Piyasa Nedir, Kaça Ayrılır?
advertisement
1Piyasa Nedir, Kaça Ayrılır? Piyasa, alıcı ve satıcıların karşılaştıkları; dolaşımın gerçekleştirildiği yerdir. Piyasalar; iktisadi açıdan gerçek piyasa, mali piyasa olmak üzere ikiye ayrılır: • Gerçek piyasalar Üretilmiş mal ve hizmetler ile bu mal ve hizmetlerin üretiminde kullanılan üretim faktörlerinin karşılaştıkları piyasalardır. • Mali piyasalar Ticari işletmelerin, yatırım için gerekli mali ihtiyaçlarının, karşılaştığı piyasalardır. Fon arz edenler, fon talep edenler, fon akımlarını düzenleyen kurumlar, bu akımı sağlayan araçlar ile bunları düzenleyen hukuki ve idari kurallardan oluşur. 2Mali piyasalar kaça ayrılır; bu piyasaların araçları nelerdir? Mali piyasalar; para piyasası, sermaye piyasası olmak üzere ikiye ayrılır: • Para piyasası Kısa vadeli fonların karşılaştığı piyasalardır. Araçları; para, döviz, altın, kambiyo senetleri (poliçe, bono, çek) ile bir yıla kadar vadeli senetlerdir. • Sermaye piyasası Uzun ve orta vadeli fon akışının karşılaştığı piyasalardır. Araçları; hisse senedi, tahvil gibi menkul kıymetlerdir. 3Şirketlerin, sermaye piyasasından temin ettikleri fonlar nerede kullanılmaktadır? Sermaye piyasasından sağlanan fonlar; genellikle işletmelerin bina, makina ve techizat gibi duran varlıklarının finansmanında, yatırımlarda kullanılmaktadır. Sermaye piyasasının tipik özelliği ve para piyasasından ayrıldığı en belirgin niteliği bu piyasanın orta ve uzun vadeli fonlardan oluşmasıdır. Bu vade bir yıldan fazla olmalıdır. 4Türkiye’de sermaye piyasasında yer alan başlıca unsurlar hangileridir? • Fon Arz Edenler = Yatırımcı Grubu (Kurumsal Yatırımcı, Alım Gücü Yüksek Bireysel Yatırımcı, Küçük Bireysel Yatırımcı, Yabancı Yatırımcı) • Fon Talep Edenler = İhraçcılar • Sermaye Piyasası Kurulu (SPK) • İstanbul Menkul Kıymetler Borsası (İMKB) • Borsa Üyeleri (Aracı Kuruluşlar) • İMKB Takas ve Saklama Bankası A.Ş. (Takasbank) • Türkiye Sermaye Piyasası Aracı Kuruluşları Birliği (TSPAKB) • Merkezi Kayıt Kuruluşu (MKK) • Borsaya Kote Ortaklık Yöneticileri Derneği (KOTADER) • Borsa Yöneticileri Derneği • Borsa Uzmanlar Derneği • Borsa Yatırımcıları Derneği 5Sermaye piyasası kaç bölümden oluşur? Sermaye piyasasını birincil piyasa ve ikincil piyasa olmak üzere ikiye ayırabiliriz: • Birincil piyasa Hisse senedi ve tahvil gibi menkul değerleri ihraç eden şirketler ile alıcıların yani tasarruf sahiplerinin doğrudan karşılaştıkları piyasalardır. Buna hisse senetleri ile tahvillerin ilk kez sürülüp “ihraç” tan alındığı piyasa da denilebilir. Türk Hukuk Sistemi’nde, menkul kıymetleri ihraçtan alanlar, bunları tekrar paraya çevirmek istediklerinde, kural olarak hisse senetlerinde hiç bir zaman, tahvillerde ise vadeden önce bunları ihraç eden kuruluşa müracaat edemezler. • İkincil piyasa Menkul kıymetlerin paraya çevrilmesini sağlayan piyasadır ve menkul kıymet borsaları bu piyasayı tanımlamada en iyi örnektir. Bu piyasada, menkul kıymetler aracı kuruluşlar adına, yatırımcılar hesabına Borsa’da alınıp satılırlar. 6Şirket ne demektir? İki veya daha fazla gerçek veya tüzel kişinin iktisadi ve kar içerikli ortak bir amaca ulaşmak için emek ile sermaye birleştirmelerine şirket denir. 7Yasal dayanaklarına göre başlıca kaç tür şirket vardır? • Borçlar Kanunu (BK) Şirketleri Adi şirketler Özel şirketler • Türk Ticaret Kanunu’na (TTK) Göre Kurulan Şirketler Kollektif Şirketler, Adi ve Hisseli Komandit Şirketler, Limited Şirketler, Anonim Şirketler, Donatma İştiraki, Umumi Mağazalar. • Özel Düzenlemeli Şirket ve Kuruluşlar Bankalar, Sigorta Şirketleri, Sermaye Piyasası Kurumları Aracı Kurumlar Yatırım Ortaklıkları, Yatırım Fonları, Diğer Sermaye Piyasası Kurumları Finans Kurumları, İkrazat Kurumları, Kooperatif Şirketleri. 8Anonim şirket ne demektir? Anonim şirket; bir ünvan altında, iktisadi amaç ve konular için en az beş kişi ile kurulan, sermayesi belirli ve paylara bölünmüş, paydaşların koydukları sermaye kadar sorumluluğu üstlendiği, ortaklık sıfatı paya göre belirlenen, hak ehliyeti işletme konusu ile sınırlı, tüzel kişiliği haiz ticaret ortaklığıdır. 9Anonim şirketlerin iktisadi işlevleri nelerdir? Anonim şirketlerin, • Kendi başına hiçbir gücü ve değeri olmadığı düşünülen küçük birikimleri biraraya getirme, • Daha ucuz ve kaliteli mal üretimi sağlama, • Yaptıkları yatırım hamleleri ile yeni iş imkanları yaratma, • Büyük girişimlere örnek modeller oluşturma, • Gelir ve kazançtan büyük bir kesimin yararlanmasını sağlama yönünde iktisadi işlevleri mevcuttur. 10Anonim şirket kaça ayrılır? Anonim şirketler; • Halka açık olmayan anonim şirketler, • Halka açık olan anonim şirketler olmak üzere iki türe ayrılır. 11Anonim şirketlere sermaye olarak ne konulabilir? Anonim şirketlere sermaye alarak aşağıda yer alan kalemler konulabilir: • Nakdi İktisadi Değerler Para, Alacak, Kıymetli Evrak Hisse senedi, Tahvil, Bono, Çek, Poliçe, Hazine bonosu • Gayrinakdi İktisadi Değerler Menkuller, Gayrimenkuller, Sınai haklar, Menkul ve gayrimenkullerden faydalanma ve onları kullanma hakları, Ticari itibar, Ticari işletme, İktisadi değeri olan ve para ile değerlendirilebilen tüm iktisadi birimler. 12Anonim şirketler sermayelerini azaltabilirler mi? Evet; anonim şirketler, TTK 396.md.’ye dayanarak sermayelerini azaltabilirler. Değişen iktisadi koşullara uyum sağlayamayan, bu nedenle sermayesi faaliyet konusuna oranla fazla gelen, gelir ve gider dengesi bozulan şirketler sermayelerini “İsteğe Bağlı Olarak” veya “Zorunlu Olarak“ azaltabilirler. 13Halka açık olmayan anonim şirket ne demektir? Ortak sayısı, Sermaye Piyasası ve Borsa düzenlemelerinde belirtilen sayıyı geçmeyen, hisse senetleri halka arz edilmemiş olan veya arzedilmiş sayılmayan şirketlere, halka açık olmayan anonim şirket denir. 14Halka açık anonim şirket ne demektir? Sermaye Piyasası Kanunu’na göre hisse senetleri halka arz edilmiş olan veya ortak sayısının 250’yi aştığı belirlenip hisse senetleri halka arz edilmiş sayılan anonim şirketlere halka açık anonim şirket denir. 15Halka açık anonim şirketler ne şekilde kurulurlar? Halka açık anonim şirketler tedrici biçimde kurulurlar. Tedrici kuruluş, bir kısım payların kurucular tarafından taahhüt olunması ve geri kalan kısım için de halka başvurulması suretiyle olur. Halka açık anonim ortaklıklar, ani şekilde yani şirket sermayesinin tamamının kurucu ortaklarca taahhüt edilmesiyle kurulamazlar. 16Esas sermaye sistemi ile kayıtlı sermaye sistemi arasındaki başlıca fark nedir? Kayıtlı sermaye sisteminde şirketler SPK’ya başvurarak bir sermaye tavanı tescil ettirirler. Böylelikle o sermaye tavanına kadar, şirket genel kurul kararı olmaksızın, yönetim kurulu kararı ile sermayelerini artırabilirler. Bu sistemde sermaye artırım prosedürü kısaltılmış olur. Hisse senedinin teslimi, satış anında yapılır. Esas sermaye sisteminde sermaye artırımının tescil edilmesinden sonra hisse senetleri bastırılarak teslim edilir; aradaki sürede, muvakkat (geçici) makbuzlar ortaklık payını temsil eder. 17Esas sermaye sisteminde olan şirketlerde makbuzların hisse senedine dönüşüm tarihi ne kadar sürmektedir? Esas sermaye sisteminde, hamiline hisse senetlerinde sermaye artırımının tescilini izleyen 30 gün içinde, nama yazılı hisse senetlerinde ise 90 gün içinde muvakkat makbuzlar hisse senedine dönüşür. 18Başlangıç sermayesi nedir? Kayıtlı sermayeli anonim şirketlerin sahip olmaları mecburi, miktarı SPK’ca belirlenen en az çıkarılmış sermaye tutarına “Başlangıç Sermayesi” denilir. 19Çıkarılmış sermaye ne demektir? Kayıtlı sermayeli anonim şirketlerin satışı yapılmış hisse senetlerini temsil eden sermayelerine “Çıkarılmış Sermaye” denilir. 20Şirketlerin birleşmesi ne demektir? Şirketlerin birleşmesi, yasa ile belirlenen kurallara uygun olarak, ayrı türden olan iki veya daha fazla ticari şirketin, birbirleriyle birleşerek yeni bir ticaret şirketi oluşturmasına denir. 21Sermaye Piyasası Kanunu’nun uygulanmasında “ihraç” nasıl tanımlanmaktadır? Sermaye Piyasası Kanunu’nun uygulanmasında “ihraç” sermaye piyasası araçlarının ihraçcılar tarafından çıkarılıp, halka arzedilerek veya halka arzedilmeksizin satışıdır. 22Sermaye Piyasası Kanunu’nda “Halka arz” nasıl tanımlanmaktadır ? Sermaye Piyasası Kanunu’nda “halka arz”, sermaye piyasası araçlarının satın alınması için her türlü yoldan halka çağrıda bulunulması; halkın bir anonim ortaklığa katılmaya veya kurucu olmaya davet edilmesi; hisse senetlerinin borsalar veya teşkilatlanmış diğer piyasalarda devamlı işlem görmesi; Sermaye Piyasası Kanunu’na göre halka açık anonim ortaklıkların sermaye artırımları dolayısıyla paylarının veya hisse senetlerinin satışı, halka açık ortaklıkların sermaye artırımları dolayısıyla paylarının veya hisse senetlerinin satışı olarak tanımlanmıştır. 23Halka arz edilen sermaye piyasası araçlarına ilişkin işlem yaparken nelere dikkat edilmelidir? Halka arz edilen sermaye piyasası araçlarına ilişkin işlem yaparken öncelikle, halka arz yoluyla satılan sermaye piyasası araçları ve bunları ihraç eden şirkete ilişkin bilgilerin bulunduğu izahnamelerin ve sirkülerin incelenmesine dikkat edilmelidir. 24-Halka arz ne şekilde yapılmaktadır? Sermaye piyasası araçlarının halka arzında açıklanacak bilgiler izahnamede yer alır. İzahnamede bulunması gereken bilgiler SPK tarafından belirlenir. Sermaye piyasası araçlarının SPK kaydına alınmasından sonra izahname ticaret siciline tescil ve ilan edilir. Halkın sermaye piyasası araçlarını satın almaya daveti sirküler ile yapılır. Yayımlanacak sirküler ve ilanların esasları SPK tarafından belirlenir. İlanlar ve açıklamalar gerçeğe uymayan abartılmış veya yanıltıcı bilgileri içeremeyeceği gibi SPK kaydına alınmanın resmi bir teminat olarak yorumlanmasına yol açacak açık veya dolaylı bir ifade taşıyamaz. Kurul, yanıltıcı nitelikte gördüğü reklamları yasaklar. 25Halka açılmak üzere hisse senedi arz edecek ortaklıklar hangi satış yöntemlerini kullanabilirler? Halka açılmak üzere hisse senedi satışı yapacak ortaklıkların SPK’nın “Sermaye Piyasası Araçlarının Halka Arzında Satış Yöntemlerine İlişkin Esaslar Tebliği” başlıklı Seri : VIII, No : 22 Tebliği’ ne göre; “ Talep Toplama”, “ Talep Toplanmaksızın Satış” veya “ Borsa’ da Satış” yöntemlerinden birini kullanma imkanları mevcuttur. Talep Toplama Yöntemi; yatırımcıların satışa sunulan sermaye piyasası araçlarına ilişkin taleplerinin toplanarak bu taleplerin değerlendirilmesi sonucunda satışa sunulan sermaye piyasası araçlarının yatırımcılar arasında dağıtıma tabi tutulmasını, Talep Toplanmaksızın Satış Yöntemi; sermaye piyasası araçlarının bizzat ihraçcı tarafından ya da aracı kuruluş vasıtasıyla belirli bir fiyat tespit edilerek, yatırımcılardan talep toplamaksızın , halka arz yoluyla satışını, Borsada Satış Yöntemi; sermaye piyasası araçlarının İMKB mevzuatı çerçevesinde İMKB’de satışa sunulmasını ifade eder. 26Talep toplanmaksızın satış yönteminde bir hisse senedinin satış fiyatı nasıl belirlenmektedir? Bir hisse senedinin satış fiyatı, Borsa’ da hisse senetleri işlem gören aynı sektöre ait şirketlerin fiyat kazanç oranları esas alınarak, ayrıca indirgenmiş nakit akım analizleri gibi yöntemler kullanılarak ve geçmiş yıllara ilişkin finansal göstergeler, karlılık oranları ve geleceğe yönelik projeksiyonlara da bakılarak, aracı kuruluş ile ortaklık tarafından belirlenmektedir. 27Tahsisli satış nedir ? Tahsisli satış, sermaye artırımlarında, artırılan sermayeyi temsil eden hisse senetleri ile mevcut hisse senetlerinin hissedarlarınca, halka arz edilmeyerek doğrudan dışarıda yerleşik kişilere, kayıt öncesi belirlenmiş yurt içinde yerleşik kişilere tahsisli olarak veya Borsa’nın ilgili pazarında toptan satışını ifade etmektedir. 28İhraçcı şirketler hangileridir? Anonim ortaklıklar, mevzuata göre özelleştirme kapsamına alınanlar dahil kamu iktisadi teşebbüsleri, mahalli idareler ile bunlarla ilgili özel mevzuatları uyarınca faaliyet gösteren kuruluş, idare ve işletmelere ”ihraçcı şirketler” denilir. Genel ve katma bütçeli idareler ile T.C. Merkez Bankası da bu kapsama girer ve ihraç olunacak sermaye piyasası araçlarının ihraçları hakkında SPK’ya bilgi verilir. 29“Kurul kaydına alınma” neyi ifade eder? Kural olarak ihraç veya halka arz olunacak sermaye piyasası araçlarının SPK’ya kaydettirilmesi zorunludur. Söz konusu işlemlerin neticelenmesine, “Kurul Kaydına Alınma” denir. 30Borsa nedir? Borsa, ticaretle veya finansal işlemlerle uğraşan kişilerin toplandıkları kamuya açık kurallı finansal organizasyondur. 31Borsalarda hangi finansal araçlar işlem görür? Borsalar zaman içerisinde işlem gören malların cinsine göre “emtia”, “menkul kıymetler”, “döviz” ve “türev ürünler” borsaları olmak üzere dört ana gruba ayrılmıştır. İMKB gibi; hisse senedi, tahvil ve benzeri finansal sermaye piyasası araçlarının alınıp satıldığı borsalara, “menkul kıymetler borsaları” denir. 32Menkul kıymetler, birden fazla Borsa’da işlem görebilir mi? Ortaklıkların ve diğer tüzel kişilerin menkul kıymetleri bir veya birden fazla borsada işlem görebilir. Bu konudaki başvuruları, ilgili borsa veya borsaların yönetim kurulları karara bağlar. Kamu kuruluşlarına ait menkul kıymetlerle, yabancı menkul kıymetlerin işlem göreceği borsa veya borsaları ilgili Bakanlık belirler. 33Menkul Kıymetler Borsalarının fonksiyonları nelerdir? Menkul Kıymetler Borsalarının fonksiyonlarını dört ana gruba ayırabiliriz: • Devamlı ve düzenli bir pazarın oluşması (Likidite ihtiyacının her an karşılanabilmesi olanağı), • Gerçek fiyatın belirlenmesi, • Ekonomiye kaynak yaratılması, • Güven yaratılması. 34Borsalar geçici olarak kapatılabilir mi? Menkul kıymetler borsalarında olağan dışı menfi gelişmelerin olması halinde, borsaların geçici olarak kapatılmasına karar verilebilir. Borsaların üç güne kadar geçici olarak kapatılmasına karar alma yetkisi aynı zamanda Borsa Yönetim Kurulu Başkanı olan Borsa Başkanı’na aittir. Borsa Yönetim Kurulu’nun talebi üzerine borsaların onbeş güne kadar geçici olarak kapatılmasına SPK, SPK’nın talebi üzerine bir aya kadar geçici olarak kapatılmasına Maliye Bakanı yetkilidir. Borsaların bir aydan fazla süre ile geçici olarak kapatılmasına karar vermeye ilgili Bakanlığın önerisi üzerine Bakanlar Kurulu yetkilidir. 35İMKB’nın görev ve yetkileri nelerdir? İMKB’nın görev ve yetkileri aşağıda sıralanmıştır: • Menkul kıymetlerin Borsa kotuna alınması ile ilgili • • • • • • başvuruları, İMKB Kotasyon Yönetmeliği’nde belirtilen esaslar dahilinde incelemek, ek bilgi ve belgeler istemek, başvuruları değerlendirmek ve karara bağlamak, Kanuni gerekler yerine getirilerek vadeli işlemlerle ilgili piyasalar açmak, Borsa’da işlem görebilecek menkul kıymetler için türlerine göre menkul kıymetler pazarları oluşturmak, bu pazarlarda işlem görecek menkul kıymetleri belirlemek ve Borsa Bülteninde yayınlamak, pazarlara Borsa Binasında yer tahsis etmek, Borsa’da pazarların çalışma gün ve saatlerini belirlemek ve Borsa Bülteninde ilân etmek, Borsa pazarlarında yapılan işlemler sonucunda oluşan fiyatları ve bu fiyatlardan yapılan toplam işlem miktarlarını seans bitiminde ilân etmek, Borsa’da yapılan alım, satım işlemlerini güven ve istikrar içinde serbest rekabet şartları altında kolayca ve düzenli bir şekilde yürütülmesini sağlamak, bu kuralların dışına çıkan Borsa üyelerine, ilgili mevzuatta belirtilen yaptırımları uygulamak, Borsa’da olağan dışı menfi gelişmelerin meydana gelmesi halinde, mevzuatın verdiği yetkiler içinde gerekli önlemleri almak. 36İMKB’nin organları hangileridir? İMKB’nin üç tane organı vardır. • Genel Kurul Borsa’nın üst karar organıdır. Borsa üyeleri olan aracı kuruluşlardan oluşur. • Yönetim Kurulu Borsa’nın karar organıdır. Bir başkan ve Genel Kurul’un gösterdiği adaylar arasından Yönetim Kurulu’nca seçilen dört üyeden oluşur. • Denetleme Kurulu Borsa’nın denetim organıdır. Borsa Genel Kurulu tarafından, Genel Kurul üyeleri arasından veya dışardan iki yıl için seçilen iki denetçiden oluşur. 