﬂanmamas› dile¤iyle...•
mehmetunver@butundunya.com.tr
BD ﬁUBAT 2015
ﬁUBAT AYI ÇÖZÜMLER SAYFASI
Satranç Çözümleri
KURGUMAT: Umut Sayman 2
# (Sahmatya 2014) 1.d5 Kxd5
2.Ka2+# ( 1…Fxd5 2.Kc5+#,
1…Ac3 2.Ac4+#)
OYUN SONU: RecebovWojtaszek, 2015 Beyaz Kazan›r
1.a6 Fh2 2.Fc4 Kc2 3.ﬁxe4 Kxc3
4.Kf5+ ﬁg7 5.Kxf7+ ﬁg6 6.Fd5
Fg1 7.Kf1 Kc5 8.ﬁe5 Ka3 9.Kf6+
ﬁh5 10.Kf4 (Ff7 #) ﬁg6 11.Kg4+
ﬁh7 12.Fe4+ ﬁh8 13.Kg6 h5
14.Kc6 Ff8 15.ﬁf6 ﬁg8 16.Fd5+
ﬁh7 17.ﬁf7 1-0
1-(c) Olay, olgu
9-(a) Resim sanat›
2-(a) Gömlek kollu¤u
10-(a) Serüven, macera
3-(c) Gösteriﬂ
11-(d) Birlik, birleﬂmiﬂ
4-(a) Çözümleme
12-(a) Tema ile ilgili
5-(a) Bölüntü
6-(a) Yetkilendirme
13-(b) ‹kinci
müteahhit
7-(b) Büyük bir bal›k
14-(c) S›k›nt›
8-(b) Roma asker birli¤i
15-(b) Tarla bölümü
Kare Bulmaca
“Bilginizi Denetleyin”
1-(a) Tein
2-(b) Iﬂ›k
3-(c) Narsisizm
4-(c) K›talar›
5-(d) Geyﬂa
6-(b) Fransa
7-(c) Hindistan
8-(a) ‹ntak
9-(b) Naat
10-(a) Dramaturg
11-(d) Fenomenoloji
151
BD ﬁUBAT 2015
YARININ BÜYÜKLER‹
Gönderi adresi:
Sedef Cad. 2446 Ada, 1. Parsel, A Blok, Kat: 3,
Da: 16, Ataﬂehir, 34750 ‹stanbul
e-posta: butundunya@butundunya.com.tr
(e-posta ile gönderece¤iniz fotograflar›n 150 KB’den fazla
olmamas›na lütfen özen gösteriniz.)
Çınar Alıﬂ, Ankara
Karen ‹ﬂçimen, Ankara
152
Derin Alıﬂ, Ankara
Nil ﬁahin, Ankara
Eymen Kambur, Ankara
Asl› Sultan Ermeydan,
Adana
Bilge Su Kesim,
Trabzon
BD ﬁUBAT 2015
Aslı Zeynep Balo¤lu,
Tekirda¤
Cem ve Nehir Akgünlü, Ankara
Belka Sular, ‹stanbul
Do¤a Ekinci, Ankara
Zehra Beren Baﬂar›,
Lefkoﬂa, KKTC
Emine Duru Usta, ‹stanbul
‹pek Ayd›n, Ankara
Eymen Aydemir, Bolu
Toprak Yücegök, K.Maraﬂ
Ziya, Evren ve Erek Karadeniz, Atlanta, ABD
153
BD ﬁUBAT 2015
Bulmacan›n çözümü 151. sayfadadır.
