Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları

Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları
Dil yanlışları, dört ana başlıkta
toplanabilir:
Sözcük Düzeyinde Yanlışlar
Tamlama, Deyim, Atasözü Yanlışları
Cümle Düzeyinde Yanlışlar
Yazım ve Noktalama Yanlışları
Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları
A) SÖZCÜK DÜZEYİNDE DİL YANLIŞLARI
Bir sözcükte görülen anlam ve biçim
yanlışı, tüm cümleyi ilgilendirir. Sözcük
düzeyindeki yanlışlar, şu başlıklar altında
toplanabilir:
1) Anlama ilişkin Yanlışlar
2)Yapıya ilişkin Yanlışlar
3)Göreve ilişkin Yanlışlar
Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları
I) ANLAMA İLİŞKİN YANLIŞLAR
1. Sözcüklerin Yanlış Anlamda
Kullanılması
Sözcüklerin anlam kapsamını bilmemek ve
onları gelişigüzel kullanmak, bu tür
yanlışlara yol açar.
Anlamları karıştırılan sözcüklerin
başlıcaları şunlardır:
Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları
tepki - etki
"Okul müdürünün yaptığı konuşma,
öğretmenler üzerinde olumsuz tepki
yarattı,"
Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları
Bu cümlede “tepki" sözcüğü yanlışlıkla
"etki" sözcüğünün yerine kutlanılmıştır.
"Tepki" sözcüğünün yerine "etki" sözcüğü
getirilse bile cümledeki anlatım bozukluğu
düzelmez.
"... öğretmenler üzerinde olumsuz etki
yarattı."
Bu durumda da "üzerinde etki yarattı"
sözlerinin arasında uyumsuzluk görülür.
Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları
Doğrusu:
Okul müdürünün yaptığı konuşma
öğretmenler üzerinde olumsuz etki bıraktı.
Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları
alabildiği-olabildiği
"Bardağı olabildiğince doldurdu."
"Konuşmanızı alabildiğince kısa kesiniz."
Bu cümlelerde altı çizili sözcükler
birbirinin yerine yanlış kullanılmıştır.
Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları
süreli-sürekli
"Genellikle üç aydan daha az sürekli
işlerde çalıştı." "Hiçbir işte süreli
çalışmaz, yer değiştirirdi."
Yukarıdaki cümlelerde "sürekli" ve
"süreli" sözcükleri birbiriyle yer
değiştirmelidir.
Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları
çalmak - zorla almak / kapıp kaçmak
Yaşlı kadının elinden çantasını çaldılar.
"Çalmak" eyleminin anlamı; taşınabilen bir
eşyayı, sahibinin haberi olmaksızın, art
niyetle, bulunduğu yerden alıp
götürmektir. Bir kişinin elinden çantası
çalınmaz, zorla alınır ya da kapıp kaçılır.
Bu cümlede "çalmak" sözcüğü yanlış
kullanılmıştır.
Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları
görev - yetki
"Polisin yetkisi, huzuru sağlamaktır."
"Polisin görevi, huzuru sağlamakla
sınırlıdır."
Görev ve yetki sözcükleri birbirini
bütünleyen kavramlardır. Yetki, görevden
kaynaklanır; görev, yetki kullanılarak
yerine getirilir.
Buradaki cümlelerde, bu iki sözcük
birbirinin yerine yanlış kullanılmıştır.
Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları
şans - olasılık
Bu hastalığa yakalanma şansı çok yüksek.
Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları
değin - kadar / denli
Korkulacak değin hasta değilsiniz.
Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları
yıl-gün
Cumhuriyet, 29 Ekim 1923 yılında ilan
edildi
Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları
ayrıcalık - ayrılık
Görüşlerimiz arasında fazla bir ayrıcalık
yok.
Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları
sağlamak - neden olmak / yol açmak
izlenen ekonomi politikası dar gelirlilerin
durumlarının daha da kötüye gitmesini
sağladı.
Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları
tanıştırdı -tanıttı
Ben, Ali Bey'in sözünü ettiği kişiyim, diye
kendini tanıştırdı.
Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları
öğretim-öğrenim
Bu konuda dört yıl öğretim gördüm.
Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları
görünmek - görülmek
Geçmişte görünmeyen olaylara giderek
alışıyoruz.
Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları
azımsamak- küçümsemek
Polonya, sanat alanında azımsanacak bir
ülke değildir.
Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları
sakınılmaz - kaçınılmaz
Sonunda, sakınılmaz olaylarla
karşılaşabilirsin.
Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları
çarptırmak - çarpıtmak
Sözlerimi neden çarptırıyorsunuz
Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları
sömürge - sömürü
Geçmişte pek çok ülke İngiliz sömürgesi
altında yaşıyordu.
Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları
güçlendiren -güçleştiren
Öğrencilerin sınıf geçmesini güçlendiren
pek çok neden var.
Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları
sonucunda - sonunda
Bu olayların gerçek yüzü yapılan
soruşturma sonucunda ortaya çıkacaktır.
Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları
ayrıntı - ayrım
İki şehir arasındaki ayrıntıyı saptamak çok
kolay.
Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları
resim - fotoğraf
Başvuru için altı adet renkli resim
istiyorlar.
Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları
yaklaşık - yakın / bitişik
Yeni kurulan mahallelerde evler birbirine
çok yaklaşık yapılıyor.
Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları
yayın - yayımlamak
Bu yıl, geçen yıldan daha çok kitap
yayınlandı
Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları
süreç - süre
Seçim konusunda doğal sürecin dolmasını
beklemek zorundayız.
Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları
Konuyla ilgili Bozuk Cümleler :
Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları
Hastayı kurtarmak için kan basıncını
artırmak koşuldur. (Y)
gereklidir. (D)
Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları
Şimdi sizlere yarınki programımızdan
bazılarını
anımsatıyorum. (Y)
sayıyorum (okuyorum). (D)
Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları
Bulvardan söktükleri fidanları
Kurtuluş Parkı'na
ekmişler. (Y)
dikmişler (D)
Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları
Ozanımızın ölümünün onuncu yılını
kutluyoruz. (Y)
Ozanımızı, ölümünün onuncu yılında
anıyoruz. (D)
Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları
Orman yangınının dikkatsizlikten çıktığı
öngörülüyor(Y)
sanılıyor. (D)
Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları
ÖRNEK SORULAR :
1. "Etken ve etkin" sözcüklerinin aşağıdaki
kullanımlarından hangisi yanlıştır?
A)Yoksulluğun etken olduğu toplumlarda suç
oranı yüksektir.
B)Türkiye'de etkin bir yanardağ yoktur.
C)Orman, yağmur için önemli bir etkendir.
D)Şişmanlığın etkenlerinden biri de yanlış bes
lenmedir.
E) Bu öğretim yılında en etkin eğitim ilkokulları
mızda yapılmıştır.
Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları
Çözüm :
"Etken" sözcüğü "neden, faktör"; "etkin"
sözcüğü ise "etkili, çalışan, işler durumda
olan" anlamındadır. Bu sözcüklerin B, C,
D, E seçeneklerindeki kullanımları
doğrudur.
A seçeneğinde ise "etken" sözcüğü
"etkin"in yerine yanlış kullanılmıştır. Yanıt
A'dır.
Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları
2. "Özel" kelimesi, aşağıdaki cümlelerin
hangisinde yanlış kullanılmıştır?
A) Bu, Türkiye'ye özel bir durumdur.
B) Çocuk, özel okullardan birinde öğrenciydi.
C) Annesi, onun için özel yemekler yapmıştı.
D) Her oyunun özel kuralları vardır.
E) Kendisine özel işlem yapılmasını
istemiyordu.
(1987/11)
Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları
Çözüm :
"Özel" sözcüğü; B'de "kişiye ait olan",
C'de "her zamankinden farklı", D'de
"yalnız bir şeye ilişkin", E'de "ayrtcalıklı"
anlamlarıyla doğru kullanılmıştır.
A'da ise, "özellikle bir şeyde bulunan"
anlamıyla yanlış kullanılmıştır. Çünkü bu
anlama gelen sözcük "özel" değil, "özgü"
dür. Yanıt A'dır.
Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları
2. Eş ya da Yakın Anlamlı Sözcüklerin
Birlikte Kullanılması
Eş ya da yakın anlamlı sözcüklerin bir
arada kullanılması dil yanlışına yol açar.
Bu tür bozuklukları gidermek için
sözcüklerden biri atılır.
Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları
Okul müdürü, öğrencileri tebrik edip
kutladı, (atılmalı)
Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları
Tüm güçlükleri, zorlukları aşarak
rahatlamıştı, (atılmalı)
Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları
Büyüklerine karşı çok saygılı, hürmetli
biriydi.
(atılmalı)
Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları
1. Doktoruna göre babamın, bir ay dinlenip
istirahat
etmesi gerekiyormuş.
Bu cümledeki anlatım bozukluğu aşağıdaki
değişikliklerin hangisiyle giderilebilir?
