işletim sistemleri
advertisement
İŞLETİM SİSTEMLERİ İşletim sistemleri konusu, bilgisayar bilimleri kapsamındaki en temel konulardan birini oluşturmaktadır. İşletim sistemleri, bilgisayar sistemlerinin gelişmesine paralel olarak gelişme göstermiştir. Çünkü, yeni gelişen bilgisayar mimarisi, yeni istekler ve ihtiyaç duyulan güvenliğe göre işletim sistemleri gelişmiştir. Bu nedenle, kullanıcı ile bilgisayar arasında bir köprü görevi yürüten ve donanıma en yakın yazılım birimi olan işletim sisteminin ayrıntılarını incelemeye geçmeden önce, bir bilgisayar sisteminin yapısını genel olarak ele almak gerekmektedir. Bir bilgisayar sisteminin genel olarak 4 bileşeni vardır. 1. 2. 3. 4. Donanım İşletim Sistemi Sistem Yazılımları Uygulama Yazılımları (İşlemci (CPU), belek ve I/O üniteleri gibi) (Ms-Dos, Unix, OS/2 gibi) (Derleyiciler, Veritabanı ve Network Yazılımları) (Kullanıcıların kendi geliştirdikleri yazılımlar) Bu noktada şu hususu açıklamak gerekir ki CPU (Central Processor Unit) bilindiği gibi bir bilgisayar sisteminin en temel bileşeni olup, aynı şekilde bilgisayar sistemlerindeki disk, printer, disket, terminal (ana makineye bağlı, sıradan uç kullanıcılar) vs. gibi I/O (Input/Output) üniteleri donanım kısmı olmaktadır. Yazılım (software) ise, hem bilgisayar sistemini oluşturan donanım birimlerinin yönetimini hem de kullanıcıların işlerini yapmak için gerekli olan programlardır. Yazılım olmaksızın bir bilgisayar sistemi, bir takım elektronik kartlar, kablolar ve mekanik bazı parçalardan ibaret bir cihazdır. Bir bilgisayar sistemi, üzerine işletim sistemi (Operating Systems) ve onun üzerine de diğer yazılımların yüklenmesi ve çalıştırılmasından sonra gerekli işlevleri yerine getirebilmektedir. Bilgisayar yazılımları genel olarak 2 ana grupta incelenebilir. Sistem Yazılımları (System Software) Uygulama Yazılımları (Application Software) Sistem Yazılımları (System Software); bilgisayarın kendisinin işletilmesini sağlayan, işletim sistemi, derleyiciler (compilers) (Yazılım programında, yazılan programı makine diline çeviren program), çeşitli donatılar (facility) gibi yazılımlardır. 1 Uygulama Yazılımları (Application Software); bu kullanıcıların işlerine çözüm sağlayan örneğin çek, senet, stok kontrol, bordro, kütüphane kayıtlarını tutan programlar, bankalardaki müşterilerin para hesaplarını tutan programlar vs. gibi yazılımlardır. Bütün sistem programları içinde en temel yazılım işletim sistemidir ki, bilgisayarın bütün donanım ve yazılım kaynaklarını kontrol ettiği gibi, kullanıcılara ait uygulama yazılımlarının da çalıştırılmalarını ve denetlenmelerini sağlar. Modern bir bilgisayar sistemi, bir söylemle “CPU”), gerçek bellek (RAM), (network) birimleri, yazıcı üniteleri, CD ünitelerinden oluşmaktadır. Doğal olarak yapıdadır. veya birden fazla işlemci (ya da diğer saatler, terminaller, diskler, bilgisayar sürücüsü, disket ve teyp üniteleri gibi bir bilgisayar sistemi oldukça karmaşık bir ağı I/O bir Programcıları, donanımın bu karmaşık yapısından etkilenmemelerini sağlamak ve disk gibi donanım ünitelerinin nasıl çalıştıklarını anlamak zorunda bırakılmamaları için, donanımın üzerine ilave edilen yazılımların katmanlar şeklinde (layered system) oluşturulmaları ve bu sayede çok daha kolay bir şekilde, sistemin bütün parçalarının yönetilebilmesi şeklinde bir yapılanma, uzun yıllar önce geliştirilmiş bir yaklaşımdır. Bu yapının en alttaki üç katmanı donanımı oluşturmaktadır. En alttaki katman, fiziksel üniteler, entegre devreler, kablolar, power (elektrik destek) üniteleri, disket sürücüleri, disk üniteleri ve diğer benzeri donanım birimlerinden oluşmaktadır. Bu katmanın mimari yapısı ile ilgilenmek ve bunları çalışma prensiplerini geliştirmek elektronik mühendislerinin işidir. Sekil 1. Bilgisayar Sistem Katmanları Fiziksel üniteleri (donanım) doğrudan kontrol eden ve fiziksel katmanın bir üstündeki en ilkel yazılım düzeyini oluşturan katman, “microprogram” dır. Bu katman genellikle “read-only” (yalnızca okunabilir) bellek (ROM) sahasında bulunur. Microprogram da ekleme (add), taşıma (move), karşılaştırma (compare) gibi makine diline ait temel komutları adım adım yerine getirir. Microprogram, örneğin, Add işlemini yerine getirmek için eklenecek sayının nerede yer aldığını saptar ve üzerine eklenecek sayıyı ilave ettikten sonra sonucu elde eder. Microprogramın yorumladığı komut seti (instruction set), makine dili (machine language) katmanını oluşturur ki, bu gerçekte makinenin gerçek bir donanım parçasını 2 oluşturmakta ve bir bilgisayar da donanımın gerçek bir parçasıymış gibi nitelenebilmektedir. Bu nedenle bazı makinelerde Microprogram, donanımın içinde varsayıldığından ayrı bir katman şeklinde bulunmaz. Makine dili, genel olarak 50 ile 300 arasında komuta (intruction) sahiptir. Veri taşıma, aritmetik işlem yapma ve değerleri kıyaslama gibi işlevleri yerine getirir. Makine dili, yazıcı ve disket sürücü gibi I/O (input/output) ünitelerinin denetimini özel yüklenmiş bilgiler sayesinde yapmaktadır. Bir bilgisayar sisteminin dördüncü katmanında yer alan işletim sisteminin temel işlevi, donanımın karmaşıklığını kullanıcıya yansıtmamak ve daha elverişli ortam hazırlayıp, kullanıcının kolayca işini yapmasını sağlamaktır. Aşağıdaki gibi düşünecek olursak; İşletim Sistemi Olmasaydı ; Diyelim ki, işletim sistemi olmayan bir bilgisayarın önünde oturuyorsunuz ve bu bilgisayarın disket sürücüsüne disketinizi taktınız ve bu disketteki “LATS” isimli oyun programını çalıştırmak istiyorsunuz. İşletim sistemi olmaksızın yapmanız gereken, daha doğrusu vermeniz gereken komutları şöyle bir hayal etmeye çalışın. 1. Disket sürücüsü takılı mı? 2. Takılıysa disket sürücüde disket var mı? ve dönüyor mu? 3. Dönüyorsa doğru hızda mı dönüyor? 4. Disket sürücüsünün okuyucu kafası disketin neresinde duruyor? 5. “LATS” programının disket üzerindeki yeri neresi? Örneğin üzerinde 80 kayıt izi bulunan bir diskette, programın kaydedilmeye başladığı iz hangisi, toplam program uzunluğu kaç iz tutuyor? 6. Sürücünün kafasını uygun izin üzerine gönder... 7. Uygun izin üzerine geldi mi? 8. Geldiyse, izin başlangıç noktasının okuyucu kafanın altına gelmesini bekle. 9. Disket sürücüdeki kayıtları okumaya başla ve belleğe taşı. (tabii belleğin program yüklemeye uygun bir noktasından başlayarak, bellekte boş yer yoksa bellekteki kullanılmayan bilgileri sil, bilgiler kullanılıyorsa bu bilgileri diskin boş bir yerine geri almak üzere kaydet ve belleği boşalt.) 10. Birinci iz bitince, okuyucu kafayı bilginin devam ettiği bir sonraki izin üstüne gönder ve bu hareket tamamlanıncaya kadar bekle... 3 11. İzleri okumayı ve belleğe yerleştirmeyi program dosyasının sonuna gelinceye kadar tekrarla. 12. Disketten okuma tamamlanınca, disket sürücüyü durdur ve programı çalıştırmaya başla. Bu uzun liste bile abartılı şekilde kısaltılmış bir listedir. Sürücünün okuyucu kafasının belirli izin üzerine gönderilmesi bile başlı başına bir iştir aslında. Tabii birde bu işlemi makinenin anlayacağı bir dille yapmak gerekiyor. Yani, ikilik düzende 1 ve 0’ ları kullanarak PROM’ daki temel bilgilerle (ekleme, çıkarma, karşılaştırma, vs.) yapmak gerekiyor. Oysa; işletim sistemi olan bir bilgisayarda, kullanıcının tek yapması gereken çalıştırmak istediği programın adını klavyeden yazıp ENTER tuşuna basmak veya simgesine (icon) tıklamaktır. Program dosyasının disket sürücüdeki yerinin bulunması, sürücüyü denetleyen kontrol devreleriyle gerekli görüşmeleri yapıp kafanın gerekli hareketleri yapmasını sağlayarak kayıtların belleğe aktarılması işinin sağlıklı bir şekilde yapılması, tamamen işletim sisteminin sorumluluğundadır. İşletim Sistemi, üzerinde yer alan bazı yazılımlar “Sistem Yazılımı” olarak anılır. Örneğin derleyiciler (compilers) ; yazdığımız programı makine diline çeviren ara program, editörler (editors), yararlı programlar (utility) ; virüs temizleyen programlar gibi gerçek iş için yardımcılardır, veritabanı yönetim sistemleri (database management system) ve bilgisayar ağı yazılımları (network software) yine birer sistem yazılımlarıdır. Ancak bu yazılımlar İşletim Sisteminin kendi öz parçaları değildir. Özet olarak İşletim Sistemi, aynı zamanda donanım üreticisi olan veya yalnızca yazılım geliştiren özel bir firma tarafından yazılıp pazarlanan ve bir bilgisayar sisteminin donanım ve yazılım kaynaklarını kontrol eden ve kullanıcılarında kendi çözümlerini geliştirebildikleri ortamı hazırlayan bir sistem yazılımıdır. a) İşletim Sistemi Tanımı En büyüğünden en küçüğüne, bütün genel amaçlı bilgisayarlarda çalışan programlar, bir işletim sistemine gereksinim duyarlar. Bu yüzden bilgisayarlarda herhangi program çalıştırılmadan önce İşletim Sistemi ile programların ana belleğine (RAM) yerleştirilmeleri gerekir. Bu işlem genellikle bilgisayar ilk açıldığı zaman otomatik olarak yapılır ve HHD’ deki İşletim Sistemi ana belleğe yüklenir. Bir işletim sisteminden beklenen hizmet, donanım ve yazılım kaynaklarının uyumlu ve verimli bir şekilde birlikte işletilmesidir. Örneğin kullanıcı Cobol veya Pascal dili ile 4 geliştirdiği uygulama programını, bir bilgisayar sisteminde çalıştırabilmesi için, uygulama programı ve verilerini yazabileceği bir disk ünitesi, verilerini yazdıracağı yazıcı ünitesi, bu programı işletecek işlemci (CPU) ve gerçek bellek gibi donanım birimlerinin yanı sıra derleyici (compiler), yükeyici (loader) ve network yazılımları gibi yazılım birimlerine de ihtiyaç vardır. İşletim sistemini, bir bilgisayar sisteminde kullanıcı ile iletişim kurarak, donanım ve yazılım nitelikli kaynakların kullanıcılar arasında adil bir biçimde paylaştırılmasını ve donanım ile yazılım birimlerinin etkin bir biçimde kullanılmalarını sağlayan sistem programları topluluğuna denir. İşletim Sistemi, bilgisayar donanımı ile bilgisayar kullanıcısı arasında bir arayüz (interface) görevini gören programlar topluluğudur. Bu programlar topluluğunun genel amacı, bilgisayar kullanıcılarına programlarını çalıştırabilecekleri ortamı yaratmak ve bilgisayar sisteminin etkin ve verimli olarak kullanılmasını sağlamaktır. b) Bilgisayar Sistem Yapısı Modern ve genel amaçlı bir bilgisayar sistemi, işlemci (CPU) ve belleği paylaşmak için bir omurgaya (common bus) bağlanmış bulunan bir çok ünite kontrol biriminden (device controllers) oluşur. Disk CPU Printer Disk Tape Drivers Disk Printer Tape-Drive Controller Controller Controller Memory Controller Memory System Bus 5 Şekil 2. Bilgisayar Sistem Yapısı Bir bilgisayar sistemi açıldığında yani akım verildiğinde (power on) veya “Boot” edildiğinde, bir başlatma programına gereksinim vardır. Bu başlatma programı, sistemin bütün birimlerini başlama pozisyonuna getirir. Bu başlatma programı işletim sistemine nasıl yükleyeceğini bilmelidir ve işletim sisteminin çalışmasını başlatabilmelidir. Bunu gerçekleştirebilmek amacıyla da İşletim Sisteminin çekirdeğinde (Kernel) yer almalı ve onu belleğe yerleştirmelidir. Sonra işletim sistemi ilk işi (proses) işletmeli ve bazı işlevlerin tamamlanmasını beklemeye başlamalıdır. Beklediği böyle bir işlev (olay) donanım veya yazılımdan kaynaklanacak bir kesinti (interrupt) olabilir. En basit anlamıyla Kesinti (interrupt), işletim sisteminin o sırada yapmakta olduğu işi bırakıp, kesintiyi yaratan işe (proses) anahtarlanmasıdır. Kesintiler, bir bilgisayar mimarisinin önemli bir parçasını oluşturur. Her bilgisayar tasarımı kendi kesinti mekanizmasına sahiptir. Fakat birkaç fonksiyon geneldir. 1. İŞLETİM SİSTEMLERİNİN TARİHÇESİ İlk gerçek “Sayısal Bilgisayar” İngiliz matematikçilerinden Charles Babbage (17921871) tarafından tasarlanmıştır. Ancak onun yaşadığı yıllarda teknoloji yetersizliklerinden, tasarladığı makinelerde işletim sistemleri mevcut değildi. a) Birinci Nesil İşletim Sistemleri (1945-1955) 6 Babbage’ ın başarısızlıkla sonuçlanan çalışmalarından sonra, II. Dünya savaşına kadar olan dönemde yok denecek kadar az bir gelişme olmuştur. 1940’ lı yıllarda ise, Harvard Üniversitesinde Howard Aiken; Princeton Üniversitesinde, John Von Neumann ve Amerika ile Almanya’ daki bazı diğer araştırmacıların çalışmaları sonucunda vakum tüpleri kullanılarak sayısal bazı makinelerin geliştirilmesi mümkün olabilmiştir. Ancak bu geliştirilen makineler son derece büyük ve odalar dolusu on binlerce vakum tüplerinden yapılmış ve bugün evlerde kullanılan bilgisayarlardan yüzlerce kez daha yavaş çalışmaktaydılar. Bu dönemde makinenin hem tasarımını yapan, hem imalatını yapan, hem programlayan, hem işleten ve hem de bakımını yapan hep aynı küçük bir gruptu. Bütün programlama, kontrol panelindeki ilgili yerlere, ilgili kabloları takarak makine dili ile yapılırdı. İşletim sisteminin ise adı bile anılmamaktaydı. Sonraları 1950’ li yılların başında kartlı makinelerin gelişmesi ile programların kartlara yazılıp buradan okutulması sağlanmakla beraber, diğer olaylar tümüyle aynıydı. b) İkinci Nesil İşletim Sistemleri (1955-1965) 1950’ li yıların ortasında transistörlerin geliştirilmesi ile büyük bir devrim oldu. Bu dönemde bilgisayarlar müşterilerin işlerini yapabilecekleri düzeye geldiği için üretici firmalar tarafından satılmaya başladılar. Bu yıllarda, bilgisayar tasarımcıları, üreticileri, operatörler, programcılar ve bakım personeli kesin olarak birbirinden ayrıldılar. Bu makineler yine de çok büyük ve çok pahalı olduklarından, çok büyük kapasiteli klima cihazları ile soğutma gerektirdiğinden ve çok büyük devlet daireleri ya da çok büyük özel sektör kuruluşları tarafından satın alınabildiler. Bu nesil bilgisayarlarda, kullanıcı her bir satırını bir karta yazdığı programını getirip eliyle sistem operatörüne verirdi. Operatör kartları kart okuyucu cihazında okutur ve okunmuş seklini teyp bantına aktarırdı. Sonra sisteme derleyici bantını yükler ve arkasından da kullanıcının programının bulunduğu bantı yükleyerek derleme işlemini yapardı. Bu derleme işlemi tamamlandıktan sonra programın çalıştırılabilir halini 3. banta çıkar ve bunu tekrar sisteme götürüp çalıştırarak programın sonucunu yazıcıdan yazdırırdı. Bu dönemde bundan sonra sağlanan en büyük aşama, derleyicinin bir defa yüklenmesinden sonra, çok sayıda farklı programcının programlarının 1 bant üzerine arka arkaya yüklenip çalıştırılması olanağı ile Yığın İşlem (Batch Processing) kavramının getirilmesi ve uygulamaya koyulmasıdır. Bundan önce bilindiği gibi her programcının programı için derleyici bantınıda bir defa yükleme zorunluluğu vardı. Bu nesil bilgisayarlar bilimsel ve mühendislik işleri için ve Fortran dili ile kullanılırdı. İşletim sistemi ise IBM’ in geliştirdiği ve 7094 makinelerin de kullanılan IBSYS’ di. 7 c) Üçüncü Nesil İşletim Sistemleri (1965-1980) 1960’ lı yılların başına kadar üretici firmalar iki farklı üretim çizgisinde gittiler. Bir taraftan mühendislik ve bilimsel işlerde kullanılan bilgisayarlar, diğer taraftan da bankacılık ve sigortacılık şirketleri gibi ticari kuruluşlar tarafından kullanılan bilgisayarlar üretildi. Ancak bu durum çeşitli sorunlar yarattığından IBM firması bu iki farklı yaklaşımı tek bir yapı üzerinde birleştirmek ve sorunları gidermek amacı ile 360 mimarisini duyurdu. Bu nesil bilgisayarların mimari yapısındaki en önemli yenilik transistörlerin yerine entegre devlerin kullanılmış olması idi. Böylece makinelerin boyutları küçülürken, çıkardıkları sıcaklıkta binlerce kat azalmıştı. Bununla beraber kullanım açısından bu mimari yapının getirdiği en önemli yenilik ise “mutiprogramming” tekniği idi. Eski nesil bilgisayarlarda, kart ya da bant okuma süresi boyunca CPU tamamen boş olarak beklemekte iken, bu nesilde belleğin parçalara ayrılıp, her parçada başka bir programın çalıştırılması sayesinde, örneğin bir program teypten okuma yaparken CPU atıl (boş) olarak durmamakta ve diğer programın gereksindiği hesaplama işini yapmakta idi. Üçüncü nesil bilgisayarların getirdiği bir diğer önemli özellikle, aynı anda gelen çok sayıda program destelerinin, kendinden önce gelenin çalışıp bitmesini beklemeden arka arkaya okutulup disk üzerinden sıra ile çalışmayı beklemelerinin sağlanması idi. Bu olanağa “SPOOLİNG” (Simultaneous Peripheral Operation On Line) adı verilmiştir. Spooling tekniği, yazıcı gibi paylaşımlı kullanıma uygun olmayan ünitelerin kullanıcılar tarafından hiç beklemeksizin kullanabilmelerine olanak sağlamıştır. Örneğin var sayalım ki, aynı bir yazıcıda yazılmak üzere aynı anda 3 farklı kullanıcı programı tarafından 3 tane çıktı gönderilse ne olur? Eğer işletim sistemi ve onun kaynakları yöneten fonksiyonları olmasaydı, kağıt üzerinde ilk 5 satır mesela 1. kullanıcının, sonraki bazı satırlar 2. kullanıcının ve diğer bazı satırlar da 3. kullanıcının olurdu ki bu tam bir kaos yaratırdı. İşte işletim sistemi örneğin sahip olduğu Spooling mekanizması sayesinde bu kullanıcılar tarafından gönderilen işleri disk üzerinde sıra ile biriktirir ve yazıcı ünitesinden de sıra ile birbirine karışmadan yazdırır. Özet olarak Spooling; 8 1. Paylaşımlı kullanıma uygun olmayan çevre ünitelerinin, kullanıcılar arasında 2. birbirlerini beklemelerine gerek olmaksızın paylaşıyorlarmış gibi kullanmalarını sağlar. Hız bakımından birbirinden çok farklı üniteleri arasındaki bilgi transferinin etkin bir şekilde yapılabilmelerini sağlar. Yine üçüncü nesil bilgisayarlarla gelen diğer bir özellik zaman paylaşımıdır (TimeSharing). Bu yazılım teknolojisi ile de, aynı anda çok sayıda kullanıcının terminalleri başındayken çalıştırdıkları işlere yada terminal vasıtası ile olmasa da sistem üzerinde yığın işlem “Batch Processing” olarak çalıştırılan işlere CPU’ nun sıra ile ve kısa sürelerle tahsis edilmesi sağlanabilmiştir. Bu sayede hem sistemde çalıştırılan işlerin hepsi CPU’ yu kısa aralıklarla kullanabilmiş olmakta, hem de sistemde çalışan örneğin ekran başında oturan kullanıcılar CPU’ nun yalnızca kendilerine servis verdikleri hisisne sahip olurlar. d) Dördüncü Nesil İşletim Sistemleri (1980-....) LSI (Large Scale Integration circuits) entegre devrelerinin gelişmesi ile ve binlerce transistörü ihtiva eden chiplerin 1 cm2 üzerine yerleştirilmesi ile kişisel bilgisayar (PC – Personal Computer) devri doğmuş oldu. O dönemdeki kişisel bilgisayarlar mimari bakımından mini bilgisayarlardan farklı olmamakla beraber, fiyatı bakımından çok daha ucuzdular. PC’ lerin gelişmesi ve bunlar üzerinde çalışabilecek yazılımların, hiç bilgisayar bilgisi olmayan kişiler tarafından da kullanılabilir olması bu nesil bakımından evrim olmuştur. Bu nesilde iki tane işletim sistemi sektöre hakim olmuştur. Bunlardan bir tanesi Ms-Dos, diğeri de Unix’ dir. 1980’ li yılların ortalarında ilginç bir teknolojik yapılanmada başlamıştır. PC’ lerin Ağ İşletim Sistemleri (Network Operating System) ve Dağıtık İşletim Sistemleri (Distributed Operating System) ile kullanılmaya başlamasıdır. Bir ağ işletim sisteminde, kullanıcılar ortamda çok sayıda bilgisayarın mevcut bulunduğunun farkında olurlar ve aynı zamanda uzaktaki başka bilgisayarlara Uzaktan Bağlanma (Remote Login) olabildikleri gibi dosyalarını bir bilgisayardan diğerine kopya edebilirler. Ağ işletim sistemindeki, en önemli özelliklerinde biri de, her makinanın kendi yerel işletim sistemi tarafından işletilmesi ve her makinenin kendi kullanıcılarına sahip olmasıdır. Dağıtık işletim sistemlerin de, bunun tersine, gerçekte ortamda çok sayıda CPU, olduğu halde, ortamın kullanıcıya sadece geleneksel tek işlemcili gibi görünmesidir. Bir gerçek dağıtık sistemde, kullanıcılar programlarının nerede çalıştırıldığının ve dosyalarının 9 nerede yerleşmiş olduğunun farkında olmazlar. Bu işlemlerin hepsi otomatik olarak ve etkin olarak işletim sistemi tarafından gerçekleştirilir. 