anlatım bozuklukları

ANLATIM BOZUKLUKLARI
Bu konu , üniversite sınavlarında kesinlikle
çıkan konuların başında gelir.
“Ben böyle sorularda
başarısızım.” diyenler sunumu
lütfen iyi takip ediniz.
“ANLAMAK İSTERSENİZ, ANLARSINIZ.
YETER Kİ, ANLAMAYI
GÖNÜLDEN İSTEYİN.
BU TÜR SORULARI NASIL
ÇÖZEBİLİRİZ?
 Cümleleri kendinize göre yorumlamayın.
 İyi cümlelerin özelliklerini iyi bilmelisiniz.
 Anlam bozuklukları ile anlatım
bozukluklarını birbirine karıştırmayınız.
ANLAM BOZUKLUĞU İLE
ANLATIM BOZUKLUĞU
ARASINDAKİ FARK NEDİR?
 “ Her Allah’ın günü dershaneye
gidiyorum.” Bu cümlede anlam bozukluğu
yoktur,anlatım bozukluğu vardır.Bu
cümlenin doğrusu nasıl olmalıdır?
DÜŞÜNÜN !
DOĞRUSU ŞÖYLE
OLMALI :
 “Allah’ın her günü dershaneye gidiyorum.”
Bu cümlede anlatım bozukluğu vardır.
ANLAM BOZUKLUĞUNA
ÖRNEKLER :
 “Onu her türlü girişimden çekinmeyen bir
insan olarak tanırdı.”
Yanlış nerede ? DÜŞÜNÜN !
DOĞRUSU :
 “Onu hiçbir girişimden çekinmeyen bir
insan olarak tanırdı.”
“Her türlü” olumlu cümleler için kullanılır.
“Hiçbir” olumsuz cümleler için kullanılır.
ANLAM BOZUKLUĞUNA
BAŞKA BİR ÖRNEK :
 Ahmet , benim sınıfta kalmamı sağladı.”
 Bu cümlenin doğrusu nasıl olmalıdır?
DÜŞÜNÜN !
www.edebiyatogretmeni.net
DOĞRUSU :
 Ahmet,benim sınıfta kalmama sebep oldu.”
“Sağlamak,olumlu cümleler için kullanılır.
“Sebep olmak,olumsuz cümleler için
kullanılır.
ANLAM BOZUKLUKLARI
 Şimdi anlam bozukluklarının nedenlerini
sırasıyla görelim.
HAZIR MISINIZ ?
1 ) Yanlış anlamda kullanılan
kelimeler :
 Cümlede kelimeler ya yanlış anlamda
kullanılmıştır ya da anlatılmak istenen
düşünce için en uygun kelime
kullanılmamıştır.
ÖRNEK:
 “Kişi başına düşen yıllık gelire göre,ülkenin
geri kalmışlığını savundu.”
YANLIŞLIK NEREDE?
DÜŞÜNÜN !
 “Kişi başına düşen yıllık gelire göre,ülkenin
geri kalmışlığını ileri sürdü veya öne
sürdü.” denmeliydi.Aksi halde anlam
bozukluğu oluşur.
2 )Anlatımı bozuk cümle :
 Anlatılmak istenen düşüncenin tam olarak
anlatılamaması,birçok yanlışın bir arada
bulunmasıdır.
ÖRNEK :
 “Kaza kurbanları kadın ve beş çocuk öksüz
kaldı.”
YANLIŞLIK NEREDE?
DÜŞÜNÜN !
DOĞRUSU :
 “Kaza kurbanı kadının beş çocuğu öksüz
kaldı.”
BAŞKA BİR ÖRNEK :
 “Kapalı zarf usulüyle tamirat yaptırılacak.”
YANLIŞLIK NEREDE?
DÜŞÜNÜN !
DOĞRUSU :
 “Kapalı zarf usulüyle teklif verildi.”
3 ) Eş anlamlı kelimelerin
kullanılması :
 Eş ya da yakın anlamlı kelimelerin bir arada
kullanılmasıdır.
ÖRNEK :
 “Türk milleti güç ve müşkül zamanlarda
millî ve dinî kudretini gösterir.”
Bu cümledeki yanlışlığı buldunuz mu?
4 ) Anlamca çelişen kelimeler:
 Anlamca çelişen kelimelerin bir arada
kullanılmasıdır.
