Başlıksız

KAVRAM HARİTALARININ FİZİK DERSİNDE KAVRAM YANILGILARININ
BELİRLENMESİNDE KULLANILMASI
K.ALTIN, M.ASLAN*
Deniz Harp Okulu Komutanlığı, İSTANBUL, kamilaltin@excite.com
Deniz Lisesi Komutanlığı, Heybeliada, İSTANBUL, maslan0001@yahoo.com
ÖZET
Araştırma, İstanbul ilinde bir devlet lisesinde 2003-2004 eğitim-öğretim yılında
Lise-2’de öğrenim gören 50 öğrenciyle yapılmıştır. Araştırmada öğrenciler fizik
dersinde, kavram haritalarının çizilmesini ders öğretmeni yardımıyla
öğrenmişlerdir. Daha sonra çalışma grupları oluşturulmuştur. Bu gruplar kavram
haritasının kullanılmasını daha iyi öğrenmeleri için ödev olarak elektrostatik
konusunda kavram haritaları çizmişlerdir. Bundan sonra derste her öğrencinin tek
başına manyetizma konusunda bir kavram haritası çizmesi istenmiştir. Çizilen
kavram haritaları incelenerek öğrencilerin “Magnetizma” konusunda “doğru”,
“yanlış ve “eksik” bilgileri tespit edilmiştir. Son aşamada öğrencilere aynı konuda
açık uçlu sorulardan oluşan bir sınav yapılmış cevaplardan öğrencilerin
kavramlarla ilgili “doğru”, “yanlış ve “eksik” bilgileri tespit edilmiştir. Araştırmanın
sonucunda elde edilen verilerle öğrencilerin iki farklı yöntemle (kavram haritası ve
klasik sınav (essey) ) ile değerlendirilmesinin avantaj ve dezavantajları
tartışılmıştır. Çalışmada kavram haritalarının bilgisayar ortamında çizilmesi
uygulamalarından da örnekler verilmiştir.
Anahtar Kelimeler: Kavram haritaları, ölçme ve değerlendirme, fizik eğitimi,
bilgisayar destekli eğitim.
I.
GİRİŞ:
Kavramlar; eşyayı, olayları, insanlar ve düşünceleri benzerliklerine göre
gurupladığımızda gruplara verdiğimiz adlardır. Kavramlar gerçek dünyada değil
düşüncelerimizde vardır. Gerçek dünyada ise kavramların ancak örneklerini
bulabiliriz.
Kavram haritaları ise kavramlar arasındaki ilişkinin grafiksel bir yolla ifade
edilmesidir, yani bir yol haritasıdır. İlk defa 1972 yılında Novak tarafından
uygulanmaya başlanmıştır.
Kavramlar soyut düşüncelerdir. Kavram haritaları ise somut grafik gösterimleridir.
Bu nedenle anlamlı öğrenmeyi sağlayarak, ülkemizde bir çok öğrencinin yaptığı
gibi ezbere öğrenmeyi önlemiş olur. Anlamlı öğrenmede önce konu ile ilgili bütün
kavramların analizi yapılmalı sonra da kavramlar arasında ilişki gösterilmelidir.
Kavram haritası çizmeden önce kavramlar, alt kavramlar, kavramlar arasındaki
ilişkiler listelenmeli ve daha sonra bu liste daire veya değişik çokgenler içine
yerleştirilerek oklarla birbirine bağlanır.
Kavram haritaları planlama, öğretim ve değerlendirme aracı olarak okul
öncesinden üniversiteye kadar eğitimin her kademesinde kullanılabilmektedir. Bu
araç özellikle fen derslerinde başarıyı arttırmaktadır. Günümüzde kavram
haritaları birçok öğrenci kitabında, öğretmen materyallerinde ve diğer eğitim
materyallerinde bulunmaktadır. Aşağıda bu çalışmada öğrencilere kavram
haritasının çizimini anlatmada kullanılan ve Statik Elektrik konusunda araştırmacı
tarafından çizilmiş bir kavram haritası verilmiştir (Şekil. 1).
Statik elektrik
konusuna
örnekler:
yük çeşidi:
birini
çeker
pozitif (+)
yıldırım,
fotokopi makinesi,
flaşör,
kondansatörler
paratoner
yük çeşidi:
SI birimi:
yük sembolü
coulomb
(C)
negatif (-)
dur.
