YBH 119 Halk Sağlığı
advertisement
Öğr.Gör.Türkan AKYOL GÜNER Haftalık Ders Akış Şeması 1) Halk sağlığına giriş 2) Sağlık ve kültür 3) Genel hastalık bilgisi 4) Sağlık hizmetleri ve TSH kavramı 5) Sağlık eğitimi 6) Çevre sağlığı hizmetleri 7) İşçi sağlığı hizmetleri 8) Ana çocuk sağlığı, Aile planlanması ve Bağışıklama 9) Sürveyans 10) Epidemiyolojide temel kavramlar 11) Kronik hastalıklar ve korunma 12) Beslenme bozuklukları ve korunma 13) Sigara madde kullanımı ve korunma 14) Olağanüstü durumlar ve korunma HALK SAĞLIĞINA GİRİŞ: SAĞLIĞIN TANIMI VE BELİRLEYİCİLERİ Sağlığın Tanımı Sadece hastalık veya sakatlığın bulunmayışı değil, Fiziksel sosyal ve ruhsal açıdan Tam bir iyilik hali DSÖ (1948) Sağlığın Tanımı Sağlık tüm hastalıkların tamamen elimine edilmesi ile ulaşılacak ideal bir iyilik hali değil, mükemmel olmayan bir kişinin mükemmel olmayan bir dünya ile çok büyük bir sıkıntı duymadan baş edebildiği, yaşamını idame ettirme durumudur. Dubos (1968) Sağlığın Tanımı İnsanların sosyal ve ekonomik bakımdan üretken bir hayat yaşayabilmelerine olanak tanıyacak bir sağlık düzeyine ulaşmasıdır. DSÖ 2000 yılı için sağlık hedefleri (1997) Hastalığın Tanımı Hastalık, doku ve hücrelerde yapısal ve fonksiyonel değişikliklerin yarattığı bir tablodur. Hastalık Nedenleri 1-Bünyesel Nedenler - Gen, - Hormon, - Metabolizma bozuklukları. Hastalık Nedenleri 2- Çevresel Nedenler: * Fizik nedenler: Isı, soğuk, ışınlar ve travmalar. * Kimyasal maddeler: Zehirler, kanserojenler. * Esansiyel madde eksikliği: Vitaminler, aminoasitler, yağ asitleri ve mineraller. * Biyolojik etkenler: Mikroorganizmalar, parazitler ve mantarlar. * Psikolojik nedenler: Stres. * Sosyal, kültürel ve ekonomik nedenler. Toplumun Sağlığını Geliştirebilmek İçin 1. Sağlık sorunlarının oluşmasını engellemek Sağlığın geliştirilmesi Birincil Korunma 2. Oluşan sorunların hizmetten yararlanmasını sağlamak İkincil / Üçüncül Korunma Sağlığın Geliştirilmesi Hastalık riskini arttırıcı sosyal, ekonomik ve kültürel yaşam özelliklerinin oluşmasının engellenmesi Kişilerin kendi sağlıklarını korumalarının ve geliştirmelerinin sağlanması Toplumsal risk etmenlerine yönelik mücadele Sektörler arası işbirliği ve yasal düzenlemeler Sağlığın Geliştirilmesi Sağlığını kaybeden bundan sorumlu mu? Yaşam biçiminin geliştirilmesi sadece bireysel bir sorumluluk olabilir mi? Sağlık Sorunlarına Koruyucu Yaklaşım Dört düzeyde korunma mümkündür. 1234- Primordial Korunma Birincil Korunma İkincil Korunma Üçüncül Korunma Primordial Korunma Risk faktörleri ortaya çıkmadan onların oluşmasını önlemek amaçlanır. Obezitenin engellenmesi, çocukların sigara kullanmalarını engelleyici okul eğitimleri. Birincil Korunma Risk faktörleri mevcut iken hastalığın oluşmasını ve derecesini azaltmak amaçlanır. Obez kişilerde koroner arter hastalığı veya diabet gelişimini engellemek için diyet ve egzersiz önerilmesi, bağışıklama, AP hizmetleri. Birincil Korunma Erken tanı hizmetleri olarak bilinir. Uzmanlık alanının öncelikli sağlık sorunları için erken tanı rehberleri Risk gruplarına yönelik taramalar Tanı tekniklerinin akılcı kullanımı Kan basıncı ölçümleri, serviksten sürüntü alınması, tüberkülin testi. Koruyucu Sağlık Hizmetleri Kişiye Yönelik Çevreye Yönelik Çevreye Yönelik Sağlık Hizmetleri * Yeterli ve temiz içme suyu sağlanması * Atıkların kontrolü * Besin hijyeni * Barınak hijyeni * Hava kirliliği ve gürültüyle savaş * Vektör kontrolü Kişiye Yönelik Sağlık Hizmetleri 1- Bağışıklama: Bulaşıcı hastalıklardan korunmanın en etkin yoludur. 2- İlaçla Koruma: Özellikle aşısı olmayan hastalıklar için geçerlidir. 3- Erken Tanı: Tedavi kolaylığı ve başarısı açısından önemlidir. 4- Beslenme: Birçok hastalığın altında yatan temel ve hazırlayıcı nedendir. Örn: tbc 5- Aile Planlaması: Çok ve sık doğum yapan kadınların sağlıkları tehlike altındadır. 6- Sağlık Eğitimi: Kişilere, kendi sağlıklarından sorumlu oldukları bilincini sağlamayı amaçlar. 7- Kişisel Hijyen. İkincil Korunma / Uygun Tedavi Akılcı ilaç kullanımı Uygun teknoloji kullanımı Kanıta dayalı uygulamalar Tedavi hakkı Hastane tedavisi Hasta İçin İkincil Korunma Toplum İçin Birincil Korunma Olabilir Tüberküloz HIV / AIDS Üçüncül Korunma / Rehabilitasyon Rehabilitasyon, bedence ya da ruhça sakat kalmış olanların başkalarına bağımlı olmaksızın yaşayabilmelerini sağlamak için yapılan bütün çalışmaları kapsar. En iyi tedavi ve rehabilitasyon olanaklarının kullanımıdır. Diabeti olan kişinin göz komplikasyonları varken körlüğün Diabetik nöropati varken bacak amputasyonlarının engellenmesi. Halk Sağlığı, organize edilmiş toplum çalışmaları sonunda; - çevre sağlığı koşullarını düzelterek - bireylere sağlık bilgisi vererek - bulaşıcı hastalıkları önleyerek - sağlık örgütleri kurarak - yaşam düzeyini geliştirerek; Halk Sağlığı, - hastalıklardan korunmayı, yaşamın uzatılmasını, beden ve ruh sağlığını, çalışma gücünün arttırılmasını sağlayan bilim ve sanattır. Halk Sağlığı Temel Bilimleri 1.Epidemiyoloji 2.İstatistik 3- Sağlık yönetimi Halk Sağlığı Uygulamalı Bilimleri 1- Çevre Sağlığı 2- AÇS-AP 3- Beslenme 4- Sağlık Eğitimi ve Sağlığı Geliştirme 5- İş Sağlığı 6- Toplum Ruh Sağlığı …Diğer uygulamalı halk sağlığı bilimleri Bir Sağlık Sorununun Halk Sağlığı Sorunu Olma Kriterleri Sık Sık Sık Sık görülme, öldürme, sakat bırakma, işgücü kaybına neden olma. HALK SAĞLIĞI ANLAYIŞI 1-Sağlık hizmetlerinde hakçılık esastır Sağlık, doğuştan kazanılmış bir insan hakkıdır. Irk, dil, din, cinsiyet, yerleşim yeri ve sosyal durum gözetilmeden herkes sağlık hizmetlerine erişebilme ve hizmetlerden yararlanma konusunda eşit şansa sahip olmalıdır. Sağlık hizmeti alması gereken herkes bu hizmeti yeterince almalıdır. Toplumdaki kişilerden bazıları sağlık yönünden daha fazla risk altındadırlar ve daha sık hastalanıp, sağlık hizmetlerine daha fazla gereksinim duyarlar. O nedenle, risk altındaki kişilerin sağlık hizmetlerini daha fazla kullanmaları doğaldır. Bu yaklaşım “herkese biraz, gereksinmesi olana daha fazla sağlık hizmeti” biçiminde ifade edilmektedir. 