E**T*M*N FELSEF* TEMELLER*

OSMAN ALBAYRAK-2016



Sokrates’ göre felsefe “neleri bilmediğimizi
bilmektir.”
Felsefe "düşünce sanatı" olarak da bilinir.
Felsefe, İnsanın akıl yürütme yoluyla dünyayı
ve kendini anlamasına yardımcı olan bir
bilimdir
FELSEFİ BİLGİ İLE BİLİMSEL BİLGİ ARASINDAKİ BENZERLİK YA DA FARKLILIKLAR
ELSEFİ BİLGİ
Varlığı bütün olarak inceler
Birleştirici ve bütünleştiricidir.
Daha çok felsefi düşünce ile ortaya çıkar
Subjektiftir
BİLİMSEL BİLGİ
Varlığı parçalı olarak inceler
Birleştirici ve bütünleştiricidir.
Daha çok deney, gözlem ve diğer araştırma
yöntemleriyle ile elde edilir
Objektiftir
(
Araştırmacıdan
kaynaklanan
nedenle aynı zamanda sübjektiftir )
Akla ve aklın ilkelerine uygundur.
Akla ve aklın ilkelerine uygundur.
İlerleme özelliğine sahip değildir. Her felsefi bilgiBirikimlidir. İlerleme özelliğine sahiptir.
kendi içinde bir bütündür
Sonuçları kesin değildir.
En genel bilgileri kapsar.
Sonuçları kesindir.
Belli bir alana yönelik
genelleştirilmiş bilgidir
Özneldir
Eleştirisel değildir
Nesneldir
Eleştiriseldir (Kanıt gösterildiği zaman bilimsel
bilgi geçerliliğini yitirebilir )
Değişmez
Evrenseldir
Sistemli, düzenli ve birleştirilmiş bir bilgidir
Kanıta ihtiyacı yoktur
Açıklamalarında bitmişlik ya da kesinlik yoktur.
Değişebilir
Bazı bilgiler yerel bazıları evrenseldir
Sistemli ve düzenlidir
Kanıtlanmak zorundadır
Kesindir (Bilim, elde ettiği bilgileri deneyle
kazanmıştır. Olasılığa yer vermez )
İnsan ve hayatı anlamak ister
İnsan ve hayatı anlamak ister
olmakla
birlikte

1. VARLIK FELSEFESİ (ONTOLOJİ)

İlk felsefe olarak bilinir. Varlık kavramı üzerinde durur.
Asıl olan varlık değil varolandır. Arkhe (ilk olan )
sorusunun cevabını arar. Arkheyi,
ilk filozoflar
kendilerince açıklamışlardır. Mesela, Thales’e göre ilk;
“su” iken Heraklit’e göre “ateş” tir. Bu soruya verilen
yanıtlar insan anlayışını da etkilemiştir.

Ontoloji, eğitimin kuramsal ve
arasında çok boyutlu ilişkiler kurar.
uygulamalı
yanı





Bilgi felsefesi, bilginin oluşumu, kaynakları,
sınırları gibi problemlerle uğraşan felsefe
disiplinidir. Bu felsefenin ilk konusu, bilginin
mümkün olup olmadığıdır. Bu felsefe anlayışı
genel olarak şu soruları cevabını arar;
Doğru
Doğru
Doğru
Doğru
bilgi nedir?
bilginin kaynağı ve yöntemi nedir?
bilginin temeli nedir?
bilginin kriteri nedir?
Aksiyloji değerlerin doğasını araştırır .
 Bu alan, etik ve estetik konularını içerir.
 Ahlaklı- ahlaksız, iyi- kötü, saygılı- saygısız,
erdem- erdemsizlik gibi değerler nedir? Var
mıdır? Yok mudur? Sorularına cevap arar.
 Bu değerler doğuştan mı? yoksa insanın
yaşadığı çevreden mi kaynaklanır? Sorusunu
cevaplamaya çalışır




Mantık, akıl yürütme sanatıdır.
Bu anlayış; Akıl nedir? Aklın kuralları var
mıdır? Varsa nelerdir? Bu kurallar doğuştan
mıdır? Yoksa sonra dan mı kazanılmıştır ?
Evrensel ya da genel geçerli midir?
Akıl yürütme yolları var mıdır? Varsa nelerdir?
- gibi sorulara cevap arar.
FELSEFE - EĞİTİM ARASINDAKİ İLİŞKİ








