Europa`da levha tektoniği
advertisement
Europa’da levha tektoniği Jupiter’in en büyük dört uydusundan biri olan Europa, yarıklarla dolu buzdan kabuğunun altında yaşam barındırabileceği düşünülen derin sıvı su okyanusuyla, on yıllardır gökbilimcilerin ilgisini üzerinde toplamaktaydı. Yeni bir araştırmaysa Europa’nın da Dünyamız gibi faal levha tektoniği süreçleriyle buzdan kabuğunu yenilediğini ortaya koydu. Bu süreç önemli; çünkü uydunun içlerine dalan yüzey parçalarının buz kabuğunun altındaki okyanusa, olası yaşam formlarının oluşmasını tetikleyecek kimyasal besinleri taşıyacağı düşünülüyor. Europa, yalnız çizik çizik kabuğuyla değil, çeşitli özellikleriyle ilginç bir dünya. -170 :C ortalama sıcaklığıyla buzdan yüzeyi, granit sertliğinde. Bu ince ve kırılgan buz tabakasının altında daha kalın, birkaç kilometreden 3040 km’ye kadar olduğu düşünülen, daha yumuşak ve ve görece akışkan bir buz tabakasıyla kaplı. Bu buz kütlesinin altındaysa, uyduyu bir küre halinde saran ve Jüpiter’in uyguladığı kütleçekimsel gelgit etkisiyle ısınan 100 km derinliğinde bir sıvı su okyanusunun bulunduğu sanılıyor. Europa’nın yarıklarla dolu ince buz kabuğunun altında daha ılık ve kalın bir buz tabakası, onun altında küresel bir sıvı su okyanusu, daha altta kayaç bir kütle ve en içte de demirden bir çekirdek olduğu sanılıyor. Europa’nın bilimcilerin açıklamakta zorlandıkları bir özelliği,milyarlarca yıl önce oluşmuş olan uydunun 30 milyon km2 (Dünya’nınkinin 6’da biri) alana sahip yüzeyinin 40-90 milyon yıl aralığındaki yaşı. Buysa, Güneş Sistemi’ndeki en genç yüzeylerden biri. EUROPA Jüpiter’in dört büyük uydusundan biri Keşfeden: Gallileo Gallilei Keşif tarihi: 1610 Çap: 3122 km. (Ay’dan biraz daha küçük) Kendi çevresinde dönüşü: 85.2 saat Yörünge periyodu: 3.6 Dünya günü Yörünge mesafesi: 671.000 km Ortalama yüzey sıcaklığı: -170 :C 2 Yüzey alanı: 30.6 milyon km 22 Kütle: 4.8 X 10 kg Altta, ısı aktarım (konveksiyon) sürecinin işlediği daha sıcak ve akışkan buzun, en dıştaki sert ve kırılgan buz tabakası üzerindeki yarıklardan yükselerek, Dünya’daki okyanus ortası sırtlarında olduğu gibi iki tarafa yayılarak yeni yüzey oluşturduğu düşünülmekteydi. Ancak bu açıklamanın geçerl i olabilmesi için, ya uydunun yüzeyinin büyümesi ya da yüzeyin sıkışması gerekliydiki, gözlemler her ikisinin de doğru olmadığını ortaya koymaktaydı. Kalan tek açıklama, uydunun buzdan dış kabuğunun kırıklı olması ve sert buzdan dış kabuğun levhalarının birbirinin altına kaymasıyla,oluşan yeni yüzey kadar eski yüzeyin yok olmasıydı.Ancak, bu tektonik hareketliliği doğrulayacak veriler şimdiye kadar elde edilememişti. Şimdiyse, Idaho Üniversitesi Yerbilimleri Fakültesi’nden Simon Kattenhorn ve Johns Hopkins Üniversitesi Uygulamalı Bilimler Laboratuarı’ndan Louise Prockter’in, Galileo uzay aracınca elde edilen görüntüler üzerinde yaptıkları bir çalışma, Europa’da işleyen sürecin de mantığa uygun gittiğini gösteriyor: Dünyamızda olduğu gibi derinlerden gelen yeni yüzey genişlerken,daha yaşlı yüzey de kabuk altına dalıyor. Bunun kanıtları, görüntülerde izlenen ve “karışma bantları” diye adlandırılan, yüzey şekilleri silinmiş uzun şeritler, yarık vb. yapıların bunların önünde kesilmesi ya da yön değiştirmesi, ve yapılan ölçümlerde eski yüzeyin bölümlerinin ortadan kalktığının görülmesi. Karışma bantları genellikle 30 km genişlikte oluyor ve 1700 km uzunluğa kadar erişebiliyorlar. Araştırmacılar, en son yaklaşık 92 kilometre genişliğinde bir yüzey şeridinin, 23 km genişlikte, 300km uzunlukta bir karışma bandı boyunca yumuşak buzdan iç kabuğa daldığını belirlemişler. Dünyamızda toplam 55.000 km uzunluğu bulan dalma-batma bölgelerinde okyanusları taşıyan levhalar yılda 20-80 mm olmak üzere son 200 milyon yıl boyunca kıtasal levhaların altına dalmış. Araştırmacılara göre, eğer Europa’da da dış kabuğun, toplam 30.00 km uzunluktaki dalma-batma bölgelerinde aynı tempoda iç kabuğun altına kayması durumunda, uydunun genç yüzey yaşı (40-90 milyon yıl) açıklanabiliyor. Araştırmacılar, Europa’daki levha tektoniği sayesinde yüzeydeki kimyasal “besinlerin” doğrudan buz altındaki sıvı su okyanusuna, ya da buz içindeki sıvı su haznelerine aktarılmasının Dünya dışı yaşam ve uydunun yerleşime uygunluğu açısından önem taşıdığının altını çiziyorlar. Raşit Gürdilek KAYNAKLAR: “Icy Jupiter moon may be actively recycling its surface”, ScienceNOW, 7 Eylül 2014 “SUBDUCTION ON EUROPA: THE CASE FOR PLATE TECTONICS IN THE ICE SHELL”, 45th Lunar and Planetary Science Conference (2014) ETİKETLER: Europa, tektonik,, dalma-batma,
