1.Sabin ardıçı 2.Salvia verbenaca(Adaçayı) 3.Kuşburnu 4

ODUN DIŞI ORMAN ÜRÜNLERİ BİTKİ
TANIMI
III
Juniperus communis (Âdi ardıç)
Herdem yeşil 15 m’ye kadar boylanabilen ağaç veya 3-5 m
boyunda sık dallı ya da yerde sürünen bir çalıdır. 10-15 mm
uzunluğunda 1-2 mm genişliğindeki iğne yapraklar sert ve sivri
uçlu olup sürgünlere dik açı ile üçlü çevrel dizilmişlerdir. Yaprağın
üst yüzünde beyaz renkli geniş bir stoma bandı vardır. Çoğunlukla
iki evciklidir. Üzümsü kozalaklar 6-9 mm çapında olup 2-3 yılda
olgunlaşır, içinde 3 tohum vardır. İlk yıl yeşil renkli olan kozalak
ikinci yılın sonunda dumanlı, siyahımsı bir renk alır.
Avrupa, Kuzey Asya ve Çin olmak üzere çok geniş bir yayılışı
vardır. Park ve bahçelerde yetiştirilen pek çok kültivarı vardır.
Juniperus comminus L. subsp. nana Syme: Bodur Ardıç: Yerde
sürünen 30-40 cm. boyunda, sık dallı bir çalıdır. Yapraklar sürgüne
yatmış gibidir, daha kısa ve daha az batıcıdır.
Kozalakları, odun dışı orman ürünü olarak cin yapımında
kullanılmaktadır.
Juniperus communis (Âdi ardıç)
Juniperus drupacea (Andız)
15 (-40) m’ye kadar boylanabilen herdem yeşil ağaçlardır. Gençlikte
piramidal bir görünüşe sahip olan tepe yaş ilerledikçe genişler ve
yuvarlaklaşır. Tomurcuklar yumurta biçimdedir, diğer ardıç taksonlarının
aksine çıplak değil sivri uçlu pullar ile örtülmüştür.
İğne yaprakları sert ve sivri uçlu olup sürgüne üçlü çevrel dizilir. 4-25 mm
uzunluğunda, 0.8-2.4 mm genişliğindedir. Açık yeşil renkli yaprakların içe
bakan yüzeylerinde beyaz belirgin 2 stoma bandı vardır. Çiçekleri bir cinsli
iki evciklidir; erkek çiçek kozalakçıkları yaprak koltuklarında tek tek değil
3-6 sı bir arada demet halinde yer alır. Dişi çiçek kozalakçıkları ise yaprak
koltuklarında kısa bir sürgünün ucunda yan durumlu olarak tek tek yer
alır.
İki yılda olgunlaşan kozalak yuvarlak, etli, 1,5-2,5 cm çapında, içinde
çoğunlukla 3 bazen de 1-6 tohum bulunur. Tohumlar kozalak pullarının iç
kısımlarının odunlaşması sonucu oluşmuş sert bir koruyucu içerisinde yer
alır.
Toros Dağlarında yaygın olarak yetişen bir türdür.
Kozalakları, odun dışı orman ürünü olarak marmelat yapımında
kullanılmaktadır.
Juniperus drupacea (Andız)
Salvia sp.(Ada çayları)
106 türü olup, bunlardan 56 tanesi ülkemiz için endemiktir. Otsu, yarı
odunsu ya da odunsudur. Yaprakları kalın, üst kısımları hafif buruşu,
kenarları ince dişlidir. Yoğun tüylüdür. Çiçekleri genellikle terminal salkım
halindedir ve her salkım 1-40 arasında çiçek taşır. Çanak yaprakları çan,
huni, ya da tüpsü şekildedir. Taç yaprakları beyaz, sarı, pembe, mavi ya da
menekşe rengindedir. Üst dudak düz ya da oraksı, alt dudak 3 lopludur.