2-Kişi çevresi ile bir bütündür Kişiler, fiziksel, biyolojik ve sosyal çevrelerinden etkilenirler ve bu çevreden ayrı olarak ele alınamazlar. Sağlık hizmetinin her kademesinde, hizmet verilen kişinin (sağlam ya da hasta) içinde yaşadığı çevre öğrenilmeli ve hizmette dikkate alınmalıdır. Örneğin, bağırsak paraziti olan bir kişiye antiparazitik ilaçlar verilmesi yetmez. Çünkü, o kişinin kullandığı tuvalet ve besin maddeleri sağlıklı duruma getirilmezse, tedavi sonucunda parazitler yok olsa bile, fiziksel çevre faktörleri bozuk olduğundan kişide yeniden parazit oluşacaktır 3-Yaşam, doğum öncesinden ölüme kadar bir bütündür : Uterus içi yaşamdan başlayarak, yaşamın her dönemi, sonraki dönemlerde kişinin sağlığını olumlu ya da olumsuz etkiler. O nedenle, sağlık personeli, hizmet verdiği kişinin önceki yaşamında karşılaştığı olayları ve kendisine yapılacak müdahalelerin onun bundan sonraki yaşamını nasıl etkileyebileceğini göz önünde bulundurmak zorundadır. Örneğin, bebeklik dönemindeki beslenme alışkanlıkları, kişinin sonraki yaşam dönemlerinde hipertansiyon, obezite gibi sorunlarla karşılaşmasına zemin hazırlayabilir; 4-Koruma tedaviden üstündür. Sağlık hizmetlerinin birinci amacı ve sağlık personelinin temel sorumluluğu, kişilerin sağlıklı yaşamaya devam etmelerini sağlamak ve hasta olmamaları için çalışmaktır. Toplumda görülen hastalıkların ve kazaların pek çoğu, aslında, korunulabilir olaylardır. 5-En çok görülen, sakat bırakan ve öldüren hastalık ”önemli hastalık”tır: Toplumun sağlık düzeyini yükseltmek için yapılacak planlarda sorunların önceliklendirilmesi kaçınılmazdır. Kaynakların harcanmasında ve hizmetin sunulmasında, söz konusu toplumda en sık görülen, en çok ölüme ve sakatlığa yol açan durumlara öncelik verilmesi, toplumun sağlık düzeyinin iyileşmesinde temel stratejidir. Örneğin, Türkiye’de en çok çocuk ölümüne neden olan hastalıkların başında akciğer enfeksiyonları (bronkopnömoni) ve ishal gelir. Bu iki önemli hastalık kontrol altına alınabilirse binlerce çocuk ölümü önlenebilir. 6-Hastalıkların nedenleri sosyal, biyolojik ve fizik nedenlerdir : Hastalıklar tek nedenli değildir. Örneğin, tüberküloz hastalığının etkeni bir basildir. Ancak, basille karşılaşan her kişi hasta olmaz. Hasta olan kişiler, genellikle fakir, beslenmesi yetersiz, barınma koşulları kötü, kalabalık ailelerde yaşayan ve eğitim düzeyleri düşük olanlardır. O nedenle, tüberküloz savaşında, yalnızca tıbbi yaklaşımlar yeterli olamaz, sosyal faktörlerin de iyileştirilmesi gerekir. 7-Kişinin hastalığı, aynı zamanda ailenin sorunudur : Aile bireylerinden birisinin hastalığı, ailenin düzenini, huzurunu, ekonomik ve sosyal durumunu olumsuz etkiler. O nedenle, yalnızca hasta olan ile ilgilenmek yetmez, o kişiyi tedavi ederken ailenin bütününü ele almak gerekir. Örneğin, ailede bir şeker hastasının bulunması durumunda, o evde pişen yemeklerden öğün saatlerine, yolculuk planlarından eğlence planlarına kadar bütün düzen değişir. Kişinin hastalığı aynı zamanda toplumun sorunudur: Bir kişinin hastalığı çevresindeki kişileri de olumsuz etkileyebilir. O nedenle, bir kişinin tedavisini yapmaması ya da kendisini hastalıklardan korumaması yalnızca o kişinin sorunu olarak kabul edilip geçiştirilemez. Örneğin, bazı aileler çocuklarını poliomiyelit hastalığına karşı aşılatmazlarsa, o toplumda poliomiyelit hastalığı kontrol altına alınamaz. O nedenle, o ailelerin çocuklarını aşılatmalarını sağlamak toplumun sorumluluğudur. Aynı şekilde, verem, AIDS, sıtma, frengi gibi bulaşıcı hastalıkları olan kişiler tedavilerini yaptırmaz ya da aksatırlarsa, toplumdaki sağlam bireyler de tehlike altına girerler. Herkes kendi sağlığından sorumludur Özellikle hastalıklardan korunmada asıl yapılacak işler, kişilerin kendilerinin alacakları önlemlerdir. O nedenle, kişiler kendi sağlıklarının değerini bilmeli ve onu korumaya çalışmalıdırlar. Böyle olmazsa, sağlık hizmetlerinin sunumu zorlaşır ve başarılı olunamaz. Örneğin, kişiler aşılanmanın önemini kavramış olurlarsa, aşılanma talebi ile sağlık kuruluşlarına kendiliklerinden gelirler ve bu hizmet kolaylıkla verilir. Aksi durumda, sağlık personelinin aşılanmamış kişileri bulması ve evlerine giderek onları aşılaması gerekir ki, bu uygulama bağışıklama hizmetlerini aksatır ve bulaşıcı hastalıklar kontrol altına alınamaz. 8-Sağlık hizmeti bir ekip işidir. Hiçbir meslek üyesi (hekim dahil) sağlık hizmetlerini tek başına veremez. Çünkü, bu hizmetler çok boyutludur, yoğundur, karmaşıktır, sürekli olmalıdır ve giderek daha da teknik uzmanlık gerektirmektedir. Ekip üyelerinin her biri kendi işlerini uygun şekilde yaptıkları zaman sağlık hizmetinin bütünü ortaya çıkar. Üyelerden biri ya da bazıları işlerini düzgün yapmazlarsa, diğerleri düzgün yapsa bile sonuç başarısız olabilir. O nedenle, sağlık ekibinin her üyesi önemlidir ve değerlidir. 9-Sağlık hizmetleri multisektöryeldir. Sağlık hizmetleri yalnızca “sağlık sektörü” (Sağlık Bakanlığı) tarafından verilemeyecek kadar geniş boyutludur. öğretmenlerin, din görevlilerinin, köy muhtarlarının, belediye yetkililerinin, veterinerlerin, tarım uzmanlarının, kaymakamların ve daha bir çok kişinin sağlık hizmetlerinin yürütülmesinde az ya da çok sorumluluğu ve yetkileri vardır. 10-Halkın sağlık hizmetlerine katılımı esastır : Sağlık hizmetlerinin planlanmasında ve sunulmasında, hizmeti verenler kadar hizmeti alanların (halkın) da dikkate alınması gerekir. Eğer, halk hizmetleri benimsemez ve tatmin olmazsa, hizmetlerde başarıya ulaşılamaz. O nedenle, sağlık hizmetlerinin planlanması ve sunulmasında halk ile işbirliği yapmak, onların katılımını sağlamak gerekir. 11-Sağlık hizmetlerinde entegrasyon esastır. Koruyucu ve tedavi edici sağlık hizmetleri birbirlerinden kesin olarak ayrılamazlar. O nedenle, bu hizmetlerin bir arada verilmesi esastır. TEMEL SAĞLIK HİZMETLERİ Alma-Ata Bildirisi, sağlık hizmetleri açısından yeni düzenlemeleri gerektirecek öneriler içermektedir. TSH'nin dört yönü 1. TSH, sağlık hizmetlerinin genelini ilgilendiren bir görüştür; 2. TSH, sağlık hizmetlerinin örgütlenmesinde anahtardır; 3. TSH, sağlık hizmetlerinin ilk basamağıdır; 4. TSH, bir faaliyetler grubudur. Bir Görüş Olarak TSH: 1-Sosyal Eşitlik Sağlık hizmetleri, doğuştan kazanılmış bir insan hakkıdır. Bu hizmetler, yalnızca onu satın alabilecek sosyal sınıflara ve kentlerde oturanlara değil, toplumdaki herkese ve en uzak yerleşim yerinde oturan kişilere de, sosyal adalet anlayışı içinde, eşit olarak götürülmelidir. Bir Görüş Olarak TSH 2-Öz Sorumluluk: Herkes kendi sağlığının değerini bilmeli ve kendinden sorumlu olmalıdır. Bunun için bireyler eğitilmeli ve