154
Bulmaca
Filiz Lelo¤lu Oskay
SOLDAN SA⁄A: 1-“Kaptanzade
…..’’(fotografta görülen Türk Sanat
Müzi¤i bestekar›m›z).- ‹çki. 2-Vladimir
Nabokov’un bir yap›t›.- Güzel sanat.Sahibi anlam› yükleyen bir ön ek. 3Verme, ödeme.- Uzak.- Pokerde
oyuncunun önündeki paralar. 4-Eski
dilde yüz, çehre.- Kas›mpat› da denilen
ve sonbahar k›ﬂ aras› açan bir çiçek.Boru sesi. 5-Hedefi tutturamama.‹skoçya’n›n kuzeyinde yer alan bir adalar
toplulu¤u.- ‘’ Hüseyin Sadeddin
….’’(müzikolo¤umuz). 6-Roma’n›n eski
ad›- Radyoyu icad eden mucit. 7-‹ﬂ,
eylem.- Japonya’da bir kent.- 8-Esas
niteli¤inde olan.- Yan yol. 9-‹skambilde
birli.- Varl›lar›n görüntüsünü veren cilal›
ve s›rl› cam.- Kar›ﬂ›k renkli. 10-Tuza¤a
düﬂürülen ﬂey.- Özenli, düzgün.Afrika’da bir baﬂkent. 11-Özerk.- Bir
para biriminin baﬂka bir para birimi
de¤erine olan oran›. 12-Ergenlik
sivilcesi.- ‘…. Fosforo¤lu’ (tiyatro
sanatç›m›z).- Erkeklerin ad veya
soyadlar›n›n önüne gelen sayg› sözü.
13-Gramerde sessiz harfle sona eren
bir kelimeyi kendinden sonra gelen
kelimeye baﬂka bir sessiz harfe ba¤lama.Hedefe varma. 14-‹sviçre’de bir akarsu.Gece ya¤an ve yapraklara konan ince
nem.- Yunan alfabesine bir harf. 15Mutlulukla ilgili.- Hayat›n› dilenerek
kazanan kiﬂi. 16-Birçok çeﬂitten birer
parça al›n›p yeni birleﬂim oluﬂturma iﬂi.
17-Sebze ve meyvelerin toptan sat›ld›¤›
yer.- Yumurtan›n bir piﬂirilme ﬂekli.18Basit ﬂekerlerin genel ad›.- Naz›m
Hikmet’in bir yap›t›.- Ç›plak vücut resmi.
19-Türk mus›kisinde bir makam.- Da¤
s›rtlar›nda geçit veren çukur yer. 20Kars ilindeki ünlü harabeler.- Gezilecek
yer.
YUKARIDAN AﬁA⁄IYA: 1-18691935 y›llar› aras›nda yaﬂam›ﬂ olup, ‹stiklal
marﬂ›m›z›n ilk bestekar› olan müzisyenimiz.- Trakya yöresine özgü bir halk
oyunu. 2-Nilüfer cinsinden bir bitki
türü.- Kuzu sesi.- Sonbahar. 3-Bir
ba¤laç.- Bir çeﬂit yumurtal› süt tatl›s›.Onurla ilgili.- Bir nota. 4-Endonezya’n›n
plaka imi.- Eski dilde da¤ baﬂ›.-Yolcu ve
turistlere geceleme imkan› sa¤layan
iﬂletme.- Tümör.- ‘… Dalaﬂ›’(Frederic
Forsytn’nin bir yap›t›). 5-Güzel koku.‹talya’n›n, dünyan›n moda merkezi olan
ili.- Kazak baﬂkanlar›na verilen ad.
6-Nazik ve hoﬂ konuﬂan kibar kimse.Çok güzel kad›n anlam›nda bir sözcük.Ö¤renci. 7-Ululuk, yücelik.- Bir taﬂ›t›n
alabilece¤i ton miktar›.- Cimri. 8- Kur’an’da bir sure.- Bir haber ajans›n›n k›sa
yaz›l›ﬂ›.- Bir nota.- Yemen ile Umman
aras›nda yaﬂam›ﬂ eski bir arap kavmi.Lityumun simgesi. 9-Rütbesiz asker.‘Matmazel …..’n›n Koltu¤u’ (Peyami
Safa’n›n bir yap›t›).- Kap› ve pencere
kenarlar›na s›zd›rmazl›k amac› ile sürülen
kimyasal madde. 10-Giysinin belden
aﬂa¤› kalan bölümü.- Küçük ma¤ara.Do¤al bir afet.- Kastamonu’nun bir ilçesi.