2. İŞLETİM SİSTEMLERİNDE TEMEL KAVRAMLAR a) Proses (Process) Bir işletim sisteminde anahtar kavram Proses’ dir. Bir proses temel olarak “çalıştırılmakta olan bir program” dır. “Çalıştırılabilir bir program”, programın verileri, program sayacı, ve diğer bölümlerinden oluşan bir “veri yapısı” şeklindeki çatıdır. Proses, yukarıda da belirtildiği gibi, bir “programın işletimi” ne verilen isimdir. Bir “kaynak program” durgun bir komutlar dizisi şeklinde bulunurken, proses bu komutlar dizisinin işletilmesi anındaki durumuna verilen isimdir. Kişisel bilgisayarlarda (PC), genellikle ortam tek kullanıcılı olmasına rağmen, zaman zaman işletim sistemine ilişkin prosesler de işletime alınmaktadır. Ancak yine de bu bilgisayarlarda çalışan işletim sistemlerinin bazılarının (MS-DOS) gibi tek iş düzeni (monoprogramming), bazıları ise kullanıcının kendisine ait farklı programları aynı anda işletime alabilmeleri nedeni ile (Windows işletim sistemi gibi) çok görevli (multitasking) özelliği taşıdığı söylenebilir. Çok kullanıcılı olan, (multiuser) ve çok iş düzeni (multiprogramming) uygulanan sistemlerde ise, aynı anda birden çok işin işletilmesi zorunluluğu, CPU, bellek ve diğer sistem kaynaklarının bu işler (prosesler) arasında paylaştırılmasını gerektirir. Bu sistemlerde bu nedenle proses işletimi daha karmaşık bir hal alır. b) Dosyalar (Files) İşletim Sisteminin temel bir fonksiyonu, disklerin, çevre üniteleri vs. ile ilgili özelliklerini tutmaktır. Dosya (file) yaratmak, okumak veya yazmak için sistem çağrılarına ihtiyaç vardır. Bir dosya okunmadan önce mutlaka açılmalıdır. Dosyalar ile ilgili bilgiler “ Dizinler (Directory)” şeklinde bir yapıdır. Prosesler ve dosyalar hiyerarşik (iç içe dallanmış) bir yapıdadır. Ancak, proselerdeki hiyerarşi, dosyalardaki kadar derin ve kalıcı değildir. Proseslerin hiyerarşik yapıdaki yaşamları en fazla birkaç dakika sürerken dosyaların hiyerarşik durumdaki yapıları yıllarca sürebilir. c) İş (Job) 10 Kullanıcıların, bilgisayar sisteminde bağımsız bir bütün olarak ve belli bir sıra dahilinde işlenmesini istedikleri hizmetler kümesine “İş (Job)” denilebilir. Bilgisayarın sistemlerine gönderilen işler, bir veya birden fazla programın ayrı ayrı işletileceği alt adımlardan oluşabilir. İşler genellikle adımların art arda uygulanacağı biçimde düzenlenir. Her adım, bir öncekinin sonuçlanması üzerine işletime girer. Bir örnek verecek olursak, günümüzdeki işletim sistemi olan MS-DOS işletim sisteminde “*.bat” uzantılı dosyalar bir anlamda iş adıyla adlandırılabilir. d) İstemci / Sunucu (Client/Server) Modern İşletim Sistemlerin de genel eğilim, çekirdek (kernel) (DOS’ daki Command.com gibi düşünülebilir) en düşük düzeye indirip kullanıcıları etkileyen utility (yardımcı program) leri zenginleştirmektir. Örneğin, bir dosyadan bir blok bilgi okumak için bir istek talebi olsun. Bu durumda istemci proses’ i (client process), dosya sunucusuna (file server) bir istem gönderir. File server işi yapar ve sonucu işlemciye gönderir. Bu model de Kernel (Çekirdek) istemcilerle sunusular arasında iletişimi sağlar. İşletim sistemini, “file server”, “proses server”, “memory server” gibi parçalara bölmek yönetimi daha kolaylaştırmıştır. Örneğin bir yazılım hatası (bug) sebebiyle sistemdeki “file server” in çalışmaz duruma gelmesiyle, dosya servisi durur ama sistemin tümü çökmemiş olur. e) Terminal (Sonda Bulunan) Modern İşletim Sistemlerinde, istemci konumunda olan ve son uç olarak bulunan sistemlerdir. Fakat bu sistemler, iki türlüdür. Bunlardan birisi şu an kullanmakta olduğumuz şekli ile olandır. Yani, kendi işletim sistemini kullanarak istemci konumunda olanlardır. Diğeri ise, sistemi olmayan yani sadece monitör ve klavyeden oluşan sistemlerdir. Bunlara Dumb Terminal (aptal terminal) denir ve bunlar kendi içinde, özel kartla küçük bir server’ a bağlı olarak çalışır ve istemci durumunda bulunur. Örnek olarak bankalardaki memurların kullandığı bilgisayarları gösterebiliriz. f) Boot (Yeniden Başlatma) 11 İşletim sisteminin yaptığı işler bitirilip veya kayıtları tutularak yarıda kesilip işletim sisteminin tamamen kapatılması veya elektriğinin kesilip yeniden verilmesi ve işletim sisteminin yeniden başlatılmasıdır. 2. İŞLETİM SİSTEMİNİN BAŞLICA ÖZELLİKLERİ Bir işletim sistemi bir anda yalnızca bir kullanıcının bilgisayarı kullanmasına izin veriyor ve birden çok kullanıcının kullanmasına izin vermiyorsa, böyle bir işletim sisteminden bir grup çalışanın ortak kullanım sağlaması mümkün olmaz. Buna benzer olarak örneğin bir kullanıcı aynı bilgisayar üzerinde birden fazla programı aynı anda işletime almak istiyorsa, o işletim sisteminde “çok görevlilik” (Multitasking) özelliğinin bulunmasını aramalıdır. İşte bunun gibi işletim sistemlerinin bir kısmında bulunan bir kısmında bulunmayan çeşitli özellikler, özellikle endüstride bir işletim sisteminden bahsedilirken üzerinde en fazla konuşulan hususları oluşturmaktadır. Bu nedenle endüstrideki günlük konuşma dilinde çok geçen bazı kavramlar incelenecektir. a) Batch Processing (Yığın İşleme) İşletim Sistemine, okutulan programlar (Spooling sahası) denilen ve disk üzerindeki özel bir alanı kapsayan bölüme sıra ile ve arka arkaya okutulup biriktirilmeye ve sonra bu saha da derlenmek ve çalıştırılmak için bekleyen programların sıra ile derleme ve çalıştırılma işlemine tabii tutulması yöntemine geçildi. İşte bu yöntem “yığın işlem” in (Batch Processing) temellerini atmış oldu. Yığın İşlem, bilgisayar sistemlerinin daha verimli kullanılmalarını sağlayarak, iş başına düşen sistem giderlerini azaltmıştır. Ancak bu olumlu yönünün yanı sıra 2 önemli sakıncası vardır. Bunlardan ilki iş yönetiminin durgun ve iş denetim dilinin olanakları ile sınırlanmış olmasıdır. Kullanıcı işletimde oluşan hataları çözümlemek için işin sonuçlanıp sonucun kendisine dönmesini beklemek zorundadır. Yani, işletim kullanıcının tamamen kontrolü dışındadır. İkinci sakınca, çoğu işletim ortamında işler sonuçlanmış olsalar bile çıktıların kullanıcıya ulaşması saatler sürebilmekte, buda verimliliği azaltmaktadır. Kişisel bilgisayarlardaki “MS-DOS” işletim sisteminde “Batch Processing” yığın işleyen programları çalıştıran komutların bir dosya içine arka arkaya (ardışık) yazılması ile oluşan tek bir dosyanın çalıştırılması ile sağlanır. Bu dosya *.BAT uzantılı bir dosyadır. Örneğin, “Autoexec.bat” dosyası DOS yüklenirken otomatik olarak çalışan ve bu dosyanın içinde ardışık olarak yazılı durumda olan her deyimi sıra ile işleten bir nevi “Batch Processing” işidir. 12 b) İnteractive Processing (Etkileşimli İşlem) Etkileşimli işlem kullanıcılara, işlerini dinamik biçimde yönetme, çalıştırılan programların sonuçlarını doğrudan elde edip, her an müdahale edebilme olanağı sağlayan çalışma türüne ilişkin bir özelliktir. Bu çalışma türünde kullanıcılar, bir işin çalışma süreci boyunca işe, monitör ve klavye vasıtası ile her an müdahale edebilmektedirler. Yani bir başka söylemle, ekran başında oturan bir kullanıcının bilgisayara bir komut vermesi ve o komuta bilgisayardan yanıt alması türünde, bir nevi karşılıklı konuşma yapar gibi çalışma biçimine “Etkileşimli İşlem” denir. Bu tanımdan da anlaşılacağı gibi, kullanıcılar program geliştirme, metin dosyaları oluşturma, program derleme ve test etme, veri tabanı sorguları işletme, bilgisayar ağı komutları girme, internet servislerini kullanma gibi kısa süreli işlerini Etkileşimli İşlem olarak yürütürler. Bu yöntemin kullanıldığı işletim sistemleri tek kullanıcılı bir PC olabildiği gibi birlikte çalışan kullanıcı sayısı oldukça fazla olan bir ana bilgisayardaki işletim sistemi de olabilir. Terminal başındaki veya kişisel bilgisayar başında oturan kullanıcının çalışma şekli buna örnek olarak verilebilir. Etkileşimli işlemde, hizmet süreci: a) İşlenecek bilginin bilgisayara yöneltilmesi b) İşletim için beklemesi c) İşletim d) Sonuçların dökümü e) Kullanıcının inceleme süreci Biçiminde 5 evreye ayrılır. Bilginin girilmesinden başlayarak, sonuçların dökümüne kadar geçen süre, Yanıt Süresi (response time) olarak adlandırılır. Yanıt süresi, işletim için gereksenen süreler kadar, işletim evresine geçmek için beklenen süreyede işletim dilimleri arasında ana işlem biriminin (CPU) başla kullanıcılara servis verdiği zamanlarda bu kullanıcının CPU’ yu beklediği sürelere de bağlıdır. Etkileşimli işlemde işletim sisteminin önemli fonksiyonlarından biri bu dilimlerin, kullanıcıların hiç birini fazla bekletmeyecek biçimde adil dağılmasını sağlamaktır. Yanıt süresi için, kesin bir üst sınırın çizildiği etkileşimli uygulamalar, yani uygulamaların yürütülebilmesi için tahammül edilebilir en uzun sürenin ne kadar olabileceğinin belirlenmesi, Gerçek Zamanlı (Real Time) sistemlerde yapılır. 13 c) On Line Processing (Çevrim İçi İşlem) “On Line” işlem, otomasyon (bankacılık işlemi gibi) uygulamalarında verilen sisteme sunuluş biçimini tanımlayan bir terimdir. Eğer veriler bilgisayar sistemine doğrudan bir biçimde ve işin sahibi tarafından bizatihi aktarılıyorsa yapılan uygulamaya On Line Processing denir. Bu tür çalışma biçiminde bilgisayar sistemine bağlı uç birimlerde (başka illerdeki banka şubesindeki çalışanlar gibi), menüler aracılığı ile belirli bir otomasyon projesine yapılması istenilen bir işin gerçekleştirilmesi amacı ile veriler girilir. İşlemde bilgisayar sistemi tarafından anında uygulanır. Örneğin bankacılık uygulamalarında müşteriler tarafından bankamatik cihazlarından geçekleştirilen para çekme, para gönderme, borsa işlemleri yapma gibi değişik bankacılık işlemlerine ilişkin veriler telefon hatları aracılığı ile doğrudan uygulamanın yürütüldüğü bilgisayar sistemine ulaşıyorsa yürütülen uygulama “On Line” işlemdir. d) Off Line Processing (Çevrim Dışı İşlem) Off Line Processing, On Line İşlemlerin bir noktaya kadar uygulanıp daha sonrasında Batch Processing olarak yürütüldüğü uygulamalardır denilebilir. Belli bir mekan içinde bulunan bilgisayar sitemine veriler doğrudan girilmek suretiyle belli bir süre On Line olarak yürütülen otomasyon projesinde, biriktirilen veriler bir süre sonra asıl bilgisayar sistemine topluca aktarılarak işlenirse bu tür uygulamalara Off Line Processing adı verilir. Örneğin, bir şehirdeki fabrikanın departmanlarındaki terminallerinden bir takım satış, envanter, sipariş gibi veriler fabrikanın merkezindeki bilgisayar sisteminde anında işlenirler. Akşama kadar girilen bu veriler daha sonra, fabrikanın bilgisayar sisteminden bir başka şehirdeki genel müdürlük binasında bulunan asıl bilgisayar sistemine aktarılırsa, yürütülen bu uygulama biçimine Off Line İşlem adı verilmektedir. e) Serial Processing (Seri İşleme) 14 Kişisel bilgisayar için kullanılan çoğu tek kullanıcılı (Single User) işletim sistemi, temel olarak Serial Processing yapmaktadır. Bu özellik, kullanıcının, komutları yada çalıştırmak istediği programların isimlerini klavye aracılığı ile arka arkaya girmesi yoluyla gerçekleşir. Kullanıcının yapmak istediği işleri bilgisayar ortamına birbiri ardı sıra aktarması işlemi Seri İşleme olarak anılır. Örneğin, kişisel bilgisayarlardaki Ms-Dos işletim sisteminin bir kullanıcı kullanırken doğal olarak bir Seri İşlem uygulamaktadır. Çünkü, kullanıcı bir program çalıştırıyorsa bir sonraki yapmak istediği işi ancak bu programın çalışması tamamlanıp bittikten sonra uygulayabilecek, ondan sonrakini de ikincinin tamamlanıp bitmesinden sonra ancak yine yöneltebilecektir. Böylelikle yapılmak istenen işler kullanıcı açısından birbiri ardı sıra seri olarak bilgisayara yöneltilebildiği için bu tür bir kullanım biçimi seri işleme olarak adlandırılır. f) Monoprogramming (Tek İş Düzeni) Monoprogramming yani tek iş düzeni, bir anda, bir işletim sisteminin yalnızca bir programı çalıştırabilmesidir. Bu yöntemde kullanıcı, CPU’ yu tümü ile tek başına kullanmaktadır. İşletimde oluşan hatalar, başka bir kullanıcıya yansımayacağı için, korunma önlemleri yalnızca İşletim Sistemi ile kullanıcı arasında ön görülür. Ancak, verimlilik düzeyi düşük bir özelliktir. Bugüne kadar endüstride yerleşmiş olan PC’ ler de örneğin MS-DOS işletim sistemi ortamında bir muhasebe paket programının çalıştırılması gibi uygulamalar bu türdendir. PC’ ler de kullanılan MS-DOS işletim sistemi bilgisayarın CPU’ yu Monoprogramming özelliği ile kullandırmaktadır. Çünkü zaten tek kullanıcılı olduğundan, başka kullanıcıların da aynı bilgisayarı kullalanabilmelerine olanak tanımadığı gibi aynı kullanıcının aynı anda başka programların da işletilmesine mümkün kılmadığından, bir anda yalnızca bir kullanıcının bir programı işlete bilmekte, dolayısı ile tek iş düzeni (monoprogramming) ortamı olmaktadır. g) Time-Sharing Systems (Zaman Paylaşımı) İşletim Sisteminde zaman paylaşımı, genel program geliştirme ortamına ek olarak, bilgisayar destekli tasarım ve metin işleme (text processing) sistemlerinde yaygın olan, Multiprogramming ve Multiuser özelliklerini kapsayan bir yaklaşımdır. Multiuser sistemlerin başlıca özelliklerinden bir tanesi, özellikle Time-Sharing desteği sayesinde de 15 iyi bir yanıt süresi (response-time) göstergesi sağlamasıdır. İşletim sisteminin bu özelliği sayesinde, her kullanıcı, Mainframe sisteme tümü ile yalnız kendisi sahipmiş gibi çalışsa da, aslında time-sharing özelliği sistem kaynaklarını eşit bir şekilde kullanıcılara paylaştırma amacını taşır. Bu yaklaşımda programlara belli zaman aralıklarında CPU’ yu kullanma hakkı verilir. Bu sürenin sonunda da program, (ya da kullanıcı) tekrar CPU kullanma sırasının kendisine gelmesini beklemesi için, bir bekleme kuyruğuna koyulur. Zaman paylaşımlı sistemlerde bellek yönetimi, birlikte çalışan programların birbirlerinden izolasyonunu ve bellek korunmasını iyi bir şekilde sağlar. h) Multiprogramming (Çok İş Düzeni) Çok kullanıcılı bilgisayar sisteminde, bir çok farklı kullanıcılara ait işler aynı anda işletime alınabiliyorsa, bu işletim sistemi ortamına “Multiprogramming” yada çok iş düzeni denir. Multiprogramming başlangıçta, CPU’ nun boş olarak beklediği süreleri değerlendirmek için tasarlanmıştır. Sistemde çalışan bir kullanıcıya ait herhangi bir iş, bir Giriş/Çıkış (I/O) veya başka bir nedenle beklemeye geçtiğinde, CPU’ nun başka bir kullanıcının programını işletmeye tahsis edilmesini (atanması) ve böylece bu pahalı birimden daha fazla yararlanılması amaçlanmıştır. CPU ile I/O birimlerinin çalışma hızları arasındaki fark büyüktür. Örneğin dakikada 300 kayıt (record) okuyabilen bir teyp ünitesinden veri okuyan bir program, bir kayıt için 200 milisaniye beklemek zorundadır. Not : 1sn = 1000 milisaniye, 1dk = 60000 milisaniye 1sn = 1000000 mikrosaniye , 1sn = 1000000000 nanosaniye, 60000/300 =200 milisaniye =200000 mikrosaniye (1 kayıt okuma için geçen süre) 200000 / 2 = 100000 komut Bir bilgisayar sisteminde işlem hızının 2 mikrosaniye olduğunu varsayalım. Bu durumda, bu örnekte teyp ünitesinden bir kayıt okumak için CPU’ nun bekleyeceği 200 milisaniyelik süre içinde CPU 100000 komut işleyebilirdi. 16 Görüldüğü gibi Multiprogramming genellikle ana bilgisayarlarda kullanılan işletim sistemlerinde olabilecek bir özelliktir. Bu özellik Multiuser özelliğininde olmasını gerektirir. Burada örneğin tek bir CPU bulunan sistem üzerinde çalışan işletin sistemi, bu sisteme aptal (Dumb) terminaller vasıtası ile erişen kullanıcıların programlarını aynı anda işletime alır ve her kullanıcının programına çok kısa sürelerle CPU’ yu kullandırarak bütün kullanıcıların programları aynı anda çalışıyormuş gibi olur. Bir bilgisayarda belli bir anda CPU ancak bir kullanıcının programını çalıştırır. Yani, sistemde örneğin 25 kullanıcı varsa ve bunların hepsi kendi programlarını çalıştırıyorsa, multiprogramming ortamında bunların hepsi işletime alınır, fakat çalıştırma ile kast edilen CPU’ nun o sırada, yani çok kısa bir zaman süresi için (4’ er milisaniye gibi) bunlardan yalnızca sırası gelen bir programı işletmesi anlatılmaktadır. i) Multitasking (Çok Görevlilik) Multitasking, bir işletim sisteminde bir kullanıcının, birden fazla sayıda prosesini aynı anda işletime alınabilmesi özelliğidir. Yani multitasking, bellekteki birkaç prosesi veriyi aynı anda işlemesi ve işlemci ile I/O ünitelerinin de bunlar arasında aynı anda kullandırılması ortamının yaratılmasıdır. Ancak bir bilgisayar sisteminde, işletim sisteminin kendisine ait birden fazla proses’ in aynı anda çalıştırılması, bu sistemde “multitasking” özelliği olduğunu göstermez. Bu nedenle bir işletim sisteminde multitasking özelliği, ancak bir kullanıcının birden fazla sayıdaki kendi prosesi aynı anda işletebiliyorsa vardır. Bir çok uygulamanın (programın) aynı anda çalıştırılmasıdır. Bunun sağlanması için , görevler (uygulamalar) kısa zaman dilimleri içinde işlemcide çalıştırılır. Bu zaman dilimlerinin oldukça küçük zaman dilimleri olması nedeniyle yapay da olsa bir eş zamanlılık söz konusu olur (İşlemci aynı anda iki işi yapamaz). Bir örnek verelim; Toplam çalışma süreleri aşağıdaki gibi olan 6 adet görev(task) olsun. A işi 100 ms(milisaniye), B işi 1 ms, C işi 50 ms, D 3 ms, E 25 ms, F 90 ms Bu prosesleri işletecek, iki sistem olduğunu farz edelim, bu sistemlerden birisi görevleri, bir görev bitmeden diğerine geçmeyecek biçimde işletsin. İkinci sistem de, 17 görevleri çok görevliliğe göre çalıştırsın ve görevlerin çalışması için gereken kısa zaman dilimini 1 ms olarak alsın. Birinci sistemde A görevi bitmeden B görevi başlayamayacaktır. Yani 1 ms' lik görev çalışabilmek için 100 ms’ lik görevin bitimini bekleyecektir. B görevinin, bitimi için toplam geçecek süre, 101 ms olacaktır. İkinci sistemde ise bu A görevi 1 ms çalışır. Ardından B görevine 1 ms verilir. Zaten B görevi 1 ms’ lik bir görev olduğundan hemen bitecektir. Yani B görevinin bitimi için gerekli süre 2ms’ dir. Bütün görevlerin toplam bitim süresi bakımından iki sistem arasında fark yoktur. Tek farklılık yukarıda anlatılan örnekte belirtilen avantajdan kaynaklanır. Kısa görevler daha çabuk biter ve kendisinden önce gelen uzun görevleri beklemez. Windows işletim sisteminde birden çok pencere açmak gibi. j) Multiuser systems (Çok Kullanıcılı Sistemler) Multiprogramming’ i destekleyen işletim sistemleri, genellikle çok sayıda kullanıcının sistemi çeşitli amaçlarla kullanmalarını sağlar ki, bu sistemlere çok kullanıcılı sistemler (Multiuser System) denir. Bu özellik sayesinde her kullanıcı sisteme ayrı bir terminalden ya da bir bilgisayar ağına bağlı kendi bilgisayarından kendisine ait hesabını (userid) şifresi ile birlikte girerek sisteme erişmiş olur. Bu nedenle multiuser sistemler kullanıcı seviyesinde daha yüksek bir güvenlik (security) ve koruma (protection) mekanizmaları sağlamaya ek olarak kullanıcının sistem jaynaklarını kullanma düzeylerini (accounting) saptamaya ve izlemeye yarayan mekanizmalar içerir. Buradan anlaşılmaktadır ki, bir işletim sisteminin multiuser özelliği varsa, o sistem genellikle multiprogramming de desteklenmektedir MS-DOS Eğer bilgisayar kullanmaya ilk defa Windows 95 veya 98 ile başladıysanız büyük bir ihtimalle DOS kelimesi size yabancı gelecektir. Her PC kullanıcısının yakından tanıdığı bu işletim sistemi, Dünya’ da en yaygın olarak kullanılan PC işletim sistemidir. 1980’ lerin başında IBM’ in ilk PC’ leri üretmesi ve bu PC’ lerde kullanılan yeni bir işletim sistemi arayışı ile ortaya çıkan DOS, günümüzde bir çok PC kullanıcısı tarafından hala kullanılmaktadır. MS-DOS, Microsoft Disk Operating System (Microsoft Disk İşletim Sistemi) kelimelerinin kısaltılmış halidir. MS-DOS bir disk işletim sistemi olarak bilinir, çünkü yaptığı işlerin büyük bölümü disk işlemleri, bellek işlemleri gibi programların çalışabilmesi için gerekli düzenlemeleri yapan bir işletim sistemidir. MS-DOS bir programdır, ama yalnızca bir program değildir. O olmadan diğer programların çalışma şansları yoktur. Çünkü bilgisayar 18 sisteminin, tüm parçalarını MS-DOS kontrol eder. MS-DOS yalnızca, diğer programların çalışmasına olanak vermekle kalmaz, aynı zamanda bilgisayarınızın neyi nasıl yaptığı üzerinde size tam denetim sağlar. MS-DOS sizinle bilgisayarınız arasındaki bağdır. DOS’un tarihi PC’ lerin (kişisel bilgisayarlar) tarihiyle başlar ve çoğunlukla da pek hayırla yad edilmez. Çünkü DOS’ta grafiksel bir kullanıcı arabirimi (pencereler) yoktur, her şey komutlarla ve bir sürü parametre ile yapılır. DOS, tüm x86 tabanlı PC’ lerde çalışır. Çok görevli bir işletim sistemi olmayan DOS, grafik kullanıcı arabirimini kullanmaz. Üstünde kolay yazılması, bellek ve sabit diskte az yer kaplaması, kolay ve çabuk öğrenilmesi, düşük konfigürasyonlu PC’ lerde çalışması gibi avantajları olmakla birlikte, etkin bir bellek yönetiminin olmaması, eski teknoloji kullanması ve grafik kullanıcı arabirimi olmaması önemli kısıtlamalarıdır. Bilgisayarınız kapalı iken MS-DOS diskte durur. Her ne kadar özel bir program da olsa, MSDOS eninde sonunda bir programdır, yani o da bilgisayarların kullandığı diğer bilgi toplulukları gibi bir dizi dosya içinde yer alır. Eğer bir sabit diskiniz varsa, MS-DOS büyük olasılıkla onun içindedir (bilgisayar dağıtıcısı ya da sistemi kuran kimse tarafından yerleştirilmiş olabilir). Eğer bilgisayarınızda sabit disk (HDD) yoksa, MS-DOS’ un disketlerden kullanılması gerekir. 1. MS-DOS’ un Tarihçesi MS-DOS 1981’ deki piyasaya sürülüşünden beri birkaç kez değişikliğe uğramıştır. İlk sürümün numarası 1.00’ dı. MS-DOS’ un zaman zaman değiştirilmesinin amacı, daha gelişmiş donanımlardan yararlanmak ve önceki hataları düzeltmektir. Sisteminizi başlattığınızda, MS-DOS, kullandığınız sürümün numarasını (versiyon) ekranda gösteriyor olabilir. MS-DOS’ un yeni bir sürümü çıktığında, eğer numarasının ondalık noktasından sonra değişiklik varsa, (ÖRNEĞİN 6.0’ dan 6.2’ ye), bu küçük bir değişiklik gösterir.Bu durumda MS-DOS öz olarak önceki sürüme göre pek değişiklik içermez. Ondalık noktasının önündeki sayının değişmesi ise büyük bir değişiklik gösterir. Örneğin sürüm 6, sürüm 5’ te olmayan bir çok yeni özellik getirmiştir. MS-DOS’ un yeni sürümleri eskilerine göre daha güçlü ve gelişmiş olsalar da öncekilerle uyumlu kalırlar. Bu yüzden, diyelim ki sürüm 2.1’ i kullanıyorken başka bir sürümle çalışmaya başladığınızda, tüm bilgilerinizi, deneyiminizi, dosya ve disklerinizi eskisi gibi 19 kullanabilirsiniz. Örneğin, MS-DOS 3.0’ da kullandığınız bir dosyayı 5.0 sürümünde kullanabilirsiniz ama 5.0’ da kullandığınız bir dosyayı 3.0’ da kullanamayabilirsiniz. MS-DOS’ un 3.30’ dan sonraki sürümlerini aşağıda görmektesiniz. MS-DOS 3.30 MS-DOS 6.20 MS-DOS 4.01 MS-DOS 6.22 MS-DOS 5.0 MS-DOS 7.0 MS-DOS 6.0 MS-DOS 8.0 ... 