bilinçlendirilmelidir. Kişiler toplumları oluşturduğundan, bu ilke aynı zamanda, toplumların kendi sağlıklarından sorumlu olduklarını da ifade eder. toplumların sorumluluk duygusu içinde sağlık hizmetlerinin planlanmasında halka sunuluşunda söz sahibi olması, sağlık hizmetlerine katılımı gereği ortaya çıkar. Bir Görüş Olarak TSH 3-Sağlık Hizmetlerinin Boyutu: Sağlık, sosyal bir olgudur. İnsan ve onun mutluluğu için olan her şey aynı zamanda onun sağlığı için demektir. Bu nedenle sağlık hizmetleri yalnızca "sağlık sektörü" tarafından yürütülmeyecek kadar geniş boyutludur Bir çok başka sektörü de ilgilendirir, Öyle ise, sektörler arasında eşgüdüm gereklidir. Bir Görüş Olarak TSH 4-Uluslararası Dayanışma Sağlık düzeyi yönünden ülkeler arasındaki eşitsizlik politik, sosyal ve ekonomik yönleri olan bir durumdur; bütün ülkeleri ilgilendirir. Gelişmiş ülkelerin, gelişmekte olan ülkelerdeki sağlık hizmetlerinin kalkınmasını desteklemeleri bu likenin gereğidir. ÇEVRE SAĞLIĞI Ekoloji, organizma ile çevresi arasındaki ilişkiyi inceleyen bilimdir (1869 Ernest Haeckel). Çevre, canlıların gelişmesini sağlayan ve onları sürekli olarak etkileri altında bulunduran fiziksel, kimyasal (abiyotik), biyolojik (biyotik) ve toplumsal faktörlerin bütünüdür. Dünyada mevcut tüm canlı topluluklara ve bunların içinde yaşadıkları fizikokimyasal ortamı kapsayan bütüne 'Ekosistem' denir. Çevre ekosistemlerdir. Ekosistemde yaşayan farklı türler komüniteyi oluşturur. Aynı türün oluşturduğu topluluk popülasyon, yaşadığı bölge habitat, rolü ya da işi ise niş olarak adlandırılır. Çevre sağlığı başlıca insanı ve diğer canlıları canlılıklarını sağlıklı sürdürme yönünde etkileyecek çevre koşullarını sağlama çalışmalarıdır. Çevre kirliliği ise insanı ve diğer canlıları olumsuz yönde etkileyecek, yok edecek çevre koşullarıdır. İnsan ve diğer canlılar üzerinde zehirleyici etki yapan maddeler toksik maddelerdir. Bu etkiler üzerine çalışan bilim dalı toksikolojidir. Fizik çevre başlıca hava, su, toprak, gıdalar, konutlar, atıklar, pestisitler ve deterjanlar, gürültü, radyasyon olarak incelenebilir. HAVA: Temiz hava olarak nitelendirilen atmosferin alt katmanı azot, oksijen, karbondioksit ve çok az miktarda diğer gazlardan oluşur. Atmosferin üst katmanında ozon gazının (O3) oluşturduğu tabaka ise güneşten gelen zararlı ışınların çoğunu yansıtıp bir kısmını tutarak yeryüzüne ulaşmasını engeller. Hava doğal ve doğal olmayan kirleticilerle kirlenir. Hava kirliliğini önlemek için: Fosil yakıtlar olabildiğince az kullanılmalı, doğalgaz, güneş enerjisi, jeotermal enerji tercih edilmelidir, Karayolu taşımacılığı yerine demiryolu ve deniz taşımacılığına ağırlık verilmelidir. Büyük kentlerde toplu taşıma hizmetleri yaygınlaştırılmalıdır, Sanayi kuruluşlarının atıklarını havaya vermeleri önlenmelidir; Yeşil alanlar artırılmalı, orman yangınları önlenmelidir; Ozon tabakasına zarar veren maddeler kullanılmamalıdır. SU: Sağlıklı su içinde hastalık yapıcı mikroorganizmaların, toksik etki yapan kimyasalların bulunmadığı, dengeli mineral içeriği olan sudur. Petrol ve yağ atıkları gibi bazı endüstriyel atıklar, tarım ilaçları, böcek ilaçları, deterjanlar, evsel atıklar, borulardaki ya da boyalardaki kurşun, fosil yakıtlar ve elektrikli araç yapımında kullanılan civa, su kirleticileri olarak sayılabilir. TOPRAK: Toprağın yapısına katılan ve doğal olmayan maddeler toprak kirliliğine neden olur. Böyle topraklarda bitkiler, solucan ve bunun gibi hayvanlar yaşayamaz, bitkilere geçen kirletici maddeler besin zinciri yoluyla insana kadar ulaşır. Ev, işyeri, hastane ve sanayi atıkları, Radyoaktif atıklar, Hava kirliliği sonucu oluşan asit yağmurları, Aşırı kullanılan yapay gübre ve tarım ilaçları, Tarımda gereksiz ya da aşırı hormon kullanımı Suların kirliliği ve toprak kirliliğine neden olan başlıca etmenlerdir. Toprak kirliliğinin önlenmesi için: Verimli tarım topraklarında yerleşim ve sanayi alanları kurulmamalı, yeşil alanlar artırılmalıdır, Ev ve sanayi atıkları, toprağa (ve sulara) zarar vermeyecek şekilde toplanıp depolanmalıdır, Yapay gübre ve tarım ilaçlarının kullanılmasında yanlış uygulamalar önlenmelidir. Doğal yapılarında sağlık açısından zararlı maddeleri içeren toprakların sınırları belirlenmelidir: Örneğin İç Anadolu Bölgesi’nin doğal yapısında asbest bulunmaktadır. Erozyon önlenmelidir. ATIKLAR: Gündelik tüketimden artan ve atılan katı atıklar, ÇÖPLER; gündelik kullanımdan sonra kirlenen sular ve lağım suları, ATIK SU; farklı sanayi sektörlerinden kaynaklanan atıklar, SANAYİ ATIKLARI ve sanayi atık suları olarak ele alınmaktadır. Katı atık yönetimi, katı atıkların üretildikleri noktada biriktirilmesi, toplanması, nakledilmesi, işlenmesi, geri kazanımı ve uzaklaştırılmasıdır. İstanbul’da 1953 yılına kadar çöpler denize dökülmüştür. Daha sonra şehre yakın yerlere vahşi depolama sistemi ile depolanmıştır. Çöplerin kontrolsuz bir şekilde dökülmesi anlamına gelen vahşi depolama sisteminin olumsuz sonuçları şöyle sıralanabilir: Çöpler görüntü ve çevre kirliliği oluşturmaktadır. Rüzgarın da etkisiyle kalkan toz hava kirliliği oluşturmaktadır. Çöplerden oluşan metan gazı, patlama riski ve yangınlara neden olmaktadır. Çöplerden çıkan karbondioksit, amonyak ve hidrojen sülfür bitki ve diğer canlıları olumsuz etkiler. Çöp sızıntı suları yer altı ve yerüstü sularını kirletmektedir. Çöpler fare, sinek ve diğer zararlılar için üreme yeri olmaktadır. GÜRÜLTÜ ( Ses kirliliği ): İstenmeyen, insanı rahatsız eden, düzensiz ve yüksek seslerdir. Ses kirliliği yaratan önemli etmenler: Sanayileşme Plansız kentleşme Hızlı nüfus artışı Ekonomik yetersizlikler Eğitim eksikliğidir. Ses kirliliğinin insan üzerideki olumsuz etkileri: İşitme duyarlılığında geçici kayıplar ve işitme kaybı Kalp atışlarında, tansiyonda, solunumda hızlanma Stres, uykusuzluk, migren Görmede bozulma İş performansının düşmesi Öğrenme ve sağlıklı düşünmede zayıflama Ses şiddetini ölçmek için birim olarak desibel (dB) kullanılır. --İnsan için 35-65 dB sesler normaldir. --65-90 dB sesler, sürekli işitildiğinde zarar verebilecek kadar risklidir. --90 dB in üzerindeki sesler sağlık için zararlıdır. --120-140 dB de acı duyulur, --140 dB in üstünde beyin harabiyeti olur. Ses kirliliği şu uygulamalarla önlenebilir: Otomobil kullanımını azaltacak önlemler alarak, Ev ve işyerlerinde ses