A) "doktoruna" yerine "doktora" getirilerek
B) "dinlenip" yerine "dinlenerek" getirilerek
C) "dinlenip" sözcüğü çıkarılarak
D)"istirahat etmesi" yerine "istirahati" getirilerek
E) "gerekiyormuş" yerine "zorunluymuş"
getirilerek
(1986/11)
Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları
Çözüm :
"istirahat etmek", "dinlenmek" anlamını
taşıyan bir eylemdir. Bunların bir arada
kullanılması dil yanlışına yol açmıştır.
Cümledeki anlatım bozukluğu C
seçeneğinde önerilen değişiklikle
giderilebilir. Yanıt C'dir.
NOT : Duru bir anlatım için "istirahat
etmesi" yerine "dinlenmesi" demek daha
doğru olur.
Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları
3. Çelişen Sözler
Birbiriyle anlamca çelişen sözcüklerin
aynı cümlede kullanılması, anlatım
bozukluğuna yol açar:
Kesinlikle dostlukların uzun sürmediğini
sanıyorum.
(Cümlede altı çizili sözcükler, biri kesinlik,
diğeri olasılık bildirdiği için, anlamca
çelişmektedir. "Kesinlikle" sözcüğü
cümleden çıkarılmalıdır.)
Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları
Belki ülkemizde sorumluluğunun
bilincinde olan yöneticilerimiz kuşkusuz
vardır.
(Cümlede "belki" ve "kuşkusuz"
sözcükleri anlamca çelişmektedir. "Belki"
sözcüğü cümleden çıkarılmalıdır.)
Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları
4. Dilde Kararsızlık
Arı bir anlatımda kimi yabancı sözcüklere yer verilmesi, anlatıcının dilde kararsızlığını gösterir:
Hane başına iki ton kömür dağıtımı uygun
görüldü. Bu güncel konuyla ilgili neşriyat
süreceğe benzer. Çiftçimize yardımı ödev telakki
ederiz.
"Dağıtım, güncel, ödev" gibi Türkçe sözcükleri
yeğleyen bir anlatıcının "hane, neşriyat, telakki
etme"yi kullanması dilde kararsızlığını gösterir.
Bunların yerine "ev, yayın, sayarız" sözcükleri
kullanılmalıydı.
Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları
II) YAPIYA İLİŞKİN YANLIŞLAR
Dilbilgisi kurallarına aykırı biçimlendirilmiş
sözcükler, önemli bir dil yanlışıdır:
Öğrencilere konularla ilgili örnekler
verilebilinir.
Bu yeterlik eyleminin edilgen çatılı geniş
zaman üçüncü kişisi "verilebilir" dir.
Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları
Yanlış yapılı sözcüklerin başlıcaları ve
bunların doğruları şunlardır:
Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları
deyilip - denip
koşaraktan - koşarak
erdemlik - erdemlilik
güvencelik - güvence
alıkoyulmuş - alıkonulmuş
hoşgörülük - hoşgörürlük
çirkinletmek - çirkinleştirmek
yesyeni - yepyeni '
yepyeşil - yemyeşil
Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları
III) GÖREVE İLİŞKİN YANLIŞLAR
Sözcüğün görevinin tam bilinmemesinden
doğan yanlışlar da anlatım bozukluğuna
yol açar. Bu duruma en çok, edat ve
bağlaçların kullanılmasında rastlanır:
Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları
ile:
Gel seninle birlikte biraz söyleşelim.
"ile" edatı birliktelik anlam ı taşır.
"Birlikte" sözcüğü, bu cümlede
gereksizdir.
ama :
Bu bağlaç ve benzerleri karşıt cümleleri
bağlar. Karşıt olmayan cümlelerin
arasında kullanılması dil yanlışına yol
açar:
Havası güzel, ama suyu çok temiz.
Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları
eğer:
Bu sözcük, cümle başı bağlaçlarmdandır
ve koşul bildirir. Türkçedeki"- se / - sa"
koşul eki, aynı görevi karşılar. Bu
sözcüğün kullanılmaması, anlamda bir
daralma yaratmayacağından, daha
doğrudur:
Eğer gelirse, beni arasın.
Gelirse, beni arasın.
Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları
ÖRNEK SORU:
içtenlikle söylüyorum; eğer vapur biletini
I
II
III
almamış olsaydım, bu geziden
IV
V
vazgeçerdim.
Bu cümleden altı çizili sözcüklerin
hangisi çıkarılırsa cümlenin anlamı
değişmez?
A) I B) II C) III D) IV E) V(1988/1)
Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları
Çözüm :
Cümlede "olsaydım" sözcüğü koşul
anlamı verdiğinden "eğer" sözcüğü
gereksizdir. Yanıt B'dir.
Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları
ise:
Aynı görevi üstlenen başka bağlaçların
bulunduğu cümlelerde "ise" bağlacı
gereksizdir; anlatımı bozar:
Ancak, uygulamada ise böyle bir durum
görülmez.