ÖRNEK :
 “Bundan aşağı yukarı tam bir asır evvel
dedelerimiz Çanakkale’de nice destanlar
yazdılar.”
DOĞRUSU NASIL OLMALI ?
DÜŞÜNÜN !
ANLATIM
BOZUKLUKLARI
 SEVGİLİ ÖĞRENCİLER !
ŞU ANA KADAR ANLAM
BOZUKLUKLARINI GÖRDÜK. ŞİMDİ
DE ANLATIM BOZUKLUKLARINI
MADDELER HALİNDE GÖRELİM.
1 ) ÖZNE YANLIŞLARI :
 Cümlede öznenin bulunmamasıdır veya
özne olmaması gereken yerde öznenin
kullanılmasıdır.
ÖRNEK :
 “Cephanelik nöbetçisinin silahı elinden
alındı ve soyuldu.”
Bu cümle üzerinde düşünün ! Ne eksik ?
DOĞRUSU :
 “Cephanelik nöbetçisinin silahı elinden
alındı ve nöbetçi soyuldu.”
Cümlenin öznesi yoktu .Soyulan nöbetçi mi,
silah mı anlaşılmıyordu;ama şimdi
soyulanın nöbetçi olduğu açıkça anlaşılıyor.
ÖZNE YANLIŞLIĞINA
BAŞKA BİR ÖRNEK :
 “Hastanın durumu gittikçe
kötüleşiyor,yerinden kalkamıyordu.”
YANLIŞLIK NEREDE? DÜŞÜNÜN !
DOĞRUSU :
 “Hastanın durumu gittikçe kötüleşiyor,
hasta yerinden kalkamıyordu.”
Cümlenin birinci şeklinde “kötüleşen ve
yerinden kalkamayan” hastanın durumu
idi;ama özne getirilince “kötüleşen ve
yerinden kalkamayan” hasta ismi oldu.
2 ) ÖZNE-YÜKLEM
UYUŞMAZLIKLARI :
 Öznenin tekillik , çoğulluk ve şahıs
bakımından yüklemle uyuşmamasıdır.
ÖRNEKLER :
 “ Babam ve ben balığa çıkar , balık
tutarım.”
Doğrusunu umarım hemen söylersiniz.
“ Kimse bir yere kıpırdamasın ,yere yatsın.”
Doğrusu nasıl olacak ?
“ Hiç kimse ders çalışmıyor, televizyon
seyrediyor.”
Doğruyu buldunuz mu ?
3 ) YÜKLEM YANLIŞLARI:
 Yüklemin “çatı,kişi,zaman ve yardımcı
fiiller” gibi noktalarda cümleye uygunluk
göstermemesidir.
ÖRNEK :Annem yemek pişiriyor, biz de
ona yardım ediyorduk.”
DOĞRUSU NASIL OLMALI?
DÜŞÜNÜN!
DİĞER BİR ÖRNEK:
 “Yoksul görünümlü biriydi bu.Boyu
kısa,bedeni de pek biçimli değildi.”
Buradaki yanlışlık nerede
DOĞRUSU :
“Yoksul görünümlü biriydi bu.Boyu
kısaydı,bedeni de pek biçimli değildi.”
4 ) TÜMLEÇ YANLIŞLARI:
 Bir cümlede tümlecin olmaması veya
tümleç olması gereken yerde tümlecin
kullanılmamasıdır.
ÖRNEK : “ Sizi seviyor, saygı duyuyorum.”
DOĞRUSU :
“ Sizi seviyor, size saygı duyuyorum.”
DİĞER ÖRNEKLER:
 “Konunun az bilinen yönüne ışık tutuyor,
aydınlatıyor.”
BU CÜMLEDE NE EKSİK?
CEVAP : Bu sıralı-bağımlı birleşik
cümlenin ikinci cümlesinde nesne eksiktir.
Şu cümledekini de siz bulun!
“ Sizinle dalga geçtim,üzdüm,özür dilerim.”
5)GEREKSİZ SÖZCÜKLER:
 Cümleden çıkarıldığında cümlenin
anlamında daralma yaratmayan kelimeler
gereksizdir.
NE GİBİ ?
“ Neşeli , sağlıklı , mutlu biriydi.”
“Herkesi eleştirip tenkit etmek bize hiçbir
yarar sağlamaz.”
“İki kardeşten en küçüğü arkadaşımdı.”
SORU
 Aşağıdaki cümlelerin hangisinde anlatım
bozukluğu vardır?