Eğitim sistemi kurulurken, belirlenecek hedefler konusunda
felsefeye başvurulur. Hedef davranışlar hangi
ölçütlere
dayandırılacaksa felsefe ölçütler takımı olarak işe koşulabilir.
Programda belirtilen hedef davranışların iç tutarlılığının
sorgulanmasında felsefeye başvurulur.
Eğitimin nesnesi insandır. İnsan aynı zamanda felsefenin de
konusudur. Eğitim açısından hangi felsefe temele alınırsa insana
öyle bakılır.
Hedeflere yeni hedefler katmada felsefe işe yarayabilir.
Sistemin savunduğu felsefeyle eğitim çalışanları ters düşerse
sistem entropiye (çürüme, kendi kendini yok etme)uğrayabilir.
Her ekonomik ve politik sistem en azından bir felsefeye
dayanır. Eğitimde bu sistemlerin bir ürünü olduğu için
doğrudan etkilenir.
Eğitim ortamlarının düzenlenmesinde de felsefe işe koşulabilir.
Eğitim isteminin denetlenmesinde de felsefeden yararlanılır.
1. İDEALİZM (ÜLKÜCÜLÜK)
2. REALİZM (GERÇEKÇİLİK)
3. PRAGMATİZM (YARARCILIK)
4. VAROLUŞÇULUK
( EGZİSTANSİLALİZM)



1.
2.
3.
4.
5.
Temsilcileri Platon ve Sokrates’tir.
Bu düşünceye göre; gerçek dış dünyada değil tam olarak içimizdedir.
Dış dünyadaki varlıklar,
düşüncenin ürünü veya düşüncenin
kendisidir. Dış dünya, duygularımızdan başka bir şey değildir.
Algılarımız yok olursa dış dünyada yok olur. Gerçek bilgi, aklın
ürünü olan bilgidir, duyulardan elde edilen bilgi değil.
Başlıca Eğitim İlkeleri;
Eğitimin amacı önce insana aklını nasıl kullanacağını ve doğruya,
iyiye ve güzele nasıl ulaşacağını öğretmektir.
İdealist ve kültürlü birey yetiştirmeli
Amaç öğrencide bir kişilik geliştirmek olmalıdır.
Okul da, toplumun bir yansıması olarak geçmişin değerlerini
öğrenciye kazandırmak zorundadır.
Eğitimde sokratik tartışma yöntemi kullanılabilir



1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
Realizmin öncüsü Aristo’dur.
Bu düşünceye göre; Zihnimizin dışında bir gerçek dünya vardır ve
zihnimizdeki bilgiler bu dünyadan aldığımız duyumlara göre
oluşmaktadır. Körler görmese de yıldızlar vardır.
Başlıca Eğitim İlkeleri;
İnsanın en iyi yetilerle donatılarak mutlu olması sağlanmalıdır.
Kişilerin akıllarını geliştirmelerini sağlamalı, kendilerini
gerçekleştirmelerine hizmet edilmelidir. Ancak böyle olursa bireyler
mutlu olabilir.
Bilgiye deney, gözlem ve araştırma yaparak ulaşabiliriz.
Sistemli olarak öğrenciye aktırılacak bilgiler onun gelişimine uygun
olmalıdır.
Öğretmen öğrencilere ders anlatırken, tartışma, deney ve gözlem gibi
yöntemler kullanmalıdır.
Eğitimde en son sözü öğretmen söylemelidir. Öğrenci ikinci plandadır.
Tümevarım yöntemini savunur


1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
Yarar esasına dayanır. Yararlı olan iyidir. İyiyi kötüden ayırmak için yararlı olup
olmadığına bakmalıdır. Bu akım J. Dewey’in düşünce sistemi üzerine kurulmuştur. Bu
anlayışa göre değerler ve gerçekler durmadan değişmektedir. Her şey sonsuza kadar
aynı kalamaz. Tüm etkinliklerimizde problem çözme ile eleştirisel düşünmeye yönelik
zeka büyük bir yer tutmaktır. Bu felsefe daha çok Amerika’da gelişmiştir
Başlıca Eğitim İlkeleri;
Problem çözen bir eğitim anlayışına sahiptir.
Eğitimde içerikten çok düşünme yöntemi önemlidir.
Eğitim, yeni şartlara ve durumlara karşı araştırmacı ve uygulamacı bir tavır geliştirmeyi
hedef almalıdır. Bunun için eğitim gerçek hayattan hareket etmelidir.
Eğitim, kişilerin topluma katılma yollarının en önemlilerinden biridir.
Öğretmenin amacı, öğrencileri bağımsız düşünür haline getirmektir.
Okul hayata hazırlık değil, hayatın kendisi olmalıdır.
Öğretim çocuğa çalışma yollarını , olayları ve deneyimleri değerlendirmeyi öğretmelidir.
Eğitim ortamı demokratik olmalıdır.
Eğitim- öğretim öğrenci merkezli olmalıdır
Uygulamaya daha çok yer verilmelidir.