Buna karşılık, klasik edebiyatın dili ise
oldukça ağırdır.
Bu cümlelerdeki "ise" sözcüğü çıkarılarak
anlatım bozukluğu giderilir.
Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları
ÖRNEK SORU :
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde "ise"
sözcüğüne
gerek yoktur?
Mektup yazmış ise gelmekten vazgeçmiştir.
Bunun nedeni ise beni çok sevmemesidir.
Olayı ancak kendin gördün ise tanıklık
yapabilirsin.
Bunu yapan o ise gidip kendisiyle konuşun.
E) Yanlış öğrenecek ise hiç öğrenmesin.
(1986/1)
Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları
Çözüm :
B seçeneği "Bunun nedeni" ile
başladığından "ise" ye gerek yoktur. Yanıt
B'dir.
Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları
B) TAMLAMA - DEYİM - ATASÖZÜ
YANLIŞLARI
I) TAMLAMA YANLIŞLARI
Tamlama yanlışları; hem ad, hem de sıfat
tamlamalarında görülebilir.
Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları
A) AD TAMLAMALARIN A iLiŞKiN
YANLIŞLAR
1) Belirtili ad tamlamalarında, tamlamayı
oluşturan sözcüklerin arasına başka
sözcükler girince, tamlayan ile tamlanan
birbirlerinden uzaklaşır. Bu durumda
tamlama eklerinden birinin bulunmayışı dil
yanlışına yol açar:
Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları
Öğretmen, öğrencilerin eğitilmesinde
önemli sorumlulukları vardır.
Kimin sorumlulukları vardır? Öğretmenin.
Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları
ÖRNEK SORU :
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde, bir anlatım bozukluğu vardır?
Soğuklar yüzünden okullar bir hafta kapatıldı.
Ahmet Bey, derneğimizin üye ve ikinci
başkanıdır.
Bugünlerde resim yapmaya bir türlü vakit
bulamı
yorum.
Yazarın bu ikinci romanı, beni düş kırıklığına
uğrattı.
E) Dinlenmek için yaz tatilini iple çekiyorum.
(1990/11)
Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları
Çözüm :
B seçeneğindeki cümlede, belirtili ad
tamlamasının, tamlanan eki
bulunmadığından anlatım bozukluğu
vardır.
Doğrusu: "Ahmet Bev. derneğimizin üyesi
ve ikinci başkanıdır." Yanıt B'dir.
Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları
Belirtili ad tamlamalarında tamlamayı
oluşturan
eklerin gelişigüzel kullanımı, tamlamanın öğeleri
ara
sındaki anlam ilişkisini bozar:
Öğütlerinizden hepsini kulağıma küpe yaptım.
Belirtili ad tamlamalarında, tamlanan sözcük
"biri, birkaçı, hangisi vb." olursa, tamlayan
sözcük "-den" ekini alabilir; ama "öğütlerinizden
hepsi" tamlamasında "- den" in kullanımı
yanlıştır. Doğrusu "öğütlerinizin hepsi"
olmalıdır.
2)
Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları
3)
Bir tam lamada birden fazla tamlayan
bulunduğu
zaman, tamlayan sözcüklerden biri tamlananla
anlam
uyumsuzluğu gösterebilir:
Gece yarısı kurtların, kuşların yırtınırcasına
ötmesi. kötü bir doğa olayını haber veriyordu.
"Ötme" sözcüğü kurt ve kuş için ortak
kullanılmıştır. Kuşlar ötebilir; ama kurtlar ötmez.
Doğrusu:
Gece yarısı kurtların uluması, kuşların
yırtınırcasına ötmesi, kötü bir doğa olayını haber
veriyordu.
Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları
B) SIFAT TAMLAMALARINA iLiŞKiN
YANLIŞLAR
1) "Biraz, birkaç, her, hiçbir, birçok vb."
belgisiz
sıfatların tamladığı adlar tekil olmalıdır;
çoğul olursa
anlatım.bozukluğu ortaya çıkar:
Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları
Secim döneminde her çeşit sivasal
etkinliklerin yasaklanmasına "seçim
yasağı"denir, (etkinliğin)
Kalbindeki her çarpıntıları, kalp
hastalığına yorma, (çarpıntıyı)
Birçok kaynaklarda bu konuya geniş yer
verildiğini görüyoruz, (kaynakta)
Herhangi bir kimselerden sorabilirdin
beni. (kimseden)
Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları
2)
"Birden büyük sayı adlarıyla kurulan
sıfat tamla
malarında tamlananın çoğullanması
tamlamayı bozar:
Bizde, Tanzimat'tan bu yana iki türlü
düşünürler vardır, fdüşünür)
Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları
Bir sıfat birden çok adı nitelerse, sözcükler
ara
sında anlam uyumu olmalıdır:
Pembe güller ve ağaçlar, ay ışığı altında büyülü
bir görünüm içindeydi.