2. MS-DOS İle Neler Yapabiliriz? MS-DOS, uygulama programlarınız için bilgisayarın işleyişini koordine eder. Bu gerçekten de çok önemlidir, ama MS-DOS’ un avantajları yalnızca bundan ibaret değildir. Her ne kadar insanlara basit ve kullanması garip olarak düşünülen MS-DOS işletim sistemi bilgisayarın zarar görmesi durumunda bir numaralı ilaçtır. MS-DOS donanım kurucularının bir numaralı kullandıkları sistemdir. Örneğin Windows açılmıyor, devamlı sorun veriyor ? Bu sorunları genellikle HDD’ ye format atarak ve işletim sistemini tekrar yüklemekle becerirler ama hatadır. Çünkü devamlı HDD’ ye format atılırsa HDD zarar görürür "bad sector" (kullanılamayan veya bozuk alan) oluşmasına "boot sector"un (HDD’ nin bilgilerinin tutulduğu yer) zarar görmesine neden olur. Ama format atmadan MS-DOS’ tan yine yararlanarak bilgisayarın sistemi dahil geri getirilebilir. Bunların yapılması çok güzeldir ama bunları yapmak için grafik ekrandan (Windows Ekranı) biraz vazgeçip MS-DOS’ ta çalışmak gerekir. Bu yüzden, Microsoft Windows 95/98/ME sürümleriyle kullanıcının DOS ile olan iletişimini minimuma indirmeye çalışmış olsa bile DOS’ tan tam olarak vazgeçememiştir. Ayrıca, Windows 95/98/ME kullanıyor olsanız da bazen DOS’ a işiniz düşebilir. Örneğin bir çok oyun programı Windows ile çalışmaz veya oynanamayacak kadar yavaş çalışır. Ayrıca Windows' a giremediğiniz durumlarda da sorunu DOS’ tan halletmeniz gerekebilir. Bazen de tek bir dosyayı kopyalamak için bilgisayarınızı açtığınızda, Windows’ un çalışmasını beklemeniz gerekmez. MS-DOS’ un kendisini de belirli işler için kullanabilirsiniz.; komut adı verilen yönergeleri (talimatları ) kullanarak MS-DOS’ u dosya yönetiminde, iş akışının denetlenmesinde ve ek yazılımlar gerektirmeden günlük işler gerçekleştirmede yönlendirebilirsiniz. 20 Örneğin MS-DOS metinlerden (text) oluşan dosyalar yaratmakta ve değiştirmekte kullanabileceğiniz bir program içerir.MS-DOS editör bir sözcük işlemci olmasa da, kısa yazışmalar listeler için çok kullanışlıdır. Onu kullanarak, küçük belgeleri bir sözcük işlemciye göre çok daha kısa sürede yazabilirsiniz. Veya bilgisayarı açtığınızda yüklenmesini veya çalışmasını istediğiniz dosyaları da bilgisayarın açılırken okuduğu Autoexec.Bat dosyasına koyarak otomatik olarak çalışmasını sağlamış oluruz. MS-DOS’ ta özel gereksinimlerinizi karşılamak için olan komutları birleştirerek güçlü komutlar, hatta kendi küçük uygulamalarınızı yaratabilirsiniz. Örneğin bu kitapta, yalnızca MS-DOS komutları kullanarak, basit bir dosya yöneticisi ( belirli bilgiler için dosyalarda arama yapan bir program ) oluşturabilirsiniz. MS-DOS’ un 4.0 ve sonraki sürümleri, komut ve dosyaları menü adı verilen listelerden seçmenize olanak sağlayan ayrı bir program içerirler. Shell adı verilen bu program ile tüm rutin işlerinizi gerçekleştirebilir, ondan zaman zaman yararlanabilir ya da isterseniz hiç kullanmayabilirsiniz. Artık tüm bu uygulamalar, MS-DOS için oluşturulan Windows ara yüzünden (interface) sonra Dos’ un uygulamaları daha kolay ve anlaşılır olmuştur. Aynı zamanda MS-DOS’ u soğuk gösteren siyah beyaz ekran da ortadan kalkmıştır. 3. MS-DOS Dosya Yapısı Dosya(File) Tüm bilgiler ve programlar dosya (file) adı verilen bilgi topluluğu olarak disk/diskete kaydedilir. DOS işletim sisteminde bir dosya iki kısımda oluşur, dosya adı ve dosya uzantısı. Genel olarak bir dosyanın yapısı DOSYA_ADI ve DOSYA_UZANTISI şeklindedir. Burada DOSYA_ADI en fazla 8, DOSYA_UZANTISI en fazla 3 karakterden oluşur. Dosya isminin büyük veya küçük yazılması hiçbir şey değiştirmemektedir, büyük yada küçük yazmak aynı dosyaya karşılık gelmektedir. MS-DOS’ ta dosyaların ifadesi; LATS.TXT LATS.* *.COM *.* (Lats isimli yazı dosyası) (İsmi Lats olan bütün dosyalar) (Uzantısı Com olan bütün dosyalar) (Bütün dosyalar) 21 “ ????????.??? ( . “ ( ) ) MS-DOS dosya ismi ve dosya uzantısı kuralları; Dosya ismi en fazla 8 karakterden oluşur. Dosya uzantısı en fazla 3 karakterden oluşur. Dosya ismi ile uzantısı arasında nokta (.) işareti bulunur. Dosya ismi ve uzantısı içerisinde boşluk karakteri bulunmaz. Dosya isimleri büyük küçük harfe duyarlı değildir. Dosya ismi ve uzantı ismi yazılırken 0-9 arası rakamları, A’ dan Z’ ye harfleri ve bazı özel karakterleri ($, %, &, #...) kullanabiliriz. Fakat bazı özel karakterlerde (*, ., ? gibi) kullanılmaz. XXXXXXXX . XXX Dosya adı Uzantısı Örneğin : COMMAND.COM, CONFIG.SYS, AUTOEXEC.BAT ve LATS.DOC gibi Dosya İsmi Uzantıları ve Anlamları COM : Makine dilinde yazılmış program dosyalarını ifade eder. Büyüklüğü en fazla 64K olabilir. EXE : Executive’ den gelmektedir ve hemen çalıştırılabilir program dosyalarını ifade eder. BAT : Toplu işlem dosyasını ifade eder. Yukarıda belirtilen 3 dosya MS-DOS’ ta dosya isminin yazılması ile çalıştırılabilir, geriye kalan dosyalar ise başka programlar yardımı ile çalıştırılır. Bu 3 dosya ismi uzantısı aynı isimli dosyalara verilse (yani, LATS.EXE, LATS.BAT ve LATS.COM gibi) çalıştırılma sırası dosyanın büyüklüğüne ve küçüklüğüne bakılmaksızın bu dosyaları çalıştırma önceliği COM, EXE ve BAT sırasındadır. 22 TXT : Text (metin) dosyasını ifade eder. SYS : Sistem Dosyalarını (System File) ifade eder. HLP : Yardım dosyasını ifade eder. DOC : Word’ de oluşturulmuş dosyaları ifade eder. XLS : Excel’ de oluşturulmuş dosyaları ifade eder. PPT : Powerpoint’ de hazırlanmış dosyaları ifade eder. WIN : Windows’ la oluşturulmuş dosyaları ifade eder. INI : Windows’ un sistem dosyalarını ifade eder. MS-DOS’ un açılması için gerekli 3 dosya vardır. Bunlar Config.sys, Autoexec.bat, Commmand.com’ dur. Ayrıca, sistem dosyası olarak Msdos.sys (Dos ile ilgili sistem bilgilerini tutar. Örnek, versiyon bilgisi gibi) ve Io.sys (Dos’ un giriş/çıkış sistem bilgilerini tutar) vardır. CONFIG.SYS Bu dosya, bilgisayarın donanım özelliklerini değiştirmemizi sağlayan bir metin dosyasıdır. Yani bu dosyaya eklenecek komutlar aracılığı ile memory, fare, klavye, ekran ve bunun gibi araçların nasıl çalışacağı belirlenir. CONFIG.SYS dosyasının MS-DOS tarafından okunup işlenebilmesi için açılış diskinin ana dizininde bulunması gerekir. AUTOEXEC.BAT Bu dosya, DOS çalıştığında bazı programları otomatik olarak çalıştırma olanağı verir, ekran ve dil düzenlemesini sağlar. Bu sayede bilgisayarın her açılışı sırasında yüklemek zorunda kalacağımız klavye, fare, monitör dil ... programları yüklenmiş olur. COMMAND.COM 23 Bu dosya, bilgisayar komutlarını yazdığımız komut derleyicisini görüntüler. COMMAND.COM bilgisayarın açılış diskinin ana dizininde bulunması gerekir. Bu olmadan bilgisayarın açılması mümkün değildir. Direk makine dilinde yazılmış olduğu için çok hızlıdır. 4. Dizin (Directory) Yapısı Bilgisayarda dosyalar içeriklerine veya özelliklerine göre dosya gruplarına ayrılabilir. Bu gruplara dizin adı verilir. Windows ortamında dizin ismi yerine klasör ismi kullanılır. 3 değişik dizin tipi vardır. Bunlar, 1. Root Directory (ana veya kök dizin) Bilgisayarın ana dizinidir. Kullanılan sürücüyü tanımlar (a:\ , b:\ , c:\). Kullanıcı root directory yaratamaz ve silemez. 2. Directory (dizin) Root directory altında oluşturulan dizinlerdir. 3. Subdirectory (alt dizin) Directory’ lerin altında oluşturulan dizinlerdir. Alt dizinler root directory’ de iken sadece DIR komutunun yazılması ile ekranda görülmezler. 5. MS-DOS Komutları Komutlar İkiye Ayrılır ve komut isminin büyük veya küçük yazılması hiçbir şey değiştirmemektedir, büyük yada küçük yazmak aynı komuta karşılık gelmektedir. İç Komutlar : COMMAND.COM dosyası içinde bulunan temel komutlardır ve ile belleğe yüklenerek çalıştırılan komutlardır. Örnek : Ver, Dir, vs. çalıştırılması 24 Dış Komutlar : Çalıştırılabilmesi için disk veya disket içinde dosya halinde bulunması zorunlu olan komutlardır. Örnek : Xcopy, format, vs. a) İç Komutlar DOS’ ta çalıştırılan komutun, çalışması için herhangi bir dosyaya ihtiyaç duymadan çalışan komutlara iç komutlar denir (Bilgisayarın açılışında kullanılan Command.com dosyasının içinde bulunan komutlardır). Çalışması için program dosyasının varlığına ihtiyaç duyulan komutlara Dış Komutlar denir. Dış komutları çalıştırabilmek için, o komutun programlama dosyasına ihtiyaç vardır. Örneğin format komutunu kullanabilmek için DOS’ da Format.com programının bulunması gerekir. Önemli İç Komutları, aşağıda inceledik. Bunlar ; CLS komutu: Ekranı temizler. Örnek: C:\> CLS <ENTER> DIR komutu: Disk veya disket üzerindeki dosyaları görüntüler. Örnek: C:\> DIR <ENTER> DIR Parametreleri : /P : (Dosyaları sayfa sayfa listeler) C:\> DIR/P <ENTER> /W : (Dosyaları yan yana listeler) C:\> DIR/W <ENTER> /A: (Gizli dosyaları listeler) C:\> DIR/A <ENTER> JOKER KARAKTELER (? , *) * : Bilinmeyen bir isim veya uzantının yerine kullanılan joker karakterlerdir. Örnek: C:\> DIR *.EXE <ENTER> (Dosya Adı ne olursa olsun, uzantısı EXE olan dosyaları listeler) C:\> DIR LATS.* <ENTER> (Dosya Adı LATS olan, tüm dosyaları listeler) 25 ? : Bilinmeyen bir karakter yerine kullanılan jokerdir. Örnek: C:\> DIR A??S.EXE <ENTER> (İlk harfi A , 4.harfi S olan , EXE uzantılı dosyaları listeler) VOL komutu: Disk veya disketin etiketini ve seri numarasını görüntülemeyi sağlar. Örnek: C:\> VOL <ENTER> VER komutu: MS-DOS’ un versiyonunu görüntülemeyi sağlar. Örnek: C:\> VER <ENTER> DATE komutu: Bilgisayarın sistem tarihini görüntülemeyi sağlar. Örnek: C:\> DATE <ENTER> TIME komutu: Bilgisayarın sistem saatini görüntülemeyi sağlar. Örnek: C:\> TIME <ENTER> PROMT komutu: Komut satırı uyarısını değiştirmeyi sağlar. Bulunduğumuz yeri gösterir. Örnek: C:\> PROMPT <ENTER> (sürücüyü ilkel PROMT’ a dönüştürür.) C> (ilkel PROMT) PROMPT Parametreleri $P: Aktif sürücüyü ve dizini görüntüler. $G: “>” işaretini görüntüler. $T: Enter’ e basıldığı andaki saati gösterir. $D: O gün ki tarihi gösterir. Görüntüsü değiştirilen PROMT’ u eski haline getirmek için; C:\> PROMPT $P$G <ENTER> tanımlaması yazılır. 26 COPY CON komutu: Dosya oluşturmayı sağlar. Ama artık bunun yerine Word gibi programlar vardır. Örnek: C:\> COPY CON LATS.TXT <ENTER> (TXT uzantılı, LATS adlı dosya oluşturur) Oluşturduğumuz bu dosyayı kaydedip bitirmek için ^Z (Ctrl+Z) tuşlarına basılır. Kayıt yapmadan çıkmak için ^C (Ctrl+C) tuşlarına basılır. TYPE komutu: Dosya içeriğini görüntülemeyi sağlar. Örnek: C:\> TYPE LATS.TXT <ENTER> C:\> TYPE LATS.TXT | MORE <ENTER> (LATS.TXT dosyasını sayfa sayfa görüntüler) REN komutu: Dosya adının veya uzantısının değiştirilmesini sağlar. Örnek: C:\> REN TUFAN.DOC yapar) LATS.TXT TUFAN.DOC <ENTER> (LATS.TXT dosyasının ismini MD komutu: Dizin oluşturmayı sağlar. Örnek: C:\> MD LATS <ENTER> (LATS adlı dizin açar) CD komutu: Dizin değiştirmeyi sağlar. Örnek: C:\> CD LATS <ENTER> (LATS adlı dizine girer) C:\LATS> CD.. <ENTER> (LATS adlı dizinden çıkar) (Aktif olan dizinden bir önceki dizine çıkışı sağlar) C:\LATS\DENEME> CD\ <ENTER> (LATS ve DENEME dizinlerinden çıkar) (İç içe girilmiş dizinlerden bir seferde köke (ROOT) çıkmayı sağlar) RD komutu: Dizinleri silmeyi sağlar, yalnız dizin içinde hiçbir dosya veya altdizin olmamalıdır. Eğer varsa öncelikle altdizinler ve dosyalar silinmelidir. Silinecek dizin içinde hiçbir şey bulunulmaması gerekir. Eğer silinecek dizin içinde dosya veya dizin bulunuluyorsa önce o dizinin bir önündeki dizine çıkılmalı ve sıra ile temizlemelidir. Bu işlemi DELTREE komutu ile dizin içerisine bakmaksızın silebiliriz. Örnek: C:\> RD LATS <ENTER> 27 COPY komutu: Dosya veya dosyaları belirtilen ortama kopyalamayı sağlar. Kullanım şekli ise nereden nereye şeklindedir. İlk belirtilen yer nerden olduğu ikinci belirtilen yer ise nereye kopyalanacağıdır. Copy komutu, birden çok dosyayı bir seferde kopyalamaz her dosyayı tek tek kopyalar. Örnek: C:\> COPY C:\LATS.TXT C:\DOS <ENTER> (C Root’ unda bulunan LATS.TXT dosyasını C’ nin altındaki DOS dizinine kopyalar) DEL komutu: Dosya veya dosyaları silmeyi sağlar Örnek: C:\> DEL LATS.TXT <ENTER> (LATS dosyasını siler) C:\> DEL *.* <ENTER> (Tüm dosyaları siler) C:\> DEL *.EXE <ENTER> (EXE uzantılı dosyaları siler) b) Dış Komutlar Bilgisayarda dosyalar halinde bulunması gereken komutlardır. Kullanılacak komuta ait dosyanın çalışılan sürücüdeki disk veya diskette bulunması gerLATSektedir. Aksi taktirde komut ile ilgili çalışma gerçekleştirilemez. FORMAT komutu: Yeni alınan disk veya disketi biçimlendirir ve kullanılır hale getirir yanı sıra dolu olan bir disk veya diskete uygulandığında içindeki tüm bilgileri siler, disk veya disketteki bozuk olan sektörleri düzeltir (düzelebilecek durumda olanları), virüslü olan disk veya disketteki virüsleri temizlemeyi sağlar (temizlenebilecek durumda olanları). Örnek: C:\> FORMAT A: <ENTER> a disketini biçimler, kullanılır hale getirir. FORMAT Parametreleri /s : Disk veya diskete bilgisayarı açmayı sağlayan sistem dosyalarının yüklenmesini sağlar. Örnek: C:\> FORMAT a:/s <ENTER> /q : Disk veya disketin hızlı bir şekilde Formatlanmasını sağlar. Q parametresi ile Formatlanan disk veya disketin bozuk olan sektörleri düzeltilmez. Örnek: C:\> FORMAT a:/q <ENTER> 28 /v: : Disk veya diskete Formatlama sırasında isim vermeyi sağlar. Verilecek isim 11 karakteri aşmamalıdır. Örnek: C:\> FORMAT a:/v:ÇALIŞMA <ENTER> /F: : Formatlanacak DD bir disketin kapasitesini tanımlamayı sağlar. Örnek: C:\> FORMAT A:/F:720 <ENTER> /u : Disketi kurtarılmayacak şekilde Formatlamayı sağlar. Örnek: C:\> FORMAT A:/U <ENTER> Gerektiğinde birden fazla parametre aynı komut satırında tanımlanabilir. Örnek: C:\> FORMAT A:/S/V:DERS/F:720/u <ENTER> UNFORMAT komutu: Yanlışlıkla Formatlanmış bir disk veya disketi eski haline getirmeyi sağlar. U parametresi ile Formatlanmış kayıt ortamı UNFORMAT ile kurtarılamaz. Örnek: C:\> UNFORMAT A: <ENTER> LABEL komutu: Disk veya disketin ismini değiştirmeyi sağlar. Verilecek isim 11 karakteri aşmamalıdır. Örnek: C:\> LABEL EĞİTİM <ENTER> DISCOPY komutu: Diskcopy işlemi aynı kapasitedeki 2 disket veya disk arasında gerçekleşir. Kaynak (A) disketteki tüm dosyalar, hedef (B) diskete kopyalanmadan önce hedef disket formatlanır. İşlem bittikten sonra her iki disket içindeki dosyaların aynı olduğu görülür. İşlem sırasında disket isterken karşılaşılan mesajlar; Source : Kaynak disketi tanımlar. Mesaj görüldüğünde sürücüye kaynak (kopyası alınan) disket takılır. Target : Hedef disketi tanımlar. Mesaj görüldüğünde sürücüye hedef (alınan kopyayı konacağımız) disket takılır. Örnek: C:\> DISKCOPY A: B: <ENTER> 29 MEM komutu: Bilgisayarın hafızası (MEMORY) ile ilgili bilgilerin ve bellek bilgilerinin görüntülenmesini sağlar. Örnek: C:\> MEM <ENTER> ATTRIB komutu: Dosyalara özellik vermeyi veya iptal etmeyi sağlar. Özellikler, (+) işaretinin ardından özelliğin baş harfinin yazılması ile verilir, (-) işaretinin ardından yine özelliğin baş harfinin yazılması ile iptal edilir. Özellikler şunlardır; Özelliğin Adı 1. 2. 3. 4. READ ONLY (Okunabilir) HIDDEN (Gizli) SYSTEM (Sistem) ARCHIVE (Arşiv) Verilmesi +R +H +S +A İptali -R -H -S -A Örnek: C:\> ATTRIB <ENTER> (Tüm dosyalardaki özellikleri görüntüler) C:\> ATTRIB +H LATS.TXT <ENTER> C:\> ATTRIB -H LATS.TXT <ENTER> C:\> ATTRIB +H,+R LATS.TXT <ENTER> C:\> ATTRIB -H,-R LATS.TXT <ENTER> TREE komutu: Dizinleri, altdizinleri ve dosyaları ağaç yapısında görüntülemeyi sağlar. /f : Dizin ve altdizin içindeki dosyaları ağaç yapısında görüntüler. Örnek: C:\> TREE <ENTER> (Sadece dizinleri ve altdizinleri ağaç yapısında görüntüler) C:\> TREE/F <ENTER> (Dizin ve altdizinleri içlerindeki dosyalarla beraber görüntüler) MOVE komutu: Dosya veya dosyaları belirtilen ortamlara taşımayı sağlar. İşlem bittikten sonra tanımlanan dosyaların kaynak ortamdan silindiği ve hedef ortama aktarıldığı görülür. Copy komutunda olduğu gibi Move komutunda da "NERDEN" ve "NEREYE" sorularına yanıt aranır. (Bunu bir evden başka bir eve taşınmayı örnek alabiliriz. Artık eski adreste kalmıyoruz ve yeni adresteyiz gibi düşünebiliriz.) Move NERDEN NEREYE Örnek: C:\> MOVE A:\LATS.TXT C:\SINIF <ENTER> Diğer bir özelliği de dizinlerin isimlerini değiştirmeyi sağlar. 30 Örnek: C:\> MOVE SINIF DERS <ENTER> MORE komutu : /P parametresi olmayan komutlar için sayfa sayfa döküm almayı sağlar. MORE Parametreleri | : Sayfa sayfa döküm almayı sağlar. Örnek: C:\> TREE | MORE <ENTER> C:\> ATTRIB | MORE <ENTER> < : Dosya içersine yazılmış uzun metinlerin sayfa sayfa alınmasını sağlar. Örnek: C:\> MORE < LATS.TXT <ENTER> SYS komutu: Disk ve veya disket içersine sadece bilgisayarı açmaya yarayan sistem dosyalarını yüklemeyi sağlar. Yapılan işlemden kayıt ortamındaki diğer dosyalar etkilenmez. Örnek: C:\> SYS A: <ENTER> DELTREE komutu: Dizinleri içlerindeki altdizinler ve dosyalarla beraber silmeyi sağlar. Komut satırına ROOT’ a bağlı olan dizin adı yazılır. /Y : Onay almadan silme işleminin doğrudan gerçekleştirilmesini sağlar. Örnek: C:\> DELTREE DENEME <ENTER> C:\> DELTREE/Y DENEME <ENTER> XCOPY komutu: Dizinleri içlerindeki altdizin ve dosyalarla beraber belirtilen ortamlara kopyalamayı sağlar. Kullanım şekli copy komutu ile aynıdır, fakat birkaç tane ek parametresi vardır. Xcopy komutu dosyaları copy komutu gibi tek tek değil bellek kapasitesine göre, topluca kopyalamayı da sağlar. XCOPY Parametreleri /S : Dizinleri içlerindeki altdizin ve dosyalarla beraber kopyalamayı sağlar. /E : İçi boş olan dizinleri kopyalamayı sağlar. Örnek: C:\> XCOPY DOS\*.* A:\DOS/S/E <ENTER> 31 UNDELETE komutu: Del komutu ile silinen dosyaları, kurtarmayı sağlar. Silinen dosyaların ilk karakterlerinin yerine (?) görülür. Buraya dosyanın ilk karakteri yazılarak kurtarılması sağlanır) UNDELETE Parametreleri /LIST : Kurtarılacak veya kurtarılamayacak dosyaların Kurtarılamayacak olan dosyalarının yanında (**) görülür. listesini görüntüler. /ALL : Silinmiş dosyaların bilgisayar tarafından kurtarılmasını sağlar. Kurtarılan dosyaların ilk karakterinin yerinde (#) görülür. Örnek: C:\> UNDELETE/LIST <ENTER> C:\> UNDELETE/ALL <ENTER> C:\> UNDELETE LATS.TXT <ENTER> DOSKEY Komutu: Komut satırına yazılan tanımlamaları, belleğe yükleyerek tekrar kullanma olanağı sağlar. Bilgiler bellekte bilgisayar açık kaldığı süre içinde saklanır. Bilgisayar kapandığı andan itibaren tüm bilgiler silinir. Doskey komutunu bilgisayara yüklemek için komut satırına DOSKEY yazılarak enter tuşuna basılır. Örnek: C:\> DOSKEY <ENTER> BACKUP komutu: Hard Disk’ teki dosyaları diskete yedeklemeyi sağlar. Yedekleme sırasında bilgisayar her diskete bir numara verir. Fakat bu işlem dosyaları sıkıştırmadan gerçek boyutu ile yaptığı için pek kullanışlı değildir, bunun yerine sıkıştırma programları ile yedek almak daha karlıdır. /S : dizinleri içlerindeki altdizin ve dosyalarla beraber yedekler. Örnek: C:\> BACKUP C:\WINDOWS\*.* A: <ENTER> C:\> BACKUP C:\WINDOWS A:/S <ENTER> RESTORE komutu: Backup ile diskete yedeklenmiş dosyaları hard disk’ e geri yüklemeyi sağlar. Örnek: C:\> RESTORE A: C: <ENTER> C:\> RESTORE A: C:/S <ENTER> ARJ komutu: Dosyaları sıkıştırmak veya sıkıştırılan dosyaları açmayı sağlar. Sıkıştırılan dosyalar tek bir dosya haline gelir. Ayrıca dosyalar döküm alındığında görülürler. Bunun yerine günümüzde çoğunlukla Winzip kullanılmaktadır. 32 ARJ Parametreleri X : Dosya açmayı sağlar. A : Dosya sıkıştırmayı sağlar. -V1440 (720) : 3.5 HD veya 3.5 DD standardına göre dosyayı sıkıştırır yada açmayı sağlar. Bu parametre kullanıldığında dosya uzantıları ARJ, A01, A02 ve bunun gibidir. -R : Bulunulan ortamdaki directory’ lerin sıkıştırılıp açılmasını sağlar. Hard Disk İçinde Sıkıştırma Örnek: C:\> CD YEDEK <ENTER> C:\YEDEK> ARJ A -R ÇALIŞMA.ARJ <ENTER> Hard Disk İçinde Açma Örnek: C:\> CD YEDEK <ENTER> C:\YEDEK> ARJ X -R ÇALIŞMA.ARJ <ENTER> Not : Bir Hard Diski formatlamak ihtiyacı, çoğu zaman mevcut işletim sisteminin yersizliği veya “çökmesi” durumunda olur. Bu işlemi çok dikkatli yapmalısınız. Çünkü diskteki tüm veriler kaybolacaktır. Eğer diskinizi formatlamaya karar vermişseniz ve Winsows 9x/Me kullanıcısı iseniz bilgisayarınızı MS-DOS kipinde başlatmalısınız. Aksi takdirde Windows buna izin vermeyecektir. DOS TABANLI WİNDOWS İŞLETİM SİSTEMLERİ OS/2 OS/2 (Operating System), ilk olarak IBM ve Microsoft’ un ortaklaşa çalıştığı bir proje olarak geliştirilmiştir. Microsoft’ un bu projeden ayrılmasından sonra IBM projeyi sürdürme kararı alırken ikinci kuşak yepyeni bir işletim sistemi yazmayı amaçlamaktaydı. Temel amaçları, kullanıcıya bir grafik arayüz (görsel görünüm) sunmak, gerçek anlamda çok görevli ve bağlanabilirliği yüksek bir sistem yaratmak olan OS/2, minimum sistem gereksinimleri 386 tabanlı bir işletim sistemi, 4 MB ram, 20 MB civarı sabit disk alanı ve VGA ekran kartından oluşuyordu. WİNDOWS 3.1 33 Günümüzde en çok kullanılan grafik kullanıcı arabirimli işletim sistemi olan Windows 3.1, 1992 yılında PC tarihinde kilometre taşı sayılabilecek önemli olaylardan biridir. 