Evrende kendi varlığını kendisi yaratan tek varlık insandır. İnsan kendi
davranışlarının ürünüdür . Hayta anlam veren insandır.

Başlıca Eğitim İlkeleri;
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
Eğitimin amacı bireyselliği sağlamak ve kişinin özgürlüğünü
geliştirmesine katkıda bulunmaktır.
Okul öğrencilere hayatın sadece güzel yönlerini değil zor ve çirkin
yönlerini de öğretmelidir.
Eğitim kopya kişiler yetiştirmemelidir. Öğrencinin kendini
gerçekleştirmesine katkı sağlamalıdır.
Toplumsal ve doğal olgular öğrencilere geniş biçimde sunulmalıdır.
Çünkü bunlar kendini gerçekleştirme için önemlidir.
Kişilerin ne olacağını okul belirleyemez.
Eğitimin merkezinde öğrenci vardır ve tercih yapmak ona
bırakılmalıdır.
Eğitim grup değil bireysel yapılmalı çünkü gruplar öğrencinin
özgürlüğünü kısıtlayabilir.
1.
2.
3.
4.
DAİMİCİLİK
ESASİCİLİK
İLERLEMECİLİK
YENİDEN KURMACILIK

En eski eğitim akımıdır. Kökü, Platon, Sokrates ve Aristo’ya kadar dayanır.
İdealizm ve Realizm’den etkilenmiştir. Öncüleri ; Robert Hutchins ve
Mortimer Adler ‘dir

Başlıca ilkeleri;
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
Eğitim, değişmeyen ilke ve değerleri öğretmelidir.
İnsanın aklını kullanması ve düşünme yetenekleri geliştirilmelidir.
Okul, hayatın aynısı değil, hayata hazırlama yeridir.
Eğitim programının temelinde insani ilimler vardır.
Program, ayrıca klasik eserlere yer vermeli ve iyi değerleri çocuklara
öğretmelidir.
Ahlaklı, erdemli , seçkin ve entelektüel bireyler yetiştirlmelidir. Bu yüzden
klasik eserlerin okutulması önemlidir
Eğitim uzman kişi tarafından yapılmalı, bu uzmanlar öğrenciler adına en
iyisini seçmelidir


1.
2.
3.
4.
5.
6.
İlerici eğitim hareketlerine karşı geliştirilmiş bir akımıdır. İdealizm ve
realizm den etkilenmiştir. 1930’larda ilerlemecilik eğitim felsefesine tepki
olarak ortaya çıkmış, özellikle 1650-60’li yıllarda etkili olmuştur.
Başlıca İlkeleri;
Öğrenme oldukça önemli olduğu için, öğrenci disiplin altında
bulundurulmalı, gerekirse cezalandırılmalıdır.
Okul toplumun kültürünü korumak ve onu aktarmakla görevlidir.
Öğretmen çok önemli olduğu için iyi yetiştirilmeli ve eğitim öğretmen
merkezli olmalı.
Okulun asıl işi bilgi aktarmak olduğu için, öğrenciye kendi kendini
kontrol gücü kazandırılmalıdır.
Esas olan değişmemedir. Öğrenciye alıştırma ve ezberleme yöntemleri
öğretilmelidir.
Öğrencilerin eğitim sürecinde aktif olmalarına ve problem çözmelerine
ihtiyaç yoktur. Bu bir zaman kaybıdır.













Pragmatizmin eğitime uygulanmış şeklidir. En önemli temsilcisi J. Dewey’dir.
Geleneksel eğitime tepki için ortaya çıkmıştır.
Başlıca İlkeleri;
Eğitim, sürekli değişen hayatı öğretmelidir.
Dersler öğrenci merkezli işlenmelidir.
Değişim sürekli olduğu için öğrencilere problem çözme becerileri
kazandırılmalıdır.
Öğrenme yaşantı yoluyla gerçekleştiği için, sınama yanılmaya fırsat
verilmelidir.
Öğrencilere nasıl düşünmesi gerektiği öğretilmeli ve sorular ona sorulmalıdır.
Öğretim ortamı oldukça demokratik olmalıdır.
Öğrenciye bilimsel yöntemlerle problemi çözmesi öğretilmelidir.
Okul ortamında gerektiğinde yeni öğretim yöntem ve stratejileri
geliştirilmelidir.
Öğretmen, bilgiye ulaşma yollarını öğretmelidir.
Eğitimin amacı, çocuğu yaşama hazırlama değil, yaşamın kendisi olmalıdır.
Çocuk gerekirse itiraz eden sorgulayan bir kafayla yetiştirilmelidir.