geçirmeyen camlar kullanarak, Eğlence yerleri vbg ortamlarda yüksek sesle müzik çalınması engellenerek, Gürültü yapan kuruluşların şehir dışında kurulması ile. RADYASYON: Radyoaktif element denen bazı elementlerin atom çekirdeğinin kendiliğinden parçalanarak etrafa yaydığı alfa, beta ve gama gibi ışınlara radyasyon denir. Çevreye yayılan bu ışınlar, canlı hücreleri doğrudan etkileyerek mutasyon denilen genlerdeki bozulmaya neden olur. 1945 de Japonya’da, 1986 da Çernobil’de olduğu gibi çok yoğun radyasyon ise ani ölümlere, düşüklere, kanserlere, katarakta, yanıklara, sakat ve ölü doğumlara neden olur. Radyasyon doğadaki radyoaktif maddelerden çok, nükleer santraller, nükleer enerji ile çalışan gemiler, nükleer denemeler gibi bunların kullanıldığı ortam ve olaylardan çıkar. Ayrıca teşhis ve tedavide kullanılan bazı cihazlar, tıbbi malzemelerin ve suların dezenfekte edilmesi için kullanılan araçlardan da radyasyon yayılmaktadır. Radyasyondan korunma için alınacak başlıca önlemler: Nükleer atıkların toprağa gömülmesi önlenmelidir, Nükleer sızıntılara neden olabilecek kuruluşlarda yapım ve teknoloji standartları konusunda uluslar arası ölçütlere uyulmalıdır, Nükleer atıklar başka ülkelerin topraklarına taşınmamalıdır, Toplum bu konuda eğitilmelidir. İŞÇİ SAĞLIĞI VE MESLEK HASTALIKLARI Amaan neymiş iş güvenliği yaa eskiden iş güvenliği mi vardı. Canım sıkkın zaten akşam olsa da eve gitsem. İş güvenliği kurallarının hepsine uyacağım çünkü onlar benim sağ salim eve geri dönebilmem için konulmuş kurallar Ooff ayağım KEŞKE uysaydım iş güvenliği kurallarına Bütün iş güvenliği kurallarına uydum ve sağ salim evime geri dönebildim İş ve sağlık; İnsanların sağlığı ile yaptıkları iş arasında ilişki bilimsel olarak 18. YY başlarında anlaşılmıştır. 1500 lü yıllarda Avusturya’ da karpat dağlarında hekim Agricola madencilerle ilgili olarak yazdığı kitabında yedi defa evlenen kadınlardan bahsetmiştir. 17. YY da Bernardino Ramazzini çeşitli işlerde çalışanların sağlık durumlarıyla ilgili ilk meslek hastalıkları kitabını “De Morbis Artricum Diatriba” yazmıştır. Ramazzini; “ Bu kitabı yazmamın nedeni rastlantı ve gözlemdir. Oturduğumuz şehirde evlerden çıkan atıkların toplandığı çukurların her üç yılda bir boşaltılması gerekir. Oturduğum evin çukurunu temizleyip boşaltan kişi okadar hızlı çalışıyordu ki dayanamayıp “neden bu kadar hızlı çalışıyorsun, biraz yavaş çalış yorulma “ dedim. O anda başını yukarı kaldırıp kanlı, kızarmış ve kısık gözlerle bana baktı. “Bu çukurda üç dört saat kalan neden bu kadar hızlı çalıştığımı anlar. Daha fazla burada kalsam kör olacağım. O yüzden işimi bitirip, eve koşup gözlerimi yıkayarak karanlık bir odaya kapanmak istiyorum. Bu cevaptan sonra şehri dolaşırken çok sayıda kör insana rastladım. Sorduğumda hepsinin aynı işi yaptıklarını gördüm.” İşçi sağlığı ILO (Uluslar Arası Çalışma Örgütü) 1919 yılında kurulduğunda işçi sağlığı bu örgütün önemli uğraşlarından olmuş bugüne kadar devam etmiştir. Çalışma hayatının sosyal, yasal, ekonomik, işletme ve sağlıkla ilgili konularıyla uğraşır. Üye devletlerin katkısıyla çok taraflı sözleşme ve tavsiye kararları ile çalışma hayatını uluslar arası düzeyde düzenler. İşçi sağlığı konusunda DSÖ’de ILO ile birlikte çalışmaktadır. Türkiye’de; İşçi sağlığı alanında en önemli kanun UHK (Umumi Hıfzısıhha Kanunu) ’dır. Bu kanunla; * 12 yaşından küçük çocukların çalışması, * 12-16 yaş arasındakilerin 8 satten fazla ve gece 20:00’dan sonra çalışmaları yasaklanmıştır. * İşçilerin sağlığını koruma, iş emniyeti ve nizamnamesinin çıkarılması öngörülmüştür. * En önemli hüküm 180. Maddedir. “ Devamlı olarak en az 50 işçi çalıştıran bütün iş sahipleri bir veya daha fazla hekimi koruyucu hizmetleri yapmaları ve hastalananları tedavi etmekleri için çalıştırmakla yükümlüdürler”. 1475 Sayılı İş Kanunu; İşçi sağlığına ilişkin çeşitli hükümleri kapsar. Bunların içinde ana madde 73. Maddedir. “Her işveren, işyerinde işçilerin sağlığını ve güvenliğini sağlamak için gerekli olanı yapmak ve bu husustaki şartları sağlamak ve araçları noksansız bulundurmakla yükümlüdür. İşçilerde işçi sağlığı ve iş güvenliği hakkındaki usul ve şartlara uymakla yükümlüdürler. İş kanunu çalışma saatlerini, dinlenme sürelerini, ağır ve tehlikeli işleri, işçilerin kontrol muayenelerini düzenleyici yükümler getirir. Tüzüklerin çıkarılmasını öngörür. İş Kanunu İle İlgili Tüzükler İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Tüzüğü İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Kurulları hakkında kanun Ağır ve tehlikeli işler tüzüğü Yapı işlerinde işçi sağlığı ve iş güvenliği tüzüğü İş süreleri tüzüğü Fazla saatlerde çalışma tüzüğü Sakatların istihdamı hakkında tüzük v.b. İşçi sağlığının amaçları 1950 yılında ILO ve DSÖ karma komisyonunda alınan tavsiye kararında 1. Çalışanların sağlık kapasitelerine en yüksek düzeye çıkarmak 2. Çalışmanın olumsuz koşulları nedeniyle sağlığın bozulmasını önlemek 3. Her işçiyi fiziksel ve ruhsal yeteneklerine uygun işlerde çalıştırmak 4. Yapılan iş ile işçi arasında uyum sağlayarak, asgari yorgunlukla optimal randıman elde etmek İşçi sağlığında temel strateji korumadır Ağırlık özgül koruma ile erken teşhis aşamalarına verilmelidir. Uygulanacak yöntemler 2 gruba ayrılır: 1. Çevrenin kontrolü 2. Çalışanların kontrolü Çevrenin Kontrolü Atmosferin devamlı kontrolü ile toksik madde konsantrasyonunu izleme Ortamın fizik koşullarının incelenmesi Zararlı maddeyi değiştirmek Havalandırma Islak çalışma İşyerinin genel temizliği Çalışanların Kontrolü İşe giriş muayenesi Periyodik muayeneler Eğitim Kişisel koruyucu kullanmak İşe Giriş Muayeneleri İşe girecek kişinin bünyesinin o iş için yeterli olup olmadığı ve iş nedeniyle sağlığının bozulup bozulmayacağı, iş ile işçi arasında uyumun sağlanması amaçlanır. Her iş için yapılması arzulanırken mevzuatımız hangi hallerde zorunlu olduğunu belirlemiş ve kısıtlamıştır. Periyodik Muayeneler Çalışmakta olan işçilerin sağlık durumlarının belirlenmesi, iş ile işçi arasındaki uyumun gözlenmesi, hastalıkların erken teşhisi amaçlanır Mevzuta göre; Ağır ve tehlikeli işlerde çalışan işçilerin periyodik muayenesi mecburidir. 