11-Yahya Kemal Beyatl›’n›n hece vezni
ile yazd›¤› tek ﬂiir.- ‘….. Sevdas›’
(Recaizade Mahmut Ekrem’in bir
yap›t›).12-Güneydo¤u Asya’da küçük
bir ülke.- Türk müzi¤inde bir makam.
13- Brezilya’da plajlar› ile ünlü bir kent.Gösteriﬂli, göz al›c› k›yafet.14-Ayn›
cinsten oluﬂan onluk küme.- ‘…. Halman’
(Türkiye’nin ilk kültür bakan› olan ve
geçti¤imiz günlerde kaybetti¤imiz
siyasetçimiz).- Yap›s›na girdi¤i sözcü¤e
üç anlam› katan yabanc› bir ek. 15-Siirt’in
bir ilçesi.- Bunama.
filizoskay@butundunya.com.tr
155
Satranç
Mustafa Y›ld›z
ZAYIF KARELER
ay›f kare” kavram›n› an›msayal›m:
Kendi alan›m›zda bulunan ve piyonla
koruyamad›¤›m›z kare zay›f karedir.
Z
Botvinnik – Flohr, Moskova, 1936
1.c5 ‹ki fikri birleﬂtiren hamle: b3-b4-b5
ilerlemesi ve at›n d6’ya yerleﬂmesi.
1...a5, ilk fikrin gerçekleﬂmesini engelliyor.
2.Ab1 Vf8 3.Aa3 Fd8 4.Ac4 Fc7 5.Ad6 Beyaz,
d6’da taﬂ de¤iﬂtirmekten çekinmiyor, çünkü,
ba¤l› geçer piyonlar kazan›r.
5...Ka8 6.Kb1 Vd8 7.b4 axb4 8.Kxb4 Fxd6 9.exd6 Va5 10.Kdb3 Ke8 11.Ve2
(11.Kxb7 Kxb7 12.Kxb7 Vxa4’ten daha kuvvetli.) 11...Va8 12.Ke3 ﬁf7
Beyaz, ﬂah›n› uzun çaprazdan ç›kar›p Vc4 oynayarak kazanmay› garantiye alabilir.
(Baﬂar›ya Giden Yol’dan al›nm›ﬂt›r.)
77. TATA STEEL TURNUVASI’NDAN
‹LG‹NÇ KONUMLAR
Bir Açmazdan Sald›rarak Kurtulmak
Ding – Saric, Wijk Aan Zee, 2015
27. Axd5 Çinli Ding, siyah filin korumas›z
oluﬂundan yararlanarak açmazdaki at›yla
d5 piyonunu al›yor. Böylece hem açmazdan
kurtuluyor hem de kuvvetli bir atak
baﬂlat›yor. 27…Vxd5 (27… Kxc3
oynanamaz; 28.Axe7+ ﬁf8 29.Axc6
nedeniyle.) 28.Vxh3 Ve4 Beyaz, kalite ve
piyon öne geçti, daha dikkatli oynamal›!
29.Kac1 Fg5 30.Kc3 Ff4 31.Vd3 Vd5
32.Vf5 Fxe5 33.Kc8 f6 34.Kdc1 Siyah terk
etti. 1-0
156
BD ﬁUBAT 2015
Dünya ﬁampiyonuna Karﬂ› Oynaman›n Zorlu¤u
Carlsen – Hou, Wijk Aan Zee, 2015
Siyah, bir piyon geride olman›n yan› s›ra
f7’deki kalesinin açmazda oluﬂundan ötürü
de zor durumda. Dünya Bayanlar ﬁampiyonu
Çinli Hou, Dünya ﬁampiyonu Carlsen’in at›na
ve kalesine çatal at›yor, en az›ndan atlar›
de¤iﬂtirmeyi umarak 52…Axf2?? oynad›.
53.Axe5 ile tüm aletleri tehdit alt›nda kald›.