İlerlemeciliğin devamı olarak ortaya çıkmıştır. Pragmatizm ve
varoluşçuluktan etkilenmiştir. İlk kez Avrupa da ortaya çıkmıştır. Her
kültürün modern çağda yeniden kurulması ve içinde yaşanılan sanayi
çağına uygun bir kültürün geliştirilmesinin gerekliliğini kabul eder.

İlkeleri;
Programın merkezinde toplumsal sorunlar olmalıdır.
Öğretmen toplumsal değişimin öncüsüdür
Eğitim sadece bugünün değil geleceğinde belirleyicisidir.
Cezaya yer yoktur.
Sorular eleştirici düşünceyi geliştirici nitelikte olmalıdır.
Uygulamalı eğitim için ortam yaratılmalıdır.
Okul en iyi demokratik ortam olmalıdır.
Eğitimde Problem çözme ve proje yöntemlerine ağırlık verilmelidir
Sınıf ortamı oldukça demokratik olmalıdır










Osmanlılarda üç tip düşünce akımı ortaya
çıkmıştı ve bu akımlar Cumhuriyet döneminde
etkilemiştir.
Bunlar;
1.
2.
3.
İSLAMCILIK
BATICILIK
TÜRKÇÜLÜK


Abdülhamit döneminin resmi politikasıydı. Yaşam
İslam
kurallarına
göre
düzenlenmeliydi.
İslamcılar kendi aralarında üçe bölünmüşlerdi. Bir
grup, eski saadet günlerine (dört halife dönemi)
dönmek gerekir. Batı kesinlikle reddedilmeliydi.
Bir grup, tekniğin batıdan alınmasında sakınca
yoktur. Diğer grup ise, batı ile islamın birlikte
yaşıyabileceği görüşündeydi.
İslamcılar
ümmetçiliği
ideoloji
olarak
benimsediler. Onlara göre Müslümanlar tek
bayrak altında toplanmalıydı. Milliyetçiliğe karşı
çıktılar.

Osmanlıların gerilemeye başladığı dönemde
ortaya
çıktı.
İlk
olarak
batılılaşma
düşüncesine askeri alandan başlandı. Bunlar
tümüyle batıyı örnek almak gerektiğini
savunuyorlardı.
İslam
ise
gelişmenin
önünde engeldi.



Esasen milliyetçilik akımları Fransız ihtilaliyle ortaya
çıkmaya başladı.
Türkçülüğün en önemli temsilcisi Ziya Gökalp’tır. O
Türkçülüğü Türk Milletini yükseltmek olarak tanımlar.
Irkçı Türkçülüğe karşıdır. Batıyı tamamen örnek almak
yerine gelişmeler kültürümüze uygunsa alınmalıdır.
Ziya Gökalp daha çok eğitimin sosyolojik boyutları
üzerinde durmuştur.
Atatürk’le Gökalp’in düşünceleri arasında yakın ilişki
vardır.



Atatürk önderliğindeki Türk devrimi esasen pozitivizme
dayandırılmıştır.
Çağdaş uygarlık kavramının içerdiği ulusal yenilikçi
bilinç , tam bağımsızlık, halk egemenliği, ülke ve ulus
bütünlüğü, akılcılık yeni oluşan ulusun temel
dayanaklarıydı.
Cumhuriyet döneminde eğitimin felsefesinin
oluşmasında, Atatürk’ün ülkeye çağırdığı batılı
eğitimcilerinde katkısı olmuştur. J.Dewey’in pragmatist
görüşü, Alman Kuhne’nin “iş okulu” görüşü bunda etkili
olmuştur.








Eğitim ulusal olmalıdır
Eğitim bilimsel olmalıdır
Eğitim uygulamalı (işlevsel) olmalıdır
Eğitim laik olmalıdır
Eğitim disiplinli olmalıdır
Öğretmenlere değer verilmelidir
Eğitimde fırsat eşitliği sağlanmalıdır
Öğretim birliği sağlanmalıdır