S BD fiUBAT 2015 Öğretisiyle Yüzyılları Aşan Bilge okrates Bir adam ortay› bulmay› bilmelidir ve her iki taraftaki afl›r›l›ktan olabildi¤ince kaç›nmal›d›r. Yazan: BERK YÜKSEL S okrates M.Ö. 5. yüzy›lda Atina’da yaflam›fl bir Yunan filozofudur. Ö¤rencisi Platon ve gençler üzerinde önemli etkileri olmufltur. Bilgiye çok önem verir ve flöyle derdi: "Hiç kimse bile bile kötülük yapmaz; kötülük bilginin eksikli¤inden ileri gelir." Sokrates, Atina’da halk›n topland›¤› alanlarda dolafl›r, her meslekten kiflilere sorular sorar, kendilerini tan›yabilmeleri için onlara yaflamlar›n› sorgulamak yöntemleri ö¤retirdi. “Herkes kendi düflüncelerini oluflturmal›d›r” görüflünden hareketle ö¤rencilerini, kendi kifliliklerini özgür düflünce ortam›nda gelifltirmeye yöneltirdi. Sokrates’e göre üç tür insan vard›r: 83 BD fiUBAT 2015 “Birinci tür insan: Bilmedi¤ini bilmeyen insan. Bütün kap›lar›n› kendi eliyle kapat›p uykuya dalm›flt›r. ‹kinci tür insan: Bilmedi¤ini bilen insan. Uykudan uyanarak eksikli¤ini fark eden, kararl› bir flekilde eksiklerini tamamlamaya istekli ve uyanan insand›r. Üçüncü tür insan: Bildi¤ini bilen insan. Buna uyan›k ve olgun-kâmil insan da denebilir. Bu özelliklere sahip bir insan, varoluflun, hayat›n anlam›n› sezip, istemlerini ve nefsini bu anlama uygun bir biçimde yönlendirebildi¤i ölçüde huzuru ve mutlulu¤u elde edebilecektir.” Özgür bir yaflam›n gökyüzünden ba¤›fl olarak inmedi¤i, ona sahip olabilmek için her gün çal›flmak ve hatta savafl›m vermek gerekti¤i gerçe¤inin savunucusu Sokrates, “Özgürlü¤ü k›s›tlay›c› bask›c› yap›dan kaçarak da özgürleflilmez” görüflünü flu sözü ile özetlemektedir: "Sizin istedi¤iniz gibi konuflup yaflamaktansa, kendim gibi konuflup ölmeyi ye¤lerim." “Sokrates’in Savunmas›” adl› eserinde Platon onun, flehrin tanr›lar›na inanmay›p, onlar›n yerine baflka tanr›lar koyarak gençli¤i zehirlemekle suçland›¤› ve sonunda ölüme mahkûm edildi¤i mahkemedeki savunmas›n› anlatmaktad›r. Kendini bilmenin güçlü¤ünü bilmesine karfl›n Sokrates, ¤rencilerine flu ö¤üdü verirdi: “Okuduklar›n›z› ve bunun önemini ve yap›labilirli¤i duyduklar›n›z› de¤il, kendi gerçe¤ini hiçbir zaman gözden uzak tutmam›flt›r. O, erdemi söylemleri öz düflüncelerinizi, kendi içinizde olup bitenleri söyleyin. Baflka- do¤rultusunda yaflayarak gösteren ve toplumsal önyarg›lardan hoflnut olunlar›n›n a¤açlar›ndan meyve yeme mamas› gerekti¤ini savunmaktad›r. al›flkanl›¤›ndan s›yr›larak, kendi Onun “Kendini tan›” sözündeki bahçenizin fidanlar›n› yetifltirin. ‹flte öz konu, “bireyin içe bak›flta kaybolo zaman, meyve yemenin zevkini mas› de¤il, daha çok yeteneklerinin tadacaks›n›z.” ve s›n›rlar›n›n bilincine varmas›d›r”. "Sizin istedi¤iniz gibi konuflup “Kendini tan›” yaflamaktansa, kendim özdeyiflinin bir anlam› da, “Ne kadar az bilgibi konuflup di¤inin bilincine var!” ölmeyi d›r. O, "Kendini tan›, ye¤lerim." o zaman baflkalar›n› ve evreni de tan›yacaks›n" derken, insan›n kendini tan›ma yolunda ç›kaca¤› yolculu¤un, kendi Ö 84 BD fiUBAT 2015 mikro kozmosundan bafllayarak, evrenin büyük s›rla"Kendini tan›. r›n›n sakl› oldu¤u O zaman makro kozmosa baflkalar›n› do¤ru geniflleyece¤ine de iflaret etmekve evreni de tedir. Sokrates, tan›yacaks›n" “Kendilerini Tan›malar›” için insanlar›n önce kendi yaflamlar›n› incelemelerini önerir. Kiflinin, kendi ile objektif Kendini ölümün sonsuzlu¤una götühesaplaflmas› budur. Bilinçli, fark›nda, recek olan bald›ran zehirini içmeden “Gerçek ‹nsan”›n kendini tan›ma az önce bir ö¤rencisinin elinde de¤iflik serüveni çok zor ve çileli, ancak bir yap›da bir müzik ayg›t› görmüfltü. o kadar da zevkli ve heyecan verici “Bana bunun nas›l çal›nd›¤›n› bir serüvendir. anlatsana” dedi ö¤rencisine. Ö¤renci“Sorgulanmam›fl bir yaflam, si üzgün bir biçimde bafl›n› öne e¤di yaflamaya de¤mez” görüflünün sahibi flöyle karfl›l›k verdi: bu ünlü düflünürün savunma konufl“Ö¤reteyim ama Sokrates” dedi. mas› ve ölümü, özgür insan düflüncesi- “San›r›m bunu çal›p keyif alacak ni, yaflayan bir gerçe¤e dönüfltürme- zaman›n›z olmayacak.” sinin çapaks›z bir tablosudur. O, yaflam› boyunca inand›¤› ve ödün okrates’in yan›t›, yaln›zca o gün, vermeden savundu¤u düflünceleri o ö¤rencisine de¤il, gerçekte tüm u¤runa ölüme giderken, kendi “Bir zamanlardaki ö¤rencilerine insan›n kendini tan›ma u¤rafl›, ömür verdi¤i bir derstir: “Evet bunu boyu devam eder” sözünü, kendi çal›p keyif alacak zaman›m yok ama, yaflam biçimiyle örneklemifl olmas›n›n ö¤renmenin keyfi var ya...” yan›s›ra, tüm insanlara verdi¤i bir Hakk›nda anlat›lan öykülerden insanl›k ö¤üdünün kiflili¤inde olufltur- birinde de onun, ölümünden birkaç du¤u somut bir simgesini de, önündeki saat önce vedalaflt›¤› efliyle aras›nda yüzy›llar›n sonsuzlu¤una her zaman geçen flu konuflma anlat›lmaktad›r: canl› kalacak bir arma¤an olarak “Ah, bu kötü adamlar, seni haks›z b›rak›yordu. yere öldürecekler” diyerek a¤layan Sokrates’i burada k›saca anma- üzgün efline Sokrates flu karfl›l›¤› m›z›, hakk›nda anlat›lan öykülerden vermiflti: “Evet, haks›z yere öldüreal›nt›lad›¤›m›z iki küçük anekdotla, cekler ama... Ya hakl› yere öldürmeye ya da ders notuyla noktalayal›m: kalksalard›?... • S 85