37İMKB’nin komiteleri hangileridir, görevleri nelerdir ? İMKB’nın dört tane komitesi vardır. Bu komiteler; • • • • Uyuşmazlık, Disiplin, Kotasyon, Uluslararası Pazar Kotasyon Komiteleridir. Söz konusu komiteler, görev ve yetkilerine giren alanda Yönetim Kurulu’nun karar vermesine yardımcı olacak raporlar düzenlerler. 38İMKB’nin Başkanlık Teşkilatı hangi unsurlardan oluşmaktadır? İMKB’nin Başkanlık Teşkilatı; • Borsa Başkanı , • Borsanın yönetim kademeleri, • Genel Kurul, • Yönetim Kurulu, • Denetçiler, • Komiteler, • Borsa Başkanına bağlı tüm kişi ve birimlerden oluşmaktadır. 39İMKB’nin ana hizmet birimleri hangileridir? İMKB’nin ana hizmet birimleri aşağıda yer almaktadır. • Teftiş ve Gözetim Kurulu Başkanlığı • Hisse Senetleri Piyasası Müdürlüğü • Tahvil ve Bono Piyasası Müdürlüğü • Vadeli İşlemler Piyasası Müdürlüğü • Takas ve Saklama Müdürlüğü • Kotasyon Müdürlüğü • Değerleme ve İstatistik Müdürlüğü • Araştırma Müdürlüğü • • • • • • • • • • • • Eğitim ve Yayın Müdürlüğü Dış İlişkiler Müdürlüğü Bilgi Sistemleri Merkezi Personel Müdürlüğü Mali İşler Müdürlüğü İdari İşler Müdürlüğü Yapı ve İşletme Müdürlüğü Özel Kalem Müdürlüğü Hukuk İşleri Müdürlüğü Üye İşleri Müdürlüğü Koruma ve Güvenlik Müdürlüğü Uluslararası Pazar Müdürlüğü 40Menkul kıymet nedir? Sermaye Piyasası Kanunu’nun 3.maddesinde menkul kıymet; ortaklık veya alacaklılık sağlayan, belli bir meblağı temsil eden, yatırım aracı olarak kullanılan, dönemsel gelir getiren, misli nitelikte, seri halinde çıkarılan, ibareleri aynı olan ve şartları SPK’ca belirlenen kıymetli evrak olarak tanımlanmıştır. 41Kıymetli evrak nedir? Senetten doğan hakkın, senetten ayrı olarak beyan edilemeyeceği ve başkalarına devredilemeyeceği; hak ile senedin birbirine sıkısıkıya bağlı olduğu senetlere “kıymetli evrak” denir. Kıymetli evrak, ispat vasıtasıdır ve senetten doğan hakların devredilebilmesi, dolaşım yeteneğine sahip olması amacıyla çıkarılmıştır. 42Her kıymetli evrak menkul kıymet midir? Her kıymetli evrak, menkul kıymet değildir. Bununla birlikte her menkul kıymet, kıymetli evraktır. 43Hangi kıymetli evrak menkul kıymet sayılır; hangileri sayılmaz? Aynı zamanda menkul kıymet olan kıymetli evraka; hisse senedi ve geçici ilmühaber, tahvil, intifa senedi, kar ve zarar ortaklığı belgeleri, hazine bonoları, Devlet ve diğer kamu tüzel kişilerinin tahvil ve bonoları, tertip halinde çıkarılmış ve vadeleri iki yıl veya daha uzun olmak şartı ile ipotekli borç ve irat senetleri örnek verilebilir. Menkul kıymet sayılmayan kıymetli evrak arasına faiz ve temettü kuponları, talon, yatırım fonu katılma belgeleri, opsiyon senetleri, mevduat sertifikası ile iki yıldan az süreli ve tertip halinde çıkarılan ipotekli borç ve irat senetleri, kambiyo senetleri (bono, poliçe, çek) girmektedir. 44Kıymetli evrakta “soyutluk ilkesi” ne anlama gelmektedir? Kıymetli evrakta, senetten doğan hak ile bu hakkın kurulmasına neden olan işlem arasında bağlantı yoktur. Buna kıymetli evrakta “soyutluk ilkesi” denir. Bir işlemin hukuki sebebi yoksa veya sonradan ortadan kalkarsa, bu sebebe dayanılarak verilmiş olan şeyler geri verilir. Para ödenmişse para, senet verilmişse senet iade edilir. Kıymetli evrakta ise, devredildikten sonra soyutluk ilkesi ortaya çıkar ve senedin yaratılmasına neden olan sebep donar. Kıymetli evrak dolaşımda bulunduğu sürece bu sebepten bağımsız olarak tedavül eder. 45Hisse senetlerini zayi eden (çaldıran, kaybeden senetleri yıpranan ) yatırımcı nereye başvurmalıdır? Hisse senetlerini zayii eden ve zayi ettiği hisse senedinin kimin elinde olduğunu bilmeyen yatırımcıların, yetkili mahkemeden bu hisse senetleri ile getirileri üzerine ödeme yasağı kararı koydurmaları ve bu hisse senetlerini iptal ettirmeleri gerekmektedir. Bu şekilde hisse senedi ile bu senetten doğan haklar birbirinden ayrılır. Bu durum hisse senetlerinin kıymetli evrak olma özelliğinden doğmaktadır. Senet sahibi iptal kararı üzerine ihraç eden şirketin iptal edilen hisse senetlerinin yerine geçmek üzere çıkardığı yeni hisse senetlerinin masraflarını ödemekle yükümlüdür. Hisse senedini zayi eden hamil ödeme yasağı kararı aldıktan sonra senedin kimin elinde olduğunu biliyorsa “geri alım” davası açar. TTK 414.madde uyarınca, hisse senetlerinin tedavülü mümkün olmayacak biçimde yıpranmış veya bozulmuş olmakla birlikte, esaslı unsurları ve ayırt edici vasıfları tereddüte meydan vermeyecek şekilde anlaşılabiliyorsa, iptal hükümlerinin uygulanmasına gerek yoktur. Senet sahibi masraflarını peşin ödemek şartıyla şirketten yeni bir senet veya ilmühaber ihdasını isteyebilir. 46Kaydi sistem (evraksız kıymetli evrak) nedir? Dünya sermaye piyasalarında, kıymetli evrakın saklanması gerekliliğinden ortaya çıkan sakıncaları ortadan kaldırmak, menkul kıymetlerin dolaşım yeteneğini artırmak için kıymetli evraktan doğan hakların gayrımaddi olarak kayden tutulması sistemi geliştirilmiştir. Buna kaydi sistem (evraksız kıymetli evrak) denilmektedir. 47Evraksız kıymetli evrak hacze konu olabilir mi? Hesaplarda kayden bulunan menkul kıymet hakları hacze konu olabilirler. 48Türk Hukuku’nda kaydi sisteme (evraksız kıymetli evraka) ilişkin uygulama var mı? Türk Hukuku’nda (bugün itibariyle) kaydi sisteme (evraksız kıymetli evraka) ilişkin uygulama mevcut değildir. 49Hisse senedi nedir? Anonim şirketler, sermayesi paylara bölünmüş komandit şirketler, özel kanunla kurulmuş kamu kuruluşları tarafından çıkarılan; sermayenin belirli bir bölümünü temsil eden, sahibine ortaklık haklarından yararlanma imkanı veren, kıymetli evraka hisse senedi denir. Sermaye Piyasası Kanunu’nca, sermayesi paylara bölünmüş komandit şirketlerin hisse senetleri Borsa’da işlem görmemektedir. 50Hisse senetleri rehnedilebilir mi? Hisse senetleri kural olarak rehne konu olabilir. 51İMKB’nda denizcilik şirketlerinin hisse senetleri işlem görüyor mu ? İMKB’de anonim şirket olarak faaliyet gösteren denizcilik şirketlerinin hisse senetleri bugün itibariyle işlem görmemektedir. Bu şirketlerin kabotaj hakkından yararlanması için Türk gemisi sayılmaları gerekmektedir. Türk gemisi sayılma koşullarını, TTK’nın Türk Bayrağı Çekme Hakkı ve Mükellefiyeti başlıklı bölümündeki 823. madde saymıştır. Bu maddenin mevcut hükmü uyarınca, denizcilik şirketinin hisse senetleri nama yazılı olmalı ve bu hisselerin üçüncü kişilere devri de şirket yönetim kurulu’nun iznine bağlı bulunmalıdır. İMKB Kotasyon Yönetmeliği’nin “ Borsa Kotuna Alınacak Menkul Kıymetler İçin Aranacak Şartlar “ başlıklı 9.maddesinin (h) bendinde; “Esas sözleşmenin menkul kıymetlerinin devir ve tedavülünü kısıtlayıcı veya senet sahibinin haklarını kullanmasına engel olacak kayıtlar içermemekte olması” yönünde bir düzenleme mevcuttur. Görüldüğü üzere, Kanun'da yer alan 823. maddedeki hüküm ile İMKB Kotasyon Yönetmeliği’nin 9.maddesinin (h) bendinde aranan koşul birbirine uymamakta olup; mevcut düzenlemeler uyarınca, bugün için denizcilik şirketlerinin Borsa’ya kote edilebilmesi imkanı bulunmamaktadır. 52Aracı Kurumların müşteri hesaplarındaki nakit alacak bakiyelerini kullanım esasları nelerdir ? Aracı kurumlar, çerçeve sözleşmesinde müşterinin verdiği yetkiye bağlı olarak, gün içinde herhangi bir müşteri emrine konu olmayan ve gün sonu itibariyla alacak bakiye veren müşteri hesaplarındaki nakitleri, yetkili oldukları faaliyetler, işletme politikaları ile müşterinin tercihleri doğrultusunda, muhasebe sistemlerinde hesap bazında izlemek kaydıyla, toplu olarak veya müşteri bazında değerlendirebilirler. Söz konusu nakitlerin toplu olarak değerlendirilmesi halinde elde edilen getirilerin müşteri hesaplarına oransal olarak dağıtılması esastır. Bu durumda müşteri nakitlerinin miktar olarak belli aralıklar bazında gruplandırılarak elde edilen getirilerin bu gruplar arasında farklı oranda yansıtılması da mümkündür. Aracı kurumların, çerçeve sözleşmesinde açıkça belirtmek kaydıyla müşteri hesaplarında kalan nakit alacak bakiyelerinin kullanımında alt limit belirlemeleri mümkündür. Belirlenen bu alt limite ilişkin değişikliklerin de müşterilere yazılı olarak bildirilmesi zorunludur. Belirlenen alt limitin altında kalan nakitlerin kullanımına ilişkin esaslara sözleşmede ayrıca yer verilir. Alım satım aracılığı, halka arza aracılık, repo-ters repo, portföy yöneticiliği ve yatırım danışmanlığı yetki belgelerinin tamamına sahip olan aracı kurumlar bu kapsamda çerçeve sözleşmesine hüküm koymak kaydıyla; müşterilerine, hesaplarında kalan nakit alacak bakiyelerinin çeşitli kurum ve kişilere olan periyodik ödeme işlemlerinin yerine getirilmesinde kullanılmasına ilişkin hizmet verebilirler. 53Hisse senetleri kaça ayrılır? Hisse senetleri TTK’ nın 409. maddesine göre hamiline veya nama yazılı olmak üzere ikiye ayrılırlar. Şirket, esas sözleşmesinde hüküm bulunması ve payların tamamının ödenmiş olması halinde hamiline hisse senedi çıkarabilir. Bu ayırım dışında hisse senetleri TTK’ nun ilgili maddeleri uyarınca aşağıdaki şekillerde de çıkarılabilirler: • Adi-imtiyazlı, • Kurucu-intifa, • Primli-primsiz. 54Hisse senedi sahibinin hakları nelerdir? Hisse senedi sahibi; • Rüçhan hakkına, • Kârdan pay alma hakkına, • Oy kullanma hakkına, • Yönetime katılma hakkına, • Tasfiyeden pay alma hakkına, • Bilgi edinme hakkına sahiptir. 55Hisse senedinde nominal fiyat ne demektir? Pay senedinin ilk çıkarılışı sırasında ortaklık yönetimi tarafından verilen itibari değere “nominal fiyat” denir. TTK’na göre nominal değer en düşük 500 TL olabilir ve 100 TL’lık farklarla artırılabilir. En sık görülen pay senedinin nominal fiyatı 1.000 TL’dır. İMKB’ de şirket hisselerinin itibari değeri değişik de olsa, kural olarak fiyatlar 1.000 TL itibari değer üzerinden tescil edilir. 56Hisse senedinin ihraç fiyatı ne demektir? Hisse senetlerinin çıkarılış aşamasında satışa sunulduğu fiyata “ihraç fiyatı” denir. 57Hisse senedinin Borsa fiyatı ne demektir? Borsa’da işlem görmeye başlayan hisse senetlerinin, Borsa’daki arz ve talep koşullarına göre oluşan fiyatına “Borsa fiyatı” denir. 58Kuponlarda zamanaşımı var mıdır? Kuponlar hisse senedinden bağımsızdır. Bedelli rüçhan hakkı kullanma süresi 15 günden az, 60günden fazla olamaz. Bedelsiz sermaye artırımı ve temettü ödemeleri için 5 yıldır. 59Hisse senedinde zamanaşımı var mıdır? Hisse senedi bir mülkiyet senedi olduğundan ve vade taşımadığından zamanaşımına tabi değildir. 60Hissedarların hisse senetlerini ihraç eden şirketin bedelsiz sermaye artırımına katılma ve dağıttığı temettüye ilişkin zamanaşımı süresi nedir? Borçlar Kanunu’nun 126/4 fk.sı uyarınca, söz konusu işlemlerin başladığı tarihten itibaren 5 yıldır. 61Tahvil ne demektir? TTK md. 420’ye göre anonim şirketlerin ödünç para bulmak için itibari kıymetleri eşit ve ibareleri aynı olmak üzere çıkardıkları borç senetlerine tahvil denir. Tahvil sahibi şirkete yabancı sermaye yaratmış olmaktadır. 62Tahvillerde zamanaşımı süresi ne kadardır? Tahvil, bir borç senedi olarak, taşıdığı en son kupon vadesinden veya itfaya uğramışsa itfa tarihinden itibaren 10 yıl sonra zamanaşımına uğrar. 63Hisse senedi ile tahvil arasında hukuki açıdan başlıca fark nedir? Hisse senedi bir mülkiyet senedidir. Hisse senedi sahibi, hisse senedini çıkaran kuruluşun ortağıdır. Tahvil ise bir borç senedidir. Tahvil sahibi, tahvil çıkaran kuruluşun uzun vadeli alacaklısıdır. Şirket; tahvil ile yabancı sermaye, hisse senedi ile özsermaye elde eder. 64Kotasyon, kote olmak neyi ifade eder? Bir şirketin Borsa’ya kote olması, şirketin bunun için önceden belirlenmiş gerekli şartları yerine getirmiş olduğunu ve Borsa’da işlem görebileceğini gösterir. 65Hisse senetleri Borsa’da hangi pazarlarda işlem görürler? Hisse senetleri ilgili oldukları pazarlarda işlem görürler. Hisse senetlerinin işlem görecekleri pazar ve işlemlere ilişkin gerekli bilgiler önceden Borsa bülteninde ilan edilir. 66Borsa kotuna alınmamış menkul kıymetler İMKB pazarlarında işlem görebilir mi? Evet; İkinci Ulusal Pazarda İMKB kotasyon şartlarını sağlayamayan bununla birlikte Borsada işlem görebilme koşullarını yerine getiren şirketlerin hisse senetleri işlem görebilir. 67Borsa’da fiyatlar nasıl oluşur? Borsa’da fiyatlar, çok sayıdaki menkul kıymet alım satım emirlerinin belirli kurallar çerçevesinde aleni şekilde karşılaşmasıyla oluşur. 68Yatırımcılar Borsa’ya doğrudan başvurarak alım-satım işlemleri yapabilirler mi? Yatırımcılar Borsa’ya doğrudan başvurarak alım-satım işlemleri yapamazlar. Borsa’da menkul kıymetlere yatırım yapabilmek için yatırımcıların, sermaye piyasasında aracılık faaliyetleri yapmak üzere yetkilendirilmiş aracı kurum, yatırım bankaları ve ticari bankalardan oluşan Borsa üyelerine başvurmaları gerekmektedir. 69Çerçeve sözleşme nedir ? Aracı kurumlar müşterileri ile alım satıma aracılık, portföy yöneticiliği, yatırım danışmanlığı, repo-ters repo, türev araçların alım satımına aracılık, kredili menkul kıymet, açığa satış ve menkul kıymetlerin ödünç işlemi yapmaya başlamadan önce, yazılı bir sözleşme yapmak zorundadırlar. Bu sözleşmede yer verilmesi gereken asgari hususlar SPK’ca belirlenir. Bu sözleşme, aracı kuruluşla müşteri arasında bir kez akdedilen ve münferit işlemlerin esasını oluşturan bir çerçeve anlaşmasıdır. Çerçeve sözleşmesi müteselsil sıra numaralı ve en az iki nüsha olarak düzenlenir ve bir örneği müşterilere verilir. Çerçeve sözleşmesinde SPK düzenlemelerine ve Borsa mevzuatına aykırı hükümler ile müşterilerin haklarını ciddi şekilde zedeleyici ve aracı kuruluş lehine tek taraflı olağanüstü haklar sağlayan hükümlere ve emirlerin ispatının müşteriye yüklenmesine ilişkin hükümlere yer verilemez. Sözleşmede hüküm bulunmayan hallerde genel hükümler uygulanır. 70Aracı kuruluşlarca müşterileri olan yatırımcılara gönderilmesi gerek belgeler nelerdir? Aracı kuruluşlar, yaptıkları işlemlerle ilgili olarak; • Hesap ekstresi, • Müşteri menkul kıymet hareket listesi, • Müşteri menkul kıymet hareket dökümünü aylık dönemler itibariyle işlem yapılan ayı izleyen 7 gün içinde müşterilerin adreslerine göndermek zorundadırlar. Ancak bir önceki ay müşteri tarafından aracı kuruluşta hiçbir işlem yapılmamışsa bu durumda bu belgeler gönderilmeyecektir. 71İşlem fiyatına göre kaç tür müşteri emri verilebilir? İşlem fiyatına göre, “limitli” veya “serbest” fiyatlı olarak müşteri emirleri verilebilir. • Limitli müşteri emirlerinde, alım yapmak için kabul edilebilecek en yüksek fiyat, satış yapmak için kabul edilebilecek en düşük fiyat belirtilir. • Serbest fiyatla emir verildiği takdirde, herhangi bir limit verilmez; Borsa üyesi müşterisinin menfaatini gözetmek üzere azami özeni gösterir. 72Müşteri emirlerinde olması gereken asgari unsurlar nelerdir? Yatırımcılar tarafından aracı kuruluşlara müşteri talimatı içeriğinde verilecek emirlerde, • Emrin verildiği Borsa üyesinin ünvanı, • Müşterinin adı, soyadı veya ünvanı ile adresi, • Emrin alım emri mi, satım emri mi olduğu, • Satın alınacak/satılacak menkul kıymetin cinsi, varsa nominal değer tutarı, • Emrin limitli mi yoksa serbest fiyatlı mı olduğu, • Limitli emirlerde limit fiyatı, • Varsa emrin geçerlilik süresi, • Emrin verildiği yer, tarih, saat ve dakika, • Emrin, borsa üyesi tarafından alındıktan sonra ilk seansta mı yoksa geçerlilik süresi içinde uygun göreceği bir seansta mı borsaya intikal ettirileceği, • Emir numarası bilgilerinin yer alması gerekmektedir. 73Sermaye piyasası araçlarının alım ya da satım emri nasıl verilir? Aracı kuruluşlara verilecek alım satım emirlerinin yazılı olarak verilmesi esas olup, sözlü olarak telefon vb. iletişim araçlarıyla da emir verilebilir. Sözlü olarak verilen emirler, sıra numarası takip eden listelere, emrin alınışı sırasında aracı kuruluş tarafından kaydedilir (yazılı hale dönüştürülür) ve kaydedildiği sıra numarası ve kodu o anda müşteriye bildirilir. Müşteri emir formu en az iki örnek düzenlenir. Formun imzalı bir örneği müşteriye verilir. Aracı kurumlar, müşterilerinden borsaya iletilmek üzere elektronik ortamda emir kabul edebilirler. Elektronik ortamda alınan emirler genel hükümler açısından sözlü emir niteliğindedir. 