Bu kullanımda, sıfat ortak olduğu için, "pembe
ağaçlar" biçiminde bir sıfat tamlaması da ortaya
çık-
3)
mıştır. Bu durum, sözcüklerin yerleri
değiştirilerek giderilebilir:
Ağaçlar ve pembe güller, ay ışığı altında büyülü
bir görünüm içindeydi.
Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları
II) DEYİM YANLIŞLARI
Deyimler, kalıpları bozulamayan söz
öbekleridir. Bunlar, anlamlarına uygun
durumlarda kullanılması gereken
değişmeceli sözlerdir.
Deyimlerle ilgili yanlışlar iki türlüdür:
Deyimin biçimi bozulmuştur.
Deyim doğrudur; ama anlamına uymayan
yerde
kullanılmıştır.
Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları
a) DEYlMlN BlÇlMlNlN BOZULMASI
Deyimleri oluşturan sözcüklerin;
Yerleri değiştirilemez:
Kelin perçeminden tut. (Yanlış)
Tut kelin perçeminden. (Doğru)
Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları
Yerlerine başka sözcükler kullanılamaz:
Su dökmüş kedi gibi.. (Yanlış)
Süt dökmüş kedi gibi... (Doğ ru) Ağzına bir
kaşık bal çaldılar. (Yanlış) Ağzına bir
parmak bal çaldılar. (Doğru) Doğru
oturup eğri konuşalım. (Yanlış) Eğri
oturup doğru konuşalım. (Doğru)
Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları
b)
DEYlMlN YERiNDE
KULLANILMAMASI
Deyimlerin, anlamlarına uygun olmayan
durumlarda kullanılması da dil yanlışına
yol açar: Bundan başka bir şey elinden tutmuyordu.
(Yanlış) Bundan başka bir şey elinden
gelmiyordu. (Doğru)
Onun iyiliklerini unutamam; her sıkıntılı
anımda elimden tutmuştur. (Doğru)
Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları
III) ATASÖZÜ YANLIŞLARI
Atasözleri de deyimler gibi kalıplaşmış
anlatımlardır. Atasözleri yerli yerinde
kullanılmalı ve bunların . -kalıpları
bozulmamalıdır:
Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları
Açma (Açtırma) kutuyu, söyletme kötüyü.
Ağaç, dalıyla (vapradıvla) gürler.
Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları
Derdini söylemeyen, çare (derman)
bulamaz.
Can boğazdan geçer (gelir).
El ile gelen düğün demek (bayram).
Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları
Aşağıdakilerin hangisinde bir dil yanlışı yoktur?
Kör ölür zeytin gözlü olur.
Sana kaç defa, dereyi görmeden etekleri sıvama,
dedim.
Birçok insanlarda görülen kusurlardan biri de dü
şünmeden inanmaktır.
D) Öğrenciler en çok yakındıkları konulardan
biri de
• • büyüklerin anlayışsızlığıdır.
E) Kardeş kardeşin ne öldüğünü ister, ne de
ondu
ğunu.
Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları
Çözüm :
A seçeneğinde "zeytin" yerine "badem", B
seçeneğinde "etekleri" yerine "paçaları", C
seçeneğinde "insanlarda" yerine
"insanda",
D seçeneğinde "öğrenciler" yerine
"öğrencilerin" sözcükleri kullanılmalıydı.
E seçeneğindeki atasözü doğrudur. Yanıt
E'dir.
Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları
DÜZEYİNDE YANLIŞLAR
I) YÜKLEM YANLIŞLARI
Cümlede gereksiz bir yardımcı eylemin
kullanılması, bir eylemin ya da yardımcı
eylemin eksik olması; bağlı cümlelerin
yüklemleri arasında uyumsuzluk bulunması, dil yanlışlarına yol açar.
Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları
1. Gereksiz Yardımcı Eylemler
Bir yardımcı eylemin, gerekmediği yerde
kullanımı cümlede duruluğu bozabilir:
Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları
umut etmek - ummak
"Umut" sözcüğünün kökü "ummak"
eylemidir. "Umuyorum" yerine "umut
ediyorum" demek, gereksizdir ve bir
anlatım pürüzüdür:
Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları
Biz, uğradığımız haksızlıktan bir an önce
kurtulmayı umut ediyoruz, (umuyoruz)
Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları
Aşağıdakilerden hangisinde bir anlatım
bozukluğu yoJüm?
