Dünyanın Manyetik Alanı
advertisement
DÜNYANIN MANYET K ALANI Küçük bir çubuk m knat s n, bir kuzey, bir de güney kutbu var demek yerine, bir “kuzeyi gösteren” bir de “güneyi gösteren “ kutbu var demek daha do'rudur. Yani, böyle bir m knat s bir pusula olarak kullan l rsa bir ucu dünyan n co'rafik kuzey kutbunu gösterecektir. Öyleyse bir kuzey manyetik kutbun güney co'rafik kutbun yak n na, ve bir güney manyetik kutbun ise kuzey co'rafik kutun yak na yerle.mi. oldu'u sonucuna var r z. Hatta, .ekilde de belirtildi'i gibi yerin manyetik alan n n .ekillenimi, bir çubuk m knat s yerin içinde derine gömerek elde edilebilecek sonuca oldukça benzemektedir. Bir pusula i'nesi yatay düzlemde oldu'u kadar dü.ey düzlemde de dönebilecek .ekilde as l rsa, i'ne yaln z ekvatora yak n yerde yer yüzeyine paraleldir. Kuzeye do'ru götürüldükçe i'ne gittikçe yer yüzeyini gösterecek biçimde döner. Sonuçta, Kanada’da Hudson Körfezinin hemen kuzeyindeki bir noktada, i'nenin kuzey kutbu tam a.a' do'ru yönelecektir. lk kez 1832 de bulunan bu yer, dünyan n güney manyetik kutbunun bulundu'u konum olarak dü.ünülmektedir. Bu konum dünyan n co'rafik kuzey kutbundan yakla. k 1300 mil uzakta olup zamanla de'i.mektedir. Benzer .ekilde, dünyan n kuzey manyetik kutbu güney co'rafik kutbundan yakla. k 1200 mil uzaktad r. Bu yüzden bir pusula i'nesinin kuzeyi gösterdi'ini söylemek ancak yakla. k olarak do'rudur. Co'rafik Kuzey kutup olarak tan mlanan gerçek kuzey ile bir pusulan n gösterdi'i kuzey aras ndaki fark, yer yüzünde noktadan noktaya de'i.ir. Bu farka manyetik sapma denir. Örne'in Florida’dan Büyük Göllere (Great Lakes) kadar uzanan hat boyunca bir pusula gerçek kuzeyi gösterir, buna kar. n Washington’ da gerçek kuzeyin 25 0 do'usuna do'ru yönelir. Dünyan n manyetik alan deseni dünyan n derinliklerindeki bir çubuk m knat s n olu.turabilece'i bir alan desenine benziyorsa da,dünyan n alan kayna' n n, niçin büyük kütleli sürekli olarak m knat slanm . maddeler olmayaca' n anlamak kolayd r. Dünyan n yüzeyinin alt ndaki derin tabakalarda büyük miktarda demir filizi vard r, fakat yerin çekirde'indeki yüksek s cakl k demirin bir sürekli m knat slanmaya sahip olmas n engeller. Dünyan n manyetik alan n gerçek kayna' n n, merkezindeki yükta. yan konveksiyon ak mlar oldu'u san lmaktad r. çteki s v da dönen yüklü iyonlar ya da elektronlar, bir tel ilmekteki ak m n bir manyetik alan olu.turmas gibi, bir manyetik alan olu.turabilirler. Bir gezegenin manyetik alan .iddetinin dönme h z na ba'l oldu'unu belirten kuvvetli deliller de vard r. Örne'in Jüpiter’ in manyetik alan n n yerinkinden daha kuvvetli oldu'unu ortaya koymaktad r. Öte yandan Venüs, Dünya’ dan daha yava. döner ve manyetik alan n n daha zay f oldu'u bulunmu.tur. Yerin manyetizmas n n nedenleri hakk ndaki ara.t rmalar devam etmektedir. Dünyan n manyetik alan ile ilgili ilginç bir rastlant da son bir milyon y l içerisinde manyetik alan n bir çok kere yön de'i.tirdi'inin tespitidir. Bunun için gerekli kan t bazalt (demir içeren bir çe.it ta.) vermektedir. Bazalt, okyanus taban ndaki volkanik f .k rmalarla ortaya ç kar. Lavlar so'urken o kat la. r ve yerin manyetik alan yönünün bir resmini muhafaza eder. Ta.lar n ba.ka yöntemlerle ya.lar belirlenerek manyetik alan n bu periyodik olarak yön de'i.tirmesi hakk nda kan tlar elde edilmi. olur.