74Emirde öncelik kuralları nelerdir? Hisse senetleri işlemlerinde emirler karşılanırken önceliklerin belirlenmesinde aşağıdaki kurallar sırasıyla uygulanır a) Fiyat Önceliği Kuralı: Daha düşük fiyatlı satım emirleri, daha yüksek fiyatlı satım emirlerinden; daha yüksek fiyatlı alım emirleri daha düşük fiyatlı alım emirlerinden önce karşılanır. b) Zaman Önceliği Kuralı : Fiyat eşitliği halinde, sisteme zaman açısından daha önce kaydedilen emirler öncelikle karşılanır. c) Müşteri Emirlerinin Önceliği Kuralı : Fiyat ve zaman öncelikleri açısından eşitliğin sözkonusu olduğu emirler arasında müşteri emirleri, Borsa üyelerinin kendi nam ve hesaplarına verdikleri Borsa emirlerinden önce karşılanır. 75Emirlerde geçerlilik süresi ne kadardır? Müşteri, emrin geçerlilik süresini istediği gibi belirleyebilir. Emrin belirlenen süre içinde yerine getirilmemesi halinde emir geçerliliğini yitirir. Süresi belirlenmemiş olan emirler seans esnasında verilmiş ise o seansta veya o gün, aksi takdirde emri takip eden ilk seans veya gün sonu için geçerlidir. Müşteri bu şekildeki emirler için emrin verildiği tarihten başlatmak şartıyla, sonradan süre belirleyebilir, süresi belirlenmiş emirde süre doldukça süreyi uzatabilir. 76Aracı kuruluş yatırımcı tarafından verilen her emri kabul etmek zorunda mıdır? Aracı kuruluşlar emirleri kısmen veya tamamen kabul etmeyebilirler. Ancak, nedenini açıklama zorunluluğu olmaksızın, durumu müşteriye veya yetkili temsilciye hemen bildirmekle yükümlüdürler. 77Kurtaj ne demektir? Borsa üyelerinin, aracı olarak Borsa’da gerçekleştirdikleri işlemler karşılığında menkul kıymetlerin işlem gördüğü fiyatlarla hesaplanan tutarı üzerinden, müşterilerinden aldıkları komisyona “kurtaj” denir. Kurtaj tarifesi ile müşterilerden alınacak diğer ücret ve gider karşılıkları, TSPAKB’nin önerisi üzerine, piyasa gelişmeleri ve ihtiyaçları gözönüne alınarak SPK onayı ile kesinleşir. Sermaye Piyasası Kurulu’nun 26.06.2003 tarih ve 33/766 sayılı toplantısında; A) TSPAKB’nin hisse senedi piyasasında uygulanacak kurtaj tarifesine yönelik rapor ve önerileri de değerlendirilerek, komisyon oranının serbest bırakılması için komisyon iadesinin kademeli biçimde artırılmasına, asgari komisyon oranı olan binde ikinin ise bu aşamada korunmasına, bu çerçevede, a) Aracı kurumların ikincil piyasada gerçekleştirecekleri hisse senedi alım-satım işlemlerinde müşterilerinden tahsil edecekleri aracılık komisyonu oranının, vergiler hariç binde ikiden az olamayacağı, ancak aracı kurumların sözkonusu işlemlerden ay içinde elde etmiş oldukları toplam komisyon gelirlerinin en çok %50’sının, ay sonu itibariyle belirleyecekleri müşterilerine komisyon iadesi adı altında geri ödeyebileceklerine, b) Sözkonusu uygulamanın 31.12.2003 tarihine kadar geçerli olmasına ve Kararın Kurulumuz Haftalık Bülteninde yayımlanmasını takiben başlanmasına, uygulamanın geçerli olacağı sürenin sonuna kadar geçecek döneme ait olmak üzere, TSPAKB tarafından komisyon oranı ile ilgili piyasadaki uygulamaları, gelişmeleri ve sonuçlarını değerlendirerek bir rapor hazırlamasına ve Kurulumuza iletmesine, sözkonusu raporun Kurulumuza iletilmesini takiben konunun Kurulumuzca tekrar değerlendirilmesine, c) Mevcut durumda alım satım aracılığı çerçeve sözleşmesi imzalamış olan müşterilere ilişkin olarak, kurtaj tarifesi uygulamasında meydana gelen değişikliklerin müşterilere aracı kurumlar tarafından iadeli taahhütlü mektup yollamak suretiyle duyurulmasına, B) Toptan satışlar pazarında yapılacak tüm işlemlerde komisyon oranının taraflar arasında serbestçe belirlenebilmesi hususunun aracı kurumlara duyurulmasına, karar verilmiştir. 78Üyelerin yatırımcılara borsa işlemlerinden dolayı verebilecekleri zararların karşılanması mümkün müdür? Üyelerin müşterilerine borsa işlemlerinden dolayı verebilecekleri zararlar, sırasıyla; - Üye tarafından kabul edildiği, - Borsa uyuşmazlık komitesinin tavsiyesi üzerine borsa yönetim kurulunca kararlaştırıldığı, -Yönetim kurulu kararına itiraz üzerine SPK tarafından ödeme kararı verildiği, - Anlaşmazlık bir yargı organınca nihai karara bağlandığı takdirde anlaşmaya varılan veya kararlaştırılan meblağın kendilerinden tahsili yoluna gidilir. Bu mümkün olmazsa ilgili mevzuattaki teminattan mahsup yapılarak ödenir. 79Yatırımcıların emirleri Borsa’ya intikal ettirilmeden önce aracı kuruluşlara karşı yükümlülükleri nelerdir? Borsa üyeleri, alım emri verenlerden kaparo ya da teminat veya satın alınmak istenen menkul kıymet tutarının tamamının makbuz karşılığında ödenmesini, satım emri verenlerden satmak istedikleri menkul kıymetlerin ya da bunları temsil eden belgelerin kendilerine veya temsilcilerine teslim belgesi karşılığında teslimini, müşteri emrini Borsa’ya intikal ettirmenin ön şartı olarak isteyebilirler. Kaparo, peşin tahsil edilen bedel veya teslim alınan menkul kıymetler ya da bunları temsil eden belgeler, işlem gerçekleşmediği takdirde en geç bir iş günü içinde müşteriye iade edilir. İşlem gerçekleştiği takdirde kaparo veya peşin tahsil edilen bedel alış bedelinden mahsup edilir. 80Gerçekleşen satım emirleri nasıl tasfiye edilir? Üyelerce satılan menkul kıymetler veya bunları temsil eden belgeler müşteri tarafından daha önce teslim edilmişse, üyenin bu menkul kıymetlerin bedeli olarak tahsil ettiği paradan kurtaj ve diğer masrafları çıkardıktan sonra kalanı alması için müşterisine, şekli ve içeriği Borsa Yönetimi’nce belirlenen ihbarnameyi, menkul kıymetlerin bedelini tahsil ettiği günü izleyen ilk iş gününde göndermesi veya vermesi; müşterinin alacağının başvurusu üzerine derhal kendisine ödenmesi gerekmektedir. 81Gerçekleşen alım emirleri nasıl tasfiye edilir? Borsa üyesinin, Borsa’da müşterileri için alım emirlerini gerçekleştirdikten sonra, izleyen ilk iş günü sonuna kadar şekli ve muhteviyatı Borsa Yönetimi’nce belirlenen ihbarnameyi düzenleyerek müşterisine göndermesi; müşterinin ihbarnameyi almasını izleyen ilk iş günü içinde başvurarak, aralarında yazılı başka türlü herhangi bir anlaşma olmadığı takdirde, satın aldığı menkul kıymetlerin bedelleriyle kurtaj ücreti ve giderlerinin tamamını ödemek suretiyle menkul kıymetleri teslim alması; emrin verildiği sırada kaparo alınmışsa, kaparonun menkul kıymet bedeline ve ilgili giderlere mahsup edilmesi gerekmektedir. 82Yatırımcı gerçekleşen alım emrini tasfiye etmezse ne olur? Müşteri, kendisine tebliğ edilen ihbarnamede belirtilen sürede satın alınan menkul kıymeti veya onu temsil eden belgeyi teslim almak için başvurmadığı takdirde, Borsa üyesi ayrıca bir ihbara gerek kalmaksızın sözkonusu menkul kıymetleri kendi portföyüne satın alabilir veya Borsa’da satabilir. Borsa’da satış halinde menkul kıymetin Borsa’da satışından veya satılamamasından doğan zarar, taahhüdünü yerine getirmeyen müşteriye; bu işlerden doğan kar üyeye aittir. İşlemden zarar doğmuşsa, varsa üye tarafından kaparodan mahsup edilir. Bu da yetmediği takdirde üye, müşteriden zararı tahsil eder. 83Yatırımcıların satım emirleri süresinde gerçekleşmediği takdirde Borsa üyesinin hangi yükümlülüğü vardır? Borsa üyelerine verilen satım emirleri sürelerinde gerçekleştirilemediği takdirde, satım emri verenler tarafından teslim edilen menkul kıymetler veya bunları temsil eden belgeler, durumun kendisine tebliğinden itibaren emri veren tarafından karşılanmak suretiyle istediği yere gerekli tedbirler alınarak gönderilir. 84Yatırımcıların alım emirleri süresinde gerçekleşmediği takdirde Borsa üyesinin yükümlülüğü nedir? Borsa üyelerine verilen alım emirleri sürelerinde gerçekleştirilemediği takdirde, ilgili üye varsa aldığı kaparoyu derhal emri verene geri verir veya istediği yere gönderir. Para yatırılırken emir gerçekleşmediği takdirde paranın gönderileceği yerler tesbit edilmişse, durumun kesinleşmesini izleyen ilk iş gününde alınan kaparo banka veya posta havalesi ile belirlenen yere gönderilir. Bunun için yapılan giderler müşteriden alınır. 85- Hisse Senetleri Piyasası bünyesindeki pazarlarda hangi saatlerde işlem gerçekleştirilmektedir? Ulusal Pazar, İkinci Ulusal Pazar* ve Yeni Ekonomi Pazarı* 1.Seans a. Disketle Emir İletimi 09:30-09:45 b. Terminal ile Emir İletimi 09:45-12:00 2.Seans a. Disketle Emir İletimi 14:00-14:10 b. Terminal ile Emir İletimi 14:10-16:30 Toptan Satışlar Pazarı Resmi Müzayedeler 11:00-12:00 Birincil Piyasa, Gözaltı Pazarı 14:00-15:00 Not : Rüçhan hakkı kuponu, yeni hisse senedi ve küsurat işlemleri hisse senedinin bulunduğu pazarın içinde, aynı seans süresince gerçekleştirilmektedir. 86Borsa emirleri kaça ayrılır? Borsa emirleri; • Normal emirler, • Küsurat emirler, • Özel emirler, • Toptan alış- satış emirleri, • Açığa satış emirleri olarak çeşitlendirilmektedir. 87Normal emir ne demektir ve kaça ayrılır? İşlem birimi halinde verilmiş, tam olarak bir lot ve katlarından oluşan emirlerdir. Aşağıda belirtilen şekillerde verilirler: • Limit fiyatlı emirler Fiyat ve miktarın belirtildiği emirlerdir. Bir defada sisteme girilebilecek emir miktarı Yönetim Kurulu tarafından belirtilen miktardan fazla olamaz. • Kalanı iptal et emirleri Bir defada girilebilecek emir miktarı sınırına bağlı kalmaksızın, fiyat ve miktar belirtilerek girilen ve emrin girildiği anda karşılanmayan bölümünün otomatik olarak iptal edildiği emir türüdür. • Özel limit fiyatlı emirler Tanımlanan fiyata kadar olan karşı emirlerin tümünü gerçekleştirmek amacıyla girilen emirlerdir. 88Küsurat emir (lot altı) ne demektir? İşlem biriminin içerdiği hisse senedi sayısından (nominal değer/1000) daha az miktarda verilmiş emirlerdir 89Özel emir ne demektir? Borsa Yönetim Kurulu tarafından menkul kıymet bazında belirlenen hisse senedi sayısını aşan ve eksper onayı ile gerçekleştirilen emirlerdir. 90Açığa satış emri nasıl verilmektedir? Açığa satış emri, ilgili hissenin fiyatının trendine bağlı olarak en son gerçekleşen işlem fiyatı düzeyinden veya bu düzeyin bir adım üzerindeki fiyatlardan yapılabilir. Henüz fiyat oluşmamış ise emrin fiyatı, kapanış fiyatının en az bir adım üzerinde olmak zorundadır. 91Toptan alış-satış emri ne demektir? Borsa Yönetim Kurulu tarafından belirlenen miktarın üzerinde bir bütün olarak işlem gören ve Toptan Satışlar Pazarı’nda verilebilen emirlerdir. 92Borsa pazarlarında oluşan fiyatlar ne zaman ilan edilir? Hisse senetleri pazarlarında yapılan işlemler sonucunda, her hisse senedi için Borsa kaydına alınan fiyatlar ve işlem miktarları en geç seansın bitimini izleyen ilk iş günü Borsa tarafından belirlenen içerikte Borsa Bülteni’nde ilan edilir. 93Çok fiyat yöntemi nedir ve nasıl çalışır? Çok fiyat yöntemi; bir hisse senedine ait olarak verilen alımsatım emirlerinin belirlenen öncelik kurallarına (fiyat, zaman ve müşteri emirleri önceliği) uygun olarak karşılaştırılmasıyla elde edilen fiyatlarla gerçekleştirilmesidir ve alım-satım emirlerinin Borsa tarafından belirlendiği şekilde her şirket için sisteme girildiği, sürekli müzayede sistemi ile çalışır. 94Ulusal Pazar nedir? Borsa kotunda bulunan ve asgari tedavül kriterlerine haiz şirketlerin hisse senetlerinin güven ve istikrar içerisinde işlem gördüğü pazardır. 95İkinci Ulusal Pazar* nedir? Küçük ve orta ölçekli şirketlerin sermaye piyasalarından yararlanmalarını sağlamak üzere kurulmuş bir pazardır. Ayrıca, Ulusal Pazar’da işlem görme kriterini taşımayan ve/veya Borsa Yönetim Kurulu’nca geçici- sürekli olarak Ulusal Pazar’dan çıkarılmasına karar verilen şirketlerin hisse senetleri de bu pazarda işlem görmektedir. 96Yeni Ekonomi Pazarı*’nın kuruluş amacı nedir? Yeni Şirketler Pazarı, yeni kurulmuş ve fon gereksinimi duyan şirketlere Borsa kanalıyla alternatif bir finansman yöntemi sunmak, yeni projelere ve teknolojilere işlerlik kazandırmak amacıyla kurulmuştur. 97Toptan Satışlar Pazarı hangi amaçla kurulmuştur? Önceden alıcıları belirli olan veya olmayan, belli bir miktarın üzerindeki hisse senedi işlemlerinin; Borsa’ da güven ve şeffaflık ortamında, organize bir piyasada gerçekleştirilmesini sağlamak amacıyla kurulmuştur. 98Gözaltı Pazarı’nın kuruluş amacı nedir? Gözaltı Pazarı’nın kuruluş amacı; hisse senetleri Borsa’ da işlem gören şirketler ve/veya hisse senetleri işlemleri ile ilgili olağan dışı durumların ortaya çıkması, hisse senetleri Borsa’da işlem gören şirketler tarafından kamunun zamanında, tam, sürekli olarak aydınlatılmaması ve mevcut düzenlemelere uyum konusunda gerekli özenin gösterilmemesi, yatırımcıların haklarının korunmaması ve kamu yararı gereği hisse senetlerinin Borsa kotundan çıkarılması sonucunu doğurabilecek gelişmelerin oluşması nedeniyle şirketlerin izleme ve inceleme kapsamına alınması durumlarında sürekli gözetim, denetim ve izleme ortamında, yatırımcıların devamlı ve zamanında bilgilendirilmesini sağlayacak önlemlerle birlikte, hisse senetlerinin İMKB bünyesinde işlem görebileceği organize bir pazar oluşturmak ve sözkonusu şirketlerin hisse senetlerine yatırım yapmış tasarruf sahiplerine likidite olanağı sunmak olarak ifade edilmektedir. 99Borsalarda hangi pazarlar kurulabilir? Borsalarda, o Borsa tarafından kota alınmış menkul kıymetlerin alım satımının yapılacağı pazarlar teşekkül ettirilir. Borsalar ayrıca ihtiyaca göre ; a) İlgili borsada veya hiçbir borsada kote edilmemiş menkul kıymetlerin devamlı alım satımı, b) Blok halinde menkul kıymet alım satımı, c) Resmi müzayedeler, d) Borsa yönetim kurullarınca öngörülen özel durumlarda, birinci el piyasası alanına giren menkul kıymet alım satımı, gibi işlemlerin yapılacağı pazarları da yönetmeliklerinde düzenleyerek, açabilirler. 100Menkul kıymetlerin Borsada işlem görme esasları nelerdir? Borsa bünyesinde faaliyet gösteren piyasaların koşullarından veya alım satım sistemlerinin işleyişinden kaynaklanan olağanüstü durumların ortaya çıkması halinde, Borsa Başkanlığı işlemlerin sürdürülmesi amacıyla, menkul kıymetlerin ilgili pazar kapsamında belirlenmiş olan işlem esaslarında geçici olarak değişiklik yapmaya ve bu değişiklikleri uygulamaya yetkilidir. 101Yapay fiyat ve piyasa hakkında bilgi verir misiniz? Üyeler yapay piyasa oluşturmak maksadıyla aşağıda sayılan faaliyetlerde bulunamazlar. a)Bir menkul kıymette gerçeğe uygun olmayan ve görüntüde aktif bir piyasa izlenimi yaratmak maksadıyla; -Menkul kıymetin sahipliğinde gerçek anlamda değişim yaratmayan bir dizi alım satım yapmak, -Fiyat ve miktar bakımından piyasayı yanlış yönlendirecek mahiyette Borsa emri vermek. b)Bir menkul kıymette tek başına veya başkaları ile birlikte, diğer üyeleri o menkul kıymeti alıp satmaya yöneltmek maksadıyla bir dizi işlemle; -Menkul kıymet için görünürde aktif bir piyasa olduğu izlenimi yaratmak, -Menkul kıymetin fiyatında yapay olarak artış veya düşüşe neden olmak, c)Bir menkul kıymetin fiyatının artması veya azalmasına neden olacak aktif bir piyasanın olduğu veya olacağı şeklinde gerçek dışı bilgi dolaştırarak veya yayarak o menkul kıymetin alım veya satımını teşvik etmek, d)Bir menkul kıymet ile ilgili olarak, diğer menkul kıymetlerin alım veya satımını teşvik etmek maksadıyla, bilerek gerçeğe aykırı veya yanıltıcı bilgi yaymak, e)Piyasayı yanıltmak maksadıyla bir menkul kıymette fiyatı desteklemek, sabitlemek veya stabilize etmek üzere, dolaylı veya dolaysız olarak, bir veya daha fazla kişi ile anlaşarak bir dizi alım satım yapmak, f)Piyasayı yanıltmak maksadıyla, yanıltıcı veya yanlış izlenim uyandıracak, gerçeğe aykırı sözlü veya yazılı beyanda, fiil ve davranışlarda bulunmak. 102Rüçhan hakkı nedir? Anonim şirketlerin, gerçekleştirdikleri sermaye artırımlarına mevcut ortakların öncelikle katılma hakkıdır. 