Şimdi size çok istek alan bir parça
dinletiyoruz.
Bu turnuvada iki yengi, üç yenilgi aldık.
Sağlığa etki eden etmenler şunlardır.
Şirketler, otel ihalesi için başvuru yapıyor.
E) Üç gün boyunca, yollarda, aç insanlar
gördük.
Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları
Çözüm :
A seçeneğinde "istenen", B seçeneğinde
"...yengimiz, üç yenilgimiz var", C
seçeneğinde "... - ı etkileyen" D
seçeneğinde "başvuruyor" sözlerinin kullanılması gerekirdi. Yanıt E'dir.
Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları
2. Yardımcı Eylem Eksikliği
Bir yardımcı eylemin, gerektiği halde,
kullanılmaması anlatım bozukluğuna yol
açabilir:
Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları
Biraz hasta va da hasta olmavan herkes
sabahın köründe hastane kapısına
dikiliyor.
(Biraz hasta olan yada ...)
Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları
insan, yaşamın sorunları karşısında sabırlı
ve yılgın olmamalı.
(.... sabırlı olmalı ve...)
Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları
3. Gereksiz Kip Ekleri
Bileşik cümlelerde, aynı kişi ve zaman
eklerinin yinelenmesi gereksizdir:
Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları
Bir araya gelirdik, akşama kadar çalışırdık.
("gelirdik" değil, "gelir" denmeliydi.)
Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları
Kaldığımız otel rahattı ve konforluydu.
("rahattı" değil, "rahat" denmeliydi.)
Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları
4. Yüklem Eksikliği
Bir olumlu, bir olumsuz yüklemle sıralı
cümle yapıldığında; yüklemler ayrı ayrı
belirtilmezse, anlatım bozukluğu ortaya
çıkar:
Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları
içkiyi az, sigarayı hiç içmem.
(içkiyi az içerim....)
Çocuklar oyunu çok, dersi pek
sevmiyorlar.
(..... oyunu çok seviyor,...)
Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları
5. Yüklemlerin Uyuşmazlığı
a) Öznesi ortak sıralı cümlelerde
yüklemler kişi,
zaman ve çatı açısından uyumlu olmalıdır:
Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları
incelemeler yapmak üzere yurda gelmiş ve
yakında Amerika'ya dönecek. '
Zamanları ayrı olan böyle cümlelerle
bileşik cümle yapılmaması gerekir:
incelemeler yapmak üzere yurda gelmiş.
Yakında Amerika'ya dönecek.
Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları
Özneleri ayrı olan cümlelerde, eylem
kişi ekleri
nin ortak düşünülmesi dil yanlışına neden
olur:
b)
Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları
Siz keyif çatacak, biz güneşin altında
çalışacağız, öyle mi?
(... çatacaksınız,...)
Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları
c)
Girişik cümlelerde eylemsi ve
eylemlerin çatı
açısından uyumu aranır:
Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları
Gazetelere göz gezdirerek olay hakkında
bilgi edinmek istendi.
(... istedi.)
Cümlenin yükleminin edilgen değil, etken
olması gerekirdi.
Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları
II) ÖZNE YANLIŞLARI x 1. Özne - Yüklem
Uyuşmazlığı
Sıralı ya da bağlı cümlelerde ortak özneler,
yüklemlerin tümüyle uyumlu olmalıdır. İlk
cümledö kullanılan özne ilk yükleme
uygunken, diğerlerine uygun olmazsa;
özne - yüklem uyuşmazlığından kaynaklanan dil yanlışı doğar:
Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları
Üyelere birer kâğıt verildi ve yazmaları
istendi. ... kâğıt yazmaları istendi. (Yanlış)
Üyelere birer kâğıt verildi've görüşlerini
yazmaları istendi. (Doğru)
Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları
Bu fabrikanın inşaatı ekim ayında bitecek
ve
üretime geçecektir.
...fabrikanın inşaatı üretime geçecektir.
(Yanlış)
Bu fabrikanın inşaatı ekim ayında bitecek
ve fabrika üretime geçecektir. (Doğru)
Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları
itici davranışlarına dayanma gücüm
giderek
azalıyor ve beni kendisinden soğutuyordu.
Soğutan ne?
"... ve onun bu davranışları..." (Doğru)
Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları
Özne Eksikliği
Edilgen çatılı cümlelerde nesne
görünümdeki sözcük, sözde özne
olduğundan, onun nesne yapısıyla
kullanılması anlatım bozukluğuna yol
açar:
Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları
Bu sorunları saymakla bitirilmez. (Yanlış)
Saymakla bitirilmeyen nedir? Bu sorunlar.