16 bit yapıda olan Windows 3.1, PC kullanımının artmasında önemli rol oynarken, DOS’ la beraber kullanılmasından dolayı tam bir işletim sistemi olarak düşünülmektedir. Grafik kullanıcılı arabirim desteği sunması, multimedya desteği vermesi, çok görevli çalışması, nesneye dayalı teknoloji kullanması avantajları olarak sayılabilirken; kısıtlamaları arasında ise 32 bit olmaması, gerçek çok-görevliliği sağlamaması ve tam anlamıyla bir işletim sistemi olmaması sayılabilir. WİNDOWS 3.11 1993 Nisan ayında 3.1 uyarlaması, 1993 Ekim ayında ise 3.11 uyarlaması çıkan WFW ( Windows For Workgroups ), Windows ortamı altında, görsel bir peer-to-peer (eşler arası) ağ tasarımı olarak tasarlanmış ve geliştirilmiştir. Diğer bir deyişle Windows 3.1’ in ağ bütünleştirilmiş halidir. Microsoft’ un ağ olanakları içeren ilk Windows uyarlaması Windows 3.1 idi, WFW ise 32 bitlik dosya erişim yapısı ve 32 bitlik ağ desteği ile Microsoft At Work kavramının ilk sonuçlarının görüldüğü bir işletim sistemidir. Örneğin, ağdaki herhangi bir bilgisayarda fax kartı varsa, kullanıcı kendi bilgisayarından yazdığı bir yazıyı diğer bir bilgisayardan faxlayabilmektedir. WİNDOWS 95 Windows 3.1, dünyada milyonlarca satmış ve hala satılmaya devam etmektedir. Windows 3.1, PC’ leri kolay kullanılabilir hale getiren bir işletim ortamı olmakla beraber DOS’ la birlikte çalışması nedeniyle tam bir işletim sistemi olarak düşünülmektedir. Microsoft firması Windows ürün ailesini, kol saatleri, telefon, televizyonlardan, dev bilgisayar ağlarının merkezi olacak şekilde geniş bir yelpazeye yayılmış bir biçimde geliştirilmekteyken Bill Gates bu stratejiyi Windows Everywhere olarak telaffuz etmiştir. Windows 95, mevcut Windows 3.x işletim sisteminin gelişmiş olarak geniş bir kullanıcı kitlesine (MS-DOS, Windows 3.11 kullanıcıları) hitap etmek üzere geliştirilmiş bir işletim sistemidir. Windows 95, birçok yeniliği bulunmakta ve bu kullanıcıyı rahatlatmaktadır. Windows 3.1’ e göre biraz daha farklı masa üstü kullanılarak hem karmaşıklık azalmış hem de programlar arası geçiş oldukça hızlanmıştır. Windows 95 görev çubuğunda birden fazla program aynı anda çalışmakta ve geçişler daha kolay olmaktadır. Windows 95 tak çalıştır, özelliği ile donanım birimlerini otomatik tanır. Windows 95’ de Dos’ tan gelen 8 karakterlik dosya ismi sınırı ortadan kalkmıştır. Ayrıca Windows 95 ‘ de bir yapay zeka ürünü olan mouse’ un sağ tuşu devreye sokularak, yapacağımız en önemli işlemlere daha kısa ve kolay bir şekilde erişmemizi sağlar. Kopyalama işlemleri 34 için kes, kopyala, yapıştır ve sürükle bırak özellikleri kullanılabilmektedir, bu sayede komut ve yol belirtme özelliği kalkmıştır. Ayrıca birden fazla bilgisayara, ağ oluşturabilmektedir. 2000 yılı sorunu çözülmemiş olduğundan daha sonra yaması çıkmıştır. WİNDOWS 95’ de dosya özellikleri: 1. Dosya ismi 256 karakter uzunluğunda olabilir. 2. Dosya isminde birden fazla boşluk ve nokta kullanılabilir. 3. Küçük büyük harf fark etmez. 4. Özel anlam taşıyan karakterler kullanılmaz.(*,?,”,:,<>) WİNDOWS 98 Windows 98, Windows 95 özelliklerine ek olarak, internet ve multimedya destekli dos tabanlı bir işletim sistemidir. Windows 95 gibi, Windows 98’ in en önemli özelliği nesneye yönelik (görsel) olmasıdır. Yani DOS ortamına girilmeden direk olarak grafiksel kullanıcı arayüz ortamına girilir. Bilgisayarın açılması ile, ekrana gelen görüntü Windows 98’ in arayüzüdür. Bütün işlemlerin buradan yürütüleceği bu ekranın tümüne Masaüstü denir. Masaüstündeki resimlere ise Simge (icon) denilmektedir. Simge kavramı yerine nesne, sembol veya öğe kavramı da kullanılmaktadır. Windows 98, windows 95’ den sonra çıktığı için daha fazla donanımı desteklemektedir. Windows 98’ de de 2000 yılı sorunu vardır, onun için daha sonra Windows 98 SE (Second Edition) çıkmıştır. WİNDOWS ME (Millennium Edition) Windows 98’ den sonra çıkmıştır. Daha güzel ve kullanışlı yeni şeyler eklenmiştir. Örneğin, 11 adet oyun ve bu oyunlardan bir tanesini de internet üzerinden oynaya biliyorsunuz. Güçlü yönleri: 35 • Video, müzik ve fotoğraf: Dijital fotoğrafları, müziği ve videoyu kolayca yönetebilir, paylaşabilir ve düzenleyebilirsiniz. • Gelişmiş kullanıcı deneyimi: Windows Me içerdiği yeni sistem koruma özellikleri ve gelişmiş yardım işlevleri sayesinde ev kullanımı için şimdiye dek üretilmiş en sorunsuz işletim sistemidir. • Gelişmiş ev ağ sistemi: Evde ağ sistemi kurmak iyi bir yöntem olabilir, böylece evinizdeki tüm bilgisayarlar yazıcıları, Internet bağlantılarını ve diğer aygıtları paylaşabilir. • Zengin Internet deneyimi: Windows Me geniş bant bağlantısı desteği, Internet haberleşme araçları ve çevrimiçi oyunlar içeriyor a) Windows Millennium Edition’ a geçmek için 10 neden. 1. Ev videolarınızı bilgisayarınıza aktarabilir ve düzenleyebilirsiniz Yönetmen koltuğuna oturun. Analog veya dijital kameranızdan gelen video görüntülerini bilgisayarınıza aktarın ve düzenleyin. Sahneleri kolayca bölün veya grafik, konuşma ya da müzik ekleyin. İşiniz bittiğinde, Windows Movie Maker sayesinde eserinizi elektronik posta veya Web sitesi aracılığıyla dostlarınızla ve ailenizle paylaşabilirsiniz. 2. Fotoğraf koleksiyonunuzu tozlu kutunuzdan Web’e taşıyın Windows Me’de fotoğraflarla çalışmak çok kolay. Dijital kameranızı bilgisayarınıza bağladığınız anda Windows Me kullanışlı bir sihirbaz görüntüler; bu sihirbazı kullanarak dijital görüntülerinizi kolayca içe aktarabilir ve saklayabilirsiniz. Sonra yeni "Resimlerim" klasörünü kullanarak fotoğraflarınızın küçük resimlerine bakabilir, resimleri büyüterek ayrıntıları görüntüleyebilir veya resimleri slayt gösterisi halinde sıralayabilirsiniz. Oluşturduğunuz her şeyi elektronik posta veya Web yoluyla paylaşabilirsiniz 3. Sevdiğiniz müzikler için arşiv ve dizin oluşturabilirsiniz İlk tamamen entegre dijital müzik deneyimini sunan Windows Me CD-kalitesinde ses dosyalarından oluşan bir kitaplık oluşturabilmenizi, bu kitaplık için dizin geliştirebilmenizi ve bunları bilgisayarınızda saklayabilmenizi olanaklı hale getiriyor. Windows Media™ Player kapsamlı bir Internet radyo istasyonları katalogu dahil olmak üzere çoklu ortam içeriğini kolayca izleyebilmenizi ve dinleyebilmenizi sağlıyor. Müzikle birlikte hareket eden görsel etkiler seçerek dinleme deneyiminizi özelleştirebilir veya yeni bir “dış görünüş” belirleyerek yazılımınızın görünüşünü değiştirebilirsiniz 4. Önemli dosyalarınızı koruyun 36 Windows Me önemli sistem dosyalarınızın kaza sonucu veya kötü niyetli bir virüs ya da sorunlu bir uygulama tarafından silinmesine veya değiştirilmesine izin vermez. 5. Bilgisayarınızı normal durumuna geri getirin Bilgisayarınızda herhangi bir sorun oluşursa, System Restore (Sistem Geri Yükleme) özelliği sisteminizi her şeyin normal olduğu durumuna geri getirir! 6. Gerek duyduğunuz yanıtları bulun Windows Me’deki gelişmiş Yardım ve Destek özellikleri bilgisayarınız, işletim sisteminiz ve yazılım programlarınız için yardımı tek bir yerde birleştiriyor. Gerek duyduğunuz yardıma daha hızlı, daha iyi ve daha kolay okunan sorun giderme menüleriyle ulaşın. 7. Video kaydedicinizi ve termometrenizi programlamak için bilgisayarınızı kullanın Windows Me varolan ve gelecekte üretilecek Evrensel Tak ve Kullan aygıtları için yeni destek sunuyor. Gelecekte, Bir Internet sitesinden TV listesini sürükleyip video kaydedicinize veya DVD oynatıcınıza bırakabilecek veya evinizin sıcaklığını bilgisayarınızdan kontrol edebileceksiniz. 8. Evinizdeki bilgisayarları birbirine bağlayın Windows Me sayesinde evinizdeki tüm bilgisayarları hemen birbirine bağlayabilirsiniz. Windows Me ağ üzerindeki kullanılabilir kaynaklarınızı (örneğin yazıcıları ve klasörleri) otomatik olarak algılar ve paylaşır. 9. Arkadaşlarınızla ve meslektaşlarınızla hiç olmadığı kadar kolay irtibat kurun Outlook Express, MSN Messenger Service ve NetMeeting birlikte çalışarak haberleşmeyi kolaylaştırıyor ve verimli hale getiriyor. Dünyanın her yerinde Web üzerinden oturum açabilir ve elektronik postanızı kontrol edebilir, arkadaşlarınızla sohbet edebilir veya meslektaşlarınızla canlı toplantı yapabilirsiniz. 10.Yeni oyun olanakları Windows Me içindeki yüksek ağ desteği sayesinde ev ağı üzerinde ev arkadaşlarınızla oyun oynayabilir veya Internet üzerinden tanımadığınız bir rakiple yarışabilirsiniz. 37 b) Windows Me için Minumum Sistem Gereksinimleri VGA daha yüksek çözünürlükte monitör Pentium 150MHz işlemçi yada daha iyisi 32MB RAM veya yükseği Minimum 320MB boş hard-disk alanı CD-ROM drive DVD decoder kartı veya software (DVD option) 28.8 Kbs modem veya daha hızlı Internet bağlantısı Pentium-uyumlu eşit derecede TV kartı (WebTV seçenekli) İyi kalite mikrofon (Windows Movie Maker seçeneği) Video capture Kartı (Windows Movie Maker seçeneği) Ses kartı, hoparlör ve kulaklık Microsoft Mouse veya uyumlu işaretleme aygıtı Microsoft Windows CE MICROSOFT WINDOWS CE ile Win32 ya da katıştırılmış programlama becerileri için dinamik, yeni yerler yaratın. Bu kapsamlı paketle, doğrudan Microsoft Windows CE ürün ekibinin hazırladığı araçlara, uzman yönergelerine ve resmi belgelere sahip olacaksınız. Microsoft Windows CE Programmer' s Guide, Microsoft Windows CE Communications Guide, Microsoft Windows CE Device Driver Kit ve Microsoft Windows CE User Interface Services Guide da dahil olmak üzere, bu özlü, modüler işletim sistemini sonraki kuşak akıllı uygulamalar ve mobil aygıtlar için programlamakta gerekli her şeyi bulacaksınız. Palm dediğimiz küçük el bilgisayarları için hazırlanmış bir işletim sistemidir. NOVELL NETWAREV Novell bir işletim sistemidir. Birden çok bilgisayarın bir ağ oluşturmasını sağlar. Netware işletim sistemi ağ içinde hizmet birimi olarak adlandırılan büyük kapasiteli sabit diski ve hızlı bir işlemcisi olan bir bilgisayara kurulur. İş istasyonlarının, ağa katılmaları ise çok kolaydır. 38 1982 senesinde, Orem’ de küçük bir ofiste Utah, Ray Noorda, Judith Clarke, Craig Burton ve Superset adlı firmadan gelen programcılar PC ağının nasıl olabileceğini önceden gördüler. O zamanlar, Corvus Systems gibi temel olarak hard disk satan firmalar ile rekabet halindeydiler, fakat Novell en baştan birleşik bilgisayar sistemleri için yazılım üretmeye yöneldi. Novell orijinal olarak Motorola, işlemcisi üzerinde çalışmak üzere geliştirildi. Ancak daha sonra Novell’ in stratejileri aslında tek kullanıcı için geliştirilmiş olan 8088 Intel mikro işlemcilerinde de çalışmayı sağlayarak gelecekte daha yaygın olmayı amaçlıyordu. Novell kullanıcıya, DOS ortamını kullanırken kolayca netware ağ ortamına geçecek biçimde bir ara birim sağlayarak, Netware’ in kişisel bilgisayarlarla kurulabilecek Yerel Bilgisayar Ağlarına yaygın olarak kurulmasını sağladı. Zor anlarda ve çabucak kazanç elde etmek için finansörlerin Noorda üzerinde baskı oluştuğu zamanlarda, Noorda yazılımı, sistem araçlarını ve desteği daha uzun vadeli sağlamak için Novell’ i yönlendirmeye devam etti. NetWare üzerinde şu ana kadar en az sekiz defa büyük değişiklikler yapılmıştır ve şu anda 400,000 Lan üzerinden 4,000,000 kişiye hizmet vermektedir. NetWare ürün ailesi PC-tabanlı ağ işletim sistemlerine dört kilometre taşı yerleştirmiştir. Novell gerçek anlamda dosya paylaşımı için ilk ağ işletin sistemini geliştirendir. Novell, SFT (System Fault Tolerant) NetWare ile güvenirliliği arttırmıştır. Novell, TTS (Transaction Tracking System) disk aynalama ile verinin bütünlüğünü sağlar. Ayrıca, uzun süre kullanılmayan dosyaları otomatik olarak sıkıştırır ve diskte fazla yer kaplamasını önler. Bu dosyaları tekrar kullanacağımız zaman otomatik olarak açar ve biz farkına varmadan kullanırız. Novell OPT’ yi (Open Protocol Technology) sunmuştur. Bütün NetWare hizmetleri için protokolden bağımsız mimari sağlayarak, Netware heterojen bağlanmaları destekler. 1991 yılının başına kadar, Novell’ in ELS (Entry Level System) NetWare ürünleri küçük bir ağa ihtiyacı olan organizasyonlara çözümler sundu. O zamanlar, firma ELS NetWare’ i bıraktı ve birkaç ay sonra NetWare Lite adlı yeni, tamamen farklı bir ürün ortaya çıkardı. Lite 1993 yılında Personal NetWare’ le değiştirildi. Personal NetWare DOS veya Windows üzerinde çalışan eşitler arası dosya ve yazıcı paylaşımına izin veren modern bir ağ ürünüdür. Daha önce Advenced NetWare 286 olarak bilinen NetWare 2.X orta-sınıf ağları (100 kullanıcıya kadar) ve ağlar arası yönlendirme hizmetlerini destekler, Dünya çapında binlerce dağıtıcıda yüklü olmasına rağmen Novell NetWare 2.X’ i artık doğrudan desteklemez. Daha 39 önce Advanced NetWare 386 olarak bilinen NetWare 3.X daha önceki NetWare uygulamalarına ek olarak endüstriye ağ uygulamalarının geliştirilebilmesi için gerekli platformu sağlar. NetWare 2.X ve 3.X’ in yüksek performanslı disk önbellekleme (‘elevator seeking’ ve diğer tekniklerle) çok iyi ve güvenli çok çeşitli ağ adaptörlerini kulanabilme yetenekleri gibi ortak özellikleri vardır. NetWare 4.X ve NetWare’ in Unix uyarlamaları gibi diğer ürünler firmadaki devrimin bir göstergesidir. Novell yapılarının, bir düzeni yada aşağı yukarı o sayıda düğümleri olduğunu gösteren bazı istatistiki bilgilere rağmen, Novell hızlı büyümeler için plan yapmaktadır. Novell uluslar arası bağlantılar arasında yapılan olan yüzlerce dağıtıcıya sahip büyük ağlar için tasarlanmış birçok özellikler içerir. Netware işletim sistemi, C dili ile yazılmıştır. Bu özelliği nedeniyle Novell Netware yazılımı, taşınabilir(portable) bir programdır ve beraberinde birçok işletim sisteminin de çalışmasına olanak sağlar (yani, birçok işletim sistemini destekler). Bunlar Windows NT DOS, UNIX, OS/2 işletim sistemleridir. Kısaca, Novell firması 1983 yılında kurulmuştur. Firmanın amacı kişisel bilgisayarlar arasındaki ağlar için yazılım ürünleri geliştirmektir. Novell’ in önerdiği ağ birçok sistemi, küçük bir yerel ağdan büyük bir bilgisayar ağına kadar da her türlü yerleşim düzenini desteklemektir, ilk gerçek dosya paylaşım sistemini geliştiren ve kullanan ağ işletim sistemdir. Yüksek hata toleransı, disk çiftleme ve aynalama gibi gelişmiş özelliklere sahiptir. Novell Netware dünyada kullanılan en yaygın işletim sistemlerinden biri olma özelliğini sürdürmektedir. En eski ağ işletim sistemlerinden birisi olması sayesinde pek çok ürün, donanım ve yazılım Novell ile uyumlu çalışabilmektedir. Netware’ de kullanılan “paket patlama” modu ile 512 byte’ lık paket sınırı aşılmıştır ve bu da performansı oldukça etkilemektedir. Kullanıcıların ve uygulama geliştirenlerin bir ağ işletim sisteminden isteyebilecekleri her şey Netware’ de vardır. Kullanıcılar için, dosya sistemi hızlı, güvenilir ve geniştir. Sistemi hem kullanıcı sayısı açısından hem de dosya dağıtıcı sayısı açısından geliştirebilirsiniz. Netware programcılara, gelecek kuşak dağıtıcı uygulamaları geliştirebilmeleri için gerekli platformu ve araçları sağlar. Şu anda son sürüm olan NetWare 5.x’ in özellikleri; genel isimlendirme, aktif güvenlik, Windows entegrasyonu, paket patlama modu sayesinde ağ işletim sistemlerinde iddialı bir yere sahiptir. Versiyonlarından da (sürümlerinden) bahsedecek olursak, Netware Lite, Netware v2.2, Netware v3.11 ve 3.12, Netware v4.01, Netware v4.2 ve Netware v5.1 şeklinde gitmektedir. Microsoft Windows Ürünlerindeki ve Linux’ daki gelişmeler sebebi ile eski güncelliğini kaybetmeye başlamıştır. Grafik arayüzü (görsel görünüm), kullandığımız windows görünümünde olmadığından kullanıcılar tarafından fazla sevilmemektedir. Aşağıda Novell versiyonlarının çıktığı tarihte en çok tutulan versiyonları görülmektedir. Netware Lite Netware v2.X Netware v3.11 ve 3.12 40 Netware v4.01 Netware v4.2 Netware v5.1 ... LILO Diskin başına (genellikle MBR - master boot record) yerleşerek bilgisayarın düzgün bir şekilde Linux veya başka bir işletim sistemi ile açılmasını sağlayan program. Uzun açılımı ile LInux LOader. LILO aynı zamanda bilgisayarın Windows ve Linux ile birlikte dönüşümlü olarak açılabilmesini sağlayan bir mekanizma da içerir. Bu sayede istediğiniz zaman bilgisayar açılırken çalışan LILO sayesinde istediğiniz işletim sistemini açabilirsiniz. LILO tüm dağıtımlarla birlikte gelir ve otomatik olarak kurulur. LINUX Linux , serbestçe dağıtılabilen, çok görevli, çok kullanıcılı UNIX işletim sistemi, türevidir. Linux, İnternet üzerinde ilgili ve meraklı birçok kişi tarafından ortak olarak geliştirilmekte olan ve başta IBM-PC uyumlu kişisel bilgisayarlar olmak üzere birçok platformda çalışabilen ve herhangi bir maliyeti olmayan bir işletim sistemidir. UNIX 70' li yılların ortalarında büyük bilgisayarlar üzerinde çok kullanıcılı bir işletim sistemi olarak geliştirilmiştir. Zaman içerisinde yayılmış ve birçok türevi ortaya çıkmıştır. UNIX ismi UNIX Research Laboratories INC şirketinin tescilli markası olduğundan dolayı birçok şirket, aynı temele dayanan işletim sistemleri için değişik isimler kullana gelmişlerdir. Örnek olarak; Hewlett-Packard; HP-UX IBM; AIX Sun Microsystems; SunOS gibi. Bugün kişisel bilgisayarlardan süper bilgisayarlara kadar birçok bilgisayar için yazılmış bulunan UNIX türevleri mevcuttur. Ne var ki, bu türevlerin çoğu gelişimi belirli bir noktada durmuş ve yüksek fiyatla satılan ticari yazılımlardır. Linux, temel olarak Finlandiya Üniversitesin’ de öğrenci olan Linus Torvalds 'ın ve internet üzerinde, meraklı bir çok yazılımcının katkıları ile geliştirilmiştir. Linux, gelişimi açık bir şekilde yapılmaktadır. Bunun anlamı, işletim sisteminin her aşaması açık olarak İnternet üzerinde yayınlanmakta, dünyanın dört bir yanında kullanıcılar tarafından test edilmekte, hataları ve eksiklikleri tespit edilerek düzeltilmekte ve geliştirilmektedir. Zaman zaman bu deneme aşamaları belirli bir noktada durdurulur ve güvenilir bir işletim sistemi sunulup, geliştirme için ayrı bir seriye devam edilir. Geliştirmede yer alan bu açıklık Linux' un en büyük avantajlarından biridir. Gelişimi evrimseldir, hatalar anında 41 kullanıcılar tarafından tespit edilip rapor edilmekte ve birçok kişinin katkısıyla düzeltilmektedir. Bazı işletim sistemi sürümleri, saatler içerisinde güncellenebilmektedir. Linux, Andy Tannenbaum tarafından geliştirilmiş olan Minix işletim sisteminden esinlenilmiştir. Linus Torvalds, boş zamanlarında Minix' ten daha iyi bir işletim sistemi yaratmak düşüncesiyle 1991 Ağustos sonlarında ilk çalışan Linux çekirdeğini oluşturdu. 5 Ekim 1991 tarihinde 0.02 sürümü Linux ilk defa tanıtıldı. Linus, comp.os.minix haber grubuna gönderdiği yazıda yeni bir işletim sistemi geliştirmekte olduğunu ve ilgilenen herkesin yardımını beklediğini yazmıştı. İşletim sisteminin, çekirdeği için verilen numaralar kısa sürede bir standart kazandı. a.x.y seklinde belirtilen çekirdek türevlerinde y bulunulan seviyeyi, x gelişim aşamasını göstermektedir. Tek sayılı x' ler geliştirme aşamalarını çift sayılı x' ler ise güvenilir Linux çekirdeklerini göstermektedirler. a ise değişik Linux sürümlerini belirtir. Bu yazının hazırlandığı Ocak 1998 içerisinde en son güvenilir (kararlı) Linux çekirdeği 2.0.33, en son gelişim aşamasındaki çekirdek ise 2.1.79'dur. Linux, gerçekten son yıllarda hızlı bir gelişme göstermiş, çeşitli ülkelerden birçok kullanıcıya erişmiş ve yazılım desteği günden güne artmıştır. Değişik kuruluşlar Linux sistemi ve uygulama yazılımlarını bir araya getirerek dağıtımlar oluşturmuşlar ve kullanımını yaygınlaştırmışlardır. a) Avantajları UNIX, işletim sistemine sahip bir bilgisayar kullanmak istiyorsanız ve bu işletim sisteminde platforma bağımlı bir yazılım kullanmıyorsanız, Linux ideal bir çözümdür. Linux ücretsizdir. Sadece işletim sisteminin maliyeti açısından değil, verdiği performans için ihtiyaç duyduğu donanım açısından da çok ucuzdur. Üstüne üstlük çok kullanılan ve bol yedek parçası bulunan bir platform altında çalıştığı için belirli bir Linux sisteminin performansını artırmak için yapılması gereken yatırım, başka bir UNIX iş istasyonunu aynı oranda geliştirmek için gereken yatırıma göre çok düşüktür. Fakat şirketler bazında Linux' un bedava bir işletim sistemi olması genelde göz ardı edilir. Bir Linux makine, bu sayede sadece işletim sistemi açısından değil donanım olarak da ucuza gelmektedir. Linux, hızla geliştirilmektedir. Bu gelişimin en büyük yararı, eksikliklerin, kullanıcıların talepleri ve çabaları sonucunda hızla giderilmesidir. Linux diğer tüm işletim sistemlerine göre belirli bir donanım için daha hızlı destek verebilmektedir. Linux, çok değişik donanımlar ve servisler için özel olarak hazırlanır. İşletim sisteminin temelini oluşturan çekirdek, kullanıcı tarafından da derlenebildiği için, bu derleme sırasında sadece kullanım amacına yönelik alt programlarla donatılır. Bu genel olarak daha sistemin performansını artırmaktadır. (Yani, SCSI donanımınız yoksa çekirdeğinizde SCSI ile ilgili alt programlara yer vermezsiniz) 42 b) Dezavantajları Linux' un serbestçe dağıtılıyor olması bir çok kişinin, bu işletim sistemine güvenmemesine yol açmıştır. Ciddi bir şey olsa, “bedava olmazdı!” kanısı oldukça yaygındır. Linux' un sürekli gelişiyor olması en büyük dezavantajlarından biridir. Henüz tüm ihtiyaçlara cevap vermemesi (hala Windows 95/98/ME programlarının bazılarını çalıştıramıyor), gelişimin bazı aşamalarında top yekin değişiklikler yapılması, gelişimi takip etmek için bazen sürekli yenileme yapılması, birçok kullanıcının bu işletim sistemine güvenmemesine yol açmıştır. Linux, herhangi bir ticari destek altında gelişmemektedir. Bunun en büyük yararı işletim sisteminin, ticari kaygılar taşımamasıdır. Ancak bunun yanı sıra diğer işletim sistemlerinde olan teknik destek, dağıtım ve dokümantasyon alanlarında eksikleri vardır. Özellikle teknik destek eksikliği, anahtar teslim çözümlere alışmış kullanıcıların çokluğu Linux kullanıcılarının sayısını sınırlayan temel faktörler olmuşlardır. Bu konudaki eksikliği gidermek için, çeşitli gönüllü kuruluşlar, kullanıcı grupları oluşmuştur. Zamanla Linux, teknik desteği ticari bir konu olarak ortaya çıkmıştır. Şu anda tüm Dünya’ da Linux çözümleri konusunda teknik destek veren, danışmanlar bulunmaktadır. Linux işletim sistemini geliştirenlerin, ticari kaygılar gütmemeleri bazı ticari yazılımların, Linux üzerinde gelişmemesine sebep olmuştur. Linux üzerinde, belirli konularda diğer işletim sistemlerinden aşağı kalmayan yazılımlar bulunmasına rağmen (mesela, Star Office) , belirli bazı konularda çok zayıf kalmıştır (mesela oyunlar). Linux, üzerinde yer alan çözümlerin hepsi, basit kullanıcıların rahatça kullanabileceği düzeyde değildir. Bazı çözümler, kullanıcıların belirli bir yazılım ve işletim sistemi bilgisine sahip olmalarını gerektirmektedir. Sonuç olarak, diğer işletim sistemleri ile yapamadığımız birçok uygulamayı, Linux sayesinde gerçekleştirebilirsiniz ve belirli bir donanım ile gösterdiği performansın bir çok işletim sisteminin üzerinde olduğunu söyleyebiliriz. Ne var ki, her uygulama için Linux' un ideal bir çözüm olarak ortaya çıkmadığının bilincinde olmak gerekir. Ama ilerleyen senelerde üzerinde geliştirilen uygulama yazılımları daha çok kişiyi başka işletim sistemleri kullanmaktan vazgeçirecektir. 