103Rüçhan hakkı bedelli kullanma süresi ne kadardır? Bedelli rüçhan hakkı kullanma süresi 15 günden az, 60 günden fazla olamaz. Şirket, rüçhan hakkı kullanma sürelerini, yayınladığı sirkülerde ilan eder. 104Rüçhan Hakkı Kupon Pazarı nedir? Borsa’da işlem gören şirketlerin, nakdi sermaye artışı yapmak üzere belirledikleri rüçhan hakkı kullanma süresi içinde, söz konusu hisse senedinin üzerinde bulunan yeni pay alma kuponlarının alınıp satılabilmesi için açılan pazardır. 105Rüçhan Hakkı Kupon Pazarı ne kadar süre ile açık kalır? Rüçhan hakkı kupon pazarı ilgili şirketin hisse senetlerinin rüçhan hakkı kullanım süresiyle aynı zamanda başlamakta ve rüçhan hakkı kullanma süresi sonundan önceki 5. iş günü kapanmaktadır. 106Anonim şirketler bedelli sermaye artırımlarında rüçhan hakkını hisse senedinin nominal değerinin üzerinde kullandırabilir mi? Rüçhan hakkı, şirket esas sözleşmesinde hüküm bulunması kaydıyla, hisse senedinin nominal değeri üzerinde ( primli) kullandırılabilir. 107Emisyon primi ne demektir? Ortaklıkların hisse senetlerini nominal değerin üzerinde bir fiyatla ihraç etmeleri sonucunda satış fiyatı ile nominal değer arasında oluşan farktır. 108Yeniden değerleme ne demektir? Ortaklıkların aktifinde kayıtlı bulunan ve amortismana tabi maddi duran varlıklarının enflasyon sebebiyle elde etme maliyeti ile piyasa değeri arasında oluşan farkın bilançoların sağlıklı bir şekilde değerlendirilmesi amacıyla Maliye Bakanlığı tarafından her yıl açıklanan oranlar dahilinde değerinin yükseltilmesidir. 109Anonim şirketler bedelli sermaye artırımlarında mevcut ortakların yeni pay alma haklarını kısıtlayabilir mi? Hisse senetleri Borsa’da işlem gören anonim şirketler, esas sözleşmelerinde hüküm bulunmak kaydıyla, bedelli sermaye artırımlarında mevcut ortaklarının yeni pay alma haklarını kısıtlayarak, ihraç edilen hisse senetlerini birincil piyasada primli (nominal fiyatın üzerinde) fiyattan satabilirler. 110Halka açık anonim ortaklıkların temettü ödeme zorunlulukları var mıdır? Ortaklıkların esas sözleşmelerinde birinci temettü oranının gösterilmesi zorunludur. Ortaklıkların birinci temettü tutarı, hesap dönemi karından kanunlara göre ayrılması gereken yedek akçeler ile vergi, fon ve mali ödemeler ve varsa geçmiş yıl zararları düşüldükten sonra kalan dağıtılabilir karın %20’sinden az olamaz. Yatırım ortaklıklarının dağıtılabilir kar tutarının hesaplanmasında gerçekleşmemiş sermaye kazançları (değer artışları) dikkate alınmaz. Hisse senetleri borsada işlem gören ortaklıklar, kurullarının alacağı karara bağlı olarak temettüü; genel a) Tamamen nakden dağıtma, b) Tamamen hisse senedi olarak dağıtma, c) Belli oranda nakit belli oranda hisse senedi olarak dağıtılarak kalanını ortaklık bünyesinde bırakma, d) Nakit ya da hisse senedi olarak dağıtmadan ortaklık bünyesinde bırakma, konusunda serbesttirler. SPK, bu ortaklıklara genel kurul gündemleri ilan edilinceye kadar, bir önceki dönemin karından ayrılacak birinci temettüü nakden dağıtma zorunluluğu getirebilir. Ancak, bir önceki döneme ilişkin birinci temettüü dağıtımını gerçekleştirmeden sermaye artırımı yapan ve artırımı temsil eden hisse senetleri Borsada eski ve yeni olarak iki ayrı sırada işlem gören ortaklıklardan, dönem sonunda elde ettikleri kardan temettü dağıtmak isteyenler birinci temettüü nakden dağıtmak zorundadırlar. 111Nakden temettü dağıtımı en geç hangi aya kadar yapılabilir? Halka açık şirket tarafından mevcut ortaklara nakit temettü dağıtımının, hesap dönemini izleyen 5. ayın sonuna kadar tamamlanması zorunludur. Hisse senetleri Borsada işlem gören ortaklıkların SPK’ya temettüün sermayeye ilavesi nedeniyle ihraç edilecek hisse senetlerinin kayda alınması talebiyle yapacakları başvuruların, hesap dönemini izleyen 4 üncü ayın sonuna kadar yapılması zorunludur. Temetüü dağıtımına başlanılmasından sonra temetüünü almak için temettü dağıtım adreslerine başvuran ortaklara, zamanaşımı süresi içerisinde başvurmaları durumunda, temettü ödemesi yapılması şarttır. 112Tahsil edilmeyen kar payı ve temettü avansı bedellerinin zamanaşımına uğrama süresi ne kadardır? Ortaklar ve kara katılan diğer kimseler tarafından tahsil edilmeyen kar payı bedelleri ile ortaklar tarafından tahsil edilmeyen temettü avansı bedelleri dağıtım tarihinden itibaren beş yılda zamanaşımına uğrar. Zamanaşaımına uğrayan temettü ve temettü avansı bedelleri hakkında 2308 sayılı Şirketlerin Müruru Zamana Uğrayan Kupon Tahvilat ve Hisse Senedi bedellerinin Hazineye İntikali Hakkında Kanun hükümleri uygulanır. 113Temettü dağıtımında imtiyaz tanınabilir mi? Temettü dağıtımında imtiyaz, dağıtılabilir karın, birinci temettü dağıtıldıktan sonraki kısmı için tanınabilir. Oydan Yoksun Hisse Senedi sahipleri diğer ortaklarla birlikte payları oranında birinci temettü aldıktan sonra kalan kardan, pay başına düşen birinci temettüün bu senetlerin imtiyazına ilişkin olarak esas sözleşmede belirtilen oranında kar payı alırlar. Yasa hükmü ile ayrılması gereken yedek akçeler ayrılmadıkça, esas sözleşmede pay sahipleri için belirlenen birinci temettü ve Oydan Yoksun Hisse Senedi sahipleri için belirlenen kar payınakden ve /veya hisse senedi biçiminde dağıtılmadıkça; başka yedek akçe ayrılmasına, ertesi yıla kar aktarılmasına ve temettü dağıtımında imtiyazlı pay sahiplerine, katılma, kurucu ve adi intifa senedi sahiplerine, yönetim kurulu üyeleri ile memur, müstahdem ve işcilere, çeşitli amaçlarla kurulmuş olan vakıflara ve bu gibi kişi ve/veya kurumlara kar payı dağıtılmasına karar verilemez. Ayrıca kardan ikinci temettü dağıtılması halinde Oydan Yoksun Hisse Senetlerinin, diğer paylar gibi sermaye payları oranında eşit yararlanma hakları vardır. 114İşlem birimi ne demektir? Bir sermaye piyasası aracının, kendisi veya katları ile işlem yapabilecek asgari sayısını veya değerini ifade eder. 115İMKB Hisse Senetleri Piyasasında işlem birimi olarak ne kullanılmaktadır? İMKB Hisse Senetleri Piyasası’nda işlem birimi olarak lot kullanılır. Kural olarak 1 lot 1.000 adet hisse senedi veya 1.000.000 TL nominal değerli hisse senedini ifade eder. 116İşlem hacmi ne demektir? Tüm hisse senetleri için gerçekleşen işlemlerdeki her emrin içerdiği hisse senedi sayısı ile işlem fiyatının çarpılarak elde edilen yekünlerin toplanmasıdır. 117İşlem miktarı ne demektir? Bir seansta veya belli bir dönemde alınıp satılan menkul kıymet adedidir. 118Lot miktarı farklı olan (istisnalar) şirketler hangileridir? İş Bankası Kurucu : 1 İş Bankası (A) : 100 Petrokent :1020 119Ağırlıklı ortalama fiyat ne demektir? Bir sonraki seansa ait baz fiyatın hesaplanmasına esas teşkil eden hisse senedinin ağırlıklı ve küsüratsız fiyatıdır. Bir hisse senedinin ağırlıklı ortalama fiyatı, seans içinde o hisse senedi üzerinde gerçekleşen her emrin içerdiği fiyat ve hisse adedi çarpımlarının toplamının, o hisse senedinin toplam işlem adedine bölünmesi ile hesaplanır. 120Referans fiyat nedir? Hisse senetlerinin işlem görebileceği en üst ve en alt limitlerinin belirlenmesinde esas teşkil etmeyen, sermaye artırımı sırasında temettü ödemesinin belirsiz olduğu durumlarda, baz fiyat oluşuncaya kadar üyelerce referans değer olarak kullanılması amacıyla hesaplanan fiyattır. 121Baz fiyat nedir; nasıl hesaplanmaktadır? Bir hisse senedi için baz fiyatı, bir seans süresince o hisse senedinin işlem görebileceği en üst ve en alt fiyat limitlerinin belirlenmesinde esas teşkil eden fiyattır. Baz fiyat, hisse senedinin bir önceki seansında gerçekleşen ve kayda alınan işlemlerin ağırlıklı ortalama fiyatının en yakın fiyat adımına yuvarlanması ile bulunur. 122Bir seans içinde bir hisse senedinin fiyatı en çok ne kadar yükselebilir veya düşebilir? Her hisse senedi için, seans içinde önerilebilecek en düşük (taban) ve en yüksek (tavan) fiyatlar, o hisse senedi için “fiyat aralığı”nı (fiyat marjı) oluşturur. Mevcut uygulamada, hisse senetleri piyasasında fiyat aralıkları baz fiyatın % 10 altı ve üstü ile sınırlıdır. 123Hisse senetlerinde eski-yeni farkı nedir? Bir hesap dönemi içinde aynı şirkete ait hisse senetlerinden, geçmiş yılın karına iştirak ederek kar payı alma hakkı olan ve üzerinde geçmiş hesap döneminin temettü kuponlarını taşıyanlara “eski”, geçmiş hesap döneminin kar payı kuponunu taşımayarak kar payı alma hakkı olmayanlar “yeni” olarak adlandırılmaktadır. 124Bir hisse senedinin işlem sırası hangi durumlarda geçici olarak durdurulur ? Borsa Başkanı, aşağıda yazılı durumlardan birinin varlığı halinde, ilgili menkul kıymetin seansını geçici olarak durdurabilir: • Bir menkul kıymete ya da menkul kıymeti ihraç eden kuruluşa ilişkin, yatırımcıların kararlarını etkileyecek önemde bilgiler olduğunun ve/veya açıklama yapılacağının öğrenilmesi ve Borsa Yönetiminin bu bilgilerden Borsa üyelerinin ve yatırımcıların seans içinde haberdar edilmesini gerekli görmesi, • Bir menkul kıymet için sağlıklı bir piyasa teşekkül etmesini önleyecek şekilde anormal fiyat ve/veya miktarda alım satım emirlerinin Borsaya intikal etmesi veya diğer unsurların ortaya çıkması. 125Fiyat marjları ne zaman serbest bırakılır? • Sermaye artırımı sırasında, referans fiyatın hesaplanamadığı (temettü oranının belirsiz olduğu) durumlarda, hisse senedi fiyatı serbest bırakılarak serbest marjla işlem görür. • Sırası 5 iş günü ve üzerinde süre ile kapatılan hisselerde, Borsa Yönetimi tarafından aksine karar alınmadıkça, hisse senedinin sırası serbest marj ile açılır. 126Belirli bir süre işlem görmeyen hisse senetlerinin fiyat marjı nasıl hesaplanır? Bir aylık süre içinde işlem görmeyen hisse senedinin, bir ayı takip eden ilk seansta fiyat marjları serbest bırakılır ve Borsa Bülteni’nde ilan edilir. Fiyat marjlarının serbest bırakılmasını takip eden beş iş günü süresince işlem gerçekleşmemesi halinde, Borsa Başkanlığı, ilgili hisse senedini işlem gördüğü pazardan Yönetim Kurulu’nun karar alma tarihine kadar geçici olarak çıkarma yetkisine sahiptir. 127Bilançoların (3, 6, 9, 12 aylık) Borsa’ ya gelme süresi ne kadardır? Şirketler; 3 ve 9 aylık mali tablolarını 4 hafta, 6 aylık mali tablolarını 6 hafta, 12 aylık mali tablolarını 10 hafta içinde Borsa’ya göndermek zorundadırlar. 128Bilançoların hepsi bağımsız denetimden geçiyor mu? Sadece, 6 ve 12 aylık mali tablolar bağımsız denetimden geçmektedir. 129Kredili menkul kıymet İşlemleri ne demektir? Kredili menkul kıymet işlemleri yetkili bir aracı kuruluş nezdinde, müşteri adına kredi hesabı açılması koşulu ile müşteri ve aracı kuruluş arasında yapılacak kredi sözleşmesi hükümleri çerçevesinde menkul kıymet alınmasını ifade eder. 130Menkul kıymetlerin ödünç işlemi ne şekilde yapılmaktadır? Menkul kıymetlerin ödünç işlemi, taraflar arasında imzalanan çerçeve sözleşmesinde belirlenen esaslar dahilinde, ödünç veren tarafından açığa satış amacıyla ödünç alan tarafa belli bir dönem için menkul kıymetlerin verilmesi ve aynı cins menkul kıymetlerin mislen geri alınması şeklinde yapılmaktadır. 131Açığa satış işlemleri ne demektir? Açığa satış işlemi, sahip olunmayan sermaye piyasası araçlarının satılmasını yada satışa ilişkin emrin verilmesini ifade eder. Satışa ilişkin takas yükümlülüğünün ödünç alınan sermaye piyasası araçları ile yerine getilmesi de açığa satış sayılır. Sermaye piyasası aracının satış emrinin verilmesi anından önce, satın alınmış veya sermaye piyasası aracının devri konusunda her iki tarafı da bağlayıcı sözleşme yapılmış olunmasına rağmen henüz teslimatın yapılmamış olması durumlarında satışı yapan kişinin söz konusu sermaye piyasası aracına sahip olduğu varsayılır. Müşteri tarafından verilen satım emrinin açığa satış olduğunun emrin verilmesi esnasında aracı kuruma yazılı olarak bildirilmesi zorunludur. Satıma konu olan sermaye piyasası araçlarının satım emrinin verildiği an itibariyle müşterinin aracı kurum nezdindeki hesabında bulunmaması veya sözkonusu yükümlülüğün ilgili sermaye piyasası aracının ödünç alınması suretiyle yerine getirilmesi durumunda herhangi bir ilave bildirime ihtiyaç duyulmaksızın müşteri tarafından verilen satım emrinin açığa satış olduğu kabul edilir. Ancak müşterinin satışı yapılan sermaye piyasası aracını tevdii edebilecek durumda olduğunu ve satışa konu sermaye piyasası aracının takas tarihine kadar aracı kuruma ileteceğini beyan etmesi durumunda işlem açığa satış işlemi sayılmaz. Müşteri sözkonusu beyanın doğruluğundan sorumludur. Aracı kurum müşteri tarafından yapılan sözkonusu beyanın doğruluğunun araştırılmasından, gerekirse doğruluğunun teyit edilmesinden ve gerekli belgelerin temin edilerek saklanmasından sorumludur. 132Kredili menkul kıymet işlemleri ve açığa satış işlemleri hangi hisse senetleri üzerinden yapılabilir ? Borsalar ve teşkilatlanmış diğer piyasalarda işlem gören sermaye piyasası araçlarından, sermaye piyasası araçlarının kredili alım ve açığa satış işlemlerine konu olacaklar ilgili borsanın yetkili organları tarafından piyasa kapitalizasyonu, likidite, dolaşımda bulunan pay sayısı, işlem sıklığı ve bu gibi hususlar dikkate alınmak suretiyle bir veya birden fazla gruba ayrılarak listelere alınır, SPK’ya bildirilir ve SPK’nın onayını müteakip ilan edilir. SPK gerekli gördüğü hallerde, bazı sermaye piyasası araçlarının listelerden çıkarılmasını ilgili borsanın yetkili organından isteyebilir. Listelerde değişiklik yapıldığında, listeden çıkarılan sermaye piyasası araçları ilgili borsa tarafından tasfiye işlemlerinin gerçekleştirilmesi amacıyla, üç ayı geçmemek üzere, bir sonraki değişiklik dönemine kadar geçici liste kapsamına alınır. Listeden çıkarılan sermaye piyasası aracı için açılmış bulunan kredi, müşterinin talebi ve aracı kurumun kabul etmesi şartıyla listede yer alan başka bir sermaye piyasası aracılığıyla değiştirilmek suretiyle devam edebilir. 133İMKB Tahvil ve Bono Piyasasında, mevcut düzenlemeler başlıca hangi menkul kıymetler işlem görebilir? İMKB Tahvil ve Bono Piyasasında, • Devlet tahvili, • Hazine bonosu, • Gelir ortaklığı senedi, • Kamu idare ve müesseselerince ihraç edilmiş tahviller, • Özel sektör tahvilleri • Varlığa dayalı menkul kıymetler ile finansman bonoları • Diğer kabul edilen menkul kıymetler işlem görebilir. Sözkonusu menkul kıymetlerin Piyasada işlem görmeye başlama tarihleri Borsaca ilan edilir. Borsa kotuna alınmamış menkul kıymetler İMKB Kotasyon Yönetmeliği çerçevesinde işlem görürler. 134İMKB Tahvil ve Bono Piyasasında hangi kuruluşlar işlem yapmaktadırlar? İMKB Tahvil ve Bono Piyasası’nda, • Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası, • Borsa üyeleri • SPK’dan yetki belgesi almak koşuluyla Bankalar işlem yapabilirler. İMKB üyesi olmamakla birlikte, Tahvil ve Bono Piyasası’nda işlem yapma izni verilen bankalar ile bunların temsilcileri, üyeler ve üye temsilcilerinin tabi olduğu tüm düzenlemelere aynı şekilde tabidirler. Piyasada işlem yapacak bütün Piyasa üyelerinin, İMKB’ce hazırlanarak SPK’ca onaylanan ve genel şartlar ile iştirakçi üyelerin yükümlülükleri kapsayan “Tahvil ve Bono Piyasası Taahhütnamesi”ni imzalamaları, belirlenecek bir Takas Bankası, Şirketi ya da Kuruluşunda “Menkul Kıymetler Serbest Deposu” ve “Serbest Tevdiat Hesabı” açtırmış bulunmaları, türü ile tutarı Borsa tarafından belirlenmiş işlem limiti karşılığını mevcut bulundurmaları ve işlemlerin gerçekleştirilmesine ilişkin olarak Borsa tarafından belirlenen diğer yükümlülükleri yerine getirmeleri gereklidir. Repo-ters repo işlemi yapmak isteyen Piyasa üyeleri, ayrıca, SPK’dan yetki belgesi almak ve İMKB’ce hazırlanarak SPK’ca onaylanan “Repo-Ters Repo Taahhütnamesi”ni imzalamak zorundadır. Hazine Müsteşarlığı’nca yapılan düzenlemeler çerçevesinde piyasa yapıcı olarak işlem yapmağa yetkili kılınan aracı kuruluşların bu hususu tevsik etmeleri zorunludur. 