(52…Ac5 53.Axe5 Axe6 54.Axc6 Kc7 55.Axa5
yolu, oyundaki sürdürümünden daha dirençli
olmas›na karﬂ›n sonucu de¤iﬂtirmeye
yetmezdi.) 53…Axh3+ Son ç›rp›n›ﬂ. 53…ﬁh2. “d6” piyonunun açmazda
oluﬂu nedeniyle siyah e5’teki at›n yol açt›¤› tehditleri savuﬂturamad› ve terk
etti. 1-0
Kaç›r›lan Vezir Fedas›
Ding – Caruana, Wijk Aan Zee, 2015
Caruana, yandaki konumda 33…Vd7 oynayarak kazand›. (Ancak vezir fedas›yla baﬂlayan ﬂu devam yolunu kaçırdı: 33…Vxc5!
34.Axc5 f5 Vezir tehdidinin yan› s›ra fil çifti
mat› da gündemde 35.Va3 Fd4+ 36.Ke3 Fa8
ve kaleyi geri al›rd›.) Caruana bu artistik
kazanç yerine taﬂlar› tahtada tutan bir yol
seçti. 0-1
KURGUMAT
Umut Sayman
(Şahmatnaya Kompozitsiya, 2014)
2#
myildiz@butundunya.com.tr
OYUN SONU
Recebov - Wojtaszek, 2015
Beyaz Kazanır
Çözümler 151. sayfadad›r.
157
Bize Gönderilen Kitaplardan
Dünyay› De¤iﬂtiren
Fizik Devrimi ve Yedi
Büyük
Fizikçi
Étienne Klein
Say Yay›nlar›
T
ürkiye’de matematik, fizik, kimya
ve biyoloji gibi temel bilimlere olan
ilginin düﬂtü¤ü ve üniversitelerde bu
bölümlerin ö¤renci bulamad›¤› için
kapanma ile yüz yüze b›rak›ld›¤› bir
süreçte “en do¤ru yol gösterici bilim”e
yönelmeye ça¤r› yapan kitaplardan biri.
‹smail Yerguz’un ak›c› çevirisi ile
bilime katk›lar› büyük, dahas› bir devrimi gerçekleﬂtiren fizikçileri yak›ndan
tan›ma olana¤› do¤uyor. ”Baz› devrimler yavaﬂ ve kans›z olur. 1920’li
y›llarda fizik böyle bir devrimle
karﬂ›laﬂt›. Bu sadece düﬂünce dünyas›n›
ilgilendiren bar›ﬂç› bir devrimdi.
Fizikçiler atomlar›n bir kaç y›l önce
keﬂfedilen bu küçücük madde parçalar›n›n s›radan ﬂeyler olmad›¤›n›
anlad›lar. Tepkileri bilinen fizik
kurallar›na uymad›¤›ndan bunlar›n
anlaﬂ›lmas› gerekiyordu. Bu giriﬂim
bilim adamlar›n› kimi zaman ac›
çekerek, ço¤u zaman büyük coﬂku
duyarak, klasik fizi¤e kök salm›ﬂ baz›
158
ilkelerden vaz geçmeye götürdü.
Fizikçiler yeni bir fizik icat etmek
zorunda kald›lar: sonsuz küçük
kuantum fizi¤i.” Mutlak bir yaln›zl›k
içinde çal›ﬂan Einstein, Bilimi halk›n
anlayabilece¤i biçimde anlatmay›
baﬂaran Gamow, az sözle çok ﬂey
anlatan, matemati¤in güzelli¤ine tutkun
Dirac, 31 yaﬂ›nda gizemli biçimde
kaybolan Sicilyal› Majorana,
düﬂüncelerini 25 y›ll›k sab›rla
kan›tlayan, Jung’la da çal›ﬂan Pauli,
fizikçiler aras›ndaki ba¤lar› kurup
güçlendiren ama intihar› seçen
Ehrenfest, kad›nlardan ilham alan ve
bir kaçamak s›ras›nda önemli bir
denklemi kuran kedisi ile ünlü
Schrödinger ve “‹çlerindeki pusula,
özel e¤ilimlerin bilimsel güzergahlar›n›
da derinden etkiledi¤i” di¤er fizikçiler.