Yük sayısı
eksi yüklerden
fazlaysa bu atoma
Q, q
dur.
yük değerlerini
oluşturur.
Bu yüklerin sayısı
birbirine eşitse
pozitif
yüklü
atom
nötr atom
Yük sayısı
Pozitif yüklerden
fazlaysa bu atoma
negatif
yüklü
atom
adı verilir
Şekil .1 Statik elektrik konusunda araştırmacı tarafından çizilen kavram hartası.
II.
ÖRNEKLEM:
Araştırma, Deniz Lisesi Komutanlığında, 2003-2004 eğitim ve öğretim yılında
öğrenim gören lise ikinci sınıftan toplam 50 öğrenciyle yapılmıştır. Uygulama
Manyetizma konusu işlendikten sonra gerçekleştirilmiştir. Araştırmamızın evrenini
aynı okulda öğrenim gören bütün lise ikinci sınıf öğrencileri oluşturmuştur.
III.
MATERYAL ve YÖNTEM:
Öğrencilere öncelikle; derslerimiz içerisinde bir miktar zaman ayırarak kavram
haritalarının ne olduğunu, ne gibi yaraları olduğu anlatılarak, çizilmiş örnek
kavram haritaları gösterilerek ilgi uyandırıldı. Daha önce işlenen konuların kavram
haritaları ders sırasında tahtada ve tepegöz yardımıyla öğrencilerle tartışarak
öğretmen tarafından çizilmiştir. Öğrenciler kavram haritalarını çizmeyi öğrendikten
sonra ödev olarak gruplar halinde “elektrostatik” konusunda kavram haritaları
çizmişlerdir. Bu yolla, öğrencilerin kavram haritaları yöntemini daha da iyi
öğrenmeleri sağlanmıştır. Uygulama da 25’er kişilik iki sınıfta yapılmıştır. Bu
sınıfların seçiminde birinci dönem fizik dersi notlarının aritmetik ortalamaları ele
alınmış ve sınıflar arasında istatiksel
açıdan anlamlı bir farkın olmadığı
görülmüştür. Bu yüzden araştırmada bu sınıflar örneklem olarak seçilmiştir.
Öğrencilere manyetizma ünitesi derste işlendikten sonra “ mıknatısların yapısı,
manyetik alan ve manyetik kuvvet hakkında bildiklerinizi bir kavram haritası
çizerek gösteriniz” şeklinde bir soru yöneltilmiştir. Öğrencilere kavram haritaları
çizmeleri için 20 dakika süre verilmiştir. Öğrencilerin kavram haritalarını çizerken
öğretmenden yardım almalarına ve başka kaynaktan yararlanmalarına izin
verilmemiştir. Daha sonra aynı öğrenci grubuna, aynı şartlarda, aynı soru
yöneltilmiş ve 20 dakika süreyle bu soruyu cevaplamaları istenmiştir.
Öğrencilerin soruya klasik sınavda verdikleri cevaplar ile aynı soruya cevap
oluşturacak şekilde çizdikleri kavram haritaları ayrı ayrı değerlendirilmiştir. Burada
amaç, öğrencilerin manyetizma konusunda öğrendiklerini ölçmede yöntem olarak;
a) Klasik sınav b) Kavram haritaları yöntemlerinin hangisinin daha etkili olduğunu
araştırmaktır.
Değerlendirme sırasında her iki yöntem için ayrı ayrı doğru öğrenilen kavramlar
tablosu, yanlış öğrenilen kavramlar tablosu oluşturulmuştur ve bu tablolarda
kavramların frekans dağılımlarına bakılmıştır. Tablodan elde edilen sonuçlar
yorumlanmıştır.
IV.
BULGULAR:
Öğrencilere yöneltilen “ mıknatısların yapısı, manyetik alan ve manyetik kuvvet
hakkında bildiklerinizi bir kavram haritası çizerek gösteriniz veya yazınız”
sorusunun cevabında öğrencilerden öğrenmelerini beklediğimiz temel kavramlar
aşağıda verilmiştir.