Stamen 2 adettir.
Ülkemizde Salvia officinalis en yaygın kullanılan türüdür. Bununla
beraber doğadan da üretimi yaygın olup kontrollü üretimi gerekli olan bir
bitki cinsidir.
Çiçekli sürgün uçları, odun dışı orman ürünleri kapsamında halk
tarafından bitkisel çay ve ilaç olarak kullanılmaktadır.
Salvia sp.(Ada çayları)
Rosa canina (Kuşburnu)
Genel olarak çok yaygın bir çalıdır. Sürbüleri yeşil, yaprakların her iki
yanında emergens (yüzeysel dikenleri) vardır. Yaprakları pinnat bileşik
olup 5-7 yaprakçıklıdır. Yaprakları ince ve küçük dikenlidir. Yaprakları
çıplak, tüylü ya da saplı bezeli tüylüdür.
Çiçekleri tek tek ya da 2-8’li grup halindedir. Çiçek tabanındaki brahteleri
büyük ve dişlidir. Taç yaprakları beyaz, pembe, uçuk pembe renklerdedir.
Meyve oval ya da küremsi, üzeri genellikle çıplak ya da tüylü, nadiren de
saplı bezeli tüylüdür. Önceleri turuncu-kırmızı renkte olup rengi
olgunlaştığında da siyahımsı-kırmızıya kadar döner.
Meyveleri, odun dışı orman ürünleri kapsamında halk tarafından pekmez
yapımında kullanılmaktadır.
Rosa canina (Kuşburnu)
Eleagnus angustifolia (İğde)
Genel yayılışını Balkanlar, Rusya, İran ve Anadolu’da yapan tür ülkemizde
yaygın bir şekilde açık alanlarda yetiştirilir. Özellikle yol şevlerinde
yaygındır.
Yaklaşık 6 m’ye kadar boylanabilen, kışın yaprağını döken kısa boylu
dioik ağaçlardır. Sürgünleri bazen dikenlidir. Genç sürgünleri gümüşi
pullu iken yaşlı sürgünleri parlak kırmızı-kahverenginde ve çıplaktır.
Yaprakları mızrak şeklinde 2,5-9 cm boyunda, üst yüzü gri yeşil, alt yüzü
gümüşi renkte ve pulludur. İlkbaharda açan çan veya tüp şeklindeki
çiçeklerden 1-3’ü demetler halinde bir arada bulunur. Dış kısmı gümüşi, iç
kısmı sarı renktedir. Çiçekleri kokuludur. Meyveleri oval şekilde, yaklaşık
1 cm boyunda (Yaltırık ve diğ., 1993), olgunlaştığında kırmızı renktedir.
Meyveleri odun dışı orman ürünü olarak kullanılmaktadır.
Eleagnus angustifolia (İğde)
Danea racemosa (İskenderiye Defnesi)
Ülkemizde Hatay, İstanbul ve Maraş’ta yayılışı vardır.
Koyu yeşil görünüşlü, en çok 1 m’ye kadar boylanabilen, ufak ve
sık dallı bir çalıdır. Fillokladları dar uzun, mızrak şeklinde,
damarlanması paralel, sapları kısa ve uçları uzun sivri uçludur.
Kladotların boyu 5-8, genişliği 1-2,5 cm kadardır. Her iki yüzü de
çıplak olup koyu yeşildir. Çiçekler kurullar halinde ve beyaz
renklidir; oldukça küçük çiçeklidir. Çiçek örtüsü yeşilimsi beyaz ve
3 mm çapındadır. Çiçeklenmesi haziran-temmuz aylarındadır.
Meyve tipi üzümsü olup nohut büyüklüğündedir. Yuvarlak şekilli
ve kırmızı renktedir.
Yapraklı ve meyveli sürgünleri çiçek süsleme amaçlı
kullanılmaktadır.