(Sözde özne)
Yukarıdaki cümle iki biçimde düzeltilebilir:
1. Bu sorunlar, saymakla bitirilemez.
(sözde özne)
2. Bu sorunları, saymakta bitiremeyiz*
(nesrte) .
(özne: biz)
Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları
Geçişsiz - edilgen çatılı eylemlerin yüklem
olduğu cümlelerde özne bulunmaz.
Öznenin bulunmaması bir dil yanlışı
değildir:
Bu yolda durulmaz, inşaata izinsiz
girilmez. Bu sıcakta uyunmaz.
Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları
III) NESNE YANLIŞLARI
1. Nesne - Yüklem Uyuşmazlığı
Bileşik cümlelerde ortak olarak kullanılan
nesne, ikinci eylemle uyuşmazsa, ortaya
önemli bir dil yanlışı çıkar.
Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları
Bir cümlede ortak nesnenin yüklemlerle
uyuşup uyuşmadığını denetlemek için,
nesneyi yüklemlerin önüne getirerek ayrı
ayrı okumak gerekir:
Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları
Birkaç asker, bir gece diktatörün evini
bastılar;
bir kışlaya götürerek kurşuna dizdiler.
Neyi bastılar? Diktatörün evini (nesne)
Kimi kurşuna dizdiler? Diktatörü.
Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları
Bu ikinci nesne söylenmediği için,
birincisi ortak nesne durumuna girmiş ve
anlatım bozukluğu doğmuştur.
Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları
Doğrusu:
"... bastılar; diktatörü bir kışlpya götürerek
kurşuna dizdiler."
Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları
Konuşulanları öğrenmeli ve önlemeliydim.
Bu cümlede de aynı dil yanlışı vardır,
ikinci cümleye ayrı bir nesne gereklidir.
Doğrusu:
"... ve olacakları önlemeliydim.
Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları
2. Nesne Eksikliği
Sıralı cümlelerin birinde dolaylı tümleç,
diğerinde nesne kullanılması gerektiğinde,
nesnenin bulunmayışı anlatım
bozukluğuna yol açar.
Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları
Aşağıdakilerin hangisinde,
"Sana asla kızmıyor, çok seviyoruz."
cümlesindekine benzer bir anlatım bozukluğu
vardır?
Ağaçları suluyor, ilaçlıyor.
Arkadaşlarıyla buluşmuyor, haberleşmiyor.
G) Kitaplarını yerlerine yerleştirmiyor, üst üste
yığıyor.
D) Derslerine çalışmıyor, ihmal ediyor.
E) Tarlayı gübreliyor, ekime hazırlıyor.
(1988/11)
Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları
Çözüm :
Örnek olarak verilen sıralı cümlede nesne
eksikliği vardır. Cümlenin, "Sana asla
kızmıyor, seni çok seviyoruz." biçiminde
olması gerekir. (nesne)
Aynı bozukluk D'de de vardır.
Cümle "Derslerine çalışmıyor, onları ihmal
ediyor."
biçiminde düzeltilebilir. (nesne)
Yanıt D'dir.
Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları
3. Nesnelerin Yapısal Uyuşmazlığı
Eylemsiler cümlede nesne göreviyle
kullanılabilir; ancak nesne olan
eylemsilerin biçimlenişleri aynı olmalıdır:
Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları
Nedensiz gülmesini, anlamsız bakışını
yadırgadım, (gülüşünü)
(Eylemsilerin her ikisi ya'"- me", ya da "iş"le bi-çimlenmelidir.)
Ne gelişini ne gittiğini gördüm, (geldiğini)
Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları
NOT : Aynı yapısal yanlış, dolaylı tümleç
için de geçerlidir:
"Onun şiir okumasına ve fıkra anlatışına
hayranım." (okuyuşuna)
Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları
IV) DOLAYLI TÜMLEÇ YANLIŞLARI
Dolaylı tümleçlerle yüklemler uyuşmazsa,
anlatım bozukluğu doğar:
Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları
Cümlede bir nesne bulunması, aynı
sözcükten
oluşturulacak dolaylı tümleci unutturabilir.
Bu tür yan
lışlarda dolaylı tümleç eksikliği söz
konusudur:
Kardeşinizi tanıyor ve güveniyoruz.
a)
Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları
Doğrusu: Kardeşinizi tanıyor ve ona
güveniyoruz.
Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları
Yönelme dolaylı tümleci, ikinci
yüklemle uyuş
mayabilir:
Arkadaşım bize geldi, geceyi geçirdi.
(Geceyi nerede geçirdi? fikaja.)
b)
Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları
c)
Bulunma dolaylı tümleci, ikinci
yüklemle uyuş
mayabilir:
Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları
Mutluluğu sende buluyorum,
hoşlanıyorum. fKimden hoşlanıyorum?