43 c) Yazılım Özellikleri Bir işletim sistemi, ne kadar mükemmel olursa olsun, uygulama yazılımlarının çokluğu ve kalitesi ile varolabilir. Herhangi bir Linux dağıtımı içerisinde, değişik amaçlara hizmet eden birçok yazılım bulunmaktadır. Ancak her geçen gün bu dağıtımlar da yer almayan yeni yeni yazılımlar çıkmaktadır. Linux' a özel veya Linux üzerinde geliştirilen yazılımların bazılarını internet sitelerinden bulmak mümkündür. Birkaçı elektronik devre tasarım yazılımları, oyun programları gibi birçok değişik yazılım bulunmaktadır. Programcılık ile uğraşan kimseler için de bir sürü imkan sağlayan Linux üzerinde C, C++, Fortran, Java, Pascal, Ada, Perl, Tcl/Tk, ve diğer derleyicileri, bunların dışında editörler, hata ayıklayıcıları bulunmaktadır. Linux' un bu denli sevilmesi ve yaygınlaşması çeşitli şirketlerin (Macintosh, Sun, IBM gibi) Linux üzerinde çalışan ticari yazılımlar geliştirmesine yol açmıştır. Linux' un hem konsolda (text) hem de grafik arabirimi olan X-window' da Türkçe desteği vardır. Söz konusu desteğin daha da yaygınlaştırılması ve genelleştirilmesi için çalışmalar devam etmektedir. Türkiye Linux Kullanıcıları Grubu tarafından yürütülen, Türkçe Linux Dağıtımı Projesi - TüLiDaP dahilinde TURKUAZ ortaya çıktı. Turkuaz, LINUX işletim sistemi üzerinde geliştirilen programların tüm Türkçe desteğini bir araya getirmeyi ve bir dağıtım halinde sunmayı amaçlamaktadır. Diğer işletim sistemlerine belirgin avantajları vardır. Son örnek olarak Aralık 1997' de Pentium tabanlı işlemcilerde, işlemciye bir makine dilinde bir dizi komut gönderildiğinde makinenin çöktüğü açığa çıktı. Bu hatanın yaması Linux işletim sistemleri için 1 hafta gibi kısa bir sürede yazıldı. Fakat, diğer işletim sistemleri için yamalar hala yapılmış değil. Linux, dizayn aşamasından bu yana hep birden çok kullanıcıyı desteklemek amacıyla yazılmış ve buna göre programlanmıştır ve birden çok görevin, aynı anda yapılmasına olanak veren bir işletim sistemdir. 44 d) Shell Kavramı Shell (kabuk), bilgisayar ile kullanıcı arasında bağlantıyı sağlayan ve Unix’ in bir parçası olan bir kavramdır. Girilen komutları bilgisayara iletir ve sonuçları kullanıcıya iletir. (DOS işletim sistemindeki Command.com gibi düşünülebilir) e) Sistem Gereksinimi Linux İşletim Sistemi, 8 MB gerçek bellek, 16 MB’ ı swap olmak üzere, toplam 24 MB’ lık hafıza alanında rahatlıkla gerçekleştirir. (Hatta bu belleğin, yarısın da bile çalışabilir) f) Linux Çekirdeği (Kernel) Çekirdek, kısaca Linux işletim sisteminde tüm hayati işlemlerden sorumlu olan yönetim kademesidir. (DOS’ taki Command.com gibi düşünülebilir. Linux' un çekirdeği bir bakıma sistemin beyni sayılır. Dünya üzerindeki dağıtımların hepsi (Mandrake, Red Hat, Caldera gibi) aynı çekirdeği kullanır, tek değişen şey dosya ve dizin yapısı, dağıtıma giren belgeler, paketler vs' dir. Çekirdek, sistemin düzgün çalışmasından, bilgisayar kaynaklarının düzenlenmesinden, kullanıcılarının görevlerinin sırayla yapılmasından, bellek denetiminden, yan birimlerin (CD-ROM, teyp, disket sürücü vb) çalışmasından ve benzeri işlemlerden sorumludur. Aslında Linux, pek çok kullanıcının kafasına masaüstüyle, uygulama yazılımlarıyla, sunucu programlarıyla komple bir işletim sistemi olarak girmiş durumda. Ancak durum bundan biraz farklı. Linux, sistemin yönetimini ele alan çekirdeğin (kernel) adına veriliyor. Derlenmiş hali yaklaşık 500Kb tutan çekirdek, kaynak kodlarıyla sıkıştırılmış halde 20Mb'dan fazla yer kaplıyor. Bu kadar alanda tüm donanım sürücüleri de bulunuyor. 45 g) Root Sistemdeki en yetkili kullanıcı, bir başka deyişle sistemin imparatoru. Linux işletim sistemini yönetmek için root kullanıcısı parolasına gerek vardır. Genellikle ağ servisleri, sistem servisleri, kullanıcı açma ve kapama, yedekleme yapma için tüm işlemler root kullanıcısının görevidir ve sistemin tüm sorumluluğu da bu kullanıcıdadır. h) GNU Linux projesinin, bugünkü başarısının en büyük nedenlerinden birisi Özgür Yazılım Vakfı (Free Software Foundation - FSF) tarafından hamiliği yapılan GNU projesidir. GNU projesi kapsamında yüksek kalitede bir çok geliştirme ve uygulama yazılımı açık kaynak kodu ile birlikte özgürce dağıtılmaktadır. Bu bağlamda, Linux işletim sisteminin, yalnızca çekirdeğini oluşturmaktadır. Sistemin tüm diğer bileşenleri, GNU vb. kaynaklardan sağlanan özgür yazılım ürünlerinden oluşmaktadır. Linux, çekirdeği (kernel) Linux B. Torvalds tarafından GPL (General Public License) altında tescillenmiştir. Her isteyen kendi kopyasını yapabilir, satabilir, başkalarına dağıtabilir. i) Linux Çeşitleri Çeşitli linux çeşitleri ve fiyatları; Slackware 10 milyon Belki de en yaygın olarak yer alan dağıtım, Slackware dağıtımıdır. Red-Hat 12 milyon Kurulum sırasında rahatlıkla takip edilebilen menüler ve grafik ekranı var. İnternet’ e bağlanabiliyor. Gelecek 19 milyon Web tabanlı linux entegrasyonu geliştire biliyor. Debian 10 milyon 46 Deneyimsiz kullanıcılara göre Debian tam bir maceradır. Caldera 5 milyon Caldera Linux, masaüstünde ve küçük-orta ölçekli sunucularda ideal bir linux dağıtımıdır. InfoMagic 7 milyon Diğer linux dağılımları arasında kendine farklı bir yer edinmiştir. SuSe 59 $ 1993 yılında birkaç Alman genci, Slackware yazılımını baz alarak SuSe’ yi geliştirmişlerdir. Mandrake 15 milyon 3 yıl önce Fransa’ da Mandrakesoft tarafından geliştirilmiştir. Turkuaz 12 milyon Türkçe destek sağlar. Grafik Arayüz Kaynak Kodu Star Office True Type Mandrake KDE 1.1 Var Var Var 100 gün Destek Cd Sayısı Avantajları e-posta 6 Red-Hat’ taki tüm paketleri ve daha fazlasını içeriyor Caldera KDE 1.1 Var Var Yok 90 gün eposta veya tel 3 Kolay kurulum ve kullanım yüksek kaliteli teknik Red-Hat Gnome 1.0 Var Var Var SuSe KDE 1.1 Var Var Yok Slackware KDE 1.1 Var Yok Yok Debian fvwm Var Yok Yok 90 gün eposta e-posta ve telefon Yok Yok 3-11 6 1 4 Kolay kurulum ve kullanım, geniş destek En geniş Çok geniş uygulama bir kesim arşivini tarafından barındırıyor kullanılıyor Çok geniş doküman desteği, düşük fiyat 47 hizmet Kurulumunda bazı hatalar Nadiren Kurulumdan göze Henüz tam kilitlenmeler sonra bir çarpıyor, Dezavantajları olarak yaşanıyor, takım kullanıcı yaygınlaşmadı GNO ayarları istemese de eklentisi zor yapmak zor ilk GNO açılıyor Teknik desteği nerdeyse hiç yok, grafik kurulum yapmıyor Zor kuruluyor, öğrenmesi zor j) KDE ve GNOME Her ikiside pencere yöneticisidir, seçim yapma olanağınız da var, Switchdesk komutu size bu konuda yardımcı oluyor. Temel Linux Komutlar Daha önce, UNIX tabanlı bir işletim sisteminde çalışanlar için Linux, öğrenilmesi çok kolay bir sistem olacaktır. Standart bir UNIX sisteminde yer alan hemen hemen tüm komutlar, Linux' a taşınmıştır. Onlarca çeşit kabuğun yanı sıra, programcının işini kolaylaştıran diller ve temel her türlü komut (, ls, less, finger), Linux' ta vardır. Ağ ve İnternet uygulamaları için elm ve pine (Pine Is Not Elm) yanında metin editörleri olarak vi, vim (vi' in daha gelişmiş sürümü), pico ve joe sayılabilir. Editörlerden, Emacs da Linux altında denemeye değer programlardandır. Kelime işlem programlarından troff, groff (GNU troff) ve daha modern metin işleme yazılımlarından TeX ve LaTeX sayılabilir. Ayrıca Windows ara yüzü olan Linux sürümlerinde Star Office kullanma şansıda vardır. Bazı program isimlerinin (GNU-tar, GNU-bash gibi) başında görebileceğiniz GNU (Gnu is Not UNIX!), Linux için de yazılım ve programlar üreten bir kuruluştur. GNU, lisansını ve yazarını korumak koşuluyla programları kaynak koduyla birlikte Linux kullanıcılarına dağıtır. Örnek olarak tcsh ve GNU bash, Linux altında en çok rağbet edilen iki kabuk ismidir. Diğer kabuklar arasında zsh, ash, ksh ve csh sayılabilir. Login : Linux server’ a bağlanmak için, (önceden kayıtlı isek) kullanıcı adımızı girdiğimiz ve arkasından şifremizi girdiğimiz bir komuttur. (Windows 95/98/ME’ ye girerken karşımıza çıkan şifre ekranı gibi düşüne biliriz ama burada şifreyi girmek zorundayız, yoksa bağlanmamıza izin vermez) 48 Örnek : bilmuh login:koseoglu <Enter> Password:***** Passwd : Şifre değiştirmek için kullanılır. Örnek : passwd <Enter> Changing password for koseoglu Old password:***** New password:****** Retype new password:****** Logout : Linux Sisteminden çıkmak için kullanılır. Örnek : logout <Enter> Finger : Kullanıcılar hakkında bilgi verir. Parametresiz kullanıldığı zaman sistemdeki tüm kullanıcılar hakkında bilgi verir. Açılış klasörü (directory) ve kullanılan shell (kabuk) ismi, login name, gerçek isim, terminal, boş durma zamanı (idle time), sisteme giriş (login) zamanı, biliniyorsa ofis bilgisi verilir (buna, kısa (short) form denir). İsim (name) parametsesi kullanıldığında, verilen isim hakkında yukarıdaki bilgileri verir. Örnek : finger koseoglu <Enter> Ls : Linux Sistemde bulunduğumuz dizinde bulunan dosyaları listeler (DOS’ taki DIR komutu gibi) Örnek : ls <Enter> 49 Clear: Linux İşletim Sisteminde ekran görüntüsünü temizler. Örnek : Clear <Enter> a) Unix Tarihi 1969 yılında Bell laboratuarlarında çalışan Ken Thompson ucuz ve kolay bir programlama ortamı geliştirmeyi düşündü. Üzerinde çalıştığı “Uzay Gezisi” (Space Travel) adlı programı, güneş sistemindeki gezegenlerin hareketlerini simüle ediyordu. Çalıştığı bilgisayar General Electric’ in GE645, üzerindeki işletim sistemi Multics idi. Bu hantal ve pahalı bilgisayar yerine küçük bir bilgisayar olan PDP-7 (Digital Equipment Corp.) üzerinde çalışmak üzere bir çalışma ortamı geliştirdi (Multics altında) ve buna Unix adını verdi. Bu çalışma ile Thompson, Bell laboratuarlarındaki Dennis ve Ritchie’ nin dikkatlerini çekti ve 1971 yılında Bell laboratuarlarında çalışır hale getirildi. İlk başlarda PDP-7’ de çalışan Unix daha sonra PDP-11/40 ve /45’ özellikle PDP11/70’ de kullanıldı. Bunlar yapılırken en ucuz şekilde herkese Unix lisansı verildi. Böylece Unix’ in pek çok üniversiteye girmesi sağlandı. AT&T sayesinde Amerika’ daki üniversitelerin %80’ inden fazlasında Unix kullanıldı. Unix ilk başta Assembly dili ile yazıldı. Daha sonra Thompson İşletim sistemini biraz daha yüksek bir dil ile yazmayı düşündü. Buna B dili dendi. Daha sonra bu dil üzerinde Dennis ve Ritchie çok çalıştılar ve 1973 yılında buna C dili dediler. 1980’ lerde mantar gibi bir çok Unix’ ler türedi. Ör: Cromix, Idris, Ultrix, Xenix, Version 7, BSD, vb. 1990’ lar da iki Unix sistemi baskın çıktı. (Berkeley Unix, System V Unix veya ondan türeyen Xenix, Vp/ix vb.) Berkeley Unix Geçen son 15 yılda University of California at Berkeley Unix gelişmesinin odak noktası idi. Bir çok üniversite ve organizasyona Unix dağıtan ana Unix dağıtıcısı idi. Unix’ e cshell, history, job control, vi editor, improved file handling ve communication programları eklendi. Çıkardıkları en Unix sürümü Unix 4.3 BSD (Berkley Standart Distribution)’ dir. 50 Unix System V En büyük değişiklik 1983’ de AT&T’ nin iş ortakları için yazılım destekleyicisi oldu. Ve lisans ücretlerini ucuza sattı. 1986’ da AT&T Unix System V release 3.0’ ı duyurdu. Bunda network ortamındaki dosya paylaşımı ve Unix’ de geliştirilen yazılımların diğer Unix makinalarına taşınması kavramları geliştirildi. 1989 yılında OSF ve UI, X-WINDOWS standardını belirleyen X/OPEN isimli bir konsorsiyuma üye oldular. X-Windows, dil çevirici (language tranlator) gibi çalışır ve içinde grafik komutları da bulunur. Örneğin bir kare çizmek istendiğinde kare için detaylı komutlar yerine, genel amaçlı bir grafik komutu ile kare komutunu verilir. X-Windows bu komutu her bir terminal çeşidine göre açarak gerekli şekli ekrana çizer. UNIX, Internet’ in gelişimiyle birlikte kendine haklı bir saygınlık kazanmıştır. Özellikle akademik alanda, geniş ağ sistemlerinde dosya sunucusu, veritabanı sunucu olarak güvenilir ve güvenli bir yapı içinde hizmet verebilir. UNIX kullanan firmalar çok çeşitlidir. Sun’ ın Solari’ si, IBM’ in AIX’ i, Hewlett Packard’ ın HP/UX’ i, Data General’ in DG/UX’ i yaygın bir şekilde kullanılan UNIX’ lere örnek oluşturmaktadır. b) Unix Shell Komut yorumlayıcısı (command interpreter) olarak çalışır. Birden fazla basit komutun birleştirilmesi ile bir programlama dili olarak kullanılabilir. Unix sistemlerde, Bourne Shell (sh) prompt’ u ise $ ve C Shell (Csh) prompt’ u ise %’ dir. Shell (komut yorumlayıcı), kullanıcıdan aldığı komutları gerekirse Utility programlarını kullanarak, çekirdek sayesinde donanıma aktarılıp yapılır. c) Temel Unix Komutları Login : Unix server’ a bağlanmak için, (önceden kayıtlı isek) kullanıcı adımızı girdiğimiz ve arkasından şifremizi girdiğimiz bir komuttur. (Windows 95/98/ME’ ye girerken karşımıza çıkan şifre ekranı gibi düşüne biliriz ama burada şifreyi girmek zorundayız, yoksa bağlanmamıza izin vermez) Örnek : Welcome to UNIX VERSION 7.3 Enjoy Your Computing 51 Login:koseoglu <Enter> Password:***** Passwd : Şifre değiştirmek için kullanılır. Örnek : passwd <Enter> Changing password for koseoglu Old password:***** New password:****** Retype new password:****** Logout : Unix Sisteminden çıkmak için kullanılır. Örnek : logout <Enter> Finger : Kullanıcılar hakkında bilgi verir. Parametresiz kullanıldığı zaman sistemdeki tüm kullanıcılar hakkında bilgi verir. Açılış klasörü (directory) ve kullanılan shell (kabuk) ismi, login name, gerçek isim, terminal, boş durma zamanı (idle time), sisteme giriş (login) zamanı, biliniyorsa ofis bilgisi verilir (buna, kısa (short) form denir). İsim (name) parametresi kullanıldığında, verilen isim hakkında yukarıdaki bilgileri verir. Örnek : finger koseoglu <Enter> Ls : Unix Sistemde bulunduğumuz dizinde bulunan dosyaları listeler (DOS’ taki DIR komutu gibi) Örnek : ls <Enter> 52 WİNDOWOS NT Microsoft NT (New Technology) İşletim Sistemi, Windows NT 3.1 adıyla sunulan 1993' teki sürümünden bu yana, ağ işletim sistemleri için, standart belirleyici olmuştur. İlk sürümünün kullanışsızlığına karşın, bu işletim sisteminin özellikleri ve işlevselliği daha sonra sürekli olarak gelişmiştir. Büyük reklam kampanyaları, Microsoft'un gündemdeki işletim sistemi Windows 95 ile ilgilenirken, Windows NT' ye bir takım yeni özellikler ve işlevler, gürültülü olmasa bile düzenli olarak eklenmiştir. Ağ yazılım uzmanları bu ilerlemeyi ve her yeni ilerlemeyle birlikte gelen kazanımları da fark etmişler, ancak hiçbir zaman Windows NT' yi ağ işletim sistemleri içinde bir lider olarak ilan etmeye hazır olmamışlardır. Windows NT sürüm 4' ün gelişmesiyle bu durum değişmiştir. Windows NT' nin 4. Sürümü, Windows 95' den gelen kullanımı kolay grafik arabirimleri kendisiyle bütünleştirmesi, hem de farklı coğrafi konumlardaki kullanıcılarla kurulacak bağlantı sorunlarına getirdiği çözümler açısından, ağ işletim sistemleri içinde oldukça büyük bir gelişimi temsil etmektedir. Tüm kullanıcıların bağlantılarını yaptıktan sonra da, bilginin paylaşımı için insanların çalışma biçimlerinde kökten değişiklikler yapacak olan, yeni ve güçlü birtakım araçlar da sağlamaktadır. Dahası, teknolojik mekanizmanın tümü, daha önce olduğundan çok daha kolay bir biçimde denetlenmekte ve yapılandırılmaktadır. Windows NT Server' ın 4. Sürümü zahmetsiz bir yönetime doğru adımdır. Windows NT ağı, genellikle istemci/sunucu mimarisi olarak adlandırılan merkezleşmiş bir ağ işletim sistemini kullanır. Ağ işletim sisteminin büyük bölümünün çalıştırıldığı merkezi bilgisayar, sunucu (server) olarak adlandırılır. Sunucu tarafından yönetilen kaynakları kullanan bilgisayara ise istemci (client) denir. Böylece bir ağdaki tüm bilgisayarlar, sunucu ya da istemci olarak görevlendirilmişlerdir. Sunucular hizmet sağlar, istemciler de bu hizmetleri kullanırlar. Her bilgisayar, bir işletim sistemi gerektirir. Ancak, bir ağ sunucusu ile bir ağ istemcisinin gereksinimleri genellikle çok farklı olmaktadır. Bir sunucu, bir kişisel PC işletim sistemi tarafından normal olarak kullanılan işlevlere ek olarak, şu işlemleri de yönetmelidir ; Uzak dosya sistemleri Paylaşılan uygulamaların çalıştırılması Paylaşılan ağ aygıtları için girdi ve çıktı Ağ bağlantılı işlemlerin CPU zamanlaması Ağ güvenliği 53 Ağ sunucusu, sunucuya özgü ek ağ işlevleri için tasarlanan bir işletim sistemini kullanır. Bir sunucu düzinelerce ve hatta yüzlerce kullanıcı için yazdırma, dosya ve diğer hizmetleri sağlamak zorunda olduğundan, bir ağ işletim sistemi güçlendirilmiş ve sağlam olmak zorundadır. Birçok kullanıcı, işlerinin yapılması için sunucuya güvenir, bu nedenle sık yinelenen sistem hatalarını ve hatta reboot yapmak zorunda kalmak istemez. Bir ağ istemcisi, iş istasyonu işletim sistemini kullanır. Çünkü, istemci işletim sistemi, sunucu işletim sistemi kadar dayanıklı olmak zorunda değildir. Bir iş istasyonunun yeniden önyüklemesi, kullanıcı için sıkıntı yaratabilir ama bir başkasının çalışmasını aksatmaz. Bir istemci için yerleşik bir güvenlik sistemi de gerekmez, çünkü istemcinin güvenliği ağ işletim sistemi tarafından sağlanmaktadır. Bir Windows NT Server ağındaki istemciler, MS-DOS, Microsoft Windows 3.1, Windows 95, Windows NT Workstation, UNIX, Macintosh OS ve OS/2 gibi herhangi bir işletim sisteminde olduğu gibi çalışırlar. Bununla birlikte, bir istemci işletim sistemi ne kadar gelişmiş olursa, güvenlik ve bilgi paylaşımı alanlarında ağ işletim sistemiyle işbirliği de o kadar iyi olur. Microsoft Windows NT, çok kullanıcılı sistemlerde, güvenlik, multitasking, istemci– sunucu (client–server) modeli gibi konuları destekleyen bir işletim sistemidir. NT Workstation ve NT Server olmak üzere iki çeşittir. 1. NT Server NT Server önemli görevleri üstlenen güçlü bir ağ işletim sistemidir. NT Server ağ yönetiminde gereksinim duyulan yardımcı ve yönetici programlara sahiptir. NT Server işletim sisteminin en önemli özelliği istemci - sunucu (Client – Server) işletim modelidir. NT Server işletim sistemiyle birlikte Microsoft, Backoffice stratejisini geliştirmiştir. Backoffice, server programlarından oluşan bir program ailesidir. 2. NT Workstation NT Workstation, yerel güvenliğe sahip olan bir işletim sistemidir. NT Workstation tek başına güçlü bir işletim sistemi olarak kullanılabildiği gibi, eşler arası (peer to peer) ağ olarak da kullanılabilir. NT Workstation aynı zamanda NT Server’ ın bir iş istasyonu olarak da kullanılır. Donanım Bağımsızlığı 54 Taşınabilirlik veya mimari bağımsızlık olarak da bilinen donanım bağımsızlığı, Windows NT'nin yalnızca bir işlemci türü için tasarlanmadığı anlamına gelir. Gerçekte, ilk gerçekleştirilişi, bir Reduced Instruction Set Computing –RISC yongası (chip) olan MIPS R4000 üzerinedir. Windows NT Server' ın veya Windows NT Workstation' ın 4. Sürümünü şu işlemcilere yüklenebilir ; Intel 80486, Pentium, Pentium Pro ve üstü DEC Alpha RISC MIPS RISC Power PC İşlemciler iki sınıfa ayrılır. Bunlar; CICS işlemciler: Intel 80386, 80486, Pentium ve bazı diğer güncel işlemciler. Bu işlemciler çok sayıda makine kodu içerirler. RISC işlemciler: 80’ li yıların ortasında geliştirilen bu işlemci tipinde, CICS işlemcilerden farklı olarak daha az sayıda makine komutu bulunmakta ve bundan dolayı daha kısa sürede işlem yapma ve komutları daha hızlı işleme yeteneklerine sahiptir. Windows NT' nin belirli bir işlemci için yazılan parçaları, hardware absraction layer HAL (donanım soyutlama katmanı) denilen, yazılımın küçük bir kısmına yalıtılmıştır. Microsoft'ta çalışan mühendisler, işletim sistemini yeni bir yongaya taşımak için; C kodunu yeniden derlemişler ve yeni bir HAL yazmışlardır. Bu, göründüğü kadar kolay değilse de, çok zor olduğu da söylenemez. Sonuç, maliyet ile başarım arasında, özel durumunuza en uygun dengeyi kuracak bir donanımı seçebilmektir. Çoklu işlemciler için destek Windows NT Server, simetrik çoklu işlemcili bilgisayarları da desteklemektedir. Dört işlemcili bir bilgisayara yüklenebilir. Windows NT Workstation ikiden fazla işlemcisi olmayan makinelerle sınırlanmıştır. 