Gerçek Özgürlük
Do¤an
Cücelo¤lu
Remzi Kitabevi
D
o¤an Cücelo¤lu Türkiye’nin
çok önemli bir sorununa el at›yor.
Kiﬂinin kendisi, ailesi, eﬂi, çevresi,
toplumla olan iliﬂkileri ve özgürlü¤ü.
“Genç bir üniversite ö¤rencisi için
özgürlük ne anlama gelir? S›cak bir
BD ﬁUBAT 2015
yatak, bir çal›ﬂma masas›, yiyecek
yemek ve kimseye muhtaç olmadan
günlük ihtiyaçlar›n› karﬂ›layacak
paras› olmas› yeter mi? Özgürlük bir
gencin nelere sahip olduklar›yla m›,
yoksa nas›l var oldu¤uyla m› ilgili?
Bu sorular kendini ve yaﬂam› ciddiye
alan bir genç için önemli.”“‹yi Düﬂün
Do¤ru Karar Ver” kitab›n› yeniden
yazmak isterken 16 ay u¤raﬂarak yeni
bir kitapla okurlar›yla buluﬂan
Cücelo¤lu:”Ana karakterler, emekli
psikoloji profesörü Yakup Bey ve
genç üniversite ö¤rencisi Timur Bey
isim olarak ayn› kald›, ama ikisi
aras›nda yer alan sohbetlerin kapsam›
ve derinli¤i de¤iﬂti. Tahmin edebilece¤iniz gibi bir gencin aray›ﬂ› sohbeti
yönlendirdi. Bir insan›n gençli¤i ve
yaﬂl›l›¤›, ayn› zaman ve mekânda
karﬂ›laﬂ›p sohbete baﬂlay›nca, geçmiﬂ
ve gelecek kaynaﬂ›yor, birbiri içine
geçiyor. Bu kitab›n baz› sayfalar›n›
yazarken gözyaﬂlar›m›n bana eﬂlik
etti¤ini de bilmenizi isterim. ‘Gerçek
Özgürlük’ü yazd›¤›m için mutluyum.
Umar›m bu kitap okurun, içindeki o
özgür gücü keﬂfetmesine ve onun o
gücün kayna¤›yla sohbet etmesine
yard›mc› olur.” “Sizi bir ﬂey sizin
seçti¤iniz kadar etkiler. Ö¤renilmiﬂ
cehalet çok yayg›n. Kültür robotuyuz.
Gerçekten demokrasinin oluﬂabilmesi
için verdi¤im oyun benim oyum
olmas› gerekiyor. El alem ne der
korkusundan kurtulmak ve seçimlerimizi kendimizin yapmas›
gerekiyor” ça¤r›s› yap›yor.
Çocukluk Arkadaﬂ›m
Atatürk
Mustafa
Kemal’le
45 Y›l
Asaf ‹lbay
Kaynak Yay›nlar›
A
tatürk’ün kendi eliyle kurdu¤u
devlet ve kurumlar›n yapamad›¤›n›,
yapmad›¤›n› Kaynak yay›nlar›
yap›yor. Kurtard›¤› ulusun, kuﬂaklar
boyu kendisini anlamas›n› sa¤layacak
olan 30 ciltlik Atatürk’ün Bütün
Eserleri’ni tamamlayan yay›nevi boﬂ
durmay›p Mahmut Esat Bozkurt,
ﬁükrü Kaya gibi yak›n çal›ﬂma
arkadaﬂlar›n›n yap›tlar›n› da yay›ml›yor. 65 y›l önce yay›nlanan ancak
gazete sayfalar›nda kalan üstelik
ulaﬂmas› zor olan Atatürk’ün yan›
baﬂ›nda bir ömür geçirmiﬂ olan
Süleyman Asaf ‹lbay’›n an›lar› ilk kez
kitap olarak yay›mlad›. (...) ‹lbay,
Selanik inﬂaat ve demiryolu
mühendisli¤i yapt›. 1915’te Halep
Belediye Baﬂkanl›¤› üstlendi.