A. Sıcaklık sıfırın altında eksi on derece olacakmış.
B. Havaların böyle gitmesi beni çok düşündürüyor.
C. Son yılların en kötü hava şartlarıyla karşı
karşıyayız.
D. İlkbaharın böyle geciktiği hiç görülmemiş.
DİĞER AÇIKLAMALAR:
 Bazı cümlelerde eklendiği sözcüğe ya da söz öbeğine aynı
anlamı kazandıran edatlar anlatım bozukluğuna yol açar.
“Yalnız gitmekten korkmuş, annesiyle
birlikte gitmiş.”
Bir cümlenin anlamı içinde olan başka bir
sözü kullanmak da gereksizdir.
“Böyle yüksek sesle bağırmana gerek yok,
sağır değilim.”
6 ) BİRBİRİYLE ÇELİŞEN
KELİMELER :
 Anlamca çelişen kelimelerin mantıksızlık
yaratmasıdır.
“Eminim bizi de listeden silmiş olsa
gerek.”
Kesinlik ve ihtimal bir arada
bulunmamalıdır.
DİĞER ÖRNEKLER:
 “Sanırım, o, bu işi mutlaka kabul edecektir.”
cümlesinde altı çizili sözcükler anlamca
birbiriyle çelişmektedir. “Sanırım” ihtimal
bildirir, “mutlaka” kesinlik belirtir.
 “Gönderdiğim paketi, eminim bugüne kadar
almış olmalısın.”
SORU:
 Aşağıdaki cümlelerin hangisindeki
anlatım bozukluğunun nedeni
diğerlerinden farklıdır?
A.Bu meseleyi mutlaka o çözümleyebilir.
B.Bu olayı sanırım onun da bilmesi gerekir.
C.İnsan isterse, mükemmel ve kusursuz
olabilir.
D.Şüphesiz, bu saatte eve dönmüş olmalı
SORU :
 “Elbette onunla gitmiş olabilirler.” bu
cümledeki anlatım bozukluğunun nedeni
aşağıdakilerden hangisidir?
A. Özne yüklem uyuşmazlığı
B. Aynı anlama gelen sözcüklerin birlikte
kullanılması.
C. Anlamca çelişen sözcüklerin birlikte
kullanılması
D. Öznenin belirtilmemiş olması
7) MANTIK YANLIŞLARI:
 Cümlede mantık hatası bulunması cümlenin
anlatımını bozar.
“Bırakın patates doğramayı yemek bile
yapamaz o.” cümlesinde sanki patates
doğramak yemek yapmaktan daha
önemliymiş gibi gösterilmiştir.
DİĞER ÖRNEKLER:
 “ Ona buraya gelmeden önce mi sonra mı telefon
ettin?
DOĞRUSU NASIL OLMALI?
“ Ona buraya gelmeden önce mi geldikten sonra mı
telefon ettin?
“ Emniyet mensupları silah imali yapanları ve
satanları kıskıvrak yakaladı.”
BURADAKİ YANLIŞLIĞI DA SİZ BULUN!
8)BİRBİRİYLE
KARIŞTIRILAN KELİMELER:
 Cümledeki sözcüklerin anlamına da dikkat edilmelidir.
Örnekler:
“Çocukların birbiriyle uygunluk içinde olmaları beni
sevindirdi.” ( uyum)
“İşyerinden son öğretim durumuyla ilgili bilgi istediler.”
(öğrenim)
“Caddenin kenarlarına değişik türde ağaçlar ekilmiş.”
(dikilmiş)
“Bu konuda gençleri azımsamak doğru değil.”
(küçümsemek)
“Ülkemizde başarıyla gerçekleştirilen bu tür ameliyatlarda
ölüm şansı, Amerika’da yapılanlardan ancak yüzde bir
fazladır.” (olasılığı)
9) YANLIŞ YERDE
KULLANILAN KELİMELER:
 Bazen sözcük doğrudur ancak cümlede
bulunduğu yer yanlıştır.Bu durum cümlenin
anlatımını bozar.
“Yeni elbisemi giymiştim ki kapı açıldı.”
cümlesi “Elbisemi yeni giymiştim ki kapı
açıldı.” şeklinde olmalıdır.
DİĞER ÖRNEKLER:
 “Eski Ankara valisi” yerine “Ankara eski
valisi” demeliyiz.