55 Çok görevlilik ve çoklu çalışma Çok görevlilik, sizi birçok şeyin aynı anda olduğuna inandıran bir yanılsamadır. Gerçekte olan, işlemcinin birçok görev arasında hızla geçiş yapmasıdır. Çok görevlilik, hızlı bir bilgisayarda ve onu iyi kullanan (Windows 95) bir işletim sisteminde, birçok şeyin aynı anda olduğu izlenimini veren oldukça inandırıcı bir yanılmasa yaratmaktadır. Windows NT, çok görevliliği çok iyi kullanmakta ve her görevi diğerlerinden özenle ayırmaktadır. Bu, aksayan bir programın tüm sistemi bozmasını önlemek için gereklidir. Çökmüş bir uygulama, diğer görevleri veya sistemin kendisini etkilemeden kapatılabilir. Bununla birlikte Windows NT, çoklu çalışmayı gerçekleştiren uygulamalardan da yararlanabilir. Çoklu çalışma, bir uygulamanın çok sayıda yürütme yolunu iş parçacığı (thread) kullanabildiği bir işlemdir. Çok işlemcili bir bilgisayarla işlem yaparken, iki iş parçacığı aynı anda çalışabilir. Başka bir deyişle çoklu çalışma, çok görevliliğin yapar gibi göründüğü şeyi gerçekte yapmaktadır. NT dosya sistemi NT File System (NTFS), Windows NT Server ve Windows NT Workstation ile kullanılabilmesi için tasarlanmıştır. Söz konusu dosya sistemi, daha önceden çalışmış olabileceğiniz File Allocation Table (FAT) veya VFAT sistemlerinden oldukça farklıdır ve bir ağ ortamına çok daha iyi uyar. NTFS şu özellikleri içerir: Boşluklar dahil 255 karaktere kadar dosya adları ve çoklu uzantılar için destek. Kısa MS-DOS uyumlu dosya adlarının otomatik oluşumu. Sıcak düzenleme özelliği. Kötü disk bölümündeki veri otomatik olarak iyi bir bölüme taşınır ve kötü olan, hizmetten kaldırılır. Dosya ve klasörler için izinler belirlemenizi sağlayan yerleşik güvenlik. Disk hatası durumunda dosyaları geri yüklemek için kullanılabilecek günlük dosyası biçimindeki hata toleransı. Özet olarak, Microsoft Windows NT ( New Technology ), Microsoft’ un Windows ailesinden pek çok alanda farklılık gösteren ve en iddialı işletim sistemidir. Windows NT multi-thread ve çoğul-işlemli yeteneklere sahip bir işletim sistemidir. Bir server olarak pek çok işi hiç duraklamaksızın yapabilir. Windows NT, Microsoft’ un “Her Yerde Ağ” stratejisinden yola çıkan ve son noktayı koyan bir ağ işletim sistemidir. NT, Gigabyte’ larca dosyaları, birçok diski ve kaynağı aynı anda idare edebilen bir yapıya sahiptir. NT, geriye uyumluluk olarak Windows programlarından çoğunu çalıştırabilir. NT ile beraber 56 gelen ekstra yönetim ve ağ izleme araçları sayesinde tüm ağı çok kolay bir şekilde izleyebilirsiniz. Dosya Güvenliği Dosya güvenliğini sağlamanın iki yolu vardır: Dosya erişimini denetlemek Dosya bütünlüğünü korumak Hem veri hem de belge dosyaları yapılandırılmış biçimde veri içerir, ancak belge dosyaları genellikle insanlar tarafından okunabilirken, veri dosyaları bir program tarafından yorumlanmalıdır. Microsoft Windows NT Server sürüm 4 hem klasör hem de dosya düzeyinde erişimi denetlemenize olanak sağlar. Böylece, bir klasöre tam erişimi olan biri, o klasördeki bir dosyaya erişemeyebilir veya bunun tam tersi. Ancak bu sadece, NTFS dosya sistemini seçmişseniz mümkün olabilir. Aslında,Windows NT' deki izinler, herhangi bir dosyaya atanabilen bileşimlerdir. Kişisel dosya özellikleri şunlardır: Read (Okuma) (R) Write (Yazma) (W) Execute (Çalıştırma) (E) Delete (Silme) (D) Change Permissions (P) Take Ownership (O) Ayrıca, yetkilendirilmemiş erişim denemelerini önleyecek şekilde hassas ve gizli dosyaları denetlemek gerekir. Program dosyaları Program dosyaları ve onları içeren klasörler, hemen her zaman Read' e (yalnızca okuma) ayarlanmalıdır. Çünkü, kullanıcılar nadiren yazmaya gerek duyacaklardır. Ayrıca Read erişimi, kullanıcıların kasıtlı veya kasıtsız olarak dosyaların silinmesi, üzerine yazmasını ya da virüs getirmesini önler. Bununla birlikte, bütün dosyaları Read' e ayarlamak da yeterli değildir, çünkü bir klasöre Change Permissions erişimi olan bir kullanıcı, klasördeki herhangi dosya için erişimi değiştirebilir. Güvenlik 57 Windows NT server, yönetici tarafından herhangi bir ağ türü için yapılandırılabilen birçok güvenlik özelliği içerir. Ağ üzerindeki bilgi değerlidir ve korunması gereklidir. Ağ ne kadar büyük olursa, güvenlik de o denli önemli olur; sistem hataları ve kullanıcı sorunları üreyebilir. Ağ, her kullanıcının verisini donanım ve yazılım hatalarından korumalı, yetkisiz kullanıcıları dışarıda bırakıp yetkili kullanıcıları da yapmamaları gereken şeylerden uzak tutmalıdır. RAID desteği Redundant Array of Inexpensive Disks -RAID teknolojisi, sabit sürücülerin hata toleransını geliştirmektedir. Birçok durumda RAID olanağından yalnızca belirli bir donanımı satın alarak yararlanabilirsiniz. Windows NT Server yalnızca SCSI donanımı ve standart sabit sürücüler gerektiren bir RAID yazılım desteği sağlamaktadır. Microsoft Internet Information Server Windows NT Server, sürüm 4' ün ayrılmaz parçası olan Internet Information Server (IIS), World Wide Web, ftp ve Gopher hizmetlerini kurup yönetmenize izin verir. Microsoft Exchange Microsoft Exchange, Internet postası ve Microsoft Mail'i uzlaştıran yerleşik bir ileti merkezidir. İletilere katıştırılmış biçimde dosya gönderip alınabilir. Ağa Exchange Server' ı ekleyerek, yerel ve dünya çapındaki ağlarla tam bir ileti ve bilgi paylaşım sistemi yaratılabilir. Windows NT Server İçin Donanım Gerekleri Windows NT Server güçlü bir işletim sistemi olduğu için, doğal olarak güçlü bir bilgisayarı gerektirir. Kimi sunucular daha fazla, kimileri ise daha az güçlü donanımlar gerektirmektedir. Aşağıdakiler, bir sunucu için temel donanım gerekleridir. 58 Bir Intel 80486/66 veya daha yükseği, bir Intel Pentium, Power PC, Digital Alpha AXP veya MIPS R4x00 gibi bir desteklenmiş RISK işlemcisi. Windows NT Server bilgisayarları en fazla 4 mikroişlemciye kadar destekler. Windows NT server ile çalışan bir işlemci için en küçük değer 80486/25 olsa da, etki alanı denetçisi veya dosya sunucusu rolündeki bir bilgisayarın en az bir Pentium mikroişlemcisi olmalıdır. 80486/66, NT Server ile çalışan diğer herhangi bir bilgisayar için en gerçekçi minimum değerdir. Windows NT Server sistem dosyalarının bulunacağı bölmede en az 123 MB sabit disk alanı. RISC tabanlı bilgisayarlar için, sabit sürücü bölmesi üzerinde en az 159 MB sabit disk alanı olmalıdır. VGA ya da daha iyi bir ekran. Ağ üzerinde yükleme yapmayan herhangi bir bilgisayar için, desteklenmiş bir CDROM sürücü. Intel x86 tabanlı bir bilgisayar için, desteklenmiş CD-ROM sürücüsüne ek olarak bir 3.5 inç yüksek yoğunluklu disket sürücü. x86 tabanlı bilgisayarlar için en az 12 MB RAM; 16 MB önerilen, 32MB ise en iyi olandır. RISC tabanlı bilgisayarlar için en az 16 MB RAM; 32 MB olmalıdır. Fare veya başka bir imleme aygıtı. Desteklenmiş bir ağ kartı. Desteklenmiş terimi, donanımın, Windows NT Server CD-ROM' unda bulunan Windows NT 4.0 donanım uyumluluk listesinde bulunması anlamına gelir. İyi Bir Parola Seçmenin Kuralları İyi bir parola aşağıdaki özelliklere sahiptir : Oturum açma adındaki karakterlerin bir rotasyonu değildir. En azında iki alfabetik ve bir tane de alfabetik olmayan karakter içerir. En az altı karakter uzunluğundadır. Parola, kullanıcı adı ve baş harfleri, çocuklarının veya diğer belirgin kişi adlarının baş harfleri veya bu tür verilerle kullanıcının doğum tarihi ve telefon numarası gibi verilerin bileşimi de olmamalıdır. NT Workstation ve NT Server Karşılaştırması NT Workstation, yerel güvenliği (client security) ve üstün performansı ile özel uygulamalar için geliştirilmiştir. Kısaca NT Workstation, istemci – sunucu (Client – 59 Server) modelinin client yapısını oluşturmak için imal edilmiştir. NT Server ise merkezi sistem yönetimini üstlenen bir hizmet birimi yazılımıdır. Adından da anlaşılacağı gibi istemci–sunucu modelinin server yapısını oluşturmak için yapılmıştır. Kısaca farkları : Maksimum Bağlantı : NT Workstation’ da yapılacak maksimum bağlantı sayısı 10’ dur. Fakat NT Server’ da sınırsız sayıda bağlantı yapılabilir. Simetrik Çoklu İşleme : NT Workstation’ da 2 işlemci desteklenir. NT Server’ da ise 4 işlemci desteklenir. RAS (Remote Access Server) (Server’ a Uzaktan Erişim) : NT işletim sistemi internet bağlantısıyla Server’ ın uzaktan kontrolüne imkan tanımaktadır . Server' a uzaktan erişimin sayısı Workstation’ da 1’ dir .Fakat NT Server’ da aynı anda 256 tane erişim yapabilir. Dizin Çoğaltma : NT Workstation’ da alıcı olarak mümkündür. Server’ da ise hem alıcı hem de verici olarak bu özellik mümkün hale getirilmiştir. Domain (Bölge) Kontrolü : Workstation, domain kontrolünü desteklemez. Server destekler. Macintosh Hizmetleri : Workstation, Macintosh hizmetlerini desteklemezken, Server bu hizmetleri destekler. DFT (Disk Aksaklık Toleransı) : Workstation disk aksaklık toleransını desteklemez, Server destekler. Internet /Intranet : Workstation bu iki özelliği Peer Web desteklerken , Server ise IIS , Front Page özellikleri ile destekler. Servisi olarak 60 NT İşletim Sisteminin Özellikleri Çoklu Ortam : Intel 386 ve üzeri işlemcileri destekler. Power PC gibi RISC (Reduced Instruction Set Computers) işlemcilerini destekler. Çoklu ortamı desteklemesi yanında simetrik çok-işlemciliği(symmetric multiprocessing) destekler. Çok görevlilik ve Çok İşlemlilik : Çok görevlilik (multitasking), çok sayıda uygulamanın aynı anda çalışmasıdır. Bir uygulama çalışırken diğer uygulamaların da aynı anda çalışması sağlanır. Bunun yanısıra bir uygulama parçacıklara(thread) bölünerek aynı anda birden fazla işlem çalıştırır. Bu arada sisteme dahil olan diğer işlemciler de kullanılır. Böylece uygulama çalıştırma konusunda hız sağlanır. Güvenlik : Bir ağ yapısında güvenlik, o ağda bulunan bilgi kaynaklarının korunması ile sağlanır. Bellekte ve sabit diskte bulunan verilerin, belli kullanıcı hakları ve izinleri ile güvenliği sağlanır. Bu şekilde gerek dışarıdan, gerekse içeriden kaynaklanabilecek saldırılar daha aza indirgenmiş olur. Farklı Uygulamaları Destekleme : Microsoft Windows NT işletim sistemi, diğer işletim sistemleri için yazılan uygulama gruplarını destekler. Bu uygulamalar; Ms-Dos, Win 16, Win 32, OS/2, POSIX. Bütünleştirilmiş Ağ Olanağı : NT işletim sistemi, gerekli ağ sürücülerine (network drivers (NETBeui) ve protokollerine sahiptir. Bununla birlikte NT başka ağ yapılarını da desteklemektedir. Bunlar; Banyan VINES, DEC PATHWORK, IBM LAN Server, IBM SNA, LAN Manager, WFW, Novel Netware, Apple Talk, TCP/IP. Gelişen Teknolojileri Kullanabilme : Microsoft Windows NT işletim sistemi, günümüzde hızla gelişen donanım olanaklarını kullanabilme yönünden gelişmiş özelliklere sahiptir. Çoklu Bağlanma Olanakları : Windows NT İşletim Sistemi değişik bilgisayarlar arasında bağlantı sağlar. NT NDIS uyumlu protokolleri destekler. Bunlar: TCP/IP, Netbeui, DLC, Apple Talk, Nwlink. İstemci Desteği : Windows NT işletim sistemi iş istasyonlarını destekler. MS-DOS, Windows, Wfw, NT Workstation, OS/2, Novell Netware ve Macintosh (NT Server sadece). 61 Dosya Sistemi : NT işletim sistemi, diğer işletim sistemlerinin yanısıra FAT, HPFS, NTFS ve CDFS dosya sistemlerini destekler. WİNDOWS 2000 Windows NT İşletim Sisteminden sonra çıkmış ve daha gelişmiş, güçlü, güvenilir ve Windows NT tabanlı bir işletim sistemidir. Güçlü ve sağlam sistem mimarisi, kendi kendini onarma özelliğine sahip uygulamaları desteklemesi ve kapsamlı sistem, uygulama ve sürücü koruması gibi özellikleri sayesinde kullanıcıların her zaman çalışır durumda olmasına olanak verir. Dizüstü bilgisayar desteği sayesinde, mükemmel bir mobil çözüm sunar. Tak ve kullan, güç yönetimi özelliği ve çok sayıda aygıtı desteklemesinin yanı sıra entegre güvenlik ve şifreleme işlevleri önemli ticari verileriniz için koruma sağlar. Windows 2000, işletim sisteminin 64-bit sürümü Intel' in yeni nesil Itanium çiplerine bir Windows işletim sistemi geliştirme yolunda önemli bir adım oldu. Intel ve Microsoft yeni bilgisayarları Sun Microsystems ve diğer Unix sunucu yapımcılarından çok büyük karlarla gelir sağlamak için iyi bir yol görüyor. Dağıtım İşletim Sistemi sektöründe bir kilometre taşı sunduğu halde Şirket' in sunucu stratejisi göründüğünden daha uzak. Windows 2000' in Veri Merkezi sürümü sunucular için 32-bit Windows 2000, NT’ ye göre kuvvetlendirilmiş bir sürümüydü. Fakat şimdi ortalarda yok. Bu Sürüm Windows 2000'in ilk sahneye çıkışından dört ay sonra sunuldu ve bu sürüm Veri Merkezli uygulamalar için bir ay önce yeterliydi. Şimdi ise 25 Ekim 2001’ de yeni bir işletim sistemi olan Windows XP çıktı. 800 MHz hızında çalışacak olan ilk Itanium işlemciler ileriki bir kaç ayda umuluyor. Bilgisayarların içerdiği çip (yonga – CPU) bazı kaynaklara göre yılın sonuna doğru piyasaya çıkacak. Gelişmiş Windows kullanıcı arayüzü, eşsiz Internet entegrasyonu ve kurulumu, yönetimi ve sistem desteğini otomatikleştiren yeni teknolojisi ile daha kolay bir kullanım sunar. Windows 2000 ikiye ayrılır. 1. Windows 2000 Server 62 Her ölçekten firmaya hitap eden çok amaçlı ağ işletim sistemidir. İnternet Information Services 5.0, XML desteği ve entegre sanal ağ destekleri gibi yeni Web ve iletişim hizmetleri sayesinde firmanızı Internet' e taşıyarak Internet' ten gerek müşteriler, gerek ortaklar, gerekse tedarikçiler ile güvenilir bir şekilde iş yapmanın kolaylığını yaşayın. Active Directory, rehber hizmetinde bulunan politikalara dayalı yönetim araçları ile tüm kullanıcıları, uygulamaları ve ağ kaynaklarını merkezi olarak yönetip ve kontrol ederek sahip olma maliyetinizi düşürebilirsiniz. Daha güvenilir olması, gelişmiş bellek yönetimi ve dinamik sistem yapılandırma desteği gibi özellikleri ile sunucunun problemsiz şekilde uzun süre çalışabilmesine olanak verir. 4 GB'a kadar RAM ile 4-işlemcili SMP desteği sağlar. 2. Windows 2000 Advanced Server E-ticaret ve ticari uygulamalara yönelik işletim sistemidir. Windows 2000 Server' ın tüm özelliklerine sahip olmanın yanı sıra aşağıdaki işlevlere sahiptir. Trafiği sunucular arasında dağıtmak üzere, Ağ Yük Paylaşımı özelliğini kullanarak en kapsamlı e-ticaret sitelerine yönelik Web sunucu çiftlikleri oluşturma ve yönetme ayrıca, 2-sunuculu kümeleme altyapısı ile önemli Web uygulamaları ve hizmetlerinin kullanım düzeyini artırma, sunucunun performansı ve ölçeklenebilme özelliğini artırmak üzere kurumsal uygulamalar için 8-işlemcili SMP ve 8 GB' a kadar RAM desteği vardır. WİNDOWS EXPERİENCE (Windows XP) Windows, 3.1 sürümünden 95’ e geçişte olduğu gibi köklü bir değişim geçirdi. Windows artık daha stabil, daha eğlenceli ve daha güvenli. Microsoft’ un yeni işletim sistemi Windows XP kullanıcılara yeni bir dünyanın kapısını aralayacak. İsimdeki XP kısaltması Türkçe karşılığı “Deneyim” olan Experience sözcüğünü temsil ediyor. XP’ nin ilk olarak sadece 32 Bit’ lik Home Edition ve 32 ile 64 Bit seçenekleri olan Professional versiyonları bulunmaktadır. Henüz piyasaya çıkış ismi kesin 63 olmayan 32 ve 64 Bit’ lik sunucu versiyonları ise halen Whistler kod ismi altında çalışıyorlar. Kullanıcılara yepyeni bir dünyanın kapılarını aralayan Windows XP Web bağlantıları ile Microsoft’ un NET’ e giden yolunda en önemli adımı oluşturuyor. Zaten kullanıcı tabanlı bir işletim sistemi olan Windows XP sunduğu bir çok yeni fonksiyon ve entegre araçlar ile, çoğu zaman her hangi bir ticari programa gerek kalmadan kullanıcıların hemen hemen tüm isteklerini karşılıyor. Windows XP ile beraber Windows 2000’ den bilinen versiyonlara (Professional Server, Advanced Server) yeni bir tane daha ekleniyor, Home Edition. Bu, şu ana kadar ki Windows 9x/Me kullanıcılarına NT çekirdeğinin güvenliğini sunacak. Böylece, güvenli NT çekirdeğinde oyunlar, çoklu ortam ve geniş bir donanım desteği yelpazesi ile, ev kullanıcılarının tüm ihtiyaçları stabil bir ortamda karşılanacak. Microsoft, Windows XP ile aynı temel platform üzerinde farklı kullanıcı gruplarının isteklerini en iyi şekilde karşılamayı hedefliyor. Aslında Windows XP’ nin Home ve Professional Edition sürümleri arasında oldukça büyük farklarda mevcuttur. Home Edition’ ın 64 Bit’ lik versiyonu bulunmayacak ve SMP (Symetric Multi Processing) gibi özelliklere de sahip değil. Ayrıca bu versiyonun bir Domain’ e bağlanamayacak olması da firmaların masa üstlerinde Professional sürümünü kullanmalarını gerektirecek. 1. Windows XP Home Edition Ev bilgisayarınızın olanaklarını keşfetme özgürlüğü sunmaktadır. Hem Akıllı, Hem Basit Windows XP Home Edition’ın akıllı tasarımı sayesinde bilgisayarınızdaki öğeleri kolayca bulabilir ve kullanabilirsiniz. Kişiselleştirilmiş Hoş Geldiniz Ekranı ve Hızlı Kullanıcı Değiştirme Windows XP Home Edition sayesinde aile bilgisayarınızı sorunsuz bir şekilde paylaşabilirsiniz. Kurma işlemi sırasında veya bu işlemden sonra Denetim Masası’nda her kullanıcı için hesap oluşturabilirsiniz. Hoş geldiniz ekranı ve sistem ayarları her kullanıcı için özelleştirilmiştir. Kullanıcılar parola belirleyerek kendi hesaplarını koruyabilmektedir; ayrıca, Hızlı Kullanıcı Değiştirme özelliği sayesinde kullanıcılar kendi hesaplarını açıp kapatırken diğer kullanıcıların uygulamalarını açık bırakabilmektedir. 64 Başlat Menüsü Yeniden tasarlanan Başlat menüsü sık kullandığınız uygulamaları grup halinde toplamakta ve kolay erişim olanağı sunmaktadır. En sık kullandığınız beş program önce görüntülenmekte ve varsayılan elektronik postanız ve Web tarayıcınız her zaman kullanılabilir durumda tutulmaktadır. Tek bir tıklamayla belgelerinize, yazıcılarınıza ve ağ bağlantılarına erişebilirsiniz. Yine tek bir tıklamayla, sistem yapılandırma araçlarının bulunduğu Yardım ve Destek Merkezi’ne ulaşabilirsiniz. Bunun yanı sıra, Başlat menüsünü kendi gereksinimlerinize uyacak şekilde kişiselleştirebilirsiniz. Dosya ve Klasör Yönetimi Dosyaları ve klasörleri size anlamlı gelen şekilde düzenleyebilirsiniz. Pek çok belgenizin küçük resim görüntülerini kullanarak klasörler arasında hızlı bir şekilde tarama yapabilirsiniz. Daha Fazlasını Yaşayın Bilgisayarınızın sonsuz olanaklarını kullanın ve olmazsa olmazlarınızla bağlantı kurun: aileniz ve dostlarınızı, işiniz, Internet ve sık kullandığınız aygıtlarınız. Resimlerim Dijital resimlerinizi daha önce olmadığı kadar kolay bir şekilde görüntüleyebilir ve yönetebilirsiniz. Resimlerim klasörü resminizi birkaç şekilde görüntüleyebilmenizi sağlamakta, resimlerinizi elektronik posta yoluyla arkadaşlarınızla paylaşmanızı olanaklı hale getirmekte ve sevdiğiniz resimleri Web üzerinde yayınlamanızı kolaylaştırmaktadır. Internet üzerinden baskı siparişi bile verebilirsiniz. Yeni Fotoğraf Baskısı Sihirbazı Windows XP içindeki Yeni Fotoğraf Baskısı Sihirbazı dijital bir kameradan veya tarayıcıdan aldığınız fotoğrafları biçimlendirebilmenizi ve basabilmenizi kolaylaştırmaktadır. Fotoğraflarınız için yazıcıyı, kağıt türünü ve en iyi düzeni seçebilir, 65 baskı kalitesini artırabilir ve kağıt israfını önleyebilirsiniz. Windows XP aynı zamanda bir Web hizmetinde baskı işi siparişi vermeyi hızlı ve kolay hale getirmektedir; filminizi ilgili siteye bırakmanız ve bu kişilerin filmi sizin yerinize basması yeterlidir. Tüm işlem sırasında masanızın başında olmanız gereklidir! Web Yayıncılığı Sihirbazı Web Yayıncılığı Sihirbazı sayesinde fotoğrafları, videoları ve ses kliplerini kendi kişisel Web sayfanıza kolayca yayınlayabilir, arkadaşlarınızın, ailenizin veya meslektaşlarınızın bunları görebilmesini ve dinleyebilmesini sağlayabilirsiniz. Windows XP için Windows Media Player Windows XP’ nin içindeki Windows Media™ Player for Windows XP sık kullanılan tüm dijital ortam etkinliklerinizi tek ve kolay kullanılabilen bir uygulamayla bir araya getiren ilk yürütücüdür. Artık videolarınızı ve DVD’ lerinizi izleyebilir, (CD, Windows Media ve MP3 dosyaları dahil olmak üzere) müzik dinleyebilir, ortamınızı kişiselleştirilmiş çalma listeleri halinde düzenleyebilir, yaklaşık 3,000 Internet radyo istasyonunu dinleyebilir, taşınabilir cihazınıza müzik aktarabilir veya diğer çözümlerden 700 kat daha hızlı şekilde özel CD’ler oluşturabilirsiniz; üstelik bu işlerin hepsini PC’ nizde tek bir yerden yapabilirsiniz. Kendi dokunuzu, renklerinizi, tasarımlarınızı ve özelliklerinizi seçerek yürütücünüzün görünümünü kişiselleştirebilirsiniz. Entegre DVD Video Oynatma özelliği ve Zengin Ortam Bilgisi Windows Media™ Player for Windows XP otomatik parça tanıma, gelişmiş ortam bilgileri ve sansür denetimi özellikleri dahil olmak üzere tam kapsamlı DVD desteği sunan ilk ortam yürütücüsüdür. Sadece Windows Media™ Player for Windows XP binlerce öğe içeren bir veritabanından kapak resmi, bölüm listesi ve diğer öğeleri sunabilir. Tam Ekran Video Oynatma Denetimleri Windows Media™ Player for Windows XP, Windows Ortam Videosu ve DVD-tabanlı video içeriği de dahil olmak üzere desteklenen tüm video türleri için entegre, tam ekran 66 video denetimleri sunan ilk ortam yürütücüsüdür. Ekranın pürüzsüz görünmesini sağlayacak şekilde tasarlanan bu denetim düğmeleri sayesinde bir tıklamayla görüntüyü karartabilir ve açabilirsiniz. CD Kaydetme Windows Media™ Player for Windows XP Windows XP’ nin yerleşik CD kaydetme olanaklarını kullanarak Kaydedilebilir (CD-R) veya Yeniden Yazılabilir (CD-RW) CD sürücünüzden en üst düzeyde yararlanabilmenizi sağlamaktadır. CD’leri diğer paket çözümlere göre 700 kat daha hızlı kaydedebilir ve tüm taşınabilir aygıtlarınıza tek