135İMKB Tahvil ve Bono Piyasası’nda işlem limitleri ve işlem limiti karşılıklarına ilişkin ne şekilde düzenleme yapılmıştır? Piyasa üyelerine Borsa tarafından belirlenmiş “işlem yapabilme limiti” tahsis edilir. Tranşlardan oluşan bu limitler Borsa’ca belirli aralıklarla gözden geçirilerek değiştirebilir. Piyasa üyeleri, Borsa tarafından belirlenen “işlem yapabilme limiti”ni aşmamak koşuluyla, yatırdıkları net işlem limiti karşılığının yirmi misli işlem yapabilirler. Borsa Yönetim Kurulu tarafından belirlenmiş bir valörden daha ileri bir valörle gerçekleştirilecek işlemler için bu katsayı Yönetim Kurulu tarafından farklı olarak belirlenebilir. Net işlem limiti karşılığının tekabül ettiği işlem limiti, piyasada güvenin korunması için gerekli hallerde genel olarak veya üye bazında Borsa Başkanlığı tarafından değiştirilebilir. Ancak, yüzde 100 ilave işlem limiti karşılığı yatırılması halinde “işlem yapabilme limiti” üç misline kadar yükseltilebilir.İşlem limiti üst sınırı ile işlem limiti karşılıklarına ilişkin esasları Borsa Yönetim Kurulu belirler. 136İMKB Tahvil ve Bono Piyasası bünyesindeki pazarlarda hangi saatlerde işlem yapılmaktadır? İMKB Tahvil ve Bono piyasasında işlemler her gün saat 9.3017.00 arasında gerçekleştirilmektedir. Aynı gün valörlü (RepoTers Repo Pazarında aynı gün başlangıç valörlü) işlemler, saat 9.30-12.00 ile 13.00-14.00 arasında; ileri valörlü (Repo-Ters Repo Pazarında ileri başlangıç valörlü) işlemler ise saat 9.3012.00 ile 13.00-17.00 arasında yapılmaktadır. Yatırım fonlarına ait aynı gün valörlü emirler saat 17.00’ ye kadar verilebilmektedir. Gayrimenkul Sertifikaları Pazarı’ nda işlemler saat 9.30-12.00 ile 13.00-17.00 arasında yapılmaktadır. 137İMKB Tahvil ve Bono Piyasası bünyesindeki pazarlarda hangi işlemler yapılmaktadır? Piyasada doğrudan alım ve doğrudan satım işlemleri ile geri alım vaadi ile satım ve geri satım vaadi ile alım (repo-ters repo) işlemleri yapılabilir. Piyasada işlemler Yönetim Kurulu’nca belirlenecek sürelerde valörlü olarak gerçekleştirilebilir. Üyeler, mevcut olan veya satın aldıkları fakat henüz teslim almadıkları ya da hazine ihalesinden alınmış fakat teslim alınmamış menkul kıymetler ile SPK düzenlemelerince ödünç alınan menkul kıymetler üzerinde işlem yapabilirler. 138Kesin alım-satım pazarı ile repo-ters repo pazarında işlemlerin alt limiti nedir ? İşlemlerin alt limiti, işleme konu olan menkul kıymetlerin nominal değerleri itibariyle, Kesin Alım Satım Normal Emirler Pazarı’nda 100 milyar TL, Küçük Emirler Pazarı’nda 1 milyar TL.’dir. Kesin alım satım emirlerinde bir defada iletilebilecek maksimum emir büyüklüğü ise 5 trilyon nominal TL. ile sınırlandırılmıştır. Repo Ters Repo Pazarı’nda ise emir büyüklüğü, Normal Emirler Pazarı’nda minimum 500 milyar T L., Küçük Emirler Pazarı’nda minimum 1 milyar TL. olup, repo-ters repo işlemlerinde bir defada iletilebilecek maksimum emir büyüklüğü ise 10 trilyon TL ile sınırlandırılmıştır. 139İMKB Uluslararası Tahvil ve Bono Piyasasında işlemler hangi saatlerde gerçekleştirilmektedir? İMKB Uluslararası Tahvil ve Bono Piyasasında, her işgünü 9.30 ile 17:00 saatleri arasında işlem yapılmaktadır. İşlem saatleri Borsaca değiştirilebilir. 140İMKB Uluslararası Tahvil ve Bono Piyasasında, uluslararası tahvillere ilişkin para birimi nedir? Uluslararası tahvillerin alım-satım emirleri, menkul kıymetin ihraç edildiği döviz cinsi üzerinden verilir. Her bir döviz cinsinden ihraç edilen tahvillerde emirler aynı döviz cinsi ve 100 birim üzerinden fiyatlandırılır ve tüm ödemelerde kullanılan döviz cinsi işlem yapılan döviz cinsindendir. 141Takas hizmeti nedir? Borsa üyelerinin sattıkları menkul kıymetleri takas merkezine teslim etmeleri, aldıkları menkul kıymetleri de takas merkezinden teslim almaları, ödemelerini ve tahsilatlarını da burada gerçekleştirmeleri takas hizmeti kapsamındadır. Borsa üyelerinin aynı cins menkul kıymetten hem alım hemde satım işlemleri yapmaları halinde takas merkezine sadece aradaki farkı teslim etmeleri veya teslim almaları söz konusudur. 142Borsa üyeleri, emanetlerindeki müşteri hisse senetlerini nerede saklarlar? Müşteri tarafından üye emanetine bırakılan menkul kıymetlerin, İMKB Takas ve Saklama Bankası A.Ş.‘de (Takasbank) saklanması zorunludur. Aksi takdirde yatırımcı satın aldığı menkul kıymetlerin tarafına verilmesini talep edebilir. 143Müşteri ismine saklama sistemi nedir? İMKB Takas ve Saklama Bankası A.Ş. tarafından Şubat 1995‘ den beri “Müşteri Bazında Saklama“ hizmeti verilmekte iken 31 Mayıs 1999 tarihinden itibaren “Müşteri İsmine Saklama” uygulamasına başlanmıştır. Bu uygulama çerçevesinde, halihazırda müşteri kodu ile izlenen alt hesaplar, müşteri ismine açılmış hesaplara dönüşmektedir. Bu yeni sistemde her bir yatırımcı için tek TAKASBANK numarası olmakta ve yatırımcı farklı aracı kuruluşlar nezdinde de tutuyor olsa, tüm hisse senetlerini toplu olarak bu numara ile izleyebilmektedir. Ayrıca bu sistem, Alo Takas vasıtası ile, yatırımcılara alt hesaplarına bloke koyma ve çözme imkanını da sağlamaktadır. 144Müşteri İsmine Saklama Sisteminin başlıca yararları nedir? • Takasbank sicil numarası sayesinde bir kişiye ait tüm sermaye piyasası araçlarının tespitinin mümkün hale gelmesi, • Yetkili organlarca yapılan denetimlerde kolaylık sağlaması, • Yatımcılar hakkında istatistiki veri elde edilebilmesi, • Özel Haller Tebliği’nin uygulamasında kolaylık sağlaması, • Kaydi sisteme geçişte önemli bir adım teşkil edilmesi, • Müşteri İsmine Saklama Sisteminin başlıca yararları arasında yer almaktadır. 145Alo – Takas sistemi nedir? Alo – Takas yatırımcılara hizmet vermek üzere Takasbank tarafından kurulan sesli yanıt sistemidir. Yatırımcılar, AloTakas’ı kullanarak; bakiye, hesap, hisse ve aracı kurumlarla ilgili bilgileri öğrenebilir, bloke koyma ve çözme işlemleri yapabilir ve faksla bilgi alabilirler. Aracı kuruluşların yatırımcılara vereceği bir şifre ile Takasbank’ın “Alo Takas” 0.212. 315 22 22 numarasını arayarak veya www.takasbank.com.tr internet adresinin “alotakas takas net giriş” başlığından bağlanarak yatırımcılar hesaplarını kontrol edebilirler. 146Saklamaya kabul edilecek kıymetlerin nitelikleri nelerdir? Takas merkezine saklamaya kabul edilecek menkul kıymetlerin veya bunları temsil eden belgelerin; • Kullanılmalarını önleyecek derecede yıpranmamış, • Mahkemece üzerine ödeme yasağı konulmamış, • İptal edilmemiş, • İtfa edilmemiş, • Anapara ödeme süresi geçmemiş, • Vadesi gelmemiş temettü kuponları ile yeni pay alma kuponlarınının eksiksiz olması zorunludur. Bu nitelikleri taşımayan menkul kıymetler Takas Merkezi tarafından kabul edilmez. Teslim sırasında menkul kıymetin üzerinde, vadesi gelmiş ve tahakkuk etmiş faiz, temettü ve benzeri kuponlar bulunmaz; bulunduğu takdirde bunlar satıcıya iade edilir. Menkul kıymetin teslim edildiği döneme ait cari gelirlerle ilgili olanlar dahil olmak üzere, gelecek döneme ait kuponların tam olması gerekir. 147Saklama hizmetinden yararlanan kurumlar hangileridir? Takasbank’ta doğrudan saklama hesabı açabilen kurumlar; • İMKB üyesi banka ve aracı kurumlar, • İhraçcı kuruluşlar, • Yatırım fonları, yatırım ortaklıkları, sigorta şirketleri, • Yabancı saklama bankaları, • Yabancı takas ve saklama kuruluşları, • Yerli ve yabancı kurumsal yatırımcılar. 148Teslim karşılığı ödeme prensibi nedir? Borsa üyesi, Takasbank’da önce kıymet veya nakit yükümlülüklerini yerine getirir; daha sonra alacağı olan menkul kıymetleri veya nakti alır. Üyeler takasa olan borçlarını kapatmadıkça alacaklarını alamazlar. 149Kaydi takas prensibi nedir? Kaydi takas sisteminde, Borsa üyelerinin takasa olan kıymet borçları saklama hesaplarından virman suretiyle kapatılır. Üyelerin takastan olan alacakları ise saklama hesaplarına virman suretiyle aktarılır. Tüm bu işlemler kayıt üzerinde gerçekleşir. 150Borsa işlemlerinde takas süresi ne kadardır? Borsa’da gerçekleşen işlemlerin takası, işlem gününü izleyen ikinci iş günü yapılır. İşlem günündeki (T) işlemlere ait hisse senetlerinin fiziki teslimatları T+2 günü saat:14:00’a kadar, kaydi olarak virman yoluyla yapılan teslimatlar ise saat: 15:00’a kadar yapılmak zorundadır. T günündeki işlemlere ait nakit teslimatları ise fiziki olarak T+2 günü saat: 14:30’a kadar, kaydi olarak virman ve havale yoluyla yapılan teslimatlar ise saat:15:00’e kadar kabul edilmektedir. Takasbank’ta takas işlemleri tatil günlerinin dışında hergün yapılabilmektedir. 151Üyelerin Takasbank’da alım satım taahhütlerini yerine getirmemeleri durumunda uygulanacak temerrüt hükümleri nelerdir? Üyelerin Takasbank’da alım satım taahhütlerini yerine getirmemeleri durumunda, İMKB Yönetmeliği 35.madde uygulanır. Üyeler, kesinleşen alım satım işlemlerine ilişkin karşılıklı taahhütlerini zamanında yerine getirmezlerse bu yükümlülüğü yerine getirmeyen üyeden, temerrüde düştüğü tarihten itibaren taahhüdünü yerine getirdiği tarihe kadar ve tesliminde temerrüde düşülen menkul kıymetlerin işlem günlerindeki ağırlıklı ortalama fiyatlarından hesaplanan toplam Borsa değerleri veya nakit borcu esas alınarak TC.Merkez Bankası’nın kendi işlemlerinde uygulanmak üzere ilan ettiği en yüksek faiz oranının, her piyasa için İMKB Yönetim Kurulu’nca belirlenerek SPK tarafından onaylanan katına karşılık gelen faiz oranından hesaplanan faiz tutarı tahsil olunur. Temerrüde düşen üyeye temerrüd halini sona erdirmesi için, İMKB Yönetim Kurulu’nca belirlenen süre verilir. Bu sürenin bitimini takip eden ilk seansta işlem konusu menkul kıymetler, Borsa Yönetimi tarafından eksper marifetiyle sattırılır veya aldırılır. Bu şekilde gerçekleştirilen alım veya satımın sonuçları, yerine getirilmeyen alım veya satıma göre daha olumlu ise, herhangi bir işlem yapılmaz. İşlem eskisine göre daha olumsuz şartlarda yapılmışsa yükümlülüğü yerine getirmeyen üye aradaki farkı, Takas Merkezi’ne ödemek zorundadır. İşlem konusu menkul kıymetleri satın almak veya satmak mümkün olmamışsa ve/veya anapara, değer farkları ve temerrüt faizi gibi üyenin yükümlülüğünün gerektirdiği ödemeler yapılmamışsa, ödenmesi gereken para, üyenin Borsa’ya yatırmış olduğu teminattan re’sen karşılanır. Temerrüde düşen üyeye, disiplin cezası hükümleri, bu üyenin savunması Borsa Başkanlığı’nca alınarak Yönetim Kurulu kararı ile uygulanır. 152- Endeks ne demektir? Endeks, bir veya daha fazla değişkenin hareketlerinden ibaret olan oransal değişimi ölçmeye yarayan bir göstergedir. Endeksler, karmaşık olayların tek bir rakama indirgenmesini sağlayan, olaylar ve sonuçları hakkında yaklaşık bilgi verebilen bir araçtır. Hisse senedi piyasasının genel bir göstergesi olan hisse senedi endeksleri, endeks kapsamındaki hisse senetlerinin fiyatları baz alınarak “ piyasa performansı “ hakkında genel bir bilgi verir. 153İMKB Hisse Senetleri Piyasası Endeksleri neden oluşturulmuştur? Borsa’da işlem gören hisse senetlerinin fiyat ve getirilerinin bütünsel ve sektörel bazda performanslarının ölçülmesi amacıyla oluşturulmuştur. 154Bir endeksin oluşturulmasında önemli kriterler nelerdir? ¾ Öncelikle endeksin amacı, yani tam olarak temsil etmesi hedeflenen değişkenler iyi tanımlanmalıdır. ¾ Endekslerden zaman içinde süreklilik imkanı sağlaması beklendiğinden, hesaplamada kullanılacak verilerin sürekliliği ve karşılaştırılabilirliğine özen gösterilmelidir. ¾ Kapsama alınacak örnekler, endeksin amacıyla uyumlu olacak ve değişkenleri hedeflenen şekilde temsil edecek hedefler olmalıdır. ¾ Endeksler serideki değerlerden birini baz alıp, diğerlerinin bu baza göre değişim oranını gösterdiği için baz dönemin tesbiti önemlidir. ¾ Endeksi oluşturan değerlere verilmesi gereken ağırlıkların seçimi ve zaman içinde değiştirilmesi veya sabitliği de önemlidir. ¾ Endeksin hesaplama yöntemi, serideki değişimleri doğru göstermesi bakımından endeksin başarısını etkiler. 155- Fiyat ve Getiri endeksleri arasındaki fark nedir ? Fiyat endeksleri, endeksin hesaplanmasında ve sürekliliğinin sağlanmasında ödenen temettüü dikkate almayan endekslerdir. Bu tür endekslerde sadece hisse senedinin değer kazanmasından doğan kazanç endekse yansımaktadır. Getiri endeksleri, endeksin hesaplanmasında ödenen temettüü de dikkate alan, sürekliliğinin sağlanmasında ödenen temettülere göre de düzeltme yapılan endekslerdir. Bu tür endekslerde hisse senedinin değer kazanmasından doğan kazancın yanında temettüden dolayı elde edilen kazanç da endekse yansımaktadır. 156Ulusal Tüm Endeksi hangi hisse senetlerinden oluşmaktadır? Menkul kıymet yatırım ortaklıkları hariç Ulusal Pazar’da işlem gören hisse senetlerinden oluşmaktadır. 157Sektör ve alt sektör endeksleri nelerden oluşmaktadır? Menkul kıymet yatırım ortaklıkları hariç Ulusal Pazar’da işlem gören hisse senetlerinden oluşmaktadır. 158İMKB’ de kaç çeşit endeks hesaplanmaktadır ? İMKB’de aşağıda belirtilen endeksler hesaplanmaktadır. • İMKB Ulusal-Tüm • İMKB Ulusal-100 • İMKB Ulusal-30 • İMKB Ulusal-50 • İMKB Ulusal-Sınai Gıda, içecek Tekstil, deri, Orman, kağıt, basım Kimya, petrol, plastik Taş, toprak Metal ana Metal eşya, makina • İMKB Ulusal-Hizmetler Elektrik Ulaştırma Turizm • • • • Ticaret İletişim İMKB Ulusal-Mali Banka Sigorta Finansal kiralama, Factoring Holding ve yatırım Gayrimenkul yatırım ortaklıkları İMKB Ulusal-Teknoloji Bilişim savunma İMKB İkinci Ulusal İMKB Menkul Kıymet Yatırım ortaklıkları 159İMKB Ulusal-30 Endeksi hangi hisse senetlerinden oluşmaktadır? Vadeli işlemler piyasasında kullanılmak üzere, yatırım ortaklıkları hariç Ulusal Pazar’da işlem gören şirketlerin halka arz edilmiş hisse senetlerinden piyasa değeri ve likiditesi yüksek olanlardan sektörel temsil kabiliyeti de gözönünde bulundurularak seçilen 30 hisse senedinden oluşmaktadır. 160İMKB Ulusal-100 Endeksi ne demektir? 1986 yılında 40 şirketin hisse senedi ile başlayarak zamanla sayısı 100 şirketin hisse senedi ile sınırlanan bileşik endeksin devamı niteliğindedir. Ulusal Pazar’da işlem gören yatırım ortaklıkları hariç, 163. ve 164.üncü cevaplarda belirtilen şartlara göre sektörel temsil kabiliyeti de gözönünde bulundurularak seçilmiş hisse senetlerinden oluşmakta olup, İMKB Ulusal-30 ve İMKB Ulusal-50 hisse senetlerini otomatik olarak kapsamaktadır. 161İMKB İkinci Ulusal ve Yeni Ekonomi Pazar endeksi nedir? İkinci Ulusal ve Yeni Ekonomi Pazarı’nda işlem gören hisse senetlerinden oluşan endekse “İMKB İkinci Ulusal ve Yeni Ekonomi Pazar endeksi” denir. 162- İMKB Menkul Kıymet Yatırım Ortaklıkları endeksi nasıl tanımlanır? Ulusal Pazar’da işlem gören menkul kıymet yatırım ortaklıklarının hisse senetlerinden oluşan endeks, İMKB Menkul Kıymet Yatırım Ortaklıkları endeksi olarak tanımlanmaktadır. 163Şirketlerin endeks seçimlerine katılabilmesi için hangi şartları yerine getirmesi gerekir? a) Ulusal Pazar’da işlem gören hisse senetlerinin İMKB Ulusal-30, İMKB-Ulusal 50 ve İMKB-Ulusal 100 endeksine alınabilmesi için; Borsa’da en az 60 gün süreyle işlem görmesi şarttır. b) İMKB Ulusal-30, İMKB-Ulusal 50 ve İMKB Ulusal-100 endeksine, birden fazla grup (örneğin:A,B,C) hisse senedi bulunan şirketin, sadece bir grup hisse senedi dahil edilir. c) İMKB Ulusal-30, İMKB-Ulusal 50 ve İMKB Ulusal-100 endeksine seçilecek hisse senetlerinin büyüklük, likidite bakımından da ilgili mevzuattaki şartları sağlaması gereklidir. 164Borsanın çalışma zamanı ve seans hakkında bilgi verir misiniz? Borsa resmi çalışma günlerinde faaliyette bulunur. Çalışma gün ve saatleri Yönetim Kurulu’nca belirlenir. Bir menkul kıymetin ilgili olduğu piyasa ve pazarlarda, Borsa yetkilisi tarafından verilecek bir işaretle işlemlerinin başlatıldığı an ile yine Borsa yetkilisi tarafından verilecek başka bir işaretle işlemlerinin bitirildiği an arasında geçen süre seans olarak adlandırılır. Aynı pazarda işlem gören tüm menkul kıymetlerin seansı aynı anda başlar ve biter. 