 “Yüksek inşaat mühendisi” yerine “İnşaat
yüksek mühendisi” demeliyiz.
10)YAPILARI YANLIŞ
OLAN KELİMELER:
 Kelimelerin dilbilgisi kurallarına uygun
türetilmemesi durumudur.
ÖRNEKLER:
“Niyazi Efendi on senedir bakkalcılık
yapıyor.” ( bakkallık olacak)
( Eşki-ekşi ,yalnış-yanlış, sarmısaksarımsak,yanlız-yalnız)Altı çizili olanlar
doğrudur.
11)KELİMELERİN YANLIŞ
ANLAMDA KULLANILMASI:
 Konuşmada veya yazıda seçilen kelimenin
anlatmak istediğimizi anlatmaktan uzak
olmasıdır.
ÖRNEK:
“ Tırnakların bir hayli büyümüş.”
“ Giydiğiniz kravat çok güzelmiş.”
“ Deterjandan ellerim tahrip oldu.”
12) GEREKSİZ YARDIMCI
EYLEMLER:
 Türkçe’de doğrudan kullanılabilecek bir fiil
yardımcı eylem almamalıdır.
Umut etmek ( Yanlış ) Ummak ( Doğru )
Kuşku etmek ( Yanlış )Kuşkulanmak ( Doğru)
Etki etmek ( Yanlış ) Etkilemek ( Doğru )
Duyurma yapmak ( Yanlış ) Duyurmak ( D )
13 )DEYİM YANLIŞLARI:
 Deyimler kalıplaşmış kelimelerdir.Yerleri değiştirilemez.
Cümlede deyimin yanlış yerde kullanılması anlatımı bozar.
“Öğretmenin anlattığı konu tüm öğrencilerin dikkatini
çekmişti. Herkes kulak kabartmış öğretmeni dinliyordu.”
(kulak kesilmek)
ÖRNEK:Etekleri tutuşmak ( D )
Paçaları tutuşmak ( Y )
Midesi zil çalmak ( Y )
Karnı zil çalmak ( D )
14) ATASÖZÜ YANLIŞLARI
:
 Atasözleri de deyimler gibi
kalıplaşmıştır.Bu yüzden yakın anlamlısı
dahi olsa değiştirilmez.
Şu atasözleri nasıl olmalı ?
Sakla malını gelir zamanı.
Alma garibin ahını ,çıkar aheste aheste.
Bez alırsan Musul’dan,kız alırsan
Bağdat’tan…
15)TAMLAMA
YANLIŞLARI :
İsim ve sıfat tamlamalarında tamlayan ve
tamlananların yersiz kullanılmaları;almaları
gereken tamlayan eklerini
almamaları;almamaları gereken tamlayan
eklerini almaları durumudur.Ya da tamlama
kurulmaya elverişli olmayan bir kelime ile
isim yahut sıfat tamlaması kurulması
durumudur.
ÖRNEKLER:
 “ Sınavı kazandığını duyunca çok
sevindim.”
DOĞRUSU:“ Onun sınavı kazandığını
duyunca çok sevindim.”
“ Durmadan gazoz ve çekirdek yenen bu
yerden uzaklaştım.”
DOĞRUSU: “ Durmadan gazoz içilen ve
çekirdek yenen bu yerden uzaklaştım.”
SORU:
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir anlatım bozukluğu
vardır?
A) İçten ve inandırıcı sözleriyle herkesin gönlünde taht
kurdu.
B) Benden ödünç aldığı kitapları geri iade etmekte gecikti
C) İbrahim Müteferrika’nın,Türk basın tarihindeki yeri
yadsınamaz.
D) O kadar beceriksiz ki, her şeyi yüzüne gözüne bulaştırdı.
E) Karşısına çıkan herkese güvenmesi canımı sıkıyor.
DOĞRU CEVAP : B

SEVGİLİ ÖĞRENCİLER!
 Bu konunun anlatımını tamamladık.Artık sizler
konuyla ilgili soru çözebilirsiniz.Önemli olan alt
yapıyı hazırlamak ve bol örnekler üzerinde
çalışarak bilgileri pekiştirmektir.
HAYDİ KOLAY GELSİN!
HAZIRLAYAN: T.DİLİ ve EDB. ÖĞRT. ALİ
BAĞÇELİ
20. 11. 2006 / PAZARTESİ
www.edebiyatogretmeni.net