pencereden ulaşabilirsiniz. Gelişmiş kullanım düzeyi ve aygıt desteği sayesinde müziği ve video görüntülerini geniş bir yelpazedeki taşınabilir aygıtlara daha önce hiç olmadığı kadar kolay bir şekilde alabilir, yönetebilir ve aktarabilirsiniz. Müzik Dosyalarım Windows XP dijital müzik dosyalarınızı bilgisayarınızda kolayca bulabilmenizi, düzenleyebilmenizi ve çalabilmenizi sağlamaktadır. Tüm dosyalarınızı ‘Müzik Dosyalarım’ klasöründe saklayabilir, her öğeyi sanatçı, albüm, yayınlandığı yıl, şarkı numarası, şarkı uzunluğu ölçütlerine göre düzenleyebilir ve görüntüleyebilirsiniz. Sanatçı klasörleri ilgili sanatçının kaç CD’sine sahip olduğunuz göstermektedir; ayrıca, CD’lerinizin çoğunun kapak resmini de görüntüleyebilirsiniz. Bunun yanı sıra, Windows Media™ Player for Windows XP’ nin artık işletim sisteminin ayrılmaz parçası olması nedeniyle, klasördeki tüm şarkıları çalma, çevrimiçi olarak müzik alışverişi yapma veya ses CD’sine müzik kopyalama gibi müzikle ilgili işleri Müzik Dosyalarım klasöründen yapabilirsiniz. Windows Film Yapımı Kendi filminizi çekebilirsiniz. Her zaman düşlediğiniz müzik videosunu oluşturabilirsiniz. Bebeğinizin ilk adımlarını filme alabilir ve filminizi başka bir şehirde oturan büyük anneyle ve büyük babayla birkaç dakika içinde paylaşabilirsiniz. Windows Film Yapımı ile çok daha fazlasını gerçekleştirebilirsiniz. Video filminizi hemen çekebilir, en sevdiğiniz klipleri seçebilir, bunları düzenleyebilir, sesli anlatım veya müzik bile ekleyebilirsiniz. Şaheserinizi tamamladıktan sonra elektronik posta veya Web yoluyla arkadaşlarınızla ve ailenizle paylaşabilirsiniz. Ağ Kurma Sihirbazı 67 Artık daha önceden olmadığı kadar kolay bir şekilde kendi ev ağınızı kurabilir, yazıcıları, dosyaları ve Internet bağlantılarını paylaşabilirsiniz. Internet Bağlantısı Paylaşma Evinizdeki birden çok bilgisayarın aynı geniş bant bağlantıyı veya çevirmeli bağlantıyı kullanarak aynı anda Internet’e erişebilmesini sağlamaktadır. Windows XP Home Edition çevirmeli bağlantınızı uzaktan kesme seçeneği sunmaktadır; böylece telefon hattınızı kullanabilir ve sonra yeniden bağlantı kurabilirsiniz. Internet Explorer Internet Explorer Internet Explorer 6 ödüllü Internet Explorer teknolojilerinin gelecekteki ana güncelleştirmesidir. Bu teknoloji en özel, güvenilir ve esnek Internet tarama deneyimini sunmaktadır. Internet Explorer 6 içerdiği yeni ve gelişmiş özelliklerle bir yandan günlük işlerinizi basitleştirirken diğer yandan Web üzerinde kişisel bilgilerinizin gizliliğinin korunmasını sağlamaktadır. Internet Explorer’ın en yeni sürümü üstün Web tarama güvenilirliği ve hata derleme hizmetleri seçeneği sunmaktadır. Internet Explorer 6, medya dosyalarını çalma ve otomatik resim boyutlandırma gibi yeni tarayıcı özellikleri sayesinde Web’i istediğiniz gibi inceleme olanağı sunmaktadır. Daha Önce Olmadığı Kadar Güvenilir Güvenilirlik, güvenlik ve gizlilik özelliklerine sahip olan Windows XP Home Edition ev kullanıcıları için şimdiye dek tasarlanmış en sağlam işletim sistemidir. Uzaktan Yardım Uzaktan Yardım’ı kullanarak bilgisayarınızın denetimini teknik sorunlarınızı çözebilecek bir arkadaşınıza veya teknik görevliye devredebilirsiniz; bu kişinin evinize gelmesi gerekmez. Siz izin verdikten sonra, diğer kişi bilgisayarınızı ağ üzerinden, uzaktan denetleyebilir. Yardıma ihtiyaç duyarsanız, elektronik postayla veya anında mesaj yoluyla bir arkadaşınızdan veya bir uzmandan yardım isteyebilirsiniz. Uzaktan Yardım kullanımı ile ilgili talimatlar davetle birlikte gönderilmektedir; ayrıca alıcının bu daveti yanıtlaması gereken süreyi sınırlayabilirsiniz. Ek güvenlik sağlamak için alıcının bilgisayarınıza bağlanmadan önce bir parola girmesini sağlayabilirsiniz. 68 Internet Bağlantısı Güvenlik Duvarı Internet’e bağlı olduğunuz sırada bilgisayarınızı erişim ihlallerine karşı korur. Windows XP Home Edition sizi Internet üzerindeki saldırılara karşı her zaman korur. Sistemi Geri Yükleme Sistem hatası veya başka bir önemli sorun oluşursa, Sistemi Geri Yükleme özelliğini kullanarak bilgisayarınızı normal olarak çalıştığı önceki durumuna geri getirebilirsiniz. Sistemi Geri Yükleme özelliği kolay tanımlanabilen geri yükleme noktalarını otomatik olarak oluşturur ve sistemin belirli bir saatteki veya tarihteki haline geri yükleyebilmenizi sağlar. Sistemi Geri Yükleme özelliği verileri veya belge dosyalarını eski haline getirmez, dolayısıyla geri yükleme işlemi sırasında çalışmalarınız, göz atma tarihçeniz ve sık kullanılan dosyalarınız bile kaybolmaz. Sürücü İmzalama Sürücüler dijital kamera ve yazıcı gibi aygıtların Windows XP Home Edition’la veri alışverişi yapabilmesini sağlamaktadır. Bazı yazıcılar bilgisayarın dengesiz hale gelmesine neden olabilir. Microsoft bu durumu önlemek için sürücülerin kendi yüksek kalite standartlarına uygunluğunu sağlamakta ve sürücülerin Microsoft tarafından “imzalanmasını” veya onaylanmasını olanaklı hale getirmektedir. Windows XP’ nin Üstünlükleri Windows XP Home Edition ev kullanıcıları için şimdiye dek üretilmiş en iyi Windows sürümüdür. Windows XP’ yi Windows 95’ le, Windows 98’ le ve Windows Me’ yle karşılaştırın. Windows XP Home Edition Karşılaştırması Hem akıllı hem de basit bir işletim sistemi olan Windows® XP Home Edition dostlarınızdan Internet’e kadar sizin için önemli herkesle ve her şeyle her zaman bağlantı kurabilmenizi sağlamaktadır. Windows XP Home Edition sahip olduğu yeni Windows altyapısıyla ev işletim sistemi alanında şimdiye kadar görülmemiş bir güvenilirlik ve sağlamlık düzeyi sunmaktadır. 69 Windows XP Home Edition’ ın özelliklerini Windows 95, Windows 98 Second Edition ve Windows Millennium Edition’ ın özellikleriyle karşılaştırırsanız, Windows XP Home Edition’ ın bilgisayarınıza sunduğu üstün özellikleri göreceksiniz. X : Dahil edilen özellik, O : Kısmen desteklenen özellik, - : Yok olan özellik HEM DAHA AKILLI, HEM DAHA BASİT Özellik Kişiselleştirilmiş Hoş Geldiniz Ekranı Hızlı Kullanıcı Değiştirme Özelliği Başlat Menüsü İşe Duyarlı Tasarım Arama Kılavuzu Dosya Yönetimi Müzik Dosyalarım Özelliğin Tanımı Aile üyeleri ve arkadaşlar aynı bilgisayarı daha kolay bir şekilde paylaşabilir. Aile üyeleri Kurma işlemi sırasında veya bu işlemden sonra Denetim Masası’nı kullanarak kendi hesaplarını özelleştirebilir ve kendi parolalarıyla her hesabı güvenli hale getirebilir. Bir bilgisayarı paylaşan aile üyelerinin veya arkadaşların birbirlerinin uygulamalarını kapatmadan kendi hesaplarına ulaşabilmelerini sağlar. Programlarınızı düzenler. Bilgisayarınızdaki dosyalara, klasörlere ve programlara ulaşmanın birincil yöntemidir. YENİ - Windows XP Home Edition gelişmiş bir Başlat Menüsü sunmaktadır. Başlat menüsü artık sık kullandığınız dosyalarınızı ve uygulamalarınızı bir arada gruplaştırabilir; böylece bu uygulamalara ve dosyalara daha hızlı ve kolay şekilde ulaşabilirsiniz. Yaptığınız işle ilgili Windows seçeneklerini görüntüleyebilmenizi sağlar. Örneğin, bir Word belgesi oluşturuyorsanız, dinamik bir menü kes, yapıştır ve kopyala gibi ilgili işleri görüntüler. İstediğiniz yardım türünü tanımları ve yaptığınız işle ilgili arama bilgilerini getirir. Dosyalari size anlamli gelecek sekilde düzenleyebilirsiniz. Önemli dosyalarinizin küçük resimleri sayesinde klasörlerinizi kolayca tarayabilirsiniz. Müzik dosyalarını bir klasörde liste halinde görüntüler ve dosyaları çağırma, ekleme, sıralama ve silme gibi temel yönetim işlemlerini gerçekleştirir. Windows 9x Windows ME Windows XP Home Edition - - X - - X O X O - - X - - X - - X - O X YENİ – Gelişmiş özelliklere sahip olan Müzik Dosyalarım işlevi küçük resimlerin albüm şeklinde görüntülenebilmesini 70 sağlayarak klasör düzenleme işlemini geliştirmektedir. Yaptığınız işe duyarlı olan bu araç sayesinde artık çok daha verimli bir şekilde çalışacaksınız. Fotoğrafların listesini bir klasörde görüntüler ve resim dosyalarını ekleme, sıralama ve silme gibi temel yönetim işlemlerini gerçekleştirir. YENİ– Artık aşağıdakileri yapabilirsiniz: • Doğrudan Internet üzerinden baskı işi siparişi verebilirsiniz. • Doğrudan Kamera ve Tarayıcı Sihirbazına bağlanabilirsiniz. Resimlerim • Resimleri slayt gösterisi halinde görüntüleyebilirsiniz. - O X • Internet üzerinde resim yayınlayabilirsiniz. • Elektronik postayla kolayca dağıtabilmek için resimleri sıkıştırabilirsiniz. • Basılan resimleri en iyi duruma getirerek yüksek kaliteli fotoğraf kağıdından en iyi şekilde faydalanabilirsiniz. BAĞLANTI KURUN VE BİLGİSAYARINIZIN KEYFİNİ SÜRÜN Özellik Ağ Kurma Sihirbazı Internet Bağlantısı Paylaşma Web Yayıncılığı Sihirbazı Tarayıcı ve Kamera Sihirbazı Özelliğin Tanımı Kendi ev ağ sisteminizi kurmanızı şimdiye dek olmadığı ölçüde kolaylaştıran bu özellik sayesinde evinizdeki tüm bilgisayarlar yazıcıları, aygıtları, dosyaları ve Internet bağlantılarını paylaşabilecek. Evinizdeki birden çok bilgisayarın aynı geniş bant bağlantıyı veya çevirmeli bağlantıyı kullanarak aynı anda Internet’e erişebilmesini sağlar. YENİ – Windows XP Home Edition çevirmeli bağlantınızı uzaktan kesme seçeneği sunmaktadır; böylece telefon hattınızı kullanabilir ve sonra yeniden bağlantı kurabilirsiniz. Web Yayıncılığı Sihirbazı sizi Web üzerinde resim yayınlama süreci boyunca yönlendirir ve resimlerinizi başkalarıyla paylaşabilmenizi sağlar. Tarayıcı ve Kamera Sihirbazı Size aşağıdaki konularda yardımcı olur: Windows 9x Windows ME Windows XP Home Edition - X X O O X - - X X X X 71 Düz ekran tarayıcıdan gelen tek bir resmi tarayabilirsiniz. Tarayıcıdan gelen resimleri tarayıcı aktivitesine göre tarayabilirsiniz. Birden çok resmi tarayabilirsiniz. Tarayıcıdan gelen birden çok sayfa içeren belgeleri veya resimleri tek bir resim dosyası halinde tarayabilirsiniz. Internet üzerinden Fotoğraf Baskısı Siparişi Internet Explorer Tarayıcıdan gelen birden çok sayfa içeren belgeleri veya resimleri farklı resim dosyaları halinde tarayabilirsiniz. Dijital resimlerinizi Resimlerim klasörü aracılığıyla Internet üzerinden sipariş edebilmenizi ve resimlerinizin kapınıza teslim edilmesini sağlamaktadır. Internet Explorer 6 ödüllü Internet Explorer teknolojilerinin gelecekteki ana güncelleştirmesidir. Bu teknoloji en özel, güvenilir ve esnek Internet tarama deneyimini sunmaktadır. Internet Explorer 6 içerdiği yeni ve gelişmiş özelliklerle bir yandan günlük işlerinizi basitleştirirken diğer yandan Web üzerinde kişisel bilgilerinizin gizliliğinin korunmasını sağlamaktadır. Internet Explorer’ın en yeni sürümü üstün Web tarama güvenilirliği ve hata derleme hizmetleri seçeneği sunmaktadır. Internet Explorer 6, ortam çalma ve otomatik resim boyutlandırma gibi yeni tarayıcı özellikleri sayesinde Web’i istediğiniz gibi inceleme olanağı sunmaktadır. - - X O O X Windows 9x Windows ME Windows XP Home Edition - - X GÜVENİLİR WINDOWS ALTYAPISI Özellik Yeni Windows Altyapısı Özelliğin Tanımı Yerleşik Yeni Windows Altyapısı Tanıdık ve daha güvenilir bir işletim sistemi sunmaktadır. Microsoft, Windows XP Home Edition’da müşterilerine sunduğu işletim sistemlerinin en iyi özellikleri Windows 2000 altyapısının gücüyle, güvenliğiyle ve güvenilirliğiyle birleştirmektedir. 72 Windows deneyiminizde her türlü yardımı “tek bir noktadan” alabilmenizi sağlamaktadır. Yardım ve Destek Merkezi Uzaktan Yardım YENİ – Yardım ve Destek Merkezi önceki Windows sürümlerinden tanıdığınız (Ara, Dizin ve Sık Kullanılanlar gibi) özellikleri World Wide Web içeriğiyle birleştirerek gerek duyduğunuz yardımı gerek duyduğunuz anda alabilmenizi kolaylaştırmaktadır. Yardım ve destek Merkezi’ndeki içerik sorunuzu yanıtlamıyorsa, merkezi kullanarak bir arkadaşınıza, destek topluluğuna veya profesyonel bir yardım merkezine bağlanabilirsiniz. Bunun yanı sıra Bilgisayar Bilgilerim ve Sistem Geri Yükleme gibi araçları kullanarak sık rastlanan sorunları tanımlayabilir ve giderebilirsiniz. Herhangi bir arkadaşınızdan, ailenizin üyelerinden veya destek profesyonelinden güvenli bir şekilde masaüstü yardımı isteyebilmenizi ve karşılaştığınız sorunları kolayca çözebilmenizi sağlamaktadır. Yeni aygıt sürücüleri ve uyumluluk güncelleştirmeleri sağlar, böylece hem aygıtlarınız hem de uygulamalarınız için daha fazla desteğe sahip olabilirsiniz. O - X X X - YENİ – Windows Güncelleştirmesi’nden yüklenen güncelleştirmeler bilgisayardaki Windows Güncelleştirmesi tüm kullanıcılara bir kerede O O X Internet Bağlantısı Güvenlik Duvarı üzerinden Fotoğraf Baskısı Siparişi - - X - O X Sistemi Geri Yükleme uygulanabilir. Windows Güncelleştirmesi artık Windows XP Home Edition içindeki Yardım ve Destek Merkezi’yle entegre durumdadır. Bunun yanı sıra, Aygıt Yöneticisi yeni bir aygıt taktığınızda yeni sürücüler için Windows Güncelleştirmesi arar. Internet’e bağlı olduğunuz sırada bilgisayarınızı yetkisiz erişime karşı korur. Artık Windows XP Home Edition’ın sizi Internet üzerindeki istenmeyen saldırılara karşı koruyacağından emin olabilirsiniz. Bir sorun oluştuğunda, kişisel veri dosyalarınızda herhangi bir kayba neden olmadan bilgisayarı bir önceki duruma geri getirir. Sistemi Geri Yükleme sistem dosyasındaki değişiklikleri etkin olarak izler ve bu değişiklikler yapılmadan önceki sürümleri geri yükleyebilmenizi sağlar. Windows XP Home Edition Sistem Gereksinimleri Windows XP Home Edition çalıştırmak için neler gerektiğini öğrenin. 73 Microsoft Windows XP Home Edition kullanabilmeniz için aşağıdakiler gereklidir: 300 MHz veya üstü işlemci hızına sahip PC; minimum 233 MHz gereklidir;* Intel Pentium/Celeron ürün ailesi, AMD K6/Athlon/Duron ürün ailesi veya bunlarla uyumlu bir işlemci önerilmektedir 128 MB veya üstü RAM (minimum 64MB desteklenmektedir; performans düşebilir ve bazı özellikler çalışmayabilir) 1.5 GB kullanılabilir sabit disk alanı* Super VGA (800 x 600) veya üstü çözünürlükte video bağdaştırıcısı ve monitör CD-ROM veya DVD sürücüsü Klavye ve DVD kod çözücü kartı veya DVD kod çözücü yazılımı ve özel kullanım için uygun aygıtlar. Belirli Windows XP özelliklerinin kullanılabilmesi için aşağıdaki öğeler veya hizmetler gereklidir Internet erişimi için: • Bazı Internet işlevleri için Internet erişimi, Microsoft. NET Passport hesabı ve servis sağlayıcıya ayrıca ücret ödenmesi gereklidir; şehir içi ve/veya şehirlerarası telefon görüşmesi ücreti ödenebilir - 14.4 Kbps veya daha yüksek hızda modem Ağ Bağlantısı İçin • Bağlanmak istediğiniz yerel alan, geniş alan, kablosuz veya ev ağı türü için uygun ağ bağdaştırıcısı, uygun ağ altyapısına erişim; üçüncü şahıslara ait ağ sistemlerine erişim için ek ücret gerekebilir Her iki tarafın anında mesajlaşabilmesi, ses ve video konferansı yapabilmesi ve uygulama paylaşabilmesi için aşağıdakiler gereklidir: • Microsoft .NET Passport hesabı ve Internet erişimi Her iki tarafın ses ve video konferansı yapabilmesi için aşağıdakiler gereklidir: 74 • 33.6 Kbps veya daha yüksek hızda modem veya ağ bağlantısı • Mikrofon ve ses kartı, hoparlör veya kulaklık Her iki tarafın video konferansı yapabilmesi için aşağıdakiler gereklidir: • Video konferansı kamerası • Windows XP Her iki tarafın uygulama paylaşabilmeleri için aşağıdakiler gereklidir: • 33.6 Kbps veya daha yüksek hızda veya bir Ağ bağlantısı • Windows XP Uzaktan yardım için: • Her iki tarafın da Windows XP çalıştırması ve ağ bağlantısına sahip olması gereklidir Ses için: • Ses kartı ve hoparlör ya da kulaklık DVD video oynatmak için: • DVD sürücüsü ve DVD kod çözücü kartı veya DVD kod çözücü yazılımı • 8 MB video RAM Windows Film Yapımı için: • Video görüntüsü yakalama özelliği için uygun dijital veya analog video yakalama aygıtı gereklidir • 400 MHz veya üstü işlemciye sahip dijital video kamera görüntü yakalama aygıtı • Sisteminizin yapılandırma ayarlarına ve kurmayı tercih ettiğiniz uygulamalara ve özelliklere bağlı olarak gerçek gereksinimler farklılık gösterebilmektedir. Ağ üzerinden kurma işlemi için ek kullanılabilir sabit disk alanı gereklidir. 75 Windows XP Home Edition' ı kullanmak için 10 sebep. Windows XP’ yi kullanmak için çok sebep var, ilk onunu incelersek; 1. Hızlı Kullanıcı Geçişi Tek bir bilgisayarı ailenizdeki herkesle paylaşmak ister misiniz? Artık, diğerlerinin uygulamalarını kapatmak veya bilgisayarı yeniden başlatmak gerekmeden her biriniz kendi hesaplarınıza erişebilirsiniz. 2. Basitleştirilmiş Yeni Görsel Tasarım Windows XP' nin temiz ve sade tasarımı, sık kullandığınız özellikleri öne ve ortaya taşıyarak bunlara hızla ulaşabilmenizi sağlamaktadır. 3. Windows Media Player for Windows XP Windows Media Player for Windows XP, DVD' izlemek, müzik düzenlemek, CD' ye yazmak ve daha fazlası için basit ve kolay kullanılabilir bir ortam sağlar. 4. Windows Messenger Windows Messenger arkadaşlarınızla ve ailenizle gerçek zamanlı olarak iletişim kurmanın kolay bir yoludur. Kimin çevrimiçi olduğunu görebilir ve mükemmel performans ve her zamankinden daha üstün kaliteyle yazılı ileti, ses veya video ile iletişim kurmayı seçebilirsiniz. 5. Windows Movie Maker Windows Movie Maker, dijital video kamera veya analog kamerayla çekilen ev filmlerini kaydetmenizi, düzenlemenizi ve paylaşmanızı sağlar. 6. Resimlerim Resimlerim, dijital fotoğraflarınız üzerinde çalışacağınız yerdir. Burada, resimlerinizi düzenleyebilir, ön izleme yapabilir, hatta baskı için bir Web hizmeti üzerinden sipariş verebilirsiniz. 76 7. Internet Explorer 6 Internet Explorer 6, Web tarama görevlerini basitleştirmek, güvenilirliği arttırmak ve kişisel bilgilerinizi gizli tutmada yardımcı olmak için yeni ve daha iyi özellikler içerir. 8. Uzaktan Yardım Uzaktan Yardım, bir işlemi göstermesi veya bir sorunu çözmede yardımcı olması için, kendisi de Windows XP çalıştıran bir arkadaşınıza veya destek uzmanına bilgisayarınızı uzaktan denetleme izni vermenizi sağlar. 9. Sistem Geri Yükleme Sistem Geri Yükleme, bilgisayarınızda bir sorun olması durumunda veri kaybetmeden sisteminizi önceki durumuna geri yükleyebilmeniz için, sistem dosyası değişikliklerini etkin olarak izler. 10. Ağ Kurulum Sihirbazı Ağ Kurulum Sihirbazı, kendi ev ağınızı kurmayı, her zamankinden daha kolay hale getirir; böylece evinizdeki tüm bilgisayarlar, yazıcıları, aygıtları, dosyaları ve Internet bağlantısını paylaşabilirler. Windows XP Professional Windows XP Professional işinizde daha verimli çalışabilmek için gerek duyduğunuz esnekliği sunmaktadır. İşinizde Verimi Artırın Gerekli öğeleri daha hızlı bir şekilde bulun ve kurun; daha akıllı çalışın ve daha fazla iş yapın. 77 Yeni Görsel Tasarım Windows XP Professional bir yandan Windows 2000’in temel tasarımını korurken diğer yandan yeni kullanıcı arayüzüyle sık yapılan işleri birleştirerek basitleştirmekte ve bilgisayarınızda gezinebilmeniz için yeni görsel ipuçları sunmaktadır. Bir düğmeyi tıklayarak, güncelleştirilmiş arayüz veya klasik Windows 2000 arayüzü arasında seçim yapabilirsiniz. Başlat Menüsü Yeniden tasarlanan Başlat menüsü sık kullandığınız uygulamaları gruplara ayırarak erişim kolaylığı sağlamaktadır. Önce sık kullandığınız beş program görüntülenmekte, varsayılan elektronik postanız ve Web tarayıcınız her zaman elinizin altında bulunmaktadır. Tek bir tıklamayla belgelerinize, yazıcılara ve ağ bağlantılarına erişebilirsiniz. Yine tek bir tıklamayla Yardım ve Destek alabilir, sisteminizi yapılandırmak için gerekli araçlara ulaşabilirsiniz. Başlat menüsünü kendi gereksinimlerinize uyacak şekilde kişiselleştirebilirsiniz. Görev Çubuğunu Gruplara Ayırma Görev çubuğunu gruplara ayırarak temiz ve düzenli tutabilir, böylece zaman kazanabilir ve istediğiniz öğelere hemen ulaşabilirsiniz. Açık dosyalar uygulama türüne göre gruplara ayrılmaktadır. Örneğin, birden çok Word belgesi açıksa, bu belgeler tek bir görev çubuğu düğmesi altında görüntülenecektir; belgeleri bu görev çubuğu düğmesi ile aynı anda döşeyebilir, basamaklandırabilir veya simge durumuna küçültebilirsiniz. Belgelerim Yaptığınız işle ilgili Windows seçeneklerini görebilirsiniz. Örneğin, bir Powerpoint sunusuna eriştiğinizde, dinamik bir menüde kes, yapıştır, kopyala, yazdır, elektronik postayla gönder veya bu dosyayı Web’de yayınla gibi ilgili işler liste halinde gösterilmektedir. Dosyalarınızı küçük resimler veya (dosya adı, boyutu, türü veya değişiklik tarihi gibi) gruplar halinde görüntüleyebilirsiniz. Birden çok görev yapma 78 Windows XP Professional kapsamlı 32-bit mimari kullanmaktadır; bu mimari Windows’un önceki sürümlerine göre, aynı anda, daha çok sayıda program çalıştırabilmenizi ve çok iş gerçekleştirebilmenizi sağlamaktadır. Web üzerinde Kolayca Bilgi Yayınlayabilme Olanağı Bir sihirbaz şirketinizin intranet'inde hızlı bir şekilde dosya ve klasör yayınlayabilmenizi sağlamaktadır. Gelişmiş Dosya İlişkileri Özelliği Dosya ilişkisi başka bir uygulama tarafından dağıtılan bilinmeyen bir belgeyi açmak kafa karıştırıcı olabilmektedir. Dosya ilişkisi yeni yüklenen bir uygulama tarafından alınırsa, Windows XP Professional sizi uyararak bu karışıklığı ortadan kaldırmaktadır. Bir dosya ilişkisi bozulduğunda, sihirbazı çalıştırarak dosya ilişkisini onarabilirsiniz. Entegre CD Kaydetme Özelliği Windows XP Professional Kaydedilebilir (CD-R) veya Yeniden Yazılabilir (CD-RW) CD sürücülerinde CD kaydetmek için entegre destek sunmaktadır. Verilerinizi CD’de saklamak artık diskette saklamak kadar kolay hale gelmektedir; hiçbir üçüncü şahıs çözümüne gerek kalmamaktadır. DualView Birden çok ekranla çalışarak verimini artırabilirsiniz. DualView ile tek ekran bağdaştırıcısına bağlı iki monitörde tek bir bilgisayar masaüstü görüntülenebilmektedir; bir başka deyişle, bilgisayarınıza iki monitör bağlayabilirisiniz. Kullanıcı dizüstü bilgisayarında hem dahili LCD ekranı hem de harici monitörü kullanabilmektedir. Masaüstü ortamları için bu işlevi destekleyen çok farklı yüksek kapasiteli ekran bağdaştırıcısı bulunmaktadır. 