165Borsaya kimler üye olabilirler? Borsaya, SPK tarafından aracılık faaliyetinde bulunmak üzere yetki belgesi verilmiş olan aracı kuruluşlar (aracı kurum ve bankalar) üye olabilir. Borsada kurulan pazar ve piyasalarda işlem yapacak aracı kuruluşların Borsadan Borsa üyelik belgesi almaları zorunludur. Aracı kuruluşlar Borsa üyeliği için Yönetim Kurulu’ndan izin almak üzere, Borsada işlem yapacağı pazar ve piyasaların belirtildiği ve bunlara ilişkin olarak SPK’dan aldıkları yetki belgelerinin noterden tasdikli birer sureti ile bu Yönetmelikte öngörülen şart ve niteliklerin yerine getirildiğini belgeleyen evrakın eklendiği bir dilekçe ile Borsaya başvururlar. Borsaya sunulacak bilgi ve belgelerin aracı kuruluşu temsile yetkisi olan kişilerin imzalarını taşıması ve bu Yönetmelikte öngörülen üyelik şartlarını tesvik etmesi bakımından eksiksiz olması şarttır. Borsanın yapacağı incelemeler sonucunda, Yönetim Kurulu bu Yönetmelik ile bu Yönetmeliğe dayanılarak çıkarılan Yönetmeliklerde öngörülen personel, teminat, sigorta, giriş aidatı ile işlem yapılacak piyasalar için gerekli teknolojik donanımın sağlanmış olduğunun tespiti halinde aracı kuruluşu üyeliğe kabul eder. Üyeler, Yönetim Kurulu’ndan izin almak suretiyle Borsada kurulan pazar ve piyasaların her biri için ilgili Yönetmeliklerinde belirlenen esalar çerçevesinde işlem yapabilirler. Herhangi bir pazar ya da piyasada işlem yapma konusunda Borsa’dan izin almış olanlar, sonradan diğer pazar ve piyasalarda faaliyette bulunmak istedikleri takdirde veya işlemleri geçici olarak durdurulanlar yeniden faaliyette bulunabilmek için üçüncü fıkrada belirtilen belgelerden ilgili olanlarının ekli olduğu bir dilekçe ile Borsa’ya başvururlar. 166Borsa Üyelik Belgesi nasıl alınır? Borsa’ya üyelik başvurusu Yönetim Kurulu’nca kabul edilen üyelere Borsa Üyelik Belgesi verilir. Borsa Üyelik Belgesinde üyenin hangi pazar ve piyasalarda işlem yapmaya yetkili olduğu ve Borsa’ca öngörülen diğer bilgiler yer alır. Borsa Üyelik Belgesi, belgenin verildiği tarihi izleyen en geç 15 gün içinde Ticaret Siciline tescil ettirilerek, Türkiye Ticaret Sicili Gazetesi ile ülke çapında yayımlananan en az iki gazete ve Borsa tarafından çıkarılan bültenlerde ilan ettirilir. Bu belgeye ilişkin her türlü değişiklik ve ilaveler de aynı şekilde tescil ve ilan olunur. Borsa Üyelik Belgesi olmayanlar ticaret ünvanlarında veya ilan ve reklamlarında Borsada faaliyette bulundukları intibaını yaratacak hiçbir kelime veya tabiri kullanamazlar. Borsa Üyelik Belgesinin tamamının veya bir ya da daha çok pazar ve piyasadaki faaliyetle ilgili bölümlerinin iptali halinde keyfiyet, yukarıda ikinci fıkrada belirlenen şekil ve esaslar dahilinde tescil ve ilan ettirilir. Üyenin bir veya daha çok pazar ve piyasalardaki faaliyetinin 5 işgününden fazla geçici olarak durdurulması halinde durum yukarıda ikinci fıkrada belirlenen şekil ve esaslar dahilinde ilan olunur, ancak ticaret siciline tescil yapılmaz. Bu fıkraya göre yapılan tescil ve ilan masrafları ilgili üye tarafından karşılanır. 167Yurtdışı piyasalarda yapılacak aracılığa ilişkin esaslar nelerdir? Aracı kuruluşların, Türk Parasının Kıymetini Koruma Mevzuatı saklı kalmak kaydıyla, yurtdışı piyasalarda menkul kıymetler ve diğer sermaye piyasası araçlarına ilişkin olarak yapacakları aracılık faaliyetlerinde aşağıda yer alan esaslara uymaları gerekmektedir: • İşlemler, ilgili ülke mevzuatına göre faaliyet göstermeye yetkili aracı kuruluşlar vasıtasıyla yürütülmesi durumunda sözkonusu aracı kuruluşlarla yazılı sözleşme yapılması şarttır. • Müşterilerle alım satıma aracılık çerçeve sözleşmesinin yapılması ve yurtdışı işlemleri ile ilgili olarak bu sözleşmeye, sermaye piyasası aracının ve bedelinin transferi, saklama işlemleri, işlemlerin teyidi, karşılıklı hak ve yükümlülükler gibi özel hususların da konulması zorunludur. • Aracı kuruluşların, yurtdışı piyasalarda yapacakları işlemlerle ilgili olarak müşteriler itibarıyle izlemeye yönelik belge, kayıt ve iletişim sistemini kurmaları zorunludur. 168İçerden öğrenenlerin ticareti (insider trading) ne demektir? İçerden öğrenenlerin ticareti, sermaye piyasası araçlarının değerini etkileyebilecek, henüz kamuya açıklanmamış bilgileri kendisine veya üçüncü kişilere menfaat sağlamak amacıyla kullanarak, sermaye piyasasında işlem yapanlar arasında fırsat eşitliğini bozacak şekilde haksız yarar sağlamak veya bir zararı bertaraf etmek şeklinde tanımlanmaktadı r. 169Kamuyu aydınlatma ilkesini açıklar mısınız ? Sermaye piyasası araçlarının değerini, yatırımcıların yatırım kararlarını etkileyecek her türlü bilginin, piyasa katılımcıları olan tasarrufçulara eşanlı, tam ve standart nitelikte açıklanma prensibi kamuyu aydınlatma ilkesininin uygulanmasını sağlamaktadır. Kamunun sürekli aydınlatılması için SPK’nın Seri:VIII No:39 “Özel Durumların Kamuya Açıklanmasına İlişkin Esaslar Tebliğ”i kapsamında, menkul kıymetleri Borsa’da işlem gören şirketler ile ilgili ortaya çıkan önemli olay ve gelişmeler, bu şirketler tarafından kamunun aydınlatılmasından hareketle, SPK’ya ve Borsa’ya iletilmektedir. 170Hisse Senetleri Borsada işlem gören şirketler tarafından Borsa’ya iletilen bilgiler ne şekilde yatırımcılara duyurulmaktadır? Gün içerisinde borsaya ulaşan şirket duyuruları teletekst yayınları, veri şirketleri kanalı ile, seans sonrasında Borsaya ulaşan duyurular ile gün içerisinde gelen tüm bilgiler Borsa bültenleri, veri kuruluşları ve internet sitesi aracılığı ile yatırımcılara duyurulmaktadır. 171Ortaklıklar tarafından kamuya açıklama yapılmasını gerektiren özel durumlar nelerdir? Yapılacak açıklamalar aşağıda belirtilen durumlarla sınırlı olmayıp, yatırım kararlarını ve sermaye piyasası araçlarının değerini etkileyebilecek her türlü bilginin Sermaye Piyasası Kurulu’nun Seri:VIII No:39 sayılı tebliğ hükümleri çerçevesinde kamuya açıklanması zorunludur. a) Ortaklığın sermaye yapısına ve yönetimin kontrolüne ilişkin değişiklikler; 1) Sermaye yapısında, hisselerin sahip olduğu oy haklarında veya ana sözleşme ile tanınan diğer haklarda meydana gelen değişiklik veya sermaye piyasası mevzuatı uyarınca vekalet toplanması veya bir sözleşme nedeniyle veya sair yollarla yönetim kontrolünün doğrudan veya dolaylı el değiştirmiş olması, 2) Bir gerçek veya tüzel kişinin veya bu gerçek veya tüzel kişi ile birlikte hareket eden diğer gerçek veya tüzel kişilerin, doğrudan veya dolaylı olarak ortaklıktaki toplam oy hakkının veya sermayenin en az %5, %10, %15, %20, %25, 1/3, %50, 2/3 ve % 75 ine veya daha fazlasına sahip olması veya ortaklıktaki toplam oy hakkının veya sermaye payının söz konusu oranların altına düşmesi, 3) Oy sözleşmelerinin varlığının ortaklıkça öğrenilmesi, 4) Bir kurucuya ait yatırım fonlarının doğrudan veya dolaylı olarak ortaklık sermayesinin veya toplam oy hakkının %5, %10, %15, %20, %25, 1/3, %50, 2/3 ve % 75 ine veya daha fazlasına sahip olması, toplam oy hakkının veya sermaye payının söz konusu oranların altına düşmesi, b) Maddi duran varlık alımı, satımı, kiralanması, kiraya verilmesi, ayni sermaye olarak konulması; 1) Alış veya satış bedeli ya da yıllık kira tutarı Kurul tebliğleri uyarınca kamuya açıklanan son bilançodaki maddi duran varlıkların toplam net değerinin en az % 25 ine veya aktif toplamının en az % 10 una ulaşan maddi duran varlık satışları, alışları, kiraya verilmesi, kiralanması veya bir şirkete ayni sermaye olarak konulması, Söz konusu oranlara ulaşıldıktan sonra, son bilanço aktif toplamının % 5 ve katlarına veya maddi duran varlıkların toplam net değerinin % 10 ve katlarına ulaşan veya aşan maddi duran varlık alınması, satılması, kiralanması, kiraya verilmesi veya bir şirkete ayni sermaye olarak konulması, Varsa, bu işlemler nedeniyle elde edilen karların sermayeye eklenmesine veya gelir olarak kaydedilmesine ilişkin karar alınması, 2) (I) numaralı alt bentte belirtilen oranlara bağlı olmaksızın, mal ve hizmet üretimini önemli derecede etkileyecek maddi duran varlık alınması veya kiralanması veya bu nitelikteki maddi duran varlıkların satılması veya kiraya verilmesi veya bir şirkete ayni sermaye olarak konulması, c) Ortaklığın faaliyetlerine ilişkin değişiklikler; 1) Ortaklığın fiili faaliyet konusunun değişmesi veya yeni konularda faaliyete başlanması hususlarında karar alınması, 2) Ortaklığın faaliyetlerini önemli ölçüde etkileyebilecek yeni bir ürün üretilmesi ya da yeni bir teknoloji kullanılmasına ilişkin karar alınması, 3) Ortaklık faaliyetlerinin veya üretiminin kısmen veya tamamen durdurulması, imkansız hale gelmesi veya bu sonuçları doğurabilecek gelişmelerin ortaya çıkması, 4) Ortaklığın faaliyetlerini önemli ölçüde etkileyebilecek paya sahip bir müşteri ve/veya tedarikçi ile yeni bir iş ilişkisine başlanması, mevcut iş ilişkisinin sona ermesi veya ortaklığın faaliyetleri içindeki payının önemini yitirmesi, 5) Ortaklık aleyhine fesih davası açılması, 6) Varsa, esas sözleşmede tayin edilen bir fesih sebebinin tahakkuku veya ortaklık genel kurullarında ortaklığın feshine karar verilmesi, 7) Ortaklığın yurt içi ve yurt dışında yeni birimler oluşturması, açılan birimlerini kapatması, organizasyonunu önemli ölçüde değiştirmesi, ortaklık merkezinin veya faaliyetlerinin yürütüldüğü ana birimlerinin adres, telefon veya faks numaraları gibi iletişim bilgilerinin değişmesi, 8) Ortaklık tarafından veya ortaklık aleyhine açılan davaların veya tahkim başvurularının, ortaklığın mali yapısını veya faaliyet sonuçlarını önemli ölçüde etkileyecek tutara ulaşması, 9) Patent, royalty, lisans, know-how, teknolojik işbirliği, marka devri, iş ortaklığı (joint venture) gibi konularda anlaşma yapılması, anlaşmaların iptal edilmesi veya daha önce kamuya açıklanmış koşullarının değişmesi, İmtiyaz elde edilmesi, mevcut imtiyaz koşullarının değişmesi veya kaldırılması veya patent alınması, Bedeli, kamuya açıklanan son gelir tablosundaki brüt satış hasılatının % 10 veya daha fazlasına tekabül eden tutardaki ihalelerin kazanılması, Yukarıda belirtilenlerin kapsamına girmemekle birlikte, faaliyetleri önemli ölçüde etkileyebilecek her türlü anlaşmanın yapılması, iptal edilmesi, anlaşma koşullarının değişmesi, yetkili mercilerden faaliyet izni alınması, yenilenmesi veya iptal edilmesi, 10) Ortaklık varlıklarının doğal afetler, yangın, su basması gibi olaylar sonucu önemli ölçüde zarara uğraması, 11) Toplu sözleşme görüşmelerine başlanılması, görüşmelerin sonuçlanması, grev veya lokavt kararı alınması, kararların uygulamaya konulması veya kaldırılması, 12) Geçici personel hariç olmak üzere, personel sayısındaki artış veya azalışın son bilanço tarihindeki personel sayısının % 10 ve katlarına ulaşması, bu orandaki personelin zorunlu olarak izne çıkarılması, 13) En son açıklanan yıllık faaliyet raporunda yer alan kapasite kullanım oranlarında, mevsimlik ve olağan dalgalanmalar dışında, uzun sürecek en az 20 puanlık bir değişikliğin ortaya çıkması, 14) Ortaklığın yönetim kurulunca başka bir ortaklığın devralınması ya da başka bir ortaklığa devrolması veyahut yeni bir ortaklık kurulması suretiyle birleşme hususunda karar alınması, 15) Ortaklığın üretim, pazarlama, satış gibi ana faaliyet dallarından en az birisinin kısmen veya tamamen başka kişi veya kurumlara devri, kullandırılması, hak tesisi konularında karar alınması, 16) Son bilanço aktif toplamının % 15'inin altında kalan önemli mal varlığı devirleri ile son bilanço aktif toplamının % 15 i ve üzerinde gerçekleşen bölünme işlemlerinde; mal varlığı devrine veya bölünme işlemine karar verilmesi, söz konusu işlemlerin gerçekleşme aşamaları ve tamamlanması, 17) Yönetim kurulu üyelerinin veya temsil ettikleri tüzel kişilerin, genel kurulun onayı çerçevesinde, ortaklık ile yaptıkları işlemlerin ve ortaklık ile rekabet edilen faaliyetlerin önemli boyutlara ulaşması, 18) Diğer alt bentlerde sayılmamakla birlikte ortaklığın faaliyetlerinde önemli bir değişiklik olması ya da yakın bir gelecekte önemli bir değişikliğin ortaya çıkmasının beklenmesi, d) Ortaklığın yatırımlarına ilişkin değişiklikler; Kurul Tebliğleri çerçevesinde kamuya açıklanan son bilançodaki aktif toplamının % 10 veya daha fazlası tutarında yatırım kararı alınması, yatırıma başlanılması, vazgeçilmesi, ertelenmesi, durdurulması, tamamlanması, yatırımlarla ilgili teşvik belgesi alınması, süresinin uzatılması veya alınan teşvik belgesinin herhangi bir nedenle iptal edilmesi, e) Ortaklığın mali yapısına ilişkin değişiklikler; 1) Kurul Tebliğleri uyarınca kamuya açıklanan son bilançodaki aktif toplamının % 10 veya daha fazlasına tekabül eden bir tutar için ortaklık aleyhine herhangi bir yolla icra takibine başlanılması, takibin sona ermesi, dava açılması veya davanın sonuçlanması, devam etmekte olan icra takiplerinin toplamının kamuya açıklanan son bilançodaki aktif toplamının % 10 una ulaşması, 2) Kurul Tebliğleri uyarınca kamuya açıklanan son bilançodaki aktif toplamının % 10 veya daha fazlasına tekabül eden tutardaki borçlar için alacaklıların, birlikte veya münferiden alacaklarının bir kısmından veya tamamından vazgeçmeleri veya vadelerini uzatmaları; ortaklığın konkordato mühleti isteminde bulunması, konkordatonun tasdik edilmesi, reddedilmesi veya konkordatonun feshedilmesi veya ortaklığın iflasına karar verilmesi, 3) Kurul Tebliğleri uyarınca kamuya açıklanan son bilançodaki aktif toplamının % 10 u veya daha fazlasına tekabül eden alacakların Kurulun muhasebe standartlarına ilişkin düzenlemeleri çerçevesinde şüpheli veya değersiz hale gelmesi veya bu durumun ortadan kalkması, 4) Ortaklıkça verilen ipotek, kefalet, rehin, garanti gibi teminatların toplamının; Kurul Tebliğleri uyarınca kamuya açıklanan son bilançodaki aktif toplamının, üçüncü şahısların ve/veya grup şirketlerinin borcunu temin amacıyla verilenlerde % 5 ve katlarına (bankaların gayrinakdi kredileri için % 20 ve katlarına), ortaklık faaliyetleriyle ilgili olarak verilenlerde % 10 ve katlarına ulaşması, 5) Kayıtlı sermaye sistemine tabi ortaklıklarda yönetim kurulunca sermaye artırımı veya sermaye artırımının miktarında, kaynaklarında veya yönteminde değişiklik kararı alınması, kararlaştırılan sermaye artırımının tamamen veya kısmen gerçekleştirilememesi, 6) TTK'nın 324 üncü maddesinde belirtilen durumların ortaya çıkması, bu madde kapsamında karar alınması, işlemler yapılması ve işlemlerin sonuçlanması, 7) Ortaklık için önemli bir mali yükümlülük altına doğrudan veya şarta bağlı olarak girilmesine yol açacak gelişmelerin meydana gelmesi, ortaklığın borçlarının ertelenmesi veya yeniden yapılandırılması talebinde bulunması, söz konusu taleplerin sonuçlanması, 8) Ortaklığın SSK primlerinin, vergi ve/veya vergi taksitlerinin ödenmesini en az iki ay geciktirmiş olması ve/veya bu nitelikteki borçlarının önemli bir tutara ulaşması, 9) Ortaklığın personel ücretlerini ödememesi, ödemeleri ertelemesi ve/veya taksitlendirmesi, 10) Halka açık anonim ortaklıklarda yönetim kurulunca temettü avansı dağıtılmasına ilişkin karar alınması, temettü veya temettü avansı ödeme yer ve tarihlerinin belirlenmesi, 11) Ortaklık aleyhine iflas davası açılması veya ortaklığın tasfiyesi sonucunu doğurabilecek sona erme nedenlerinden birinin gerçekleşmesi, ortaklığın tasfiye sürecine girmesi, 12) Ortaklıkça, çeşitli amaçlarla kurulmuş olan vakıflara ve/veya diğer kişi ve kuruluşlara yapılan bağış ve yardımların kamuya açıklanan son bilanço aktif toplamının en az %1 ve üzerinde olması veya %1'in altındaki bağış ve yardımların toplamının kamuya açıklanan son bilanço aktif toplamının en az % 1 ine ulaşması, 13) Muhasebe politikalarında değişiklik yapılması, 14) Geçici vergi uygulaması nedeniyle beyanname ekinde vergi dairelerine mali tablo sunulması dahil, Kurulca belirlenen mali tablo bildirim sürelerinden önceki bir tarihte mevzuat gereği herhangi bir otoriteye mali tablo verilmesi, 15) Kurulun muhasebe standartlarına ilişkin düzenlemeleri uyarınca ortaklığın kamuya açıklanan son mali tablosunda yer alan şarta bağlı olayların gerçekleşmesi, 16) Ortaklığın mali