N-S Kutupları
Kutup Çizgilerinin Yönü
Çizgi Sayısı (Manyetik Alan Yoğunluğu)
Mıknatıs Tipleri
Tek Kutupluluğun Olamayışı
Kutuplar arası İtme-Çekme Özelliği
Mıknatısların Yapısındaki Elementler
Manyetik Alandan Maddelerin Etkilenme Şekilleri
Vektörel Büyüklüktür
Formül-1 (F=Bil)
Formül-2 (F=qVB)
Sağ el Kuralı (Yön için)
İndüksiyon-Özindüksiyon akımı ve emk.’nın oluşumu
Doğru Öğrenilen Yanlış Öğrenilen
Kavram Sayısı Kavram Sayısı
Kavram Haritası
Yöntemi
Klasik Sınav
Yöntemi
Toplam
98
33
131
133
16
149
Tablo. Manyetizma konusu ile ilgili 50 öğrencinin klasik sınav cevaplarında/kavram
haritasında geçen kavram sayıları
Doğru Öğrenilen Kavramlar
Kavram Sayıları
140
120
100
80
60
40
20
0
Kavram Haritaları
Yöntemi
Klasik Sınav
Yöntemi
1
Yöntem
Grafik 1. Doğru Öğrenilen Kavramlar
Kavram Sayısı
Yanlış Öğrenilen Kavramlar
35
30
25
20
15
10
5
0
Kavram
Haritaları
Yöntemi
Klasik Sınav
Yöntemi
1
Yöntem
Grafik 2. Yanlış Öğrenilen Kavramlar
Tablodan görüleceği üzere klasik sınavla öğrencilerin verdiği doğru kavram sayısı
133 iken, Kavram haritaları yönteminde bu sayı 98 olmuştur. Kavram haritalarındaki
doğru öğrenilen kavram sayısının az oluşunun nedeni; kavram haritası çizerken
öğrencilerin sadece kavramları yazmayıp, kaynaklar arasındaki ilişkiyi de bilmesini
gerektirdiğinden kaynaklanmaktadır. Klasik sınavda ise kavramlar arası ilişkileri
bilmeden de bu kavramlar hakkında doğru cevaplar yazabilmektedir. Aynı tablodan
yanlış öğrenilen kavramların sayısı incelendiğinde kavram haritaları yönteminde 33,
klasik sınav yönteminde ise 16 kavramın yanlış öğrenildiği ortaya çıkmıştır. Buradan
kavram haritaları yönteminin öğrencilerin yanlış öğrendiği kavramları ortaya
çıkarmakta etkili olduğu görülmektedir. Öğrencilerin verdiği cevaplardaki toplam
(yanlış+doğru kavram sayısı) kavram sayılarına bakıldığında bu iki yöntem arasında
çok önemli bir farkın olmadığı söylenebilir.
V.
SONUÇLAR ve ÖNERİLER:
Ülkemizde fen/fizik eğitimindeki sorunlar gözönüne alındığında; bu sorunların
başında öğrencilere okullarımızda öğretmenlerimizin kullandığı yöntemlerdeki ve
öğrencileri değerlendirme sistemindeki eksiklikler gelmektedir. Bu nedenle yaygın
olarak kullanılan klasik değerlendirme, öğrenme ve öğretme yöntemleri yanında
kavram haritaları yönteminin de kullanılmasının faydalı olacağı değerlendirilmektedir.
Ayrıca günümüzde kavram haritaları bilgisayar ortamında inspiration ve benzeri
yazılımlar kullanılarak çizilmektedir. Böylece daha kolay ve etkili bir öğretim ortamı
oluşturulabilmektedir.
Aşağıda öğrencilerin çizmiş olduğu kavram haritalarından iki örnek verilmiştir
(Şekil.2).
Şekil 2. Öğrenciler tarafından çizilen kavram haritaları.
KAYNAKLAR:
1. www.inspiration.com
2. Gürdal, A.; Şahin, F.; Çağlar, A.;Fen Eğitimi: İlkeler, Stratejiler ve Yöntemler;
Marmara Üniversitesi Yayın No:668; (2001); İstanbul.
3. Roth, W.M.; Roychoughury, A.; “The Social of struction of scientific concept or
the concept mep as conscription device and tool for social thinking in high
school science”; Science Education; 76(5):531-557.