Danea racemosa (İskenderiye Defnesi)
Arbutus unedo (Kocayemiş)
Akdeniz havzasının bir odunsu bitkisi olup Akdeniz ve Karadeniz
Bölgelerindeki makiliklerde bulunur.
Herdem yeşil, boyu genellikle 4 m’den az olan bir çalı, bazen de 7-8 m
boyunda küçük bir ağaç halindedir (Stevens 1978a; Kayacık, 1982). Koyu
renkli, kırmızımsı kahverengi kabuk yaşlı gövdelerde şeritler halinde
çatlaklıdır. Genç sürgünler bezeli tüylüdür. Yaprakları uzun eliptik
biçiminde, 5-10 cm boyunda, uçları sivri, kenarları keskin dişlidir. Üst
yüzü parlak, koyu yeşil, alt yüzü açık yeşil, her iki yüzü de tüysüzdür.
Eylül-aralık aylarında açan çan biçimindeki beyaz-açık pembe renkli
çiçekler, aşağı sarkan bileşik salkımlar halindedir. Kocayemiş sonbaharda
çiçek ve meyveleri aynı anda üzerinde taşır. 1-2 cm çapında, küre
biçiminde, yüzeyi pürtüklü meyveler sonbaharda olgunlaşınca güzel
kırmızı bir renk alır. Olgun meyveleri yenir. Kocayemişin sert, ağır bir
odunu vardır.
Meyveleri bakımından değerlidir.
Arbutus unedo (Kocayemiş)
Crataegus orientalis (Alıç)
Genel yayılışını Avrupa’nın güneyi, Kırım ve Kafkasya’da yapar.
Ülkemizde Batı ve Güneydoğu Anadolu bölgeleri hariç yaygındır.
Özellikle Orta Anadolu ve çevresinde yaygındır.
3-5 m boylanan çalı ya da küçük ağaçlardır. Dikenler uzun ve yaprak taşır.
Yapraklar baklava dilimi şeklinde ya da ters yumurtamsıdikdörtgenimsidir. 3-5 cm boyunda, 2,5-4 mm enindedir. 3-7 derin loblu,
iki yana yatık, gri, ince, uzun, yumuşak tüylüdür. Tabanı kama
şeklindedir. Yaprak sapı 5-15 mm’dir. Yalancı şemsiye şeklindeki çiçek
kurulu yoğun, beyaz, kırtıksı (tomentoz) tüylüdür. Sık dizilmiş, 1,5-2 cm
çapında, 4-10 adet çiçek taşır. Çanak yapraklar 4-5 mm, üçgenimsi, kısa,
sivri uçlu, meyvede geriye kıvrık veya yayıktır. Yaklaşık 2 cm çapındaki
küremsi meyve kırmızımsı turuncu renktedir. Seyrek, kısa yumuşak tüylü
ya da çıplaktır. Mayıs-temmuz aylarında çiçeklenir.
Meyveleri bakımından çok değerlidir.
Crataegus orientalis (Alıç)
Ruscus aculeatus (Tavşan memesi)
Türün ülkemizde yetişen iki varyetesi vardır. R. aculeatus L. var. aculeatus
ülkemizin daha çok Marmara Kuzey Marmara ve Batı Karadeniz
bölgelerinde, 10-100 m yükselti aralığında ve meşe ormanları ve kayalık
alanlarda yayılış gösterirken, R. aculeatus L. var. angustifolius Boiss. Batı
Karadeniz, Marmara, Ege ve Akdeniz bölgelerinde 30-1000 m yükselti
aralığında Carpinus (Gürgen) cinsinin eşlik ettiği ormanlık alanlar ve
kayalık yamaçlarda bulunur.