durumunda önemli bir değişiklik olması ya da yakın bir gelecekte önemli bir değişikliğin ortaya çıkmasının beklenmesi, f- Finansal duran varlıklara ilişkin değişiklikler; 1) Edinilen veya elden çıkarılan finansal duran varlıkların alış veya satış bedellerinin Kurul Tebliğleri uyarınca kamuya açıklanan son bilançodaki aktif toplamının % 5 ine ulaşması, başka bir şirketin sermayesinin veya toplam oy hakkının % 10 veya daha fazlasının elde edilmesi ya da elden çıkarılması veya tutarı söz konusu oranların altında kalmakla birlikte faaliyeti önemli ölçüde etkileyecek finansal duran varlık edinilmesi veya elden çıkarılması hususlarında karar alınması, Varsa, finansal duran varlık satışlarından elde edilen karların sermayeye eklenmesine veya gelir olarak kaydedilmesine ilişkin karar alınması, 2) Ortaklıkça finansal duran varlığın sermaye artırımına kısmen veya tamamen katılma veya katılmama kararı alınması, g) İdari konulara ilişkin değişiklikler; 1) Ortaklığın yönetim kurulu başkan ve üyeleri, murahhas müdürleri, genel müdür ve yardımcıları, denetimden sorumlu komite üyeleri, denetçileri ile ortaklıkta önemli karar ve yetki sorumluluğu taşıyan diğer kişilerin atanması, ayrılması veya herhangi bir nedenle değişmesi, 2) Ortaklığın yönetim kurulu başkan ve üyeleri ile denetçilerinin genel kurulca ibra edilmemesi veya genel kurul kararı ile aleyhlerine sorumluluk davası açılması, genel kurul kararları aleyhine dava açılması veya yönetim kurulu kararları aleyhine Sermaye Piyasası Kanununun 12 nci maddesi uyarınca dava açılması ve kesinleşmesi, bu davalara ilişkin mahkeme kararlarının 3) Ortaklığın yönetim kurulu başkan ve üyeleri, denetçileri, genel müdür ve yardımcıları veya ortaklıkta önemli karar ve yetki sorumluluğu taşıyan diğer kişiler hakkında sahtekarlık, emniyeti suistimal, hırsızlık, kaçakçılık, dolandırıcılık, hileli veya taksirli iflas gibi suçlardan dava açılması ve bu davalara ilişkin mahkeme kararlarının kesinleşmesi, 4) (2) numaralı alt bent uyarınca açılan davalar hariç, TTK'nın 336 ncı maddesi uyarınca dava açılması ve açılan davaların karara bağlanması, h) Diğer değişiklikler; l) Ortaklıkların; yönetim kurulu başkan ve üyeleri, genel müdür ve yardımcıları, ortaklıkta önemli karar ve yetki sorumluluğu taşıyan diğer kişiler ve sermayenin veya toplam oy haklarının doğrudan veya dolaylı olarak %5 veya daha fazlasına sahip ortaklarının veya söz konusu kişilerle birlikte hareket edenlerin ortaklık hisse senetlerini almaları ya da satmaları, 2) Ortaklığın bağımsız denetimini yürüten denetleme kuruluşunun değişmesi, Kurulun bağımsız dış denetime ilişkin düzenlemeleri çerçevesinde çekilmesi veya denetim sözleşmesinin feshedilmesi veya bağımsız denetim şirketinin ortaklığın mali tablolarıyla ilgili görüş bildirmekten kaçınması veya olumsuz görüş bildirmesi, bağımsız denetim raporunda ortaklığın sürekliliğini tehlikeye düşürecek belirtiler olduğu hususunun yer alması, 3) Ortaklık yönetim kurulunca, kar dağıtımı, sermaye artırımı, esas sözleşme değişikliği gibi genel kurulca karara bağlanması gereken tüm konularda genel kurula sunulacak önerilere ilişkin karar alınması, genel kurul toplantılarının tarihinin, yerinin ve gündeminin belirlenmesi, gündem maddeleri ile gündem dışı konuların genel kurulda görüşülerek karara bağlanması, genel kurulun toplanamaması, 4) Derecelendirme yapmak üzere Kuruldan izin almış kuruluşlar ile Kurulca kabul edilen uluslararası derecelendirme kuruluşlarına yaptırılan derecelendirmenin sonuçlanması, 5) Ortaklığın yöneticilerine ve/veya diğer çalışanlarına yönelik hisse senedi edindirme planları uygulanması konusunda karar alınması, 6) Ortaklar veya üçüncü şahıslar tarafından, ortaklığın hisse senetlerine ya da ortaklık tarafından diğer ortaklıkların hisse senetlerine yönelik olarak; çağrıda bulunarak hisse senedi veya vekalet toplanmasına karar verilmesi, Kurul tebliğleri uyarınca çağrıda bulunma zorunluluğunun ortaya çıkması, bu zorunluluktan muaf tutulma veya çağrıda bulunma başvurusunda bulunulması, başvurunun sonuçlanması, 7) Faaliyet gösterilen sektöre ilişkin mevzuat değişiklikleri nedeniyle ortaklığın faaliyetlerinin ve/veya mali durumunun önemli ölçüde etkileneceğinin ortaya çıkması, 8) Ortakların yeni pay alma hakkı kullanımı ile yeni pay alma hakkı kullanımından sonra kalan payların satışının veya bedelsiz pay alma haklarının kullanımının, hisse senedi dağıtımının yer ve tarihlerinin belirlenmesi, 9) Kurulun mali tablolara ilişkin düzenlemelerinde yer alan tanımlar çerçevesinde ana ortaklık, iştirak, bağlı ortaklık ve müşterek yönetime tabi ortaklıkların faaliyetlerinde, mali yapılarında ve yönetim/sermaye ilişkilerinde önemli bir değişikliğin ortaya çıkması, 10) Kamu kurumları ile özel sektör kuruluşlarınca ortaklığı doğrudan ya da dolaylı olarak etkileyecek karar alınması ya da açıklama yapılması, 11) Ortaklığın sermaye piyasası araçlarının yabancı ülkelerdekiler dahil borsalara veya teşkilatlanmış diğer piyasalara kote edilmesi veya işlem görmesi için başvuru yapılması, başvurunun sonuçlanması, işlemlerin durdurulması, kotasyon koşullarının kaybedilmesi ya da sermaye piyasası araçlarının kottan çıkarılması, işlem gördüğü piyasaların değişmesi, 12) Ortaklığın sermaye piyasası araçlarının işlem gördüğü yabancı ülke borsalarında ve/veya piyasalarında açıklama yapması, 13) Yurt içinde ve/veya yurt dışında sermaye piyasası aracı ihracı, söz konusu araçların itfası, bunlarla ilgili olarak garanti alınması, sermaye piyasası aracı sahibinin haklarında değişiklik meydana gelmesi, ihraç edilmiş veya edilecek olan borçlanmayı temsil eden sermaye piyasası araçlarına veya diğer menkul kıymetlere ilişkin, faiz oranı, faiz ödeme tarihi, ödeme yerleri gibi husaslarda karar alınması, 14) Diğer alt bentlerde sayılmamakla birlikte, ortaklığın faaliyetlerini ve mali durumunu önemli ölçüde etkileyecek bir gelişme olması ya da daha önce faaliyet raporu, mali tablo, mali tablo dipnotları, izahname, raf kayıt belgesi veya başka yollarla kamuya açıklanan bir durumda önemli bir değişikliğin ortaya çıkması. 172Sermaye piyasasında aracılık faaliyetleri nasıl gerçekleştirilmektedir? Sermaye piyasasında aracılık faaliyetleri; sermaye piyasası araçlarının, aracı kuruluşlar tarafından kendi nam ve hesabına, başkası nam ve hesabına, kendi namına başkası hesabına ticari amaçla alım satımı şeklinde gerçekleştirilmektedir. 173Aracı kurum ve bankaların sermaye piyasası faaliyetleri kaça ayrılır? Aracı kurumlar, aracılık faaliyetleri kapsamında aşağıda sayılan her bir faaliyet için SPK’dan yetki belgesi almak kaydıyla; • Sermaye piyasası araçlarının ihracına veya halka arz yoluyla satışına, • Daha önce ihraç edilmiş olan sermaye piyasası araçlarının alım satımına, • Ekonomik ve finansal göstergelere, sermaye piyasası araçlarına, mala kıymetli madenlere ve dövize dayalı vadeli işlem ve opsiyon sözleşmeleri dahil türev araçların dayandığı kategoriler itibariyla ayrı ayrı veya bütün olarak türev araçların alım satımına, aracılık edebilirler. Aracı kurumlar; ayrıca sermaye piyasası araçlarının geri alım veya satım taahhüdü ile alım satımı (repo-ters repo), yatırım danışmanlığı, portföy yöneticiliği faaliyetlerini, her bir faaliyet için SPK’nın Seri:V, No:46 Tebliğ’indeki genel şartlar ve ilgili tebliğlerde belirlenen esaslar çerçevesinde SPK’dan yetki belgesi almak suretiyle yapabilirler. Bankalar; • Daha önce ihraç edilmiş sermaye piyasası araçlarının, - Borsa dışında - Hisse senedi işlemleri hariç olmak üzere borsada, alım satımına aracılık, • • Repo-ters repo, Ekonomik ve finansal göstergelere, sermaye piyasası araçlarına, mala, kıymetli madenlere ve dövize dayalı vadeli işlem ve opsiyon sözleşmeleri dahil türev araçların dayandığı kategoriler itibariyle ayrı ayrı ya da bütün olarak türev araçların alım satımına aracılık, faaliyetlerini yapabilirler. Mevduat kabul etmeyen bankalar ise yukarıda sayılan faaliyetlerin yanısıra sermaye piyasası araçlarının ihraç veya halka arz yoluyla satışına aracılık, portföy yöneticiliği ve yatırım danışmanlığı faaliyetlerini de yapabilirler. Yukarıda sayılan bu faaliyetler her bir faaliyet için SPK’nın Seri:V, No:46 Tebliğ’inde ve ilgili tebliğlerde belirlenen esaslar çerçevesinde Kurul’dan yetki belgesi almak suretiyle yürütülebilir. 174Halka arza aracılık faaliyetinin tanımı nedir? Halka arza aracılık faaliyeti SPK kaydına alınacak sermaye piyasası araçlarının halka arz yoluyla satışına aracılık yapılmasını ifade eder. Halka arza aracılık, • En iyi gayret aracılığı, • Aracılık yüklenimi şeklinde yapılabilir. “En iyi gayret aracılığı” SPK kaydına alınacak sermaye piyasası araçlarının, izahnamede gösterilen satış süresi içinde satılmasını, satılamayan kısmın ise satışı yapana iadesini veya bunları daha önce satın almayı taahhüt etmiş üçüncü kişilere satılmasını ifade eder. “Aracılık yüklenimi” ise, SPK kaydına alınacak sermaye piyasası araçlarının, • Halka arz yoluyla satılmasının ve satılamayan kısmının tamamının, bedeli satış süresi sonunda tam ve nakden ödenerek satın alınmasının (bakiyeyi yüklenim), • Bedeli, satışın başlamasından önce tam ve nakden ödenmek suretiyle tamamının satın alınarak halka satılmasının (tümünü yüklenim), • Halka arz yoluyla satılmasının ve satılamayan kısmının bir kısmının bedeli satış süresi sonunda tam ve nakden ödenerek satın alınmasının (Kısmen Bakiyeyi Yüklenim) veya bedeli, satışın başlamasından önce tam ve nakden ödenmek suretiyle bir kısmının satın alınarak halka satılmasının ( Kısmen Tümünü Yüklenim) satışı yapana karşı taahhüt edilmesidir 175Halka arza aracılık faaliyetinin esasları nelerdir? Halka arz aracılık yetki belgesine sahip kuruluşlar, • Halka arza aracılık işlemlerini, izahnamede, sirkülerde (duyuruda), ilan ve reklamlarda, aracılık sözleşmesinde belirlenen esaslar çerçevesinde yürütürler. • Yapay piyasa yaratılması sonucunu verecek yahut aracılık komisyonu dışında, kendilerine veya üçüncü şahıslara menfaat sağlanmasına imkan tanıyacak tasarruflarda bulunamazlar. • Sermaye piyasası araçlarının halka arzı ile ilgili olarak, ilgili mevzuat ile belirlenen yükümlülüklere aykırı işlem ve faaliyetlerde bulunamazlar. • Sermaye piyasası aracının halka arzı ile ilgili olarak, ihraçcı ve/veya hissedar hakkında detaylı ve dikkatli inceleme yapma konusunda en iyi gayreti gösterirler. • Halka arz fiyatının sermaye piyasası aracının gerçek değerini en doğru şekilde göstermesi yönünde azami özeni gösterirler. • Halka arz sürecinde kamuya açıklanmamış bilgilerin kurum dışına ve kurum içinde farklı birimlere geçmesini engellerler. • Aracı kurumların halka arza aracılık faaliyetleri esnasında yüklenebilecekleri taahhütlerin tutarı, SPK’nın sermaye yeterliliği düzenlemeleri uyarınca belirlenecek sınırı aşamaz. 176Aracı kurumların alım-satıma aracılık faaliyetinin esasları nelerdir? Aracı kurumlar, ilgili çerçeve sözleşmeyi imzaladıktan sonra müşterilerinden sermaye piyasası araçlarının alım satımına ilişkin emirleri kabul edebilirler. Borsada işlem yapmayı gerektiren emirler, ilgili mevzuatta belirlenen esaslar çerçevesinde alınır ve yerine getirilir. Aracı kurumlar borsa dışında yapılacak işlemlerde, müşteri emirlerini, çerçeve sözleşmesinde belirlenen esaslara göre kabul ederler ve özen borcu çerçevesinde yerine getirirler. Borsa dışında faaliyet gösteren aracı kurumlar, mevzuatta aksine bir hüküm olmadıkça, üzerinde işlem yaptıkları sermaye piyasası araçlarının alış ve satış fiyatlarını, işyerinde ilan etmek zorundadırlar. 177Aracı kuruluşların yapamayacakları iş ve işlemler hangileridir? Aracı kuruluşlar, • Mevzuatın imkan verdiği haller hariç olmak üzere, aracılık amacıyla alıp sattıkları sermaye piyasası araçlarına ilişkin veya bunlardan bağımsız olarak borçlanmayı temsil eden sermaye piyasası araçları dışında kendi mali taahhütlerini içeren evrak çıkaramazlar. Kendi hisse senetlerini temsil eden depo edilen menkul kıymet sertifikaları ihraç edemezler. Ticari amaçlı kıymetli madenler, döviz ve gayrımenkul alım satımında bulunamazlar. Kredili menkul kıymet işlemlerine ilişkin mevzuatın imkan verdiği haller hariç olmak üzere ödünç para verme işlemleri yapamazlar. • SPK’dan icrası için izin alınan faaliyetler ve bunlara ilişkin iş ve işlemler dışında, hiç bir ticari, sınai ve zırai faaliyette bulunamazlar; sermaye piyasası faaliyetlerini yürütebilmek için gerekli olanın üstünde taşınmaz mal edinemezler. • Bankalar Kanunu’nda tanımlandığı üzere mevduat toplayamazlar, mevduat toplama sonucunu verebilecek iş ve işlemler yapamazlar. • Mevzuatın imkan verdiği haller haricinde sermaye piyasası araçlarının, belli bir getiri sağlayacağı yolunda herhangi bir yazılı veya sözlü taahhütte bulunamazlar. • Abartılmış, gerçeğe uymayan, müşterilerini veya kamuoyunu yanıltıcı bilgileri içeren herhangi bir ilan ve reklam ile diğer yazılı ve sözlü açıklamalarda bulunamazlar. • Sadece, müşterileri tarafından verilen satış emrinin yerine getirilmesi için teslim edilen menkul kıymetlerle, • • • • • • • müşterinin alım emri gereği satın alınan menkul kıymetleri, Borsa mevzuatında belirlenen satış emrinin geçerlilik süresi ve gerçekleşen alım emrinin tasfiyesi için öngörülen azami süre içinde emanetinde tutabilir. Bu halin dışında, aracı kurum, gerek kendisine gerekse müşterilerine ait menkul kıymetleri yetkili Takas ve Saklama Kuruluşu dışında bir yerde tutamaz. Müşteriye ait sermaye piyasası araçları ve nakit üzerinde, hak ve yetkileri olmaksızın kendileri veya üçüncü şahıslar lehine herhangi bir tasarrufta bulunamazlar. Herhangi bir şekilde yanlarında çalıştırdıkları kişilerin, mutad müşteri aracı kurum ilişkisi dışında imkanlarından yararlanmak suretiyle kendi nam ve hesaplarına işlem yapmalarına olanak sağlayamazlar. TTK’nın 329. md.’sinde müsaade edilen haller hariç olmak üzere, ihraç ettikleri hisse senetlerini, kendi nam ve hesaplarına alıp satamazlar. Fiktif hesap açamazlar, işlemlerini kayıt dışı bırakamazlar ve gerçek mahiyetine uygun düşmeyen kayıtlar tesis edemezler. Aracı kurum yöneticileri ve merkez dışı örgütleri dajhil tüm çalışanları müşterilerden hisse senedi alım satım emri verme, ordino ve diğer belgeleri imzalama, nakit ve menkul kıymet yatırma ve çekme, virman işlemi yapma gibi geniş yetkiler içeren vekaletname alarak müşteri adına işlem yapamazlar. Portföy yöneticliği faaliyeti bu kapsamın dışındadır. Yatırımcıların hak ve yararlarını zedeleyici, iyi niyet kurallarına aykırı hareket edemez ve işlemlerde bulunamazlar, müşterilerin piyasa hakkında bilgisizlik ya da tecrübesizliklerinden yararlanıp bunların alım-satım kararlarını etkileyerek kendi lehlerine kazanç sağlayamazlar ve herhangi bir şekilde gelirlerini artırmak amacıyla gereksiz alım satım yapmalarına ortam hazırlayamazlar. Ortak, yönetici, ihtisas personeli ile müfettiş ve TTK uyarınca atanan denetçileri işleri dolayısıyla aracı kurum ve müşterileri hakkında öğrendikleri sırları açıklayamazlar ve bu sırları kendilerinin veya üçüncü kişilerin menfaatine kullanamazlar. Kamuyu aydınlatma amacıyla mevzuat gereği yapılan ilan ve duyurular, adli veya mevzuatla yetkili kılınmış olmak kaydıyla idari her türlü inceleme ve soruşturma halleriyle suç oluşturan durumlara ilişkin bilgilerin ilgililere verilmesi sır kapsamında değildir. 178Yatırımcıları Koruma Fonu ne amaçla kurulmuştur? Yatırımcıları Koruma Fonu, hakkında tedrici tasfiye veya iflas kararı verilen aracı kurumların ve Bakanlar Kurulu Kararıyla faaliyetleri durdurulan Sermaye Piyasası Kanunu’nun 50 nci maddesi (a) bendi hükmü kapsamındaki bankaların, yaptıkları sermaye piyasası faaliyetleri ve işlemleri nedeniyle müşterilerine karşı hisse senedi işlemlerinden doğan nakit ödeme ve hisse senedi teslim yükümlülüklerini ve yine Sermaye Piyasası Kanunu’nun 46/B maddesinde düzenlenen görevleri bu Kanunda öngörülen esaslara göre yerine getirmek ve tasfiye giderlerini karşılamak amacıyla kurulmuştur. 