13-18 yaş arası çocuk işçiler en az altı ayda bir muayene edilmelidirler. Kurşunla çalışan işçiler 3 ayda bir, cıva ile çalışan işçiler 3 ayda bir, arsenik ve organik fosforlu işlerde çalışan işçiler 6 ayda bir muayene edilmelidirler. İşe Dönüş Muayeneleri Sağlık nedeni ile 3 haftadan uzun süren uzaklaşmalar sonunda işçiler tekrar işbaşı yaparken muayene edilmelidir. Sağlık durumları müsait değilse iş değişikliği imkanları aranır. İşyeri Çalışma Koşullarının Kontrolü İşyeri hekiminin görevli olduğu işyeri ortamını iyi tanıması, işyerlerini denetlemesi, izlemesi, sağlığa zararlı bir durum olup olmadığını incelemesi ve gerekli önlemleri aldırması görevidir. (işyeri hekimlerinin çalışma şartları ile görev ve yetkileri hakkında yönetmelik) Sağlık Eğitimi Yönetmeliğe göre İşyeri hekimi işçilerin kişisel hijyen, beslenme, kişisel koruyucuların kullanımı, genel hijyen konularında eğitimleriyle uğraşır. İşyeri hekimi, işçilerin çalışma şartlarının düzenlenmesinde yerine göre, boş zamanların olumlu biçimde değerlendirilmesi imkanını sağlayacak çalışmalar yapar. Bu arada dinlenme kampları, spor ve öteki konularda çalışmalara katılır. İlk yardım Bir işyerinde hekimden beklenilen görevlerin en önemlilerinden biri ilkyardım hizmetlerinin en iyi şekilde organize edilmesi ve çalıştırılmasıdır. MESLEK HASTALIKLARI Belirli mesleki koşulların zamanla, tekrarlayıcı ve devamlı etkileri sonucu oluşan hastalıklardır. Meslek Hastalıklarının Özellikleri: Kendine özgü klinik bir tablo İyi belirlenmiş hastalık etkeni (fiziksel, biyolojik, kimyasal v.b.) Hastalık etkeni veya metabolitinin biyolojik ortamda bulunuşu (kan, idrar v.b.) Hastalığın deneysel olarak oluşturulabilmesi En önemli özellik hastalığın o meslek grubunda insidansının yüksek olmasıdır. Meslek Hastalıkları Listeleri Sosyal Sigortalar Sağlık İşlemleri Tüzüğü’nde 5 grupta gösterilmiştir. Kimyasal maddelerle olan MH Mesleki cilt hastalıkları Pnömokonyozlar ve solunum sistemi hastalıkları Mesleki bulaşıcı hastalıklar Fiziksel etkenlerle olan meslek hastalıkları Yükümlülük süresi; meslek hastalığına sebep olduğu düşünülen işten fiilen ayrılan bir işçinin ayrıldığı tarih ile hastalığın meydana çıkabileceği en uzun süre Kurşun zehirlenmelerinde yükümlülük süresi 3 yıldır. Yükümlülük süresi hukuksal sorumluluk bakımından önemlidir. Yükümlülük süresinin uzatılması S.S. Yüksek Sağlık kurulunun yetkisine bırakılmıştır. Maruziyet süresi Zararlı etkenin başlamasıyla hastalık belirtilerinin ortaya çıkması için gereken en az süre olarak tarif edilir. 1. 2. Pnömokonyozun meslek hastalığı sayılabilmesi için pnömokonyoz yapacak yoğunluk ve nitelikte toz bulunan yer altı veya yerüstü işlerinde toplam olarak enaz 3 yıl çalışmış olması gerekmektedir. Ağır kilinik, radyolojik labaratuvar bulguları ile hızlı seyreden olgularda bu süre kısaltılabilir. Gürültü zararlarının mesleki sayılabilmesi için gürültülü işte enaz 2 yıl, gürültü şiddeti 85 dB nin üzerinde enaz 30 gün çalışmış olması gerekir. Mesleki hastalıklardan korunma yöntemleri A) Tıbbi yöntemler; 1. 2. 3. Tıbbi resmi muayeneler Sağlık eğitimi İlk yardım B) Teknik yöntemler 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. Çevrenin kontrolü İkame Ayırma Kapatma Havalandırma Yaş yöntem uygulaması Kişisel koruyucuların kullanımı Çevrenin kontrolü Eşik sınır değer (ESD) veya zaman ağırlık/ortalama İşyeri havasında var olup günde 8 saat veya haftada 40 saat çalışma süresi içinde maruz kalındığında tüm işçilerin sağlığına zarar vermediği kabul edilen değerlerdir. Çevrenin kontrolü Müsaade edilen azami konsantrasyon (MAK değer) Atmosfer kirleticilerinin günde 8 saat maruz kalmak suretiyle uzun süre çalışan işçilerin sağlıklarına zarar etkisi olmadığı kabul edilen en yüksek konsantrasyona denir. İkame (Substitution) Endüstriyel işlemlerde sağlık için zararlı olan maddeleri, zararsız yada daha az zararlı bir madde ile Yada tehlikeli operasyonların tehlikesiz operasyonlarla değiştirilmesi işlemi Benzen yerine toluen Metil alkol yerine etil alkol Ayırma İşyerinde mevcut zararlı bir etkenin veya meydana gelmesi muhtemel bir tehlikenin işyerlerinden uzak tutulması Patlayıcı maddeler, radyasyon Mesafe bırakılarak yada duvar veya başka bir engelle ayrılması Kapatma Kapatma toksik materyalin çalışma çevresinden ayrılması sureti ile çevre havasının toksik materyalden korunmasıdır. Havalandırma İki amaçla yapılır Çalışma çevresini aşırı sıcak, soğuk, kuruluk ve nemden korumak İşlemler sonucunda oluşan zararlı maddelerin işçiler tarafından solunmasını önlemek. Lokal aspirasyon Genel havalandırma Yaş yöntem Yapılan işin sonucu olarak meydana gelen gelmesi beklenen tozun su kullanarak işyeri havasında kalmasını veya havaya karışmasını önlemek için kullanılan yöntem. Kişisel Koruyucu Araçlar Baş koruyucuları; baretler, bereler (saç koruyucu), kulak koruyucu Göz ve yüz koruyucuları; Gözlükler, başlık ve yüz maskeleri (radyasyon vb.) Solunum sistemi koruyucuları; Solunum maskeleri. Süzgeçli maskeler. İşle ilgili hastalıklar; Meslek hastalığında çalışma koşulları hastalığın ortaya çıkışında doğrudan etkili olurken işle ilgili hastalıklarda ortaya çıkışı kolaylaştırıcı veya gelişmesini hızlandırıcı etki gösterirler. Koroner kalp hastalıkları Kimyasal faktörler Stresörler Fiziksel aktivite Sıcak soğuk Gece çalışması İşle İlgili Hastalıklar; Kronik solunum hastalıkları K. Bronşit Broşial astım Kas iskelet bozuklukları Sırt ağrıları Osteoartrozis KAZALAR İş kazaları tanımı Sosyal Sigortalar Kanunu’ nun 11. Maddesine göre yapılmıştır. Sigortalının işyerinde bulunduğu sırada İşveren tarafından yürütülmekte olan iş dolayısı ile Sigortalının, işveren tarafından görev ile başka yere gönderilmesi yüzünden asıl işini yapmaksızın geçen zamanlarda Emzikli kadın sigortalının çocuğuna süt vermek için ayrılan zamanlarda Sigortalıların, işverence sağlanan bir taşıtla işin yapıldığı yere toplu olarak götürülüp getirildiği zamanlarda oluşan kazalar iş kazası sayılır. AİLE PLAN LAMAS I AİLE PLANLAMASI AİLELERİN: •İstedikleri sayıda... •İstedikleri zaman ve aralıklarda... •Bakabilecekleri kadar... *ÇOCUK SAHİBİ OLMALARIDIR* AİLE PLANLAMASI Ayrıca çocuk sahibi olamayan çiftlere danışmanlık verilerek, uygun tıbbi bakıma yönlendirilmeleri de aile planlaması hizmetleri içindedir. AMACI: *Çok ve sık aralıklarla oluşan gebelik ve doğuma bağlı, anne çocuk sağlığında meydana gelecek olumsuz etkileri önlemek... *Özellikle istenmeyen gebeliklerin tehlikeli yollarla giderilmesini önleyerek annelere gebelikten korunmanın