Herdem yeşildir. Odunsu gövdesi, dik ve serttir. Gövdesi 20-50 cm
boyunda üzeri çizgili basit dallara ayrılmıştır. Dallar almaçlı veya altlarda
3’lü çevrel dizilişlidir. Yapraksı yapılar sert, geniş yumurtamsı veya
mızraksı ve sivri uçludur. Boyutları 1-2,8 × 0,3-1,4 cm’dir. Çiçekler üst
yüzdedir. Çiçeklenme şubat-mayıs ayları arasındadır
Meyveli ve yaprası gövdeleri çiçek süsleme açısından değerlidir. Ayrıca
kökleri tıpta kullanılır.
Ruscus aculeatus (Tavşan memesi)
Fragaria vesca (Çilek)
Taban yaprakları rozet halinde olan otsu bitkilerdir. Yaprakçıkların her biri
1-6 (8,5) cm boyutlarında yumurta, ters yumurta veya baklava dilimi
şekillerde olan, 3 yaprakçıktan oluşan bileşik yaprak tipindedir.
Yaprakçıkların kenarı dişli, alt yüzü gri tüylü üst yüzü ise seyrek tüylüdür.
Çiçek taşıyan sürgünler 5-30 cm olup genellikle yapraklardan daha
uzundur; 2-7 çiçeklidir. Çiçekler 12-18 mm çapında ve genellikle erseliktir.
Dış çanak örtüsü hafifçe uzun ve taç yaprakları beyaz renkli olup, ters
yumurta veya yuvarlak şekillidir. Çiçek tablası kırmızı, çıplaktır. Akenler
çiçek tablası üzerinde homojen olarak dağılırlar. Çiçek açma zamanı nisanhaziran aylarıdır.
Yaklaşık 200-2500 m yükseltiler arasındaki nemli yerlerde, özellikle nemli
orman içerisinde yetişirler. Çiçek açma zamanı: Nisan-Haziran.
Yetiştiği ortamlar: Nemli yerler, özellikle ormanlar,200-2450 m.
Meyveleri bakımından çok değerlidir.
Fragaria vesca (Çilek)
Mespilus germenica (Muşmula, Döngel, Beşbıyık)
Genel yayılış alanı Türkiye’nin kuzeyidir (Kırklareli, İstanbul, Bursa, Bolu,
Kastamonu, Sinop, Samsun, Trabzon, Çoruh, Kars, Bitlis, Aydın ve Maraş).
Karadeniz ve Marmara çevresindeki yapraklı ağaç ormanlarında sık rastlanır.
Orman içi açıklıklarda, kayalıklarda ve maki içinde 1650 m’ye kadar yayılışını
yapar. Batı Anadolu’da özellikle Gemlik Körfezi çevresindeki bazı sahil köylerinde
meyve ağacı olarak yetiştirilir.
Kışın yaprağını döken 2-3 m boyunda dikenli bir çalı veya kültüre alındığı yerlerde
6 m boyunda dikensiz ufak bir ağaçtır. Genç sürgünler ince uzun yumuşak
tüylüdür. Sürgün üzerinde dikenler vardır. Yapraklar 5-12 x 2-6 cm, mızraksı veya
ters yumurtamsı şeklindedir. Yaprakların kenarı tam veya ince dişlidir. Yaprağın alt
yüzü daha açık renkli ve özellikle orta damar boyunca kısa yatık yumuşak tüylerle
örtülmüştür. Sürgünlerde teker teker terminal olarak bulunan çiçekler beyaz renkli
ve 3-4 cm çapındadır. Küçük çiçek sapı 5 mm dir. Çanak yoğun tüylü ve çanak
yapraklar taç yapraklardan daha uzundur. Çiçeklenme zamanı mayıs-haziran
aylarıdır. Yalancı çekirdekli sulu meyve büyük, topaç biçiminde ve 1,5-3 cm
boyutlarındadır. Meyve olgunlaşmadan önce yeşilimsi, olgunlaştıktan sonra ise açık
kahverengindedir.
Meyveleri bakımından çok değerlidir.
Mespilus germenica (Muşmula, Döngel, Beşbıyık)