Cumhuriyet Devrimi’nden sonra ülkenin bay›nd›rlaﬂt›r›lmas› çal›ﬂmalar›nda
Atatürk’ün yak›n mesai arkadaﬂlar›
aras›ndayd›. Milletvekilli¤i yapt› ve
Talat Beylerle iliﬂkileri Serbest
Cumhuriyet F›rkas›’n›n kuruluﬂu ve
Balkanlarla ilgili görüﬂleri gibi siyasi
an›lar›n› da bulacaks›n›z.
159
Bir Fotograf
Bin Sözcü¤e Bedeldir
Gönderi: AL‹ ARKADAﬁ, ‹STANBUL
160
Baﬂkalar›n›n umutsuzlu¤a kap›ld›¤› yerde, inanc›m›z,
umudumuz olur. Hayat›m›zda umutsuzlu¤a yer yoktur.
“Ç›k›ﬂ Yolu”, özledi¤imiz Türkiye’nin yoludur.
Türk Milleti; çok daha güzel, güvenli, mutlu, refah içinde
yaﬂayaca¤› ayd›nl›k bir gelece¤e lay›kt›r. Geçmiﬂte bunu çok daha zor
ﬂartlar alt›nda baﬂard›k. Bugün de baﬂaracak güçteyiz. Milletimizin
gelece¤ini, yine milletimizin azim ve kararl›l›¤› ayd›nlatacakt›r.
Ö¤retmenimiz, Türkiye’dir.
Sevdam›z, ad›m›z, soyad›m›zd›r Türkiye...
Biri Size
‹kincisi Bir Sevdi¤inize
50
%
‹ND‹R‹M
Bütün Dünya’dan
‹kinci Aboneli¤e %50 ‹ndirim
Bütün Dünya tüm okuyucular›na kaç›r›lmayacak f›rsat sunuyor:
Dergimize 1 y›ll›k abone olan herkese bir yak›n›na
arma¤an olarak gönderebilece¤i ikinci abonelik bedeli ﬂimdi % 50 indirimli.
Bu f›rsattan yararlanmak ve Bütün Dünya’ya abone olmak ﬂimdi çok kolay.
Bir telefonunuz veya e-posta mesaj›n›zla abonelik iﬂleminizi baﬂlatabilir;
ve y›l boyu dergilerinizi her ay kap›n›zdan alabilirsiniz.
Bütün Dünya Abone Servisi:
BÜTÜN K‹TAPÇILARDA
Tel: (0312) 215 51 27-28 Dahili: 313
Gsm: (0536) 634 35 97
E-posta: abone@butundunya.com.tr
T Ü R K
R E S S A M L A R
YUSUF KAT‹PO⁄LU
ﬁUBAT 2015
1941 y›l›nda Trabzon’da do¤du. Orta ö¤renimini burada tamamlad›. 1968’de
‹stanbul Devlet Güzel Sanatlar Akademisi Bedri Rahmi Eyübo¤lu Atölyesi
Yüksek Resim Bölümü’nden mezun oldu. Akademi’nin Avrupa Burs S›nav› ilk
sergisi oldu (1971). Trabzon’da resim ö¤retmenli¤i yapt› (1971-1980). 1975’te
Trabzon Güzel Sanatlar Galerisi’ni kurdu ve yöneticili¤ini üstlendi. Çal›ﬂmalar›n›,
1980’den bu yana yaﬂad›¤› Kuzguncuk, Üsküdar’da sürdüren ve bugüne de¤in
ellinin üzerinde kiﬂisel sergi açan sanatç› yeni yap›tlar›n›, “Bugün Deniz Galaﬂ”
baﬂl›¤›yla, 14 ﬁubat- 7 Mart aras›nda Uzun Haf›z Sokak, No: 16, Rasimpaﬂa,
Yelde¤irmeni, Kad›köy adresindeki Galeri Diani’de sergileyecek.

fiUBAT 2015 - Bütün Dünya

Related documents

Products

Support

fiUBAT 2015 - Bütün Dünya

Related documents

Add this document to collection(s)

Add this document to saved

Suggest us how to improve StudyLib