179Yatırımcıları Koruma Fonunun gelirleri nelerden oluşmaktadır ? Yatırımcıları Koruma Fonunun gelirleri ; a) Aracı kuruluşların yatıracağı yıllık ödentiler, b) Kurul, menkul kıymetlerin işlem gördüğü borsalar ve Türkiye Sermaye Piyasası Aracı Kuruluşları Birliği tarafından verilen idari para cezaları, c) Tutarı Kurul tarafından belirlenen geçici ödentiler, d) Fon varlığının getirisi, e) Diğer gelirlerden oluşmaktadır. 180Aracı kurum acentalarının faaliyet esasları nelerdir? SPK’nın Seri V, No : 46 Tebliği kapsamında, aracı kurumlar ile bankalar arasında yazılı acentelik sözleşmesi imzalanabilir. Aracı kurumlar acentelik sözleşmesinde belirlenecek mahaller içinde, acenteleri aracılığı ile alacakları emirler doğrultusunda aracılık faaliyetleri çerçevesinde sermaye piyasası araçlarının alım satımında bulunabilirler. 181Acentaların yapabilecekleri faaliyetler nelerdir ? Bir aracı kurum ile acentelik sözleşmesi imzalayan bankalar, acente sıfatıyla aşağıdaki faaliyetlerde bulunabilirler : • Sermaye piyasası araçlarına ilişkin alım ve satım emirlerinin aracı kuruma iletilmesine ve gerçekleşen emirlerin tasfiyesine aracılık etmek, • Acentesi olunan aracı kurumun halka arza aracılık faaliyetleri kapsamında, taleplerin toplanması, bu taleplerin aracı kurum merkezine iletilmesi ve paranın tahsili ya da geri ödenmesi gibi işlemleri kapsamak üzere gişe hizmeti vermek, • Acentesi olunan aracı kurum portföy yöneticiliği yetki belgesine sahip ise acente sıfatıyla bu faaliyetin tanıtımını yapmak ve bu faaliyetle ilgili sadece tahsil ve tediye işlemlerini yürütmek, • Acentesi olunan aracı kurum yatırım danışmanlığı yetki belgesine sahip ise bu faaliyet kapsamında aracı kurumdan gelen doküman ve bilgileri müşterilere açıklamak ve yatırım danışmanlığı faaliyetinin tanıtımını yapmak. 182Aracı kurumların irtibat büroları hangi işlemleri yapabilirler? İrtibat büroları sadece müşteri emirlerini aracı kuruma iletebilirler. İrtibat bürosunun yapacağı her türlü iş ve işlemlerinden aracı kuruluş hukuki ve cezai açıdan sorumludur. İrtibat büroları, aracı kurumu ve aracı kurumun yetkili olduğu sermaye piyasası faaliyetlerinin tanıtımını yapmak amacıyla aracı kurumu temsil etmekle görevli ve SPK’ya bildirimde bulunmak kaydıyla kurulan hizmet birimleridir. 183Aracı kurumların iç kontrol sistemi var mıdır? Evet. iç kontrol sistemi aracı kurumun merkez dışı örgütleri dahil tüm iş ve işlemlerinin düzenli ve etkin yürütülmesi, mevzuata uygunluğu, hata, hile ve usulsüzlüklerin önlenmesi ve tespiti, muhasebe kayıtlarının doğru ve eksiksiz olması ve mali bilgilerni doğru ve güvenilir olarak zamanında hazırlanması amacıyla aracı kurumda uygulanan organizasyon planı ile bunlara ilişkin tüm esas ve usüllerdir. Aracı kurumların iç kontrol sistemlerine ilişkin tüm politika ve prosedürlerini yazılı hale dönüştürmeleri zorunludur. 184Aracı kuruluşlar, müşterileri adına ve hesabına sermaye piyasası araçlarından kaynaklanan yönetimsel ve mali hakları kullanabilirler mi? Evet; aracı kuruluşlar, çerçeve sözleşmesinde, müşterilerinin verdiği yetkiye bağlı olarak müşteriler nam ve hesabına sermaye piyasası araçlarının ana para, faiz, temettü ve benzeri gelirlerinin tahsili, ödenmesi ile yeni pay ve bedelsiz pay alma haklarının ve hisse senetlerinden doğan oy haklarının kullanılması hizmetini verebilirler. 185Aracı kuruluşlar müşterilerinin kimlik bilgilerinden sorumlu mudur ? Aracı kuruluşlar, 4208 sayılı Karaparanın Aklanmasının Önlenmesine Dair Kanun ve ilgili mevzuat hükümleri uyarınca hesap açmadan önce müşterilerinin kimlik bilgilerini tespit ederler. Aracı kuruluşlar ayrıca müşterilerinin risk ve getiri tercihleri, yatırım amaçları ve mali durumları hakkında yeterli bilgiye sahip olmak amacıyla standart formları geliştirmek, bu formlarda yer alan bilgileri güncellleştirmek ve formları saklamak zorundadırlar. Müşterilere bu bilgilerin risk tercihlerinin ölçülmesi amacıyla istendiğinin bildirilmesi, müşterinin bilgi vermekten kaçınması halinde sorumluluğun kendisine ait olacağı konusunda uyarılması ve bilgi vermek istemediğine ilişkin yazılı beyanının alınarak müşterinin çerçeve sözleşmeleriyle birlikte saklanması gereklidir. 186Aracı kuruluşların gözetim ve denetimlerini, hangi merci gerçekleştirir? Aracı kuruluşlar ve merkez dışı örgütleri ile aracılık faaliyetleriyle sınırlı olarak bankaların hesap ve işlemleri SPK’nın gözetim ve denetimine tabidir. Gözetim ve denetim görevlerinin yerine getirilmesinde, görevli SPK personeline defter kayıt ve belgelerin sunulması, istenen bilgilerin verilmesi, düzenlenen tutanakların imzalanması ve her türlü kolaylığın gösterilmesi zorunludur. 187Aracı kuruluşların sermaye piyasasına ilişkin faaliyet yetki belgelerinin iptal edilme veya bu faaliyetlerin geçici olarak durdurulma nedenleri nelerdir? SPK, aşağıdaki hallerde olayın mahiyet ve önemini dikkate alarak, aracı kuruluşların faaliyetlerini temsil eden yetki belgelerini tamamen veya belirli faaliyet alanları itibarıyle iptal edebilir ya da faaliyetlerini geçici olarak durdurabilir: • SPK’ca gerekli görülen önlemlerin alınmamış olması, mevzuat ve esas sözleşme hükümlerine aykırılıkların tespit edilmesi, • Mali durumunun taahhütlerini karşılamayacak kadar zayıflamış olduğunun tespit edilmesi, • Kuruluş, faaliyete geçme, faaliyet izni alınmasına ilişkin olarak öngörülen şartlar ile aracı kurumun ortak ve yöneticilerinin, personelinin, acentalarının, şubelerinin ve irtibat bürolarının Sermaye Piyasası Kanunu’nda ve SPK düzenlemelerinde sayılan şart ve niteliklerden herhangi birini yerine getirmemesi ya da yitirmesi, • Faaliyet izni alındıktan sonra teminatların yükseltilmesi veya tamamlanması gerektiği durumlarda, ilave veya eksik teminatın, bu durumun ortaya çıktığı tarihten itibaren en geç 3 ay içinde yatırılmamış olması, • Sermaye yeterliliği ile ilgili SPK düzenlemelerine aykırı durumların ortaya çıkması halinde, gerekli şartların SPK’ca verilecek süreler içinde yerine getirilmemesi. 188Aracı kuruluşların, müşterilerine karşı hukuki sorumlulukları nelerdir? Aracı kuruluşun hukuki sorumluluğu müşteri ile arasındaki sözleşmenin türüne göre belirlenir. Aracı kuruluş, Borsa’da kendi namına ve müşterisi hesabına hareket ettiği için, burada komisyon ilişkisi vardır. Komisyoncunun bu sözleşme dolayısıyla elde ettiği hak ve borçları müvekkile geçirmesi gerekir. Komisyoncu, bu borcunu yerine getirmemesi halinde müşteri menkul malı istihkak (geri alım) davası açarak geri alabilir. Komisyon sözleşmesine, komisyon hükümlerine aykırı olmamak kaydı ile vekalet hükümleri uygulanır. Bunlara göre, komisyoncu müşterisinin talimatı ile bağlıdır. Komisyoncu müvekkiline işin cereyanını bildirmeye ve talimatın yerine getirildiğini haber vermeye mecburdur (BK. 417). Komisyoncu (aracı kurum) aracılık işlemini bizzat yapmak zorundadır. Sadakat borcu, vekilin kendisine değil başkasına ait bir işi görmesinden ve işini gördüğü kimsenin menfaat ve iradesine uygun hareket etmesinin vekaletin zorunlu bir unsuru olmasından çıkarılabilir. Aracı kuruluş sadakat borcu gereği olarak, müvekkilin yararına olacak davranışlarda bulunmak ve ona zarar verecek davranışlardan kaçınmakla yükümlüdür. Vekilin sadakat borcu yanında özen borcu da vardır. Vekilin iş görme ile hedef tutulan sonucun başarılı olması için hayat deneylerine ve işlerin normal akışına göre gerekli girişim ve davranışlarda bulunması ve başarılı sonucu engelleyecek davranışlardan kaçınması özen borcunun konusunu teşkil eder. 189İMKB, Borsa üyelerinin işlemlerini durdurabilir mi? Borsa ve takas işlemleri sırasında veya denetim esnasında ya da diğer herhangi bir yolla, takas ve saklama işlemlerinde önemli açıklar oluşturduğu tesbit edilen Borsa üyelerinin Borsa ve/veya takas ve saklama işlemleri beş iş gününe kadar Borsa Başkanı tarafından tedbiren durdurulabilir ve durum SPK’ya bildirilir. Üye hakkında SPK’nın kararına göre işlem yapılır. SPK kararı bildirilinceye kadar söz konusu 5 iş günlük süre uzatılabilir. Ayrıca, mevzuata aykırı işlemleri tesbit edilen, mali bünyesinin zayıfladığı belirlenen Borsa üyelerinin durumu SPK’ya bildirilir. 190Aracı kurumların cezai sorumlulukları nelerdir? • Türk Ceza Kanunu Açısından Vekile yüklenecek genel sadakat ve özen borçlarına aykırı davranılması aracı kurumun hukuki sorumluluğuna sebep olacağı gibi, cezai sorumluluğuna da sebep olabilir. TCK’nın 510. maddesinde güveni kötüye kullanma suçunun belirli ilişkiler ve sıfatlar nedeniyle işlenmesi halinde, suçu koğuşturması şikayete bağlı olmaktan çıkarmış, re’sen koğuşturulan bir suç durumuna getirmiştir. Burada mesleki güveni kötüye kullanmanın meslek ve sanat ya da ticaret ya da hizmet ya da emanetçi sıfatıyla yahut idare etmek için kendisine tevdi olunan veya teminat olarak teslim edilen şeyler üzerinde işlenmesi sözkonusudur. • Özel Kanunlar Açısından TCK. dışında Sermaye Piyasası Kanunu’nda ve 2644 sayılı Ödeme Güçlüğü İçinde Bulunan Bankerlere ve Bunlarla İlgili Kişilere Uygulanacak Ceza Hükümleri Hakkındaki 2644 sayılı Kanun’da ceza hükümleri öngörülmüştür. 191Yatırım danışmanlığı faaliyeti nedir ve bu faaliyeti hangi kuruluşlar gerçekleştirebilir? Yatırım Danışmanlığı, karşılığında herhangi bir maddi menfaat temin etmek suretiyle, müşterilere sermaye piyasası araçları ile bunları ihraç eden ortaklık ve kuruluşlar hakkında ve sermaye piyasası ile ilgili diğer konularda yönlendirici nitelikte yazılı veya sözlü yorum ve yatırım tavsiyelerinde bulunulması faaliyetidir. Yatirim Danışmanlığı faaliyeti SPK’nın Seri V, No : 55 Tebliği’nde ve Sermaye Piyasası Kanunu’nda belirlenen şartları yerine getirerek Kurul’dan yetki belgesi almış kurumlarca yürütülür. 192Yatırım danışmanlığına ilişkin ilkeler nelerdir? Yetkili kurumlar yatırım danışmanlığı faaliyetinin yürütülmesi sırasında, • Müşterilerine gerçek dışı, yanlış, yanıltıcı veya abartılmış bilgilere dayalı tavsiyelerde bulunamazlar. • Yatırım tavsiyelerini, güvenilir belge, destekleyici rapor ve analizlere dayandırmak zorundadırlar. • Müşterilerinin mali durumunu, yatırım amaçlarını, likidite, getiri ve risk tercihlerini dikkate alarak en uygun yatırım kararlarını almalarını sağlarlar. • Verilen yatırım tavsiyeleri ile ilgili olarak müşterilere önceden saptanmış belli bir getirinin sağlanacağına dair garanti veremezler. • Yatırım danışmanlığı hizmetini yürütürken doğrudan veya dolaylı olarak kendileri ile müşterileri arasında bir çıkar çatışması olduğunda, öncelikle müşterisinin menfaatini • gözetmekle, müşteriler arasındaki çıkar çatışmalarının önlenememesi halinde ise müşterilerine adil davranmakla yükümlüdürler. Yazılı, görsel veya işitsel biçimde müşterilere duyurulacak ve yatırım kararlarını etkileyebilecek nitelikte olan araştırma sonuçlarını, müşterilerine duyurmadan önce kendileri veya üçüncü şahıslar lehine kullanamazlar. 193Yatırım danışmanlığı sözleşmesi hangi hükümleri kapsamalıdır? Yatırım danışmanlığı faaliyetlerine ilişkin çerçeve sözleşmesinde yer verilmesi gereken hususlar SPK’ca belirlenir. Aracı kurumlar sözleşmesinin imzalanmasından önce, aşağıdaki bilgileri içeren tanıtıcı bir formu müşteriye sunmak zorundadırlar. • SPK’nın Seri V, No : 55 Tebliği’nde belirtilen yatırım danışmanlığına ilişkin ilkeler, • Yatırım danışmanlığı kapsamında müşteriye sunulacak bilgi ve tavsiyelerin oluşturulmasında kullanılan bilgi kaynakları, yatırım stratejileri ve analiz yöntemleri, • Bilgi ve tavsiyelerin müşteriye sunuluş biçimiyle (yazılı, sözlü, günlük, haftalık, aylık benzeri) ilgili esaslar, • Olası çıkar çatışmaları. 194Portföy yönetim şirketleri yatırımcısına belirli bir getiri için garanti verebilir mi ? Portföy yönetim şirketleri yatırımcılarına, portföyün önceden saptanmış belirli bir getiriyi sağlayacağına dair herhangi bir sözlü veya yazılı garanti veremez; ilan ve reklamlarında bu anlama gelebilecek ifadeler kullanamaz. 195Portföy yöneticiliği nedir ve hangi faaliyetleri kapsar? Portföy yöneticiliği, finansal varlıklardan oluşan portföylerin her bir müşteri adına, müşterilerle yapılacak portföy yönetim sözleşmesi çerçevesinde maddi bir menfaat sağlamak üzere vekil sıfatıyla yönetilmesidir. Aracı kuruluşların alım satıma aracılık faaliyetlerinin yürütülmesi sırasında, bu faaliyetin içeriği ile ilgili olarak sürekli olmaksızın verilen hizmetler portföy yöneticiliği kapsamında değildir. 196Borsa üyeleri ile yatırımcıları arasında hangi konularda uyuşmazlık çıkabilir? Borsa üyeleri ile yatırımcıları arasında aşağıda yer alan konularda uyuşmazlık çıkabilir: • Alım-satıma ilişkin talimatların tamamının veya bir kısmının yerine getirilmemesi, • Alım satıma konu hisse senedi fiyatlarında anlaşmazlığa düşülmesi, • Müşteri nakit temerrüdüne düştüğünde yüksek oranlı faiz işletilmesi, • Müşteri ile Borsa üyesi arasında kredi anlaşması olmadan, üye tarafından müşteri hesabı üzerinden kredili işlemler gerçekleştirilmesi, • Üyenin, müşteriye borcu olduğu hakkında bilgi vermeksizin bu borca mahsuben müşteri hisse senetlerini satması, • Talimatta belirtilen limitli fiyatın üzerinde hisse senedi alınması veya altında satılması, • Üyece, satım emri gerçekleştirilememesine rağmen, müşterinin satılması için verilen menkul kıymetlerin iade edilmesi yönündeki talebinin haksız sebeple yerine getirilmemesi, Alım emri gerçekleştirilememesine rağmen üye tarafından kaparonun geri verilmemesi. 197Borsa üyesi ile müşterisi arasında doğan uyuşmazlıkların çözümü için İMKB’ye başvuru prosedürü nasıldır? Uyuşmazlık halinde yatırımcı tarafından, bir dilekçe ile Borsa Başkanlığına başvurularak uyuşmazlığın idari yoldan çözümlenmesi istenebilir. Bu dilekçede tarafların isim ve adresleri, uyuşmazlığın konusu, maddi olaylar, hukuki sebepler, ispatlayıcı deliller, müşteri emir numarası veya üye tarafından müşteriye verilen makbuz ile son talep yazısı bulunmaktadır. Uyuşmazlığa ilişkin belgeler dilekçeye eklenmelidir. 198İMKB’nın inceleme yetkisine giren “Uyuşmazlık” konuları nelerdir? Borsa üyeleri arasında veya Borsa üyeleri ile müşterileri arasında Borsa işlemlerinden doğan uyuşmazlık bu kapsama girer ve İMKB Yönetmeliği’nde belirtilen usul ve esaslar içinde çözümlenir. 199İMKB Yönetim Kurulu’nun uyuşmazlıklar hakkında verdiği kararlara itiraz mercii neresidir? İMKB Yönetim Kurulunun uyuşmazlıklar hakkındaki kararlarına karşı, bu kararın taraflara tebliğinden itibaren 10 iş günü içinde SPK’ya itiraz edilebilir. SPK’nın uyuşmazlıkları çözümlemeye dair kararları idari açıdan son karardır. 200Yatırımcının, İMKB Yönetim Kurulu’nca karara bağlanan zararının şikayet edilen Borsa üyesince karşılanmaması halinde ne yapması gerekir? Yatırımcının,şikayet edilen üyeye kararın yerine getirilmesi için yazılı olarak başvurduğunu belgeleyen delili ek yaparak söz konusu kararın üyece yerine getirilmediğini bildiren bir dilekçe ile İMKB’ye tekrar başvurması gerekir. Bu müracaat neticesinde Borsa üyesinin Borsa Yönetim Kurulu hesabında bulunan teminatından yatırımcının zararı karşılanır. Kısaltmalar: İMKB : İstanbul Menkul Kıymetler Borsası SPK : Sermaye Piyasası Kurulu RG : Resmi Gazete TCK : Türk Ceza Kanunu TSPAKB : Türkiye Sermaye Piyasası Aracı Kuruluşlar Birliği TTK : Türk Ticaret Kanunu BK : Borçlar Kanunu MK : Medeni Kanun md. : madde fk. : fıkra YDM’nin Hizmetlerinden Ne Zaman Yararlanabilirsiniz ve Nasıl Ulaşabilirsiniz? YDM; 08:15-12:00 ile 13:00-17:15 arasında aşağıda adresi belirtilen Borsa binasında hizmet vermektedir. Adres: İMKB Reşitpaşa Mahallesi Tuncay Artun Caddesi Emirgan 34467 İstanbul İMKB Santral Tel No: 0 212 298 21 00 İMKB YDM Tel No: 0 212 298 23 59 0 212 298 24 78 0 212 298 22 94 0 212 298 25 58 0 212 298 21 13 (Hukuki bilgi) İMKB Faks No: 0 212 298 25 00 Internet Adresi: Türkçe İngilizce : http://www.imkb.gov.tr : http://www.ise.org