79 Sorun Gidericiler Windows XP Professional işlevlerini kendi başınıza yapılandırarak, geliştirerek ve bu işlevlerle ilgili sorunları çözerek zaman kazanabilir ve daha verimli çalışabilirsiniz. Her Zaman, Her Yerden Bağlantı Kurun Nerede olursanız olun, meslektaşlarınızla uygulamalarınıza ulaşın ve Internet’e bağlanın. bağlantı kurun, dosyalarınıza ve Sizi Internet’e, meslektaşlarınıza, müşterilerinize, dosyalarınıza ve uygulamalarınıza bağlayan Windows XP Professional ulaşmak istediğiniz her şeye işyerinizin uzağındayken bile ulaşabilmenizi sağlamaktadır. Windows XP Professional dizüstü bilgisayarlar için oluşturulan en gelişmiş işletim sistemi olduğu için yolculuk sırasında da işyerinizin rahatlığında çalışabilirsiniz. Windows XP Professional içindeki yeni, gerçek zamanlı haberleşme özellikleri sizi elektronik postanın ötesine taşımakta ve size uzaktan çalışma konusunda daha fazla seçenek sunmaktadır. Tüm Verilerinize ve Uygulamalarınıza Uzaktan Erişim Olanağı Ağ Bağlantıları Ağ Bağlantıları klasörü bilgisayarınızla Internet, bir ağ sistemi veya başka bir bilgisayar arasındaki bağlantılara kolay bir şekilde ulaşabilmenizi sağlamaktadır. Ağ Bağlantıları sayesinde işyerinizdeyken veya uzak bir konumdayken ağ kaynaklarına ve işlevlerine erişim sağlayabilirsiniz. Bağlantılarınızı Ağ Bağlantıları klasörünün içinden oluşturabilir, yapılandırabilir, saklayabilir ve izleyebilirsiniz. Uzak Masaüstü Uzak Masaüstü özelliği Microsoft’un Remote Desktop Protocole’ünü (RDP) kullanarak masaüstü bilgisayarınızda sanal bir oturum oluşturmanızı sağlamaktadır. Uzak Masaüstü sayesinde çevirmeli bağlantı veya Sanal Özel Ağ (VPN) bağlantısı dahil olmak üzere her türlü ağ bağlantısından kendi masaüstü bilgisayarınızda saklanan verilere ve uygulamalara ulaşabilirsiniz. 80 Gelişmiş Dizüstü Desteği Çevrimdışı Dosyalar ve Klasörler Çevrimdışı durumdayken de aynen çevrimiçi durumdaki gibi belgelerinizde çalışabilirsiniz. Ağ bağlantısını keserken gerekli ağ dosyalarını ve klasörlerini belirleyebilirsiniz. Windows XP Professional sayesinde çevrimdışı klasörler şifreli hale getirilmekte ve yüksek güvenlik düzeyi sağlanmaktadır. Çevrimdışı Görüntüleme Internet’e belirleyebilirsiniz. bağlı değilken kullanmak istediğiniz önemli Web sayfalarını Zaman Uyumu Yöneticisi Çevrimdışı dosyalarınızı ve klasörlerinizi ağdaki dosyalarla ve klasörlerle karşılaştırabilir ve güncelleştirebilirsiniz. Çevrimdışı çalışmayı tamamlayıp, yeniden bağlandığınızda, değişiklikleriniz ağdaki dosyalara da yansıtılmakta, böylece en güncel kopyanın her zaman kullanılabilir olması sağlanmaktadır. Gelişmiş Güç Yönetimi Windows XP Professional işlemcinin durumunu izlediği için kullanılan güç miktarını azaltarak pil ömrünü uzatmaktadır. Bunun yanı sıra, kalan güç miktarı konusunda daha kesin veri sağlamakta ve sistemin aniden kapanmasını önlemektedir. Windows XP Professional, pil bitmeye yaklaşınca sistemin uyanmasını sağlamakta ve güç kesilmeden önce devam eden işlerinizi kaydetmenizi olanaklı hale getirmektedir. 81 Uyku Uyku modu pil gücünden tasarruf sağlamakta ve sistemin hizmet dışı kaldığı süreyi kısaltmaktadır. Belirli bir süre sonra veya istendiğinde, Windows XP Professional belleği diske kaydedecek ve gücü kesecektir. Güç geri geldiğinde, tüm uygulamalarınız aynen bıraktığınız şekilde yeniden açılmaktadır. Çalışır Durumda Takabilme Olanağı Windows XP Professional donanım yapılandırmanızı değiştirmeden veya sisteminizi yeniden başlatmadan taşınabilir bilgisayarınızı takabilmenizi ve sökebilmenizi sağlamaktadır. Gelişmiş Yapılandırma ve Güç Arayüzü (ACPI) ACPI en son güç yönetimi ve tak ve kullan desteğini sunmaktadır. Yeni Gerçek Zamanlı Haberleşme Olanakları Gelişmiş Çevrimiçi Konferans Olanağı NetMeeting 3.1 konferans yazılımı gibi uygulamalar Windows XP Professional içindeki gelişmiş ses ve video akışından yararlanabilecektir; bu özellikler çevrimiçi eğitim, konferans görüşmeleri ve video konferans olanaklarını artırmaktadır. Sağlam Temel 82 Gerek duyduğunuz güvenilirliğe, uyuma, güvenliğe ve gelişmiş Yardım ve Destek seçeneklerine sahip olun. Windows 2000’nin gücü kanıtlanmış kod tabanını temel alan Windows XP Professional verilerinizin güvenliğini ve bilgilerinizin gizliliğini korumak için yeni özellikler sunmaktadır. Günümüzün pek çok donanımıyla ve yazılımıyla uyumlu olan bu işletim sistemi en son yeniliklerden yararlanmaya hazır durumdadır. Windows XP Professional sağlam altyapısı ve çığır açan yeni özellikleriyle iş gününüz sona erdiğinde bile çalışmayı bırakmayacak. Üstün Güvenilirlik Windows XP Professional 32-bit bilgiişlem mimarisine ve tamamen korumalı bellek modeline sahip Windows 2000’in gücü kanıtlanmış kod yapısını temel almaktadır. Bu nedenle, Windows XP Professional tüm iş kullanıcıları için şu anda piyasada bulunan en güvenilir sürümdür. Sistemi Geri Yükle Sistemi Geri Yükle özelliği sayesinde kullanıcılar ve yöneticiler sistem hatasıyla veya başka bir önemli sorunla karşılaştıklarında, veri kaybetmeden bilgisayarı eski durumuna geri getirebilmektedir. Sistemi Geri Yükle özelliği kolayca tanımlanabilen geri yükleme noktalarını otomatik olarak oluşturmakta ve böylece sistemi önceki durumuna geri getirebilmenizi sağlamaktadır. Sistemi Geri Yükle özelliği kullanıcı verilerini veya belge dosyalarını eski durumuna getirmemektedir, dolayısıyla geri yükleme işlemi kullanıcıların çalışmalarını, postalarını veya geçmiş ve sık kullanılanlar klasörlerinin içeriğini değiştirmemektedir Aygıt Sürücüsü Geri Yükleme Belirli türlerdeki yeni aygıt sürücüleri yüklendiğinde, Windows XP Professional önceden yüklenen sürücünün bir kopyasını saklamakta ve sorun oluştuğunda bu kopyayı geri yükleyebilmektedir. Gelişmiş Aygıt Sürücüsü Onaylayıcısı XP Windows 2000’de ilk kez kullanılan aygıt sürücüsü tanıyıcısını temel alan Windows Professional sürümü aygıt sürücüleri için çok daha zorlu sınama işlemleri 83 gerçekleştirmektedir. Windows XP Professional sınamalarını geçen aygıt sürücüleri pazarda bulunan en güçlü sürücüler olacak ve üstün sistem dengesi sağlayacaktır Yüksek Güvenlik ve Gizlilik Internet Bağlantısı Güvenlik Duvarı Windows XP Professional bilgisayarınızı sık rastlanan Internet saldırılarına karşı koruyan bir güvenlik duvarı istemcisi sunmaktadır. Çok Kullanıcı Desteğine Sahip Dosya Sistemi Şifreleme (EFS) Özelliği EFS her dosyayı rasgele oluşturulan bir anahtarla şifreli hale getirerek kötü niyetli kullanıcılara ve veri hırsızlığına karşı yüksek koruma sağlamaktadır. Üstün Uyumluluk Olanağı Yüksek Uygulama Uyumluluğu Windows 2000 Professional’da çalışmayan yüzlerce uygulama Windows XP Professional’da çalışabilmektedir. Bir uygulama Windows XP Professional tarafından yerel düzeyde desteklenmiyorsa, siz veya sistem yöneticinizi bu uygulamanın Windows NT 4.0 veya Windows 95/98/Me uyumluluk modunda çalışmasını sağlayabilir ve programın herhangi bir performans kaybı olmadan doğru çalışabilmesini olanaklı hale getirebilirsiniz. Yeni işletim sistemi için güncelleştirilen programlara ait güncelleştirme dosyaları Windows Güncelleştirme Web sitesinde bulunacaktır. En Son Donanım Standartları için Destek Windows XP Professional en yeni donanım standartlarını desteklemektedir. DVD disklerini okumayı sağlayan en son UDF 2.01 standardını desteklemektedir. Bunun yanı sıra DVD-RAM sürücülerinin FAT32 dosya sistemiyle biçimlendirilmesini de desteklemektedir. DirectX 8 API desteği dahil edilecektir; Windows XP Professional, Kızılötesi Bağlantı (IrDA), Evrensel Seri Veriyolu (USB), IEEE 1394 olarak bilinen yüksek hızlı veriyolu standartlarını desteklemektedir. 84 Kolay Yardım ve Destek Alabilme Olanağı Gelişmiş Yardım ve Destek Hizmetleri Windows sürümlerinden tanıdığı (Ara, Dizin ve Sık Kullanılanlar gibi) özellikleri World Wide Web içeriğiyle birleştirerek kullanıcıların gerek duydukları yardıma gerek duydukları anda ulaşabilmesini sağlamaktadır. Yardım ve Destek Merkezindeki içerik sorunuzu yanıtlamıyorsa, yine bu merkezi kullanarak bir arkadaşınıza, destek topluluğuna veya profesyonele ulaşarak yardım alabilirsiniz. Ayrıca, Bilgisayar Bilgilerim ve Sistemi Geri Yükle gibi araçları kullanarak sık rastlanan sorunları teşhis edebilir ve düzeltebilirsiniz. Uzaktan Yardım Uzaktan Yardım’ı kullanarak bilgisayarınızın kontrolünü uzman bir meslektaşınıza veya bir sistem yöneticisine devredebilirsiniz; bu kişi masanıza gelmeden teknik sorunlarınızı çözebilir. Siz izin verdikten sonra ilgili kişi bilgisayarınızı ağ üzerinden kontrol edebilmektedir. Yardım istiyorsanız, elektronik davetiye göndermeniz yeterlidir. Uzaktan Yardım kullanımı ile ilgili talimatlar davetiyeyle birlikte otomatik olarak gönderilmektedir; alıcının yanıtlaması gereken süreyi sınırlayabilirsiniz. Güvenliği artırmak için alıcının bilgisayarınıza bağlanırken parola kullanmasını isteyebilirsiniz. Otomatik Güncelleştirmeler Windows XP Professional kullanıcı Internet’e bağlıyken kullanıcının onayını alarak art alanda önemli sistem ve güvenlik dosyalarının güncelleştirilmiş sürümlerini yüklemektedir. Bu karşıdan yükleme işlemleri Internet üzerindeki gezintinizi aksatmayacak şekilde tasarlanmıştır; karşıdan yükleme işlemi tamamlanmadan bağlantı kesilirse, bağlantı yeniden sağlandığında güncelleştirme işlemi otomatik olarak devam etmektedir. Güncelleştirme dosyası yüklendikten sonra izniniz olmadan yüklenmemektedir. Gelişmiş Windows Güncelleştirmesi Windows XP Professional için pazara sürülen uygulama uyumu güncelleştirmeleri, yeni aygıt sürücüleri ve diğer güncelleştirmeler Windows Güncelleştirmesi Web sitesinden elde edilecektir. (Kullanıcılar otomatik güncelleştirme yapmamayı seçtikleri takdirde, bu sitede önemli sistem ve güvenlik dosyalarının güncelleştirilmiş sürümlerine ulaşabilecektir.) 85 Dinamik Güncelleştirme Ayarı Windows XP Professional, en iyi yükleme deneyimini elde edebilmeniz amacıyla Kur işlemi sırasında işletim sistemine en son güncelleştirmeleri yüklemenizi sağlayacaktır. Dosya yükleme işleminden önce, Windows XP Professional önemli sistem güncelleştirmeleri için Web’de arama yapmakta ve güncelleştirme dosyalarını yüklemektedir. Windows XP Professional Özellikleri Windows XP Professional’daki özellikler tek bir masaüstünde veya tüm ağ boyunca iş için en iyi masaüstü işletim sistemini sunmaktadır. Microsoft Windows XP Professional işletim sistemine, terfi etmenin neden en doğru seçenek olduğunu göstermektedir. Bir yandan Windows 2000 Professional’ ın standartlara uygun güvenlik, yönetilebilirlik ve güvenilirlik gibi güçlü özelliklerini, diğer yandan Windows 98’in ve Windows Me’ nin Tak ve Kullan, basitleştirilmiş kullanıcı arayüzü ve yeni destek hizmetleri gibi benzersiz iş olanaklarını temel alan Windows XP Professional en iyi iş masaüstü işletim sistemidir. İşletmenizde Windows XP Professional’ ı tek bir bilgisayarda kullansanız da, dünya çapında bir ağ üzerinde kullansanız da bu yeni işletim sistemi bilgiişlem gücünü artırmakta ve masaüstü bilgisayarların toplam elde etme maliyetini düşürmektedir. Windows XP Professional Karşılaştırma Kılavuzu Windows XP Professional size her iki dünyada da en iyisini sunmaktadır: Windows 2000 kod tabanının kanıtlanmış güvenilirliği artmış bir işletim sistemidir. Microsoft Windows XP Professional işletim sistemine terfi etmenin neden en doğru seçenek olduğunu göstermektedir. Windows 2000 Professional’ ın güçlü özelliklerini ve Windows 98’in benzersiz iş kapasitesini temel alan Windows XP Professional en iyi iş masaüstü işletim sistemidir. Windows XP Professional Sistem Gereksinimleri 86 Microsoft Windows XP Professional’ ı kullanabilmeniz için aşağıdakiler gereklidir: • 300 MHz veya üstü işlemciye sahip PC önerilmektedir; minimum 233 MHz gereklidir (tek veya çift işlemcili sistem);* Intel Pentium/Celeron ailesi veya AMD K6/Athlon/Duron ailesi veya uyumlu işlemci önerilmektedir • 128 MB veya üstü RAM önerilmektedir (minimum 64MB desteklenmektedir; performans düşebilir ve bazı özellikler kullanılmayabilir) • 1.5 GB kullanılabilir sabit disk alanı* • Super VGA (800 × 600) veya daha yüksek çözünürlüğe sahip video bağdaştırıcısı ve monitör • CD-ROM veya DVD sürücüsü • Klavye ve Microsoft Mouse veya uyumlu işaretçi aygıtı Belirli Windows XP özelliklerini kullanabilmek için ek öğeler veya hizmetler gereklidir . Internet erişimi için: Bazı Internet işlevleri için Internet erişimi, bir Microsoft. NET Passport hesabı ve servis sağlayıcıya ek ücret ödenmesi gerekebilir; şehir içi ve/veya şehirlerarası telefon tarifesi geçerli olabilir 14.4 Kbps veya daha hızlı modem Ağ için: Bağlanmak istediğiniz yerel alan, geniş alan, kablosuz ve ev ağ sistemi türü için uygun ağ bağdaştırıcısı ve uygun ağ altyapısına erişim; üçüncü şahıs ağlarına erişim için ek ücret ödenmesi gerekebilir Anında mesajlaşma, ses ve video konferansı ve uygulama paylaşma için her iki tarafta da aşağıdakilerin bulunması gereklidir: Microsoft .NET Passport hesabı ve Internet erişimi veya Exchange 2000 Server anında mesajlaşma hesabı ve ağ erişimi (bazı yapılandırmalar için ek bileşenlerin yüklenmesi gerekebilir) Ses ve video konferansı için her iki tarafta da aşağıdakiler bulunmalıdır: 87 • 33.6 Kbps veya daha hızlı modem veya ağı bağlantısı • Mikrofon ve ses kartı, hoparlörler veya kulaklık Video konferansı için her iki tarafta da aşağıdakiler bulunmalıdır: • Video konferansı kamerası • Windows XP Uygulama paylaşabilmeleri için her iki tarafta da aşağıdakiler bulunmalıdır: • 33.6 Kbps veya daha hızlı modem veya ağ bağlantısı • Windows XP Uzaktan yardım için: Her iki taraf da Windows XP çalıştırmalı ve ağa bağlı olmalıdır Uzak masaüstü için: Windows 95 veya üstü işletim sistemini çalıştıran bir bilgisayar ve iki bilgisayar arasında ağ bağlantısı Ses için: Ses kartı, hoparlörler ve kulaklık DVD video oynatmak için: • DVD sürücüsü ve DVD kod çözücü kartı veya DVD kod çözücü yazılım • 8 MB video RAM Windows Movie Maker için: • Video yakalama özelliği uygun dijital veya analog video yakalama aygıtı gerektirmektedir 88 • Video kamera görüntü yakalama işlemi için 400 MHz veya üstü işlemci • Sistem yapılandırmanıza ve yüklemeyi seçtiğiniz uygulamalara ve özelliklere bağlı olarak gerçek gereksinimler değişebilir. Ağ üzerinden yükleme işlemlerinde ek kullanılabilir sabit disk alanı gerekebilir. Windows XP Teknik Genel Bakış Windows XP içindeki yeni özelliklere teknik açıdan genel olarak göz atın. Yeni teknolojiler ve özellikler sayesinde nasıl kolay iş yapıldığını, bilgi paylaşıldığını, masaüstü yönetildiğini, yolculuk sırasında mobil bilgisayarla nasıl verimli çalışıldığını, nasıl destek ve yardım alındığını ve diğer bilgiişlem işlerinin nasıl yapıldığını öğrenin. Giriş Windows XP, Microsoft Windows’un Windows 2000 ve Windows Millennium’un ötesindeki sürümüdür. Bir yandan Windows 2000’in standartlara uygun güvenlik, yönetilebilirlik ve güvenilirlik gibi güçlü özelliklerini, diğer yandan Windows 98’in ve Windows Me’nin Tak ve Kullan, basitleştirilmiş kullanıcı arayüzü ve yeni destek hizmetleri gibi benzersiz iş olanaklarını temel alan Windows XP Professional şimdiye dek pazara sunulan en iyi Windows sürümüdür. Bu iş raporu Windows XP içindeki yeniliklere kapsamlı bir genel bakış sunmaktadır. Yeni teknolojiler ve özellikler sayesinde nasıl kolay iş yapıldığı, bilgi paylaşıldığı, masaüstü yönetildiği, yolculuk sırasında mobil bilgisayarla nasıl verimli çalışıldığı, nasıl destek ve yardım alındığı ve diğer bilgiişlem işlerinin nasıl yapıldığı anlatılmaktadır. Gelişmiş Windows 2000 kod tabanını temel alan Windows XP ev kullanıcıları ve iş kullanıcıları için iki farklı sürümde sunulmaktadır: Windows XP Home Edition ve Windows XP Professional. Aksi belirtilmediği sürece, bu iş raporu işletim sisteminin her iki sürümünde de bulunan teknolojileri ve özellikleri ele almaktadır. Bu iş raporu aşağıdaki konular hakkında genel bakış sağlamaktadır: • Akıllı Kullanıcı Arayüzü • Kapsamlı Dijital Ortam Desteği 89 • Kapsamlı Uygulama ve Aygıt Uyumu • Gelişmiş Dosya ve Yazdırma Hizmetleri • Gelişmiş Ağ ve Haberleşme • Entegre Yardım ve Destek Hizmetleri • Gelişmiş Mobil Bilgisayar Kullanımı • Gelişmiş Güvenilirlik Özellikleri • Üstün Güvenlik Koruması • Yönetim Kolaylığı, 64-Bit Desteği ve .NET • İleri: Akıllı Kullanıcı Arayüzü Windows XP 64-Bit Edition ve Intel Itanium İşlemci: Teknik İş İstasyonu Kullanıcıları Platformu Windows XP 64-Bit Edition yüksek belleğe ve kayan nokta performansına gerek duyan uzman, teknik iş istasyonu kullanıcılarının gereksinimlerini karşılamaktadır. Bu sistemin teknik profesyonellerin ihtiyaç duyduğu hızı nasıl sunduğunu inceleyin. Windows XP Sürümleri Windows Versiyonu XP Home XP Professional XP 64 Bit Edition Maksimum Bellek 4 (GB) 4 (GB) 16 (GB) Max CPU Desteği 1 2 16 Şimdiki karşılığı Windows 9x/Me Windows 2000 Pro - Windows XP Proffesional Seçmek İçin En İyi 10 Neden 1. Windows Messenger Windows Messenger, bilgisayarınızla gerçek zamanlı iletişim ve işbirliğinin kolay yoludur. Kişilerin çevrimiçi durumlarını görebilir ve onlarla yazı, ses veya görüntü yoluyla, daha iyi performans ve daha yüksek kalitede iletişim kurmayı seçebilirsiniz. 90 2. Uzak Masaüstü Uzak Masaüstü, işyerinizde değilken bile tüm veri ve uygulamalarınıza erişim imkanı vererek, sanal bir oturum oluşturmanıza ve masaüstü bilgisayarınızı Windows 95 veya daha sonraki bir sürüm kullanan bir bilgisayardan kullanmanıza olanak verir. 3. Kablosuz Ağ Desteği Kablosuz Ağ Desteği, kablosuz ağlar için performansta iyileşme sağladığı gibi güvenli erişim için destek de sağlar. 4. Uzaktan Yardım Uzaktan Yardım, kendisi de Windows XP kullanan bir arkadaşınızın veya Bilgi Teknolojisi uzmanının, bir işlemi size göstermek veya bir sorunu gidermenize yardımcı olmak için bilgisayarınızı uzaktan denetlemesine olanak verir. 5. İlke Tabanlı Masaüstü Yönetimi İlke tabanlı Masaüstü Yönetimi (Intellimirror® teknolojileri), Bilgi Teknolojisi yöneticileri için masaüstü ve kullanıcı yönetimini basitleştirerek, grup ilkelerine ve gezici kullanıcı profillerine olanak verir. 6. Birden Çok Dil Desteği Birçok farklı dilde kolayca belge oluşturun, okuyun ve düzenleyin. 7. İkili Görünüm Tek bir bilgisayarın masaüstü, tek bir ekran bağdaştırıcı tarafından çalıştırılan iki monitörde görüntülenebilir (özellikle dizüstü bilgisayar kullanıcıları için yararlı bir özellik). 8. Şifreleme Dosya Sistemi Şifreleme Dosya Sistemi, dosyaları rasgele üretilen bir anahtarla saydam olarak şifreleyerek bilgisayar korsanları ve veri hırsızlığına karşı üst düzeyde koruma sağlar. 9. Kullanıcı Durumu Geçiş Aracı 91 Kullanıcı Durumu Geçiş Aracı, veri ve ayarlarınızı eski bir bilgisayardan yeni bir bilgisayara geçirebilir. 10. Yeni Görev Tabanlı Görsel Tasarım En sık kullandığınız görevlere, daha kolay anlaşılır bir tasarım ve yeni görsel ipuçları sayesinde hızlı bir şekilde ulaşın. Windows XP Sürümünüzü Seçin Sizin için doğru seçim Windows XP'nin hangi sürümüdür? Ev için İş için İş için Windows XP Home Edition Windows XP Professional Windows XP 64-Bit Edition • Yeni görsel tasarım, genel görevleri etkin bir şekilde yerine getirmeyi kolaylaştırır Windows XP Home Edition'ın tüm bu Windows XP Professional'ın temel faydalarının yanı sıra: öğelerinin yanı sıra: • Dijital fotoğraf özellikleri, resimleri edinmenize, düzenlemenize ve paylaşmanıza olanak verir • En yüksek kalitede dijital müziği bulmak, yüklemek, saklamak ve kayıttan çalmak için tümü bir arada müzik aracı • PC'nizde video oluşturmak, paylaşmak ve kullanmak için gereksinim duyduğunuz her şey • Kolay bilgisayar paylaşımı ve ev ağı • Hızlı ileti, ses veya video sohbetleri ve işbirliği için en son iletişim aracı • İşle ilgili verilerinizi korumak için dosya ve klasörlerinizi şifreleyebilme yeteneğini içeren daha sıkı güvenlik • En karmaşık teknik hesaplama görevlerinde en yüksek düzeyde performans ve ölçeklenebilirlik • Çevrimdışı çalışabilme veya bilgisayarınıza uzaktan erişim için birinci sınıf mobil destek • Intel Itanium işlemci ailesine dayanarak ek bellek, artırılmış bellek g/ç hızları ve üstün kayan nokta yetenekleri • Yüksek performanslı çok işlemcili sistemler için yerleşik destek • Gelişmiş dijital içerik oluşturma için en iyi platform • Microsoft Windows Servers ve yönetim çözümleri ile birlikte çalışabilen tasarım • Bilgisayar destekli mekanik tasarım ve çözümlemede en iyi platform • Dünya üzerinde başka kişilerle, verilen herhangi bir dilde çalışarak verimli bir şekilde iletişim kurma • Mali çözümleme ve veri çözümlemede en iyi platform • Sorunları giderme veya bir uzmandan yardım almaya yönelik araçlar • Sisteminizi iyi ve çalışır durumda tutmak için en güvenilir ve güvenli işletim sistemi 92