Senden.)
Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları
ç) Çıkma dolaylı tümleci, ikinci yüklemle
uyuşmayabilir:
Ondan ayrılamam, çünkü mutluluğu
buldum. (Mutluluğu kimde buldum?
Onda.)
Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları
V) ZARF TÜMLECİ YANLIŞLARI
Bağımlı bileşik cümlelerde, bir cümlenin
zarf tümleci, diğerine uymayabilir:
Yardımcısı ilgiyle dinliyor ve yazıyordu. ...
ilgiyle yazıyordu. (Yanlış)
ikinci cümleye, yükleme -uygun bir tümleç
getirmek, anlatım bozukluğunu giderir:
... ilgiyle dinliyor ve duyduklarını
yazıyordu.
Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları
VI) EDAT TÜMLECİ YANLIŞLARI
Kimi zaman bir nesne ya da dolaylı
tümleç, edat tümlecini karşılayacak gibi
kullanılır ve ortaya edat tümleci eksikliği
çıkar:
Bu güçlüklere nasıl göğüs çerdi, nasıl
başa çıktı. Doğrusu: "....., bunlarla nasıl
başa çıktı.
Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları
VII) YERLERİ YANLIŞ SÖZCÜKLER
Sözcüklerin, cümle içinde bulunmaları
gereken yerden başka bir yerde
bulunması, anlamın bulanık olmasına ya
da iki türlü algılanmasına yol açar.
Sözcükler, cümlede kullanılırken her
sözcüğün en uygun yerde olmasına özen
gösterilmelidir.
Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları
örneklerde yanlış
sözcükler vardır:
yerlerde
kullanılmış
Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları
BuJcarar, 279'a karşı 138 oyla alınmıştır.
(.
138'e karşı 279 oyla....)
Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları
Cesetler çok denizde kaldıkları için
tanınamadı.
(.
denizde çok kaldıkları )
Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları
Her Tanrı 'n/n günü....
(Tanrı'nın her günü
)
Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları
Her devrik cümle doğru değildir:
Demek ki, kurallara uymakla olmuyor
yalnızca bu işler. ,
Bu cümlede "yalnızca" sözcüğü "ki"
bağlacından sonra kullanılmalıdır.
Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları
"Üyeler, bir türlü görüşülmek üzere gündeme
l II III
IV
alınmayan konuvu sordular."
V vı
Bu cümlede sözcüklerin yeri yönünden bir
yanlışlık vardır. Yanlışlığı aşağıdakilerden
hangisiyle giderebiliriz?
ll'yi l'in önüne getirerek
l'i lll'ün sonuna getirerek
ll'yi IV'ün önüne getirerek
lll'ü IV'ün sonuna getirerek
E) l'yi Vl'nfn önüne getirerek
Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları
Çözüm :
"Bir türlü" sözü, "alınmayan" eylenrisinin
zarfı oldu-/ ğundan, "görüşülmek üzere"
sözünden sonra kullanılması gerekirdi.
Yanıt C'dir.
Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları
VIII) GEREKSİZ KULLANILMIŞ
SÖZCÜKLER
Cümlede gereksiz sözcüklere yer vermek
anlatımı bozar.
Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları
aşağıdaki cümlelerde geçen altı çizili
sözcükler gereksizdir:
Aramızdaki mevcut ikilik sonuna kadar
sürecek anlaşılan.
Üç saat süre ile görüşmüşler.
Karşılıklı tanışmalarımıza ara verdik.
Geçen yıl da yine böyle olmuştu.
Elli adet sıra alır mı burası?
Yapılı basının önemli bir ustasını daha
yitirdik.
Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları
"iyi bir cümlede gereksiz sözcük
bulunmaz. Bunu şöyle anlayabiliriz: Bir
sözcüğü attığımızda cümlenin anlam ve
anlatımında bir daralma oluyorsa o
sözcük gerekli, olmuyorsa
gereksizdir."
Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları
Bu ölçüte göre, aşağıdakilerden hangisi iyi bir
cümle değildir?
Neşeli, sağlıklı, şen bir görünüşü vardı.
Yağmur, sabaha değin aralıksız yağdı.
Bütün gün tarlada hiç ara vermeden çalıştık.
Doğadaki çaplılar üzerinde sayısız inceleme
yapıldı.
E)
Ormanların iklim üzerindeki etkisi anlatıldı.
(1981/1)
Anlatım Bozuklukları – Dil Yanlışları
Çözüm :
A seçeneğindeki "neşeli" ve "şen"
sözcükleri, eşanlamlı olup biri
kullanıldığında diğerine gerek yoktur.
Yanıt A'dır.