modern ve tıbbi yollarını öğretmek.... *Sağlıklı çocukların yetişmesini sağlamak... *Doğurganlık çağındaki bireyleri üreme ile ilgili konularda bilgilendirmek... *Çocuğu olmayan ailelerin tıbbi imkanlardan yararlanmalarını sağlamak... *Nüfusun niteliğini iyileştirerek toplumun sağlıklı olmasını sağlamak... ANNE SAĞLIĞINA YARARLARI -Anne ölüm hızı … -Gebeliğe bağlı hastalıkları... -Düşük ve kürtaj sayısını... -Psikolojik sorunları... -Gebelik ve doğum komplikasyonlarını... A Z A L T I R! ÇOCUK SAĞLIĞINA YARARLARI +Bebek ölüm hızını... +Bulaşıcı hastalık sıklığını... +Beslenme bozuklukluklarını... +Konjenital anomalili bebek sayısını... +Prematüre ve düşük doğum ağırlıklı bebek sayısını... A Z A L T I R! TOPLUM SAĞLIĞINA YARARLARI *Sağlıklı anne ve çocuk sayısı artar... *Ailelerin ekonomik ve sosyal düzeyi yükselir.. *Yaşam standardı yükselir... * S ON U Ç* AİLE PLANLAMASI YÖNTEMLERİ Modern Aile Planlaması Yöntemleri Kadınlara yönelik Erkeklere yönelik Etkisi Sınırlı Aile Planlaması Yöntemleri MODERN AİLE PLANLAMASI YÖNTEMLERİ ( KADINA YÖNELİK ) Rahim içi araç Bariyer yöntemler ( Kadın kondomu, diafram, spermisit) Hormonal Yöntemler ( Doğum kontrol hapı, enjeksiyonlar- aylık/ üç aylık, ciltaltına uygulanan implantlar ) Tüplerin bağlanması MODERN AİLE PLANLAMASI YÖNTEMLERİ ( ERKEĞE YÖNELİK ) Bariyer Yöntemler ( Kondom, Spermisit ) Kanalların bağlanması ETKİSİ SINIRLI AİLE PLANLAMASI YÖNTEMLERİ Geri çekme Takvim yöntemi Emzirme Vajinal duş ….. AİLE PLANLAMASI YÖNTEMLERİ: ETKİLİ YÖNTEMLER: *RİA, *Bariyer Yöntemler, -Diyafram, -Kondom. -Spermisitler. *Hormonal Yöntemler, -Oral Kontraseptifler KOK Mini Haplar(POP) -Depo Enjeksiyonlar DMPA Mesygyna -Cilt altı İmplantları *Cerrahi Yöntemler, -Tüp Ligasyonu -Vazektomi ETKİSİ SINIRLI YÖNTEMLER: *Doğal Aile Planlaması, -Bazal vücut ısısı, -Servikal mukus yöntemi,, -Servikal palpasyon yöntemi, -Ritm (takvim) yöntemi, *Laktasyon, *Vajinal Duş, *Coitus İnterruptus, (Geri çekme) Servikal Mukus Yöntemi: Kadın, vajinal salgısını her gün kontrol eder ve kayıt eder: Vajinada ıslaklığın hissedildiği ilk günden başlayarak, kaygan, ince ve bol mukusun bitiminden sonraki üç güne kadar cinsel ilişkiden kaçınılır veya ek yöntem kullanılır. Bazal Vücut Isısı Yöntemi Ovülasyondan sonra progesteron hormonu, vücut ısısını 0,2°C-0,5°C arasında yükseltir ve bir sonraki menstrüasyona kadar devam eder Bazal vücut ısısı, hassas bir termometreyle, menstrüel siklus boyunca, her sabah yataktan kalkmadan önce, ortalama aynı saatlerde ve tercihen oral yoldan ölçülür. Tarih belirtilerek bir çizelgeye kaydedilir. Servikal Palpasyon Yöntemi Kadın, serviksteki değişiklikleri belirler. Serviksin kıvamı; Yumuşakken alt dudağın iç kısmı gibi hissedilir: Fertil dönemdedir Sertken burun ucunun ortası gibi hissedilir:İnfertil dönemdedir. Semptotermal Yöntem Semptotermal yöntem, servikal mukus, bazal vücut ısısı ve servikal palpasyon yöntemlerinin birleşimidir. Her üç yöntemin birleşimi olduğundan diğerlerinden daha etkilidir. Takvim Yöntemi Takvim yöntemi, menstrüel siklusun fertil ve infertil günlerini hesaplamak için 6 aylık bir gözlem süresi sonunda matematiksel formüllere dayanan doğal bir yöntemdir. Yöntemin dayandığı temeller şunlardır: Düzenli menstrüel siklus; Ovülasyonun genellikle bir sonraki menstrüel periyoddan önceki 14. günde olduğu, ancak 11. ve 17. günler arasında da olabileceği varsayımı Emzirme ve Gebeliğin Önlenmesi: Laktasyonal amenore yöntemi(LAM), annenin emzirme döneminde emzirmeyle ilgili bazı koşullara uyarak laktasyon amenoresini bir aile planlaması yöntemi olarak kullanmasıdır. Tam Emzirme Koşulları: Bebeğin altı aydan küçük olması, Annenin adet görmemesi, Bebeğin , sık aralıklarla (6-10 kez) ve en az dört dakika emzirilmesi, Bebeğin beslenmesinin en az %85’inin anne sütüyle sağlanması Bebeğin doğumdan sonra hemen emzirilmesi Yöntem Kondom Kimler Cinsel ilişki sırasında penise takılan bir kılıftır Etki mekanizması Erkeğin spermlerinin vajinaya girmesini engeller Kullanabilir? Geçici bir yöntem gereksinimi olanlar Yan etkileri nedeni ile diğer yöntemleri kullanamayanlar Birden fazla cinsel eşi olanlar Emziren kadınlar Seyrek cinsel ilişkide bulunan çiftler CYBH riski altında olanlar Olumlu Yönleri Yan etkisi yoktur Hemen etkilidir Tıbbi denetim gerektirmez Ucuzdur, kolay bulunur Doğru kullanıldığında etkinlği %98’dir Sağlık yararları CYBH, HBV ve AIDS’e karşı koruyucudur Servikal kanserin önlenmesine yardımcı olabilir Olumsuz Yönleri Durum Cinsel ilişkiyi kesintiye uğratabilir Bazı çiftlerde duyarlılığın azalmasına neden olabilir Her cinsel ilişkide yeni bir kondom kullanılması gerekir Yeterli miktarda kondom önceden bulundurulmalıdır Gebe kalması sakıncalı olanlar Cinsel ilişkiyi etkilemeyen bir yöntem kullanmak isteyen çiftler Sürekli kullanmak istemeyenler KONDOM KULLANIMINDA DİKKAT EDİLMESİ GEREKENLER: Kullanım süresi geçmiş kondomları kullanılmamalı Her ilişkide yeni bir kondom kullanılmalı Kuru, kirli, esnekliğini kaybetmiş,eskimiş,zedelenmiş kondomları kullanılmamalı Vazelin, bebek yağı veya yağlı kremlerle kullanılmamalı Kondom Yırtılması: Tehlikeli cinsel ilişkiden sonraki ilk 72 saat içinde Acil Korunma için kliniğe başvurmasını önermeliyiz Kontrole gelene ise kullanım kurallarını ve yırtık/sızıntı olması halinde 72 saat içinde acil kontrasepsiyon kullanmalarını hatırlatmalıyız. DİYAFRAM Yöntem Kimler Kullanabilir? Kubbe biçiminde kauçuktan yapılmış kenarları esnek bir araç Spermisitle birlikte kullanılır ve cinsel ilişkiden önce vajinaya yerleştirilmelidir Etki mekanizması Serviksi örterek spermlerin geçişini önler Geçici bir yönteme gereksinimi olan çiftler •Başka bir yöntem kullanmak istemeyen çiftler •Seyrek cinsel ilişkide bulunan çiftler •Emziren anneler • Olumlu Yönleri Sağlık riski yoktur Hemen etkilidir Başka yöntemin kullanımı ertelenmişse iyi bir ara yöntemdir Sağlık yararları CYBH’a karşı kısmen koruyucu Servikal kanserin önlenmesine yardımcı olabilir Olumsuz Yönleri Durum Pelvik muayene yapılması gerekir •Doğru kullanılmadığında başarısızlık oranı artar •İlk uygulama klinikte yapılmalıdır •Gebe kalması sakıncalı olanlara önerilmez •Cinsel ilişkiden önce uygulanmalıdır •İlişkiden sonra en az 6 saat çıkartılmamalıdır •Her cinsel ilişkide kullanılması gerekir •Bazı kadınlarda idrar yolu enfeksiyonlarına neden olabilir Uterus prolapsusu Uterus pozisyon anomalileri Genital anomaliler Tekrarlayan idrar yolu enfeksiyonu Genital organlarına dokunamama Sürekli kullanmayı istememe Gebe kalması riskli olanlar • Kullanım Kuralları: Diyafram cinsel ilişkiden 6 saat önce hazneye yerleştirilebilir. Cinsel ilişkiden sonra 6 saat boyunca vajina asla yıkanmamalıdır. Diyafram takıldıktan sonra en fazla 24 saat kalabilir, 24 saatin geçirilmemesine dikkat edilmelidir. Adet kanaması dışında her zaman kullanılabilir Spermisit Yöntem Spermleri etkisizleştiren kimyasal maddelerdir Etki Mekanizması Sperm membranlarını bozarak spermin hareket ve döllenme yeteneğini ortadan kaldırır. Tipleri Köpüren tablet, ovül •Krem, jel •Köpük •Film • Kimler Kullanabilir? Her yaş ve doğurganlıktaki kadınlar kullanabilir •Seyrek cinsel ilişkide bulunan çiftler •Kullandıkları yöntemin etkinliğini arttırmak isteyen çiftler •Emziren anneler • Olumlu Yönleri Sağlık riski yoktur •Reçete ve tıbbi muayene gerektirmez •Hemen etkilidir •Kullanımı kolaydır •Yan etkisi yoktur • Olumsuz Yönleri Doğru ve sürekli kullanılmadığında yüksek başarısızlık •Gebe kalması riskli olanlar kullanmamalıdır •Her cinsel ilişkide kullanılmalıdır •Köpüren tablet,ovül, film tiplerinde cinsel ilişki için 5-10 dakika beklenmesi gerekir •Etkisi 1 saat sürer • Durum Spermisitlere karşı allerji •Genital organlarına dokunamama •Gebe kalması riskli olanlar •Sürekli kullanmak istememe •Birkaç saat sonra yeni bir cinsel ilişki planlanması • Spermisitin Kullanım Kuralları: Köpüren tablet, ya da ovül cinsel ilişkiden 10 dk önce yerleştirilir Krem/jelin etkisi hemen başlar, beklemeye gerek yoktur. Cinsel ilişkiden sonra 6-8 saat süresince vajinada kalmalıdır, bu süre içinde vajina yıkanmamalıdır. Kombine Oral Kontraseptifler : Yöntem Sentetik östrojen ve progesteron içeren haplar Etki mekanizması Ovülasyonu baskılaması Servikal mukusun kalınlaşması Kimler Kullanabilir? Etkin biçimde korunmak isteyen kadınlar Doğumdan sonra emzirmeyen kadınlar 3-4 hafta geçmiş olan ya da 6 ay geçmiş olup emzirenler Düşük sonrası Anemi öyküsü olanlar Dismenoresi olanlar Düzensiz adetleri olanlar Ektopik gebelik öyküsü olanlar İyi huylu over kisti öyküsü olanlar İyi huylu meme hastalıkları Olumlu Yönleri Etkinliği yüksektir Kullanımı kolaydır Cinsel ilşkiden bağımsızdır Yöntem bırakıldıığında doğurganlık hemen geri döner Sağlık yararları Adetlerin düzenli hale gelmesini sağlar Anemiyi azaltır Adet öncesi gerginliği azaltır Over kisti oluşumunu azaltır Ektopik gebeliği önler İyi huylu meme hastalığı riskini azaltır Olumsuz Yönleri Durum Her gün hap alınmasının hatırlanması gerekir Bulantı- kusma Kilo artışı Göğüslerde gerginlik ilk 3 ay görülebilir Bazı kişilerde ruhsal değişiklikler olabilir Kan basıncını yükseltebilir Sigara içen kadınlarda dolaşım bozukluklarına neden olabilir. Gebelik şüphesi Meme Ca öyküsü Tromboembolik hastalık öyküsü Genital organ kanserleri Kalp hastalığı öyküsü Karaciğer hastalığı Emziren kadınlar 35 yaş üstü ve günde 15’ten fazla sigara içenler Son 3 ayda anormal vajinal kanaması olanlar Migren türü şiddetli baş ağrıları olanlar Hipertansiyon KOK Kullanım Kuralları: Düzenli olarak, her gün 1 hap yutulur. Tercihen her gün yaklaşık aynı saatlerde, akşam yemeğinden sonra veya gece yatmadan önce yutulmalıdır 21 gün düzenli-unutulmadan yutulur.7 gün hap yutulmaz, ara verilir, 8. gün yeni bir kutuya başlanır. 7 günlük ara süresi içinde adet kanaması başlayabilir ama yeni kutuya başlamak için 8. gün beklenir! Hap unutulduğunda ! “1 hap” unutulduysa; Hatırlandığı anda hemen 1 hap ve “o günün” hapı da saatinde alınmalıdır ve düzenli olarak her gün 1 hap yutulmaya devam edilmelidir, ek yönteme gerek yoktur. Hap unutulduğunda ! “2 hap unutulduysa”; Siklusun ilk iki hafta içinde ise üst üste iki gün ikişer hap alınır ve bir hafta ek yöntem kullanılır Siklusun üçüncü haftası içinde unutulmuşsa, kullanılmakta olan paket atılıp , hiç ara verilmeden aynı gün yeni pakete başlanmalıdır ve bir hafta ek yöntem kullanılır. Hap unutulduğunda ! “3 veya daha fazla hap” unutulduysa; Paket atılıp aynı gün yeni bir pakete başlanmalı ve bir hafta süre ile ek bir yöntem kullanılmalıdır. Kombine Oral Kontraseptiflerde Uyarı İşaretleri Şiddetli karın ağrısı Şiddetli göğüs ağrısı, nefes darlığı Şiddetli baş ağrısı Şiddetli uyluk, bacak ağrısı Ani görme kaybı veya bulanık görme Konuşma bozukluğu OKS İzlem İlk izleme 3 ay içinde yapılmalıdır Sürekli hap kullanan kadınların her 6-12 ayda bir kontrol amacı ile kliniğe başvurmaları gerekir İlk kez veya yıllık kontrolü için geldiğinde: Kan basıncı, kilosu ölçülmeli Yan etki veya sorunları olup olmadığı öğrenilmeli Sigara içiyorsa sıklığı sorulmalı Uzun süreli kullandığı ilaçlar sorulmalı Yöntem Enjekte Edilen Kombine Kontraseptifler Uzun süreli ve geri dönüşlü östrojen ve progestin içeren gebelikten koruyucu iğneler Etki mekanizması Ovülasyonun baskılanması Servikal mukusun kalınlaşması Endometriyumda implantasyonun olmaması Mesigyna® Kimler Kullanabilir? Uzun süreli ve etkili korunma isteyenler Günlük kullanım gerektirmeyen yöntem isteyenler Doğumdan sonra emzirmeyen ve 3-4 hafta geçmiş olanlar ya da 6 ay geçmiş olup emzirmeyi sürdürenler Düşük sonrası dönemdeki kadınlar Ektopik gebelik öyküsü olanlar Olumlu yönleri Etkinliği yüksektir Uygulanması kolaydır Cinsel ilişkiden bağımsızdır Yalnız progestin içeren enjekte edilen kontraseptiflere göre doğurganlık daha çabuk geri döner Ucuzdur. Olumsuz yönleri Zamanlama Enjeksiyonlar için ayda bir kliniğe gelinmesi gerekir Kilo artışına neden olabilir Düzensiz kanama/ lekelenme tarzında menstrüel değişikliklere neden olabilir İlk 3 ay bulantı, baş ağrısı, göğüslerde gerginlik olabilir Bazı kişilerde ruhsal değişikliklere neden olabilir Kan basıncını yükseltebilir İlk enjeksiyonlar menstrüel periyodun ilk 5 gününde yapılmalıdır Böylece kadının gebe olmadığından emin olunur Doğum sonrası : emziriyorsa bebek 6 aylık olana kadar ertelenmelidir Emzirmeyen kadınlarda 3-4 hafta içinde başlanabilir Düşük sonrası: hemen veya ilk 7 gün içinde uygulanır Kombine Enjektabl Yöntemlerin Kullanım Kuralları: “Düzenli olarak, 4 haftada bir kez aylık enjeksiyon uygulanır. Uyarı İşaretleri Şiddetli karın ağrısı Şiddetli göğüs ağrısı, nefes darlığı Şiddetli baş ağrısı Şiddetli ayak veya bacak ağrısı Ani görme kaybı veya bulanık görme Aşırı kanama Bu sorunlardan herhangi biri ile karşılaşırsa hemen kliniğe başvurması gerektiği kadına anlatılmalıdır. kullanabilir? Olumlu Yönleri Deri AltıKimler İmplantları Yöntem Yalnız progestin içeren implantlar kadının üst kolunun iç kısmına derinin hemen altına lokal anestezi kullanılarak küçük bir kesi ile yerleştirilir Etki mekanizması Ovülasyonun baskılanması •Servikal mukusun kalınlaşması •Endometriyumun incelmesi • Norplant ® implanon ® Uzun süreli ve etkili koruma isteyenler •Günlük kullanım gerektirmeyen yöntem isteyenler •Düşük sonrası •Yan etki veya komplikasyonları nedeni ile östrojen içeren kontraseptif kullanamayanlar • Etkinliği yüksektir •Hemen etkilidir •Kullanımı kolaydır •İstendiğinde çıkarılabilir •Yöntem bırakıldığında doğurganlık hemen geri döner •Sağlık riski azdır. • Olumsuz Yönleri Durum Uygulama ve çıkarılma için eğitilmiş personel gerekir •Her küçük cerrahi girişimin ortak risklerini taşır •Kullanıcı yöntemi kendi kendine bırakamaz •Derinin altında farkedilebilir •Adet değişikliklerine neden olabilir Gebelik şüphesi Sarılık, aktif karaciğer hastalığı Aktif tromboembolik hastalık Tanı konulmamış vajinal kanama Meme Ca öyküsü Hipertansiyon Migren türü başağrıları Sigara kullanımı Olası adet düzensizliklerine uyum gösteremeyecek olanlar • Norplant 3.4 cm X 2.4 mm” boyutlarında, herbiri 36 mg kristalize levonorgestrel içeren 6 ince ve esnek silikon kapsülden oluşur. 5 yıl süre ile koruma sağlar. Geri dönüşümlüdür. Cilt altına uygulanır. İmplanon: 68 mg etonogestrel içerir. Boyu 40mm,dış çapı 2mm boyutlarındadır. Tek çubukludur. 3 yıl süre ile koruma sağlar. Geri dönüşümlü,cilt altına uygulanan bir yöntemdir. Yapılan araştırmalarda, %100 koruyucu olarak bulunmuştur. İmplanon Kullanım Kuralları: Üç yılda bir kez cilt altına uygulanır. Uygulama menstrüel periyodun ilk 7 günü içinde yapılmalıdır Düşük sonrası hemen veya ilk 7 gün içinde uygulanabilir. İmplanon Uyarı İşaretleri ! Uygulama yerinde ağrı, kızarıklık, hassasiyet Adet gecikmesi (gebelik kuşkusu) Düzensiz ve aşırı vajinal kanama, normalin 2 katı uzun süre ya da 2 katı fazla miktardaki kanama Şiddetli baş ağrısı Yöntem Rahim İçi Araçlar RİA, rahim içine yerleştirilen, genellikle bakır ya da hormon içeren, küçük plastik bir cisimdir Etki mekanizması Spermin üst genital yollara ulaşmasına Ovum transportuna Fertilizasyona engel olur Bakırlı RİA’lar: TCu 380A, Multiload (MLCu 250 ve 375) ve Nova T (TCu 200Ag ve 380Ag) Hormonlu RİA’lar: Progestasert LevoNova ve Mirena. Kimler kullanabilir? Günlük kullanım gerektirmeyen yöntem isteyenler Uzun süreli ve etkin korunma isteyenler Emziren kadınlar Daha önce RİA kullanımında sorun olmayan kadınlar Hormonal yöntem istemeyen kadınlar 35 yaşın üstünde sigara içen kadınlar Olumlu yönleri Etkinliği yüksek Hemen etkili,uzun süreli Çıkarıldığında doğurganlık hemen geri döner Cinsel ilişkiden bağımsızdır Güvenlidir Kullanışlıdır Emzirmeyi etkilemez Olumsuz yönleri Durum Takılması ve çıkarılması eğitilmiş personel gerektirir CYBH öyküsü olan veya birden fazla kişi ile cinsel ilişkisi bulunanlarda pelvik enfeksiyon riski yükselir Adet miktarı artabilir Lekelenme ve kramplar olabilir Araç uterustan servikse doğru kayabilir ve vajinaya atılabilir Uygulama sırasında az da olsa perforasyon riski vardır Kullanıcı yöntemi kendi kendine bırakamaz Gebelik şüphesi Pelvik enfeksiyon öyküsü Anormal vajinal kanama veya genital kanser belirtisi olanlar Ektopik gebelik öyküsü olanlar Derin anemisi olanlar Pelvik muayenede anatomik bozukluğu düşündüren bulguları olanlar Aşırı servikal darlığı olanlar Tarih Boyunca RİA Çeşitleri T Cu 380 A (T-care, Pregna) “T” harfine benzer. Poliüretandan yapılmıştır. Gövdede iki bakır bant bulunmaktadır. 10 yıl süreyle korur Türkiye’de Kullanılmakta Olan Hormonlu RİA’lar Ülkemizde hormonlu RİA olarak “ Mirena ” piyasada bulunmaktadır. “T” şeklindeki iskeleti polietilenden yapılmıştır. 5 yıl süreyle korur RİA uygulama Adetin ilk 2 günü içinde uygulanabilir. Gebe olmadığından emin olunan herhangi bir zamanda uygulanabilir. Ek yöntem gerekmez. RİA Kullanıcıları İçin Uyarı İşaretleri: Adet gecikmesi, gebelik kuşkusu Aşırı vajinal kanama Karın ağrısı, Cinsel ilişki sırasında ağrı,ateş Anormal vajinal akıntı Kadında Gönüllü Cerrahi Sterilizasyon(TÜP LİGASYONU) Yöntem Kadında doğurganlığın cerrahi yöntemle kalıcı olarak sonlandırılması Etki mekanizması Fallop tüplerinin bilateral kapatılması spermin ovuma ulaşmasını engeller Kimler kullanabilir? Daha fazla çocuk istemeyen çiftler Yaş ya da sağlık sorunları nedeni ile gebeliği yüksek risk taşıyan kadınlar Girişim için bilinçli ve gönüllü karar veren çiftler Olumlu yönleri Etkinliği yüksek Hemen etkili Kalıcı, girişim sonrası korunma kaygısı kalmaz Basit bir cerrahi girişim İleri dönemde ortaya çıkan yan etkisi yoktur Cinsel ilişkiye olumsuz etkisi yoktur Olumsuz yönleri Kalıcı, pişmanlığa neden olabilir Cerrahi girişimlerin ortak risk ve yan etkilerini taşır Durum Başka çocuk sahibi olma isteği Gebelik şüphesi Akut pelvik enfeksiyon Akut sistemik enfeksiyon Yöntem konusunda kuşku veya kabul formunu imzalamama Baskı altında karar verme Depresyon Evlilik sorunları Çok genç ve evli olmayan kadınlar Çocuğu olmayan kadınlar Erkekte Gönüllü Cerrahi Sterilizasyon(VAZEKTOMİ) Yöntem Erkeğin dölleme yeteneğinin cerrahi yöntemle kalıcı olarak sonlandırılması Etki mekanizması Erkeklerde vaz deferensin bağlanıp kesilmesi sonucu spermlerin meniye geçişini engelleyerek etkili olur Kimler için uygun? Daha fazla çocuk istemeyen çiftler Gebeliği yüksek risk taşıyan kadınların eşleri Girişim için bilinçli ve gönüllü karar veren çiftler Olumlu yönleri Etkinliği yüksek Kalıcı Basit bir cerrahi girişimdir Cerrahi riski az Girişim sonrası korunma kaygısı kalmaz İleri dönemlerde ortaya çıkan yan etkisi yoktur Cinsel ilişkiye olumsuz etkisi yoktur Olumsuz yönleri Kalıcı bir yöntem; pişmanlığa neden olabilir Hemen etkili değildir(yaklaşık 20 ejekülasyon sonra) Küçük cerrahi girişimlerin ortak risk ve yan etkilerini taşımaktadır. Durum Başka çocuk sahibi olma isteği Yöntem konusunda kuşku, kabul formunu imzalamama Baskı altında karar verme Depresyon Evlilik sorunları Bekar veya çocuğu olmayanlar Bu ders taslak şeklinde hazırlanmış ve öğrenci için sunulmuştur. Fikri Mülkiyet Hakları konusunda müracaat aşamasındadır.
